Rozwój i funkcjonowanie miejskiego transportu

Rozwój i funkcjonowanie miejskiego transportu zbiorowego w Gdyni
Streszczenie artykułów opublikowanych w „Transporcie Miejskim i Regionalnym” Miesięczniku Naukowo-Technicznym
Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej. Nr 4, Kwiecień 2014.
Zrównoważony rozwój miejskiego transportu zbiorowego – przykład Gdyni
W Gdyni w 1998 r. przyjęto strategię zrównoważonego rozwoju transportu miejskiego. W ramach tej
strategii podstawowe znaczenie ma zapewnienie racjonalnego zakresu usług transportu zbiorowego.
Najważniejszymi czynnikami determinującymi popyt na usługi tego transportu są liczba i struktura
mieszkańców oaz poziom motoryzacji indywidualnej. Organizatorem miejskiego transportu zbiorowego
w Gdyni i 6 innych gminach mających w drodze porozumień komunalnych wspólny system transportowy
jest Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni. Przewozy pasażerów są nierównomierne w przekroju dobowym
i godzinowym. Podaż usług odpowiada popytowi. Wśród pasażerów dominują osoby uprawnione do
przejazdów ulgowych i bezpłatnych. Liczba linii i praca eksploatacyjna są zróżnicowane w poszczególnych
gminach. Usługi świadczą operatorzy komunalni i prywatni. Najwięcej pojazdów w ruchu jest w dniu
powszednim w godzinach popołudniowych. Większy udział w finansowaniu usług mają dopłaty budżetowe
niż przychody z biletów. Uzupełniającą rolę w usługach organizowanych przez ZKM w Gdyni odgrywają
tramwaje wodne eksploatowane w okresie letnich wakacji szkolnych i minibusy dla osób
niepełnosprawnych.
Planując rozwój gdyńskiego transportu miejskiego należy zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie oferty
przewozowej. Można założyć wzrost udziału transportu trolejbusowego i kolejowego. Niezbędne będzie
zapewnienie transportowi zbiorowemu priorytetu w ruchu drogowym. W zakresie rozkładów jazdy należy
zachować kategoryzację linii i modułową częstotliwość. Gdyński miejski transport zbiorowy będzie
integrowany w skali metropolii.
Zmiany preferencji i zachowań transportowych mieszkańców Gdyni w latach 1996-2013
W artykule przedstawiono wyniki badań preferencji i zachowań transportowych przeprowadzonych
w Gdyni przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni i Katedrę Rynku Transportowego Uniwersytetu
Gdańskiego w latach 1996 r., 2002 r., 2008 r. i 2013 r. Badaniami każdorazowo objęto 1% mieszkańców
w wieku 16 – 75 lat, wybranych w drodze doboru losowego, warstwowego. Jako metodę badawczą
zastosowano wywiad indywidualny w gospodarstwach domowych.
Poddano analizie hierarchię postulatów przewozowych, poziom zadowolenia mieszkańców z realizacji
poszczególnych postulatów przewozowych, deklarowany oraz rzeczywisty sposób realizacji podróży
miejskich, oraz czynniki determinujące wybór sposobu podróży i cele podróży. Ustalono zakres zmian
wymienionych parametrów charakteryzujących transport miejski w analizowanym okresie. W przypadku
większości parametrów udało się określić wyraźne tendencje zmian. Głównymi determinantami tych zmian
okazały się struktura demograficzno-społeczno-zawodowa mieszkańców, a przede wszystkim poziom
motoryzacji indywidualnej.
Wykazano, że niezmiennie największe znaczenie mieszkańcy przypisują bezpośredniości, punktualności i
częstotliwości połączeń. Stopień zaspokojenia tych postulatów jest uznawany przez nich za wysoki, chociaż
w odniesieniu do punktualności zmniejszał się na skutek opóźnień powodowanych przez kongestię.
Zaobserwowana została rosnąca ocena stopnia spełnienia postulatu wygody.
W coraz większym zakresie mieszkańcy Gdyni realizowali podróże miejskie samochodem osobowym.
