Plik

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 • 2005
Ewa Wójtowicz
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdańsk
NOWORODKI KASZUBSKIE
– OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
WSTĘP
Rozwój fizyczny określany jest jako ciąg przeobrażeń, mających charakter nieodwracalnych trendów w zakresie doskonalenia morfologii oraz funkcji komórek,
tkanek i narządów. Rozpoczyna się on w momencie zapłodnienia, a kończy, gdy
wszystkie narządy osiągną pełną dojrzałość. Przebieg tego procesu oraz jego ostateczna wartość zależą od wielu czynników, które nie zawsze wpływają na organizm
w sposób prosty i bezpośredni.
Celem pracy jest przedstawienie ogólnej charakterystyki podstawowych cech
somatycznych (urodzeniowa masa ciała, długość całkowita ciała, obwód głowy
i klatki piersiowej) noworodków pochodzących z Kaszub i innych regionów województwa gdańskiego, urodzonych w latach 1993-1994 w szpitalach województwa
gdańskiego. Otrzymane wyniki będą wykorzystane m.in. do ustalenia hierarchii
czynników wpływających na prawidłowy przebieg rozwoju morfologicznego noworodków gdańskich.
MATERIAŁ I METODA
Grupa dzieci, którą poddano ocenie, liczyła 1247 noworodków urodzonych
z ciąż pojedynczych w latach 1993-1994 w szpitalach województwa gdańskiego:
302 noworodki pochodziły z Pucka, 105 z Sopotu, 295 ze Starogardu Gdańskiego,
354 Tczewa i 191 z Władysławowa. Dane pozyskano z ankiet wypełnionych po porodzie przez lekarzy, po wykonaniu pomiarów antropometrycznych i przeprowadzeniu wywiadu z matką, na podstawie którego uzyskano dane o środowisku jej zamieszkania i rodzinie dziecka.
Obliczenia wykonano przy pomocy programów komputerowych Access i Excel.
Zebrany materiał podzielono na dwie grupy: noworodki pochodzące z Kaszub
(oznaczone jako grupa K) i niekaszubskie – pochodzące z Sopotu, Starogardu Gdańskiego i Tczewa (P). Oznaczenia K i P stosowano na rycinach i w tabelach.
179
O sile związku cech wnioskowano na podstawie współczynnika determinacji (r2),
który po przemnożeniu przez 100% określa, jaki procent zmienności cechy Y (urodzeniowa masa ciała, długość całkowita ciała, obwód głowy, obwód klatki piersiowej) można przypisać różnicom w wielkościach X (wiek płodowy), czyli określa
odsetek zmienności wyjaśnionej (Bogucki 1979). Na podstawie współczynnika korelacji określono słownie charakter związku pomiędzy cechami X i Y, stosując
podane przez Boguckiego (1979) kryteria:
r
do 0,30
0,31-0,50
0,51-0,70
0,71-0,90
ponad 0,90
r2100%
do 9%
10-25%
26-49%
50-81%
82% i więcej
Związek
słaby
umiarkowany
znaczny
ścisły
bardzo ścisły
Analizę regresji liniowej przeprowadzono, dostosowując za pomocą metody
„najmniejszych kwadratów” prostą do zbioru wyników eksperymentalnych. Pozwoliło to określić, w jaki sposób zmienne niezależne wpływają na wartość pojedynczej
zmiennej zależnej. Współczynniki: regresji, korelacji, determinacji wyliczono dla
dzieci żywo urodzonych pomiędzy 36 i 42 tygodniem ciąży – jest to najbardziej liczebna grupa (ryc.1).
WYNIKI I DYSKUSJA
I. Struktura płci (tab. 1)
1. Z tabeli 1, przedstawiającej strukturę płci badanej populacji wynika, że
w większości badanych środowisk występuje liczebna przewaga dzieci płci męskiej
nad dziećmi płci żeńskiej (w Pucku o 7,94%, w Sopocie o 2,86%, w Starogardzie
Gdańskim o 9,84%, w Tczewie o 6,22%). Odwrotna zależność wystąpiła tylko we
Władysławowie, gdzie urodziło się o 14,14% więcej noworodków płci żeńskiej niż
męskiej.
2. W populacji kaszubskiej odnotowano o 0,6% mniej chłopców niż dziewczynek, a w populacji niekaszubskiej o 7,16% więcej noworodków płci męskiej niż
żeńskiej.
