docPlazińska POP cz 1 - Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
download 
Reklamacja Transkrypt
Plazińska POP cz 1 - Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
16Część I Kamila Płazińska Obszary przyrodniczo cenne czynnikiem wpływającym na rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych w Polsce Kamila Płazińska Wstęp Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Agroturystyka staje się coraz modniejszą formą spędzania wolnego czasu, w szczególności przez mieszkańców miast. Bogata oferta agroturystyczna skierowana do rzeszy odbiorców jest ściśle powiązana z bliskością obszarów cennych przyrodniczo, które warunkują w oczach turysty atrakcyjność danego gospodarstwa. W związku z tym, można zaobserwować wiele prawidłowości wynikających z rozmieszczenia tych gospodarstw. Bardzo dużo zlokalizowanych jest w sąsiedztwie parków narodowych, parków krajobrazowych oraz obszarów objętych innymi formami ochrony. Oferta usług agroturystycznych, jest znacznie bogatsza w pobliżu obszarów cennych przyrodniczo, co zachęca turystów do odwiedzania tych gospodarstw, które mają bardzo wiele do zaoferowania. Warto zaznaczyć, iż w przypadku niektórych parków narodowych istnieje głównie baza noclegowa dzięki gospodarstwom agroturystycznym, które umożliwiają dłuższy pobyt turystów na wybranym obszarze. Cel i zakres pracy Celem pracy jest ukazanie prawidłowości wynikających z rozmieszczenia gospodarstw agroturystycznych i obszarów chronionych, które w dużej mierze pokrywają się ze sobą. Kolejnym celem jest określenie dalszego rozwoju gospodarstw agroturystycznych i zmian wpływających na ich lokalizację. Omówiono strukturę gospodarstw agroturystycznych na tle poszczególnych województw oraz zmiany ilościowe zachodzące w ostatnich latach. Posłużono się analizą bogatej literatury przedmiotu z zakresu agroturystyki, turystyki wiejskiej oraz ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce. Dodatkowo wykorzystano dane statystyczne dostępne na stronie GUS oraz dokumenty planistyczne związane z rolnictwem i obszarami wiejskimi w poszczególnych województwach. Pojęcie, istota i definicja agroturystyki Początków agroturystyki należy doszukiwać się mniej więcej dwa wieki temu, gdy w w XIX wieku zaczęły przejawiać się lokalne inicjatywy gospodarczo-kulturalne, mające na celu ożywienie obszarów wiejskich. Początki tej formy turystyki uwidoczniały się głównie w małych wioskach w pobliżu dużych miast. Ponadto, coraz więcej takich gospodarstw zaczęło powstawać na terenach atrakcyjnych zarówno przyrodniczo, jak i krajobrazowo. W okresie międzywojennym i w latach powojennych zyskiwały na znaczeniu wyjazdy do gospodarstw agroturystycznych nazywanych również letniskami. Obszary przyrodniczo cenne czynnikiem wpływającym... 17 Obecnie agroturystyka to prężnie rozwijająca się forma turystyki, która uprawiana jest na obszarach wiejskich, gdzie miejscem zakwaterowania jest gospodarstwo rolne, które świadczy swoje usługi. Jest unikatową i konkurencyjną formą spędzania wolnego czasu w porównaniu do innych form turystyki. Głównymi atrakcjami w gospodarstwie agroturystycznym jest możliwość skorzystania bezpośrednio z produktów roślinnych i zwierzęcych powstających w gospodarstwie [Majewski 2000]. Podobnie istotę agroturystyki definiuje Maciej Drzewiecki, który uważa, iż jest to „forma wypoczynku odbywająca się na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, oparta o bazę noclegową i aktywności rekreacyjne związane z gospodarstwem rolnym lub równoważnym i jego otoczeniem (przyrodniczym, produkcyjnym, usługowym)” [Drzewiecki 1995]. Należy jednak nadmienić, iż bardzo często używa