książka - Netpublicator

A
NI A
T
J
E
NC
0-L
2
KSIĄŻKA
O SIEKIERACH
A
AR
GW
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CAŁOŚĆ
Co zużywamy, co i jak robimy oraz co niszczymy, jest w zasadzie kwestią etyki.
Jesteśmy w pełni odpowiedzialni za całość. Aczkolwiek staramy się sprostać tej
odpowiedzialności, jednakże nie zawsze nam się to udaje. Jednym z elementów tej
odpowiedzialności jest jakość i trwałość produktu.
Wytwarzanie dobrego produktu stanowi dowód poczucia odpowiedzialności wobec
nabywcy, który go będzie używał. Pod warunkiem zapoznania się z prawidłowym
sposobem posługiwania się nim i jego konserwacji, wysokiej jakości produkt będzie z
dużą dozą prawdopodobieństwa służył dłużej. Jest to dobre dla klienta, użytkownika.
Ale jest to także dobre widziane w szerszym kontekście: dłuższa żywotność produktu
czyni, że mniej zużywany (mniejsze zużycie surowców i energii), mamy mniej pracy
(uzyskujemy czas na inne rzeczy, które są dla nas ważne lub sprawiają nam przyjemność)
i mniej niszczymy (mniej odpadów).
Jako jeden ze swoich celów firma Gränsfors Bruk postawiła sobie
wytwarzanie produktów o wysokiej jakości i długiej żywotności.
GWARANCJA
Jako dowód tej ambicji, oraz aby nie było żadnych wątpliwości co
do poważnego traktowania przez nas odpowiedzialności producenta,
Gränsfors Bruks AB udziela 20-letniej gwarancji na swoje produkty. W towarzyszącej
każdej zakupionej siekierze KSIĄŻCE O SIEKIERACH znajduje się ”KARTA
GWARANCYJNA SIEKIERY”. Gwarancja uwarunkowana jest stosowaniem się do
podanych wskazówek dotyczących posługiwania się siekierą i jej konserwacji. (Patrz
m.in. strony 32–34.)
20-LETNIA
Gränsfors Bruk produkuje siekiery od 1902 roku, a łomy od roku 1942.
Kowal Lennart Pettersson, specjalista od siekier.
SIEKIERA BĘDZIE TYLKO TAK DOBRA,
JAK DOBRY BYŁ JEJ KOWAL
Siekiery Gränsfors są owocem pracy bardzo wysoko wykwalifikowanych i zdolnych
kowali. Dowodem ich zdolności zawodowych jest umiejętność wykuwania siekier z
taką dokładnością, że nie wymagają one żadnej obróbki końcowej. Tym właśnie siekiery
Gränsfors różnią się od innych siekier, produkowanych przemysłowo.
W Gränsfors Bruk kowal może poświęcić siekierze tyle czasu, ile ona wymaga. Nasi
kowale nie pracują na akord. Nie jest już konieczne szmerglowanie, szlifowanie gruboziarniste, szlifowanie drobnoziarniste, polerowanie ani malowanie, które służą do ukrycia
lub usunięcia powstałych przy kuciu defektów.
Będący dobrym fachowcem kowal jest dumny ze swojej zawodowej kompetencji. Kiedy
jest już zadowolony z wyniku swojej pracy i uznaje siekierę za gotową, wybija w jej
głowicy swoje inicjały.
AS Anders Strömstedt
KS Kjell-Åke Sjölund
BA Bert-Ove Andersson LP Lennart Pettersson
DG Daniel Gräntz
MM Mattias Mattsson RA Rune Andersson
UN Ulrik Nilsson
US Ulrika Stridsberg
Siekiery firmy Gränsfors otrzymały w 1990 roku nagrodę w zorganizowanym przez
Föreningen Svensk Form (Związek Wzornictwa Szwedzkiego) i Naturskyddsföreningen
(Liga Ochrony Przyrody) konkursie ”Ekologiczne projektowanie”.
Szwedzki związek ochrony obiektów kultury budowlanej przydzielił w 1999 roku Gränsfors Bruk dyplom, za wkład wniesiony na polu konserwacji obiektów budowlanych ”…za
wysokiej jakości produkty używane często przy konserwacji obiektów budowlanych.”
2
NAGRODZONA UTMÄRKT
SVENSK FORM 1995
Siekiera myśliwego
Siekiera stolarska
Proces kucia jest ważny. Jednocześnie jednak także
wszystko inne musi zostać wykonane w odpowiedni
sposób. Siekiery Gränsfors wykuwane są ze specjalnego stopu stali, hartowane na całej długości ostrza i
wyżarzane. Siekiery mają trzonki z wysokiej jakości
drewna hikorowego, są naoliwione i wyposażone w
osłony ostrza.
ROZWAŻANIA PRZYŚWIECAJĄCE PRODUKOWANYM
DZISIAJ PRZEZ GRÄNSFORS BRUK SIEKIEROM
Przed nadejściem epoki przemysłowej
siekiery wytwarzane były w wielu małych
kuźniach. O kształcie i strukturze siekiery decydowało jej zastosowanie,
wymogi użytkownika oraz fachowość
wytwarzającego ją kowala. Do połowy
XIX-go wieku siekiery używane były w
drobnej działalności gospodarczej, przez
rzemieślników, oraz w samowystarczalnych
gospodarstwach chłopskich.
Wraz z charakteryzującym epokę
przemysłową zakrojonym na szeroką
skalę wycinaniem lasów, siekiery znalazły
zupełnie nowych masowych nabywców:
przedsiębiorstwa leśne i wyspecjalizowanych drwali. Wzrost popytu na siekiery
sprawił, że ich produkcja stała się komercyjnie bardziej atrakcyjna i została skoncentrowana do fabryk siekier. Długie serie
i racjonalizacja procesu produkcyjnego
obniżyły koszty ich wytwarzania. Kształt
siekier i ich struktura uległy zmianie,
często kosztem jakości. Siekiery uległy
standaryzacji i stały się wytwarzanymi
masowo produktami przemysłowymi.
Duże ilości energii zużywane były na
uzyskanie zgodności siekier z ówczesnymi
wymogami dotyczącymi wyglądu produktu przemysłowego: Wszystkie siekiery
określonego modelu miały być dokładnie
takie same.
Aby ”ukryć” strukturę kutej powierzchni,
wszystkie powierzchnie siekiery były szmerglowane do połysku, po czym niektóre
jej części były malowane i lakierowane
piecowo. Normą stały się firmowe nalepki
o wesołych kolorach.
Pod pewnym względem wróciliśmy do
czasu poprzedzającego nadejście epoki
przemysłu leśnego. Siekiery używane
są dzisiaj przez ”drwali” w drobnej
działalności gospodarczej, rolników,
właścicieli domów jednorodzinnych i
właścicieli domków letnich, oraz przez
miłośników przebywania na wolnym powietrzu. Dostarczane dzisiaj przemysłowi
4
nie upiększana kuta powierzchnia jest
gwarancją fachowości kowala i jakości
siekiery.
2. Bardziej inteligentna produkcja
zużywa mniej zasobów naturalnych i
pozwala uzyskać wyższą jakość i dłuższą
żywotność. Dłuższa żywotność produktu
może się przyczynić do zmniejszenia
zużycia zasobów naturalnych i redukcji
ilości odpadów.
3. Wyeliminowane zostało zbędne
szmerglowanie, malowanie i mocowanie
trzonka klejem epoksydowym, co daje
lepsze środowisko pracy i zmniejsza
zanieczyszczanie środowiska.
4. Bierzemy na siebie pełną
odpowiedzialność za ”Całościową jakość”.
Środowisko pracy, odpowiedzialność
producenta i ochrona środowiska to kilka
kluczowych względów jakimi się kierujemy, inne to etyka i piękno.
