119 Fortuna_Layout 1
Transkrypt
119 Fortuna_Layout 1
1 ed . Małgorzata Fortuna1(A,B,D,E,F,G), Jacek Szczurowski2(C,D), Anna Konieczna-Gorysz3(A,B,E) Wydział Przyrodniczy, Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa, Jelenia Góra Instytut Biologii, Zakład Antropologii, Uniwersytet Przyrodniczy, Wrocław 3 Katedra Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław 1 Faculty of Natural Sciences, Karkonosze State Higher School, Jelenia Góra 2 Institute of Biology, Department of Anthropology, Wrocław University of Environmental and Life Sciences 3 Department of Physiotherapy, University School of Physical Education, Wrocław 2 tio np roh ibit Author’s Contribution A – Study Design B – Data Collection C – Statistical Analysis D – Data Interpretation E – Manuscript Preparation F – Literature Search G – Funds Collection Ocena wydolności tlenowej u starszych kobiet i mężczyzn poddanych treningowi rehabilitacyjnemu Słowa kluczowe: wydolność, trening, geriatria Key words: efficiency, training, geriatrics ly - STRESZCZENIE dis tr ibu Assessment of aerobic capacity in elderly women and men subjected to rehabilitation training rso na lu se on Wstęp. Dobra wydolność tlenowa jest podstawą do utrzymania samodzielności w procesie starzenia się. U osób w wieku podeszłym miarą wydolności tlenowej może być określenie pośrednio maksymalnego poboru tlenu (VO2max). Celem pracy była ocena i porównanie wydolności tlenowej u starszych kobiet i mężczyzn, prowadzących aktywny tryb życia w kierunku rozwoju wydolności tlenowej. Materiał i metody. 30 kobiet (średnia wieku 75 ± 5 lat) i 30 mężczyzn (średnia wieku 79 ± 8 lat) objęto badaniami. Badani byli poddawani systematycznie prowadzonemu treningowi rehabilitacyjnemu przez okres minimum dwóch lat, który miał na celu poprawę ich wydolności tlenowej. Trening był dobrany do indywidualnych możliwości wysiłkowych badanych. U badanych wykonano test Astranda – Ryhming na cykloergometrze. Wyniki. U mężczyzn uzyskano wyższy parametr średni VO2max 22,4 [ml/min./kg. masy ciała] ± 1,7 w stosunku do uzyskanego w grupie kobiet 21,4 [ml/min./kg. masy ciała] ± 1,9. Różnica ta jest istotna na poziomie p<0,05. W badaniach uzyskano, na podstawie interpretacji VO2max w oparciu o Monark Test Report zawarty w programie Monark 818E Analysis Software Version 2.0, dobre wyniki wydolności tlenowej w odniesieniu do wieku badanych w obydwu grupach. Wnioski. Na podstawie uzyskanych wartości VO2max w grupie kobiet i mężczyzn w danym przedziale wieku po zastosowaniu treningu rehabilitacyjnego uzyskano wyniki VO2max określane jako dobre. U mężczyzn uzyskano wyższy parametr średni VO2max, niż w grupie kobiet, różnica ta jest istotna statystycznie. SUMMARY is c op y is for pe Background. Good aerobic capacity is the basic factor responsible for self-sufficiency in elderly people. In this population maximum oxygen uptake (VO2max) is indicative of their aerobic capacity. The aim of the study was to compare and assess aerobic fitness in elderly males and females subjected to rehabilitation training. Material and methods. The 30 women aged 75 ± 5 and 30 men 79 ± 8 aged were subjected to a long-lasting rehabilitation training whose purpose was to improve their aerobic capacity. This training lasted for minimum two years. The subjects were tested using the Astrand – Ryhming test on a cycle ergometer. Results. In men the obtained average VO2max value [22.4 (ml/min./kg. body mass) ±1.7 ] was higher as compared to the corresponding value obtained in the group of females [21.4 (ml/min./kg. body mass) ± 1.9 ]. This difference was significant between groups (at the level p<0.05). The VO2max values obtained from both groups of subjects were good if we consider the subjects’ age. This interpretation was based on Monark Test Report by Monark 818E Analysis Software Version 2.0. Conclusions. The average VO2max value obtained from both groups indicated a good level of aerobic capacity in the studied subjects. In the currently conducted research a statistically significant between gender differences in maximum oxygen uptake were noted. The values obtained from the male subjects were significantly higher than these obtained from the females. Liczba słów/Word count: 3365 Tabele/Tables: 2 Ryciny/Figures: 0 Adres do korespondencji / Address for correspondence Małgorzata Fortuna Wydział Przyrodniczy, Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa w Jeleniej Górze Jelenia Góra, ul. Lwówecka 18, tel./fax: (75) 64-53-330, e-mail:[email protected] Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Zaangażowanie Autorów A – Przygotowanie projektu badawczego B – Zbieranie danych C – Analiza statystyczna D – Interpretacja danych E – Przygotowanie manuskryptu F – Opracowanie piśmiennictwa G – Pozyskanie funduszy © MEDSPORTPRESS, 2011; 2(4); Vol. 11, 169-173 Piśmiennictwo/References: 11 Otrzymano / Received Zaakceptowano / Accepted 11.09.2010 r. 10.05.2011 r. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Fizjoterapia Polska ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE 169 pe MATERIAŁ I METODY rso na lu se on ly - dis tr ibu tio np roh ibit ed . BACKGROUND Contemporary rehabilitation aims at the improvement of aerobic capacity, physical fitness and thus, the quality of life. Aerobic capacity denotes an ability to perform a sustained physical exercise of low or moderate intensity. This kind of exercise involves dominant aerobic pathways. A good aerobic capacity is the basic factor determining self-sufficiency in ageing population [1]. In elderly people maximal oxygen uptake (VO2max) is the measure of aerobic capacity. VO2max, also defined as peak oxygen consumption is a generally accepted parameter, indicative of physical aerobic fitness [2]. Based on this parameter, we can, inter alia, evaluate progress in rehabilitation within the range of endurance training. The values of aerobic capacity allow predicting the probability of disease risk, especially regarding circulatory system disorders. The lower the physical fitness, the higher the risk of these disorders [2] . VO2max may be measured using direct or indirect approaches. The former require spiroergometry studies using expensive, not always easily available equipment for geriatric centres. The indirect approach involves application of submaximal effort in which VO2max is estimated based on the assumption that there is a linear correlation between effort intensity, oxygen uptake (VO2) and heart rate (HR) [2]. Astrand – Ryhming test is one of the standard tests indirectly evaluating VO2max [3]. There are not many papers presenting the level of aerobic fitness among ageing population. More studies pertain to the stages of biological development or maturity in humans. Therefore, presentation of aerobic capacity level in elderly, physically active individuals in this paper seems justifiable. The goal of this paper was to assess aerobic capacity in elderly females and males leading active lifestyles, related to aerobic capacity development. is c op y is for Badaniami objęto pensjonariuszy Domu Pomocy Społecznej im. Jana Pawła II w Głownie, 30 kobiet (średnia wieku 75 ± 5 lat) i 30 mężczyzn (średnia wieku 79 ± 8 lat), którzy nie mieli przeciwwskazań do wykonywania wysiłku fizycznego. Osoby objęte badaniami w sposób świadomy wyraziły zgodę na uczestnictwo w tych badaniach. Badani byli poddawani długoterminowemu treningowi rehabilitacyjnemu mającemu na celu poprawę ich wydolności tlenowej, trening trwał przez okres minimum dwóch lat. Był on dobrany do indywidualnych możliwości wysiłkowych badanych. Działania te obejmowały tygodniowo 3-5 razy około 30-minutowe wysiłki submaksymalne na cykloergometrze rowerowym oraz codzienne około 30 minutowe spacery. Obciążenie submaksymalne ustalano indywidualnie wykorzystując formułę Karvonena do wyznaczania strefy treningu 7080% HRmax za pomocą rezerwy tętna (HRR). HRR jest różnicą między tętnem maksymalnym (HRmax) a spoczyn- Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - WSTĘP Współczesna rehabilitacja jest działaniem mającym między innymi na celu poprawę wydolności tlenowej, sprawności fizycznej, a zarazem jakości życia. Wydolność tlenowa oznacza zdolność do wykonywania długotrwałej pracy fizycznej o małej, bądź umiarkowanej intensywności. W tego rodzaju pracy dominują przemiany tlenowe. Dobra wydolność tlenowa jest podstawą do utrzymania samodzielności w procesie starzenia się [1]. U osób w wieku podeszłym miarą wydolności tlenowej może być określenie pośrednio maksymalnego poboru tlenu (VO2max). VO2max określany jest również inaczej pułapem tlenowym, jest on powszechnie akceptowanym parametrem oceniającym wydolność fizyczną