MOP rok 2011 numer 12

Nowelizacja Kodeksu cywilnego w zakresie
prawa spadkowego
dr Andrzej Stempniak, Autor jest sędzią sądu okręgowego w Sądzie Rejonowym w Turku.
Niniejsze opracowanie ma na celu przybliżenie i ocenę nowych oraz zmienionych regulacji
prawnych dotyczących sfery prawa spadkowego, wprowadzonych ustawą z 18.3.2011 r. o
zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw[1]. Z uwagi na to, że ZmKCU
odnosi się do kilku ustaw, Autor koncentruje się głównie na unormowaniach zamieszczonych
w Kodeksie cywilnym i Kodeksie postępowania cywilnego. Na szczególną uwagę zasługuje
wprowadzenie do systemu prawa spadkowego instytucji zapisu windykacyjnego. Ponadto
istotne jest wyraźne rozstrzygnięcie wielkości udziałów spadkowych rodzica dziedziczącego
w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, przemodelowanie zakresów zarządu wykonawcy
testamentu oraz dopuszczenie możliwości powołania kilku wykonawców testamentu,
wydłużenie terminów przedawnienia roszczeń osób uprawnionych z tytułu zachowku,
roszczeń spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń oraz roszczeń przeciwko
osobom obowiązanym do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy
zapisów windykacyjnych lub darowizn oraz „umieszczenie” stwierdzenia nabycia przedmiotu
zapisu windykacyjnego w regulacjach dotyczących stwierdzenia nabycia spadku i
poświadczenia dziedziczenia.
Wprowadzenie
Zapis windykacyjny
Wykonawca testamentu
Zachowek
Dziedziczenie ustawowe
Dział spadku
Odpowiedzialność za długi spadkowe
Pozostałe zmiany w obrębie prawa materialnego
Zmiany w zakresie postępowania
Wprowadzenie
Materia objęta ZmKCU, obok zmian dotyczących KC i KPC, obejmuje także inne ustawy
powiązane wspólnym przedmiotem regulacji. Tymi innymi aktami prawnymi są: ustawa z
24.3.1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców[2], ustawa z 17.6.1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji[3], ustawa z 28.7.1983 r. o podatku od
spadków i darowizn[4], ustawa z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie[5] i ustawa z 28.2.2003 r.
– Prawo upadłościowe i naprawcze[6]. Zestawienie przytoczonych ustaw wyraźnie je
różnicuje na te, które dotyczą sfery stricte cywilnoprawnej i na te, które odnoszą się do
sfery administracyjnej sensu largo. Obiektem bliższego zainteresowania w przytoczonych
innych ustawach będą regulacje odnoszące się wprost do materii cywilnoprawnej. Wiążą
się one bowiem ściśle z analizowaną problematyką i będą pomocne przy ocenie
unormowań ujętych w KC i KPC.
Tytułem wprowadzenia należy przypomnieć, że w ostatnim czasie prawo spadkowe stało
się przedmiotem zainteresowania zarówno za strony podmiotów, którym przysługuje
inicjatywa ustawodawcza, jak i ze strony niektórych zawodów prawniczych i środowisk
przedsiębiorców[7]. Domena prawa spadkowego stała się areną „rywalizacji” dwóch
projektów: darowizny na wypadek śmierci[8] (donatio mortis causa) i zapisu
windykacyjnego[9] (legatum per vindicationem). Obydwa projekty stały się przedmiotem
sprawozdania Sejmowej Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach o
rządowym oraz senackim projektach ustaw o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw[10]. Ustawodawca opowiedział się za wprowadzeniem do
prawa spadkowego nowej instytucji, jaką stanowi zapis windykacyjny. Lansowana,
zwłaszcza przez środowisko notariuszy, propozycja darowizny na wypadek śmierci, nie
spotkała się na razie z aprobatą prawodawcy. Być może o takim nastawieniu do nowej
instytucji prawa zobowiązań, umożliwiającej osobie fizycznej rozporządzenie
konkretnymi przedmiotami swego majątku w taki sposób, aby wskazane osoby nabyły te
składniki z chwilą śmierci darczyńcy, zdecydowało negatywne stanowisko SN. Zdaniem
SN, wprowadzenie darowizny na wypadek śmierci w chwili obecnej nie jest pilnie
konieczne. Postulowana zmiana regulacji w tym zakresie powinna
mieścić się w zmianach systemowych, a te powinny być obiektem prac komisji
kodyfikacyjnej[11].
W ZmKCU można wyodrębnić jej zasadniczą część sprowadzającą się do wprowadzenia
nowej instytucji lub istotnej zmiany dotychczas obowiązujących konstrukcji prawnych
oraz część, która ma charakter jedynie techniczny (terminologiczny) precyzujący
dotychczas istniejące regulacje prawne. Ustawa ta wprowadza do systemu prawa
spadkowego nową instytucję, jaką stanowi zapis windykacyjny. W związku z
wprowadzeniem tej instytucji należało dokonać szeregu zmian w obowiązujących
unormowaniach celem właściwego „osadzenia” zapisu windykacyjnego w
funkcjonującym dotychczas systemie prawa spadkowego. Kolejnym novum jest wyraźne
rozstrzygnięcie wielkości udziałów spadkowych rodzica dziedziczącego w zbiegu z
małżonkiem spadkodawcy. Następną ważną zmianą jest przemodelowanie zakresów
zarządu wykonawcy testamentu oraz dopuszczenie możliwości powołania kilku
wykonawców testamentu. Niezmiennie istotną kwestią jest również wydłużenie
terminów przedawnienia roszczeń osób uprawnionych z tytułu zachowku, roszczeń
spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń oraz roszczeń przeciwko
osobom obowiązanym do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od
spadkodawcy zapisów windykacyjnych lub darowizn. Kolejne nowe regulacje odnoszą
się do sfery postępowania, a więc „umieszczenia” stwierdzenia nabycia przedmiotu
zapisu windykacyjnego w regulacjach dotyczących stwierdzenia nabycia spadku i
poświadczenia dziedziczenia. Zasygnalizowane zmiany wskazują, że w prawie
spadkowym będą występowały dwie postacie zapisów: zapis o skutku obligacyjnym
(zapis zwykły) i zapis o skutku rzeczowym (zapis windykacyjny). W związku z tym
rozgraniczeniem zapisów ZmKCU porządkuje również systematykę Księgi czwartej
KC. Dział III Tytułu III Księgi czwartej KC zbudowany będzie z trzech rozdziałów:
Rozdział I. Zapis zwykły; Rozdział II. Zapis windykacyjny; Rozdział III. Polecenie.
Ustawodawca chcąc zapewnić spadkodawcy skuteczną realizację jego woli w zakresie
wskazania oznaczonych przedmiotów, które mają otrzymać poszczególne osoby w chwili
otwarcia spadku, zdecydował się na wybór zapisu windykacyjnego. Wybór ten w istotny
sposób poszerza pole potencjalnych rozrządzeń mortis causa. Jest to w istocie zmiana
„rewolucyjna” w tym sensie, że zmienia ona dotychczasowy sposób pojmowania
regulacji tworzących prawo spadkowe i postępowanie w sprawach z zakresu prawa
spadkowego. Z drugiej strony, może być ona odczytywana jako powrót do normalności i
potocznego rozumienia nabywania oznaczonego przedmiotu w chwili otwarcia spadku, a
nie jak dotychczas jedynie oznaczonego ułamka w masie tworzącej majątek spadkowy
(por. art. 961 KC). Wprowadzenie zapisu windykacyjnego, jak się wydaje, spełnia
oczekiwania społeczne. W świadomości potocznej dyspozycja spadkodawcy na wypadek
śmierci powinna wywoływać skutki rzeczowe i być wiążąca. Do chwili nowelizacji
prawa spadkowego spadkodawca przy wielości beneficjentów nie miał gwarancji, że jego
dyspozycja mortis causa zostanie w pełni wykonana. Gwarancji takich nie stwarzał ani
system regulacji prawa spadkowego i postępowania spadkowego, ani do końca praktyka
sądów orzekających w sprawach z tego zakresu[12].
Zapis windykacyjny
Najistotniejszą zmianą dokonaną na mocy ZmKCU jest wprowadzenie do systemu
prawa spadkowego zapisu windykacyjnego.
Trzeba zwrócić uwagę, że wprowadzany obecnie do KC zapis windykacyjny nie jest
novum legislacyjnym w tradycji prawa spadkowego. Źródeł tej instytucji należy
poszukiwać w prawie rzymskim[13]. Z czterech rodzajów zapisów[14] egzystujących w
starożytnym Rzymie największe znaczenie posiadały dwa z nich, a mianowicie legatum
per vindicationem i legatum per damnationem. Najogólniej rzecz biorąc, legat
windykacyjny mógł być ustanowiony tylko w testamencie i polegał on na nabyciu z mocy
samego prawa własności przedmiotu objętego tym zapisem przez legatariusza
(zapisobiercę) z chwilą przyjęcia spadku przez spadkobiercę. Zapis ten mógł być
dochodzony przez osobę uprawnioną za pomocą skargi wydobywczej (rei vindicatio).