5. Dobra wiedza o produkcie może się
przyczynić do wzrostu jego wartości.
Dlatego właśnie potrzebna jest informacja
o siekierach. Książka o siekierach jest
jednym źródłem takiej informacji, muzeum
siekier innym.
Gabriel Brånby
leśnemu miliony metrów sześciennych
papierówki i dłużyc nigdy nawet nie otarły
się o żadną siekierę. Na tym polu siekiery
zastąpione zostały całkowicie przez piły
motorowe i maszyny do wyrębu lasu.
Przy współpracy pracujących w Gränsfors Bruk kowali z projektantem, Hans
Erik Persson, firma Gränsfors Bruk
przygotowała siekiery w oparciu o
technikę, kształt i funkcję, które bazując na
starej, często zapomnianej, wiedzy, dostosowane zostały do potrzeb wynikających z
dzisiejszego zastosowania siekier. Siekiery
Gränsfors Bruk bazują na następujących
pięciu podstawowych założeniach:
1. Siekiera będzie tak dobra, jak dobry
był kowal który ja wykonał. Niczym
5
Ucho
CZĘŚCI SIEKIERY
Ostrze
}
Głowica siekiery
Obuch (grzbiet
głowicy)
Policzek
Ochrona ostrza
Siekiery Gränsfors Bruk mają ochronę ostrza
ze skóry, garbowanej zgodnie ze starymi
tradycyjnymi metodami.
Wykute „nauszniki” czepca,
dające bardziej solidne i
trwałe zamocowanie trzonka.
Trzonek
Zakończenie
trzonka,
zabezpieczenie
przeciwpoślizgowe.
Zgrubienie
zabezpieczające
siekierę przed
wyślizgnięciem się
z rąk osoby nią się
posługującej.
Trzonek z hikory
Spośród wszystkich rodzajów drewna, drewno z
hikory nadaje się najlepiej na trzonki, ponieważ
dzięki swoim długim włóknom jest mocne i
giętkie. Trzonki z włókna szklanego i tworzyw
sztucznych mogą być bardziej trwałe, ale naszym
zdaniem trzonki z hikory są wystarczająco
mocne, a jednocześnie bardziej przyjazne z
punktu widzenia ochrony środowiska. (Drewno
z drzew hikory, które są uprawiane na południu
USA, używane było wcześniej między innymi do
produkcji nart i rakiet tenisowych. W Szwecji na
trzonki używano wcześniej jarzębinę, jesion, buk
i brzozę).Trzonki wykańczane są olejem lnianym
i woskiem pszczelim. Ich kształt daje pewny chwyt
także wtedy, kiedy dłonie trzymane są blisko
końca trzonka, co przy rąbaniu daje większą siłę
uderzenia i bezpieczniejszą pracę.
6
JAKĄ SIEKIERĘ WYBRAĆ?
Siekiera turystyczna
Siekiera harcerska/campingowa lub mała
siekiera myśliwska, która mieści się łatwo
w plecaku. Dzięki kształtowi ochrony
ostrza głowica siekiery nie niszczy
wnętrza plecaka. Taka siekiera pozwala
na odrąbywanie dosyć dużych gałęzi oraz
dzielenie drewna opałowego na polana
do obozowego ogniska. U wielu osób
budzi wiele wspomnień i marzenia o
pełnym emocji życiu w naturze. Siekiera z
trzonkiem ma 34 cm długości, masę 0,7 kg
i ochronę ostrza ze skóry.
Siekiera myśliwska
Specjalna siekiera dla myśliwych. Nadaje
się do rąbania drewna i dzielenia mięsa.
Siekiera ta ma zaokrąglony obuch, którego
używa się do zrywania skóry przy jej
zdzieraniu z ciał zwierząt. Dolna część
trzonka ma idące wokół rowki, których
zadaniem jest zapewnienie dobrego chwytu
także przy wilgotnych i umazanych
dłoniach. Siekiera z trzonkiem ma 48 cm
długości, masę 0,9 kg i ochronę ostrza ze
skóry.
7
Amerykańska siekiera drwalska
Profesjonalna siekiera przeznaczona do
pracy w sposób, w jaki pracowało się
kiedyś. Wykonana ręcznie z jednego
kawałka twardej stali, a następnie ostrożnie
podgrzana i naostrzona. Zapotrzebowanie
na taką tradycyjną amerykańską siekierę
wyraził Geoffrey Burke, szkutnik i drwal
z New Hampshire. Był on, razem z
kolekcjonerem siekier Lawrence Lyford, bardzo
pomocny przy przygotowaniu odpowiedniego
modelu. Głowica ma masę 1,5 kg i ostrze
o długości 11,5 cm. Siekiera ma trzonek z
amerykańskiej hikory, nieco wygięty o długości
81 lub 90 cm, lub całkiem prosty o długości 81
cm. Siekiera dostarczana jest ze skórzaną ochroną
ostrza.
Siekiera dwustronna
Począwszy od ostatniego
ćwierćwiecza 19-go wieku,
różne modele siekier
dwustronnych zdobyły sobie
dużą popularność w USA, co
zawdzięczają swojemu
dobremu wyważeniu
i uniwersalności. Na ogół jedno
ostrze było wąskie i bardzo ostre,
przeznaczone do ścinania drzew, a drugie
wykańczane było bardziej tępo i przeznaczone
do wykonywania zamków węgłowych oraz
ociosywania blisko ziemi, przy których to pracach
ostrze wykończone bardziej ostro mogłoby szybko
ulec uszkodzeniu. Dzisiaj, siekiery dwustronne
używane są jako siekiery robocze i siekiery do
rzucania przez uprawiających sporty ciesielskie.
Głowica ma masę 2,1 kg i ostrza o długości ok. 15
cm. Obie siekiery mają proste trzonki z hikory,
siekiera do rzucania o długości 74 cm, a siekiera
robocza o długości 89 cm, przy czym w tej ostatniej
uchwyt trzonka zakończony jest zgrubieniem. Obie
dostarczane są z ochronami ostrzy ze skóry licowej.
8
Mała siekiera leśna
Siekiera ta ma większą
głowicę i dłuższy trzonek od siekiery
turystycznej, a co za tym idzie daje większą
siłę uderzenia przy rąbaniu. Jest większa, ale
daje się włożyć do dużego plecaka. Nadaje
się dobrze do samochodu i łodzi. Siekiera z
trzonkiem ma 50 cm długości, masę 1,0 kg
i ochronę ostrza ze skóry.
Mała siekiera rozłupująca lub „Najmniejsza”
Siekiery te mogą być używane jednoręcznie
do mniejszych kawałków drewna. Są one kute
i szlifowane w sposób dający ich stosunkowo
wąskiemu klinowi głowicy wklęsłe
powierzchnie policzków. Wchodzą łatwo
i szybko w kawałki drewna opałowego
i efektywnie je rozłupują, kiedy grubsza część
zaczyna je rozpierać. Stalowe zabezpieczenie
trzonka. Masa 1,6 kg lub 1,5 kg, długość 60 cm lub
48 cm. Trzonek ma idące wokół rowki zapewniające
dobry chwyt. Osłona ostrza ze skóry.
Duża siekiera leśna
Profesjonalna siekiera dla osób pragnących
pracować w lesie w sposób tradycyjny.
Idealna do okrzesywania ściętych drzew.
Kuta z zaokrąglonymi kształtami, dzięki
którym nadaje się do rąbania świeżego,
wypuszczającego żywicę drewna, np.
świerkowego i sosnowego. Długi trzonek
zapewnie dużą siłę uderzenia. Siekiera z
trzonkiem ma 64 cm długości i masę 1,2 kg.
Osłona ostrza ze skóry.
