OCENA RYZYKA W ODNIESIENIU DO ISTNIEJ¥CYCH I NOWYCH

Medycyna Pracy, 2002; 53; 2; 145—149
145
Katarzyna Dawidek-Pietryka
Jarosław Dudka
OCENA RYZYKA W ODNIESIENIU DO ISTNIEJ¥CYCH
I NOWYCH ZWI¥ZKÓW CHEMICZNYCH
RISK ASSESSMENT OF KNOWN AND NEW CHEMICALS
Z Katedry i Zakładu Toksykologii
Akademii Medycznej w Lublinie
Kierownik katedry: prof. dr hab. E. Jagiełło-Wójtowicz
STRESZCZENIE Oczywistym wydaje się fakt, że narażenie na związki chemiczne stanowi ryzyko. Substancje te mogą stanowić nie tylko bezpośrednie
zagrożenie lub niebezpieczeństwo, ale także mogą być pośrednio groźne wobec mikroorganizmów, zwierząt i roślin. Ten aspekt zagrożenia i oceny
ryzyka jest prawie identyczny jak w toksykologii.
Wymienia się różne kategorie związków chemicznych, dla których podjęte są próby ustalenia norm prawnych odnośnie ryzyka. Głównymi grupami
są: związki nowe i istniejące związki chemiczne. Istnieje ponadto szereg związków należących do specyficznych grup np.: pestycydy, biocydy, związki
farmaceutyczne, kosmetyki, dodatki do żywności, dodatki do pasz, związki radioaktywne i inne. Obecnie, w krajach członkowskich Unii Europejskiej
poddaje się dyskusji obowiązujące narodowe i międzynarodowe przepisy prawne odnośnie różnych kategorii związków chemicznych. Natomiast
w Polsce wciąż poszukiwane są odpowiednie wzorce uregulowań prawnych i problem ten wiąż pozostaje otwarty. Med. Pr. 2002, 53, 2, 145–149.
Słowa kluczowe: ocena ryzyka, uregulowania prawne, nowe i istniejące związki
ABSTRACT It has become obvious that exposure to chemicals entails risk. Their hazardous and threatening effects may be not only direct but also
indirect affecting microorganisms, animals and plants. This aspect of hazard and risk assessment is almost identical to that of toxicity.
There are various categories of chemicals and for each of them risk assessment regulations have been developed. There are two major groups of
chemicals: those which are already known and new ones. There are also some specific categories of chemical compounds, such as pesticides, biocides,
medicinal products, cosmetics, food additives, feed additives, as well as radioactive substances and others. At present, the binding national and
international regulations regarding different categories of chemical compounds are the subject of discussion in the member states of the European
Union. In Poland, and attempt has been made to find appropriate examples of legal regulations that could be followed in our country, and this
problem remains still open. Med Pr 2002, 53, 2, 145–149
Key words: risk assessment, directives, known and new chemicals
Współczesna toksykologia przywiązuje szczególną uwagę
nie tylko do ostrych zatruć, ale też chorób, które z uwagi na
zanieczyszczone środowisko obejmują niezliczone grupy ludzi. Pierwsze doświadczenia i badania związane ze szkodliwym wpływem różnych substancji na organizm żywy sięgają
starożytnego Egiptu. W związku z powolnym rozwojem
nauk przyrodniczych człowiek przez wiele stuleci nie wprowadzał do środowiska nowych i niebezpiecznych substancji.
Nie było też potrzeby stosowania regulacji prawnych w tym
zakresie. Dopiero kilka wieków temu wprowadzano po raz
pierwszy przepisy mające na celu poprawę ludzkiego bytu
np. zakaz wyrzucania odpadków do rzek i kanałów. Likwidowano rynsztoki w miastach w celu poprawy warunków zdrowotnych ludzi. Na początku XX w., kiedy zastosowanie
różnych związków chemicznych upowszechniło się zaczęto
obawiać się skażenia środowiska.