się wymiennie pojęcia agroturystyka i turystyka wiejska, co nie jest jednoznaczne i służy do określenia, co prawda powiązanych ze sobą form turystyki, ale jednak nie takich samych. Jak podaje literatura przedmiotu, turystyka wiejska to ogół czynności turystycznych odbywających się na terenach wiejskich, niekoniecznie w gospodarstwach typowo rolniczych. Podobnie definiują ją autorzy prac z tego zakresu, którzy uważają, iż „za turystykę wiejską można uznać tę, która odbywa się na obszarach wiejskich, jest dostosowana do istniejących tam warunków i racjonalnie wykorzystuje naturalne walory miejscowe” [Dębniewska, Tkaczuk 1997]. Warto również w tym miejscu przytoczyć definicję kwatery agroturystycznej, która przez GUS jest określana jako „rodzaj obiektu zakwaterowania turystycznego, który stanowią pokoje i domy mieszkalne oraz przystosowane budynki gospodarcze (po adaptacji) w gospodarstwach wiejskich (rolnych, hodowlanych, ogrodniczych czy rybackich), będące własnością rolników, wynajmowane turystom na noclegi za opłatą” [Łysoń 2015]. Gospodarstwa agroturystyczne w porównaniu z innymi obiektami są bardzo rozproszone po terenie całego kraju. We wszystkich województwach agroturystyka wpływa na rozwój regionu i społeczności lokalnej. Dodatkowo stymuluje ona mieszkańców obszarów wiejskich do podtrzymywania tradycji ludowych, które są jednym z elementów towarzyszącym ofercie agroturystycznej. Rozwój agroturystyki przyczynił się w wielu miejscowościach do poprawy wyglądu zabudowy gospodarczej oraz zmniejszył masowy odpływ młodej ludności z terenów rolniczych. Jako atut rozwoju oferty agroturystyki należy wymienić również poszerzenie rynku zbytu dla produktów wytwarzanych na terenach wiejskich, które bardzo często są uważane za ekologiczne i znacznie zdrowsze niż pozostałe, ogólnodostępne w dużych dyskontach. Agroturystyka w ujęciu statystycznym Według danych statystycznych opublikowanych za 2014 rok przez GUS wynika, iż kwatery agroturystyczne stanowią 19% wszystkich obiektów noclegowych, co czynie je istotnymi elementami na rynku turystycznym. Województwa z największą liczbą gospodarstw agroturystycznych to kolejno: pomorskie, małopolskie i warmińsko-mazurskie, co związane jest z naturalnymi walorami turystycznymi obecnymi na terenie tych województw (ryc. 1). 18 Kamila Płazińska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie liczba miejsc 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 liczba miejsc Ryc. 1. Miejsca noclegowe w gospodarstwach agroturystycznych w poszczególnych województwach w 2014 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 rok [Łysoń 2015] Ryc. 1. Miejsca noclegowe w gospodarstwach agroturystycznych w poszczególnych województwach w 2014 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 rok [Łysoń 2015] Z dostępnych danych wynika, że średnia długość działalności gospodarstwa agroturystycznego wynosi około 10 lat [Bednarek-Szczepańska i Bański 2014]. Jednak w rozgraniczeniu na poszczególne regiony, długość działalności wydłuża się na obszarach atrakcyjnych turystycznie, a skraca na terenach o niskim stopniu atrakcyjności krajobrazowo-przyrodniczej. Bliskość morza, jezior oraz gór sprzyja rozwojowi obiektów agroturystycznych przez atrakcyjność terenu połączoną z ofertą gospodarstw. Rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych Dyspersja gospodarstw agroturystycznych na terenie Polski jest duża, gdyż prakRozmieszczenie tycznie2.w każdej gminie znajdują się tego typu obiekty. Nieliczne gminy charakteryzują gospodarstw agroturystycznych w Polsce się bardzo dużą liczbą miejsc noclegowych na poziomie ponad 500. Do tych gmin zalicza się