Duża siekiera rozłupująca
Siekiera służąca do rozłupywania wszelkiego
typu drewna opałowego. Wklęsła powierzchnia
policzków głowicy zapewnia dobre właściwości
rozłupujące. Stalowe zabezpieczenie trzonka. Masa
2,6 kg, długość 70 cm. Trzonek ma idące wokół
rowki zapewniające dobry chwyt. Osłona ostrza ze
skóry. Siekier rozłupujących nie należy używać do
wbijania klinów rozłupujących drewno, ani używać
w roli klinów. Do tego celu nadaje się tylko młotosiekiera.
9
Młoto-siekiera
Jest to siekiera do rozłupywania bardzo
grubego i czeczotowatego drewna. Masa
siekiery i jej mocny, spełniający rolę młota
obuch ze ściętymi krawędziami, czyni ją
odpowiednią do wbijania
klinów rozłupujących. (Patrz tekst
ostrzegawczy na stronie 21.) Kształtem
przypomina ona poza tym Dużą
siekierę rozłupującą. Siekiera z
trzonkiem waży 3,2 kg i ma 80 cm
długości. Stalowe zabezpieczenie trzonka.
Rowki idące wokół uchwytu trzonka
zapewniają dobry chwyt. Osłona ostrza ze
skóry.
Siekiera stolarska
Siekiera ta ma proste, długie
i wąskie ostrze, które daje
równą powierzchnię po
cięciu. Dzięki wykutemu
w głowicy siekiery wgłębieniu ręka
trzymana może być niemal prosto
nad ostrzem, co jest ważne, ponieważ
tego typu praca wymaga stabilności i
dokładności. Obuch siekiery może być
używany w roli młotka, a jej trzonek
jest prosty, aby pasował do wszystkich
chwytów. Płaski, prosty kształt siekiery
czyni ją odpowiednią do prac w suchym
drewnie. Siekiera z trzonkiem ma 45 cm
długości, masę 0,9 kg i skórzaną osłonę
ostrza.
Klin do rozłupywania drewna
Klin do rozłupywania drewna z hartowanym
ostrzem i obróconym, rowkowanym
obuchem ze sfazowanymi krawędziami.
Masa 1,5 kg, długość 23 cm. (Patrz tekst
ostrzegawczy na str. 21)
10
Toporek do rzeźbienia
Toporek do rzeźbienia
i formowania drewna. Opracowany przy
współpracy pracującego z drewnem artysty
rzeźbiarza Wille Sundqvist oraz doradcy
Onni Linnanheimo, w oparciu o starsze
toporki do rzeźbienia. Toporek ten ma
stosunkowo długie, zaokrąglone ostrze z
szerokim i prostym szlifem, pomagającym
przy ociosywaniu. Trzonek ma długość 37
cm i nierówną powierzchnię, której zadaniem
jest zapewnienie lepszego chwytu. Masa
toporka z trzonkiem wynosi 1 kg. Osłona
ostrza ze skóry. Toporek dostarczany
jest standardowo w wersji dla osób
praworęcznych, z szerszym prostym szlifem
ostrza po lewej stronie, ale dostępny jest
także z szerszym prostym szlifem ostrza po
prawej stronie, dla osób leworęcznych, oraz z
prostymi zwykłymi szlifami po obu stronach.
11
Topór ciesielski, model 1900
Topór ten ma tradycyjny
kształt i nadaje się do ciosania dłużyc
i desek, np. przy budowie domów z
bali drewnianych. Czasami używa się
toporów, których ostrze ma szlif tylko
po jednej stronie i z trzonkiem wygiętym
na bok. Występują topory prawostronne
i lewostronne, zależnie od szlifu ostrza i
kierunku wygięcia trzonka. Topór ciesielski
firmy Gränsfors jest standardowo ostrzony
dwustronnie i wyposażony w trzonek, który
nie jest wygięty w żadną stronę. Topór z
trzonkiem ma 51 cm długości, masę 1,6 kg i
ochronę ostrza ze skóry.
Uwaga! Informacja o specjalnym
asortymencie do prac ciesielskich znajduje
się w ulotce informacyjnej, którą można
zamówić z Gränsfors Bruk.
W KUŹNI SIEKIER GRÄNSFORS BRUK
Gränsfors, komuna Nordanstig w północnej części krainy Hälsingland, między Hudiksvall a Sundsvall.
Budynek jest nieco większy od otaczających
go domków i widać wyraźnie, że był
od czasu do czasu w miarę potrzeb
rozbudowywany.
Po wejściu do środka przez drewniane
drzwi w starszej części budynku, przejściu
przez magazyn, kantynę i biuro, dochodzi
się do kuźni znajdujące się w nieco nowszej
dobudówce. Tutaj słychać równomierne
uderzenia młotów maszynowych i widać
obracające się duże koła zamachowe.
Kraina Hälsingland jest piękna. Fakt ten
daje o sobie przypomnieć, kiedy odwiedza
się Gränsfors Bruk. Wzdłuż wiejskiej
drogi wijącej się między Gnarp a Bergsjö
znajdują się jeziora, urodzajne doliny
i błękitnawe góry. Tu i ówdzie, rozrzucone
pośród łąk z pasącymi się końmi i owcami,
leżą domy i stodoły. Nagle pojawia się
tablica Gränsfors Bruk. Skręca się między
drewniane domy i jabłonie, i tam, przy
szumiącym potoku, znajduje się kuźnia
siekier.
12
Sześć młotów maszynowych kuźni otaczane jest szczególną
opieką. Są one prawdziwymi weteranami, większość z nich
wyprodukowana została w mieście Arboga w latach 30-tych
i 40-tych. Najstarszy zakupiony został nowy w 1916 roku
za 16.000 koron. Siła uderzenia wynosi około 180 ton, a
wykonują one około 80 uderzeń na minutę.
Aby stal stała się kujna, musi zostać
podgrzana do 1200°C. Po uzyskaniu
odpowiedniej temperatury, którą kowal
poznaje po czerwono-żółtym kolorze
stali, żarzący się koniec zostaje odcięty
i rozpoczyna się obróbka na różnych
kowadłach i tłocznikach.
Kowal obchodzi się zgrabnie z gorącą
stalą i powoli przekształca czworokątny
kawałek stali na głowicę siekiery. Na
koniec kowal wybija znak firmowy
Gränsfors Bruk i swoje własne inicjały,
poddaje siekierę oględzinom, a następnie
odwiesza ją, aby wystygła.
15
ostrza dużym młotem. Jeżeli ostrze
wytrzymuje tą próbę, to siekiera jest w
porządku. Następnie, osoba mocująca
trzonek przymierza go do głowicy siekiery
i wykańcza odpowiednio jego koniec
nożem, tak, aby pasował do ucha głowicy
i miał względem niej odpowiednie kąty.
Następnie trzonek zostaje wciśnięty
do głowicy siekiery przy użyciu prasy
hydraulicznej. (Patrz mocowanie trzonka,
str. 35.)
W pomieszczeniu sąsiadującym z kuźnią
znajduje się szlifiernia. Tam szlifowane są
ostrza siekier oraz, jeżeli mają mieć jakieś
specjalne zastosowanie, niektóre obuchy.
Po odkuciu i wyszlifowaniu ostrza, dolna
część głowicy siekiery poddana zostaje
hartowaniu poprzez podgrzanie do 820°C,
a następnie szybkie schłodzenie w zimnej
wodzie. Przy odpuszczaniu głowica
siekiery trzymana jest przez 60 minut w
piecu o temperaturze 195°C, co pozwala
na usunięcie ze stali naprężeń własnych,
które mogły w niej wystąpić podczas
wykuwania i hartowania. Po hartowaniu
i odpuszczeniu głowicy siekiery, jej
twardość poddana zostaje próbie w postaci
testu Rockwella. Każda głowica siekiery
poddana zostaje także próbie, polegającej
na uderzeniu przez kowala każdego czubka
Na koniec siekiera poddana zostaje
oględzinom, a jej głowica nasmarowana
zostaje hydrofobowym i zapobiegającym
korozji olejem. Do siekiery załączona zostaje ochrona ostrza i książka o siekierach.