Rzymskie legatum per vindicationem, przy całej umowności porównywania instytucji
funkcjonujących w różnych systemach prawnych, odpowiada wprowadzonemu do KC
zapisowi windykacyjnemu. Jeśli chodzi o legat damnacyjny, to wymagał on również
umieszczenia go w testamencie i polegał na powstaniu zobowiązania między
legatariuszem (zapisobiercą) a dziedzicem od chwili przyjęcia przez niego spadku.
Zapisobierca jako wierzyciel mógł dochodzić wypełnienia legatu tylko od spadkobiercy
w drodze actio ex testamentu. Dawniejsze legatum per damnationem odpowiada
dotychczasowej postaci zapisu funkcjonującej w KC, ujmowanej obecnie jako zapis
zwykły.
Zapis windykacyjny przyjmowany jest w systemach prawa spadkowego wielu państw.
Wzgląd ten był także jednym z wielu czynników decydujących o wprowadzeniu tej
postaci zapisu do KC. Projektodawcy ZmKCU podnieśli, że zapis windykacyjny
funkcjonuje m.in. we Włoszech (art. 649 ust. 2 włoskiego KC), we Francji (art. 1014
francuskiego KC), w Belgii (art. 1014 belgijskiego KC),
-630Luksemburgu, Hiszpanii (art. 882 hiszpańskiego KC), Portugalii (art. 2249 i n.
portugalskiego KC), Rumunii, Grecji (art. 1996 greckiego KC), na Węgrzech (§ 641
węgierskiego KC), w Japonii oraz w wielu państwach Ameryki Łacińskiej[15].
Pojawienie się wśród instytucji prawa spadkowego zapisu windykacyjnego jest na tyle
ważną zmianą, że zasługuje ona na bliższe omówienie[16]. Każda nowa regulacja
wywołuje zawsze wątpliwości co do zasadności jej wprowadzenia, wywieranych przez
nią skutków prawnych, określonego kształtu przyjętej konstrukcji etc. Wątpliwości mogą
dotyczyć przyjętej przez ustawodawcę formy ustanowienia zapisu windykacyjnego
(testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego), wyboru przedmiotów zapisu
windykacyjnego i prawniczej poprawności ich kwalifikacji.
Pojęcie zapisu windykacyjnego zostało określone w art. 9811 § 1 KC. Stosownie do tego
przepisu, w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca
może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia
spadku. Z ujęcia tego wynika, że nabycie przedmiotu zapisu następuje ex lege z
chwilą otwarcia spadku.
Zapis windykacyjny może być ustanowiony zarówno na rzecz osoby fizycznej, jak i
osoby prawnej (por. art. 927 § 1 KC). Zapisobiercą windykacyjnym może być także
nasciturus, o ile urodzi się żywy (art. 927 § 2 KC) oraz fundacja ustanowiona w
testamencie, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu
(art. 927 § 3 KC). Zapis windykacyjny dotyczący tego samego przedmiotu może być
ustanowiony na rzecz jednej osoby lub kilku osób.
Zgodnie z wolą prawodawcy ograniczono przedmioty zapisu windykacyjnego do
następujących kategorii składników majątkowych:
1) do rzeczy oznaczonych co do tożsamości,
2) do zbywalnych praw majątkowych,
3) do przedsiębiorstw lub gospodarstw rolnych,
4) do ustanowienia na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności (art. 9811 § 2 KC).
Przybliżając wyznaczone przez ustawodawcę przedmioty mogące być objęte zapisem
windykacyjnym należy stwierdzić, że wskazanie to zawsze jest wynikiem mniej lub
bardziej wyważonych racji przemawiających za takim wyborem. Wybranie kategorii
rzeczy oznaczonych co do tożsamości z punktu widzenia doktrynalnego jest jak
najbardziej właściwe. Ten rodzaj rzeczy z założenia nie powinien budzić wątpliwości co
do kwalifikacji rzeczy, w porównaniu do rzeczy oznaczonych co do gatunku. Praktyka
wskazuje jednak, że ten pożądany stan nie zawsze jest taki oczywisty. Często o
kwalifikacji rzeczy decyduje wola stron czy subiektywne przekonanie spadkodawcy.
Niezbędne wydaje się więc w tym względzie dołożenie należytej staranności przez
notariusza co do prawidłowej kwalifikacji rzeczy i właściwej redakcji treści zapisu
windykacyjnego w tym zakresie. Podobnie sytuacja będzie się przedstawiać w przypadku
rozróżnienia praw majątkowych na zbywalne i niezbywalne. Pomocne w tej klasyfikacji
może być przedstawienie kategorii praw majątkowych wyszczególnionych przy
omawianiu praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy[17]. Należy w tym względzie
odwołać się również do art. 44 KC, zgodnie z którym mieniem jest własność i inne prawa
majątkowe. W pojęciu mienia będą mieścić się jedynie prawa majątkowe ujmowane jako
aktywa[18]. Wyłączone więc z tej kategorii będą pasywa. Wskazane w art. 9811 § 2 pkt 2
KC prawa muszą mieć charakter majątkowy i być zbywalne. Wydaje się, że prawa
majątkowe zbywalne należy ujmować szeroko. Przemawia za tym systematycznie
postępujący rozwój gospodarki wolnorynkowej i pojawienie się nowych, nieznanych
wcześniej rodzajów praw majątkowych. Szersze ujmowanie praw majątkowych sprawia,
że w ich ramach mogą się mieścić także ekspektatywy prawa i stany faktyczne, z których
będą wynikać konkretne uprawnienia lub roszczenia posiadające wartość majątkową (np.
posiadanie)[19]. Co do zasady, problemów nie powinny natomiast wywoływać obiekty
zamieszczone w art. 9811 § 2 pkt 3 i 4 KC. Pojęcie przedsiębiorstwa zostało określone w
art. 551 KC, a pojęcie gospodarstwa rolnego doprecyzowane w art. 553 KC. Mogą się
jednak pojawić wątpliwości przy określeniu pewnych praw majątkowych i ich
zakwalifikowaniu do objętego zapisem windykacyjnym przedsiębiorstwa lub
gospodarstwa rolnego. Istota przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego tkwi w tym, że są
to kompleksy praw majątkowych powiązanych organizacyjnie. Zachodzi więc możliwość
zaistnienia wątpliwości, czy dane prawo majątkowe mieści się w owym kompleksie, czy
też posiada odrębny, samodzielny byt prawny. Innymi słowy, czy będzie ono wchodzić w
skład spadku, czy też mieścić się w zapisie windykacyjnym. Sytuacje te mogą prowadzić
do wytaczania procesów dotyczących kwestionowanych praw majątkowych. Wątpliwości
nie powinny natomiast zachodzić przy ustanawianiu w zapisie windykacyjnym
ograniczonych praw rzeczowych w postaci użytkowania (art. 252 i n. KC) oraz
służebności (art. 285 i n. KC).
Z ujęcia art. 9811 § 2 pkt 1–4 KC należy wnosić, że zamieszczone w nim przedmioty,
mogące być objęte zapisem windykacyjnym, stanowią katalog zamknięty. Z
określenia obiektów stanowiących przedmiot zapisu windykacyjnego wynika, że powinny
one być zindywidualizowane. Taki wniosek należy wyprowadzić ze stylistyki i redakcji
art. 9811 § 2 KC. Indywidualizacja obiektów zapisu windykacyjnego spełnia też funkcję
utylitarną, pozwalając w ten sposób uniknąć ewentualnych sporów. Indywidualizację
przedmiotu zapisu windykacyjnego wymusza też rozwiązanie przyjęte w art. 677 § 2 in
fine KPC.
W art. 9812 KC uregulowano kwestię bezskuteczności zapisu windykacyjnego. Zapis
ten będzie bezskuteczny,
-631jeżeli przedmiot zapisu określony w art. 9811 § 2 pkt 1–3 KC w chwili śmierci
spadkodawcy nie należał do zmarłego albo spadkodawca zobowiązany był do jego zbycia
(por. art. 976 KC odnoszący się do zapisu zwykłego). Tak samo należy traktować
wskazane w art. 9811 § 2 pkt 4 KC ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub
służebności w sytuacji, gdy przedmiot majątkowy mogący być obciążony tymi
ograniczonymi prawami rzeczowymi w chwili otwarcia spadku nie należał do spadku
albo spadkodawca zobowiązany był do jego zbycia. Taki zapis windykacyjny nie będzie
wywoływał żadnych skutków prawnych wynikających z jego ustanowienia.
Cel wprowadzenia zapisu windykacyjnego niejako wymusił regulację prawną ujętą w art.
