Wielkomiejscy single

Wielkomiejscy single
Julita Czernecka
ISBN: 978-83-7561-158-8
format 165/235, oprawa miękka ze skrzydełkami
liczba stron: 254
cena: 39,90 zł
Patronat: Sympatia.pl
Książka pogłębia dotychczasową wiedzę o wielkomiejskich singlach, ich stylu
życia oraz przyczynach bycia „solo”. Single mówią o swoich wymaganiach wobec potencjalnego partnera i wyobrażeniu idealnej miłości, dzielą się refleksjami
dotyczącymi ich związków. Mówią też o znaczeniu kariery zawodowej, pasjach,
i w końcu o zaletach i wadach życia w pojedynkę. Książka ujawnia podobieństwa i różnice między polskimi singlami oraz wyjaśnia, czemu jednych nazywa
się „bezkompromisowymi”, a innych „oswojonymi” lub „romantykami”.
Autorka podjęła próbę znalezienia przyczyn życia w pojedynkę. Z uzyskanych
danych wyłaniają się trzy przyczyny: praca zawodowa, środowisko rodzinne
zarówno z dobrymi, jak i złymi wzorami, osobiste doświadczenia. Ten materiał
badawczy jest bardzo rozbudowany, został poddany wnikliwej analizie według
przyjętych grup powodów.
Część pracy dotyczy stylu życia singli (…). Praca jest „dominującym elementem ich
stylu życia”, jest ich pasją, sensem życia, zabiera im wiele czasu – po godzinach jest
kontynuowana w domu, trwa w weekendy, zaburza granice między pracą a czasem
wolnym. (…) Przedstawiana praca ma swoją niezaprzeczalną wartość, jest ważnym
wkładem w socjologiczne rozważania dotyczące przemian życia społecznego. Ta analiza rozwijającego się zjawiska życia w pojedynkę (…) nie zamyka tematu, a raczej
pobudza do własnych refleksji.
– z recenzji prof. zw. dr hab. Anny Kwak,
Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski
O autorce
Dr Julita Czernecka jest adiunktem w Zakładzie Socjologii Płci i Ruchów Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania badawcze dotyczą alternatywnych wobec rodziny form życia, budowania związków intymnych, wyobrażeń na temat miłości i partnera, a także sytuacji kobiet na rynku pracy oraz
zarządzania różnorodnością w organizacjach i instytucjach.
www.poltext.pl
Wielkomiejscy single
Spis treści
Wstęp .......................................................................................................................... 9
1. Życie w pojedynkę jako zjawisko społeczne na świecie i w Polsce ... 15
1.1. Życie w pojedynkę w społeczeństwie przednowoczesnym ........................ 15
1.2. Życie bez stałego partnera w społeczeństwie nowoczesnym .................... 17
1.3. Single w społeczeństwie ponowoczesnym ........................................................ 23
1.4. Upowszechnianie się kategorii społecznej singli
we współczesnej Polsce ............................................................................................ 33
1.5. Konkluzje ......................................................................................................................... 49
2. Przegląd badań dotyczących zjawiska życia w pojedynkę .................. 51
2.1. Problemy z definicją pojęcia „singiel” ................................................................... 51
2.2. Zjawisko życia w pojedynkę w świetle wyników badań światowych ....... 55
2.3. Polskie badania życia w pojedynkę jako zjawiska społecznego ................. 67
2.4. Konkluzje ........................................................................................................................ 72
3. Wybór życia w pojedynkę jako wynik tendencji ponowoczesnych ... 74
3.1. Bycie singlem jako konsekwencja realizacji wartości
indywidualistycznych ................................................................................................. 74
3.2. Silne zaangażowanie w pracę zawodową ........................................................... 76
3.3. Idealizacja miłości oraz oczekiwanie określonych cech
i zachowań partnera ................................................................................................... 83
3.4. Zmiana oczekiwań wobec modelu związku ...................................................... 89
3.5. Konkluzje ........................................................................................................................ 94
4. Bycie singlem jako skutek doświadczeń funkcjonowania w rodzinie
pochodzenia i w grupach przyjacielskich .................................................. 95
4.1. Nieudane małżeństwo rodziców ........................................................................... 95
4.2. Negatywny obraz formalnych i nieformalnych związków przyjaciół ....... 99
4.3. Idealne małżeństwo rodziców jako niedościgniony wzór ......................... 102
www.poltext.pl
Wielkomiejscy single
6
Spis treści
4.4. Zbyt silne więzi z rodziną pochodzenia ............................................................ 103
4.5. Nawyk życia w pojedynkę utrwalony u jedynaków ..................................... 106
4.6. Inne powody bycia singlem w kontekście uwarunkowań rodzinnych ... 107
4.7. Konkluzje ...................................................................................................................... 109
5. Życie „solo” jako rezultat niepowodzeń w budowaniu
życia we dwoje ................................................................................................. 111