Nastąpił wyjątkowo burzliwy rozwój przemysłu chemicznego, notowano również ogromny postęp ekonomiczno-społeczny. Podczas gdy w 1956 r. całkowita produkcja organicznych
związków chemicznych wynosiła 7 mln ton, to obecnie wzrosła
do 250 mln ton (1). Wymienia się tu zarówno istniejące
związki chemiczne ponad 100 000 związków chemicznych
ujętych w wykazach USA i krajów EU (2,3) jak i nowopowstałe, a corocznie do produkcji lub obrotu handlowego trafia
1500 do 3000 substancji chemicznych (4,5). W krajach zrzeszonych w OECD wykryto ok. 1800 substancji chemicznych
produkowanych w ilościach powyżej 10 tys. ton w jednym kraju lub ponad 1000 ton, w co najmniej dwóch krajach (6).
Szerokie zastosowanie substancji chemicznych niesie oczywiście wiele korzyści ekonomicznych i społecznych, tj.:
■ jeden z największych i najszybciej rozwijających się
sektorów ekonomicznych,
■ światowa produkcja związków chemicznych i produktów chemicznych (włączając w to przemysłowe związki
chemiczne, farmaceutyki, pestycydy, żywność i dodatki do
żywności oraz kosmetyki) osiągnęła w 1996 r. 1300 bilionów
Euro,
■ zatrudnienie: około 12 mln ludzi na świecie,
■ w krajach OECD, które obejmują 78% światowej produkcji, produkcja chemiczna stanowi 14% całkowitego udziału w światowym imporcie i eksporcie (7). W Polsce wartość ta w 1990 r. wynosiła 11% (8).
Gwałtowny rozwój chemizacji stał się niewątpliwie zagrożeniem dla zdrowia ludzi i środowiska, zarówno na
szczeblu lokalnym jak i globalnym. Uświadomiły nam to liczne katastrofy chemiczne i masowe zatrucia, a wiszącą groźbą
jest możliwość zmian klimatycznych, których przyczyną
może być działalność gospodarcza człowieka.
Przejawem współczesnego zrozumienia problemów zatruć i zagrożenia toksykologicznego są międzynarodowe
programy kontroli. Oceną ryzyka zdrowotnego zajmują się
różne organizacje międzynarodowe np.: OECD – Organization of Economic Co-operation and Development, the World
Health Organization (WHO), szczególnie w swoim programie IPCS - International Program on Chemical Safety, the
European and Mediterranean Plant Protection Organization
146
K. Dawidek-Pietryka, J. Dudka
(EPPO), the International Register of Potentially Toxic Chemicals (IRPTC), the Council of Europe and the European
Canter for Ecotoxicology and Toxicology of Chemicals
(ECETOC) (9,10,11,12,13).
Wzrost zagrożeń stwarzanych przez substancje chemiczne, a z drugiej strony koszty ekonomiczne, jakie wiążą się
z działaniami zapobiegawczymi przyczyniły się do wprowadzenia zobiektywizowanych metod oceny zagrożeń. Jako
miarę zagrożenia wprowadzono pojęcie ryzyka dla zdrowia
człowieka i dla środowiska. Ryzyko można rozpatrywać
w dwóch kategoriach: jakościowo – jako możliwość pojawienia się szkodliwych zmian lub ilościowo – jako prawdopodobieństwo pojawienia się takich zmian w stanie zdrowia ludzi
i w stanie środowiska. Umożliwia to obiektywną ocenę
różnych zagrożeń i stwarza możliwość ich porównania ze
sobą i dalej podjęcie działań zapobiegawczych tam gdzie ryzyko jest największe. Ryzyko ma dwie podstawowe cechy – nigdy nie maleje do zera i zmniejszenie go ma swoją cenę (14).
Procesy oceny ryzyka oraz zarządzania ryzykiem do niedawna były wykorzystywane głównie w Stanach Zjednoczonych przy podejmowaniu politycznych decyzji, dotyczących
kontroli ryzyka zdrowotnego przy narażeniu na toksyczne
substancje chemiczne.