9813 KC. Jeżeli zapisobierca ma szybko wejść w posiadanie określonej korzyści
majątkowej, to niemożliwe stałoby się zastrzeżenie warunku lub terminu uczynionego
przy ustanowieniu zapisu windykacyjnego. Inaczej jest przy zapisie zwykłym. Zapis
taki może być bowiem uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 975
KC). Zastrzeżenie warunku lub terminu przy ustanowieniu zapisu windykacyjnego należy
traktować jako nieistniejące. Ustawodawca przesądził ponadto, że zapis windykacyjny
będzie nieważny, jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności będzie wynikać, że bez
zastrzeżenia warunku lub terminu zapis taki nie zostałby uczyniony. Regulacji zawartych
w art. 9813 § 1 zd. 1 i 2 KC nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się
warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. Identyczne jak w art.
9813 KC uregulowania zostały zamieszczone w art. 962 KC traktującym o zastrzeżeniu
warunku lub terminu uczynionym przy powołaniu spadkobiercy testamentowego.
Ustawodawca dopuścił w art. 9813 § 2 KC możliwość konwersji nieważnego zapisu
windykacyjnego na zapis zwykły. Stosownie do tego przepisu, zapis windykacyjny
nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu
zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co
innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności (por. art. 975 KC). Rozważania te
należy uzupełnić jeszcze stwierdzeniem, że zapis windykacyjny będzie nieważny także
wówczas, gdy jego przedmiot nie będzie mieścił się w katalogu obiektów określonych
w art. 9811 § 2 pkt 1–4 KC (por. art. 58 KC). Wydaje się, że w tej sytuacji można
posiłkowo stosować zasadę określoną w art. 9813 § 2 KC i przyjąć, że zapis taki należy
uznać za zapis zwykły.
Rozwiązanie przyjęte w art. 9814 KC powiela konstrukcję określoną w art. 968 § 2 KC.
Stosownie do art. 968 § 2 KC, spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym także
zapisobiercę (dalszy zapis). Natomiast zgodnie z art. 9814 KC, spadkodawca może
obciążyć zapisem zwykłym osobę, na której rzecz uczynił zapis windykacyjny.
Podobny zabieg legislacyjny został dokonany w art. 9815 KC. Odpowiada on, co do
zasady, rozwiązaniu przyjętemu w art. 972 KC dotyczącym zapisu zwykłego z tą różnicą,
że oprócz przepisów o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o
niegodności nakazuje stosować odpowiednio do zapisów windykacyjnych także przepisy
o przyjęciu i odrzuceniu spadku. Ta wyraźna dystynkcja obu postaci zapisów sprawia, że
w przypadku zapisu windykacyjnego należy explicite stosować regulacje dotyczące
przyjęcia lub odrzucenia spadku[20].
Regulacja zawarta w art. 9816 pełni funkcję swoistej „furtki bezpieczeństwa”.
Unormowanie to stwierdza, że w sprawach nieuregulowanych w rozdziale dotyczącym
zapisu windykacyjnego (art. 9811–9815 KC) oraz w przepisach szczególnych do zapisu
windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym. Przyjęta
konstrukcja jest wynikiem, z jednej strony, prawidłowego zabiegu legislacyjnego, a z
drugiej strony, świadectwem wymaganej asekuracji na wypadek zaistnienia stanów
nieprzewidzianych przez ustawodawcę w chwili tworzenia wprowadzonej regulacji
dotyczącej zapisu windykacyjnego. Z unormowania ujętego w art. 9816 KC wynika
również, że zapis zwykły pozostaje nadal podstawową konstrukcją, do której odwołuje
się także zapis windykacyjny.
Wprowadzenie zapisu windykacyjnego sprawia, że przedmiot nim objęty zgodnie z
art. 922 § 2 KC zostaje wyłączony ze spadku. Precyzyjniej należałoby jednak
stwierdzić, że przedmiot ten, co do zasady, zostaje wyłączony z masy spadkowej.
Stosownie bowiem do art. 9815 KC, do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio
przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do
dziedziczenia i o niegodności. Może się zatem okazać, że osoba, na rzecz której został
uczyniony zapis windykacyjny nie żyje w chwili otwarcia spadku albo została uznana za
niegodną tego zapisu, albo w okresie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o zapisie
złożyła oświadczenie o jego odrzuceniu. W tych przypadkach przedmiot zapisu
windykacyjnego zasili masę spadkową.
Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 981 KC do zapisu windykacyjnego stosuje się
odpowiednio przepisy o powołaniu spadkobiercy, a więc także m.in. art. 963 KC
dotyczący podstawienia. Przy zaistnieniu podstawienia przedmiot zapisu
windykacyjnego, co do zasady, zostanie wyłączony ze spadku. Nie będzie natomiast
dopuszczalne ustanowienie zapisu windykacyjnego z podstawieniem powierniczym (art.
964 w zw. z art. 9815 KC)[21].
Cel i istota zapisu windykacyjnego powodują, że przedmiot tego zapisu może przypaść
tylko osobie wskazanej przez spadkodawcę w testamencie.
Może się jednak zdarzyć sytuacja, że stosunkowo krótko po śmierci spadkodawcy dojdzie
do zgonu zapisobiercy windykacyjnego, który nie zdążył jeszcze złożyć oświadczenia o
przyjęciu zapisu. W takim przypadku zaistnieje konieczność skorzystania z art. 1017 KC
(transmissio hereditatis) przewidującego możliwość złożenia stosownego oświadczenia
przez spadkobierców zapisobiercy windykacyjnego. W razie złożenia przez
spadkobierców zmarłego oświadczenia o przyjęciu zapisu, w treści orzeczenia
stwierdzającego
-632nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego będzie figurował nieżyjący w chwili
wydawania postanowienia zapisobierca windykacyjny.
Nieco inaczej jest w przypadku zapisu zwykłego. Co do zasady, prawa wynikające z tego
zapisu podlegają dziedziczeniu według zasad ogólnych. Wyłączenie takich praw spod
ogólnych zasad dziedziczenia może wynikać z treści testamentu lub istoty konkretnego
zapisu zwykłego[22].
Wątpliwości wywołuje także relacja zachodząca między zapisem windykacyjnym a
art. 961 KC. Z jednej strony, zapis windykacyjny ma prowadzić do tego, aby oznaczona
osoba nabyła określony przedmiot majątkowy, który zostaje wyłączony z masy
spadkowej. Z drugiej strony, zgodnie z art. 961 KC, jeżeli zapis bądź zapisy
windykacyjne będą wyczerpywać cały lub prawie cały spadek, osoby na rzecz których
ustanowiono te zapisy należy traktować nie za zapisobierców, ale za spadkobierców.
Relacje te mogą doprowadzić do tego, że zapis windykacyjny będzie pełnił swoją funkcję
jedynie wtedy, gdy poza tym zapisem będzie znaczny majątek tworzący masę spadkową.
Przy „nieznacznym” spadku zapisobierca windykacyjny staje się niejako
„automatycznie” spadkobiercą. Czy taki zamysł przyświecał twórcom ZmKCU?
Zapis windykacyjny jako nowy instrument prawny nie jest jednostronny w znaczeniu
korzyści, jakie będzie przynosił zapisobiercy. Niewątpliwym atutem tej instytucji prawnej
jest szybkość i skuteczność nabycia przedmiotu objętego zapisem windykacyjnym. Do
nabycia tego dochodzi z mocy samego prawa z chwilą otwarcia spadku. Przedmiot zapisu
windykacyjnego zostaje także wyłączony ze spadku. Oprócz korzyści, które niesie ze
sobą zapis windykacyjny, występują także „dolegliwości” związane z jego istnieniem.
Należy do nich zaliczyć odpowiedzialność za długi spadkowe wobec wierzycieli spadku i
odpowiedzialność za zachowek wobec osób uprawnionych do jego otrzymania.
Odpowiedzialność ta jest ograniczona, limituje ją bowiem wartość przedmiotu zapisu
windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (art. 9991 § 1 i art. 10343
KC). Dla spadkobiercy, który otrzyma od spadkodawcy także zapis windykacyjny, może
się to wiązać z powinnością zaliczenia przedmiotu objętego tym zapisem na poczet
należnej temu spadkobiercy w dziale spadku schedy spadkowej (art. 1039–1041 KC).
Wykonawca testamentu
Ustrój ekonomiczny oparty na gospodarce wolnorynkowej ożywił zapomniane lub
znajdujące niewielkie zastosowanie w przeszłości regulacje prawne. Zaliczyć do nich
trzeba także instytucję wykonawcy testamentu[23]. Wzrost zamożności społeczeństwa
będzie niewątpliwie stopniowo powodował sięganie po testament, nie tylko jako
instrument kreujący następców prawnych, ale również wskazujący wykonawców tego
testamentu. Wychodząc temu naprzeciw w ZmKCU dokonano wielu zmian odnoszących
się do instytucji wykonawcy testamentu.