m.in. Czorsztyn, Biały Dunajec, Poronin i Bukowinę Tatrzańską. Warto też nadmienić, iż są również takie gminy, w których jest zaledwie po 1 kwaterze agroturystycznej. W literaturze przedmiotu wymienia się wiele czynników lokalizacji tych obiektów. Najczęściej jako główny wymieniany jest potencjał przyrodniczy wiążący się z pięknym krajobrazem, czystym powietrzem oraz bliskością obszarów chronionych. W związku z tym duża liczba gospodarstw agroturystycznych pokrywa się z obszarami cennymi przyrodniczo (ryc. 2 i 3). Jak wynika z danych na rycinach 2 i 3, duże zagęszczenie obiektów agroturystycznych występuje w pobliżu wszystkich karpackich parków narodowych, tj. Bieszczadzki Park Narodowy, Magurski Park Narodowy, Gorczański Park Narodowy, Pieniński Park Narodowy, Tatrzański Park Narodowy oraz Babiogórski Park Narodowy. Spowodowane Ryc. Obszary przyrodniczo cenne czynnikiem wpływającym... 19 to jest czystym powietrzem, walorami krajobrazowymi oraz oddaleniem od dużych aglomeracji miejskich, co czyni te miejsca cichymi i nieskażonymi działalnością człowieka. Istotnym czynnikiem wydaje się również niewielka odległość do pasm górskich, gdzie bardzo dobrze rozwinięta jest infrastruktura turystyczna w postaci szlaków pieszych, rowerowych, konnych, a towarzyszą temu liczne schroniska znajdujące się w ciekawych krajobrazowo miejscach. Na tym terenie oprócz ww. parków narodowych istnieje bardzo wiele terenów objętych ochroną. Należy tu wymienić liczne parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz obszary Natura 2000. Z bardziej znanych należy wymienić Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy oraz Park Krajobrazowy Doliny Sanu. Znajdują się one w najbliższym sąsiedztwie Bieszczad, co warunkuje niezwykle czyste powietrze oraz bardzo liczba miejscbogatą ofertę usług świadczonych przez gospodarstwa agroturystyczne związaną z typowo rolniczym charakterem tych miejsc wokół Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Kolejnym obszarem chronionym jest Jaśliski Park Krajobrazowy znajdującym Ryc. 1. Miejsca noclegowe w Niskim, gospodarstwach agroturystycznych w od poszczególnych województwach 2014 r. się w Beskidzie który położony jest z dala dużych ośrodków miejskich,wna terenach w niskim stopniu przekształconym przez człowieka. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 rok [Łysoń 2015] W województwie małopolskim, a w szczególności w jego centralnej i południowej części występuje bardzo duże zagęszczenie gospodarstw agroturystycznych, co jest liczba miejsc związane z obszarami cennymi przyrodniczo. Duże zagęszczenie gospodarstw agroturystycznych występuje także w okolicy Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki oraz Ciężkowicko-Rożnowskiego Krajobrazowego. Oprócz walorów krajobrazowych Ryc. 1. MiejscaParku noclegowe w gospodarstwach agroturystycznych w poszczególnych województ na tym terenie, dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na taką liczbę gospodarstw Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 rok [Łysoń 2015] 0 Ryc. 2. 50 100 km 1 kropka – 1 gospodarstwo gospodarstw agroturystycznych w Polsce Ryc. 2. Rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych w Polsce Źródło: [Bednarczyk-Szczepańska, Bański 2014, s. 243-260] Ryc. 2. gospodarstw agroturystycznych w Polsce Rozmieszczenie Ryc. 20 Kamila Płazińska agroturystycznych jest obecność jeziora Rożnowskiego, który pełni funkcję rekreacyjną w sezonie letnim. Omawiając region Małopolski, należy również nadmienić o Popradzkim Parku Krajobrazowym w Beskidzie Sądeckim, który ze względu na liczne walory krajobrazowe jest jednym z kilku czynników determinującym