Ten dwustopniowy proces najpierw był zaakceptowany
przez Agencję Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych
(USEPA) w 1976 r. dla oceny ryzyka nowotworów (15). Podejście to zostało zaaprobowane w 1983 r. przez Narodową
Akademię Nauk (NAS) w USA jako najbardziej odpowiedni
proces dający podstawy do podejmowania właściwych decyzji politycznych, mających na celu ochronę zdrowia społeczeństwa przed skutkami narażenia na toksyczne substancje
chemiczne (16). W 1993 r. wprowadzono na gruncie europejskim, analogiczne jak w Stanach Zjednoczonych, przepisy określające główne zasady szacowania ryzyka dla ludzi
i środowiska. Jest to dyrektywa 93/67/EEC, w której ocenę
ryzyka zdrowotnego określono jako proces składający się
z czterech etapów: identyfikacji zagrożenia, oszacowania
zależności dawka-odpowiedź (ocena skutków), oszacowania
wielkości narażenia i charakterystyki ryzyka (ryc. 1) (17).
Przedmiotem ochrony w ocenie ryzyka zdrowotnego są ekosystemy wodne, gleba, drapieżniki pośrednio narażone
poprzez środowisko, ludzie – pośrednio narażeni przez środowisko; bezpośrednio narażeni jako konsumenci oraz bezpośrednio narażeni w miejscu pracy. Ocenie ryzyka poddawane są generalnie wszystkie związki chemiczne, które zostały podzielone na dwie zasadnicze grupy: nowe związki i już
istniejące. Wyróżniono także szereg związków należących do
specyficznych grup np.: pestycydy, biocydy, związki farmaceutyczne, kosmetyki, dodatki do żywności, dodatki do pasz,
związki radioaktywne i inne, dla których wymagania legislacyjne powinny być specjalne.
Jako nowe związki chemiczne zdefiniowano substancje,
które nie znalazły się na rynkach EU na 10 lat przed 18
września 1981 r. i dlatego nie są one umieszczone w spisie
istniejących substancji chemicznych tzw. the European In-
Nr 2
Ryc. 1. Etapy procesu oceny ryzyka.
ventory of Existing Commercial Chemical Substances
(EINECS). Zgodnie z szóstą poprawką 79/831/EEC (18) do
rozporządzenia (67/548/EEC) (19) odnośnie oznaczania
i klasyfikacji nowych substancji, producenci, którzy chcą produkować lub wprowadzić na rynki EU jakikolwiek nowy
związek chemiczny muszą przedłożyć go do zatwierdzenia
kompetentnemu gremium w jednym z krajów członkowskich EU. Obecnie szósta poprawka została uaktualniona
przepisami ujętymi w 27 poprawce 2000/33/EC z 25 kwietnia 2000 r. (20). To wstępne zgłoszenie wymaga zgromadzenia określonej liczby danych na temat identyfikacji, produkcji, zastosowania i właściwości danej substancji. Zakres wymaganych badań zależy od wielkości przewidywanej produkcji (ryc. 2). Dwudziesta siódma poprawka powinna być
przyjęta przez wszystkie kraje członkowskie do października
2001 r. Siódma poprawka 67/548/EEC do Rozporządzenia
92/32/EEC (21) wprowadza wymaganie, wobec wszystkich
zgłaszanych do zatwierdzenia substancji, określenia potencjalnego ryzyka / zagrożenia dla ludzi i środowiska. Wymagana jest także ocena ryzyka zdrowotnego, której procedura
określona została w Rozporządzeniu z dnia 20 lipca 1993
93/67/EEC (17). Rozporządzenie to zostało poparte bardziej szczegółowymi dokumentami dotyczącymi oceny narażenia środowiskowego i konsumpcyjnego, narażenia zawodowego i strategii dla punktów końcowych ekotoksyczności,
toksyczności inhalacyjnej, genotoksyczności, toksyczności
rozrodu, kancerogenności i toksyczności subchronicznej
i chronicznej.