II. Czas trwania ciąży (ryc.1, tab. 2) i zgony noworodków (tab. 3)
1. We wszystkich badanych środowiskach ponad 90% porodów odbyło się pomiędzy 36 i 42 tygodniem ciąży (ryc.1, tab. 2).
2. Porody przedwczesne najczęściej występowały w Sopocie, a najrzadziej
w Tczewie. Jednocześnie w Tczewie odnotowano największy odsetek porodów po
42 tygodniu ciąży (ryc.1, tab. 2).
3. Porównując dzieci kaszubskie z niekaszubskimi, zaobserwowano wyższy
w populacji dzieci kaszubskich o 0,54% odsetek porodów przedwczesnych i niższy
o 3,25% odsetek porodów po 42 tygodniu ciąży (ryc.1, tab. 2).
180
%
50
48
46
44
42
40
38
36
34
32
30
28
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
K
P
18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47
wiek płodowy (tydzień)
Ryc. 1. Częstość porodów w badanej populacji w zależności od czasu trwania ciąży
Fig. 1. Frequency of deliveries of analysed population by time of pregnancy
Tabela 1
Struktura płci badanej populacji noworodków
Table 1
Sex structure of newborns of analysed population
Środowisko
Puck
Sopot
Starogard Gdański
Tczew
Władysławowo
K
P
Płeć męska (%)
53,97
51,43
54,92
53,11
42,93
49,70
53,58
Płeć żeńska (%)
46,03
48,57
45,08
46,89
57,07
50,30
46,42
4. Średni czas trwania ciąży wyniósł w populacji kaszubskiej 39,42 tygodnia,
a w niekaszubskiej 39,91 tygodnia, co nie jest różnicą znamiennie istotną.
5. Najwyższy współczynnik umieralności noworodków odnotowano w Sopocie
i Pucku, a najniższy w Tczewie (tab. 3).
181
6. Blisko dwukrotnie częściej zgony noworodków występowały w populacji
dzieci kaszubskich w porównaniu z pozostałymi (tab. 3).
Tabela 2
Częstość porodów przedwczesnych, o czasie i po czasie w badanej populacji noworodków
Table 2
Frequency of preterm, in time and postterm delivery of newborns of analysed population
Środowisko
Puck
Sopot
Starogard Gdański
Tczew
Władysławowo
K
P
Obszar ekologicznego zagrożenia
Obszar czysty ekologicznie
Czas trwania ciąży (tydzień)
<36 (%)
36-42 (%)
>42 (%)
4,30
95,37
0,33
8,57
90,48
0,95
4,07
93,90
2,03
1,70
92,92
5,38
4,19
95,81
4,26
95,54
0,20
3,72
92,83
3,45
5,02
94,65
0,33
2,78
93,36
3,86
Tabela 3
Zgony noworodków w badanej populacji
Table 3
Death of newborns of analysed population
Środowisko
Puck
Sopot
Starogard Gdański
Tczew
Władysławowo
K
P
%
2,98
3,81
1,02
0,85
1,05
2,23
1,33
Przyczyną wyższego współczynnika zgonów, porodów przedwczesnych i niższego współczynnika porodów po 42 tygodniu ciąży mogą być zmiany zachodzące
w środowisku naturalnym. W 1983 roku ze względu na wzrost degradacji środowiska naturalnego wyróżniono 27 obszarów ekologicznego zagrożenia (Andryszek,
Dziankowska 1993), w tym obszar gdański – z powodu szczególnego zagrożenia
środowiska morskiego. Według klasyfikacji Rolewicza (1993) Puck, Władysławowo
i Sopot należą do tego obszaru.
182
III. Średnie wartości urodzeniowej masy ciała, długości całkowitej ciała, obwodu
głowy i klatki piersiowej dzieci pierworodnych (tab. 4A)
1. Różnica między maksymalną i minimalną średnią wartością analizowanych
cech dzieci z Pucka, Sopotu, Starogardu Gdańskiego, Tczewa i Władysławowa wyniosła:
urodzeniowa masa ciała
długość całkowita ciała
obwód głowy
obwód klatki piersiowej
chłopcy
186,67 g
2,74 cm
0,70 cm
1,37 cm
dziewczęta
202,57 g
2,35 cm
0,36 cm
1,11 cm
Najmniej zróżnicowany w badanych populacjach był obwód głowy. Cecha ta
wykazała największą stałość. Podobne obserwacje poczynili Balzacar i in. (1994).
