zapisz jako pdf

Aktualności
2013-07-25
Ulica Harcerska
Budynki przy ulicy Harcerskiej, która dawniej była częścią ulicy Schloßstrasse – Zamkowej
od numeru 10 do 28, stoją po dwóch stronach dość szerokiej, zadrzewionej alei.
Jej środkowy pas w czasach, kiedy nie było Parku Miejskiego im. Józefa Piłsudskiego przy ulicy
Daszyńskiego, a dzisiejszy Park im. Dzieci Wrzesińskich, stanowił prywatną własność hr. Ponińskich i
Mycielskich, służył spacerom mieszkańców miasta. W czasach zaboru pruskiego aleja nosiła nazwę
Große Promenade. W 1912 roku u jej wylotu w kierunku miasta władze zaborcze postawiły pomnik
wojenny (Krigerdenkmal) poświęcony pamięci mieszkańców miasta i powiatu, także Polaków, którzy
w pruskich mundurach zginęli na frontach wojen prowadzonych przez Prusy w II połowie XIX w. U
progu Odrodzonej Polski pomnik przekształcono w pomnik Wolności, a aleję nazwano placem
Wolności. W miejscu tym w okresie II RP odbywały się uroczystości patriotyczne. W czasie okupacji
pomnik, na którym umieszczono datę 9 września 1939 i swastykę, upamiętniał zajęcie miasta przez
hitlerowców. U progu Polski Ludowej przywrócono polski charakter pomnika, do dawnych dat
1918–1919 dodając datę 1945. Przed obeliskiem znajdował się płytki basen z fontanną, a w pewnym
okresie stało także działo artyleryjskie, pochodzące zapewne z początku XX w. Pomnik istniał do
1976 roku, kiedy został usunięty, aby w jego miejscu mógł stanąć pomnik Dzieci Wrzesińskich. Warto
też odnotować, że w głębi placu Wolności w końcu lat 20. XX w. urządzono pierwsze we Wrześni
publiczne ubikacje (po wielu różnych projektach innego ich umieszczenia, m.in. w podziemiach
ratusza z wejściem od ulicy Poznańskiej przy kamienicy Rynek 19, co niektórzy mieszkańcy uważali
za pomysł niepolityczny).
Zabudowania po zachodniej stronie ulicy rozpoczyna kamienica Harcerska 1. Właścicielem budynku
na początku XX w. był prowadzący tu swój sklep obuwniczy kupiec Stefan Obarski, ale współczesnym
wrześnianom miejsce to kojarzy się zapewne z zakładem fotograficznym Franciszka, a potem
Bogdana Włosików. Harcerska 2, dawniej własność żydowskiej rodziny Gabrielów, wielu nieco
starszym wrześnianom może przypominać zakład czapnika Kwiatkowskiego. Budynek przy
Harcerskiej 3 rozpoczynał życie jako Deutsches Kaufhaus Consum i był nim do 1945 roku, a potem
został Domem Towarowym Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Kamienica przy Harcerskiej
4 od końca XX w. należała do znanej wrzesińskiej rodziny Krzyżagórskich – lekarza Ludwika i jego
żony Heleny, a potem ich córki Izabelli. Harcerska 5 to w pamięci wielu mieszkańców budynek
szkolny i, choć wybudowany w latach 90. XIX w. przez Williego Rauhudta jako prywatna kamienica,
właśnie taką rolę pełnił („Wdowa Rochowicz we Wrześni sprzedała swój dom tamże przy
promenadzie budowniczemu Rauhudtowi za cenę 9 500 marek, gdzie tenże chce postawić nowy
pensjonat.” Dziennik Poznański z 28 grudnia 1889). Najpierw mieściły się tu pruskie szkoły dla
dziewcząt i chłopców nazywane „wyższymi” (höhere). W czasach II RP początkowo funkcjonowała w
tym miejscu Szkoła Wydziałowa Żeńska, a potem Szkoła Powszechna Żeńska (nr 2). W czasie
okupacji hitlerowskiej pomieszczenia budynku służyły początkowo krótko jako szkoła dla dzieci
polskich (Schule für polnische Kinder), a potem jako internat dla niemieckich dziewcząt uczących się