W dekrecie z 8.10.1946 r. – Prawo spadkowe[24], stosownie do art. 137 § 1, spadkodawca
mógł ustanowić w testamencie jednego lub kilku wykonawców testamentu. Rozwiązanie
to nie zostało recypowane do Kodeksu cywilnego. Skłoniło to większość autorów do
zajęcia stanowiska, że po wejściu w życie KC dopuszczalne jest powołanie tylko jednego
wykonawcy testamentowego[25] tym bardziej, że nie przyjęto z poprzedniego stanu
prawnego regulacji dotyczących zarządu i reprezentacji wykonawców testamentu oraz
nadzoru sądu nad tymi podmiotami. W literaturze był jednak również wyraźnie
prezentowany pogląd, że także pod rządem KC dopuszczalne jest powołanie kilku
wykonawców testamentu[26]. Nie zachodzi potrzeba wnikania bliżej w racje adwersarzy,
gdyż ZmKCU uczyniła ten spór historycznym zmieniając treść art. 986 § 1 KC i wyraźnie
stwierdzając, że „spadkodawca może w testamencie powołać wykonawcę lub
wykonawców testamentu”.
Zanim zostanie poruszone zagadnienie konsekwencji prawnych dopuszczalności
ustanowienia wielu wykonawców
-633testamentu, należy jeszcze zauważyć, że ZmKCU doprecyzowała zakresy obszarów
działania wykonawcy testamentu. Spadkodawca może zatem powołać wykonawcę
testamentu do sprawowania zarządu całym spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub
oznaczonym składnikiem spadku (art. 9861 KC), a także do sprawowania zarządu
przedmiotem zapisu windykacyjnego do chwili objęcia we władanie tego przedmiotu
przez osobę, na której rzecz uczyniono zapis windykacyjny (art. 9901 KC).
Dotychczasowy art. 988 § 2 KC został uzupełniony o sformułowanie, że wykonawca
testamentu może pozywać i być pozywany także w sprawach wynikających z zarządu
zorganizowaną częścią spadku lub jego oznaczonym składnikiem (a nie tylko, jak
poprzednio, w sprawach wynikających z zarządu spadkiem). Regulacja ujęta w art. 989
KC została uzupełniona o dodatkowe zakresy działania wykonawcy testamentu. W art.
989 § 1 KC, po słowach: „zarządu spadkiem” dodano sformułowania „jego
zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem”. Identycznie postąpiono w art. 989
§ 2 KC. Ustawodawca chciał niewątpliwie w ten sposób uniknąć wątpliwości
interpretacyjnych co do wydzielonych przez spadkodawcę obszarów działania
wykonawcy testamentu. Dokonane przez ustawodawcę zmiany ujęte w art. 9861, art. 988
§ 2, art. 989 § 1 i 2 KC, a odnoszące się do zakresów działania wykonawcy testamentu,
mogły być również wywiedzione z dotychczasowej treści art. 988 KC przy użyciu
argumentacji a maiori ad minus. Widać jednak, że obecny prawodawca dążył do
usunięcia ewentualnych wątpliwości w tym zakresie i wprowadził wyraźne regulacje
pozwalające uniknąć możliwych sporów interpretacyjnych.
Wracając do kwestii ustanowienia w testamencie kilku wykonawców testamentu należy
podkreślić, że ta prawna możliwość może prowadzić do sytuacji konfliktowych między
tymi podmiotami. Problemy te mogą zaistnieć szczególnie przy powołaniu kilku
wykonawców testamentu jednocześnie do tej samej sfery zarządu, a więc kilku
podmiotów do zarządu całym spadkiem, kilku podmiotów do zarządu zorganizowaną
częścią spadku, kilku podmiotów do zarządu oznaczonym składnikiem spadku, czy kilku
podmiotów do zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego[27]. Obszar współdziałania
między kilkoma wykonawcami testamentu może rodzić komplikacje zarówno w obrębie
prawa materialnego, jak i procesowego. Nie wiadomo bowiem, w jaki sposób będzie
rozwiązywana rozbieżność między działaniami poszczególnych wykonawców testamentu
i czy będzie ona wymagała sądowych ingerencji. Czy poszczególny wykonawca
testamentu będzie mógł sam dokonywać czynności faktycznych, prawnych i
procesowych, czy też do ich dokonania będzie wymagana większość osób (a co w
wypadku równości głosów), a może konieczna będzie w tym zakresie jednomyślność
wszystkich wykonawców testamentu? Ta sfera potencjalnych konfliktów wskazuje na
słabość przyjętego rozwiązania prawnego. Ustawodawca nie przewidział bowiem (a
powinien) powstania sytuacji krzyżowania się zakresów zarządów i sytuacji zaistnienia
sporu między poszczególnymi wykonawcami testamentu[28].
Pod rządem PrSpadkD analizowane zagadnienie nie rodziło tylu wątpliwości. Zgodnie z
art. 140 § 3 PrSpadkD, wykonawca testamentu mógł samodzielnie podejmować wszelkie
czynności, należące do zakresu zwykłego zarządu spadkiem, natomiast czynności
przekraczające ten zakres wymagały uprzedniego zezwolenia sądu. Natomiast stosownie
do art. 142 PrSpadkD, w razie wyznaczenia dwóch lub więcej wykonawców testamentu
bez określenia sposobu ich działania mogli oni działać w sprawach przekraczających
zakres zwykłego zarządu tylko łącznie. Z kolei art. 139 PrSpadkD, postanawiał, że
wykonawca testamentu wykonywa swe obowiązki pod nadzorem sądu. W czasie
obowiązywania PrSpadkD (jak wynika z art. 142) w razie ustanowienia więcej
wykonawców testamentu sposób określenia ich działania mógł wskazać w pierwszym
rzędzie sam spadkodawca. W literaturze przyjęto, że w sytuacji gdy zostanie powołanych
kilku wykonawców testamentu o tych samych obowiązkach, wówczas również powinni
oni działać łącznie[29]. Sięgnięto w tej mierze do analogii z art. 142 PrSpadkD. Jak
zauważył B. Walaszek[30]: „Inne stanowisko nie dałoby się usprawiedliwić, gdyby zaś
ustawodawca chciał tę kwestię unormować inaczej (jak w art. 142), byłby niewątpliwie w
jakiś sposób to zaznaczył. W razie braku wśród wykonawców testamentu jednomyślności
w ich działaniu, sprawę rozstrzyga sąd spadku jako organ nadzorujący”.
Mając na uwadze konstrukcję zawartą w art. 9861 KC dokonano zmiany redakcji
dotychczasowej treści art. 988 KC. W dotychczasowym art. 988 § 1 KC uzupełniono
pojęcie „zapisów” o „zapisy zwykłe”, a w części dotyczącej wydania spadkobiercom
majątku spadkowego dodano sformułowanie, że wydanie to powinno nastąpić
„niezwłocznie po dokonaniu działu spadku”. Sformułowanie to w sposób wyraźny
określiło moment wydania spadkobiercom majątku spadkowego, przeciwdziałając w ten
sposób niezasadnemu przedłużeniu przez wykonawcę testamentu okresu sprawowania
przez niego tej funkcji (por. też art. 9901 KC). Trzeba jednak pamiętać, że to w zasadzie
od woli spadkobierców będzie zależeć wybranie chwili przeprowadzenia działu spadku.
Do art. 988 KC dodano również § 3 o następującej treści: „Wykonawca testamentu
powinien wydać osobie, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny przedmiot
tego zapisu”. W ten sposób art. 988 KC stanowi pewną zamkniętą całość określającą
zakres obowiązków przynależnych wykonawcy testamentu (zob. też art. 9901 KC).
-634-
Zachowek
Kolejny obszar nowych regulacji dotyczy instytucji zachowku[31]. Poszczególne zmiany
odnoszą się do zapisu windykacyjnego i określają dotychczasową postać zapisu jako
zapis zwykły. Przepis art. 993 KC precyzuje, że przy obliczaniu zachowku nie
uwzględnia się m.in. zapisów zwykłych, natomiast dolicza się do spadku oprócz
darowizn także zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Dotychczasowy art.
995 KC oznaczono jako § 1 i dodano § 2 określający sposób obliczenia przy
zachowku wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego. Wartość przedmiotu tego
zapisu oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania
zachowku. Rozwiązanie to pozostaje w zgodzie z ugruntowaną już zasadą określenia
wartości przysporzeń doliczanych do spadku przy obliczaniu zachowku[32].
Dotychczasową regulacją zawartą w art. 996 KC dotyczącą zaliczenia darowizn na
należny uprawnionemu zachowek uzupełniono o zapis windykacyjny, który należy
ujmować w tych samych kategoriach co darowiznę. Obowiązująca poprzednio treść art.
998 KC odnosząca się do zakresu odpowiedzialności spadkobiercy uprawnionego do
zachowku m.in. za „zapisy” sprecyzowała bliżej tę odpowiedzialność wskazując, że
dotyczy ona „zapisów zwykłych”.
