УДК 327 Кристина Гомулка Изабела Боручиньска

Transkrypt

Политические науки
УДК 327
Кристина Гомулка
Dr hab. Krystyna Gomółka , prof. nadzw.
Профессор, доктор наук, Гданьский Политехнический
Университет. Польша.
Dr Izabela Borucińska -Dereszkiewicz
Politechnika Gdańska, Polska
[email protected]
Изабела Боручиньска-Дерешкевич
Доктор наук, Гданьский Политехнический
Университет. Польша.
[email protected]
PARTNERSTWO STRATEGICZNE UE – CHINY:
WSPÓŁPRACA I RYWALIZACJA
СТРАТЕГИЧЕСКОЕ ПАРТНЕРСТВО ЕС –
КИТАЙ: СОТРУДНИЧЕСТВО И
СОПЕРНИЧЕСТВО
Наличие в Европейском союзе Общей внешней политики и безопасности (ОВПБ) открыло новые возмож ности реализации евросоюзных целей в рамках этой
сферы европейской интеграции. Вместе с тем на протяж ении более 20 лет вышли наружу такж е барьеры в
формулировании и реализации ОВПБ. Еѐ цели эволюционировали и в расширенной трактовке были определены в Договоре о ЕС, подписанном в 2007 г. в Лиссабоне. С 90-х гг. XX в. более заметно внешняя политика ЕС развивается в трех направлениях – в билатеральной, региональной плоскости и на уровне стратегических партнѐрств. Одновременно наблюдается
перенесение упора с развития билатеральных отношений в направлении создания внешних политик регионального радиуса действия и формирования стратегических отношений с самыми мощными странами в
устанавливающемся в современности международном
многополярном порядке. ЕС, ж елая удовлетворить
свои запросы в сфере создания позиции сильного
глобального игрока, увеличил свою внешнюю активность на географическом и предметном уровне. Это
выраж алось в увеличении интереса к Азии, быстрое
развитие которой привело к образованию новых де рж ав, таких как Китай Политика Европейского союза по
отношению к таким государствам является элементом
более широкой концепции, т.е. Общей внешней политики и безопасности, которая распространяется на
государства азиатского континента, а такж е другие,
которые создают стратегические партнѐрства с Китаем, Японией, Индией и Юж ной Кореей, а такж е на сотрудничество с азиатскими региональными структурами.
ключевые слова: Создания стратегического партне рства, ЕС – Китай, сотрудничество и конкуренция, Генезис отношений ЕС – Китай, мировая торговая система
Wyposażenie Unii Europejskiej w e Wspólną Politykę
Zagraniczną i Bezpieczeństw a (WPZIB) otw orzyło now e
m ożliwości realizacji celów wspólnotowych w ram ach tej
sfery integracji europejskiej. Jednocześnie na przestrzeni
ponad dw udziestu lat ujawniły się także liczne bariery w
form ułowaniu i realizacji WPZiB. Jej cele ew oluow ały i w
rozszerzonym ujęciu zostały zdefiniow ane w Traktacie o
UE podpisanym w 2007 r. w Lizbonie. Od lat
dziew ięćdziesiątych XX w . coraz w yraźniej polityka
zew nętrzna UE rozw ija się trójtor ow o – w płaszczyźnie
bilateralnej, regionalnej i partnerstw strategicznych.
Jednocześnie obserw uje się przesuw anie akcentu z
rozwoju stosunków bilateralnych w kierunku tw orzenia
polityk zewnętrznych o zasięgu regionalnym i kreow ania
relacji strategicznych z najpotężniejszym i krajam i
kształtującego się w spółcześnie m iędzynarodowego ładu
m ultipolarnego. UE pragnąc zaspokoić swoje aspiracje w
zakresie budow ania pozycji silnego gracza globalnego
zw iększyła swoje zaangażowanie zew nętrzne o zasięgu
geograficznym i przedm iotow ym . Wyrażało się to m .in.
w zrostem zainteresow ania Azją, której szybki rozw ój
doprow adził do w ykształcenia się now ych m ocarstw
takich jak Chiny. Polityka Unii Europejskiej w obec
państwa środka jest więc elementem szerszej koncepcji tj.
Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństw a, której
trzon wobec kontynentu azjatyckiego tworzą partnerstw a
strategiczne z Chinam i, Japonią, Indiam i i Koreą
Południową oraz w spółpraca z azjatyckim i strukturam i
regionalnym i.
Słowa kluczowe:Utworzenia strategicznego partnerstw a,
UE – Chiny,w spółpraca i konkurencja, Geneza stosunków
UE - Chiny, św iatow y system handlu
PARTNERSTWO STRATEGICZNE UE – CHINY: WSPÓŁPRACA I RYWALIZACJA
Wprowadzenie
Wyposażenie Unii Europejskiej we Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZIB)
otworzyło nowe możliwości realizacji celów wspólnotowych w ramach tej sfery integracji europejskiej.
Jednocześnie na przestrzeni ponad dwudziestu lat ujawniły się także liczne bariery w formułowaniu i
realizacji WPZiB. Jej cele ewoluowały i w rozszerzonym ujęciu zostały zdefiniowane w Traktacie o UE
podpisanym w 2007 r. w Lizbonie. Od lat dziewięćdziesiątych XX w. coraz wyraźniej polityka
zewnętrzna UE rozwija się trójtorowo – w płaszczyźnie bilateralnej, regionalnej i partnerstw
strategicznych. Jednocześnie obserwuje się przesuwanie akcentu z rozwoju stosunków bilateralnych
w kierunku tworzenia polityk zewnętrznych o zasięgu regionalnym i kreowania relacji strategicznych z
najpotężniejszymi krajami kształtującego się współcześnie międzynarodowego ładu multipolarnego.
114
ISSN 2219-6048 Историческая и социально-образовательная мысль. 2014. № 1 (23)
UE pragnąc zaspokoić swoje aspiracje w zakresie budowania pozycji silnego gracza globalnego
zwiększyła swoje zaangażowanie zewnętrzne o zasięgu geograficznym i przedmiotowym. Wyrażało
się to m.in. wzrostem zainteresowania Azją, której szybki rozwój doprowadził do wykształcenia się
1
nowych mocarstw takich jak Chiny . Polityka Unii Europejskiej wobec państwa środka jest więc
elementem szerszej koncepcji tj. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, której trzon wobec
kontynentu azjatyckiego tworzą partnerstwa strategiczne z Chinami, Japonią, Indiami i Koreą
Południową oraz współpraca z azjatyckimi strukturami regionalnymi.
Celem podjętych rozważań była ocena polityki UE wobec Chin po upływie dziesięciu lat
realizacji partnerstwa strategicznego w kontekście towarzyszącej współpracy rywalizacji. Założono, że
rezultaty partnerstwa strategicznego odbiegają od oczekiwań UE, a większość sfer współpracy
jednocześnie stanowi płaszczyzny rywalizacji. W dłuższej perspektywie element rywalizacji będzie się
nasila i może doprowadzić do uzyskania przez Chiny przewagi na światowej scenie w wielu
obszarach. Potwierdzeniem są między innymi: przewaga deklaracji współpracy nad wymiernymi jej
efektami, wybiórczość pól realnej i owocnej współpracy, niespójność, niekonsekwencja i reaktywność
w polityce UE, czasami wręcz rozbieżności między warstwą deklaracji czy rezolucji a podejmowanymi
działaniami. Z jednej strony UE liczy się z rosnącą potęgą Chin i poostrzeganiem ich jako partnera
strategicznego nie tylko gospodarczego, ale także politycznego i to na arenie globalnej. Przekłada się
to więc na zainteresowanie współpracą i płynącymi z niej korzyściami, a z drugiej strony UE stara się
w pewnym sensie kontrolować wzrost chińskiej siły w międzynarodowym układzie by chronić własne
interesy w procesie konkurowania o globalne wpływy.
Geneza stosunków UE – Chiny
Początki stosunków UE Chiny sięgają lat siedemdziesiątych XX w., gdy chińskie władze
zaczęły dostrzegać nowe możliwości z podjęcia kontaktów z krajami Europy Zachodniej i otwierać się
2
na świat . Nawiązanie stosunków dyplomatycznych między CHRL a EWG nastąpiło po wizycie w
3
Chinach komisarza europejskiego Christopera Soamesa 15 września 1975 r. . W rezultacie 3 kwietnia
1978 r. podpisano umowę o współpracy handlowej, w której obaj partnerzy przyznali sobie klauzulę
4
największego uprzywilejowania w handlu . W lipcu 1979 r. doszło do podpisania kolejnej umowy
5
między EWG a Chinami w sprawie handlu wyrobami włókienniczymi . Na przełomie lat
siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. tylko najsilniejsze gospodarczo państwa Europy
6
Zachodniej zainteresowane były współpracą gospodarczą z Chinami . Od początku współpraca
1
Szerzej: J. Starzyk, Wspólna Polityka Zagraniczna Unii Europejskiej, Wyd. UW, Warszawa 2001, s. 259-260;
T. Kamieński, Miejsce Chin w polityce bezpieczeństwa Unii Europejskiej, (w:) Azja-Pacyfik, Stosunki
Międzynarodowe Chin, t. 9, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Towarzystwo Azji i Pacyfiku, Warszawa 2006, s. 29-32; Chong-Pin Lin, Formująca się wielka strategia Chin: ku dominacji w Azji Wschodniej,
ale bez walki, (w:) Azja-Pacyfik, Stosunki Międzynarodowe Chin, t. 9, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Towarzystwo Azji i Pacyfiku, Warszawa 2006, s. 79-101; G. Wroński, Mocarstwowość Chin – przegląd
ról międzynarodowych, (w:) Oblicza Chin na początku XXI wieku. Historia. Polityka. Społeczeństwo, red. J.
Marszałek-Kawa, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2008, s. 75-115. R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna Unii
Europejskiej, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s.231-237;
www.madrid.es/UnidadWeb/Contenidos/EspecialInformativo/RelacInternac/InversionAsia/Ficheros/Towards
NewAsiaStrategy.pdf (15.10.2013); Europe and Asia: A Strategic Framework for Enhanced Partnership,
http://europa.eu.int/comm/external_relations/asia/doc/com01_469_en (15.10.2013).
2
Szerzej: Chiny popierały proces integracji w Europie Zachodniej zakładając, iż zintegrowana Europa będzie
stanowić przeciwwagę dla krajów socjalistycznych. Szerzej: A. Halimarski, Trzy kręgi polityki zagranicznej
Chin, Książka i Wiedza, Warszawa 1982, s. 34.
3
UE – China. Chronology. www.eeas.europa.eu/china/docs/chronology_2010_en.pdf (16.10.2013).
4
Realizację umowy miała wspierać mieszana komisja CHRL – EWG, która zbierała się raz do roku. R. L. Edmonds, China and Europe Since 1978: An Introdution, The China Quarterly, Lodon 2002, nr 169 za F. Grzegorzewski, Ewolucja stosunków miedzy Unia Europejską a Chińska Republiką Ludową, Akademia Dyplomatyczna MSZ, Warszawa 2004, s. 13.
5
Umowa EWG – Chiny w sprawie handlu wyrobami włókienniczymi
www.eeas.europa.eu/china/docs/chronology_2010_en.pdf (16.10.2013).
6
Należały do nich Niemcy, Francja, Wielka Brytania oraz Włochy. Przedstawiciele biznesu nieniemieckiego i
brytyjskiego pragnęli uczestniczyć w modernizacji chińskiej gospodarki, Włochy i Francja zamierzały
ożywić handel z krajami dalekiego wschodu, w tym z Chinami. A. Halimarski, op. cit. s. 57.
115
opierała się na dwutorowych działaniach na poziomie bilateralnym i wspólnotowym. W 1985 r., po
wygaśnięciu umowy z 1975 r., zostało podpisane Porozumienie o współpracy handlowej i
1
ekonomicznej miedzy Wspólnotą Europejską a Chińską Republiką Ludową . Porozumienie zakładało
2
rozszerzenie współpracy ekonomicznej, technicznej i handlowej . Umowa miała sprzyjać
dynamicznemu rozwojowi współpracy gospodarczej w zakresie: górnictwa, rolnictwa oraz przemysłu,
w tym przetwórczego, nauki i technologii, energii, transportu i komunikacji, ochrony środowiska. Chiny
zobowiązały się do tworzenia korzystnego klimatu dla europejskich inwestycji zagranicznych. Kwestie
3
sporne miały być rozwiązywane przez specjalnie utworzoną Komisję Wspólną . Rozwój współpracy
doprowadził do uplasowania się EW G na drugim miejscu w chińskim handlu, po Japonii, co
4
zaowocowało w 1987 r. otwarciem w Pekinie Przedstawicielstwa EWG .
Dynamicznie rozwijającą się współpracę przerwały wydarzenia z 4 czerwca 1989 r. - krwawe
stłumienie manifestacji studenckich na Placu Tiananmen. Wspólnota pod wpływem ostrej reakcji
świata na wydarzenia nałożyła 22 października 1989 r. na Chiny szereg sankcji ekonomicznych,
5
wstrzymała oficjalne wizyty cywili i wojskowych, wprowadziła również embargo na sprzedaż broni .
Spowodowało to zamrożenie wzajemnych stosunków, które zaczęły się ocieplać na początku 1991 r.
po zniesieniu sankcji, oprócz embarga na broń. W grudniu 1992 r. została podpisana umowa między
Wspólnotą a Chinami w sprawie handlu wyrobami włókienniczymi, nieobjętymi dwustronną umową
6
włókienniczą parafowaną w 1988 r. . W tym samym roku została również zawarta umowa pomiędzy
Wspólnotą a Makau o handlu i współpracy w: przemyśle, handlu, nauce i technice, energetyce,
transporcie, telekomunikacji, przetwarzaniu danych, własności intelektualnej, ochronie środowiska,
7
rozwoju społecznym, turystyce, usługach finansowych rybołówstwie, sprawach celnych, statystyce .
Do chwili wejścia w życie Traktatu o UE z Maastricht stworzono ramy współpracy handlowej z
Chinami, którym nie towarzyszył adekwatny rozwój dialogu politycznego.
W latach dziewięćdziesiątych na stosunki UE - Chiny wpływ miały przemiany geopolityczne.
8
Pierwszym krajem UE, który dostrzegł rosnącą rolę ekonomiczną Chin były Niemcy . W połowie
ostatniej dekady XX w. UE uznając znaczenie przemian, które dokonały się w Chinach w ciągu
minionych dwudziestu lat i szanse na realizację swoich celów, zdecydowała o ukształtowaniu nowej
jakości stosunków z Chinami, których ekspansja gospodarcza i polityczna umożliwiła wejście do kręgu
1
Zawarto je na 5 lat z możliwością automatycznego odnawiania na kolejne roczne okresy pod warunkiem
niewypowiedzenia umowy przez jedną ze stron.
2
Partnerzy utrzymali względem siebie klauzulę największego uprzywilejowania w zakresie: ceł i opłat związanych z wwozem i wywozem, tranzytem towarów oraz ustaliły formalności dotyczące odprawy, przeładunku,
składowania i tranzytu towarów. Jednocześnie zobowiązali się do dążenia do zrównoważenia bilansu handlowego we wzajemnych obrotach. Rozszerzyli listę towarów, które mogły być wwożone do EWG i
zwiększono ich kwoty. Zapłata za przeprowadzone transakcje dokonywać się miała według stawek ry nkowych w dowolnej walucie akceptowanej przez obie strony.
3
W jej skład wchodzili przedstawiciele obu partnerów. Komisja zbierać się miała przynajmniej raz do roku
naprzemiennie w Brukseli i Pekinie. Do jej zadań należało: monitorowanie, wyjaśnianie i eliminowanie u trudnień, które mogą powstać przy realizacji umowy, kreowanie nowych możliwości rozwoju współpracy
gospodarczej i handlowej oraz uzgadnianie zaleceń, które mogłyby pomóc w realizacji tej umowy. Szerzej:
Rozporządzenie Rady EWG nr 2616/85, Porozumienie o handlu i współpracy pomiędzy Europejską
Wspólnotą Gospodarczą a chińska Republika Ludową, Dz. U. L 250 z 19.9.1985
http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries (16.10.2013).
4
C. Jousse La Chine et Union europeenne, Politigue Etrangere 1996, nr 4, s. 867 –880. za F. Grzegorzewski, op.,
cit, s. 10.
5
Embargo WE, www.sipri.org/databases/embargoes/eu_arms_embargoes/china (16.10.2013).
6
Umowa miedzy Wspólnotą Europejską a Chińską Republiką Ludową w sprawie handlu wyrobami
włókienniczymi nieobjętymi dwustronna umową włókienniczą w sprawie handlu wyrobami włókienniczymi
parafowaną 9 grudnia 1988 r. oraz rozszerzona i zmienioną w drodze parafowanej 8 grudnia 1992 r.
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=DD:11:23:21995A0506(01):PL:PDF (17.10.2013).
7
Umowa w sprawie Handlu i Współpracy między Wspólnotą Gospodarczą a Macau, http://eurlaw.eu/PL/Umowa-w-sprawie-handlu-i-wspolpracy-miedzy-Europejska,237294,d (20.10.2013).
8
N. Casarini, Evolution EU and China, http://ftp.infoeuropa.eurocid.pt/000037001-000038000/000037834.pdf z
(21.10.2011). Jej praktycznym wymiarem było otwarcie Biura Komisji Europejskiej w Hongkongu, którego
głównym zadaniem był rozwój współpracy handlowej i gospodarczej. http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52006DC0648:EN:NOT (25.102013).
116
1
rywalizujących o globalne wpływy mocarstw . Intensyfikacja polityki UE wobec Państwa Środka
zaczęła się od otwarcia dialogu politycznego w 1994 r. UE zdecydowała o potrzebie zdefiniowania
długoterminowej polityki wobec Chin powiązanej ze strategią dla Azji. Podkreśliła w tym kontekście
globalne i regionalne implikacje rozwoju Chin i ich wagę dla realizacji jej celów, takich jak : globalne i
regionalne bezpieczeństwo, zrównoważony rozwój wsparty naukowo-technologiczną współpracą,
budowa społeczeństwa informacyjnego, rozwiązywanie problemów demograficznych, ograniczanie
ubóstwa, kształtowanie światowego systemu gospodarczego, w tym akcesja Chin do WTO, uczciwa
konkurencja międzynarodowa,. W związku z tym 5 lipca 1995 r. Komisja Europejska opublikowała
Komunikat zatytułowany ‖Długookresowa Polityka Stosunków między Europą a Chinami‖. Oprócz
2
determinantów znaczenia Chin dla Europy określał on dwie, priorytetowe płaszczyzny relacji:

polityczną – obejmującą wzmocnienie obecności Chin w międzynarodowej
społeczności, ich odpowiedzialną oraz konstruktywną rolę, z uwzględnieniem forum ASEAN,
oraz liberalizację różnych aspektów życia, w tym poszanowanie praw człowieka i podstawowych
wolności jako fundamentu długoterminowej, politycznej i społecznej stabilności, a także kwe stię
autonomii Hong Kongu i Macau,

ekonomiczną – koncentrującą się na wsparciu przemian gospodarczych, w tym
liberalizacji dostępu europejskich przedsiębiorców do chińskiego rynku, uczciwej konkurencji,
zdynamizowaniu wzajemnego handlu oraz rozwoju współpracy w ramach międzynarodowych
1
Od zakończenia drugiej wojny światowej rzeczywistość międzynarodowa uległa diametralnej zmianie. W
okresie zimnej wojny i po jej zakończeniu, kiedy zaczął kształtować się nowy ład ewolucji podlegała
polityka zagraniczna wszystkich podmiotów stosunków międzynarodowych, w tym Chin i ich stosunku do
Europy Zachodniej. Od momentu nawiązania stosunków dyplomatycznych między EWG a Chinami 15
września 1975 r. dwustronne relacje diametralnie zmieniły swoje oblicze. Rosnące znaczenie integrujących
się krajów Europy Zachodniej nie znajdowało istotnego odzwierciedlenia w polityce zagranicznej Chin,
nawet po powołaniu do życia UE. Rozwój dwustronnych relacji, obserwowany od połowy ostatniej dekady
XX w. był bardziej pochodną zainteresowania UE niż Chin. Szerzej o stosunkach UE-Chiny i ich
uwarunkowaniach.: B. Góralczyk, Pekińska Wiosna 1989. Początki ruchu demokratycznego w Chinach .
Wyd. Familia, Warszawa 1999; E. Haliżak, Polityka zagraniczna ChRL: uwarunkowani decyzyjne i wizje
rzeczywistości międzynarodowej, (w:) Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie 1978-2000, red.
K. Tomala, Wyd. Instytut Nauk Politycznych PAN, Trio, Warszawa 2001; R. L., China and Europe Since
1978: An Introduction, „The China Quarterly” 2002, nr 169, London; F. Grzegorzewski, op. cit.; J. Kukułka,
Historia współczesnych stosunków międzynarodowych 1945-2000, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa
2007, s. 59-61, 95-97, 164-166, 213-225, 299-340, 347-419, 451-629, 827; K. Gorgol, Kluczowe problem
polityczne w dialogu Unii Europejskiej z Chińską Republiką Ludową, (w:) Współczesny daleki Wschód w
stosunkach międzynarodowych – rywalizacja i mocarstwowość, red. D. K. Gemechu, Forum Polityczne, Instytut Nauk Politycznych UWM w Olsztynie, Olsztyn 2008, t. 8 , s. 368-369; J. Men, The EU-China Political
Dialogue, [w:] EU-China Observer, Department of EU International Relations and Diplomacy Studies, Issue
5, 2010 s. 2-8,
http://www.coleurop.be/file/content/studyprogrammes/ird/research/pdf/EUChinaObserver/2010/EU%20Chin
a%20Observer%205_2010.pdf (22.10.2013).
2
Determinanty te obejmowały: wspólne interesy w dziedzinie bezpieczeństwa globalnego i regionalnego, szczególnie związane z przestrzeganiem zobowiązań prawnomiędzynarodowych w sferze rozbrojenia i kontroli
zbrojeń, handlu bronią, rozwiązywania problemów ochrony środo wiska, rozwoju technologicznego, demograficznych, migracji, tworzenia społeczeństwa informacyjnego, ubóstwa, światowej stabilności
ekonomicznej, które wymagają większego zaangażowania i włączania Chin we współpracę w ramach
społeczności międzynarodowej. Ponadto w dokumencie odnotowano, iż reformy przeprowadzone w Pańs twie Środka przyniosły mu rozwój gospodarczy i wzrost pozycji na arenie międzynarodowej. PKB Chin
wzrosło z 9% w 1980 r. do 12-13% w ciągu lat 1993-1995, pomimo iż gospodarka Chin nie miała charakteru
rynkowego. Dynamiczny rozwój chińskiej gospodarki doprowadził do 14-krotnego wzrostu wymiany handlowej latach 1980-1995. Nie wzrósł udział inwestycji zagranicznych UE w Chinach i stanowił on 4%
wszystkich inwestycji poczynionych w Państwie Środka. W tej dziedzinie UE wyprzedzała Japonia i USA.
Handel zagraniczny w Chinach pozostawał objęty monopolem państwowym i a polityka handlowa kształtowana była przez stosowanie środków pozataryfowych i parataryfowych oraz wygórowanych ceł.
117
organizacji gospodarczych, szczególnie dotyczyło to członkostwa w WTO, gdyż UE liczyła, że nałoży
1
ono na partnera szereg norm prawnych i praktyk stosowanych przez standardy tej organizacji .
Wskazano także nowe priorytety współpracy bilateralnej tj: kooperacja w dziedzinach
o kluczowym znaczeniu dla chińskiej gospodarki, wymiana dobrych praktyk oraz współpraca w
2
zakresie reform, a także determinanty sukcesu i propozycje mechanizmów ich osiagnięcia . Mając na
względzie swoje interesy, sytuację wewnętrzną Chin i ich wpływ na politykę międzynarodową UE
podkreślia potrzebę i swoje zainteresowanie wspieraniem Chin w budowie dobrze funkcjonujących
instytycji i społeczeństwa obywatelskiego opartego na zasadach prawa. W procesie dalszej
transformacji UE zaoferowała Chinom dostęp do najnowszych osiągnięć nauki, szkoleń dla
ekonomistów i seminaria umożliwiające poznanie rozwiązań europejskiej polityki społecznej. Komisja
Europejska poparła rozszerzenie stosunków bilateralnyc h Chin z krajami UE, widząc w takim działaniu
3
ożywienie wymiany handlowej i ułatwienie dostępu do chińskiego rynku . Głównymi tematami
współpracy były: usługi finansowe, rolnictwo, prawo własności intelektualnej, rozwój kontaktów
pomiędzy regionami i centralnymi administracjami Chin i UE, standardy i zamówienia publiczne,
opracowanie strategii współpracy ekonomicznej UE z Chinami w dziedzinach o kluczowym znaczeniu
dla chińskiej gospodarki. Unia zobowiązała się również do pomocy w kształceniu przyszłych kad r dla
instytucji i przedsiębiorstw oraz podejmowania wspólnych badan naukowych w zakresie nowych
4
technologii .
Następnym krokiem w kształtowaniu rozwoju unijnej polityki było przedstawienie przez
Komisję Europejską 25 marca 1998 r. komunikatu dotyczącego budowy kompleksowego partnerstwa
z Chinami. Priorytetowe kwestie były zbieżne z przyjetą strategią polityczną i bardziej precyzyjnie
5
ukierunkowywały realizację założeń polityki UE oraz zwiększały jej finansowanie . W dokumencie
zostały wyodrębnione następujące zagadnienia:

zaangażowanie Chin na arenie międzynarodowej – obejmujące modernizację unijnochińskiego dialogu politycznego, wykorzystanie współpracy w ranmach ASEM, wspieranie dialogu w
rozwiązywaniu regionalnych problemów w Azji, podejmowanie wyzwań globalnych, rozwój powiązań z
Hong Kongiem i Maccau;

wsparcie chińskiej transformacji w kierunku społeczeństwa otwartego, opartego na
rządzach prawa i respektującego prawa człowieka – bazujące na promocji praw człowieka w otwartej
dyskusji i poprzez współpracę;

integracja Chin w ramach gospodarki światowej – dotycząca włączenia Chin w
światowy system handlu, wsparcia akcesji w WTO, wzmocnienia unijno-chińskiego handlu, promocji
inwestycji, rozwoju dwustronnych porozumień sektorowych, liberalizacji sektora finansów i deregulacji,
promocji euro w Chinach jako stabilnej waluty oraz wsparcie chińskich reform gospodarczych i
społecznych – obejmujących zapobieganie negatywnym skutkom ubocznym restrukturyzacji
przedsiębiorstw, reformy sektora zdrowia, ubezpieczeń społecznych i finansów, współpracę
przemysłową, dialog środowisk biznesowych, modernizację systemu prawnego i adminsitracyjnego;
szkolenia, współpracę naukowo-technologiczną, ochronę środowiska i energetykę oraz zwiększanie
spójności społecznej, w tym redukcji ubóstwa;

zapewnienie funduszy europejskich na realizację polityki UE wobec Chin –
zwiększanie puli środków finansowych, ścisłe ich powiązanie z realizacją konkretnych zadań,
projektów w celu maksymalizacji efektywności ich wydatkowania;