powstawanie gospodarstw agroturystycznych. Dodatkowym atutem jest rzeka Poprad, która jest ciekawym miejscem do rekreacji oraz wędkowania. Kolejnym miejscem nagromadzenia dużej liczby obiektów agroturystycznych są Sudety, w których na lokalizację z miały wpływ znajdujące się tam Karkonoski Park Narodowy oraz Park Narodowy Gór Stołowych. Autem są też liczne pasma górskie z bogatą ofertą turystyczną skierowaną do odwiedzających te tereny oraz rozległe kompleksy łąk i lasów. Dodatkowo na tym terenie w sąsiedztwie parków narodowych znajdują się również parki krajobrazowe. Z ważniejszych, mających wpływ na atrakcyjność oferty pod względem przyrodniczym, należy wymienić Śnieżnicki liczba miejsc Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich, Park Krajobrazowy Gór Sowich, Rudawski Park Krajobrazowy oraz Park Krajobrazowy Doliny Bobru. Na rycinie 3 wyraźnie zaznaczyło się większe nagromadzenie gospodarstw agroturystyczRyc. 1. Miejsca noclegowe w gospodarstwach agrotury nych w okolicy Świętokrzyskiego Parku Narodowego, gdzie ukształtowanie terenu Źródło: opracowanie własne na podstawie oraz rozległe kompleksy leśne Puszczy Świętokrzyskiej zachęcają do odwiedzania i danych GUS powstawania na tym terenie omawianych obiektów. Dodatkowo występują tu parki krajobrazowe, takie jak: Przedborski Park Krajobrazowy, Suchedniowsko-Oblęborski Park Krajobrazowy, Sieradowicki Park Krajobrazowy, Jeleniowski Park Krajobrazowy, Cisowińsko-Orłowiński Park Krajobrazowy, Szaniecki Park Krajobrazowy, Nadnidziański Park Krajobrazowy oraz Kozubowski Park Krajobrazowy. 0 Ryc. 3. wysokich walorach przyrodniczych w Polsce 50 100 km 2. gospodarstw agroturystycznych w Polsce Ryc. 3. Obszary o wysokich walorach przyrodniczych w Polsce Obszary o Źródło: [http://www.igik.edu.pl] 21 Obszary przyrodniczo cenne czynnikiem wpływającym... W północno-wschodniej części Polski również znajduje się bardzo dużo gospodarstw agroturystycznych, co związane jest z dobrze rozwiniętym tam rolnictwem oraz towarzyszącymi walorami naturalnymi w postaci jezior, form polodowcowych oraz bogatej fauny i flory. Wszystko to zostało objęte ochroną w ramach licznych parków narodowych, takich jak: Wigierski Park Narodowy, Biebrzański Park Narodowy, Narwiański Park Narodowy oraz Białowieski Park Narodowy. Ponadto ochroną objęto obszary w ramach parków krajobrazowych – Mazurskiego, Puszczy Knyszyńskiej, Narwiańskiego oraz Suwalskiego. Tereny te od zawsze były uważane za najczystsze i najzdrowsze ze względu na peryferyjne położenie oraz duże odległości od obszarów miejskich i przemysłowych. Warmia, Mazury oraz Podlasie są terenami głównie rolniczymi, co wpływa na bogatą i urozmaicona ofertę agroturystyczną. Sezonowość agroturystyki Analizując ofertę gospodarstw agroturystycznych, warto wspomnieć o sezonowości. Jak wynika z danych opublikowanych przez GUS za 2014 rok [Łysoń 2015], najwięcej turystów korzystało z oferty gospodarstw agroturystycznych w miesiącach letnich (ryc. 4). W sierpniu było to aż 20 875 osób, co stanowiło 18,7% ogółu turystów korzystających z różnych form zakwaterowania. Liczba turystów korzystających z noclegów w gospodarstwach agroturystycznych w lipcu wynosiła 20 687 osób, czyli 18,6% spośród wszystkich udzielonych noclegów, a w czerwcu było to 12 991 osób. Na kolejnych miejscach znalazł się maj z liczbą 10 445 turystów (9,4%) i wrzesień – 10 108 osób (9,1%), co było związane z tym, że są to miesiące rozpoczynające i kończące sezon wypoczynku letniego. Na tle pozostałych miesięcy wyróżnił się jeszcze październik, w którym liczba odwiedzających gospodarstwa agroturystyczne wyniosła 6929 osób, stanowiąc 6,2% Ryc. 3. Obszary ogółu udzielonych noclegów. W pozostałych miesiącach (listopad, grudzień, styczeń, wysokich walorach przyrodniczych w Polsce luty, marzec i kwiecień) liczba odwiedzających gospodarstwa agroturystyczne była podobna – około 5000 turystów w skali miesiąca. Związane to było z mniej korzystną aurą oraz mniejszymi możliwościami spędzania wolnego czasu. 