w gmachu liceum. W Polsce Ludowej (do 1961 roku) mieściła się tu Szkoła Podstawowa nr 2
(koedukacyjna). Starego, parterowego, frontowego budynku z numerem 6 obecnie nie ma. Na
początku XX w. jego właścicielem, podobnie jak sąsiedniego domu przy Harcerskiej 7, był Fritz
Kamiński. Ten ostatni budynek postawił jednak wcześniej Adolf Meltzer. Po Kamińskim posiadali go
kolejno Karol Hernes, Stanisław Knechtel, a od 1937 roku Teofil Świderski, który dzierżawił go już
przed kupnem od kolejnego po Knechtlu lekarza powiatowego z Rybnika, Feliksa Białego. Wszyscy
prowadzili tu znany w międzywojennej Wrześni hotel i restaurację, a współcześni wrześnianie
pamiętają ten budynek z czasów Polski Ludowej jako siedzibę należącej do PSS/WSS Restauracji
„Popularna”. W czasie Polski Ludowej przez teren wyburzonego budynku Harcerska 6 prowadziło
wejście do pierwszego kina stałego we Wrześni, które nazywało się najpierw w 1945 roku Wolność,
potem do 1950 roku Sfinks, a później przez cztery dziesięciolecia Pionier. W II RP i wcześniej jego
sala była przede wszystkim balową, połączoną z hotelem i restauracją, i tylko po części służyła
seansom filmowym w kinie o zmieniającej się nazwie – Zamkowe, Apollo i Stylowe.
Budynki Harcerska 8, 9 i 10 służyły ich prywatnym właścicielom. Kolejne, istniejące do dziś
parterowe budynki po zachodniej stronie ulicy są obecnie częścią ulicy Opieszyn, a do stycznia 1939
roku należały po prostu do Opieszyna – znajdującej się poza granicami miasta siedziby hr. Ponińskich
i Mycielskich. Wrześnię i Opieszyn rozgraniczał wtedy w tym miejscu przechodzący w poprzek alei
parkan z bramą wjazdową pośrodku (dziś tu prowadzi poprzeczna nitka jezdni, a wspomnianej bramy
i parkanu dawno nie ma i nie należy jej mylić z położoną głębiej, też już nieistniejącą drugą bramą
prowadzącą do pałacowego parku). Na wschodniej ścianie alei, po „wrzesińskiej” stronie, na wprost
budynku Harcerska 10, znajduje się budynek Harcerska 11, który był własnością prywatną i nie pełnił
w przeszłości żadnej funkcji publicznej. Natomiast po stronie „opieszyńskiej” do dziś stoi budynek,
jaki wcześniej wykorzystywała służba pałacowa, a potem, w latach 20. XX w., przez kilka lat, dzięki
gościnności właścicieli Opieszyna, był siedzibą bursy gimnazjalnej, zanim przy ulicy Słowackiego
stanął jej „własny” budynek.
Najładniejszy po wschodniej stronie ulicy budynek Harcerska 12 wybudował prawdopodobnie Rudolf
Żorek. W okresie II RP rządziła tu Spółdzielnia Rolniczo–Handlowa Rolnik, właścicielem domu
pozostawał też jej dyrektor Mieczysław Gałkowski. Kolejne dawne budynki już nie istnieją. Posesje, na
których stały, graniczyły z posesjami przy ulicy Chopina (św. Ducha – Helige Geiststrasse) i zostały
wyburzone w ostatnich latach – cały narożnik ulic Chopina i Harcerskiej uległ przebudowie. Warto
wspomnieć, że na ścianie dawnego budynku Harcerska 14 znajdowała się tablica upamiętniająca
powstanie pierwszej drużyny harcerskiej we Wrześni. Ciekawsze pod względem architektury są
kamienice przy Harcerskiej 18 i 19. Ta druga była własnością Oscara i Elzy Kirschtów, granicząc z ich
posesją na rogu z ulicą Warszawską. Właścicielami posesji nr 19 byli najpierw kolejno Żydzi: Stock,
Abel i Hirsch, a w II RP Józefa Pociechowa.
Marian Torzewski