Stan zdrowia pracowników Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

54
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 54-56
Stan zdrowia pracowników Uniwersytetu Medycznego
w Poznaniu
Health status of the employees of the Poznan University of Medical Sciences
Beata Ziemska 1/, Jerzy T. Marcinkowski 2/
1/
2/
Przychodnia Medycyny Pracy NZOZ Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Wprowadzenie. Obecnie szybkie tempo życia wymusza na pracownikach
intensywną pracę, która na uniwersytetach medycznych jest szczególnie
obciążająca z uwagi na podwyższone ryzyko infekcji ale i agresji ze strony
pacjentów a także rosnące wymagania rynku usług medycznych wymuszające
stałe podnoszenie kwalifikacji. Dodatkowe obciążenia stanowi częsta praca
na kilku etatach oraz narażenie na podwyższony stres psychiczny, przy
jednoczesnym braku umiejętności odreagowywania tego stresu, co sprawia, że
coraz wyższe są wskaźniki zapadalności na wiele chorób. Przy tym podnoszeniu
się wskaźników zachorowalności i chorobowości na wiele chorób sprzyja fakt,
że średnia wieku osób zatrudnionych w opiece medycznej, a razem z nią
zachorowalność na choroby związane z wiekiem, znacznie się podniosła.
Cel pracy. 1. Poznanie stanu zdrowia pracowników uniwersytetu
medycznego. 2. Ocena wpływu pracy zawodowej na zachorowalność
i chorobowość pracowników uniwersytetu medycznego.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono w latach 2007-2009 i objęto
nimi pracowników Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu. Przeanalizowano: 1. wyniki badań profilaktycznych wynikające
z Kodeksu pracy oraz 2. wyniki badań samooceny stanu zdrowia za pomocą
kwestionariusza ankiety własnego autorstwa.
Wyniki. Stwierdzono wysoką zachorowalność na choroby układu krążenia,
zwłaszcza nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej i glikemii
a następnie alergie, nawracające infekcje dróg oddechowych, dolegliwości
bólowe w obrębie układu kostno-stawowego (w tym najczęściej zespoły
bólowe kręgosłupa), zaburzenia snu i przewlekłe zmęczenie.
Wnioski. 1. Należy zwrócić większą uwagę na czynniki szkodliwe
w środowisku pracy, zwłaszcza natury psychofizycznej. 2. Należy u wszystkich
pracowników poszerzyć zakres wykonywanych badań dodatkowych o poziom
glikemii i gospodarkę lipidową. 3. Konieczne jest wprowadzenie okresowej
oceny psychologicznej pracowników.
Introduction. The present quick pace of life forces us to work fast,
resulting not only in exposure to infections but also to aggression from the
patients. The market requirements grow and to be competitive we must
constantly raise our own qualifications. Life in constant tension, often on
several jobs and the lack of suitable methods of easing stress can result
in frequent illnesses. The average age of persons employed in health care
has considerably risen, together with the morbidity rate of age-related
diseases.
Aim. The identification of the health status of health care employees of
the Poznań University of Medical Sciences.
Material and methods. Preventive medical examinations of the employees
according to the labor code, the questionnaire of own design.
Results. The study of the University employees showed high morbidity
rate of cardiovascular diseases, especially hypertension, the cholesterol
and glucose level disorders. Considerable is also the number of persons
with allergies and recurrent infections of the respiratory system. Large
percentage of employees reported pain of the organs of movement, sleep
disorders and chronic fatigue.
Conclusions. One ought to focus on noxas of the working environment,
especially psychophysical ones and to extend the research range by the
measurements of glucose and cholesterol levels of all the employees and
also to introduce periodic psychological evaluation of the employees.
Key words: health status, medical university employees, medical university,
morbidity, illness, psychological stress, prophylaxis, noxas
Słowa kluczowe: stan zdrowia, pracownicy, uniwersytet medyczny,
zachorowalność, chorobowość, stres, profilaktyka, czynniki szkodliwe
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 54-56
www.phie.pl
Nadesłano: 22.10.2009
Zakwalifikowano do druku: 29.01.2010
Wprowadzenie
Praca zawodowa jest nieodłączną formą aktywności człowieka, dającą możliwość przetrwania jednostki.