Minimalny pozostał udział osób podróżujących rowerem. Podróżując transportem zbiorowym mieszkańcy
najczęściej wybierają autobus, a w drugiej kolejności trolejbus.
Ogólna ocena jakości usług miejskiego transportu zbiorowego przez mieszkańców Gdyni jest wysoka
i systematycznie wzrasta.
Badania wielkości i struktury popytu jako podstawa rozliczeń usług transportu miejskiego w ramach
porozumień międzygminnych Gdyni
Stosowanie dopłat do usług miejskiego transportu zbiorowego wynika z jego funkcjonowania na obszarach
charakteryzujących się trwałą deficytowością. Niedostosowanie wysokości dopłaty budżetowej do
rzeczywistych kosztów funkcjonowania i przychodów z biletów, może ograniczać możliwości jego rozwoju
na danym obszarze i być przyczyną realizowania, nieuzasadnionych względami eksploatacyjnymi
i ekonomicznymi płatności jednej gminy na rzecz innej.
Wysokość dopłaty budżetowej do usług miejskiego transportu zbiorowego, ponoszonej przez gminy na
podstawie porozumień międzygminnych i umów do tych porozumień, jest różnicą pomiędzy kosztami
obsługi transportowej a przychodami ze sprzedaży biletów.
Niniejszy artykuł przedstawia zasady i metody obliczania dopłat budżetowych na podstawie wyników badań
marketingowych popytu, które stanowią integralną część porozumień międzygminnych zawieranych przez
Miasto Gdynię i gminy na obszarze których Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni realizuje funkcję
organizatora..
Transport trolejbusowy w Gdyni – stan obecny i perspektywy rozwoju
Dynamika rozwoju transportu trolejbusowego w Gdyni stymulowana była przede wszystkim czynnikami
zewnętrznymi, (sytuacja na rynku paliw płynnych, dostęp do bezzwrotnych funduszy unijnych i rozwój
transportu autobusowego) i polityką transportową miasta. Silna i stabilna pozycja rynkowa transportu
trolejbusowego w Gdyni jest efektem prowadzonych kompleksowych działań inwestycyjnych
i organizacyjno-zarządczych. Znajdują one swoje odzwierciedlenie w poprawie oceny cząstkowych
parametrów jakościowych transportu trolejbusowego.
Oczekiwane działania władz Gdyni względem transportu trolejbusowego, formułowane przez mieszkańców
Gdyni stanowią podstawę dla jego dalszego rozwoju. Zdecydowanemu obniżeniu w tym okresie uległ
odsetek mieszkańców chcących zastąpienia linii trolejbusowych liniami autobusowymi i w 2013 r. był on
porównywalny z odsetkiem osób oczekujących zastąpienia linii autobusowych liniami trolejbusowymi. Do
blisko 56% w 2013 r. wzrósł odsetek mieszkańców chcących utrzymania istniejących proporcji między
transportem trolejbusowym i autobusowym. Dwukrotnie wzrósł udział mieszkańców oczekujących
tworzenia nowych linii trolejbusowych.
Przesłankami mającymi wpływ na dalszy rozwój transportu trolejbusowego w Gdyni są czynniki
o charakterze ekologicznym (brak lokalnych emisji, niski poziom emisji hałasu), eksploatacyjnych
(priorytetyzacja zbiorowego transportu miejskiego i długi okres eksploatacji pojazdów trolejbusowych),
technologicznych (stopniowe uniezależnianie się pojazdów od sieci zasilającej), ekonomicznych
(uwzględnianie efektów zewnętrznych), politycznych i wizerunkowych.