16
Od lewej, w pierwszym rzędzie: Bert-Ove Andersson, Daniel Gräntz, Anders Strömstedt, Jan
Mattsson, Lennart Pettersson, Ulrik Nilsson, Rune Andersson, Gabriel Brånby, Siw Lundholm,
Anneli Andersson, Fredrika Norlin, Rosa Jansson, Margareta Östberg-Kynell, Ulrika Stridberg.
Lars Eriksson, Kjell-Åke Sjölund, Katarina Larsson. Nie ma na fotografii: Mattias Mattsson,
Domingo Gas Pallarés, Anna-Karin Pettersson.
Gränsfors Bruk jest małą firmą rodzinną. Poza siekierami Gränsfors
Bruk produkuje m.in. łomy o nazwie ”TOVE”.
Siostrzna firma w Östersund, Woolpower AB Szwecja, produkuje
ciepłą bieliznę z wełny merynosowej, która sprzedawana jest pod nazwą
handlową “Woolpower”.
17
OKRZESYWANIE
Trzymaj trzonek obiema
rękami, aby zmniejszyć ryzyko
poślizgnięcia się siekiery lub
niewłaściwego uderzenia nią. Przy
podnoszeniu siekiery trzymaj jedną
rękę wyżej na trzonku, a następnie
pozwól jej zsunąć się w kierunku
uchwytu podczas ruchu siekiery w
dół.
Odrąbanie grubych gałęzi bez
rozszczepiania może czasami
wymagać ich podcięcia w kierunku
pod gałąź lub od góry.
Kierunek ciosania:
od końca gdzie
były korzenie do
czubka pnia.
Stój zawsze tak, aby pień znajdował
się między tobą, a gałęziami które
będziesz odrąbywać. W ten sposób
zmniejszasz ryzyko uderzenia
się siekierą w nogi w wypadku jej
poślizgnięcia się.
Stój pewnie i nie próbuj nigdy
utrzymywać równowagi na
gałęziach lub pniach.
Dopilnuj, aby przy zamachiwaniu
się siekierą żadne małe gałęzie ani
nic innego nie znalazło się na jej
drodze. Usuń ewentualne wiszące
gałęzie, które mogłyby zmienić
kierunek siekiery.
Cięcie od góry
Cięcie pod gałąź
Cięcie w kierunku gałęzi (normalny kierunek cięcia)
18
WIEDZA O DREWNIE
Spośród najczęściej występujących
szwedzkich gatunków drzew, najwyższą
zawartość energetyczną ma drewno z dębu
i brzozy, a po nim drewno z sosny, świerku
i drzewa osikowego, w podanej kolejności.
Świeże drewno opałowe zawiera ok. 45%
wody. Zanim drewno zostanie użyte na
opał, jego zawartość wody powinna spaść do
25% lub poniżej, co normalnie uzyskuje się
susząc drewno przez jedno lato.
Kora, a w szczególności kora brzozowa, jest
przeszkodą dla procesu suszenia drewna.
Dlatego drewno porąbane na mniejsze
kawałki schnie szybciej od drewna w
większych, otoczonych korą, kawałkach.
Oznacza to także, że drewno porąbane na
polana nie pleśnieje ani nie gnije tak łatwo
– a do tego nadaje się dużo lepiej na opał.
Suche drewno spalane w odpowiednich
warunkach, tzn. z dobrym dopływem
powietrza, zmniejsza ryzyko negatywnego
wpływu spalania na środowisko.
Zima uznawana jest za porę roku
najodpowiedniejszą do ścinania drzew.
Przywiezione do domu drewno najlepiej jest
pociąć na odpowiedniej wielkości kawałki
za pomocą piły tarczowej, piły motorowej,
lub piły kabłąkowej. Najlepsza jest solidna
piła kabłąkowa, pozwalająca na odpowiednie
napięcie brzeszczotu.
Drewno należy porąbać jak najszybciej – im
dłużej schnie, tym staje się bardziej lepkie
i trudniej się rozłupuje. Nawet duże kawałki
drewna sosnowego i brzozowego dają się
dosyć łatwo rozłupywać, pod warunkiem, że
są świeżo po ścięciu i mają dużo soków. Już
po kilku miesiącach półsuche kłody stają się
dużo trudniejsze do rozłupywania.
Drewno zamarznięte jest za to ”kruche”
i daje się łatwo rozłupywać. Aby
przyspieszyć schnięcie kawałków drewna,
które są zbyt cienkie, aby mogły być
rozłupywane, można usunąć z nich nieco
kory poprzez korowanie wzdłużne pasmami.
W wypadku ścięcia drzewa z liśćmi –
szczególnie zaraz po ich wypuszczeniu – z
okrzesywaniem można poczekać aż liście
zwiędną. Wtedy duża część zawartej w
drewnie wody zdążyła odparować przez
liście, i drewno schnie szybko po porąbaniu.
Samo rozłupywanie jest jednak nieco
trudniejsze niż w przypadku drewna
świeżego, pełnego soków (Ścinając drzewa
liściaste wczesną wiosną, kiedy soki idą do
góry, zmniejsza się późniejszy problem z
dużą ilością pędów wypuszczanych wokół
pniaka).
19
ROZŁUPYWANIE DREWNA
Używaj szerokiego, stabilnego pniaka, o
wysokości sięgającej kolan. Jest ważne, aby
pniak stał na stabilnym, niesprężynującym
podłożu.
”Sprężynujące” podłoże zmniejsza
efektywną siłę uderzenia siekierą, a co za
tym idzie jej zdolność rozłupywania.
Umieść rozłupywany kawałek drewna jak
najdalej od siebie, na najbardziej oddalonej
części pniaka. W wypadku nie trafienia
siekierą w rozłupywany kawałek drewna,
zatrzymuje się ona na ogół na pniaku, co
zmniejsza ryzyko trafienia nią ziemi lub nóg.
Umieść rozłupywany
kawałek drewna jak
najdalej od siebie.
Drewno daje się na ogół rozłupać
najłatwiej uderzeniem od góry. Przy
skierowanym w dół uderzeniu trzymaj
siekierę prostymi rękami za sam koniec
trzonka, ponieważ daje to większą siłę
uderzenia i bezpieczniejsze rozłupywanie.
Odległość do rozłupywanego kawałka
dopasowuj przemieszczając stopy, a nie
ramionami. W momencie rozłupywania
trzonek siekiery powinien się znajdować w
miarę możliwości w położeniu poziomym.
Staraj się, aby siekiera trafiała rdzeń,
ponieważ ułatwia to rozłupywanie nawet
sękatych kawałków drewna. W wypadku
obecności sęku postaraj się, aby siekiera
przeszła prosto przez niego. Rozłupywanie
dużych kłód zaczynaj od krawędzi.
Na wysokości
kolan.
Bardzo duże kłody rozłupuje się najłatwiej
stopniowo, obciosując je po kawałku.
20
Technika ta na ogół funkcjonuje, ale może
być niebezpieczna w wypadku oderwania
się drewna od siekiery, kiedy
ta znajduje się w
powietrzu.
Dlatego
odradzamy
stosowania
tej techniki.
siatka, oraz drewniane elementy jej
konstrukcji, zapobiegają pójściu siekiery w
nieodpowiednim kierunku.
W przypadku kłód naprawdę dużych,
pełnych sęków lub
czeczotowatych,
może się okazać, że
rozłupanie wymaga użycia
klinów. Użyj dwóch klinów.