25 000 20 000 o liczba turystów 15 000 10 000 grudzień listopad październik wrzesień sierpień lipiec czerwiec maj kwiecień marzec luty 0 styczeń 5 000 Ryc. 4. Turyści korzystający z gospodarstw agroturystycznych według miesięcy w 2014 roku jak na ryc. 1 Ryc. 4. TuryściŹródło: korzystający z gospodarstw agroturystycznych według miesięcy w 2014 roku Źródło: jak na ryc. 1 Na tle pozostałych miesięcy wyróżnił się jeszcze październik, w którym liczba odwiedzających gospodarstwa agroturystyczne wyniosła 6929 osób, stanowiąc 6,2% ogółu udzielonych noclegów. W pozostałych miesiącach (listopad, grudzień, styczeń, luty, marzec i 22 Podsumowanie Kamila Płazińska Gospodarstwa agroturystyczne zyskują coraz bardziej na znaczeniu. Ich rozmieszczenie w sposób wyraźny pokrywa się z obszarami, które objęto ochroną przyrody i krajobrazu. W związku z tym, większość z nich znajduje się na obszarach atrakcyjnych turystycznie, chętnie odwiedzanych przez turystów. Korzystają z nich głównie mieszkańcy miast, którzy na co dzień nie mają styczności z naturalnym środowiskiem. Gospodarstwa zachęcają do ich odwiedzania przez szeroki wachlarz usług, w szczególności związanych z oferowaniem ekologicznej żywności, która powstaje bezpośrednio w gospodarstwie. Widoczna sezonowość potwierdza, że agroturystyka jest najpopularniejsza w okresie letnim, gdy to jest tzw. sezon wakacyjny i urlopowy. Analizując szybki wzrost miejsc noclegowych w tych obiektach, przypuszczać można, że nadal będzie rosło zainteresowania tymi obiektami ze strony turystów, co przyczyni się do powstawania nowych gospodarstw agroturystycznych w całym kraju. Bibliografia Bednarczyk-Szczepańska M., Bański J., 2014, Lokalizacyjne uwarunkowania oferty gospodarstw agroturystycznych w Polsce, Przegląd Geograficzny, 86 (2), s. 243-260. Dębniewska M., Tkaczuk M., 1997, Agroturystyka, koszty, ceny, efekty, Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa. Drzewiecki M., 1995, Agroturystyka. Założenia – uwarunkowania – działania, Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, Bydgoszcz. Gaworecki W., 2003, Turystyka. PWE, Warszawa. Łysoń P. (red), 2015, Turystyka w 2014 roku, GUS, Warszawa. Majewski J., 2000, Agroturystyka to też biznes. Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa. http://www.igik.edu.pl/pl, dostęp 18.04.2016. VALUABLE NATURAL AREAS AS ONE OF THE MAIN FACTOR AFFECTING THE ARRANGEMENT OF AGRITOURISM FARMS Summary. Agrotourism becomes an increasingly fashionable spend a free time and in particular for urban dwellers. The rich offer agrotourism, addressed to tourists, is closely related with the proximity of the natural areas which determine the tourist attractiveness in the eyes of the agrotourism farm. Consequently, one can observe much the regularity arising from arrangement of these farms. A lot is located in the neighborhood of national parks, landscape parks and areas covered by other forms of protection. Services offer agrotourism, is much richer nearby the natural areas which encourages tourists to visit these farms. It is worth noting that in some national parks are primarily accommodation thanks to agrotourism farms, which allow a longer stay of tourists in the selected area. Key words: agrotourism, tourism, national parks Translated by KAMILA PŁAZIŃSKA