Potwierdzili istnienie różnic statystycznie istotnych pomiędzy parametrami noworodków z zaburzeniami rozwoju wewnątrzmacicznego a dziećmi rozwijającymi się
prawidłowo, przy czym najmniej zróżnicowany był obwód głowy.
2. Pierworodne dzieci kaszubskie obu płci w porównaniu z niekaszubskimi są
nieco cięższe (o 33,59 g chłopcy i o 87,3 g dziewczynki). W obwodzie głowy i klatki piersiowej większych różnic nie odnotowano. Dzieci płci męskiej nie różnią się
długością całkowitą ciała, natomiast dziewczynki kaszubskie są krótsze od niekaszubskich o 1,94 cm.
IV. Średnie wartości urodzeniowej masy ciała, długości całkowitej ciała, obwodu
głowy i klatki piersiowej dzieci wieloródek (tab. 4B)
1. Różnica między maksymalną i minimalną średnią wartością analizowanych
cech dzieci z Pucka, Sopotu, Starogardu Gdańskiego, Tczewa i Władysławowa wyniosła:
urodzeniowa masa ciała
długość całkowita ciała
obwód głowy
obwód klatki piersiowej
chłopcy
343,27 g
7,07 cm
0,70 cm
1,29 cm
dziewczęta
431,39 g
3,99 cm
0,42 cm
0,71 cm
Podobnie jak wśród dzieci pierworodnych, najbardziej stabilną cechą okazał się
obwód głowy. Wśród dzieci wieloródek istnieje większa różnica pomiędzy minimalną i maksymalną średnią wartością badanych cech niż wśród dzieci pierwiastek.
2. Dziewczynki kaszubskie wieloródek są w porównaniu z chłopcami cięższe
o 43,46 g, dłuższe o 2,52 cm, mają zbliżony obwód głowy i klatki piersiowej. Natomiast dziewczynki niekaszubskie są w porównaniu z chłopcami lżejsze o 129,07 g, ale
o zbliżonym obwodzie głowy i klatki piersiowej oraz długości całkowitej ciała.
V. Czas trwania ciąży a średnie wartości urodzeniowej masy ciała, obwodu głowy i obwodu klatki piersiowej (tab. 5, ryc. 2, 3, 4, 5, 6, 7)
183
Tabela 4
Średnie wartości urodzeniowej masy ciała, długości całkowitej, obwodu głowy i klatki piersiowej
w badanej populacji noworodków w zależności od płci dziecka, środowiska i kolejności ciąży
Table 4
Mean values of birth body mass, lenght, circumference of head and chest in the categories of
child gender, environment and sequence of delivery
A. Pierwiastki
Urodzeniowa Długość całkowi- Obwód głowy
Obwód klatki
masa ciała (g)
ta ciała (cm)
(cm)
piersiowej (cm)
Środowisko
X
N
X
N
X
N
X
N
Płeć męska
Puck
3376,41
46 54,60
5
34,18
42
32,76
42
Sopot
3280,00
24 54,26
23
34,27
22
33,50
22
Starogard Gdański
3421,21
58 54,98
28
33,96
57
33,33
57
Tczew
3381,25
72 55,57
72
34,05
65
33,81
65
Władysławowo
3466,67
33 57,00
2
34,66
32
34,13
32
K
3414,11
79 55,29
7
34,39
74
33,35
74
P
3380,52 154 55,15
123
34,05 144
33,57
144
Płeć żeńska
Puck
3424,49
49 53,00
2
34,08
46
33,28
46
Sopot
3221,92
26 53,81
26
33,77
24
33,69
24
Starogard Gdański
3364,00
40 55,35
40
34,10
39
33,38
39
Tczew
3317,47
75 55,12
74
33,74
65
33,78
65
Władysławowo
3368,38
37
33,78
36
32,67
36
K
3400,35
86 53,00
2
33,95
82
33,01
82
P
3313,05 141 54,94
140
33,86 128
33,64
128
X – średnia, N – liczebność
B. Wieloródki
Środowisko
Urodzeniowa
masa ciała (g)
X
N
Puck
Sopot
Starogard Gdański
Tczew
Władysławowo
K
P
3450,00
3379,33
3337,02
3428,25
3106,73
3348,67
3384,43
117
30
104
116
49
166
250
Puck
Sopot
Starogard Gdański
Tczew
Władysławowo
K
P
3271,06
3112,08
3295,70
3253,30
3543,47
3392,13
3255,36
90
25
93