Wbij jeden klin przy jednej
krawędzi. Wbij klin młotosiekierą lub młotem, aby
powstało pęknięcie. Włóż
następny klin nieco dalej i
uderzaj go do powiększenia
się pęknięcia. Przenieś klin pierwszy dalej,
itd. aż do pęknięcia całej kłody. Nie używaj
zwykłej siekiery w roli klina ani młota.
Nie jest ona do tego przeznaczona i może
ulec zwichrowaniu. Tylko młoto-siekiera
dostosowana jest do wbijania klinów.
Siatka do rąbania drewna
Pniak wystaje przez otwór w siatce.
Po rozłupaniu kawałki drewna są
zatrzymywane przez siatkę i nie musi
się ich podnosić z ziemi. Rozłupywanie
drewna staje się łatwiejsze i szybsze, a
jednocześnie bezpieczniejsze, ponieważ
Pamiętaj, że uderzanie stalą w stal
związane jest zawsze z pewnym
ryzykiem – mogąca się przy nim
oderwać stalowa drzazga może
uszkodzić np. oko. Używaj okularów
ochronnych i odpowiedniego ubrania
roboczego. Dopilnuj, aby krawędzie
klina rozłupującego i grzbietu obucha
były zawsze sfazowane.
21
SUSZENIE I PRZECHOWYWANIE DREWNA
OPAŁOWEGO
Stos drewna
Drewno opałowe przed użyciem musi
dobrze wyschnąć. Kiedyś mówiono, że
”Drewno na opał należy porąbać przed
Wielkanocą”, ponieważ zdąży wtedy
wyschnąć przed nadejściem pory opalania
w zimie. Jeżeli się zdąży, to można ściąć
drzewa i porąbać drewno przy końcu
roku, aby mogło schnąć przez zimę, kiedy
wilgotność powietrza jest najniższa.
Kilka podstawowych zasad przy
układaniu stosów drewna: Aby mogło
schnąć, drewno układane w stosy musi
być porąbane, lub przynajmniej mieć
zerwaną korę. (Jest to szczególnie ważne
w przypadku drewna z drzew liściastych,
których kora jest na ogół bardziej zbita niż
kora drzew iglastych.) Umieść stos drewna
na suchym i łatwo się drenującym podłożu,
najlepiej w miejscu nasłonecznionym.
Na samym dole podłóż kilka żerdzi
lub patyków, aby drewno nie dotykało
wilgotnego podłoża. Dopilnuj, aby drewno
było odwrócone częścią z korą w dół,
ponieważ zmniejsza to ryzyko jego gnicia.
Układaj polana w pewnych odstępach,
a będą wtedy szybciej schły (dawniej
mówiono, że musi między nim móc
przejść mysz).
Ułóż na ziemi kratownicę z żerdzi.
Na żerdziach połóż niezbyt gęstą ”podłogę”
z drewien. Dopilnuj, aby drewna były
odwrócone korą w dół.
Ułóż pierścień z dużych kłód. Mniejsze
i nierówne kawałki wrzuć do środka nie
układając ich.
22
W wypadku układania stosu przy ścianie:
Pozostaw szczelinę powietrzną między
stosem drewna a ścianą. Możesz z
powodzeniem pozwolić, aby stos był nieco
pochylony do wewnątrz, gdyż eliminuje to
ryzyko jego rozsypania się po wyschnięciu
i osadzeniu się.
Kiedy stos zaczyna być w sam raz wysoki
dokłada się więcej na środku i wyrównuje go
w ten sposób.
Najlepiej palą się suche małe polana
Drewno porąbane na polana schnie dużo
szybciej od drewna w kłodach. Duże
kawałki drewna których powierzchnia już
się pali, są nadal zimne w środku.
To chłodzi ognisko i pogarsza spalanie.
Stroną z korą w dół
W wypadku położenia rozłupanego
kawałka drewna korą do góry, kora ta
działa jak pokrywa. ”Korowa pokrywa”
przeszkadza w odparowywaniu wilgoci, co
spowalnia proces osuszania.
Kilka żerdzi, drzewo, ściana lub coś podobnego
tworzy ograniczenie z jednej lub z drugiej strony.
Jeżeli z jednej lub z obu stron ma się pionowe
żerdzie, to można z powodzeniem rozpiąć
stalowy drut lub linkę między nimi,
nad nimi lub pośrodku stosu. W
ten sposób stabilizuje się stos,
co pozwala na dołożenie do
niego więcej drewna.
Suche drewno nie dymi
Suche i łatwo drenujące się podłoże
23
Strona z korą
w dół
Żerdzie
O oto jak możesz chronić drewno opałowe
przed deszczem i śniegiem: Na górze stosu
kładzie się porąbane drewno, tak, aby
będąc pochylone do zewnątrz pozwalało
wodzie spływać ze stosu. Używaj ”zasady
dachówek”.
Alternatywą jest postawienie nieco nad
stosem spadzistego dachu z desek lub płyt.
Nie zasłaniaj boków. Powietrze musi móc
mieć możliwość przepływu przez stos
i między stosem a dachem.
Jeżeli nie chce się wychodzić po opał na
zimno i przy złej pogodzie, to można już
na jesieni ułożyć stos suchego opału na
werandzie lub w piwnicy.
Uwaga! Drewno składane wewnątrz musi
być gwarantowanie suche! (W przeciwnym
razie można mieć problemy z wilgocią
i grzybem.) Jest dobrze, jeżeli drewno
opałowe może leżeć w cieple przez ostatni
okres przed użyciem – ułatwia to jego
zapalanie i polepsza proces spalania.
Popiół
Usunięty z pieca lub piecyka popiół
należy przechowywać przez kilka dni w
żaroodpornym naczyniu, aby się schłodził
(resztki żaru mogą przetrwać nawet kilka
dni i spowodować pożar w wypadku
nazbyt wczesnego wyrzucenia popiołu).
Popiół po paleniu drewnem można zebrać
i rozsiać po trawnikach i kwietnikach
(ale nie w miejscu uprawy ziemniaków,
ponieważ stałyby się szorstkie). Popiół
drzewny zawiera szereg pożytecznych soli,
przede wszystkim węglan potasu, tzw.
potaż, i podwyższa pH zakwaszonej gleby.
Dlatego zaleca się dodawanie niewielkiej
ilości popiołu drzewnego do kompostu.
24
ROZPALANIE OGNISKA
W piecu i piecyku
Dopilnuj, aby przesłona i/lub szyber
były otwarte. Wkładaj polana tak gęsto,
aby paląc się ogrzewały się nawzajem, ale
w odległości pozwalającej na swobodny
dopływ powietrza do ognia. Włóż pod
polana zmięty papier gazetowy lub
kawałek kory brzozowej. W piecu na
drewno, bezpośrednio przed właściwym
rozpaleniem należy zacząć od rozpalenia
niewielkiej ilości papieru lub kory
brzozowej w popielniku. Jeżeli się obawia
dostania się dymu do pomieszczenia, to
można sprawdzić kierunek ciągu w piecyku
trzymając zapaloną zapałkę przy górnej
krawędzi otworu piecyka.
W wypadku wydostawania się płomienia z
piecyka należy dopilnować, aby np. wyciąg
kuchenny był wyłączony/zamknięty. Jeżeli
mimo wszystko ma się w kominie ciąg
odwrotny, to można na czas rozpalania w
piecyku otworzyć okno w pomieszczeniu.
Wpływające gwałtownie powietrze uchodzi
wtedy na ogół przez komin, co daje w nim
prawidłowy kierunek ciągu. (Jest to dobra
metoda ”odwrócenia” ciągu w piecyku w
wypadku dymienia do pomieszczenia).