Po art. 999 KC dodano nowy, dość rozbudowany i pojemny art. 9991 KC składający się
z czterech paragrafów. Ten nowy przepis odpowiada swoim zakresem temu, co zostało
zawarte w art. 1000 KC dotyczącym odpowiedzialności osoby obdarowanej przez
spadkodawcę względem uprawnionego do zachowku (por. dotychczasowy art. 1000 § 1–
3 KC z obecnym art. 9991 § 1–3 KC). Nowością jest rozwiązanie wprowadzone w art.
9991 § 4 KC. W przepisie tym stwierdzono, że jeżeli spadkodawca uczynił zapisy
windykacyjne na rzecz kilku osób, ich odpowiedzialność względem uprawnionego do
zachowku jest solidarna. Jeżeli jedna z osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy
windykacyjne, spełniała świadczenie uprawnionemu do zachowku, może ona żądać od
pozostałych osób części świadczenia proporcjonalnych do wartości otrzymanych zapisów
windykacyjnych. Konstrukcja ta nawiązuje do regulacji dotyczących zobowiązań
solidarnych i roszczeń regresowych między dłużnikami solidarnymi (por. art. 366 i n.
KC).
Nowy art. 1000 § 1 KC pozostawia nadal odpowiedzialność osoby obdarowanej przez
spadkobiercę względem uprawnionego do zachowku w przypadku, gdy uprawniony do
zachowku nie będzie go mógł otrzymać od spadkobiercy lub osoby, na rzecz której został
uczyniony zapis windykacyjny. Należy jednak zaznaczyć, że odpowiedzialność osoby
obdarowanej ma charakter subsydiarny. Wyprzedzać ją będzie odpowiedzialność
zapisobiercy windykacyjnego i spadkobiercy. Należy zgodzić się z trafną uwagą P.
Księżaka[33], że konstrukcja ta nie jest właściwa. Jak podnosi ten autor, obdarowany nie
odpowiada za długi spadkowe, a jedynie w drodze wyjątku ponosi on odpowiedzialność
subsydiarną za zachowek. Jeżeli natomiast zapisobierca windykacyjny ma odpowiadać za
długi spadku tak jak spadkobierca, to trudno zrozumieć, by za zachowek odpowiadał on
subsydiarnie.
Nowe brzmienia przepisów art. 1003–1007 § 1 KC uzupełniły dotychczasowe pojęcia
„zapisu” mianem „zapisu zwykłego”. Zmiana ta ma charakter porządkujący. Natomiast
niezwykle istotną zmianą, którą wprowadziła ZmKCU, jest wydłużenie terminów
przedawnienia roszczeń z tytułu zachowku. Zgodnie z art. 1007 § 1 KC, roszczenia
uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów
zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu
(poprzednio były to 3 lata). Stosownie natomiast do art. 1007 § 2 KC, roszczenie
przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od
spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnienia się z upływem lat
pięciu od otwarcia spadku. W porównaniu do poprzedniego art. 1007 § 2 KC dołączono
do osób obowiązanych do uzupełnienia zachowku także zapisobiercę windykacyjnego
oraz wydłużono termin przedawnienia tych roszczeń z trzech do pięciu lat. Wydłużenie
terminów przedawnienia roszczeń z tytułu zachowku (art. 1007 KC) powitają z
zadowoleniem osoby uprawnione do zachowku. Z drugiej strony, zmiany co do terminów
zachowują równowagę systemową, gdyż roszczenie z tytułu zapisu zwykłego przedawnia
się również z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu (art. 981 KC).
Dziedziczenie ustawowe
W zakresie dziedziczenia ustawowego, w art. 932 KC określającym drugą grupę
spadkobierców ustawowych i ich udziały dodano nowy § 6 w brzmieniu: „Jeżeli jedno z
rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich
zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem
spadkodawcy wynosi połowę spadku”. Brak tej regulacji rodził wątpliwości co do
określenia właściwych udziałów w razie zaistnienia sytuacji określonej w obecnym art.
932 § 6 KC. Zagadnienie to zostało już dostrzeżone wcześniej przez W. Borysiaka i P.
Księżaka[34]. Wprowadzenie § 6 do art. 932 KC nie rozwiało dotychczasowych
wątpliwości, gdyż ustawodawca nie zdecydował się, aby przepis ten wszedł w życie
jednocześnie ze zmianami w zakresie dziedziczenia dokonanymi na mocy ustawy z
2.4.2009 r.
-635o zmianie Kodeksu
tj. z dniem 28.6.2009 r., ale z dniem 23.10.2011 r., tj. z
dniem wejścia w życie ZmKCU (art. 9)[36]. Rozwiązanie to sprawia, że nadal będą
występować kontrowersje co do ustalenia wielkości udziałów spadkobierców, o których
mowa w obecnym art. 932 § 6 KC. Możliwość różnych interpretacji będzie dotyczyć
okresu od 28.6.2009 r. do 23.10.2011 r.[37].
cywilnego[35],
Dział spadku
Kolejne zmiany dotyczą zaliczenia w dziale spadku na schedę spadkową nie tylko
darowizn[38], ale także zapisów windykacyjnych (art. 1039–1042 KC). W zmienionych
regulacjach określono też w sposób wyraźny ustalenie wartości przedmiotu zapisu
windykacyjnego (art. 1042 § 21 KC). Zgodnie z tym unormowaniem, wartość przedmiotu
zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen
z chwili działu spadku. Tożsame jest w tym względzie rozwiązanie dotyczące ustalenia
wartości przedmiotu darowizny (art. 1042 § 2 KC). Rozwiązanie dotyczące zaliczenia na
poczet sched spadkowych także zapisów windykacyjnych należy uznać za właściwe, a z
punktu widzenia aksjologicznego jawi się ono jako niebudzące wątpliwości i realizujące
postulat sprawiedliwości procesowej.
W przepisach regulujących postępowanie o dział spadku uzupełniono treść art. 686
KPC dotyczącego roszczeń ubocznych wyraźnie stwierdzając, że rozstrzyganie o
istnieniu zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku odnosi
się do „zapisów zwykłych”. Jest to oczywista zmiana i nie wymaga ona bliższego
komentarza. Aktualne są więc w tym zakresie dotychczasowe wyjaśnienia zamieszczone
w piśmiennictwie i orzecznictwie[39].
Odpowiedzialność za długi spadkowe
W Tytule VII Księgi czwartej KC – „Odpowiedzialność za długi spadkowe”[40], w art.
1033 KC dotyczącym ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców za zapisy i
polecenia uzupełniono pojęcie „zapisu” mianem „zapisu zwykłego”. Po art. 1034 KC,
regulującym odpowiedzialność spadkobierców przed działem i po dziale spadku, dodano
trzy nowe przepisy, tj. art. 10341–10343 KC. Do chwili działu spadku rozszerzono
dotychczasową solidarną odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe także na
osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne (art. 10341 § 1 KC).
Rozliczenia między spadkobiercami i zapisobiercami windykacyjnymi następują
proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Spadkobiercom
natomiast uwzględnia się ich udział w wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego
spadku (art. 10341 § 2 KC). Od chwili działu spadku spadkobiercy i zapisobiercy
windykacyjni ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości
otrzymanych przez nich przysporzeń. Odpowiedzialność osoby, na której rzecz został
uczyniony zapis windykacyjny, została ograniczona do wartości przedmiotu zapisu
windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (art. 10343 KC)[41].
Regulacje zawarte w art. 10341–10343 KC zdają się wskazywać, że stanowią one (w razie
ustanowienia zapisu windykacyjnego) lex specialis wobec ogólnych unormowań
(dotyczących spadkobierców) ujętych w art. 1034 KC. Skonstruowana w nowych
regulacjach odpowiedzialność spadkobierców i zapisobierców windykacyjnych powinna,
jak się wydaje, stanowić wystarczającą gwarancję dla wierzycieli spadku. Określenie
pozycji prawnej wierzycieli spadku i dłużników spadku jest zawsze wyborem opcji
przyświecającej ustawodawcy, która z założenia powinna, co do zasady, równoważyć
interesy obu stron. Praktyka stosowania nowych regulacji pokaże, czy ten swoisty
„balans” został dobrze wyważony. Niewątpliwie za właściwą należy uznać konstrukcję
wprowadzającą odpowiedzialność za długi spadkowe także zapisobiercy
windykacyjnego. W przeciwnym razie zapis windykacyjny mógłby być wykorzystywany
jako środek prawny prowadzący do usunięcia najistotniejszej części majątku spadkowego
spod egzekucji.
Pozostałe zmiany w obrębie prawa materialnego
Nowa redakcja art. 985 KC, zawartego w rozdziale „Polecenie”, zmieniła określenie
podmiotu mogącego żądać wykonania polecenia mającego na względzie interes
społeczny. Poprzednio był to „właściwy organ państwowy”, obecnie jest to „właściwy
organ władzy publicznej”. Zmiana ta w sposób właściwy poszerza pojęcie „właściwego
organu” także na organy władzy samorządowej (gminy, powiatu, województwa).
W art. 156 KC statuującym zasadę kauzalności przy przeniesieniu własności i w art. 510
§ 2 KC statuującym tę samą zasadę przy przelewie dokonano zmian w ten sposób, że
występujące w tych przepisach pojęcie „zapisu” zmieniono na pojęcie „zapisu
zwykłego”. Jest to zabieg właściwy i porządkujący w sposób prawidłowy dotychczasowe
ujęcie przytoczonych artykułów.