Substancje istniejące definiuje się jako związki chemiczne, które były na rynku EU w okresie poprzedzającym 10 lat
przed datą 18 wrzesień 1981 r. i są zamieszczone na liści
EINECS. Rada Europejska wydała Rozporządzenie 793/93
z 23 marca 1993 r. o ocenie i kontroli ryzyka dla środowiska, jakie niosą ze sobą substancje istniejące (22).
Rozporządzenie dotyczy gromadzenia danych, wyznaczanie priorytetów, oceny ryzyka i propozycji do zarządzania ryzykiem związanym z substancjami ujętymi w wykazie
EINECS, które są produkowane lub importowane w ilościach
przekraczających 10 ton rocznie. Spis EINECS zawiera ponad 100 000 substancji. Zgodnie z Rozporządzeniem za gromadzenie danych odpowiedzialni są producenci i importerzy, którzy wytwarzali lub wwozili na teren EU jakiekolwiek
Nr 2
Narażenie na związki chemiczne
Ryc. 2. Dane wymagane dla nowych substancji zależnie od produkowanych ilości (23).
związki chemiczne przynajmniej raz pomiędzy 23 marca
1990 r. a 23 marca 1993 r. Muszą oni przedstawić Komisji
wszelkie dostępne dane określone w Aneksie III Rozporządzenia. Rozpoczęto równocześnie zbieranie danych
o związkach chemicznych produkowanych w bardzo dużych
ilościach, które zostały wyszczególnione w Aneksie I Rozporządzenia. W ten sposób wytypowano ok. 1800 substancji. Przedsiębiorstwa produkujące czy też importujące te substancje w ilościach 10, ale nie więcej niż 1000 ton rocznie
powinny dostarczyć wyniki badań określonych w Aneksie IV.
Dane te są opracowywane przy zastosowaniu specjalnego
oprogramowania komputerowego OECD/EC tzw. HEDSET.
Procedura oceny ryzyka jest poprzedzona przez fazę wytyczania priorytetów. Bierze się pod uwagę szereg czynników:
■ wpływ substancji na człowieka i środowisko,
■ stopień narażenia człowieka czy środowiska na dany
związek,
■ brak danych na temat działania związku na człowieka
czy środowisko,
■ prace już przeprowadzone na innym polu związane
z daną substancją,
■ inne programy czy akty prawne związane z niebezpiecznymi substancjami.
Ta prosta metoda powstała w celu określenia
nadrzędnych zadań w ocenie ryzyka związków chemicznych.
Jest to tzw. metoda IPS (informal working group on priority
setting), w której ryzyko jest rozważane jako funkcja narażenia środowiska i człowieka (konsumenta i pracownika) oraz
147
skutków odległych w czasie. Metoda IPS opracowana komputerowo, przy zastosowaniu HEDSET wymaga wprowadzania sprecyzowanych danych o związku chemicznym.
Zgodnie z rozporządzeniem program komputerowy umożliwi stworzenie rankingu substancji, które zostaną wyselekcjonowane zgodnie z listą priorytetów. Wyniki prac są
porównywalne w krajach członkowskich EU, dzięki czemu
utworzona zostanie lista najbardziej istotnych substancji w ocenie ryzyka zdrowotnego. Związki chemiczne ujęte na ostatecznej liście priorytetów, publikowanej w the Official Journal of the European Communities, zostaną ocenione przez
kraje członkowskie pod względem ich ryzyka wobec środowiska i człowieka. Pierwsza lista została opublikowana 25
maja 1994 r. i zawierała 42 związki kolejne 27 września
1995 r. (36 związków), 27 stycznia 1997 r. (32 związki)
czwarta z 2000 r. już 30 związków.