tlenową [2]. Parametr ten między innymi stanowi podstawę do oceny postępów rehabilitacji w zakresie treningu wytrzymałościowego. Wielkość wydolności tlenowej pozwala oszacować prawdopodobieństwo ryzyka wystąpienia zwłaszcza tych chorób, które dotyczą układu krążenia. Jest ono tym większe im mniejsza jest wydolność fizyczna [2]. VO2max można ocenić metodą bezpośrednią i pośrednią. Metody bezpośrednie wymagają zastosowania badań spiroergometrycznych, wykorzystania drogiego nie zawsze łatwo dostępnego sprzętu dla ośrodków geriatrycznych. Metoda pośrednia jest to zastosowanie wysiłku submaksymalnego, w którym VO2max szacuje się opierając się na założeniu, ze istnieje liniowa zależność między intensywnością wysiłku, poborem tlenu (VO2), a częstością tętna (HR) [2]. Jednym ze standardowych testów oceny pośredniej VO2max jest test Astrand – Ryhming [3]. Nie ma zbyt wielu opracowań przedstawiających poziom wydolności tlenowej w populacji starzejącego się społeczeństwa. Więcej badań zwykle dotyczy okresu rozwoju biologicznego człowieka, czy też okresu dojrzałości. Dlatego też uzasadnione wydaje się przedstawienie w pracy poziomu wydolności badanej grupy osób starszych, prowadzących aktywny tryb życia. Celem pracy było porównanie oraz ocena wydolności tlenowej u starszych kobiet i mężczyzn, prowadzących aktywny tryb życia w kierunku rozwoju wydolności tlenowej. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Fortuna M. wsp., Ocena VO2max u starszych osób 170 MATERIAL AND METHOD The sample comprised the residents of the Jan Paweł II Care Home in Glowno, including 30 females (mean age 75 ± 5years) and 30 males (mean age 79 ± 8 years) without any contraindications for physical effort. The subjects gave their informed consent to participate in the study. They underwent a long-term rehabilitation training aimed at aerobic capacity improvement; the duration of training was minimum 2 years. The program was adjusted to the subjects’ exercise capacity. The training encompassed 3-5 weekly sessions of 30-minute submaximal effort on a cycle ergometer and everyday 30-minute walks. Submaximal load was individually established using Karvonen’s formula and HR reserve (HRR) to determine training zone of 7080% HRmax. HRR is the difference between the maximal HR value (HRmax) and the resting HR value (RHR). HRmax is the difference between 220 and age in years. The level of intensity is determined by multiplying selected - ed . tio np roh ibit ibu dis tr ly - RESULTS on WYNIKI se The mean VO2max values obtained from both groups are presented in Table 1. In the female subjects the mean value of this parameter was 21.4 [ml/min./kg of body mass] ± 1.9 while in the male subjects it was 22.4 [ml/min./kg of body mass] ± 1.7. Based on the statistic calculations we may conclude that the males obtained higher mean VO2max values as compared to their female counterparts. This difference is statistically significant at the level p<0.05 (Tab. 2). The results obtained in this study based on VO2max interpretation were good if we considered the subjects’ age in both groups. pe rso na lu Średnie wartości VO2max w obydwu grupach przedstawiono w tabeli 1. U kobiet średnia wartość tego parametru wynosiła 21,4 [ml/min./kg masy ciała] ± 1,9; u mężczyzn 22,4 [ml/min./kg masy ciała] ± 1,7. Na podstawie obliczeń statystycznych można wnioskować, iż u mężczyzn uzyskano wyższy parametr średni VO2max w stosunku do uzyskanego w grupie kobiet. Różnica ta jest istotna na poziomie p<0,05 (Tab. 2). W badaniach uzyskano, na podstawie interpretacji VO2max, dobre wyniki wydolności tlenowej w odniesieniu do wieku badanych w obydwu grupach. Tab. 1. Statystyka opisowa dla VO2max w grupie kobiet (K) i mężczyzn (M) Tab. 1. Descriptive statistics for VO2max in the group of women (W) and men (M) y is op Th is c Tab. 2. Test t Studenta grupujący płeć dla VO2max Tab. 2. Student-t test for determining between-gender differences in VO2max - This copy is for personal use only - distribution prohibited. intensity, e.g. 70% by the HR value and adding the result to RHR. The obtained HR value is the limit of effort load. The zone of physical exercise load 70-80% HRmax is based on glucose and fat metabolism with aerobic transformations being the main source of energy [11]. The subjects performed Astrand – Ryhming test on a cycle ergometer. The