podniesienie rangi, umocnienie pozycji UE – poprzez zwiększenie widoczności jej
6
działań w Chinach i na świecie, intensyfikację unijnej polityki informacyjnej .
1
Communication of the Commission: A Long-Term Policy for China-Europe Relations, COM 1995/279,
http://www.eeas.europa.eu/china/docs/com95_279_en.pdf (23.10.2013).
2
Tamże.
3
Instytucjonalizacją kontaktów UE - Chiny zajęła się powołana w 1993 r. Grupa Robocza Handlu i Gospodarki.
Zaproponowała ona Chinom, wraz Komisją Europejską, podjęcie rozmów w kwestiach finansowych, walutowych i społecznych, nawiązanie kontaktów z OECD, G7 oraz zwiększenie częstotliwości spotkań Grupy
Roboczej Handlu i Gospodarki. Rokowania Chiny rozpoczęły w 1986 r.
4
A long term Policy China- Europe relations, http://aei.pitt.edu/2784/1/062.pdf (25.10.2013).
5
Por.: F. Grzegorzewski, op.cit., s. 18-22; K. Gorgol, op. cit., s. 369-370.
6
Building a Comprehensive Partnership with China, COM(1998) 181, Brussels, 25 March 1998, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:1998:0181:FIN:EN:PDF (24.10.2013).
118
Każda z wymienionych sfer została wsparta w większości mało konkretnymi inicjatywami. W
obszarze umacniania zaangażowania Chin na arenie międzynarodowej Komisja Europejska
zaproponowała: spotkania na corocznych szczytach UE -Chiny i inne spotkania na najwyższym
szczeblu, dalsze zwiększanie zaangażowania Chin w ramach ASEM, współpracę na rzecz reformy
ONZ, promowanie rozmów w sprawach dotyczacych Chin na forum G7 i OECD, ustanowienie dialogu
na rzecz nierozprzestrzeniania broni jądrowej i współpracy w dziedzinie kontroli eksportu broni aż do
1
pełnego włączenia w globalny proces kontroli zbrojeń , współpracę w zwalczaniu handlu narkotykami,
praniu brudnych pieniędzy, przestępczości, nielegalnej imigracji, poruszaniu kwestii praw człowieka w
ramach dialogu politycznego, pojęcia rozmów na temat ochrony środowiska i zrównoważonego
rozwoju, prowadzenie dyskusji z Chinami na temat bezpieczeństwa regionalnego w Azji, rozwijanie
dialogu dotyczacego sytuacji na Półwyspie Koreańskim, Azji Środkowej i Południowo -Wschodniej,
autonomii Hongkongu oraz Makkau i współpracy z tymi terytoriami. W odniesieniu do wsparcia
chińskiej transformacji w kierunku społeczeństwa otwartego, opartego na rządzach prawa i
respektującego prawa człowieka, propozycje dotyczyły przekonywania Chin do podpisania,
ratyfikowania i pełnej implementacji Paktu Praw Człowieka ONZ i konwencji Międzynarodowej
Organizacji Pracy, wzmocnienia dwustronnego dialogu o prawach człowieka, powrotu do dialogu
opartego na konkretnych programach współpracy, promowaniu prawa i wzmacnianiu społeczeństwa
2
obywatelskiego w Chinach . Wykazane inicjatywy były bardzo ogólne i bardziej stanowiły drogowskaz
niż konkretny plan działań. W części ekonomicznej dokument ten za podstawowe cele polityki uznał:
wsparcie akcesji Chin do WTO, rozwój stosunków bilateralnych powiązany z otwarciem chińskiego
rynku dla partnerów, zniesienie występujących w chińskiej polityce handlowej ograniczeń,
wprowadzenie przez Chiny międzynarodowych standardów pracowniczych, w tym zakaz zatrudniania
dzieci, możliwość zrzeszania się pracowników, promocję inwestycji europejskich w Chinach i poprawę
3
klimatu, a także działania na rzecz ochrony środowiska . Do strategicznego dialogu sektorowego
Komisja Europejska zaliczyła: telekomunikację, energetykę, ochronę środowiska, biotechnologię,
transport, usługi finansowe oraz politykę konkurencji. Za pożądane uznano tworz enie wspólnych
spółek joint – venture. Działania w tym zakresie mogły również wzmocnić bilateralne porozumienia
krajów europejskich z Chinami w dziedzinie transportu morskiego, lotniczego, broni jądrowej,
technologii informacyjnych, aeronautyki. Celem realizacji zaplanowanych działań powołano
międzynarodową grupę roboczą. Za niezwykle istotne uznano kontynuowanie dialogu europejskiego z
administracją Chin w celu realizacji projektów, uzgodnienie strategii działania i długoterminowego
planowania. Szczególna rola przypadła promocji działań na rzecz rozwoju kontaktów Unia - Chiny,
które powinny być praktycznie realizowane przez: współpracę Komisji ds. Informacji, wymianę
studentów, wystawy, seminaria. Podkreślono również konieczność wspierania reform gospodarcz ych i
społecznych w Chinach poprzez szkolenia i praktyki odbywane przez obywateli Chin w krajach UE.
Istotną rolę w ramach współpracy UE - Chiny odegrać miała kooperacja w zakresie nauki i technologii.
Przewidziano zawieranie umów bilateralnych i wielostronnych koncertujących się na badaniach w
zakresie rolnictwa, technologii informacyjnych i komunikacyjnych, biotechnologii, materiałoznawstwa,
transportu, energii, środowiska naturalnego. Część przedsięwzięć finansować miał Europejski Bank
Rozwoju, a większe projekty międzynarodowe instytucje finansowe tj. Bank Światowy. Komisja
Europejska zobowiązana została do corocznego składania Radzie UE i Parlamentowi Europejskiemu
4
sprawozdań o postępach realizacji celów .
Na przełomie XX i XXI w. zmieniły się uwarunkowania polityki UE wobec Azji, w tym Chin, na
5
skutek procesów zachodzacych wewnątrz UE i w jej otoczeniu . W relacjach dwustronnych
1
Zwłaszcza dotyczyło to wprowadzenia stałego zakazu eksportu min przeciwpiechotnych.
Building a Comprehensive Partnership with China, op. cit.
3
We wstępie UE odnotowała rosnącą rolę Chin w gospodarce światowej i podwojenie obrotów handlowych w
ciągu ostatnich lat oraz ich dwudziestokrotny wzrost od momentu nawiązania stosunków z UE.
4
Building a Comprehensive Partnership with China, op. cit.
5
Wiązały się one z reformą Traktatu o UE z Amsterdamu, a następnie z Niceii, w tym wprowadzenia waluty
euro, wzmocnienia WPZIB, powołania Europejskiej Polityki Bezpieczeńśtwa i Obrony, przyjęcia Karty Praw
Podstawowych, przygotowywanego rozrzeszenia UE oraz wzrostu miedzynarodowej roli Chin w sferze
ekonomicznej i politycznej. W odpowiedzi na nową sytuację UE przyjęła w 2001 r. dokument „Europa i
Azja: Strategiczne Ramy Wzmocnionego Partnerstwa, które miało opierać się m.in. na wzmocnieniu
zaangażowania politycznego UE w Azji; wzajemnych stosunków handlowych i inwestycyjnych oraz
przyczynianiu się do redukcji ubóstwa w regionie. Szerzej: Europe and Asia: A Strategic Framework for En2
119
najważniejszym wydarzeniem było podpisanie 19 maja 2000 r. Porozumienia pomiędzy UE i Chinami
w sprawie akcesji Chin do WTO. W dokumencie podkreślono, iż członkostwo Chin w tej organizacji
powinno zmienić ich politykę handlową, otworzyć chiński rynek oraz przyczynić do reformowania
gospodarki. Z jednej strony kreowało to nowe możliwości zaangażowania stron w szersze spektrum
problemów, a z drugiej stanowiło źródło kolejnych wyzwań dla polityki UE. W odpowiedzi na te
przemiany UE przygotowała strategię wobec Chin przedstawioną przez Komisję Europejską 15 maja
2001 r., która miała być narzedziem realizacji założeń zdefiniowanych w 1998 r. i krokiem w kierunku
zwiększenia efektywności dalszej polityki UE. Dokument zawierał odwołanie do długoterminowych
celów polityki UE, prezentację rozwoju dotychczasowych relacji z Chinami i nowe uwarunkowania, a
także wyniki implementacji założeń z 1998 r. Nowym elementem było wprowadzenie średnio - i
krótkoterminowych, konkretnych i praktycznych planów działań w poszczególnych obszarach
1
priorytetowych, na które UE skutecznie może oddziaływać . Dowodziło to wzrostu świadomości UE z
ograniczonego wpływu na Chiny, co słusznie ukierunkowalo ją na identyfikację tych celów, które
realnie mogą być realizowane poprzez koncentrację na efektywnych sposobach działania. Strategia
kładła także większy nacisk na zagadnienia gospodarcze w porównaniu do wcześniejszych
dokumentów, co wynikało z większej zbieżności interesów w tej sferze i szans na skuteczniejsze
oddziaływanie w porównaiu do spraw politycznych. W pierwszym celu, dotyczącym zaangażowania
Chin na arenie międzynarodowej na rzecz wzmacniania dialogu politycznego, do kluczowych
zagadnień zaliczono: zapewnienie większej spójności i ciagłości w planowaniu rozmów na wszystkich
poziomach, ukierunkowane wzmocnienie dialogu na szczeblu ekspertów na temat poszczególnych
zagadnień wspólnego zainteresowania, zobowiązanie do zapewnienia lepszego przygotowania
dialogu na wszystkich szczeblach, lepsze powiązanie problemów globalnych i ich ujmowanie we
wspólnych dokumentach przyjmowanych przy okazji szczytów UE -Chiny oraz kodyfikację ram dla
dialogu politycznego UE-Chiny. Intensyfikację rozmów politycznych zamierzano osiagnąć poprzez
kontynuowanie ich na nowym poziomie dyrektorów politycznych, copółrocznych spotkań Trójki z
przedstawicielami Chin w sprawach, w których osiagnięto porozumienie w zakresie prowadzenia
dialogu tj.: kwestie azjatyckie, nieproliferacja broni, eksportu broni konwencjonalnej oraz rozważenie
włączenia spraw dotyczacych ONZ, a także ustanowienia regularnego dialogu Trójki z ekspertami
chińskiego MSZ w kwestiach regionalnych i międzynarodowych, lepszą koordynację na różnych
szczeblach i przygotowanie spotkań politycznych, ustalenie zagadnienia wspólnych tematów,
mogących być przedmiotem wspólnych oświadczeń przy okazji szczytów, prowadzenie monitoringu
skuteczności dialogu UE-Chiny na wszytskich szczeblach przez Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa i
elastyczne jego dostosowywanie do potrzeb, podjęcie próby rozciągnięcia dialogu na inne kwestie
2
tj.: terroryzm czy problemy pozaazjatyckie, rozważenie wzmocnienia ram dialogu politycznego . W
hanced Partnership, http://europa.eu.int/comm/external_relations/asia/doc/com01_469_en (26.10.2013).W
kolejnym kroku UE zaczęła tworzyć regionalne akty programowe dla Azji. Pierwszy został przyjęty w 2004
r. i dotyczył działań na lata 2005-2006. Następnie Komisja Europejska przygotowała strategiczny dokument
obejmujący programy regionalne dla Azji na lata 2007-2013, w skład których wchodzą następujące priorytetowe obszary: wsparcie procesów integracji regionalnej, współpraca w zakresie polityki know-how oraz
wsparcie dla osób wysiedlonych. Został on zaadresowany m.in. do Chin, Indii i Korei Południowej. Szerzej:
http://www.eeas.europa.eu/asia/rsp/07_13_en.pdf (26.10.2013).
1
Communication from the Commission the Council and the European Parliament. EU Strategy towards China:
Implementation of the 1998 Communication and Future. Steps for a more Effective EU Policy, Brussels,
15.5.2001, COM(2001) 265, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2001:0265:FIN:EN:PDF (27.10.2013). Por.: F. Grzegorzewski, op. cit., s. 25-28.
2
Zdecydowano o koncentarcji polityki UE na następujących kwestiach: prawach człowieka, skutecznych
sposobach pokojowego rozwiązywania problemów poprzez dialog wielostronny, wsparciu działań ONZ w
zakresie nieproliferacji broni, eksportu broni i rozbrojenia, nielegalnej imigracji i handlu ludźmi,
intensyfiakcja zaangazowania w inicjatywy ONZ, zwiększenie świadomości w sferze planowania i
przygotowywania spotkań w zakresie korelacji problemów regionalnych i globalnych, wszytskich polityk i
organizacji międzynarodowych. W zakresie wspierania Chin w transformacji społec zeństwa zdecydowano o
skoncentrowaniu się, zorientowaniu się na wyniki w dialogu o prawach człowieka, z pełnym
uwzględnieniem wniosków ze stycznia 2001 r. Rady do Spraw Ogólnych, współpracy we wspieraniu Chin w
przygotowywaniu i wdrażaniu reform w dziedzinie praw człowieka poprzez programy pomocowe dotyczace
rzadów prawa, reform prawych, ekonomicznych, społecznych, kulturalnych, w tym praw obywatelkich i
120
wymiarze ekonomicznym „Strategia UE wobec Chin. Realizacja komunikatu z 1998 r. oraz przyszłe
kroki dla bardziej efektywnej polityki„ z maja 2001 r. najwięcej uwagi poświęcała problemom: deficytu
UE w handlu z Chinami i niewielkiego udziału bezpośrednich inwestycji europejskich w Państwie
Środka, zwiększającej się konsumpcji bogactw mineralnych przez chińską gospodarkę oraz
1
problemom zanieczyszczenia środowiska . Komisja Europejska przyczyniła się także do rozpoczęcia
promocji dialogu UE – Chiny w zakresie edukacji zasobów ludzkich oraz kreowania polityki
2
przedsiębiorczości . Strategia informowała również o zaawansowanej budowie społeczeństwa
3
informacyjnego w Chinach . W zasadzie do końca XX w. UE i Chiny zbudowały szerokie podstawy
pod przyszłe partnerstwo strategiczne.
Założenia partnerstwa strategicznego
Rosnące zainteresowanie obu stron rozwojem kontaktów przełożyło się na ustanowienie w
2003 r. partnerstwa strategicznego. Wynikało to także z przyjetej Strategi Bezpieczeństwa UE, w
4
której Chiny zostały wymienione jako partner startegiczny . W świetle rosnacego znaczenia Chin na
arenie globalnej i w stosunkach bilateralnych z UE współpraca i rywali zacja stały się naturalnymi
elementami ich partnerstwa. W dokumencie Komisji Europejskiej „Dojrzewajace partnerstwo –
wspólne interesy i wyzwania w stosunkach UE – Chiny‖, przedstawiono kierunki działań na kolejne
lata i propozycje nowych inicjatyw. W obsz arze podjęcia wspólnej odpowiedzialności i promowania
globalnego zarzadzania UE wyraziła nadzieję, że rosnąca w świecie rola Chin zdeterminuje wolę
większej partycypacji i ponoszenia odpowiedzialności za problemy międzynarodowe, zwłaszcza
podjęcia się roli lidera integracji regionalnej w Azji. Wśród nowych działań wymieniono: podnoszenie
efektywności dialogu politycznego poprzez lepszą koordynację działań wewnątrz UE i z Chinami,
większą częstotliwość i ciagłość rozmów oraz włączenie spraw Chin w dialog z k rajami trzecimi.
W dialogu politycznym UE za prioryteowe zagadnienia uznała problemy bilateralne, regionalne i
globalne. W dwustronnych kontaktach ponownie podkreślono wagę praw człowieka, większą
orientację na konkretne projekty i wyniki współpracy dotycz acej nielegalnej imigracji, w tym otwarcie
negocjacji w sprawie umowy o readmisji. Na wniosek chiński postanowiono kontynuować wzmocnioną
współpracę w zakresie sprawiedliwości i spraw wenetrznych, szczególnie dotyczących walki z różnymi
przejawami przestępczości zorganizowanej. Została poruszona także kwestia autonomii Tybetu,
Hongkongu, Makkau oraz Tajwanu. Priorytety regionalne objęły tradycyjnie: Półwysep Koreański,
subkontynent indyjski, Morze Południowochińskie, promowanie aktywnej postawy Chin w regio nie, w
tym zwaszcza w ramach ASEM, ARF, oraz angażowania w dialog kultur i cywilizacji. Zdecydowano