-636Tenże sam zabieg legislacyjny przeprowadzono w art. 922 § 3 KC określającym długi
spadkowe, w art. 939 § 1 KC ustanawiającym tzw. ustawowy zapis naddziałowy i w art.
967 KC odnoszącym się do wpływu bezskuteczności testamentu w zakresie ustanowienia
spadkobiercy na pozostałe dyspozycje testatora. W regulacjach tych pojęcie „zapis”
zostało zastąpione pojęciem „zapisu zwykłego”. Powyższe zmiany nie budzą
wątpliwości.
Poprzednia treść Tytułu VI Księgi czwartej KC, zamykająca się w sformułowaniu:
„Stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy”
została zmieniona na mocy ZmKCU w następujący sposób: „Stwierdzenie nabycia
spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i ochrona
spadkobiercy”. W przytoczonym tytule VI Księgi czwartej KC po art. 1029 dodano nowy
art. 10291 w następującym brzmieniu: „Przepisy niniejszego tytułu stosuje się
odpowiednio do stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego”.
Unormowanie to powoduje, że do stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu
windykacyjnego będą miały odpowiednie zastosowanie następujące regulacje:
art. 1025 KC dotyczący stwierdzenia nabycia spadku i poświadczenia dziedziczenia oraz
domniemania bycia spadkobiercą;
art. 1026 KC dotyczący terminu stwierdzenia nabycia spadku oraz poświadczenia
dziedziczenia;
art. 1027 KC dotyczący wartości dowodowej stwierdzenia nabycia spadku oraz
zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia;
art. 1028 KC dotyczący ochrony osób trzecich, które w dobrej wierze nabyły przedmiot
pochodzący ze spadku od osoby niebędącej spadkobiercą;
art. 1029 KC dotyczący ochrony spadku i jego wydania.
W PrUpN dokonano zmiany art. 123. Poprzednia treść tego przepisu stwierdzała, że:
„oświadczenie upadłego o odrzuceniu spadku jest bezskuteczne w stosunku do masy
upadłości, jeżeli zostało złożone po ogłoszeniu upadłości”. Obecnie ten sam skutek
prawny będzie wywierało oświadczenie upadłego o odrzuceniu spadku lub zapisu
windykacyjnego.
Zmiany w zakresie postępowania
Kolejny ważny segment zmian odnosi się do sfery postępowania pozostającej w związku
z wprowadzeniem zapisu windykacyjnego oraz w niewielkiej części powiązanej z
wykonawcą testamentu[42]. Przepisy dotyczące postępowania o zabezpieczenie spadku
(art. 633–636 KPC) stosuje się odpowiednio do zabezpieczenia przedmiotu zapisu
windykacyjnego (art. 6361 KPC). Przedmiot zapisu windykacyjnego podlega więc takiej
samej ochronie prawnej jak rzeczy lub prawa tworzące spadek, któremu zagraża
usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie, nieusprawiedliwione rozporządzenie etc.
Dotychczasowy art. 665 § 1 KPC regulujący wydawanie przez sąd lub notariusza
zaświadczenia dla wykonawcy testamentu[43] został uzupełniony o kolejne zdanie,
zgodnie z którym w zaświadczeniu wskazuje się też prawa i obowiązki wykonawcy
testamentu, jeżeli zostały one określone przez spadkodawcę. Jest to słuszny kierunek,
wskazanie bowiem sfery określonych przez spadkodawcę praw i obowiązków
wykonawcy testamentu pozwala uniknąć wątpliwości mogących pojawić się w praktyce
działania tego podmiotu przy podejmowaniu przezeń określonych czynności.
W Księdze drugiej KPC w Tytule II w Dziale IV Tytuł rozdziału 8, który brzmi:
„Stwierdzenie nabycia spadku” został w wyniku nowelizacji zmieniony na:
„Stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego”.
Dotychczasowy przepis art. 677 KPC traktujący o treści postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku został oznaczony jako § 1. Przepis ten został uzupełniony o kolejne dwa
paragrafy. Zgodnie z art. 677 § 2 KPC w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku
sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla
której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu. Z kolei
stosownie do art. 677 § 3 KPC, stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego
może nastąpić również przez wydanie przez sąd postanowienia częściowego.
Z regulacji tych nie wynika jednak, czy zapisobierca windykacyjny może zgłosić jedynie
wniosek o stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego, czy też może on
zgłosić wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, który będzie obejmował także
stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego, a może nie będzie on mógł
zgłosić ani jednego, ani drugiego z przedstawionych wniosków i będzie zobowiązany
oczekiwać na zgłoszenie przez uprawniony podmiot wniosku o stwierdzenie nabycia
spadku. Prima facie nie można wykluczyć żadnej ze zgłoszonych ewentualności. W
rozwiązaniu tego dylematu nie mogą być pomocne dotychczasowe ustalenia doktryny
odnoszące się do możliwości zajęcia pozycji wnioskodawcy w postępowaniu o
stwierdzenie nabycia spadku przez zapisobiercę zwykłego[44]. Zapis windykacyjny
stanowi bowiem nową instytucję prawną, jakościowo inną od zapisu zwykłego.
Z regulacji dotyczących zmian w KC i KPC w ZmKCU nie można wyprowadzić
niebudzącego wątpliwości wniosku, że osoba uprawniona[45] może wystąpić z wnioskiem
o stwierdzenie jedynie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego. Zamysłu
prawodawcy w tym względzie nie można wywieść także z uzasadnienia projektu
ZmKCU[46]. Zamysł ten można wyprowadzić natomiast ze zmian dokonanych w
PSpDarU. Zmieniony art. 6 ust. 1 pkt 2b PSpDarU ma następujące brzmienie: „przy
nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego – z chwilą uprawomocnienia
-637się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego
stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego lub zarejestrowania aktu
poświadczenia dziedziczenia”. Z ujęcia tego przepisu należy wnosić, że niemożliwe
będzie wystąpienie jedynie z wnioskiem o stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu
windykacyjnego. A zatem, jedyną drogą uzyskania stwierdzenia nabycia przedmiotu
zapisu windykacyjnego będzie zgłoszenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku[47].
Jeżeli więc zapisobierca windykacyjny ma jedyną drogę[48] do realizacji swojego żądania,
to należy konsekwentnie przyjąć, że będzie on również uprawniony do zgłoszenia
wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, obejmującego również stwierdzenie nabycia
przedmiotu zapisu windykacyjnego (art. 1025 § 1 KC i art. 677 § 2 i 3 KPC). Przyjęta
konstrukcja nie pozostaje w sprzeczności ze zmienionym art. 679 § 4 KPC, zgodnie z
którym przepisy art. 679 § 1–3 KPC dotyczące postępowania o uchylenie lub zmianę
stwierdzenia nabycia spadku stosuje się odpowiednio od zarejestrowanego aktu
poświadczenia dziedziczenia (tak było dotychczas) oraz do stwierdzenia nabycia
przedmiotu zapisu windykacyjnego. Skoro stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu
windykacyjnego pozostaje wprawdzie samodzielną (por. art. 677 § 3 KPC), ale jednak
częścią stwierdzenia nabycia spadku, to będzie ono podlegać również odpowiednio
stosowanym regulacjom określonym w art. 679 § 1–3 KPC.
Nowelizacja PrNot w części dotyczącej sporządzenia aktu poświadczenia
dziedziczenia miała na celu wprowadzenie do tej już funkcjonującej instytucji prawnej
nowych regulacji dotyczących zapisu windykacyjnego (art. 95b, art. 95c § 2 pkt 7, art.
95c § 3, art. 95e § 1 i 2 pkt 2, art. 95f § 1 pkt 7a, art. 95l). Wprowadzone unormowania
świadczą o tym, że wskazanie osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy
windykacyjne oraz przedmiotów tych zapisów następuje w akcie poświadczenia
dziedziczenia, a w akcie uzupełniającym jedynie wtedy, gdy w pierwotnym akcie
poświadczenia dziedziczenia nie ujęto tej materii. Dostrzeżona przez ustawodawcę w art.
95l PrNot powinność sporządzenia aktu uzupełniającego w przypadku niewskazania w
pierwotnym akcie poświadczenia dziedziczenia osób, na których rzecz spadkodawca
uczynił zapisy windykacyjne, świadczą o właściwym sposobie rozwiązania tej kwestii.
Zgodnie bowiem z art. 95 l PrNot „jeżeli w akcie poświadczenia dziedziczenia nie
wskazano spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne lub osób, na których rzecz
spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, notariusz sporządzi w tym przedmiocie akt
uzupełniający, stosując odpowiednio przepisy niniejszego rozdziału”.
Ustawodawca nie przewidział jednak trybu postępowania w przypadku
niewskazania w treści postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku przedmiotu
zapisu windykacyjnego, do czego sąd jest zobligowany stosownie do art. 677 § 2 KPC.