25
Nie ograniczaj zbytnio
dopływu powietrza
po rozpaleniu ognia w
piecyku. Sprawdź czy
dopływ powietrza jest
odpowiedni wychodząc
na zewnątrz i obserwując
dym. Palące się
prawidłowo drewno
emituje tylko dwutlenek
węgla i parę wodną, a co
za tym idzie nie widać praktycznie żadnego
dymu (przy bardzo niskiej temperaturze
może być widoczny biały dym).
W naturze
Zacznij od wybrania odpowiedniego miejsca.
Najlepszym podłożem pod ognisko jest np.
piasek, żwir lub ziemia. Nie rozpalaj ogniska
na płaskich kamieniach (pękają łatwo
pod wpływem gorąca i pozostają na nich
szpecące czarne plamy), torfowiskach ani
w pobliżu krzaków i drzew. Otocz w miarę
możliwości przyszłe palenisko kamieniami.
Do palenia staraj się używać suchych
patyków i gałęzi. Suche patyki do rozpalenia
można znaleźć zawsze – nawet podczas
deszczu – na dole pni świerków.
Także kora brzozowa nadaje się świetnie
do rozpalania, ale pamiętaj, aby nigdy nie
zrywać kory z żyjących brzóz!
Zacznij od rozpalenia mniejszych patyków
i w miarę rozpalania się ogniska dodawaj
większych.
Zawsze gaś dobrze ogień, najlepiej wodą.
Jeżeli ognisko rozpalone zostało w miejscu
przypadkowym, postaraj się na ile to
jest możliwe przywrócić miejscu jego
wcześniejszy wygląd.
Respektuj ewentualne zakazy rozpalania
ognisk, które są szczególnie częste na
wiosnę i przy suchych latach. Pamiętaj też
o tym, że prawo zabrania łamania i ścinania
żyjących krzaków i drzew.
Potnij żywicowate drewno sosnowe
piłą na kawałki o długości dziesięciu
centymetrów, a następnie rozczep je na
grube patyczki. Taki rozczepiony patyczek
z żywicowatego drewna sosnowego
rozpali nawet najbardziej oporne ognisko.
Żywicowate drewno sosnowe nazywane
jest także drewnem rozpałkowym.
Siekiera na pasku
Niemal wszystkie siekiery z Gränsfors
Bruk można wygodnie nosić na pasku
od spodni w otrzymywanym z siekierą
chroniącym ostrze futerale.
Polana stojące dają ognisko palące się
szybko, a polana leżące palące się wolniej.
Żywicowate drewno sosnowe
Czasami można znaleźć żółto-czerwonawe
drewno sosnowe o silnym zapachu
(szczególnie w starych, uszkodzonych
pniach i karczach). Po wysuszeniu, to
bogate w żywicę drewno jest być może
najbardziej nadającym się do rozpalania.
Wsuń pasek futerału pod pasek od spodni.
Teraz siekiera jest bezpiecznie i wygodnie
zaczepiona.
26
FORMOWANIE SIEKIERĄ
Na ogół rozróżnia się między siekierami
do rąbania a siekierami do ociosywania.
Siekiera do rąbania ma kształt
przystosowany do przecinania włókien
drewna i rozłupywania go, a siekiera
stolarska do ociosywania ma ciąć drewno.
Dlatego siekiera stolarska ma długie,
wąskie i proste ostrze z prostym szlifem.
Jako oparcia dla obrabianego kawałka
drewna używaj drewnianego pniaka. Nie
używaj tego samego pniaka, co do rąbania
drewna opałowego, ponieważ kawałki
drewna rąbanego na opał pozostawiły na
nim przeważnie piasek i ziemię, które tępią
ostrze. Ostrość jest ważna w przypadku
siekiery stolarskiej!
Pozwól ostrzu siekiery opadać na
obrabiany kawałek drewna tak, aby punkt
cięcia przesuwał się stopniowo od dolnej
części ostrza, do jego części górnej.
Zwracaj uwagę, aby trzymać siekierę pod
kątem zmniejszającym ryzyko odniesienia
obrażeń w wypadku jej poślizgnięcia się.
Trzymaj obrabiany kawałek drewna bliżej
tylnej krawędzi pniaka, aby zwiększyć
prawdopodobieństwo zatrzymania się na
nim siekiery w wypadku jej poślizgnięcia
się. Ociosuj zawsze w kierunku włókien
drewna, ponieważ w przeciwnym razie
można łatwo oderwać kawałki, które się
miało zamiar zachować. Siekiera stolarska
lub toporek do formowania używane
są głównie do ociosywania z grubsza
kawałków drewna przeznaczonych do
rzeźbienia lub do prac stolarskich (patrz
słowo „ociosać», która oznacza szybko i z
grubsza formować).
27
UŻYWANIE TOPORA CIESIELSKIEGO
Topór jest narzędziem specjalnym,
używanym przede wszystkim przy
budowie drewnianych domów z bali,
do wyrównywania bali i wykonywania
zamków węgłowych. Cieśla używa na
ogół dwóch różnych rodzajów toporów
ciesielskich:
1) Topora do rąbania; mającego prosty
trzonek i ostrze szlifowane obustronnie.
Używany jest przy wykonywaniu zamków
węgłowych.
2) Topora do wyrównywania; który ma
trzonek wygięty w lewo lub w prawo i
ostrze szlifowane tylko po jednej stronie.
Przed przystąpieniem do prac ręcznych
bal został okorowany i opiłowany po
bokach, był magazynowany przez ½–1
roku, i został sfrezowany na górze i na
dole. Bal który ma zostać wyrównany
kładzie się na dwóch specjalnie do tego
celu przeznaczonych kozłach, które dają
odpowiednią wysokość roboczą.
Wsunięty z boku klin
unieruchamiający bal
Wygięty trzonek, aby uniknąć
uderzania dłońmi w bale.
Bal
Bal
Wysokość kozła: Nad
kozłem powinno się
móc stać okrakiem
dotykając całymi
stopami do ziemi.
Ostrze
Przy wyrównywaniu topór używany jest w
roli hebla do wyrównywania powierzchni
bali. Można oczywiście wyrównywać
heblem elektrycznym, ale nie pozwala on
uzyskać żywej powierzchni pozostawianej
przez topór ciesielski. Obecnie używa
się w dużej mierze maszyn i tylko prace
wykończeniowe wykonywane są ręcznie.
Ulotkę z informacjami o różnych
narzędziach ciesielskich można zamówić
z Gränsfors Bruk.
28
Dłonie należy trzymać razem. Prawą
rękę trzyma się najbliżej głowicy. Kciuk
prawej ręki trzyma się na górze trzonka, a
nie wokół niego, aby uniknąć skaleczenia
paznokcia.
Podczas pracy przesuwa się cały czas
do tyłu, co pozwala sprawdzać gładkość
uzyskanej powierzchni.
Balowi należy nadać jak najbardziej gładką
i hydrofobową powierzchnię, ewentualne
Dolna połowa bala
Górna połowa bala
drobne zadry nie mają prawa tworzyć
Bal ulega często skręceniu podczas
kieszonek dla wody deszczowej. Dlatego
suszenia. Jeżeli pęknięcia idą w dół
bal wyrównuje się w pozycji odwrotnej
(patrząc od lewej do prawej), to bal
do tej, w jakiej będzie później stanowił
wyrównuje się ociosując jego górną
element ściany domu.
połowę od siebie, a dolną do siebie.
Jeżeli pęknięciaidą do góry, to robi się
Jeżeli wnętrze będzie miało wykładzinę
to odwrotnie. W ten sposób unika się
panelową, to bal odwraca się stroną z
ociosywania w kierunku „pod włókna”.
naturalnymi pęknięciami do wewnątrz. W
przeciwnym razie odwraca się go stroną z
Deszcz
Deszcz
pęknięciami do zewnątrz, celem uzyskania
Pęknięcie
ładnego i dającego się łatwo czyścić
naturalne
wnętrza.