także ustaleniu możliwości wymiany informacji między UE a Szanghajską Organizacją Współpracy.
Koncentracja UE na problemach o zasiegu globalnym dotyczyła: s tałej ich obecności w regularnym
dialogu unijno-chińskim, łącznie z konsultacjami we wszczesnej fazie formułowania polityki UE,
wspierania skoordynowanego podejścia do spraw unijno-chińskiego zainteresowania wyrażanego
m.in. we wspólnych deklaracjach i inicjatywach, wzmacniania wielostronnych mechanizmów
politycznych oraz demokracji, uwzględniono także identyfikowanie i programowanie nowych obszarów
wsparcia ze strony UE tj. zapobieganie torturom. Communication from the Commission the Council and the
European Parliament. EU Strategy towards China: Implementation of the 1998 Communication and Future.
Steps for a more Effective EU Policy, op. cit.
1
W tekście strategii odnotowano, iż w 2000 r. odbyło się spotkanie władz chińskich z przedstawicielami Eu ratomu w sprawie budowy elektrowni atomowych w Chinach, a 2001 r. w Pekinie odbyła się wspólna konfe rencja na temat wykorzystania energii atomowej.
2
Środowiska naukowe z Chin i UE zachęcono do udziału w pracach ASEM oraz podejmowania wspólnych projektów badawczych.
3
W 2000 r. dostęp do Internetu posiadało 40 mln mieszkańców a w 2005 r. liczba miała wynieść 300 mln.
Celem zwiększenia dostępności dokumentów UE oraz promocji jej polityki wobec Chin Komisja Europejska
przeprowadziła informatyzację zgromadzonych danych, zamieszczając teksty dokumentów mówiących o
współpracy z Państwem Środka w Internecie. W uroczystym otwarciu dostępu do stron internetowych w
Brukseli udział wzięło dwudziestu chińskich dziennikarzy. Communication from the Commission the Cou ncil and the European Parliament. EU Strategy towards China: Implementation of the 1998 Communication
and Future. Steps for a more Effective EU Policy, op. cit.
4
A Secure Europe in a Better World, European Security Strategy, Brussels, 12 December 2003,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/78367.pdf (03.11.2013). Szerzej o Chinach w polityce
bezpieczeństwa UE: Szerzej T. Kamieński, op. cit., s. 32-48.
121
rozwiązywania problemów, w tym dotyczących bezpieczeństwa i środowiska, głównie na forum ONZ,
1
oraz współpracy naukowo-technologicznej .
W procesie wspierania Chin w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego, s zczególnie w
odniesieniu do praw człowieka za nowe płaszczyzny działań UE przyjęła: podniesienie dialogu na
szczebel wieceministrów, skupienie się na kwestiach, w których dotychczas były bardzo nikłe postępy,
zaangażowanie większej liczby podmiotów zajmujących się tą problematyką w państwach UE i innych,
w tym przedstawicieli środowiska akademickiego, organizacji pozarządowych, funkcjonariuszy policji i
służby więziennej, a także organizowanie szkoleń dla pracowników różnych instytucji publicznych,
wsparcie eksperckie UE w zakresie oceny zgodności prawa krajowego z międzynarodowym oraz
chińskich prób z wyborami bezpośrednimi, rozszerzenie programów współpracy w nowych obszarach
jak: zapobieganie torturom, wolności słowa i mediów, promowanie praw mniejszości i praw
pracowniczych, równości płci oraz współpracy z Międzynarodowym Trybunalem Karnym. Sfera
wparcia społeczeństwa w Chinach objęła promowanie kontaktów i dialogu między europejskim a
chińskim społeczeństwem, ograniczanie społecznych kosztów reform przez wspieranie działalności
organizacji społeczeństwa obywatelskiego i unijne programy kreowania powiązań między
europejskimi i chińskimi organizacjami, a także włączanie chińskich organizacji pozarządowych w
2
międzynarodowe konferencje na temat otwartego społęczeństwa obywatelskiego .
Priorytet ekonomiczny zakładał wsparcie rozwoju gospodarczego Chin i ich wejście do WTO.
Komisja zasugerowała przygotowanie nowych umów w dziedzinie transportu morskiego, nawigacji
satelitarnej i pomocy administracyjnej. Ponadto wytyczyła priorytetowe działania, które jej zdaniem
miały usprawnić stosunki unijno- chińskie. Należały do nich: wspieranie inicjatyw Wspólnoty, które
doprowadzić miały do poprawy bilansu handlowego UE i zwiększenia bezpośrednich inwestycji
zagranicznych na terenie Chin, przyjęcie przez Chiny ustaleń Rundy Doha, wspólne działania w
zakresie tworzenia społeczeństwa informacyjnego w Chinach, wprowadzenia ogólnoświatowych norm
sanitarnych i weterynaryjnych, podejmowanie wspólnych przedsięwzięć naukowych w ramach
Projektu ITER i Programu Galileo, promowanie sprawdzonych doświadczeń w dziedzinie reform
społeczno - gospodarczych. W czwartym punkcie dokumentu zatytułowanym „Chiny – UE. Program
obopólnie korzystnego partnerstwa‖ podkreślono konieczność aktywniejszego udziału Chin w
programach finansowanych przez UE: Asia – Invest i Asia – Link, które przyczyniły się do poprawy
stosunków pomiędzy partnerami. Komisja zaproponowała również włączenie Chin w proces
3
programów indykatywnych .
W kolejnym kroku na rzecz wzmocnienia relacji strategicznych UE 24 października 2006 r.
przyjęto dokument Komisji Europejskiej „EU-Chiny: bliższe partnerstwo, większa odpowiedzialność‖.
Określał on bariery w rozwoju bilateralnej współpracy i zakres zaangażowania UE w rozwiązywanie
tych problemów, ochronę interesów m.in. poprzez dialog i negocjacje oraz silniejszą współpracę
multilateralną w sprawach wspólnego zainteresowania. W części dotyczącej wspierania Chin na
drodze do bardziej otwartego i pluralistycznego społeczeństwa UE skoncent rowała się tradycyjnie na
wzmocnieniu dialogu w zakresie praw człowieka i ukierunkowaniu go na konkretne efekty oraz lepszej
koordynacji z dialogami państw członkowskich, a także na efektywnym zarządzaniu procesami
migracyjnymi m.in. poprzez jak najszybsze zawarcie umowy o readmisji, specjalny dialog z chińskim
Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego w sprawach migracji, walki z przestępczością
zorganizowaną, teroryzmem, korupcją. UE uwzględniła także działania na rzecz wzmocnienia relacji
międzyludzkich, dialogu międzykulturowego poprzez sprzyjanie kontaktom środowisk akademickich,
pozarządowych. Dokument postulował utrzymanie trendu w zakresie wymiany studenckiej. Komisja
postulowała również powołanie nowego niezależnego Forum UE – Chiny służącego radami
przywódcom politycznym. Za ważny aspekt współpracy uznano zacieśnienienie kontaktów między
Parlamentem Europejskim a chińskim Narodowym Kongresem Ludowym oraz między Radą
Społeczno-Gospodarczą ONZ a Chińskią Radą Ekonomiczno – Społeczną, partiami politycznymi i
4
innymi ciałami . Unijno – chińska odpowiedzialność za podejmowanie wyzwań i rozwiązywanie
1
A maturing partnership shared interest and challenge in EU-China relations, COM(2003) 533, Brussels, 10
September 2003,
http://www.cewp.fudan.edu.cn/attachments/article/66/EU's%20China%20Po licy%20Paper%202003.pdf
(31.10.2013).
2
Tamże.
3
Tamże.
4
EU – China: Closer partners, growing responsibilities, Brussels, 24.10.2006, COM(2006) 631,
122
1
problemów globalnych dotyczyła kwestii będących od początku dialogu w kręgu zainteresowania .
Nowym elementem, budzącym zaniepokonienie UE, była kwestia przejrz ystości rosnących chińskich
celów i wydatków wojskowych. Zagadnienie to wiąże się z dialogiem w sprawie nieproliferacji broni,
kontroli eksportu broni i zbrojeń oraz unijnym embargiem na broń. W związku z dążąniem chińskich
władz do zniesienia embarga na broń UE zadeklarowała kontunuację prac w tej sprawie, ale pod
warunkiem, że prezydencje zakończą techniczne przygotowania zabezpieczajace przed jakościowym i
ilościowym wzrostem sprzedaży broni, zostanie zintensyfikowana współpraca na rzecz ochrony praw
człowieka oraz poprawy stosunków w Cieśninie Tajwańskiej oraz zwiększenia przejrzystosci chińskich
2
wydatków wojskowych .
W stosunkach gospodarczych UE – Chiny strony zamierzały promować działania na rzecz
zrównoważonego rozwoju i trwałego wzrostu gospodarczego i wspierać wspólne przedsięwzięcia w
dziedzinach: energia, ochrona środowiska, zmiany klimatyczne, otwarcie chińskiego rynku, a także
przyczyniać się do rozwoju badań naukowych, kontaktów kulturalnych, w tym wymiany studentów. Do
3
zadań Chin zaliczono dbałość o rozwój stosunków dwustronnych i współpracy regionalnej .
Komunikatowi „UE – Chiny: bliższe partnerstwo, większa odpowiedzialność„ z 24 października
2006 r. towarzyszył dokument programowy w sprawie handlu i inwestycji UE – Chiny konkurencja i
4
partnerstwo . Podkreślił on, iż wymiana handlowa z UE przyczyniła się do umocnienia pozycji Chin na
świecie, będących czwartą potęgą gospodarczą oraz trzecim eksporterem globu. Dzięki kontaktom z
europejskimi firmami Chinom udało się pozyskać nowe technologie, a UE ustabilizować rynek pracy,
odnotowano wzrost eksportu europejskich usług w Chinach. Wiele firm z UE stała się bardziej
konkurencyjna ze względu na możliwość korzystania z tanich czynników produkcji, a chiński eksport
do Europy wymusił obniżki cen towarów. Handel pomiędzy partnerami doprowadził do specjalizacji w
produkcji i wymianie. W eksporcie towarów europejskich do Chin 2/3 stanowiły maszyny, urządzenia i
pojazdy. Chiny wyspecjalizowały się w eksporcie do UE towarów o zaawansowanej technologii .
Pomimo ich akcesji do WTO handel ze Wspólnotą napotykał nadal na bariery w dostępie do rynku, a
unijne przedsiębiorstwa w Chinach konkurowały na nieuczciwych zasadach. Postulowano, iż
realizacja partnerstwa UE – Chiny przejawiać się winna w podjęciu przez te ostatnie w 2008 r.
rokowań o przystąpieniu do porozumienia w sprawie zamówień rządowych. Do priorytetowych
obszarów współpracy UE – Chiny dokument zaliczył: szersze otwarcie chińskiego rynku, wspieranie
europejskich przedsiębiorstw podejmujących działania na rynku partnera, rozwijanie negocjacji
w dziedzinach: zagadnień makroekonomicznych, finansowych, konkurencji, polityki przemysłowej i
regulacyjnej, bezpieczeństwa produktów i żywności. Do obszarów pogłębionego dialogu zaliczono
również: ochronę środowiska i pozyskiwanie surowców. Postulowano by partnerstwo UE z Chinami
przejawiało w zbliżeniu gospodarek oraz przygotowaniu negocjacji do zawarcia nowej umowy o
Partnerstwie i Współpracy, która uaktualni dokument z 1985 r. i stworzy lepszy dostęp do rynk ów,
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=COM :2006:0631:FIN:EN:PDF (2.11.2013).
1
Wymieniono tu: promocję pokoju, bezpieczeństwa i multilateralizmu, współpracę w ramch ONZ i jego
reformy, rozwiązywanie konfliktów i walkę z teroryzmem, nieproliferacji broni jądrowej, eksportu broni
konwencjonalnej i rozbrojenia, a także wzrostu ws półpracy regionalnej, szczególnie związanej z Bliskim
Wschodem, Azją Wschodnią i Środkową oraz Afryką.
2
Accompanying COM(2006) 631 final, Closer Partners, Growing Responsibilities: A policy paper on EU-China
trade and investment: Competition and Partners hip, Commission Working Document Brussels, 24.10.2006;
COM(2006) 632, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=COM :2006:0632:FIN:EN:PDF
(2.11.2013); EU – China: Closer partners, growing responsibilities, op. cit. Potrzeba i wola wzmocnienia
strategicznego partnerstwa UE-Chiny zaproponowana przez Komisję Europejską została zaaprobowana i
ujęta w konkluzjach Rady UE z 11-12 grudnia 2006 r.
http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/06/st16/st16291.en06.pdf (3.11.2013); Szerzej o stosunkach UEChiny zob.: N. Casarini, The evolution of the EU-China relationship: from constructive engagement to strategic partnership, Occasional Paper nr 64, EU Institute for Security Studies, October 2006 r., s. 19-20.
3
Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego UE – Chiny. Bliższe partnerstwo, większa odpowiedzialność http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM :2006:0631:FIN:PL:HTM L
(5.11.2013).
4
EU – China: Closer partners, growing responsibilities, op. cit.
123
wykraczając poza reguły WTO, a także wykaże odpowiedzialność Chin za ożywienie i zakończenie
1
Rundy Doha .
Osiągnięcia partnerstwa strategicznego UE - Chiny
Za sukces realizacji założeń unijnej polityki wobec Chin można uznać urzeczywistnienie
corocznych spotkań na szczytach UE-Chiny, które nie tylko doprowadziły do ustanowienia partnerstwa
strategicznego, ale także wspierały jego rozwój. Pierwszy miał miejsce 2 kwietnia 1998 r. i położył
2
podwaliny pod budowę zaufania oraz rozwój wzajemnych relalcji . W latach 1998 – 2013 odbyło się
łacznie 16 takich szczytów, z czego 10 w okresie partnerstwa. Ich ustalenia w istotnym stopniu
przyczyniły się do rozwoju współpracy bilateralnej i na arenie międzynarodowej. Ta cenna platforma
konsultacji sprzyjała zawieraniu kolejnych porozumień.
Na tle wszytskich płaszczyzn współpracy nową propozycją w trakcie rozmów na ósmym
szczycie w 2005 r. można uznać ustalenia dotyczące nowej propozycji otwarcia Centrum
Europejskiego w Chinach i rozszerzenia współpracy w zakresie wymiany oraz szkoleń kadry
3
kierowniczej . Dziewiąty szczyt w 2006 r. przyniósł nie tylko obustronne uznanie wagi politycznego
dialogu na wysokim szczeblu i konsultacji na wszystkich poziomach zwiększenie zrozumienia i
zaufania, rozwój i pogłębianie stosunków dwustronnych, ale także znaczącą rolę ustanowionego
mechanizmu regularnego dialogu strategicznego, ułatwiającego dyskusję na istotne, międzynarodowe
i regionalne sprawy oraz wymianę poglądów na temat kwestii wzajemnego zainteresowania w
relacjach dwustronnych. Szczególnie ważnym krokiem na przód była wspólna decyzja o rozpoczęciu
negocjacji w sprawie ramowego porozumienia o partnerstwie i współpracy. Jednakże strony nie doszły
do porozumienia w sprawie uregulowania kwestii tajwańskiej. Chiński postulat z niesienia embarga na
broń spotkał się z odpowiedzią UE o gotowości kontynuowania działań w tym zakresie. Zgodnie ze
wspólną deklaracją w sprawie nieproliferacji i kontroli zbrojeń z 2004 r. partnerzy zgodzili się na rozwój
współpracy w tej sferze, zwłaszcza w kontekście konferencji przeglądowej w sprawie konwencji o
zakazie broni biologicznej i toksycznej zaplanowanej na listopad 2006 r. i zbliżającego się posiedzenia
komitetu przygotowawczego do kolejnej konferencji przeglądowej Traktatu o nierozprzestrzenianiu
broni jądrowej. Ważnym elementem było także potwierdzenie przez obie strony zaangażowania w
reformę ONZ, choć w praktyce powszechnie znane są rozbieżności w koncepcji tych przemian.