Znaczenie i uwarunkowania kontroli jakości usług prowadzonej przez Zarząd Komunikacji Miejskiej
w Gdyni
Kontrola funkcjonowania miejskiego transportu zbiorowego jest jednym z najważniejszych procesów
zarządzania i zgodnie z ustawą o publicznym transporcie zbiorowym jest zadaniem organizatora
przewozów. Do działań kontrolnych podejmowanych przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni należą
ukryte obserwacje, wykonywane przez cały rok na wybranych przystankach. Skoncentrowane są one
głównie na pomiarach punktualności kursowania autobusów i trolejbusów i prawidłowości ich oznakowania
liniowo-trasowego. Intensywność obserwacji wykonywanych przez organizatora sprawia, że kontrola
spełnia przede wszystkim funkcję prewencyjną i korygującą, co w konsekwencji znajduje odbicie w
ograniczeniu liczby kursów niewykonanych, przyspieszonych i nieprawidłowo oznakowanych. Z kolei
narzędziem pomocnym w spełnianiu funkcji kreatywnej kontroli, której celem jest inspirowanie
operatorów do działań wpływających na poprawę jakości, są sporządzane okresowo przez ZKM w Gdyni
rankingi, w tym zestawienia awaryjności pojazdów. Mając na uwadze, że umowa przewozowa stanowi
jeden z elementów determinujących skuteczność kontroli, ZKM w Gdyni zawiera w kontraktach z
operatorami rozbudowany i szczegółowy zestaw standardów jakości, którym przyporządkowane zostały
odpowiednie kary. Operatorzy, funkcjonujący w sieci ZKM w Gdyni, karani są między innymi za uchybienia
w zakresie: bezpieczeństwa podróży, realizacji rozkładów jazdy, warunków podróży, informacji pasażerskiej,
estetyki środków transportu, obsługi pasażerów i warunków współpracy pomiędzy operatorem a
organizatorem.
Docelowo kontrola punktualności oraz stopnia realizacji zakontraktowanych
wozokilometrów wykonywana będzie z wykorzystaniem budowanego obecnie trójmiejskiego systemu
zarządzania ruchem Tristar.
Strategia marketingowa Zarządu Komunikacji Miejskiej w Gdyni
Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni, jako organizator usług miejskiego transportu zbiorowego, stosuje
w swojej działalności koncepcję zarządzania marketingowego, którego podstawę stanowi opracowana we
własnym zakresie strategia marketingowa. W strategii marketingowej ZKM w Gdyni określono następujące
elementy:
misję jednostki;
marketingową sytuację jednostki (pozycję rynkową ZKM w Gdyni, analizę SWOT);
cel strategiczny oraz cele kierunkowe i ogólne jednostki;
rynek docelowy;
sposób postępowania na rynku;
działania w zakresie kształtowania usług, cen, dystrybucji i promocji;
działania w zakresie zarządzania personelem;
kontrolę i audyt marketingowy.
Misją ZKM jest ukierunkowana na zaspokajanie potrzeb i postulatów przewozowych mieszkańców Gdyni i
gmin sąsiednich. Określając pozycję rynkową ZKM w Gdyni, zidentyfikowano jako głównych konkurentów:
samochody osobowe oraz przewoźników autobusowych, midibusowych i minibusowych, funkcjonujących
poza systemem i świadczących usługi na obszarze obsługiwanym przez ZKM w Gdyni.
Celem strategicznym w aktualnej strategii marketingowej ZKM w Gdyni jest zahamowanie spadku udziału
transportu zbiorowego w przewozach. Rynek docelowy ZKM w Gdyni zdefiniowano w trzech wymiarach:
przedmiotowym, podmiotowym i przestrzennym. Sposób działania ZKM na tym rynku można uznać za
ofensywny. Spośród instrumentów marketingowych w działalności ZKM najwięcej uwagi poświęca się
kształtowaniu usług. W zarządzaniu personelem kluczowe znaczenie ma system motywacyjny oparty
w znacznym zakresie na wynagradzaniu uznaniowym.
Realizacja strategii marketingowej wymaga kontroli i audytu. W tym celu ZKM w Gdyni przeprowadza
okresową ocenę stopnia realizacji zadań oraz bieżących wyników marketingowych.
Promocja usług miejskiego transportu zbiorowego w Gdyni w warunkach polityki zrównoważonego
rozwoju
Wpisanie działalności promocyjnej usług miejskiego transportu zbiorowego w strategię rozwoju Gdyni
w zakresie polityki transportowej zrównoważonego rozwoju transportu miejskiego determinuje sposób
wykorzystania promocji i dobór instrumentów promocji mix przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni.