91
72
162
209
X – średnia, N – liczebność
184
Długość całkowi- Obwód głowy
ta ciała (cm)
(cm)
X
N
X
N
Płeć męska
54,13
8
34,02 113
55,53
30
34,14
29
55,33
101
34,19
99
55,57
115
34,72
97
48,50
3
34,09
47
51,77
11
34,04 160
55,46
246
34,41 225
Płeć żeńska
53,75
8
33,65
33
57,74
23
34,07
21
54,83
92
33,93
92
54,86
91
33,89
84
55,00
6
33,94
69
54,29
14
33,78 102
54,83
206
33,93 197
Obwód klatki
piersiowej (cm)
X
N
33,08
33,62
33,53
34,37
33,36
33,16
33,91
113
29
99
97
47
160
225
32,91
33,62
33,07
33,61
33,36
33,12
33,36
88
21
92
84
69
157
197
1. Po wyliczeniu współczynników równania regresyjnego dla wszystkich wymienionych parametrów otrzymano równanie liniowe o ogólnej postaci y=ax+b, co
dowodzi pozytywnej zależności, że wraz ze wzrostem czasu trwania ciąży następuje
przyrost masy ciała, wzrasta obwód głowy i klatki piersiowej; jest to potwierdzenie
znanej zależności. Noworodki płci męskiej reagują większymi przyrostami wartości
badanych cech wraz z upływem czasu trwania ciąży niż dziewczynki, stąd wyższe
u nich wartości współczynnika korelacji, a związki pomiędzy wymiarami ciała
i wiekiem płodowym określone są jako bardzo ścisłe. Tendencja ta zaznacza się zarówno w populacji kaszubskiej, jak i niekaszubskiej. Bardzo ścisły związek w przypadku płci żeńskiej odnotowano tylko dla populacji niekaszubskiej pomiędzy urodzeniową masą ciała i czasem trwania ciąży; w pozostałych przypadkach dotyczących płci żeńskiej są to związki ścisłe.
2. Najwyraźniej pozytywnie w populacji kaszubskiej i niekaszubskiej na wydłużenie czasu trwania ciąży reaguje masa ciała, stąd wysokie wartości współczynników nachylenia (ryc. 2, 3) i korelacji (tab. 5).
Tabela 5
Współczynniki determinacji i korelacji pomiędzy czasem trwania ciąży a średnią wartością
urodzeniowej masy ciała, obwodu głowy i klatki piersiowej dzieci żywo urodzonych pomiędzy 36 i 42 tygodniem ciąży
Table 5
Determination and correlation coefficients between the delivery time and mean birth body
mass, circumference of head and chest of live born children, born between 36 and 42 week
of delivery
Płeć
dziecka
Współczynnik de- % zmienności badanej Współczynnik koreterminacji (r2)
cechy będący wynikiem
lacji
Badane
zmienności czasu trwa(r)
cechy
nia ciąży
K
P
K
P
K
P
Urodzemęska
0,8720 0,9192
87,20
91,92
0,9338
0,9588
niowa ma** ##
** ##
sa ciała
żeńska
0,7014 0,9157
70,14
91,57
0,8375
0,9569
*#
** ##
Obwód
męska
0,8722 0,8810
87,22
88,10
0,9339
0,9386
głowy
** ##
** ##
żeńska
0,6124 0,8182
61,24
81,82
0,7826
0,9046
*#
*#
Obwód
męska
0,8262 0,8149
82,62
81,49
0,9090
0,9027
klatki
** ##
** ##
piersiowej żeńska
0,6823 0,7181
68,23
71,81
0,8260
0,8474
*#
*#
* poziom istotności 0,05; **poziom istotności 0,01
charakter związku pomiędzy badanymi cechami ścisły #
charakter związku pomiędzy badanymi cechami bardzo ścisły ##
185
2600
30
,9 5
,3 1
3538,64
35
57
,5
3598,75
K
y = 184,63x + 2502,8
P
y = 157,32x + 2617,4
08
2800
,33
3000
0
3107,24
33
2636,36
29
87
,5
2975
3200
303
3400
25
urodzeniowa masa ciała (g)
3600
3372,86
35
22
3800
,39
3497,66
37
52
4000
K
P
Liniowy (K)
Liniowy (P)
2400
2200
2000
36
37
38
39
40
41
42
wiek płodowy (tydzień)
3000
35
35
,56
33
61
,3
3348,06
28
26
2844,44
3200
2800
3400
29
90