Podobne deklaracje odnosiły się do promowania i przestrzegania praw człowieka, choć i w tym
obszarze różnice są potężne. W sprawach międzynarodowych wspólne zadowolenie dotyczyło 1701
rezolucji ONZ w mającej na celu doprowadzenie do zaprzestania walk między Izraelem a
Hezbollahem oraz wsparcia kompleksowego planu pokojowego dla Bliskiego Wschodu. Istotnym
obszarem wspólnego zainteresowania pozostawała walka z teroryzmem. Partnerzy potwierdzili swoje
zaangażowanie na rzecz pokojowego porozumienia z Iranem w sprawie jego programu nuklearnego i
stabilizacji Półwyspu Koreańskiego, wyrazili zaniepokojenie sytuacją w Darfurze. Strony utrzymały
wolę dalszych działań na rzecz Celów Milenijnych, zwłaszcza skuteczniejszego wsparcia Afryki. W
odniesieniu do swoich interesów w Afryce UE i Chiny zadeklarowały współpracę, przy czym strona
chińska podkreśliła konieczność przestrzegania pięciu zasad pokojowego współistnienia, w
szczególności zasady nieingerencji w wewnętrzne sprawy innych. Było to wyraźny sygnał, że Chiny
1
Accompanying COM(2006) 631 final, Closer Partners, Growing Responsibilities: A policy paper on EU-China
trade and investment: Competition and Partnership, Commission Working Document, op. cit.
2
W szczytach UE-Chiny uczestniczą: premier chińskiego rządu i inni właściwi ministrowie, Przewodniczący
Komisji Europejskiej, Przewodniczącego Rady Europejskiej, Wysoki Przedstawiciel ds. Wspólnej Polityki
Zagranicznej i Bezpieczeństwa, jak również ministrowie i komisarze europejscy odpowiedzialni za dyskutowane sprawy. www.azjapacyfik.pl/ index_ 2501.php?b_2501=526 (6.11.2013).
3
Płaszczyzny współpracy UE- Chiny: 1/Rolnictwo; 2/Społeczeństwo Informacyjne; 3/Lotnictwo; 4/ Prawa
własności intelektualnej; 5/Polityka konkurencji; 6/ Polityka makroekonomiczna i regulacja rynków
finansowych; 7/Ochrona konsumenta i ochrona produktów; 8/Polityka Regionalna; 9/ Edukacja i kultura;
10/Polityka przemysłowa i wykonawcza;11/ Transport morski; 12/ Zatrudnienie i sprawy socjalne; 13/ Nauka
i technologia; 14/ Współpraca w zakresie energii; 15/Porozumienie kosmiczne; 16/ Środowisko; 17/Dialog w
ramach polityki handlowej; 18/ Transport; 18/ Porozumienie Galileo – Europejski system nawigacji
satelitarnej; 19/ Dialog w sprawie handlu tekstyliami; 20/ Bezpieczna Żywność – kwestie sanitarne;
21/Porozumienie Celne., Szczyt UE – Chiny 2005,
http://lubczasopismo.salon24.pl/politykawschodnia/post/284944,unia-europejska-wobec-rosnacej-potegi-chin
(5.11.2013).
124
1
będą opierać się wszystkim próbom oddziaływania UE, które naruszałoby ich interesy . Realizację
wzmocnionego partnerstwa UE – Chiny w praktyce rozpoczęła w marcu 2007 r. wizyta komisarza do
spraw stosunków zewnętrznych Benity Ferrero – Waldner w Pekinie, a następnie drugie spotkanie w
2
ramach obrad Okrągłego Stołu, które odbyło się w Brukseli w listopadzie tego roku . Decyzją
Okrągłego Stołu zmiany klimatyczne uznano za niezwykle ważne dla całego globu i ściśle powiązane
3
z bezpieczeństwem energetycznym oraz emisją gazów cieplarnianych . UE i Chiny zobowiązały się do
prezentacji wspólnego oświadczenia w tej sprawie podczas obrad dziesiątego szczytu UE – Chiny w
listopadzie 2007 r. Obrady te jednak zostały zdominowane przez tematykę gospodarczą. Podkreślono
ujemny bilans UE w handlu z Chinami, który w 2007 r. wyniósł 160 mld euro oraz apelowano o jego
4
równoważenie . Raport Parlamentu Europejskiego z lutego 2009 r. poinformował, iż Chiny w coraz
większym stopniu przyczyniają się do bezpieczeństwa ekonomicznego UE przez zakup obligacji
państw, które zmagają się z kryzysem: Grecji, Irlandii, Włoch, Portugalii, Hiszpanii, a także pomoc
5
finansową w ramach chińskich funduszy majątkowych gwarantowanych przez państwo . W kontekście
wspólnych interesów z zadowoleniem powitano od listopada 2008 r. udział Chin w G20. Jedenasty
szczyt w maju 2009 r. zaowocował m.in. podpisaniem umów o współpracy, w tym dotyczących
ustanowienia Europejsko-Chińskiego Centrum Czystej Energii, programu na rzecz partnerstwa w
6
nauce i technologii oraz punktu współpraca małych i średnich przedsiębiorstw . Na dwunastym
szczycie w listopadzie 2009 r. UE naciskała, aby partner podjął działania w kierunku zmniejszenia luki
eksportowej i poprawy klimatu inwestycyjnego. Strona chińska zobowiązała się do zwiększenia
eksportu, ale nie przychyliła się do drugiego postulatu Natomiast UE nie uznała gospodarki Chin za
gospodarkę rynkową. Do najpilniejszych spraw zaliczono ponownie: zrównoważenie bilansu
handlowego UE – Chiny, rokowania w sprawie zawarcia nowego układu o handlu i współpracy,
zakończenie Rundy Doha, a także podjęcie przez Chiny działań w kierunku zmniejszenia emisji CO2
do atmosfery i uznanie 2011 r. Europa – Chiny Rokiem Młodzieży. Przejawem współpracy partnerów
było podpisanie trzech listów intencyjnych dotyczących: energii, nauki oraz wsparcia dla małych i
7
średnich przedsiębiorstw oraz kilku protokołów i umów . W sprawie kryzysu partnerzy uzgodnili, iż
instytucje międzynarodowe powinny odgrywać większą rolę w monitorowaniu ryzyka gospodarczego,
a kraje rozwijające się winny mieć większą możliwość wypowiadania się forum tych instytucji.
Trzydziesta piąta rocznica nawiązania stosunków stała się dobrą okazją do podjęcia wysiłków na
rzecz lepszego wykorzystania potencjału partnerstwa strategicznego. Na trzynastym szczycie UE -
1
Obszary wspólnego zainteresowania dotyczyły także róznych aspektów zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza
ochrony środowiska, bezpieczeństwa energetycznego, porozumienie w ramach Rundy Doha i pełnej
implementacji zobowiązań WTO w Chinach, problemy gospodarki rynkowej, prawa własności
intelektualnej, swobody zawierania umów między przedsiębiorstwami w zakresie transferu technologii, pod
warunkiem uczciwości i niedyskryminacji oraz poprawy jakości otoczenia prawnego biznesu i współpracy w
dziedzinie edukacji, nauki i technologii oraz transportu, nielegalnej imigracji oraz współpracy w dziedzinie
kultury, rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i kooperacji międzyparlamentarnej. Ninth EU-China Summit, Helsinki 9 September 2006, Joint Statement, Brussels, 11 September 2006, 12642/06 (Presse 249) ,
http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/er/90951.pdf, (06.12.2013).
2
Współzałożycielem okrągłego stołu były ze strony Rada Społeczno - Gospodarcza zaś ze strony UE – Europejski Komitet Ekonomiczno- Społeczny we wrześniu 2006 r. w Helsinkach
3
Spotkanie UE – Chiny Okrągłego Stołu Bruksela 14 listopada 2008, www.eesc.europa.eu/resources/docs/jointstatement-en.doc (2.11.2013).
4
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 5 lutego 2009 r. w sprawie stosunków handlowych i gospodarczych z
Chinami 2008/2171/INI, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:067E:0132:0141:PL:PDF (2.11.2013).
5
www.euractiv.com/global-europe/eu-china-relations-times-crisis-analysis-508649 (2.11.2013).
6
11th EU-China Summit Prague, 20 May 2009, Joint Press Communiqué, Prague, 20 May 2009, 10234/09
(Presse 147), http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/er/107965.pdf,
(06.12.2013).
7
Należały do nich: odnowiona Umowa w sprawie nauki i technolog ii; Porozumienie w sprawie współpracy w
sektorach przemysłowych, Protokół w sprawie współpracy w zakresie energii i jakości materiałów w
budownictwie, Umowa w sprawie finansowania programu zarządzania środowiskiem oraz przygotowano
Projekt zrównoważonego wsparcia handlu i inwestycji. Joint Statement of the 12th EU-China Summit, Nanjing, China, 30 November 2009, Brussels, 30 November 2009, 16845/09 (Presse 353),
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/er/111567.pdf, (05.12.2013).
125
Chiny w Brukseli z 6 października 2010 r. strony wyraziły potrzebę zacieśnienia strategicznej i
kompleksowej współpracy w duchu równości i wzajemnych korzyści oraz poszukiwania nowego
otwarcia w rozwoju unijno-chińskich relacji, szczególnie w świetle skutków obecnego, światowego
1
kryzysu finansowego i wykorzystania możliwości wynikających z Traktatu Lizbońskiego . Partnerzy
zgodzili się, iż należy znaleźć nowe rozwiązania dla dalszego rozwoju stosunków w warunkach
kryzysu. W kontekście luki eksportowej przywódcy wspólnoty próbowali wskazać jej przyczynę w
2
postaci niedoszacowania waluty chińskiej od 25 – 40% . W odpowiedzi na oczekiwania środowiska
międzynarodowego podczas obrad G20 w listopadzie 2011 r. Chiny zaproponowały 100 mld $ na
ratowanie strefy euro, domagając się jednocześnie od UE zaprzestania oskarżeń o wywołanie przez
3
nie kryzysu . Czternasty, unijno – chiński szczyt, który odbył się w lutym 2012 r. w Beijing, oprócz
tradycyjnie dyskutowanych problemów i kryzysu, dotyczył ustanowienia dialogu międzyludzkiego na
4
wysokim szczeblu, który na mocy stosownej deklaracji został uruchomiony jeszcze w tym roku .
Przywódcy zdecydowali także o powołaniu partnerstwa UE-Chiny na temat urbanizacji by wspierać
wymianę i współpracę obszarów miejskich w szerokim zakresie zrównoważonego rozwoju i uzgodnili,
że pierwsze forum burmistrzów odbędzie się jeszcze w 2012 r. Plan został zrealizowany, gdyż
pierwsze forum burmistrzów odbyło się w dniach 19-20 września 2012 r., tuż przed kolejnym
szczytem. Ponadto strony doceniły wysiłki w celu podpisania konsensusu na rzecz współpracy
dotyczącej kosmosu i technologii kosmicznych. Rozszerzono współpracę w sferze bezpiecznego ICT i
Internetu m.in. poprzez powołanie specjalnej grupy zadaniowej. Wsparciem rozwoju zrównoważonej
turystyki ma stać się w przyszłości podpisanie stosownego porozumienia między Komisją Europejską
a Chińską Narodową Administracją Turystyki. Strony postanowiły też wzmocnić współpracę i
koordynację w sprawach międzynarodowych, min. związanych z uczestnictwem Chin w G20 i WTO
oraz innymi problemami globalnymi i regionalnymi. We wspólnym oświadczeniu podkreślono szeroką
wspólnotę interesów i globalną rolę obu partnerów, a jednocześnie zaznaczono występujące istotne
5
różnice, o których strony zamierzają dyskutować duchu wzajemnego szacunku i równości . We
wrześniu 2012 r. odbył się także piętnasty szczyt UE-Chiny, który skutkował podpisaniem czterech
porozumień: deklaracji o ustanowieniu dialogu na rzecz współpracy w dziedzinie innowacji, protokołu
ustaleń w sprawie współpracy w dziedzinie prawa antymonopolowego i jego egzekwowania, umowy w
sprawie programu dotyczącego niskoemisyjności, urbanizacji i zrównoważonego rozwoju środowiska
finansowanego przez UE w wysokości 25 mln euro oraz wspólnego oświadczenia w sprawie dialogu
EU-Chiny-Europejska Agencja Kosmiczna o współpracy technologii kosmicznej. Przede wszystkim
strony podkreśliły dotychczasowe osiągnięcia partnerstwa strategicznego, ale też zobowiązały się do
dalszego wykorzystywania potencjału współpracy bilateralnej i zgodził się podjąć wysiłki w celu
opracowania perspektywicznego i ambitnego pakietu strategicznych wytycznych na rzecz
wzmocnienia ich wszechstronnego partnerstwo strategicznego. Zadeklarowały także wolę aktywnego
poszukiwania synergii między dwunastym, chińskim planem pięcioletnim a unijną Stra tegią Europa
2020 w celu rozszerzenia i pogłębienie pragmatyczną współpracę w różnych dziedzinach. W sferze
gospodarczej strony potwierdziły chęć rozpoczęcia jak najszybciej negocjacji w sprawie umowy o
inwestycjach. Zwróciły szczególną wagę na postęp w pracach and uchwałą przyznającą Chinom
status gospodarki rynkowej. UE wyraziła poparcie dla przystąpienia Chin do Porozumienia w sprawie
zamówień rządowych w ramach WTO i apelowała do Chiny o przyspieszenie działań w tym zakresie.
Strona chińska z zadowoleniem przyjęła plan Europejskiego Banku Inwestycyjnego związany z
otwarciem biura w Chinach. Ważnym, nowym obszarem było otwarcie dyskusji w celu zawarcia
1
Joint Press Communiqué 13th EU-China Summit, op. cit.
13th EU-China Summit, Joint Press Communiqué, Brussels, 6 October 2010, 14577/10, PRESSE [267],
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/er/116908.pdf, (06.12.2013).
3
Gwiazda Chin błyszczy na szczycie G20 http://chiny24.com/news/gwiazda-chin-blyszczy-na-szczycie-g20
(05.11.2011).
4
Joint Press Communiqué of the 14th EU-China Summit, Beijing, 14 February 2012, 6474/12, PRESSE 50,
http://www.eeas.europa.eu/china/summit/summit_docs/120214_joint_statement_14th_eu_china_summit_en.
pdf, (06.12.2013); Joint Declaration on the First Round of the “EU-China High Level people to People Dialogue, 18 April 2012, http://ec.europa.eu/education/external-relation-programmes/doc/china/joint12_en.pdf,
(08.01.2014).
5
Joint Press Communiqué of the 14th EU-China Summit, Beijing, 14 February 2012, 6474/12, PRESSE 50,
http://www.eeas.europa.eu/china/summit/summit_docs/120214_joint_statement_14th_eu_china_summit_en.
pdf, (06.12.2013).
2
126
ewentualnego układu ogólnego EURATOM-Chiny. Strony wyraziły zadowolenie z dotychczasowych
postępów w rozwoju bilateralnych stosunków i zapowiedziały identyfikację nowych obszarów
wzajemnego zainteresowania. W dziedzinie bezpieczeństwa partnerzy zgodzili się na wzmocnienie
wysiłków w tym zakresie, gdyż szybkie zmiany zachodzące we współczesnym świecie w natur alny
sposób determinują potrzebę zacieśniania współpracy w sprawach regionalnych i globalnych. Wśród
tych ostatnich strony potwierdziły swoje stanowisko w dotychczas dyskutowanych problemach,
zadowolenie z zaangażowania, ale również uznały rosnące znaczenie Arktyki, zwłaszcza w aspekcie
zmian klimatu, badań naukowych, ochrony środowiska, zrównoważonego rozwoju i transportu
1
morskiego oraz zgodził się na wymianę poglądów w sprawach Arktyki . Na szesnastym szczycie UEChiny, który odbył się w dniach 20-21 listopada 2013 r., oprócz wymiany poglądów na rozwój
partnerstwa strategicznego, ogłoszono rozpoczęcie negocjacji w sprawie zawarcia umowy o ochronie
inwestycji,
rozpoczęcie dialogu w sprawie współpracy na rzecz innowacji oraz podpisano
porozumienie o administracyjnym wsparciu współpracy w zakresie ochrony własności intelektualnej,
deklarację na temat bezpieczeństwa energetycznego, list intencyjny w sprawie współpracy na rzecz
badań i innowacji w żywność, rolnictwo i biotechnologia, Strategiczny plan współprac y do 2020 r.,
kompleksowy dokument określający wspólne cele w dziedzinie pokoju i bezpieczeństwa, dobrobytu,
2
trwałego rozwoju i kontaktów międzyludzkich . W dziesiątą rocznicę partnerstwa strategicznego,