Na przestrzeni lat zmieniały się warunki pracy oraz
czynniki niebezpieczne i szkodliwe, na jakie narażeni
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Lek. med. Beata Ziemska
kierownik Przychodni Medycyny Pracy NZOZ Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Przybyszewskiego 39, 60-356 Poznań
tel. (61) 854 72 99, e-mail: [email protected]
byli pracownicy. Złe warunki pracy zmuszały do wprowadzania rozwiązań bezpiecznych i ograniczających
czynniki szkodliwe. Tak samo działo się w zawodach
medycznych. Obecnie stosujemy bezpieczną aparaturę medyczną, środki dezynfekcyjne, procedury
Ziemska B, Marcinkowski JT. Stan zdrowia pracowników Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
przygotowywania i podawania cytostatyków, szczepienia profilaktyczne itp., które zmniejszają a nawet
eliminują zagrożenia zdrowotne. Dlatego też czynniki
szkodliwe, obecne w codziennej pracy, przestają być dla
nas istotnymi zagrożeniami zawodowymi – i możemy
traktować je jako drugoplanowe.
Natomiast pierwszoplanowym zagrożeniem stał
się stres psychiczny, który do niedawna uważany był za
korzystny bodziec, motywujący nas do działania. Ale
dzieje się tak, jeżeli działa krótko. Mobilizuje organizm
do obrony przed czynnikiem szkodliwym i dostarcza
energii do walki z zagrożeniem. W sytuacjach stałego,
długotrwałego narażenia na stres, organizm, na skutek
wyczerpania zasobów energii, traci zdolności obronne,
co zaburza jego różne fizjologiczne funkcje, a w efekcie
wpływa na powstawanie wielu schorzeń [1].
Pracownicy uniwersytetów medycznych narażeni
są na różne czynniki szkodliwe, które można sklasyfikować następująco:
•biologiczne
•chemiczne, w tym także rakotwórcze
•fizyczne (pole elektromagnetyczne, promieniowanie jonizujące)
•psychiczne (stres, praca zmianowa, lobbing, nadmiar obowiązków)
•przeciążanie narządów ruchu
•wysiłek głosowy
•długotrwała praca przy komputerze.
Cel pracy
1. Poznanie stanu zdrowia pracowników uniwersytetu medycznego.
2. Ocena wpływu pracy zawodowej na zachorowalność i chorobowość pracowników uniwersytetu
medycznego.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w latach 2007-2009
i objęto nimi wszystkich 2250 pracowników (w tym
1443 kobiet) Uniwersytetu Medycznego im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu (UMP), w wieku od 21
do 85 lat, zatrudnionych na różnych stanowiskach.
Przeanalizowano: 1) wyniki badań profilaktycznych wynikające z Kodeksu Pracy przeprowadzone
w latach 2007-2009 przez Przychodnię Medycyny
Pracy NZOZ UMP oraz 2) wyniki badań samooceny
stanu zdrowia za pomocą anonimowego kwestionariusza ankiety własnego autorstwa, który wręczano
wszystkim przyjętym w Przychodni Medycyny Pracy
NZOZ UMP z prośbą o wrzucenie po wypełnieniu
do urny znajdującej się obok rejestracji Przychodni.
Zebrano w ten sposób 410 wypełnionych kwestionariuszy ankiety, spośród których 402 prawidłowo
wypełnione poddano analizie statystycznej.
55
Wyniki badań i ich omówienie
Wyniki badań profilaktycznych
Szczególnie często rozpoznawaną jednostką
chorobową wśród pracowników UMP jest nadciśnienie tętnicze (tab. I), które wprawdzie ma podłoże
genetyczne, jednak na jego wystąpienie i rozwój ma
również wpływ wiele czynników środowiska pracy [1].