5.1. Brak porównywalnego zaangażowania partnerów
w budowanie związku .............................................................................................. 111
5.2. Doznanie zdrady lub porzucenia ........................................................................ 114
5.3. Stawianie wysokich wymagań potencjalnym partnerom .......................... 118
5.4. Brak gotowości do założenia rodziny ................................................................ 120
5.5. Odpoczynek po okresie życia we dwoje .......................................................... 122
5.6. Doświadczenie niespełnionej miłości ................................................................ 124
5.7. Trudności w nawiązywaniu kontaktów z osobami płci przeciwnej ........ 125
5.8. Konkluzje ...................................................................................................................... 127
6. Praca zawodowa jako główny wyznacznik stylu życia singli ............ 129
6.1. Samorealizacja i pasja – praca jako wartość autoteliczna ........................... 129
6.2. Zarabianie pieniędzy – praca jako wartość instrumentalna ...................... 135
6.3. Dwa etaty jako połączenie wartości instrumentalnej
i autotelicznej pracy ................................................................................................. 138
6.4. Konkluzje ....................................................................................................................... 142
7. Formy spędzania czasu wolnego przez singli ........................................ 144
7.1. Udział w spotkaniach towarzyskich ................................................................... 144
7.2. Robienie zakupów .................................................................................................... 149
7.3. Domowe formy rozrywki ....................................................................................... 154
7.4. Uczestnictwo w życiu kulturalnym ..................................................................... 160
7.5. Czas na kształcenie i realizowanie oryginalnych pasji ................................. 162
7.6. Wykonywanie obowiązków domowych ........................................................... 165
7.7. Korzystanie z zabiegów upiększających ........................................................... 167
7.8. Uprawianie sportu i innych aktywności fizycznych ...................................... 170
www.poltext.pl
Wielkomiejscy single
Spis treści
7.9. Sposoby spędzania urlopów i świąt .................................................................. 173
7.10. Konkluzje .................................................................................................................... 180
8. Znaczenie kontaktów społecznych w życiu „solo” ............................... 182
8.1. Sieć relacji rodzinnych i towarzyskich ................................................................ 182
8.2. Wsparcie rodziny i przyjaciół w funkcjonowaniu w pojedynkę ............... 189
8.3. Stosunek rodziny i przyjaciół do życia bez stałego partnera ..................... 194
8.4. Relacje intymne ........................................................................................................ 200
8.5. Obawy związane z samotną starością .............................................................. 203
8.6. Konkluzje ...................................................................................................................... 208
9. Stosunek singli do życia w pojedynkę ...................................................... 210
9.1. Czynniki skłaniające do bycia singlem .............................................................. 210
9.2. Czynniki skłaniające do życia w stałym związku ........................................... 217
9.3. Stopień zadowolenia singli z życia bez stałego partnera ............................ 221
9.4. Konkluzje ..................................................................................................................... 225
Zakończenie – typologia singli ........................................................................ 227
Spis tabel ................................................................................................................. 235
Literatura cytowana i inspirująca .................................................................... 237
www.poltext.pl
7
Wielkomiejscy single
1
Życie w pojedynkę jako
zjawisko społeczne
na świecie i w Polsce
1.1.
Życie w pojedynkę w społeczeństwie
przednowoczesnym
Życie samotne z wyboru nie jest zupełnie nowym zjawiskiem, istniało w każdym
społeczeństwie niezależnie od epoki i typu kultury. Występowanie osób bezżennych
i niezamężnych w dawnych społecznościach było dość powszechne szczególnie
w krajach europejskich i krajach o rodowodzie europejskim (m.in. Stany Zjednoczone, Australia, Kanada), a zdecydowanie rzadsze w innych populacjach [Tymicki
2000]. Zjawisko „starokawalerstwa” i „staropanieństwa” charakterystyczne dla krajów kultury zachodniej można łączyć z przemianami społecznymi, kulturowymi,
ekonomicznymi, które w nich zachodziły w ciągu ostatnich stuleci.