urodzeniowa masa ciała (g)
3600
34
11
,33
2986,36
3800
350
8,4
3
3239,05
4000
3410,27
35
05
,93
3550,48
Ryc. 2. Urodzeniowa masa ciała dzieci płci męskiej
Fig. 2. The birth body mass of boys
K
y = 109,43x + 2867,8
P
y = 129,85x + 2649
2800
2600
2400
2200
2000
36
37
38
39
40
wiek płodowy (tydzień)
Ryc. 3. Urodzeniowa masa ciała dzieci płci żeńskiej
Fig. 3. The birth body mass of girls
186
41
42
,38
33
13
,75
34,77
34
34,64
34,
68
34
,4
32,5
33,
31,64
,67
33
33,36
34
K
y = 0,4774x + 31,829
P
y = 0,5348x + 31,553
31
obwód głowy (cm)
34
,1
7
34,31
35
34,63
36
32
K
P
Liniowy (P)
Liniowy (K)
31
30
36
37
38
39
40
41
42
wiek płodowy (tydzień)
33,11
34,55
33
,96
33,99
33,64
33
,91
34,11
33
,71
K
y = 0,2965x + 32,37
32
,1
32,2
33
32
,8
obwód głowy (cm)
obwód głowy (cm)
34
32,82
33
,9
35
34
,5
Ryc. 4. Obwód głowy dzieci płci męskiej
Fig. 4. The head circumference of boys
P
y = 0,3435x + 32,114
32
K
P
Liniowy (P)
Liniowy (K)
31
30
36
37
38
39
40
41
42
wiek płodowy (tydzień)
Ryc. 5. Obwód głowy dzieci płci żeńskiej
Fig. 5. The head circumference of girls
187
33
,61
34,04
34,
46
34,08
56
31
,6
2
33,
33,
31
43
33,98
32,33
31,73
33
33,18
34
K
y = 0,5331x + 30,603
31,
,17
32
31
obwód klatki piersiowej (cm)
34,06
35
P
y = 0,4038x + 31,727
31
K
P
Liniowy (K)
Liniowy (P)
30
29
36
37
38
39
40
41
42
wiek płodowy (tydzień)
Ryc. 6. Obwód klatki piersiowej dzieci płci męskiej
Fig. 6. The chest circumference of boys
P
y = 0,2688x + 32,078
31
,4
32
3
K
P
Liniowy (P)
Liniowy (K)
31
30
36
37
38
39
40
wiek płodowy (tydzień)
Ryc. 7. Obwód klatki piersiowej dzieci płci żeńskiej
Fig. 7. The chest circumference of girls
188
34,06
33
,09
33,63
33
,74
33
,07
32,77
32
,97
K
y = 0,2848x + 31,697
32
33
3
32
,4
32,8
obwód klatki piersiowej (cm)
obwód klatki piersiowej (cm)
34
33
,18
33,26
33,55
35
41
42
PIŚMIENNICTWO
Andryszek C., Dziankowska E., 1993, Kompleksowa ocena sytuacji demograficznej ludności
zamieszkałej w województwach zawierających obszary ekologicznego zagrożenia w porównaniu z województwami czystymi ekologicznie. Zdrowie Publ., 104, 193-196
Balzacar H., Keefer E., Chard T., 1994, Use of anthropometric indicators and maternal risk
factors to evaluate intrauterine growth retardation in infants weighting more than 2500
grams at birth. Early Hum. Dev., 36, 147-155
Bogucki Z., 1979, Elementy statystyki dla biologów. Poznań
Rolewicz C., 1993, Zmiany w stanie środowiska przyrodniczego na obszarach ekologicznego
zagrożenia w latach 1982-1988-1990. Warszawa
Summary
KASHUBIAN NEWBORNS – GENERAL CHARACTERISTIC
1247 newborns born in the years 1993-1994, from Puck, Sopot, Starogard Gdański,
Tczew, Władysławowo were investigated. The result show:
1. the majority of neonates (about 90%) both genders and both environments (K-Kashubian
and P-non Kashubian) was born in 36-42 gestational week (fig.1, tab. 1, 2);
2. in the areas of Kashubian (Puck and Władysławowo) there were more newborns from
preterm childbirth than from areas of non Kashubian (fig.1, tab. 2);
3. the mortality of newborns from Kashubian is higher than from non Kashubian (tab. 3);
4. the birth weight, head and chest circumference, are correlated with pregnancy duration
(fig. 2, 3, 4, 5, 6, 7, tab. 4, 5).
189