pedalling frequency was 50 rotations per minute (rpm) with a constant, individually adjusted load which was a moderate submaximal effort for the subject. HR values were recorded using Polar RS 800 sport tester. The duration of exercise was from 6 to 10 minutes. The effort was individually adjusted to the time of gaining dynamic balance (steady state), gaining the HR values with the subsequent minute value which was not different from the previous one by ± 4 beats per minute (bpm). VO2max was calculated and interpreted using Monark 818 Analysis Software Version 2.0 Copyright 1999 HUR Labs. The significance of between-gender differences in the mean VO2max values were analysed using Student-t test for independent groups at the level p<0.05. The calculations were performed using Statistica 9.0 program. for This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - kową wartością tętna (RHR). HRmax jest różnicą między 220 a wiekiem podawanym w latach. Poziom intensywności wyznacza się mnożąc wybraną intensywność np. 70% przez HRR, a następnie wynik dodaje się do RHR. Uzyskana wartość tętna stanowi granicę obciążenia wysiłkiem. Strefa obciążenia pracą fizyczną 70-80% HRmax opiera się na metabolizmie glukozy i tłuszczów, gdzie głównym źródłem energii są przemiany tlenowe [11]. U badanych wykonano test Astranda – Ryhming na cykloergometrze. Częstość pedałowania wynosiła 50 obrotów na minutę, przy stałym indywidualnie dobranym obciążeniu, będącym dla badanego wysiłkiem submaksymalnym umiarkowanym. Wartość tętna zbierano za pomocą rejestracji wykonanej sport testerem Polar RS 800. Wysiłek trwał od 6 do 10 minut. Był on dostosowany indywidualnie do czasu uzyskania równowagi dynamicznej (steday state), tzn. do uzyskania wartości tętna, gdzie kolejna wartość minutowa tętna nie różniła się od poprzedniej o ± 4 uderzenia na minutę. VO2max wyliczono i zinterpretowano wykorzystując program Monark 818 Analysis Software Version 2.0 Copyright 1999 HUR Labs. Istotność różnic wartości średnich parametru VO2max, pomiędzy osobnikami płci męskiej i żeńskiej, przeanalizowano za pomocą testu t-Studenta dla grup niezależnych, zakładając istotność na poziomie p<0,05. Obliczenia wykonano za pomocą pakietu statystycznego Statistica 9.0 - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Fortuna M. et al., Assessment of VO2max in elderly people 171 is c op y is for pe rso na lu se on ly - dis tr ibu tio np roh ibit ed . DISCUSSION The adequate for subjects’ age and physical fitness rehabilitation training improves effort capacity and the quality of life causing that elderly individuals become more selfassured. It also facilitates socialising in elderly population. The lower the level of motor activity is, the worse the quality of life [4]. The results of this study indicate a statistically significant higher level of peak oxygen consumption in the male subjects as compared to their female counterparts, despite the fact that the mean between gender was 4 years higher in the males. We cannot be sure that in shorter, several years long time segments the decrease in VO2max is always linear in old individuals. Aerobic training may increase VO2max values even by about 20%, both in young and older persons. The changes related to the increase in this parameter are documented by other authors who applied systematic 6-week aerobic training [5,6]. Based on the VO2max values obtained from the female and male subjects within a given age compartment who had undergone rehabilitation training, the results were regarded good. Without such factors as tobacco smoking, alcohol abuse and obesity, VO2max reduction in the female and male patients amounted approximately to 0.54 [ml/min/kg/year] and 0.65 [ml/min./kg/year] respectively. The lost amount depends on this parameter level, obtained at about 20 years of age. Obviously, in a comparable age compartment, at similar level of physical activity, men usually have higher VO2max values than women [4,5]. According to P.O. Astrand, the VO2max value of 21.4 [ml/min/kg] in women aged 50-65 is regarded low and the mean value of 22.4 [ml/min./kg] in males aged 60-69 is regarded good. According to the above assumption, as the studied females were about 20 years older and the studied males were about 10 years older, we can estimate that the values obtained in