zapisz jako pdf

Aktualności
2013-07-25
Partie polityczne i organizacje społeczne
W pierwszych latach powojennych
W partyjnym obrazie Wrześni u progu Polski Ludowej nie było dwóch najważniejszych sił
politycznych z okresu II RP – Stronnictwa Narodowego i ogólnie mówiąc obozu sanacji. Nie
miały one najmniejszych szans, aby uzyskać od „władzy ludowej” zgodę na legalną
działalność. Na tym polegała zasadnicza zmiana w porównaniu z II RP. W ciągu kilku
pierwszych lat Polski Ludowej ukształtował się we Wrześni zupełnie inny system trzech
partii politycznych.
Plakat wzywający mieszkańców Wrześni i powiatu do udziału w wyborach do Sejmu w 1947 roku
(fot. Muzeum Regionalne we Wrześni)
Już 23 stycznia 1945 roku powstał w mieście Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej. Stało się
tak mimo, iż w okresie II RP komuniści we Wrześni nie liczyli się w ogóle. Czynnikiem decydującym o
wzroście ich znaczenia była niewątpliwie obecność Armii Czerwonej. Skład personalny pierwszego KP
PPR we Wrześni przedstawiał się następująco: Jan Beess (starosta powiatowy), Antoni Nowak, Adam
Nowakowski, Czesław Olejniczak (sekretarz powiatowy), Ignacy Szypulski (burmistrz) i Piotr
Węglewski (komendant MO). W styczniu 1946 roku według partyjnych danych podaje się liczbę 1141
członków PPR w powiecie.
Pracownicy PSS we Wrześni w 1964 roku
(fot. Muzeum Regionalne we Wrześni)
W marcu 1945 roku ukształtowały się we Wrześni struktury Polskiej Partii Socjalistycznej. Była to
partia z tradycjami z okresu II RP, ale we Wrześni niezbyt liczna i postrzegana przez ogół
społeczeństwa jako zbyt radykalna. To członkowie tej partii, czyli socjaliści a nie komuniści, byli
wrzesińską lewicą. Pierwszym przewodniczącym Komitetu Powiatowego PPS został Czesław
Michalski. Liczebność PPS w czerwcu 1945 roku określano na 800 członków w powiecie. Wiosną 1946
roku przewodniczącym PPS we Wrześni był Władysław Gawlak.
Wiosną 1945 roku rozpoczęło też swą działalność Stronnictwo Demokratyczne, partia o bardzo
krótkich tradycjach z okresu II RP, początkowo używająca we Wrześni nazwy PPD – Polska Partia
Demokratyczna. SD liczyło wówczas 16 „członków założycieli” z przedwojennym wiceburmistrzem
Antonim Zamysłowskim na czele. Partia ta nie przetrwała próby niezależności i prędko przeszła do
współpracy z PPR, jednak już bez Antoniego Zamysłowskiego, który zaczął być szykanowany.
Sekretarzem powiatowym SD został lekarz powiatowy dr Edward Tomaszewski, a liczba członków w
1946 roku wynosiła około 300.
W pierwszych latach powojennych działało we Wrześni Stronnictwo Pracy (SP), partia o krótkim
rodowodzie z czasów II RP. Liczba jego członków nie przekraczała 100. Prezesem partii był Czesław
Marciniak.
Wiosną 1945 roku powstały też we Wrześni struktury Stronnictwa Ludowego (SL), które
funkcjonowało już w kraju w końcowym okresie okupacji jako bliski współpracownik PPR. Po
przybyciu z emigracji do kraju Stanisława Mikołajczyka i utworzeniu przez niego Polskiego
Stronnictwa Ludowego (PSL), partii nawiązującej do długiej tradycji jeszcze z czasu zaborów,
struktury SL w całej Wielkopolsce przeszły do PSL. Ludowcy współpracujący z PPR i PPS utworzyli
jednak nową, własną partię o nazwie SL. We Wrześni prezesem „mikołajczykowskiego” PSL był
adwokat Alojzy Witkowicki.