Mianowicie z obserwacji własnych wynika, że ciśnienie
tętnicze podnosi się w sytuacjach stresowych, po dyżurach pełnionych w porze nocnej, w wyniku przewlekłego zmęczenia, ale często wynika z nieprawidłowego
stylu życia, głównie z powodu błędów dietetycznych.
Coraz częściej obserwujemy nadciśnienie u młodych
pracowników, a także u studentów.
Tabela I. Choroby rozpoznawane wśród pracowników UMP
Table I. Diseases diagnosed among Poznan Medical University employees
Rozpoznawane choroby
n
%
Zaburzenia gospodarki lipidowej
788
35,03
Nadwaga
Nadciśnienie tętnicze
Alergie
Choroby narządów ruchu
Choroby przewodu pokarmowego
Cukrzyca/hiperglikemia na czczo
Otyłość
Choroby endokrynologiczne
Choroby laryngologiczne
Choroby serca
Choroby układu nerwowego
Choroby układu oddechowego
Choroby układu krwiotwórczego
Choroby skóry
Zaburzenia psychiczne (depresja, nerwice)
Nowotwory
Choroby zawodowe
755
747
510
439
421
319
289
281
239
151
122
106
105
84
60
46
21
33,56
33,20
22,67
19,52
18,72
14,18
12,85
12,49
10,63
6,72
5,43
4,72
4,67
3,74
2,67
2,05
0,94
Niepokojący jest również wzrost zaburzeń glikemicznych wśród pracowników Uniwersytetu. Na
zarejestrowanych 230 osób z nieprawidłową glikemią,
89 osób miało leczoną cukrzycę, ale u 230 pracowników rozpoznano hiperglikemię na czczo, u których
w przyszłości rozwinie się pełnoobjawowa cukrzyca.
Zdecydowanie częściej hiperglikemia na czczo występowała u osób narażonych na stres. Jest to problem
ogólnoświatowy i w głównej mierze wynika z nieprawidłowego stylu życia. Szacuje się, że aż 8 mln Amerykanów choruje na cukrzycę, a liczba hiperglikemii
na czczo jest trudna do oceny z powodu zbyt późnej
zgłaszalności. Według WHO na świecie jest obecnie
220 mln chorych na cukrzycę, a w roku 2025 będzie
ich 360 mln [2].
Istotnym problemem są również zaburzenia
gospodarki lipidowej. W trakcie badań profilaktycznych badano poziom cholesterolu całkowitego u osób
po 45. roku życia (501 osób) oraz na stanowiskach
56
kierowniczych. Gdyby badaniami byli objęci wszyscy
pracownicy, prawdopodobnie liczby te byłyby znacznie większe. Poszerzenie badań o poziom triglicerydów umożliwiłby diagnostykę w kierunku zespołu
metabolicznego. Niestety, zakres badań wynikający
z wytycznych metodologicznych z zakresu medycyny
pracy nie przewiduje tak szerokiego zakresu badań.
Nieprawidłowa masa ciała występuje aż u połowy
zatrudnionych; ponad 33% ma nadwagę a prawie 13%
otyłość. U 90 osób stwierdzono niedowagę. Porównując obecne wyniki badań profilaktycznych z wykonanymi przez autorkę w 2005 roku wśród części
pracowników UM [3], kiedy to stwierdzono otyłość
u 10% objętych badaniem pracowników a nadwagę
u jednej trzeciej, zauważa się częstsze występowanie
otyłości – i to pomimo wprowadzenia działań edukacyjnych wśród pracowników.
Wśród najczęściej rozpoznawanych chorób
znajdują się również choroby alergiczne, przy czym
badania podmiotowe wskazują na wyraźny związek
pomiędzy nasilaniem się zmian alergicznych a stresem
psychicznym.
Coraz większym problemem klinicznym stają się
dolegliwości ze strony narządów ruchu, związane ze
sposobem wykonywania pracy. Długotrwała praca przy
komputerze, na sali operacyjnej, przy wykonywaniu
badań ultrasonograficznych, czy przy fotelu dentystycznym, powoduje charakterystyczne przeciążanie
określonych struktur narządów ruchu, przykurczów,
co powoduje pogorszenie jakości życia. Szacuje się, że
z uwagi na długotrwałość pracy w wymuszonej pozycji
ciała może wzrosnąć liczba chorób zawodowych układu
ruchu, związanych ze sposobem wykonywania pracy.