Ocena powinna zostać oparta na dostępnych danych,
które muszą zawierać przynajmniej minimum określone
w Rozporządzeniach. Kraje Członkowskie EU współpracując ze sobą będą przedstawiały Komisji EU swoje wyniki oceny ryzyka. W ten sposób powstaną propozycje możliwe do
zaadoptowania we wszystkich Krajach Członkowskich, zgodnie z pryncypiami wyznaczonymi w Risk Assessment Regulation, przez Komisję Europejską Rozporządzenie 1488/94
z dnia 28 czerwca 1994 r. Szczegółowe procedury szacowania ryzyka podane są w Technical Guidance Documents
– TGD (24).
Program OECD odnośnie priorytetowych związków chemicznych odnosi się także do istniejących substancji (25)
IPCS i IRPTC we współpracy z Komisją Europejską, przetwarzają i nadzorują gromadzenie informacji na temat 1592
związków chemicznych produkowanych w dużych ilościach
przez przemysł. Po zebraniu kompletu danych o jakimś
związku wspólnie dokonywana jest wstępna ocena ryzyka
przez kraje członkowskie.
W Polsce postępowanie w procesie szacowania ryzyka
powinno zostać ujęte w jeden spójny system. W tym celu Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem
Zdrowia i Opieki Społecznej określili w drodze rozporządzenia ogólne przepisy bhp ujęte w rozporządzeniu z dnia
26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w różnych zakładach pracy (26).
Natomiast szereg rozporządzeń szczegółowych zostało wydanych lub w najbliższej przyszłości będą opracowane przez
ministrów właściwych dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac. Istnieje szereg ustaw, które zawierają przepisy
dotyczące ryzyka, przytoczyć można tylko ważniejsze:
■ system ustalania normatywów higienicznych w środowisku pracy funkcjonuje w Polsce od 1983 r., a w dniu 28
maja 1996 r. została powołana przez Prezesa Rady Ministrów Międzyresortowa Komisja do Spraw Najwyższych
Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych
dla Zdrowia w Środowisku Pracy (27). Polska lista normatywów higienicznych (stan na 2001 r.) obejmuje 414 substancje chemiczne i 20 pyłów (28). Określone wartości naj-
148
K. Dawidek-Pietryka, J. Dudka
wyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych stanowią wytyczne dla projektantów nowych oraz
zmodernizowanych technologii i wyrobów, są wykorzystywane do przeprowadzania oceny warunków pracy, a także stanowią podstawę do prowadzenia działalności profilaktycznej
w zakładach pracy (29).
■ ochrona powietrza atmosferycznego, jest normowana
rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 kwietnia 1998 r. (23).
W ustawie określono listy substancji zanieczyszczających
(172 substancje) oraz dopuszczalne wartości stężeń tych
substancji w powietrzu. Wyznaczono również obszary, na
których obowiązują pomiary dopuszczalnych wartości
stężeń, zakres i warunki dotrzymywania oraz czas obowiązywania dopuszczalnych wartości stężeń.
■ sprawy najwyższych dopuszczalnych pozostałości
w środkach spożywczych środków chemicznych stosowanych
przy uprawie, ochronie, przechowywaniu i transporcie roślin
są regulowane w DzU Nr 43 z dnia 30 kwietnia 1997 r., rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 15
kwietnia1997 r. (30).
■ sprawy substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia są z kolei normowane rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 sierpnia 1997r. (31). Rozporządzenie określa kryteria i sposób
klasyfikacji substancji chemicznych pod względem zagrożeń
dla zdrowia lub życia oraz sposób znakowania tych substancji. Dodatkowo w rozporządzeniu zamieszczono wykaz niebezpiecznych substancji chemicznych, sposób ich znakowania, etykietowania i rejestrowania oraz wymagania dotyczące
sporządzania kart charakterystyki niebezpiecznych substancji chemicznych. W Polsce substancje chemiczne klasyfikuje
się uwzględniając ich toksyczność, właściwości fizykochemiczne oraz działanie na środowisko. Jako niebezpieczne
klasyfikuje się substancje: o właściwościach wybuchowych,
o właściwościach utleniających, skrajnie łatwo palne, wysoce
łatwo palne, łatwo palne, bardzo toksyczne, toksyczne,
szkodliwe, żrące, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, działające na rozrodczość i niebezpieczne dla środowiska. Rozporządzenie powyższe zostało znowelizowane
w kilku punktach i ukazało się w nowym brzmieniu w DzU
Nr 26 z dnia 18.02.1999 r. (32).
