Pobierz PDF

Ściąga eksperta
Poezja Juliana Przybosia
Julian Przyboś urodził się 5 marca 1901 roku w Gwoźnicy; skończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim; potem pracował jako
nauczyciel w gimnazjum w Sokalu, Chrzanowie i Cieszynie; za właściwy swój debiut poetycki uważał wiersz Cieśle z roku 1922
ETAPY TWÓRCZOŚCI - 1. TOM ŚRUBY [1925] I OBURĄCZ [1926] – pochwała nowoczesności, poeta – robotnik, rzemieślnik, który
pracuje słowem; twórczość najsilniej wpisująca się w program 3 x M; 2. LATA 1930 – 1950 – trzy tomy poetyckie: Z PONAD [1930], W
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 1/14
Ściąga eksperta
GŁĄB LAS [1932] RÓWNANIE SERCA [1938]; w pierwszych dwóch zbiorach widać wyraźnie twórczą dojrzałość poety, zwrot
w stronę przyrody, w Równaniu serca dołączyły tematy społeczne. 3. TRZECI ETAP TRWA do roku 1970, czyli niespodziewanej i
nagłej śmierci poety; zmarł 6 października 1970 roku w czasie przemówienia na zjeździe tłumaczy; po wojnie opublikował jeszcze 4
tomy poezji, w tym bardzo ważny polemiczny wiersz Oda do turpistów [1962]
Julian Przyboś był również tłumaczem, ma na swym koncie tłumaczenia dzieł Rilkego i Majakowskiego; najbardziej
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 2/14
Ściąga eksperta
charakterystyczne środki stylistyczne w jego poezji to: elipsa i metafora; figura eksplozywna [ukazująca tkwiącą w
przedmiotach energię, np. niewybuchły huk skał]
Gmachy
Poeta,
wykrzyknik ulicy!
Masy wpółzatrzymane, z których budowniczy
uprowadził ruch: znieruchomiałe piętra.
Dachy
przerwane w skłonie.
Mury
wynikłe ściśle.
Góry naładowane trudem człowieczym:
gmachy.
Pomyśleć:
Każda cegła spoczywa na wyjętej dłoni.
Sponad, 1930
doskonałym przykładem założeń awangardy jest wiersz Gmachy z tomu Sponad (1930); po pierwsze, zgodnie z hasłem 3 x M dotyczy
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 3/14
Ściąga eksperta
on przestrzeni miejskiej, wyraża zachwyt nad nowoczesną miejską zabudową; po drugie stosuje w nim poeta zasadę
maksymalnego zagęszczenia znaczeń słów, np. góry naładowane trudem człowieczym odczytać możemy jako określenie
gmachów wyrosłych z pracy, dokonań człowieka; porównanie do gór, ze wskazaniem, że te są wytworem ludzkiej działalności, są
naładowane trudem, tak jak np. siatka naładowana jest zakupami; po trzecie poeta wprowadził w z natury nieruchome, martwe
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 4/14
Ściąga eksperta
przedmioty ruch i dynamizm
zgodnie z teorią Tadeusza Peipera podstawową jednostką wiersza jest zdanie zawierające wielokrotną (spiętrzoną) metaforę; w
swoich wierszach Przyboś stosował ową teorię, a także często kojarzył w ramach jednej konstrukcji metaforycznej różne zakresy
znaczeniowe tych samych pojęć; tak zrobił m. in. w wierszu Z Tatr; poeta był nauczycielem; przez 10 lat pracował w gimnazjum –
to był odpowiednik dzisiejszego liceum – w Cieszynie; uczył polskiego i propedeutyki filozofii; wśród uczniów spotkał wiele
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 5/14
Ściąga eksperta
ciekawych osobowości, ludzi, którzy później zrobili karierę artystyczną, naukową; spotkał też Marzenę Skotnicównę, dziewczynę, która
była jedną z pionierek taternictwa kobiecego w Polsce; jej brat tak po latach pisał o ich znajomości: Oboje spędzali sen z oczu
szanownym obywatelom konserwatywnego Cieszyna – skądinąd sympatycznego i pięknego miasta…; wraz z Marzeną w życie
Przybosia wkroczyły Tatry; jako awangardzista i człowiek słabego zdrowia gór nie lubił, bał się ich, jego domeną było miasto; jednak i to
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 6/14
Ściąga eksperta
się zmieniło, nawet dał się dziewczynie namówić na kilka wycieczek tatrzańskich…
6 października 1929 roku dziewczyna wraz z siostrą poszła wspinać się na Zamarłą Turnię, miały dokonać pierwszego
kobiecego przejścia Zamarłej Turni; prawdopodobnie w skutek fabrycznej wady karabinka obie odpadły od ściany i poniosły
śmierć; realia tego wypadku i swą rozpacz opisał Julian Przyboś, jednak – co znamienne – był w stanie napisać ten wiersz dopiero w 4
lata po wypadku
Z Tatr Pamięci taterniczki, która zginęła na Zamarłej Turni
Słyszę:
Kamienuje tę przestrzeń niewybuchły huk skał.