Niestety, pracownicy nadal niezbyt chętnie korzystają
z różnych form aktywności ruchowej, co pogarsza rokowania w zakresie profilaktyki chorób układu ruchu.
Wśród chorób nowotworowych dominował rak
piersi u kobiet. Natomiast choroby zawodowe zdominowały wirusowe zapalenia wątroby, rozpoznane
głównie u osób zarażonych jeszcze przed wprowadzeniem obowiązkowych szczepień ochronnych; poza
tym były 3 przypadki chorób narządu głosu, związane
z nadmiernym wysiłkiem głosowym.
Wyniki badań kwestionariuszowych samooceny
stanu zdrowia
Stwierdzono duże obciążenie stresem psychicznym
pracowników medycznych, którzy pracowali na kilku
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 54-56
etatach. Przewlekłe zmęczenie podawało 50,5% ankietowanych. Około 15% wiązało występowanie chorób
przewlekłych z wykonywaną pracą. Pracoholizm rozpoznały u siebie aż 124 osoby; głównie byli to lekarze.
Ponad 77% ankietowanych stosowała kawę jako
środek wspomagający; 36% spożywało słodycze.
Do palenia papierosów przyznało się prawie 15%
pracowników, a do konsumpcji alkoholu 17,42%.
Ponad 50% (230 osób) podało, że uprawia sport, ale
większość z badanych robiła to tylko raz w tygodniu.
Podsumowanie
Głównym czynnikiem szkodliwym w obecnych
warunkach zawodowych pracowników medycznych
jest stres psychiczny, na co zwraca uwagę szereg
autorów [np. 4]. To on odpowiada za większość dolegliwości i chorób – zarówno wśród pracowników jak
i studentów UMP.
Coraz większego znaczenia w patologii zawodowej
nabierają czynniki szkodliwe natury psychofizycznej
oraz przeciążenia fizyczne narządów ruchu spowodowane sposobem wykonywania pracy.
Potwierdza się fakt leżący u podstaw medycyny
pracy, że analiza wyników badań profilaktycznych daje
możliwość poznania wpływu warunków środowiska
pracy na stan zdrowia pracowników – jednakowoż
pod warunkiem iż są one rzetelnie i systematycznie
wykonywane.
Wnioski
1. W wynikających z Kodeksu pracy profilaktycznych badaniach wstępnych i okresowych należy
zwrócić większą uwagę na psychofizyczne czynniki szkodliwe w środowisku pracy.
2. Konieczna jest okresowa ocena psychologiczna pracowników, gdyż zaburzenia psychiczne na ogół nie
są rozpoznawane i leczone dostatecznie wcześnie.
3. Należy poszerzyć u wszystkich pracowników
zakres wykonywanych (w ramach badań profilaktycznych) laboratoryjnych badań dodatkowych
o poziom glikemii i cholesterolu.
4. Narastającymi problemami klinicznymi są przemęczenie oraz wzrost zachorowań na choroby
cywilizacyjne jak i związane z warunkami pracy.
5. Wskazane jest tworzenie skutecznych programów
prozdrowotnych, do których należy włączyć władze samorządowe.
Piśmiennictwo / References
1. Kaczyńska A, Gaciong Z. Stres psychiczny a nadciśnienie.
Przewodnik Lekarza 2008, 6: 62-66.
2. Katrynicz A. Warto postawić na profilaktykę. Gazeta
Lekarska 2009, 1: 4-5.
3. Ziemska B, Wawrzyniak A, Horst-Sikorska W. Stan zdrowia
pracowników Akademii Medycznej w Poznaniu. Nowiny
Lekarskie 2005, 6: 709-711.
4. Konodyba-Szymański P, Irzyniec T, Konodyba-Szymański B.
Stres – ukryte zagrożenie w pracy. Zdr Publ 2006, 116(4):
554-558.