Pęknięcia naturalne
Prawidłowo Nieprawidłowo
29
RZUT TOPOREM
Przednie
ostrze
topora
Reguły
Liczy się tylko trafienie powierzchni celu przednim ostrzem
topora. Warunkiem jest jednak pozostanie topora wbitego
w tarczę. Wystarczy, że przednie ostrze topora dotyka
linii dzielącej pola o różnej punktacji, a już liczą się punkty
wyższe. Zwycięzcą zostaje osoba mająca najwięcej punktów
po trzech rzutach. (Zamów pełne reguły zawodów ze
szwedzkiego związku rzutu toporem, Yxkastareförbundet. )
Svenska Yxkastarförbundet
Vålsjö skola Orsta
730 30 Kolsva, Szwecja
www.yxkastarna.com
6,1м
Rzucający musi pozostać za linią rzutu.
Co najmniej 24’’ (609,9 мм)
Topór do rzucania
Masa: co najmniej 2,5 lbs (1134 g.)
razem z trzonkiem
Maks. 6’’ (152, 4 мм)
30
Szwedzki Związek Rzutu Toporem (Svenska
Yxkastareförbundet) organizuje doroczne
mistrzostwa Szwecji w rzucie toporem.
Mistrzowie Szwecji
1989 Jan Engman, Leksand
Tylne ostrze
1990 Inge Mörk, Mora
topora
1991 Urpo Salmela, Skövde
1992 (panów) Tommy Långdahl, Hedemora
1992 (pań) Sari Sundqvist, Nordanstig
1993 (panów) Tommy Långdahl, Hedemora
1993 (pań) Nina Holm, Nordanstig
1994 (panów) Tommy Långdahl, Hedemora
1994 (pań) Ulla Sundqvist, Nordanstig
1995 (panów) Urpo Salmela, Skövde
1995 (pań) Sari Sundqvist, Nordanstig
1996 (panów) Anders Lindberg, Tönnånger
1996 (pań) Karin Eriksson, Östersund
1997 (panów) Urpo Salmela, Skövde
1997 (pań) Karin Eriksson, Östersund
1998 (panów) Henry Olofsson, Strömsund
1998 (pań) Tina Johansson, Mantorp
1999 (panów) Roy Bergström, Tönnånger
1999 (pań) Kristina Gustavsson, Åsbro
2000 (panów) Roy Bergström, Tönnånger
2000 (pań) Mona Elofsson, Tönnånger
2001 (panów) Robert Mårtensson, Strömsund
2001 (pań) Tina Nordberg, Kolsva
2002 (panów) Sauli Saari, Kolsva
2002 (pań) Mona Elofsson, Tönnånger
2003 (panów) Stefan Persson, Tönnånger
2003 (pań) Mona Elofsson, Tönnånger
2004 (panów) Stefan Persson, Tönnånger
2004 (pań) Tanja Väinölä, Kolsva
2005 (panów) Robert Mårtensson, Tveeggarna
2005 (pań) Tanja Väinölä, Kolsva
2006 (panów) Urpo Salmela, Skövde
2006 (pań) Majly Frisk, Tönnånger
2007 (panów) Dennis Sandström, Skövde
2007 (pań) Majly Frisk, Tönnånger
2008 (panów) Robert Mårtensson, Tveeggarna
2008 (pań) Anki Hedberg, Tönnånger
Organizatorzy
i uczestnicy: Pamiętajcie
o bezpieczeństwie,
aby żaden uczestnik
ani widz nie odniósł
obrażeń!
60’’ (1,5 м)
4’’ (101,6 мм)
36’’ (914,4 мм)
punkty
31
KONSERWACJA SIEKIER
ale pamiętaj, aby nie dopuścić do
nadmiernego rozgrzania się stali, ponieważ
spowodowałoby utratę jej twardości.
Dlatego często chłodź! Najprostszą
metodą jest użycie drobnego płaskiego
pilnika. Dopilnuj, aby zachować oryginalny
kształt ostrza. Szlifuj pilnikiem/poleruj w
równym stopniu
po obu stronach
ostrza i na jego
Powierzchnia szlifu
całej długości.
Jeżeli powierzchnia
szlifu ma być płaska, to cała szlifowana
powierzchnia ostrza ma przylegać do
tarczy szmerglowej/pilnika.
Siekiery należy przechowywać w miejscu
suchym, ale nie na tyle suchym lub
ciepłym, aby istniało ryzyko wyschnięcia
i skurczenia się trzonka w głowicy siekiery.
Dopilnuj, aby przy zakładaniu na
siekierę ostrze ani jego ochrona nie były
mokre. Przed odstawianiem siekiery na
dłuższy czas posmaruj najlepiej ostrze
odrobiną tłuszczu lub oleju. Siekiery
które nie są olejone mogą rdzewieć!
Siekiery przeznaczone są do rąbania lub
ciosania! Tylko młoto-siekiera ma obuch
wystarczająco mocny, aby nadawał się do
uderzania. Nigdy nie
używaj innych siekier
w roli młoto-siekiery
ani klina. Zbyt
mocne uderzenie w
obuch lub obuchem może spowodować
deformację lub pęknięcie ucha siekiery.
2. Mokra tarcza szlifierska lub mokra
osełka pozwala zeszlifowywać drobniejsze
uszkodzenia oraz ślady normalnego
zużycia, i nadać ostrzu podstawową
ostrość. Pamiętaj o zachowaniu kształtu
ostrza. W przypadku siekiery z prostym
szlifem ostrza: Przyłóż całą powierzchnię
szlifu do kamienia. Przy szlifowaniu na
kamieniu obrotowym: Najpierw przyłóż
tylną krawędź szlifu ostrza, a następnie
opuść ostrze tak, aby przylegało całą
powierzchnią szlifu do kamienia. To
Jak szlifować siekierę
Szlifowanie Ostrze szlifuje się w kilku
etapach, w zależności od stopnia zużycia
siekiery.
1. Duże nacięcia i inne uszkodzenia
można zeszlifować tarczą szmerglową,
32
Pilnik do siekier - Drobny
pilnik do siekier
Po szlifowaniu opróżnij pojemnik szlifierki
z wody, ponieważ ma ona negatywny
wpływ na kamień (Alternatywą do
obrotowego kamienia szlifierskiego jest
gruba osełka).
Diament do siekier - Ta osełka ma
jedną grubą i jedną drobną
powierzchnię.
Obrotowy kamień
szlifierski
czy szlifować pod
kierunek obrotów
kamienia szlifierskiego,
czy zgodnie z tym
kierunkiem, to już kwestia smaku. Szlifując
pod otrzymuje się mniej drobnych
«zadziorów”. Szlifując z eliminuje się
ryzyko zahaczenia ostrzem o kamień
szlifierski. Stój pewnie z jedną nogą koło
kamienia szlifierskiego. Oprzyj siekierę o
jakąś umieszczoną na podstawie szlifierki
podporę, lub oprzyj łokieć o udo. Podczas
szlifowania przesuwaj siekierę powoli tam
i z powrotem, aby ostrze przeszlifowane
zostało równomiernie na swojej całej
długości. Pamiętaj też, aby do szlifowania
wykorzystywać całą szerokość kamienia,
ponieważ w przeciwnym razie stanie się on
szybko nierówny i trudny w użyciu.
33
3. Ostrzenie końcowe ma na celu usunięcie
drobnych nierówności ostrza i rys. Do
ostrzenia końcowego potrzebna jest
najpierw szorstka, a następnie gładka
osełka. Nawilż osełkę wodą (dotyczy
to szczególnie osełek z iłołupka lub
piaskowca) lub naoliw ją, np. oliwą do
osełek, tzw. honing oil, lub oliwą do
maszyn do szycia. Przesuwaj osełkę
ruchem obrotowym wzdłuż ostrza.