W czasach przednowoczesnych niewiele jednostek decydowało się wieść życie
poza wspólnotą i rodziną. W ich gronie znajdowały się m.in. osoby wybitne, utalenwww.poltext.pl
Wielkomiejscy single
16
1. Życie w pojedynkę jako zjawisko społeczne na świecie i w Polsce
towane, które niejednokrotnie pełniły ważne funkcje w społecznościach i wspólnotach – byli to kapłani, szamani, uzdrowiciele, wróżbici, artyści, myśliciele, filozofowie.
Innym rodzajem samotników byli ci, którzy egzystowali na marginesie życia społecznego: wędrowcy, pielgrzymi, dziwacy, pustelnicy, włóczędzy, żebracy. Tacy ludzie
zazwyczaj budzili w otoczeniu niepokój i lęk, wynikające z ich nietypowej sytuacji
życiowej. W Europie jedynie tradycja celibatu wśród duchowieństwa – szczególnie
katolickiego – była powszechnie akceptowaną alternatywą dla życia rodzinnego.
W owych czasach bardzo trudno było żyć jednostce poza rodziną. Społeczeństwo
feudalne opierało się na prostym systemie produkcji dóbr, w którym ogromną rolę
odgrywały małe warsztaty lub gospodarstwa rodzinne. Zatem to rodzina zapewniała
bezpieczeństwo ekonomiczne, stabilizację materialną, nadawała jednostce określony status społeczny oraz zapewniała przewidywalną przyszłość. Dominowały rodziny
wielopokoleniowe i wielodzietne, które cechowały się przewagą stosunków materialno-rzeczowych nad emocjonalno-osobistymi [Tyszka 2001b]. Rodzina była także
silnie zakorzeniona w środowisku lokalnym i poddawana kontroli społecznej. Czasy
przednowoczesne charakteryzowała bardzo sztywna struktura społeczna, a mentalność ludzi tej epoki w znikomym stopniu była podatna na jakiekolwiek zmiany.
Potrzeby czy pragnienia jednostek były zaspokajane o tyle, o ile wpisywały się w interes grupowy.
Instytucja małżeństwa była nadrzędną formą życia rodzinnego, mającą na celu
zabezpieczenie ekonomiczne jednostki i reprodukcję biologiczną; małżeństwo miało
charakter kontraktu, w dodatku zawieranego z inicjatywy rodziców, a nie samych
narzeczonych. Decydującym i wystarczającym warunkiem do zawarcia związku małżeńskiego była porównywalna pozycja społeczna i ekonomiczna obu rodzin. Z analizy danych historycznych wynika, że w społeczeństwie feudalnym rzadko spotykano
osoby niezamężne i bezżenne [Tymicki 2000].
Ponieważ życie społeczne opierało się na rodzinie, osoby niepozostające w związku małżeńskim często natrafiały na instytucjonalne przeszkody, które uniemożliwiały
im realizowanie ważnych dla siebie celów życiowych, zarezerwowanych dla osób
będących w związkach i posiadających rodziny. Ludzie, którzy nie mieli własnej rodziny z powodu zdarzeń losowych i w konsekwencji podjętych przez siebie decyzji,
najczęściej byli postrzegani jako osamotnieni, pokrzywdzeni przez los, nieszczęśliwi,
niemający perspektyw na udane i dostatnie życie. Ten negatywny wizerunek dotyczył przede wszystkim niezamężnych kobiet, ponieważ określenie „stara panna”
przez wieki budziło zdecydowanie negatywne konotacje, związane nie tylko z jednoznaczną oceną nieprzydatności dla rodziny, ale także dla innych grup i całego społeczeństwa. Kobieta samotna była postrzegana jako ta, która nie znalazła na rynku
www.poltext.pl
Wielkomiejscy single
1.2. Życie bez stałego partnera w społeczeństwie nowoczesnym
małżeńskim partnera albo z przyczyn ekonomicznych, ponieważ nie dysponowała
odpowiednim majątkiem, który jako posag wnosiła do rodziny męża, albo z powodu jakiejś niedoskonałości natury fizycznej, psychicznej czy społecznej [Żurek
2008, s. 48]. Jedynym przywilejem niezamężnych kobiet była możliwość wspólnego zamieszkiwania z członkami swojej bliższej lub dalszej rodziny. Status społeczny
kobiety, która nie wyszła za mąż, był zdecydowanie niższy niż matek i żon. „Stare
panny” nie miały żadnych praw społecznych ani szans na osiągnięcie znaczącej pozycji w swoim otoczeniu. Nieżonaci mężczyźni, niezależnie od powodu, dla którego
pozostawali w stanie wolnym – mógł to być brak atrakcyjności fizycznej lub opinia
hulaki, bawidamka czy hazardzisty – mogli za przyzwoleniem społecznym wchodzić
w dość niezobowiązujące związki, mogli też na dowolnym etapie swojego życia założyć rodzinę, o ile oczywiście posiadali wystarczający do tego majątek.