Celem promocji gdyńskiego miejskiego transportu zbiorowego jest przede wszystkim informowanie na
temat oferty przewozowej oraz kreowanie potrzeby jej poznania. Instrument promocji jest
wykorzystywany, jako komplementarny element działań na rzecz zrównoważonego rozwoju transportu
w mieście, obejmując działania stanowiące wsparcie poszczególnych rozwiązań inwestycyjnych.
Promocja miejskiego transportu zbiorowego w Gdyni to także działania edukacyjne. Istotny element tych
działań stanowiły programy edukacyjne na temat ekologicznego podróżowania w mieście - realizowane
przez ZKM w Gdyni, jako forma promocji gdyńskiego transportu miejskiego. W dobie intensywnej
eksploatacji samochodów osobowych w miastach, tego typu działania są podejmowane, by kształtować
pozytywny wizerunek miejskiego transportu zbiorowego a wraz z edukacją ekologiczną zachęcać do
korzystania z jego usług.
Istotne znaczenie ma także wykorzystywanie podstawowych instrumentów promocji mix
w podejmowanych przez ZKM w Gdyni działaniach, w tym reklamy, public relations, sprzedaży osobistej
i promocji sprzedaży. Strategia promocji usług gdyńskiego miejskiego transportu zbiorowego w warunkach
polityki zrównoważonego rozwoju jest istotnym elementem zarządzania marketingowego jego
działalnością. Przyszłością promocji miejskiego transportu zbiorowego jest realizacja działań
informacyjnych, edukacyjnych i szkoleniowych na rzecz ekologicznego podróżowania.
Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni jako uczestnik integracji taryfowo-biletowej w Metropolii Zatoki
Gdańskiej
Integracja taryfowo-biletowa jest jednym z najistotniejszych kryteriów oceny funkcjonowania transportu
miejskiego na obszarach zurbanizowanych. Na obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej dostrzeżono
konieczność wprowadzenia zintegrowanych rozwiązań taryfowo-biletowych. W 2008 r. MZKZG, którego
celem jest pełna integracja transportu miejskiego, zaoferował użytkownikom transportu „wspólne bilety”
zarówno komunalne, jak i kolejowo-komunalne, które stanowią uzupełniającą ofertę w stosunku do
dotychczas obowiązujących biletów. Nowy wspólny bilet to dodatkowa propozycja dla osób
zainteresowanych podróżami o charakterze metropolitalnym. Oferta biletów metropolitalnych jest
dedykowana przede wszystkim pasażerom, którzy wykonują przejazdy o charakterze metropolitalnym,
wykorzystując środki miejskiego transportu zbiorowego różnych organizatorów i/lub operatorów
kolejowych. Jednocześnie bilety metropolitalne stanowią przejrzystą ofertę dla turystów. Ułatwiają
korzystanie z miejskiego transportu zbiorowego na obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej bez konieczności
poznawania specyfiki rozwiązań taryfowo-biletowych. Ma to szczególne znaczenie na terenie tych gmin,
w których usługi świadczy dwóch organizatorów, np. w Sopocie obsługiwanym zarówno przez pojazdy ZKM
w Gdyni, jak i ZTM w Gdańsku.
Ważnym uczestnikiem integracji taryfowo-biletowej jest Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni, który dzięki
akceptacji wspólnych metropolitalnych biletów ułatwia pasażerom miejskiego transportu zbiorowego
realizowanie podróży metropolitalnych. Wyniki sprzedaży zintegrowanych biletów metropolitalnych
i pozytywny odbiór społeczny zintegrowanej oferty taryfowo-biletowej w Metropolii Zatoki Gdańskiej
wskazują, że wprowadzone rozwiązanie uzyskało akceptację ze strony pasażerów. Istotne jest także to, że
integracja taryfowo-biletowa sprzyja realizacji polityki zrównoważonego rozwoju transportu.