Obracaj siekierę
często i ostrz po
obu stronach,
a
wtedy odpadną
także zadziory.
Wycieraj osełkę
od czasu do czasu, aby usunąć pozostałe na
niej zadziory i uniknąć uszkodzenia przez
nie ostrza. Przed odłożeniem osełki po
ostrzeniu przepłucz ją i dokładnie wytrzyj.
“Kamień do siekier”
z jedną szorstką i
jedną gładką stroną,
z pochodzącego z
Gotland piaskowca
Ostrze
Ostrze proste
Nieprawidłowy
Jeżeli chce się dla jakiegoś specjalnego
szlif
zaokrąglone
celu uzyskać szczególnie ostre ostrze,
Siekiera
Siekiera leśna / do
to po jego obróbce osełką można
stolarska
rąbania
je jeszcze naostrzyć na skórzanym
pasku, przesuwając po nim ostrze tam
Siekiery z prostym ostrzem nadają się
i z powrotem, zwrócone od kierunku
do obciosywania, a siekiery z ostrzem
przesuwu. Kształt siekiery dostosowany
zaokrąglonym do rąbania drewna w lesie.
jest do zastosowania, dla którego jest
przewidziana. Twarde rodzaje drewna
Dopilnuj, aby kształt ostrza pozostał
wymagają siekier z ostrzem o dużym kącie
niezmieniony po szlifowaniu. Pamiętaj,
przekroju („tępych”), natomiast siekiery z
że nieprawidłowo przeszlifowana siekiera
ostrzem o bardziej spiczastym przekroju
może się łatwiej poślizgnąć. Dlatego szlifuj
nadają się do miękkich rodzajów drewna.
równomiernie na całej długości ostrza po
jego obu stronach!
25-30°
Uwaga
Trzonek zamocowany przy użyciu
drewnianego klina lub kleju epoksydowego
może się obluzować, np. w wypadku
Do Nieprawidłowy przechowywania siekiery w zbyt suchym
Do rąbania odpowiednio
twardych i miękkich ociosywania
szlif
miejscu. Zawsze sprawdzaj regularnie, czy
rodzajów drewna.
trzonek siedzi mocno w głowicy siekiery.
34
Mocowanie trzonka
Jest ważne, aby trzonek siekiery był dobrej
jakości. Zarówno trzonek jak
i drewniany klin muszą być bardzo suche
przy mocowaniu. W przeciwnym razie
trzonek i klin mogą po zamocowaniu
wyschnąć, skurczyć się, i obluzować w
głowicy siekiery. Inną częstą przyczyną
spadnięcia głowicy siekiery z trzonka jest
deformacja ucha siekiery w wyniku jej
nieprawidłowego używania, polegającego
na uderzaniu w obuch lub używaniu go w
roli młota. Przed ponownym osadzeniem
głowicy na trzonku konieczne jest na
ogół usunięcie starego trzonka. Jeżeli
jest on osadzony przy użyciu kleju
epoksydowego, to jego usunięcie z głowicy
jest trudne. Nie próbuj jednak nigdy
wypalić trzonka – ciepło odhartowuje stal!
W wypadku wymiany trzonka na nowy
postępuj jak niżej:
1. Odpiłuj trzonek blisko
głowicy siekiery.
2. Usuń wiertłem jak
największą część masy
epoksydowej i drewna z
wnętrza ucha głowicy.
3. Po usunięciu większości
masy epoksydowej i drewna,
ich resztki można wybić od
strony, po której się uprzednio
odpiłowało trzonek.
4. Oczyść wnętrze ucha, np.
nożem.
5. Podłóż dwie deseczki pod
głowicę siekiery i wciśnij nowy
trzonek uderzając go. Dopilnuj,
aby trzonek mocno osiadł w
głowicy siekiery i wystawał
trochę po jej drugiej stronie.
Sprawdź, czy trzonek znalazł się
pod pożądanym kątem względem głowicy.
6. Wpuść klej stolarski do szczeliny trzonka
i powlecz nim klin.
7. Wbij klin na ile to jest możliwe.
8. Odpiłuj wystający
koniec trzonka i wystającą
z niego część drewnianego
klina. Pozostaw kilka milimetrów.
9. Na koniec wbij żelazny trójząb ukośnie w
stosunku do klina drewnianego.
35
LITERATURA
Burch Monte
Complete guide to Building Log Homes
Sterling Publishing Co, New York 1960
Sven-Gunnar Håkansson
Blockhäuser und Hütten
Verlag Th. Schäfer 2003
Dudley Cook
The Ax Book (Keeping warm with an Ax)
Alan C. Hood & Co 1999
Reissinger, Gottfried
Die Konstruktionsgrundlagen der Axt
Hamburg, Berlin 1959
Jansson, Jan-Ove
Blockhausbau (Traditionelle Techniken aus
Schweden)
Verlag Th.Schäfer
Salaman, R.A.
Dictionary of Woodworking Tools
The Taunton Press 1990
Jansson, Torgney
Das Schleifen von Schneidwekzeugen
Tormek, Lindesberg, Schweden 1993
Schadwinkel, Hans-Tewes - Heine, Günther Gerner, Manfred
Das Werkzeug des Zimmermanns
Verlag Th.Schäfer 1986
Hard, Roger
Build Your Own Low-Cost Log Home
Storey Communications 1985
E. Stenzel
Merkblätter für die deutsche Waldarbeit
Eberswalde 1935
Lee, Leonard
The Complete Guide to Sharpening
The Taunton Press 1995
Sundqvist, Wille
Swedish Carving Techniques
The Taunton Press
Phelps, Hermann
Holzbaukunst, der Blockbau
Bruder, Karlsruhe (1942) 1989
Weisgerber, Bernie/Vachowski, Brian
An Ax to Grind - A Practical Ax Manual
USDA Forest Service, Missoula 1999
KSIĄŻKA O SIEKIERACH dostępna jest w języku angielskim, The Axe Book, niemieckim, Das Buch der Äxte, francuskim, Le Livrèt des Haches
oraz japońskim. KSIĄŻKA O SIEKIERACH zawiera ilustracje wykonane przez Elisabeth Berg, która wykonała także większość fotografii, z
wyjątkiem fotografii na samej górze na stronie 3, Jan Lipka, oraz na stronie 17, Kristofer Lönnå. Wszystkie wydzielone z tła zdjęcia produktów zostały
wykonane przez Åke Gunnarsson, VUE. Produkcja Eriksson & Gullberg, Stockholm i Sonny Lundin, Hassela. Dziękujemy tym wszystkim, którzy
udostępnili nam materiały, służyli dobrymi radami i poddali krytycznej ocenie treść niniejszej książki!
© Gränsfors Bruks AB 2009 ISBN 978-91-978255-0-4
36
MUZEUM SIEKIER
Muzeum siekier Gränsfors (na ilustracji) ma około 2000 siekier i toporów, starych i nowych,
pochodzących przede wszystkim ze Szwecji. Muzeum położone jest przy kuźni Gränsfors
Bruks, 10 km od E4 między Hudiksvall a Sundsvall, na drodze między Gnarp a Bergsjö.
Otwarte prawie zawsze. Informacja o tym, kto ma klucz, znajduje się na drzwiach.
Telefon + 46 652-710 90. W normalnych godzinach pracy pokazy sztuki kowalskiej.
37
Gränsfors Yxsmedja, S-820 70 Bergsjö, Szwecja
Telefon +46 652-710 90, Fax +46 652-140 02
[email protected] www.gransfors.com