1.2.
Życie bez stałego partnera w społeczeństwie
nowoczesnym
W społeczeństwie nowoczesnym warunki życia zaczęły być kształtowane w większym niż dotychczas stopniu przez czynniki zewnętrzne, a jednostka w dużej mierze oddała kontrolę nad swoją egzystencją mechanizmom rynkowym. Tradycyjny
wizerunek rodziny zmienił się nieodwracalnie pod wpływem procesów industrializacji i urbanizacji [Tyszka 1995, 1997]. Działalność produkcyjna odłączyła się od
sfery gospodarstwa domowego. Zmiany zapoczątkowane na przełomie XVIII i XIX
wieku spowodowały przejście od społeczeństw typu rolniczego (gospodarki samowystarczalnej) do społeczeństw przemysłowych. Szybkie tempo rozwoju techniki
umożliwiło powstanie nowych form produkcji opartych na wykorzystaniu maszyny
parowej i zastosowaniu unowocześnionych narzędzi, co z kolei wpłynęło na zmechanizowanie systemu pracy. Pojawiło się wiele nowych specjalistycznych zawodów.
Nastąpił szybki rozwój miast, w których zaczął rozkwitać nie tylko przemysł, ale także instytucje związane z oświatą, kulturą i rozrywką. Do aglomeracji miejskich coraz
tłumniej napływała ludność ze wsi i małych miasteczek w poszukiwaniu nowych
możliwości zatrudnienia i lepszych warunków egzystencji [Tyszka 1995, 1997].
W czasach nowoczesnych zmieniły się ekonomiczne podstawy funkcjonowania tradycyjnej rodziny i została znacznie zredukowana kontrola społeczna wobec
www.poltext.pl
17
Wielkomiejscy single
18
1. Życie w pojedynkę jako zjawisko społeczne na świecie i w Polsce
poszczególnych członków społeczności. Jednostki uzyskały większą niż w społeczeństwie przednowoczesnym możliwość podejmowania decyzji dotyczących ich
aktywności pozarodzinnej. Wielu młodych ludzi zdecydowało się na zmianę miejsca zamieszkania w poszukiwaniu pracy zarobkowej. Migracje ugruntowały zmiany,
które przekształciły wielką rodzinę wielopokoleniową w rodzinę małą, nuklearną,
którą dzisiaj określa się mianem rodziny współczesnej1. Rodzina stała się grupą bardziej intymną, o słabszych niż wcześniejsze więziach łączących ją z dalszymi krewnymi. Pojawiły się duże i istotne różnice międzypokoleniowe. Przemianom zaczęły
ulegać preferencje wobec rodzaju i jakości związku, aspiracje, motywacje, wartości, co zaowocowało przeobrażeniami w stylu życia. Na przykład w XIX-wiecznej
Irlandii wstępowanie w związki małżeńskie było opóźniane przede wszystkim ze
względu na złe warunki ekonomiczne i konieczność odziedziczenia gospodarstwa
domowego. Często zdarzało się, że dzieci mieszkały z rodzicami aż do osiągnięcia
dorosłości, nie zakładając własnych rodzin, głównie z braku środków materialnych
[Guinnane 1991, za: Koropeckyj-Cox 2005]. Możliwość samodzielnego zarabiania
pieniędzy w młodym wieku eliminowała konieczność długiego wyczekiwania na
kapitał w postaci odziedziczonego majątku, niezbędny do wyjścia z domu rodzinnego. Stała pensja pozwalała samodzielnie utrzymać się i wcześnie założyć własną
rodzinę.
Warto zauważyć, że nie tylko mężczyźni pracowali w przemyśle, coraz częściej
w fabrykach zatrudniane były także kobiety [Doniec 2001; Tyszka 2001a]. Wzrost
zapotrzebowania na wykwalifikowanych pracowników spowodował upowszechnienie się edukacji, szczególnie wśród kobiet, które coraz chętniej podejmowały
pracę zarobkową. Rodzina industrialna2 stała się bardziej tolerancyjna, wyrozumiała
i akceptująca zmiany w sposobie pełnienia ról i wypełniania obowiązków społecznych. Wszystkie wymienione powyżej procesy „pozostawały ze sobą w sprzężeniu.