■ w Polsce ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o zmianie ustawy Kodeks Pracy w artykule 215 znowelizowanego Kodeksu
pracy zobowiązuje pracodawcę do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną
pracą (28) .
Wyodrębniono ponadto szereg substancji należących do
specyficznych grup np.: pestycydy, czy związki radioaktywne
itp. wymagającego specyficznego podejścia przy szacowaniu
ryzyka związanego z ich stosowaniem. Dla tych związków istnieją odrębne przepisy prawne.
Oczywistym jest fakt, że narażenie na związki chemiczne
stanowi ryzyko. Substancje te mogą stanowić nie tylko bezpośrednie zagrożenie lub niebezpieczeństwo, ale także mogą
Nr 2
być pośrednio groźne wobec mikroorganizmów, zwierząt
i roślin. Ten aspekt zagrożenia i oceny ryzyka jest prawie identyczny jak w toksykologii.
Obecnie w krajach członkowskich Unii Europejskiej poddaje się dyskusji obowiązujące narodowe i międzynarodowe
przepisy prawne dotyczące różnych kategorii związków chemicznych. Natomiast w Polsce problem szacowania ryzyka
zdrowotnego uregulowany jest przez Polską Normę PN-N18001 lipiec 1999 r. (33) oraz PN-N-18002 styczeń 2001 r.
(34). Stosunkowo późno uświadomiono opinii publicznej ryzyko jakie wynika z zanieczyszczenia środowiska, dlatego
praca nad nowymi rozwiązaniami uregulowań prawnych
w tym zakresie wymaga szczególnej intensyfikacji.
PIŚMIENNICTWO
1. Organisation for Economic Co-operation and Development: The OECD
Chemicals Programme. OECD, Paryż 1993.
2. European Inventory for Existing Commercial Substances. O J No C 1990,
144A.
3. Revised TSCA Inventory. US Environmental Protection Agency,
Philadelphia 1980.
4. New Chemicals Programme. U.S. Environmental Protection Agency.
Office of Toxic Substances, Philadelphia. Publication EPA 560/1-91-005,
listopad 1991.
5. Murphy P.M.: Risk Assessment and Risk Management of Chemicals in
the European Community. First, Global and European Conference,
EPH–93. Antwerp, Belgia, 25–30 października 1993.
6. Visser R.: The OECD existing chemicals programme: Sharing the burden.
Risk Anal. 1992,12, 2, 169–183.
7. Vermeire T., van der Zandt P.: Procedures of hazard and risk assessment.
W: Van Leeuwen D.J., Hermens J.M.L. [red.]. Risk Assessment of
Chemicals: In Introduction. Academic Publishers, Dordrecht, Boston,
London, Kulwer 2000, ss. 293–333.
8. Szpilewicz A.: Pozycja polskiego przemysłu chemicznego na świecie.
Przem. Chem. 1990,72, 4, 127–130.
9. Organisation for Economic Co-operation and Development: Report of
the OECD Workshop on the Application or Simple Models for
Environmental
Exposure
Assessment.
OECD
Environmental
Monographs 60. OECD, Paryż 1992.
10. Organisation
Occupational
for
and
Economic
Consumer
Co-operation
Exposure
and
Development:
Assessment.
OECD
Environmental Monographs 69. OECD, Paryż 1993.
11. Mercier M.: Risk assessment of chemicals: a global approach. W:
Richardson M.L. [red.]. Risk Assessment of Chemicals in the
Environment. Royal Society of Chemistry, Cambridge 1988, ss. 73–91.
12. European and Mediterranean Plant Protection Orgnization and Council
of Europe: Decisionmaking scheme for the enviromental risk
assessment of plant protection products. EPPO Bull. 1993, 23, 1–165.