W tej sytuacji nie będzie można skorzystać z art. 677 § 3 KPC przewidującego
możliwość wydania przez sąd postanowienia częściowego dotyczącego stwierdzenia
nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego. Postanowienie to bowiem może być wydane
w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, np. w razie zaistnienia sporu
między spadkobiercami co do ważności testamentu powołującego spadkobierców, który
będzie prowadził do wydłużenia postępowania spadkowego. To potknięcie ustawodawcy
(brak regulacji) nie może być również korygowane sięgnięciem do analogii z art. 677 § 3
KPC, mającego zastosowanie – na mocy art. 6 ust. 2 ustawy z 24.8.2007 r. o zmianie
ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw[49] – do spadków otwartych
przed 14.2.2001 r. Przepis art. 677 § 3 KPC stanowi, że: „Jeżeli w postanowieniu o
stwierdzeniu nabycia spadku nie orzeczono o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, sąd
wyda w tym przedmiocie postanowienie uzupełniające, stosując odpowiednio przepisy
niniejszego rozdziału”[50]. O ile więc w przypadku notariatu dołożono należytej
staranności co do konieczności wydania aktu uzupełniającego w razie pominięcia zapisu
windykacyjnego, o tyle tej staranności wymaganej od racjonalnego ustawodawcy nie
można się dopatrzeć w przypadku sądu. Do chwili wyraźnej regulacji w tym zakresie (a
uważam, że jest ona konieczna i niezbędna) można posiłkowo stosować w analizowanej
sytuacji art. 351 w zw. z art. 13 § 2 KPC. Trzeba jednak pamiętać, że uczestnicy
postępowania, zgodnie z przytoczonym unormowaniem, mają na to czas jedynie dwóch
tygodni od ogłoszenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Jak już bowiem
zaznaczono wcześniej, osoba uprawniona w kontekście kształtu regulacji prawnych
przyjętych co do zapisu windykacyjnego w ZmKCU nie może wystąpić – także po
upływie terminu dwóch tygodni wskazanego w art. 351 w zw. z art. 13 § 2 KPC – z
wnioskiem o stwierdzenie nabycia jedynie przedmiotu zapisu windykacyjnego.
-638PODSUMOWANIE
Najważniejsze zagadnienia:
przyczyny i ogólny zakres regulacji wprowadzonych ZmKCU
zapis windykacyjny
dopuszczalność powołania wykonawcy lub wykonawców testamentu
zmiany dotyczące instytucji zachowku
rozstrzygnięcie co do wielkości udziałów spadkowych rodzica dziedziczącego w zbiegu z
małżonkiem spadkodawcy
możliwość zaliczenia w dziale spadku na schedę spadkową zapisów windykacyjnych
odpowiedzialność za długi spadkowea
zmiany w zakresie postępowania
Czytaj także w „Monitorze Prawniczym”:
A. Stempniak, Zarząd spadku nieobjętego w ujęciu przepisów KPC, cz. I – Nr 18/2010,
cz. II – Nr 19/2010, cz. III – Nr 20/2010
A. Stempniak, Rozstrzyganie w postępowaniu działowym o zaliczeniu darowizn na
schedy spadkowe, Nr 22/2007
A. Stempniak, Postępowanie w sprawach o ogłoszenie testamentu, cz. 1 – Nr 1/2007, cz.
II – Nr 2/2007, cz. III – Nr 3/2007
-639[1] Dz.U. Nr 85, poz. 458; dalej jako: ZmKCU. Ustawa ta wejdzie w życie z dniem
23.10.2011 r.
[2] T. jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 ze zm.
[3] T. jedn.: Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.
[4] T. jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.; dalej jako: PSpDarU.
[5] T. jedn.: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.; dalej jako: PrNot.
[6] T. jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.; dalej jako: PrUpN.
[7] Zob. M. Domagalski, Schedę można dzielić na składniki, Rzeczp. z 19–20.3.2011 r.; tenże,
Oprócz testamentu także darowizna, Rzeczp. z 23.3.2011 r. i zamieszczoną tam wypowiedź L.
Zabielskiego – członka Krajowej Rady Notarialnej.
[8] Zob. uchwałę Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 28.5.2009 r. w sprawie wniesienia do
Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw
oraz dołączone do niej uzasadnienie przedmiotu projektowanej regulacji, druk nr 2116,
dostępny na: www.sejm.gov.pl
[9] Zob. rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych
ustaw wraz z uzasadnieniem, druk nr 3018, dostępny na: www.sejm.gov.pl
[10] Druk nr 3759, dostępny na: www.sejm.gov.pl
[11] Bliżej o zastrzeżeniach SN zob. uwagi Biura Studiów i Analiz SN z 13.7.2009 r. do
senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych
ustaw (do druku nr 2116), dostępne na: www.sejm.gov.pl
[12] Szerzej T. Felski, Wpływ woli testatora na sposób podziału majątku spadkowego, Pal. Nr
12/1994, s. 5 i n.; A. Stempniak, Postępowanie o dział spadku, Warszawa 2010, s. 365 i n.; K.
Osajda, Rozdysponowanie przez spadkodawcę w testamencie poszczególnymi przedmiotami
wchodzącymi do spadku (próba reinterpretacji art. 959 KC), Rej. Nr 9/2010, s. 69 i n. oraz
cyt. tam literatura i orzecznictwo.
[13] Zob. bliżej m.in. K. Kolańczyk, Prawo rzymskie, Warszawa 1978, s. 495 i n.; W.
Rozwadowski [w:] B. Lesiński, W. Rozwadowski, Historia prawa, Warszawa–Poznań 1981, s.
190 i n.; W. Wołodkiewicz [w:] Prawo rzymskie. Słownik encyklopedyczny, pod red. W.
Wołodkiewicza, Warszawa 1986, s. 87 i n.; E. Niezbecka, Zapis, Lublin 1990, s. 8 i n.
[14] W prawie rzymskim wyróżniano: legatum per damnationem (legat damnacyjny), legatum
per praeceptionem (legat przez wyróżnienie), legatum per vindicationem (legat
windykacyjny), legatum sinendi modo (legat przez dopuszczenie).
[15] Zob. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw wraz z uzasadnieniem, druk nr 3018, dostępne na: www.sejm.gov.pl.
[16] Szerzej o instytucji zapisu windykacyjnego zob. J. Górecki, Zapis windykacyjny – uwagi
de lege ferenda [w:] Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego
– ofiarowane Panu Rejentowi Romualdowi Sztykowi, pod red. E. Drozda, A. Oleszki, M.
Pazdana, Kluczbork 2007, s. 129 i n.; W. Żukowski, Projektowane wprowadzenie zapisu
windykacyjnego do polskiego prawa spadkowego, KPP Nr 4/2010, s. 1029 i n.
[17] Zob. zwłaszcza E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga
czwarta. Spadki, Warszawa 2005, s. 10 i n.
[18] S. Rudnicki [w:] S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga
pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2004, s. 161.
[19] Ibidem, s. 162.
[20] Co do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu zwykłego zob. E.
Niezbecka, op. cit., s. 83 i n.
[21] Tak słusznie W. Żukowski, op. cit., s. 1031. Do zapisu windykacyjnego będzie miała zaś
w pełni zastosowanie zasada przyrostu ustanowiona w art. 965 KC.
[22] Orzeczenie SN z 5.1.1962 r., 3 CR 862/61, OSNCP Nr 6/1963, poz. 121 zachowujące
nadal aktualność.
[23] Zob. szerzej B. Walaszek, Stanowisko prawne wykonawcy testamentu, NP Nr 4/1959, s.
435 i n.; tenże, Krytyczny przegląd teorii dotyczących stanowiska prawnego wykonawcy
testamentu, ZNUJ Nr 27/1959, „Prace prawnicze” z. 6, s. 175 i n.; F. Błahuta [w:] Kodeks
cywilny. T. 3. Komentarz, Warszawa 1972, s. 1904 i n.; J.S. Piątowski, Prawo spadkowe.
Zarys wykładu, Warszawa 1979, s. 173 i n.; J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie,
Warszawa 1985, s. 252 i n.; S. Wójcik [w:] System Prawa Cywilnego. T. IV. Prawo spadkowe,
pod red. J.S. Piątowskiego, Ossolineum 1986, s. 266 i n.; L. Stecki [w:] Kodeks cywilny z
komentarzem. T. 2, pod red. J. Winiarza, Warszawa 1989, s. 867 i n.; J. Kosik, Zakres
działania wykonawcy testamentu [w:] Księga pamiątkowa ku czci Prof. J. Winiarza. Prace
cywilistyczne, Warszawa 1990, s. 109 i n.; tenże, Powołanie wykonawcy testamentu według
Kodeksu cywilnego, Acta Universitatis Wratislaviensis 1990, Prawo CLXX, s. 79 i n.; L.
Bełza, Zakres praw i obowiązków wykonawcy testamentu. Ogólna analiza zagadnienia,
„Rzeszowskie Zeszyty Naukowe”„Prawo – Ekonomia” 1993, t. XIII, s. 105 i n.; tenże, Zarys
praw i obowiązków wykonawcy testamentu. Ogólna analiza zagadnienia na tle wybranych
instytucji prawa (część druga), „Rzeszowskie Zeszyty Naukowe” „Prawo – Ekonomia” 1994,
t. XV, s. 75 i n.; tenże, Wykonawca testamentu, MoP Nr 6/1994, s. 172 i n.; tenże,
Skuteczność powołania wykonawcy testamentu, PS Nr 11–12/1994, s. 48 i n.; E. Niezbecka,
Prawo spadkowe w zarysie, Lulin 1998, s. 94 i n.; taż, Kodeks cywilny. T IV. Spadki.