Tworząc zintegrowany blok wpływów, którym podlegała m.in. rodzina (…), owe rewolucyjne przemiany techniczne generowały przełomowe przemiany ekonomiczne
i społeczne zmieniające radykalnie «tło» życia rodzinnego, a także pośrednio – jak
również bezpośrednio – samą rodzinę” [Tyszka 2001a, s. 195]. Jednostki zaczęły podejmować autonomiczne decyzje dotyczące ich życia, dla których „nie bez znaczenia były antyfeudalne idee wolności, demokracji i równości” [Tyszka 2001a, s. 196].
1
Z. Tyszka (2001) określa rodzinę współczesną jako rodzinę dwupokoleniową, mieszkającą oddzielnie we własnym mieszkaniu.
2
Zdaniem Z. Tyszki (2001) model rodziny industrialnej występował do połowy XX wieku w krajach
dziś uważanych za postindustrialne, natomiast w krajach średnio rozwiniętych ciągle jest obecny.
www.poltext.pl
Wielkomiejscy single
1.2. Życie bez stałego partnera w społeczeństwie nowoczesnym
Rozwój przemysłu i miast przyczynił się do przemian w sferze wartości. Społeczeństwa zachodnie zaczęły przechodzić proces transformacji od społeczności
opartych na wartościach kolektywistycznych do tych bazujących na wartościach
indywidualistycznych. „Nowy” sposób myślenia o swoim życiu – swoboda w jego
kreowaniu i wzrost poczucia niezależności – stał się jednym z głównych powodów
zwiększania się liczby osób (oprócz zmuszonych do tego przez sytuacje losowe),
które decydowały się na pozostawanie w stanie bezżennym. „Właśnie rozwój zurbanizowanych, przemysłowych społeczeństw to ten moment w dziejach, w którym pod
wpływem warunków społeczno-ekonomicznych ludzie coraz częściej podejmowali
decyzję o życiu w pojedynkę. Wyrażało się to wzrastającą liczbą osób niezamężnych
i nieżonatych oraz takich, które opuszczały dom rodzinny i zamieszkiwały samotnie (…), radykalne zwiększenie się ilości jednoosobowych gospodarstw domowych,
uznaje się za jedną z podstawowych cech społeczeństw, w których zaszły procesy
urbanizacji i industrializacji” [Żurek 2008, s. 49].
W Europie od początku XVIII wieku liczba dostępnych na rynku matrymonialnym
mężczyzn malała w stosunku do liczby kobiet, które częściej pozostawały w stanie
Zachęcamy
lektury!
bezżennym. J. Hajnal upatrywał
przyczyndo
tego
zjawiska przede wszystkim w dużej fali emigracji w owym czasie, która stała się domeną mężczyzn [Hajnal 1953, za:
Tymicki 2000]. „W wielu krajach europejskich zanotowano w tym okresie spadek
zawieranych małżeństw zarówno przez kobiety, jak przez mężczyzn. Spadek ten
był postrzegany jako odpowiedź na głosy nawołujące do ograniczenia wzrostu populacji. Na skutek tych zjawisk proporcja niezamężnych kobiet wzrosła do poziomu
nienotowanego w Europie Północno-Zachodniej przed końcem XIX wieku” [Tymicki
2000, s. 24]. Kobiety samotne zyskały wówczas możliwość odgrywania ról społecznych, których nie mogły pełnić kobiety zamężne, m.in. mogły pracować jako guwernantki, nauczycielki, pielęgniarki, pracownice socjalne [Watkins 1984, za: KoropeckyjCox 2005]. W czasach wiktoriańskich separacja męskich i żeńskich sfer życia pomogła
zredukować negatywne skutki staropanieństwa. Życie społeczne kobiet skupiało
się na podtrzymywaniu relacji z krewnymi oraz znajomymi. Pozwalało to niezamężnym kobietom mieszkać w większych gospodarstwach domowych wraz z bliższą lub
dalszą rodziną, czasami nawet osobami zaprzyjaźnionymi, ale niespokrewnionymi
[Smith-Rosenberg 1975, za: Koropeckyj-Cox 2005]. W Europie w XIX i na początku XX
wieku kobiety niezamężne były obligowane do niesienia pomocy rodzinie, u której
mieszkały. Często cieszyły się poważaniem i szacunkiem pozostałych domowników,
choć ich pozycja nie dorównywała pozycji kobiet zamężnych.
W Stanach Zjednoczonych w tym samym czasie samotne kobiety uzyskiwały samodzielność finansową, handlując importowanymi towarami, książkami oraz tkani-
www.poltext.pl
19