this study were good. The values obtained from the females were within average VO2max values while the values obtained from the male subjects were slightly better according to P.O. Astrand and high for their age compartment [3]. According to most of the authors, it is important to maintain a high VO2max level for ageing individuals in order to be selfsufficient. The borderline VO2max value corresponding to such self sufficiency in elderly individuals is 13 [ml/min/kg] [5]. Aerobic capacity is the basis of widely understood physical fitness [1]. Improvement of the quality of life is one of the main goals of rehabilitation [1]. Not only endurance training but also resistance training is believed to improve the quality of life and decrease the risk of civilisation-related diseases in elderly people [7,8].Apart from strength and endurance, elderly individuals should also develop flexibility, movement coordination, balance and movement precision. Selfsufficiency requires, apart from the desirable level of physical capacity, a proper level of physical fitness [1,9]. The results of numerous studies confirm that exercise capacity gradually decreases in aged individuals, which is associated with a greater prevalence of chronic conditions. The consequences include a decreased self-sufficiency, problems and limitations in everyday life. In physiotherapy for the elderly a special attention is paid to planning movement Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - DYSKUSJA Odpowiedni do wieku i sprawności fizycznej trening rehabilitacyjny poprawia zdolność wysiłkową, wpływa na poziom jakości życia, a zarazem przywraca osobom starszym pewność siebie, ułatwia kontakty integracyjne. Im niższy poziom aktywności ruchowej, tym gorsza jakość życia [4]. W prezentowanych badaniach uwidacznia się istotny statystycznie wyższy poziom pułapu tlenowego w grupie mężczyzn w porównaniu do grupy kobiet, mimo, iż średnia różnica wieku była o 4 lata wyższa niż u mężczyzn. Nie jest pewne, że na przestrzeni krótszych, kilkuletnich odcinków czasu obniżanie się VO2max z wiekiem zawsze zachowuje przebieg liniowy w okresie sędziwego wieku u człowieka. Trening tlenowy może u osób młodych, jak i starszych zwiększać wartość VO2max nawet o około 20%. Zmiany związane z podwyższeniem tego parametru są dokumentowane w przeprowadzanych badaniach innych autorów już po przeprowadzeniu systematycznego treningu tlenowego trwającego sześć tygodni [5,6]. Na podstawie uzyskanych wartości VO2max w grupie kobiet i mężczyzn w danym przedziale wieku. po zastosowaniu treningu rehabilitacyjnego, uzyskano wyniki VO2max określane jako dobre. Bez występujących czynników takich jak: palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, otyłość, redukcja VO2max u kobiet wynosi około 0,54 [ml/min/kg/rok], u mężczyzn 0,65 [ml/min./kg/rok]. Wielkość utraty zależy od poziomu tego parametru uzyskanego około 20 roku życia. Wiadome jest, że w porównywalnym przedziale wieku, na poziomie zbliżonej aktywności fizycznej u mężczyzn zwykle pułap tlenowy uzyskuje wyższe wartości niż u kobiet [4,5]. Według P. O. Astranda w przedziale wieku 50-65 lat u kobiet wartość VO2max 21,4 [ml/min/ kg] określana jest jako niska, u mężczyzn wartość 22,4 [ml/min./kg], w przedziale wieku 60-69 określana jest jako dobra. Zgodnie z powyższym założeniem, ponieważ grupa badanych kobiet była o około 20 lat starsza, a grupa mężczyzn o około 10 lat, można szacować, że uzyskane wyniki stanowią wartości dobre. Przy czym grupa kobiet według uzyskanych wartości średnich mieści się w zakresie przeciętnych wartości VO2max, a grupa mężczyzn uzyskała nieznacznie lepsze wartości określane wg P. O. Astranda jako wysokie dla ujętego w badaniach przedziału wiekowego [3]. Według większości autorów istotne jest utrzymanie wysokiego poziomu VO2max wraz z procesem starzenia się w celu uzyskania niezależności w zakresie samoobsługi u osób starszych. Graniczny poziom VO2max związany z tak pojmowaną autonomią w wieku starszym to 13 [ml/min/kg] [5]. Wydolność tlenowa stanowi podstawę szeroko rozumianej sprawności fizycznej [1]. Poprawa jakości życia jest jednym z najważniejszych celów rehabilitacji [1]. Sugeruje się, że nie tylko trening wytrzymałościowy jest wskazanym treningiem w celu poprawy jakości życia i zmniejszenia ryzyka najczęstszych chorób cywilizacyjnych