13. European Centre for Ecotoxicology and Toxicology of Chemicals:
Environmental Hazard Assessment of Substances. ECETOC Technical
Report 51, Bruksela 1993.
14. Barański B., Szymaczak W.: Podstawy metod oceny ryzyka
zdrowotnego. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1995.
15. Toxic Substances Control Act of October 11, 1976, 15 U.S. Code, §§
2601-2629, 1976.
Nr 2
Narażenie na związki chemiczne
149
16. Woodward K.N.: Hazard identification, risk assessment, regulation and
25. Organisation for Economic Co-operation and Development. Decision:
legislation. W: Niesink R.J.M., De Vries J., Hollinger M.A. [red.].
Recommendation of the Council on the systematic investigation of the
Toxicology. CRC Press, Boca Raton, New York, London, Tokyo1996.
existing chemicals. C 87-90. OECD, Paryż 1987.
17. Commission Directive 93/67/EEC of July 1993, laying down the
26. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26,09,1997 r.
principles for the assessment of risks to man and the environment of
w sprawie ogólnych przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny
substances notified in accordance with Council Directive 67/548/EEC.
pracy. DzU nr 129, poz. 844, 1997.
27. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrow z 28.05.1996 r. w sprawie
Off. J. Eur. Communities 1993, L227.
18. Council Directive of 18 September 1979 amending for the sixth time
powołania Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych
Directive 67/548/EEC on the approximation of the laws, regulations
Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia
and administrative provisions relating to the classification, packaging
and labelling of
dangerous substances (79/831/EEC). Off. J. Eur.
zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych
Communities 1979, L259.
19. Council Directive 67/548/EEC of 16 August 1967 on the approximation
of the laws, regulations and administrative provisions relating to the
classification, packaging and labelling of dangerous substances. Off. J.
Eur. Communities 1967, L196.
20. Council Directive 67/548/EEC of 16 August 1967 on the approximation
of the laws, regulations and administrative provisions relating to the
classification, packaging and labelling of
w Środowisku Pracy. DzU nr 61, poz. 284, 1996.
28. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 2.01.2002 r.
dangerous substances
(2000/33/EC). Off. J. Eur. Communities 2000, L136.
21. Council Directive of 30 April 1992 amending for the seventh time
Directive 67/548/EEC on the approximation of the laws, regulations
and administrative provisions relating to the classification, packaging
and labelling of dangerous substances (92/32/EEC). Off. J. Eur.
Communities 1992, L154.
22. Council Regulation (EC) 793/93 of 23 Match 1993 on the evaluation
and control of the risks of existing substances. Off. J. Eur. Communities
1993, L84.
23. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z 28.04.1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń
substancji zanieczyszczających w powietrzu. DzU nr 55, poz. 355,
stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy. DzU nr 4, poz. 36, 2001.
29. Posniak M., Skowroń J.: Ryzyko zawodowe – ocena narażenia na
substancje chemiczne. Bezp. Pr. 1997, 7, 12–16.
30. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30,04,1997 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych
pozostałości w środkach spożywczych środków chemicznych
stosowanych przy uprawie, ochronie, przechowywaniu i transporcie
roślin. DzU nr 43, poz. 273, 1997.
31. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 21.08.1997 r.
w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia
lub życia. DzU nr 105, poz. 671, 1997.
32. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia
18.02.1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie substancji
chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia. DzU nr
26, poz. 241, 1999.
33. PN-N/18001/99: System zarządzania bezpieczeństwem w higienie
pracy.
34. PN-N/18002/01: System zarządzania bezpieczeństwem w higienie
pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
1998.
24. Technical guidance documents in support of the risk assessment
Adres autorów: Chodźki 8, 20-090 Lublin,
regulatin (1488/94) for existing substances in the context of Council
e-mail: [email protected]
Regulation 793/93. Commission of the European Communities,
Nadesłano: 3.04.2001
Bruksela 1994.
Zatwierdzono: 1.03.2002