To – wrzask wody obdzieranej siklawą z łożyska
i
gromobicie ciszy.
Ten świat, wzburzony przestraszonym spojrzeniem,
uciszę,
lecz –
Nie pomieszczę twojej śmierci w granitowej trumnie Tatr.
To zgrzyt
czekana,
okrzesany z echa,
to tylko cały twój świat
skurczony w mojej garści na obrywie głazu;
to – gwałtownym uderzeniem serca powalony szczyt.
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 7/14
Ściąga eksperta
Na rozpacz – jakże go mało!
A groza – wygórowana!
Jak lekko
turnię zawisłą na rękach
utrzymać,
i nie paść,
gdy
w oczach przewraca się obnażona ziemia
do góry dnem krajobrazu, niebo strącając w przepaść!
Jak cicho
w zatrzaśniętej pięści pochować Zamarłą.
Równanie serca, 1938
dedykacja nie wymienia nazwiska taterniczki, stało się tak prawdopodobnie na prośbę jej rodziców, bo to matce Skotnicówny
Przyboś podarował wiersz; elementy krajobrazu tatrzańskiego - zabieg odwrócenia perspektywy; podmiot liryczny mówi:
Jak lekko
turnię zawisła na rękach
utrzymać a dalej już bezpośrednio opisując spadanie:
niebo strącając w przepaść!
nikt wcześniej nie pisał tak o Tatrach, czyli nie z perspektywy wznoszenia, a spadania; dodatkowo to nie człowiek odpada od ściany,
a szczyt jest powalony, turnia zwisa na rękach; czyli mamy odwrócenie normalnego porządku spadania; wszystko to podkreśla nie
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 8/14
Ściąga eksperta
tylko rozpacz podmiotu lirycznego, ale i tragizm zdarzenia, które sprawiło, że odwrócił się cały porządek świata; świat we
wszystkich swych przejawach zostaje sprowadzony do odczuć ginącego człowieka i maleje nagle do rozmiaru kurczowo
uchwyconej skały; uderzenie serca powala szczyt; to wymiar spełniającej się na Zamarłej Turni apokalipsy, dowodzi tego
stwierdzenie: niebo strącając w przepaść; wypadek miał miejsce na ścianie Zamarłej Turni, zwróć uwagę na grę słów, zagęszczenie ich
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 9/14
Ściąga eksperta
znaczeń, które poeta wprowadza: Jak cicho
w zatrzaśniętej dłoni pochować ZAMARŁĄ po pierwsze słowo zatrzaśniętej tworzy oksymoron ze zwrotem jak cicho, oba te słowa mają przecież odmienną semantykę; po drugie:
stwierdzenie pochować Zamarłą kojarzy się z pogrzebem, pochowaniem zmarłej, a jednocześnie odnosi się do nazwy szczytu, bo poeta
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 10/14
Ściąga eksperta
wykorzystał wieloznaczność wyrazów i połączył ich podobne brzmienie
w wierszu Z Tatr zamarła jest nie tylko turnia, ale i taterniczka, która poniosła śmierć, oraz milcząca przyroda tatrzańska niemy
świadek tragedii, a także bohater wiersza, nie mogące się z tą tragedią pogodzić; obraz Tatr w tym wierszu jest niezwykle dynamiczny i
plastyczny, ukazywany w ruchu, wzbogacony o elementy akustyczne; w utworze tym zaobserwować można wszystkie
typowe cechy techniki poetyckiej Przybosia, która swój początek wzięła z założeń Awangardy Krakowskiej; są to: maksymalne
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 11/14
Ściąga eksperta
zagęszczenie znaczeń (kondensacja; jeden wyraz może budzić kilka potrzebnych skojarzeń), nagromadzenie wielu oryginalnych
metafor, dążenie do skrótowości; Przyboś często stosuje środek poetycki zwany elipsą, który sprzyja ekonomicznej
dyscyplinie wiersza; zastosowanie elipsy polega na opuszczeniu pewnych ogniw zdania, tak że zrozumiałe jest ono dopiero w
kontekście; poezja Przybosia jest intelektualna; autor w pełni uświadamia sobie rolę poety, negując jednocześnie udział
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 12/14
Ściąga eksperta
niekontrolowanego uczucia w tworzeniu wiersza; jest to także poezja retoryczna, gdyż ciągle podkreśla znaczenie słowa i
zdania poetyckiego; konstruktywizm w twórczości Juliana Przybosia polega na dekomponowaniu i przekształcaniu
rzeczywistych pierwowzorów; kreacjonizm w poezji tego autora bierze się z przekonania, że poeta stwarza świat na nowo w materiale
językowym
sam Przyboś pisał na ten temat tak: Dzieło artystyczne (…) jest wytworem najjaśniejszego światła, najczystszej świadomości siebie
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 13/14
Ściąga eksperta
samego. Nie mózg szkodzi sztuce, lecz pospolity mózg.
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
Strona 14/14