w wieku starszym, ale również trening oporowy [7,8]. Wskazane jest u osób starszych kształtowanie oprócz siły i wytrzymałości, również: gibkości, koordynacji ruchowej, równowagi oraz precyzji ruchów. Do samodzielnego funkcjonowania oprócz poziomu wydolności fizycznej istotny jest pewien poziom sprawności fizycznej [1,9]. Istnieje wiele badań potwierdzających u osób star- - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Fortuna M. wsp., Ocena VO2max u starszych osób 172 - ed . tio np roh ibit CONCLUSIONS Based on average values VO2max, typical for a specific age compartment, the values obtained from the subjects who underwent rehabilitation training developing aerobic capacity were regarded as good. Higher mean VO2max values were obtained from the male subjects as compared with their female counterparts; the difference is statistically significant. ibu WNIOSKI Na podstawie uzyskanych wartości VO2max w grupie kobiet i mężczyzn w danym przedziale wieku, po zastosowaniu treningu rehabilitacyjnego kształtującego wydolność tlenową, uzyskano wyniki VO2max określane jako dobre. U mężczyzn uzyskano wyższy parametr średni VO2max niż w grupie kobiet, różnica ta jest istotna statystycznie. Składamy podziękowania dla Pani Dyrektor Domu Pomocy Społecznej im. Jana Pawła II w Głownie za przychylność i udostępnienie bazy w celu przeprowadzenia powyższych badań. Autorzy dis tr We would like to acknowledge the Manager of the Jan Paweł II Care Home for her support and making available the database for this study. ly - PIŚIENNICTWO / REFERENCES: Authors pe rso na lu se on 1. Deskur-Śmielecka E, Jóźwiak A, Dylewicz P. Rehabilitacja kardiologiczna u osób w podeszłym wieku. Kardiologia Polska 2008; 66 (6): 684-687. 2. Milczarczyk S, Czarkowska-Pączek B. Porównanie i ocena powtarzalności testu marszu i testu na cykloergometrze dla wyznaczania pułapu tlenowego. Przegląd Lekarski 2008; 65 (9): 367-370. 3. Zatoń M, Jastrzębska A, redd. Testy fizjologiczne w ocenie wydolności fizycznej. Warszawa: PWN; 2010. 4. Marchewka A, Jungiewicz M. Aktywność fizyczna w młodości a jakość życia w starszym wieku. Gerontologia Polska 2008; 16 (2): 127-130. 5. Legros L. Activites physiques et prevention. Juvenal Periodique de l’Inspection d’education physique 2001; 9. 6. Wilmore JH, Stanforth PR, Gagnon J, at all Cardiac output and stroke volume changes with endurance training. The heritage family study. Medicine and Science in Sport and Exercise 2001; 33 (1): 99-106. 7. Karavirta L, Tulppo MP, Laaksonen DE, at all Heart rate dynamics after combined endurance and strenght training in older men. Med. Sci. Sports Exerc 2009; 41 (7): 1436-1443. 8. Madden KM, Levy WC, Stratton IK. Exercise treining and heart rate variability in older adult female subjects. Clin Invest Med 2006; 29 (1) : 20-28. 9. Borowik E, Kostka T. Aktywność ruchowa starszych mieszkańców Łodzi. Medycyna Sportowa 2003; 4: 139-146. 10. Gieremek K, Nowotny J, Gaździk T, Cieśla W. Ograniczenia, utrudnienia i wymagania stawiane fizjoterapii u osób starszych. Fizjoterapia Polska 2007; 7 (2) : 198-205. 11. Pasek T, Kempiński M, Pasek J, Mucha R, Pitsch T, Sieroń A. Postępowanie fizjoterapeutyczne w geriatrii. Fizjoterapia Polska 2007; 7 (4): 455-464. y is op is c Th - This copy is for personal use only - distribution prohibited. activities, aimed at the improvement of patient’s physical fitness based on aerobic capacity [10,11] . for This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - szych stopniowe obniżanie się zdolności wysiłkowej, pojawianie się coraz częściej schorzeń o charakterze przewlekłym. Powoduje to obniżenie samodzielności, utrudnienia i ograniczenia u tych osób w życiu codziennym. Fizjoterapia w geriatrii zwraca szczególną uwagę na planowanie zajęć ruchowych, których celem jest poprawa sprawności fizycznej pacjentów oparta na podłożu kształtowanej wydolności tlenowej [10,11]. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Fortuna M. et al., Assessment of VO2max in elderly people 173 174 - is c Th op y is - lu rso na pe se This copy is for personal use only - distribution prohibited. for This copy is for personal use only - distribution prohibited. ly - - ed . This copy is for personal use only - distribution prohibited. tio np roh ibit ibu dis tr This copy is for personal use only - distribution prohibited. on -