Od 1945 roku PPR miała swą „przybudówkę” młodzieżową – Związek Walki Młodych, którego
założycielem we Wrześni był Marian Skiba. Szeregi ZWM w powiecie obliczano w maju 1945 roku na
prawie 300 członków. W tymże roku oprócz ZWM powstały dwie inne organizacje młodzieżowe. Obie
miały tradycje z czasów II RP. Przy PPS działała Organizacja Młodzieżowa „Towarzystwa Uniwersytetu
Robotniczego” (OMTUR). Jej pierwszym przewodniczącym był Maciej Frydrychowicz. Przy PSL działał
Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici” (ZMW Wici). W latach 1946-1947 władze zorganizowały dwie
polityczne próby sił. Pierwszą z nich było referendum, przed którym PPR, PPS, SL i SD utworzyły
prorządowy tzw. Blok Demokratyczny, a jedyną liczącą się siła opozycyjną było „mikołajczykowskie”
PSL. Drugą próbą były wybory do Sejmu Ustawodawczego. Wyniki referendum i wyborów zostały
sfałszowane, także we Wrześni i powiecie wrzesińskim. Jesienią 1946 roku z funkcji prezesa PSL
zrezygnował Alojzy Witkowicki, wybrano nowy zarząd partii, a nowym prezesem został Władysław
Lieske. W 1947 roku nastąpiło pewne uspokojenie w zewnętrznej działalności wszystkich partii
politycznych, które skupiły się teraz na wyborze nowych władz partyjnych i naborze nowych
członków.
W sierpniu 1947 roku nastąpiły zmiany organizacyjne w PPR i dopiero wówczas z Komitetu
Powiatowego tej partii wyodrębniono Komitet Miejski we Wrześni. Nowym I sekretarzem KP PPR
został Franciszek Bartkowiak.
W tymże 1947 roku powstały też we Wrześni nowe organizacje – Towarzystwo Przyjaźni
Polsko-Radzieckiej i Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej. Poza tym działały w mieście
Polski Czerwony Krzyż, Związek Powstańców Wielkopolskich, Liga Morska, Liga Lotnicza,
Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza, Związek Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację,
Polski Związek Zachodni, Związek Inwalidów Wojennych, Polski Związek b. Więźniów Politycznych,
Obywatelska Liga Kobiet, Towarzystwo Ogródków Działkowych (20 czerwca 1948 roku obchodziło
20-lecie istnienia).
Od wiosny 1948 roku PPR i PPS rozpoczęły przygotowania do połączenia poprzedzone kolejnymi
„czystkami” ich szeregach. W PPS chodziło o „usunięcie z szeregów partyjnych elementów klasowo i
ideologicznie obcych”, czyli prawdziwych socjalistów. Czystka objęła samego przewodniczącego KP
PPS, nauczyciela z Barda Kazimierza Wydrę, podobnie z dniem 30 września 1948 roku ze stanowiska
I sekretarza PPR usunięty został Franciszek Bartkowiak.
Latem 1948 roku połączyły się wszystkie polityczne organizacje młodzieżowe,tworząc – także we
Wrześni – Związek Młodzieży Polskiej (ZMP). Przewodniczącym Zarządu Powiatowego ZMP we
Wrześni został Bolesław Jachimczyk. Powstała też we Wrześni komórka organizacji Służba Polsce
(SP). Poza strukturami ZMP pozostawał jeszcze systematycznie niszczony w następnych latach ZHP,
ale w 1950 roku został włączony do ZMP jako Organizacja Harcerska Polski Ludowej (OHPL).
Jedynymi niezależnymi od „władzy ludowej” organizacjami młodzieży pozostawały, ale tylko do
końca lat 40, Katolickie Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, które jesienią 1948 roku, mimo
represji liczyły 700 członków.
Marian Torzewski