Komentarz, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 169 i n.; E. Skowrońska-Bocian, op. cit., s.
156 i n.; M. Pazdan [w:] Kodeks cywilny. T. II. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego,
Warszawa 2005, s. 1016 i n.; J. Kremis [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E.
Gniewka, Warszawa 2008, s. 1568 i n.; S. Wójcik, F. Zoll [w:] System Prawa Prywatnego. T.
10. Prawo spadkowe, pod red. B. Kordasiewicza, Warszawa 2009, s. 390 i n.; M. Margoński,
Kurator spadku, Warszawa 2009, s. 65 i n.
[24] Dz.U. Nr 60, poz. 328 ze zm.; dalej jako: PrSpadkD.
[25] K. Potrzobowski, Odpowiedź na pytanie prawne: Czy spadkodawca może w myśl art.
986 KC ustanowić kilku wykonawców testamentu, Pal. Nr 2/1966, s. 56; B. Dobrzański [w:]
Kodeks postępowania cywilnego. T. I. Komentarz, pod red. Z. Resicha i W. Siedleckiego,
Warszawa 1969, s. 936; S. Wójcik, op. cit., s. 266, 267; L. Stecki, op. cit., s. 867; L. Bełza,
Zakres praw i obowiązków…, op. cit., s. 106–107; tenże, Wykonawca testamentu…, op. cit.,
s. 173; J. Dziwański, Testament notarialny z powołaniem wykonawcy testamentu, „Nowy
Przegląd Notarialny” Nr 5–6/2000, s. 60; J. Ignaczewski, Prawo spadkowe. Art. 922–1088
KC. Komentarz, Warszawa 2004, s. 207–208; A. Doliwa, Prawo spadkowe, Warszawa 2007,
s. 114; J. Kremis, op. cit., s. 1568; S. Wójcik, F. Zoll, op. cit., s. 391. Stanowisko takie było
także przyjmowane w orzecznictwie (wyrok SN z 4.8.1999 r., II CKN 545/98, „Wokanda” Nr
10/1999, poz. 8).
[26] J. Kosik, Zakres działania…, op. cit., s. 109; tenże, Powołanie wykonawcy testamentu…,
op. cit., s. 81 i n.; M. Pazdan, op. cit., s. 1017–1018; E. Niezbecka, Kodeks cywilny.
Komentarz…, op. cit., s. 170.
[27] Pomijam dla zachowania klarowności wywodu przypadek powołania jednocześnie wielu
wykonawców testamentu dla potencjalnie wszystkich lub niektórych sfer zarządu, które będą
się przenikać. Sfery te mogą się ewidentnie krzyżować między sobą, co nieuchronnie będzie
wywoływać wątpliwości co do legitymacji poszczególnych wykonawców testamentu.
[28] Zob. bliżej L. Bełza, Zarys praw i obowiązków wykonawcy testamentu…, op. cit., s. 75 i
n.; J. Świeczkowski, Instytucja zarządu w polskiej procedurze cywilnej, Sopot 2002, s. 11 i n.;
M. Kłos, Wspólność majątku spadkowego, Warszawa 2004, s. 132 i n.; M. Margoński, op. cit.,
s. 54 i n.; A. Stempniak, Zarząd spadku nieobjętego w ujęciu przepisów KPC – cz. III, MoP
Nr 20/2010, s. 1121 oraz cyt. tam literaturę i orzecznictwo.
[29] B. Walaszek, Stanowisko prawne wykonawcy testamentu…, op. cit., s. 444.
[30] Ibidem.
[31] Spośród wielu pozycji poświęconych tej ważnej instytucji prawa spadkowego należy
ograniczyć się do powołania monografii P. Księżaka, Zachowek w polskim prawie
spadkowym, Warszawa 2010, s. 13 i n., która stanowi kompleksowe opracowanie tej złożonej
i wielowątkowej problematyki prawnej.
[32] Uchwała SN (7) z 26.3.1985 r., III CZP 75/84, OSNCP Nr 10/1985, poz. 147; uchwała
SN z 14.12.1985 r., III CZP 43/85, OSNPG Nr 2/1986, poz. 6; wyrok SN z 14.3.2008 r., IV
CSK 509/07, niepubl. Zob. też krytyczną glosę B. Kordasiewicza do uchwały SN z 8.2.1984
r., III CZP 1/84, OSPiKA Nr 4/1985, poz. 75 i P. Księżak, op. cit., s. 235 i n. oraz cyt. tam
literaturę.
[33] P. Księżak, op. cit., s. 394.
[34] W. Borysiak, P. Księżak, Dziurawe przepisy o dziedziczeniu ustawowym, Rzeczp. z
18.6.2009 r. Bliżej tę problematykę przedstawili ukazując możliwe interpretacje tego stanu
rzeczy: E. Skowrońska-Bocian, Nowelizacja prawa spadkowego. Komentarz, Warszawa 2010,
s. 34 i n.; W. Borysiak, Dziedziczenie ustawowe w świetle nowelizacji Kodeksu cywilnego,
PS Nr 2/2011, s. 42 i n.
[35] Dz.U. Nr 79, poz. 662.
[36] Inaczej postąpiono w przypadku roszczeń, o których mowa w art. 1007 KC. Stosownie
do art. 8 ZmKCU, do roszczeń z art. 1007 KC, powstałych przed dniem wejścia w życie
ZmKCU i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się przepisy tego artykułu w
brzmieniu nadanym ZmKCU.
[37] Zob. szerzej W. Borysiak, op. cit., s. 46 i n. i cyt. tam literaturę.
[38] Szerzej A. Stempniak, Postępowanie o dział spadku…, op. cit., s. 308 i n. i przytoczona
tam literatura i orzecznictwo.
[39] Ibidem, s. 253 i n.
[40] Spośród licznych pozycji dotyczących tego zagadnienia należy wskazać opracowania E.
Skowrońskiej, Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe, Warszawa 1984 i J.
Stobieni, Realizacja wierzytelności wierzycieli spadkodawcy w prawie polskim, Warszawa
1981. Oboje autorzy przedstawili z obu stron (długu i wierzytelności) w sposób całościowy
przedmiotową problematykę prawną.
[41] Niejasna jest sytuacja zapisobiercy windykacyjnego co do jego odpowiedzialności za
długi spadkowe w okresie od chwili otwarcia spadku do chwili złożenia oświadczenia o
przyjęciu tego zapisu. Nie wiadomo bowiem, czy w tym okresie odpowiada on całym swoim
majątkiem, czy tylko do wartości przedmiotu zapisu. Zwrócił na to uwagę W. Żukowski, op.
cit. s. 1043–1044.
[42] Zmiana art. 686 KPC odnosząca się do postępowania o dział spadku została
przedstawiona powyżej.
[43] Zob. bliżej R. Wrzecionek, Sporządzenie zaświadczenia o wykonawcy testamentu jako
czynność notarialna, Rej. Nr 7–8/2009, s. 123 i n.
[44] W literaturze powszechnie przyjęto pogląd, że wnioskodawcą w prowadzonym na
podstawie art. 669 i n. KPC postępowaniu może być zapisobierca (zwykły) upatrując
właściwej podstawy prawnej dla tego stanowiska w art. 1025 § 1 KC.
[45] W pojęciu „osoby zainteresowanej”, o której mowa, będzie mieścić się przede wszystkim
zapisobierca windykacyjny.
[46] Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw, druk nr 3018, dostępne na: www.sejm.gov.pl
[47] Do tego samego stwierdzenia, ale przy przyjęciu innych przesyłek doszedł W. Żukowski,
op. cit., s. 1039.
[48] Na tym etapie rozważań pomijam dopuszczalną prawnie możliwość skorzystania z
notarialnego poświadczenia dziedziczenia, obejmującego także przedmiot zapisu
windykacyjnego.
[49] Dz.U. Nr 181, poz. 1287. Ustawa ta stwierdza ponadto, że do spadku otwartego przed
dniem 14.2.2001 r. stosuje się także art. 670 KPC w brzmieniu dotychczasowym, a więc
obowiązującym do chwili wejścia w życie tej ustawy, tj. do 2.10.2008 r. W art. 670 § 2 KPC
określono, że sąd bada z urzędu, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz którzy
spośród spadkobierców powołanych z ustawy do spadku odpowiadają warunkom do
dziedziczenia gospodarstwa rolnego. ZmKCU nie zawiera analogicznej regulacji, jaka
zawarta jest w art. 670 KPC, co do zapisu windykacyjnego.
[50] Przytoczony przepis, w zakresie uzupełnienia dziedziczenia co do gospodarstwa rolnego,
pozostaje w związku z art. 95 l PrNot.