oprócz pewnego podsumowania osiągnięć, przede wszyst kim skupiono się na przyszłej współpracy
odpowiadającej wyzwaniom XXI w.
W rezultacie rozmów na szczytach znacznie poszerzono zakres przedmiotowy kooperacji, co
z kolei umożliwiało podnoszenie efektywności polityki UE wobec Chin. Po upływie dekady od
momentu ustanowienia partnerstwa strategicznego udało się nadać wzajemnym relacjom dość szeroki
i kompleksowy charakter. Do 2013 r. w efekcie rozmów na szczytach stworzono blisko sześćdziesiąt
platform kooperacji, intensyfikowanych i rozszerzanych, obejmujących: przemiany systemowe w
Chinach, dialog polityczny, prawa człowieka, budowę społeczeństwa informacyjnego, edukację,
sprawy młodzieży, dialog międzykulturowy i turystykę, zatrudnienie i sprawy społeczne, handel i
inwestycje, politykę konkurencji, prawo własności intelektualnej, politykę makroekonomiczną,
współpracę banków centralnych na rzecz stabilizacji kursów walut, regulację rynków finansowych,
politykę przemysłową, bezpieczeństwo konsumentów i produktów, współpracę przedsiębiorstw,
rolnictwo, wsparcie Chin na drodze do WTO, a następnie implementację zobowiązań i zakończenie
Rundy Doha, globalny kryzys finansowy, zarządzanie kryzysowe, politykę morską i transport morski,
żeglugę śródlądową i transport drogowy, lotnictwo cywilne, ochronę środowiska, energetykę, w tym
3
jądrową i udział Chin w projekcie ITER wraz z UE, USA, Japonią Koreą Południową i Indiami , naukę i
4
technologie, globalny system nawigacji satelitarnej Galileo – umowa została podpisana w 2003 r. ,
wykorzystanie przestrzeni kosmicznej, promocję pokoju, bezpieczeństwa i zrównoważonego pokoju
na świecie, bezpieczeństwo międzynarodowe i regionalne, w tym związane z Tajwanem, Półwyspem
Koreańskim, Bliskim Wschodem, Bałkanami i Afryką, walką z przestępczością zorganizowaną,
nieproliferacją broni masowego rażenia, kontrolą zbrojeń i rozbrojeniem oraz walką z terroryzmem,
narkobiznesem, włącznie z kontrolą prekursorów chemicznych narkotyków, handlem ludźmi i
piractwem morskim, współpracę w zakresie prawa, wymiaru sprawiedliwości i służb celn ych,
1
Factsheet, EE-China Summit, Brussels, 20 September 2012, EU Relations with China,
http://www.eeas.europa.eu/china/summit/summit_docs/20120920_factsheet_en.pdf, (06.12.2013); Joint Press
Communiqué 15th EU-China Summit: Towards a stronger EU-China Comprehensive Strategic Partnership,
Brussels, 20 September 2012, 14022/12, PRESSE 388,
http://www.eeas.europa.eu/china/summit/summit_docs/20120920_jo int_communique_en.pdf, (06.12.2013).
2
China-EU 2020 Strategic Agenda for Cooperation released at 16th China-EU Summit, Brussels, 23 November
2013, 131123/01, http://eeas.europa.eu/statements/docs/2013/131123_01_en.pdf, (04.01.2014).
3
International Thermonuclear Experimental Reactor (ITER ) to międzynarodowy projekt badawczy, mający na
celu zbadanie możliwości produkowania na wielką skalę energii z kontrolowanej fuzji jądrowej.
4
Porozumienie to zakończyło osiemnasto miesięczne rozmowy na ten temat. Od 2004 r. National Remote Sen sing Center of China przyjęło odpowiedzialność za wdrażanie tego programu w Chinach, które zobowiązały
się do wyasygnowania na realizację Programu Galileo 200 mln euro, z czego 70 mln zostało przeznaczone na
wsparcie chińskich podmiotów w budowie systemu. A. Gradziuk, Transfer technologii w stosunkach gospodarczych Chińskiej Republiki Ludowej z Unią Europejską, Materiały Studialne PISM, Warszawa 2009 s. 910. Od kwietnia 2005 trzech chińskich ekspertów pracowało przy realizacji programu w Brukseli. Galileo,
http://lokalizacja.info/baza-wied zy/galileo/wiadomosci-archiwalne.ht ml (2.11.2013).
127
nielegalne migracje, kwestie zdrowotne, zmiany klimatyczne oraz zacieśnianie współpracy w ramach
ASEM i ARF, wzmacnianie partnerstwa, promocję multilateralizmu zgodnie z zasadami i główną rolą
1
ONZ oraz trilateralny dialog na linii UE-Chiny-Afryka . Z upływem lat coraz silniej podkreślano wspólną
odpowiedzialność o zasięgu globalnym. Z jednej strony dowodzi to świadomości nieuchronności
współpracy partnerów strategicznych, a z drugiej skala i skuteczność zaangażowania w globalne
problemy determinuje pozycję międzynarodową, więc w naturalny sposób stanowi także obszar
rywalizacji.
W sferze politycznej UE i Chińską Republikę Ludową więcej dzieli niż łączy. Dominuje tu
rywalizacja nad współpracą, co dostrzegalne jest zwłaszcza w chińskiej polityce wobec Afr yki czy
Ameryki Południowej, gdzie eksapnsji gospodarczej towarzyszy oferta alternatywnego wobec UE
modelu ustrojowego. Generalnie wśród zasadniczych rozbieżności można wymienić system
2
polityczny, wartości, zasady, kulturę czy wizję mulitibiegunowej archit ekrury międzynarodowej .
Dążenia UE do zwiększenia odpowiedzialnego zaangażowania Chin w umacnianie wielostronnego
systemu współpracy swiatowej, zwłaszcza opartego na ONZ, wymaga również podjęcia wysiłków
1
Joint Statement4th UE-China Summit, Brussels 5 September 2001, C/01/312,
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=PRES/01/312&format=HTM L&aged=1&language
=EN&guiLanguage=en (5.11.2011); Joint Statement 5th UE-China Summit, Copenhagen, 24 September
2002, http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/er/72250.pdf (5.11.2013); Joint
Statement 6th UE-China Summit, Brussels, 30 October 2003,
http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/er/77802.pdf (5.11.2013); Progress in
EU-China relations at summit in Beijing, Brussels, 28 October 2003, IP/03/1467,
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/03/1467&format=HTM L&aged=1&language=E
N&guiLanguage=en (5.11.2013); Framework Agreement for Establishing Industrial Policy Dialogue Between the Commission of the European Community and the Government of the People’s Republic of China,
http://eeas.europa.eu/china/docs/ipd_291003_en.pdf (5.11.2013); Memorandum of Understanding between
the National Tourism Administration of the People’s Republic of China, and The European Community On
Visa and Related Issues concerning Tourist Groups from, the People's Republic of China,
http://eeas.europa.eu/china/docs/mou_291003_en.pdf (6.11.2013); Joint Statement 7th EU-China Summit,
The Hague, 8 December 2004,
http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/er/82998.pdf (6.11.2013); EU-China
Summit: new steps in a growing relationship, Brussels, 6 December 2004, IP/04/1440,
N&guiLanguage=en (6.11.2011); Joint Statement of the 8th EU-China Summit, Brussels, 5 September 2005,
IP/05/1091,
N&guiLanguage=en (6.11.2013); Joint Statement 9th EU-China Summit, Helsinki 9 September 2006, Brussels, 11 September 2006, http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/er/90951.pdf
(6.11.2011); EU and China to agree on opening negotiations for a new comprehensive framework agreement,
Brussels, 8 September 2006, IP/06/1161,
N&guiLanguage=en%22 (7.11.2013); Joint Statement 10th China-EU Summit, Beijing, 28 November 2007,
http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/er/97355.pdf (7.11.2013); Joint Press
Communiqué 11th EU-China Summit, Prague,20 May 2009, Prague, 20 May 2009,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/er/107965.pdf (7.11.2013); Joint Statement of the 12th EU-China Summit Nanjing, China, 30 November 2009, Brussels, 30 November 2009,
16845/09, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/er/111567.pdf (7.11.2013);
EU-China Summit to focus on efforts in striving for ambitious deal on climate in Copenhagen, Brussels, 27
November 2009, IP/09/1835,
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/09/1835&type=HTML&aged=0&language=EN
&guiLanguage=en (8.11.2011); Joint Press Communiqué 13th EU-China Summit, Brussels, 6 October 2010,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/er/116908.pdf (8.11.2013).
2
Szerzej: Dokumenty polityki zagranicznej ChRL 1971-1976, red. J. Rowiński, Wyd. PISM, Warszawa 1977;
A. Halimarski, op.cit.; E. Haliżak, Polityka i strategia bezpieczeństwa międzynarodowego Chin , „Żurawia
Papers”, z. 10.
128
1
reformatorskich . Istotnym zagadnieniem jest tu transformacja Rady Bezpieczeństwa ONZ by była ona
zdolna do skutecznego reagowania na współczesne zagrożenia dla pokoju i bezpieczeństwa. Chiny
jako stały członek Rady Bezpieczeństwa od 1971 r. posiadają istotny wpływ na sprawy
międzynarodowe o zasięgu zarówo regionalnym jak i globalnym. Ewolucja zachowań i postaw Chin
jest zdecydowanie pochodą zmian w ich polityce wewnetrznej i zagranicznej. Obserwowane od lat
osiemdziesiątych XX w. coraz większe otwieranie się Chin na współpracę międzynarodową i
umacnianie swojej pozycji zarówno regionalnej jak i światowej przekłada się na zaangażowanie
2
wielostronne, także na forum ONZ . UE traktuje ONZ jako fundamentalną strukturę współpracy
wielostronnej i promuje jej przewodnią rolę, co znajduje odzwierciedlenie w wielu dokumentach prawa
wewnętrznego, w tym pierwotnego, a także umowach mniędzynarodowych i innych aktach
związanych ze stosunkami zewnętrznymi. Jest więc zainteresowana umacnianiem ONZ w kontekście
3
własnej wizji wielobiegunowego ładu, który odmiennie niż Chiny definiuje . Chińskie stanowisko wobec
reformy Rady Bezpieczeństwa ONZ preferuje koncentrację na wieloaspektowym podejściu Dotyczy
ono m.in. zwiększania efektywności mechanizmów funkcjonowania RB ONZ, a nie tylko liczby
4
członków . Chiny są przeciwne zwiększaniu liczby stałych członków RB ONZ, która oznaczałaby
5
utratę dominującej pozycji w Azji i osłabienie międzynarodowej roli . Jednocześnie chińskie władze
postulują poszerzenie grona niestałych członków, głównie o afrykańskie państwa rozwijające się, by
6
odwzorować współczesną sytuację geopolityczną . Zarówno Chiny jak i UE podobnie realizują swoje
interesy poprzez rozwój strategicznych stosunków z mocarstwami i najważniejszymi organizacjami
międzynarodowymi i wzajemnie postrzegają się jako kluczowe bieguny ś wiatowej sceny. To tworzy z
jednej strony płaszczyznę współpracy mającą na celu umacnianie pozycji w multipolarnym świecie, a z
drugiej otwiera pole do konkurowania o wpływy w różnych regionach i na globalnej scenie. Unijna
koncepcja reformy ONZ, w tym Rady Bezpieczeństwa dotyczy m.in. zwiększenia liczby stałych
1
Szerzej o aspektach reformy ONZ: T. G. Weiss, Overcomming the Security Council Reform Impasse, „Occasional paper” 2005, nr 14, Fredrich-Ebert-Stiftung, New York 2005, s. 13-16; S. Bieleń, Prawo w stosunkach
międzynarodowych. Wybór dokumentów, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Fundacja Stosunków
Międzynarodowych, Warszawa 2004; S. Daws, Security Council Reform: The Dual Risks, Proceeding of the
International conference on UN Reform, http://www.una-uk.org/reform/topics.html (12.11.2013);
A/RES/48/26 z 3.12.1993 r., http://www.un.org/documents/ga/res/48a48r026.html (12.11.2013); J. Symonides, Narody Zjednoczone wobec wyzwań I zagrożeń XXI wieku. Miedzy koniecznością a możliwością
reformy, „Stosunki Międzynarodowe” 2004, nr 3-4, s. 27; Dokument Końcowy szczytu 2005, A/60/L1,
20.09.2005, http://www.unic.un.org.pl/szczyt2005/dokument_koncowy.php (10.11.2013);
http://www.un.org/reform/pdfs/2002%20strenghten%20un%20an%20agenda.pdf (10.11.2013);
http://www.globalpolicy.org/security/reform/cluster1/2005/ 04b luemodel.pdf (11.11.2011).
2
Szerzej: P. Kobza, Reforma Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych , “Stosunki Międzynarodowe”
2000, nr 1-2, s. 137-138; O. Lau, United Nations Security Council Expansion: The Efficacy of Small states
Under Bipolarity and Uni-Multipolarity, 1 October 2003, http://www.people.fas.harvard.edu/olau/papers/unreform.pdf (12.11.2013); Build towards a Harmonious World of Lasting Peace and Common
prosperity. Statement by H. E. Hu Jintao President of the People’s Republic of China At the United Nations
Summit, New York, 15 September 2005; Statement by Ambassador Wang Guangya at the Informal meeting
of the general assembly on the Draft Outcome Document of the September Summit, 21 June 2005, New
York, http://www.china-un.org/eng/smhwj/2005/t200664.ht m (13.11.2013).
3
Por.: B. F. Waldner, Closing Remarks, (w:) The EU, China and The Quest for Multilateral World, ed. P. Defraign, Materiały z konferencji z okazji 30-lecia nawiązania stosunków dyplomatycznych między EWG a
ChRL, Ifri, CIIS, 2005; http://www.connectasia.pl/index.php/pl/artyku/134-chiska-wizja-nowego-adumidzynarodowego (12.11.2013).
4
Szerzej: Statement by Ambassador Zhang Yishan on Security Council Reform AT the 59th Session of the Ge neral Assembly, 12 October 2004, http://www.china-un.org/eng/smhwj/2004/t64266.ht m (12.11.2013).
5
Szerzej: J. Gawroński, Chińska Republika Ludowa wobec reformy Rady Bezpieczeństwa Organizacji narodów
Zjednoczonych, (w:) Współczesny daleki wschód w stosunkach międzynarodowych – rywalizacja i
mocarstwowość, red. D. K. Gemechu, Forum Politologiczne, Wyd. Instytut Nauk Politycznych UWM w Olsztynie, Olsztyn 2008, t. 8, s. 337-365.
6
Szerzej: China oppose setting timetable for Security Council expansion, 4 June 2005, http://www.chinaembassy.org/eng/gyzg/t190595.htm; (12.11.2013); Statement by Ambassador Wang Guangya on Security
Council Reform AT the 59th Session of the General Assembly, 11 July 2005, http://www.chinaun.org/eng/zghlhg/zzhgg/t203216.htm (12.11.2013).
129
członków, co potwierdza rezolucja Parlamentu Europejskiego z 2005 r. zakładająca przyznanie UE
1
dodatkowego miejsca . Od wejścia w życie w 2009 r. Traktatu Lizbońskiego, nadajacego jej
osobowość prawną, teoretycznie stało się to możliwe, choć próby forsowania partykularnych interesów
2
państw członkowskich ograniczają spójność WPZIB . Za sukces unijnych wysiłków i wspólnotowego
podejścia należy uznać nadanie UE statusu tzw. super obserwatora na mocy rezolucji Zgromadzenia
3
Ogólnego ONZ przyjętej 3 maja 2011 r. z prawem reprezentowania własnego stanowiska . W sprawie
reformy ONZ ujawnia się zatem różnica poglądów, potwierdzona także odmiennością w głosowaniach
w różnych kwestiach. Chiny propagują także reformę sytemu decyzyjnego ONZ, opartego na
4
zasadach demokracji . Świadczy to o dostrzeganiu walorów tego systemu, ale w realizacji celów tylko
w środowisku zewnętrznym.
Rozwijające się w cieniu korzyści gospodarczych stosunki polityczne w latach 1994 - 2013
zostały zinstytucjonalizowane w postaci:

corocznych szczytach szefów państw lub rządów – UE reprezentowana jest przez
Przewodniczącego Rady Europejskiej i przewodniczącego Komisji Europejskiej, wspieranego przez
Wysokiego Przedstawiciela ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa;

corocznych spotkaniach Przewodniczącego Komisji Europejskiej, wraz z innymi
członkami tej instytucji oraz premiera państwa sprawującego Prezydencję i właściwych ministrów;

regularnym dialogu na poziomie ministrów spraw zagranicznych państw UE i Chin
oraz Wysokiego Przedstawiciela ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa;

spotkań ad hoc Wysokiego Przedstawiciela ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
i Ministra Spraw Zagranicznych Chin, oprócz corocznych spotkań przy okazj i posiedzeń
Zgromadzenia Ogólnego ONZ;

copółrocznych spotkań Ministra Spraw Zagranicznych Chin z ambasadorami z UE;

copółrocznych spotkań Wysokiego Przedstawiciela ds. Polityki Zagranicznej
i Bezpieczeństwa z ambasadorem Chin w kraju sprawującym Prezydencję;

corocznych spotkań na poziomie Dyrektorów Politycznych i Dyrektorów Regionalnych;

corocznych spotkań Dyrektora UE ds. Azji i Pacyfiku z chińskim odpowiednikiem;

co najmniej corocznych spotkań na poziomie ekspertów ds. bezpieczeństwa
międzynarodowego, kontroli zbrojeń, nieproliferacji i kontroli eksportu broni;

co najmniej corocznych spotkań na poziomie ekspertów w sprawie kontroli broni
strzeleckiej i lekkiej. Dowodzi to intensyfikacji kontaktów i rozwoju ich form, co można uznać za
osiągnięcie UE, gdyż wiele tych elementów znajdowało się w sferze założeń i planów działania UE
wobec Chin, potwierdzonych w kolejnych unijnych dokumentach.
Relatywnie najmniejsze osiągnięcia unijnej polityki wobec Chin można zaobserwować w
najbardziej kontrowersyjnej dziedzinie - praw człowieka. Jednak dokonanie jednoznacznej oceny jest
niemożliwe z uwagi na złożoność zagadnienia. Z jednej strony fakt otwarcia dialogu na temat praw
1
Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie reformy Organizacji Narodów Zjednoczonych, 9 czerwca
2005r., http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-20050237+0+DOC+XM L+V0//EN; Eu (13.11.2011); Policies and Statement In the UN Security Council,
http://www.europa-eu-un-org./articles/articleslist_s52_en_htm (13.11.2013).
2
Uzyskanie przez UE statusu pełnoprawnego, stałego członka RB ONZ musiałoby odbyć się za zgodą W.
Brytanii i Francji, które najprawdopodobniej musiałyby zrezygnować ze swojego statusu na rzecz UE.
Ponadto przejawem wielogłosu w UE jest choćby propozycja reformy RB ONZ części jej członków z 2005 r.
zakładająca rozszerzenia liczby stałych członków RB ONZ i przyznania nowym takich samych praw jakie
posiadają obecni członkowie. Kłóci się ona zatem z próbą wykształcenia wspólnego stanowiska w tej
sprawie. Szerzej: Uniting for Consensus Blue Model, April 2005,
http:///www.globalpolicy.org/security/reform/cluster1/2005/04blue-model.pdf (10.11.2013); Uniting for
Consensus green Model, April 2005,
http:///www.globalpolicy.org/security/reform/cluster1/2005/04green model.pdf (11.11.2013); T. Renard, B.
Hooijmaaijers, Assessing the EU’s Strategic Partnerships in the UN System, “Security Policy Brief” 2011,
No 24.
3
Resolution adopted by the General Assembly, 65/276. Participation of the European Union in the work of the
United Nations, A/RES/65/27, 3 May 2011, http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N10/529/10/PDF/N1052910.pdf?OpenElement (14.11.2013).
4
African Leaders Reject Compromise on UN Security Council Associated Press, 5 August 2005.
130
człowieka w 1995 r. i objęcie nim niemal wszystkich, nawet najbardziej trudnych kwesti i, można
rozpatrywać w kategoriach pewnego osiągnięcia. Z drugiej strony wymierne rezultaty w postaci
przystąpienia np. do większości aktów prawa międzynarodowego w tej dziedzinie, implementecji ich
1
do dorobku prawnego Chin i pełne respektowanie jest dalek ie od unijnych celów . Szczególną uwagą
są objete problemy: stosowania kara śmierci i tortur, reedukacja przez pracę, poszanowanie praw
mniejszości etnicznych oraz swobód obywatelskich i politycznych. Ocena postepów w dialogu na
temat praw człowieka jest publikowana od 1999 r. w corocznych raportach Rady UE, w których co
2
roku wymieniane są te same problemy . Opór Chin związany ze znaczną poprawą sytuacji
potwierdzają też konkretne działania władz chińskich tj.: aresztowania nie tylko działaczy
demokratycznych i obrońców praw człowieka, w tym laureatów nagród: Sacharowa - Hu Jia. czy Nobla
- Liu Xiaobo, stosowanie ograniczeń w wykonywaniu zawodów prawniczych m.in. Tang Jitian i Liu
Wei, niewyjaśnione zaginięcia osób tj.: prawnika Gao Zhisheng, tłumienie zamieszek w
autonomicznych prowincjach, czy wycofanie się z uczestnictwa w seminarium w 2007 r. na temat
prawnych aspektów praw człowieka z powodu zaproszenia przez UE do udziału dwóch organizacji
pozarządowych oraz odwołanie przez Chiny jednej rundy dialogu na temat praw człowieka w 2010 r.
3
Apele unijne i oświadczenia wydane na forum ONZ spotykają się praktycznie z brakiem reakcji Chin .
1
Wrażliwość problematyki ujawniła się tuż po rozpoczęciu dialogu, gdy w styczniu 1996 r. Chiny przerwały go
w reakcji na krytykę państw UE w Komisji Praw Człowieka ONZ i powróciły do rozmów w 1997 r. Co roku
odbywające się dwie rundy spotkań tworzą płąszczyznę wymiany pogladów i argumentów obu stron.
Uczestniczą w nich przedstawiciele unijnej Trójki, Prezydencji Komisji Europejskiej, Sekretariatu Rady UE i
od 2005 r. Wysoki Przedstawiciel ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz urzędnicy Ministerstwa
Spraw Zagranicznych Chin, w tym Specjalny Przedstawiciel ds. Praw Człowieka delgaci innych, chińskich
resortów.
2
Jednakże pewne, pozytywne zmiany udało się osiągnąć jeszcze w okresie poprzedzającym ustanowienie partnerstwa strategicznego. Za wymierne rezultaty oddziaływania UE w sferze politycznej można uznać:
podpisanie w 1997 r. i ratyfikowanie w 2001 r. Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, ale
z zastrzeżeniem ograniczenia swobody zrzeszania się w związkach zawodowych, podpisanie Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych ONZ oraz deklaracje większego zaan gażowania na rzecz wzmacniania praw
człowieka na forum ONZ, co przełożyło się na wizyty w Chinach Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka,
uwolnienie części więźniów, powołanie Komisji ds. projektów współpracy. Można także dostrzec pewną
poprawę w wewnatrznym systemie chińskim w zakresie demokratyzacji, budowy społeczeństwa
obywatelskiego i integracji ze społecznością międzynarodową m.nin. poprzez wprowadzenie zmian w
konstytucji z 1999 r., reformę prawa administracyjnego, cywilnego i karnego oraz rozważanych prób ach
przeniesienia eksperymentu z bezpośrednimi wyborami z poziomu wsi do miast, większą aktywność
organizacji pozarządowych. Wola UE zdynamizowania współpracy w dziedzinie nielegalnej imigracji
zaowocowała w 2002 r. upoważnieniem Komisji Europejskiej do rozpoczecia negocjacji w sprawie umowy o
readmisji z Chinami. Szerzej: A maturing partnership shared interest and challenge in EU-China relations,
op. cit. Szerzej: Por.: F. Grzegorzewski, op.cit., s. 28-36. Jednak przepływ nielegalnych imigrantów nie
został dotychczas unormowany. Por.: K. Gorgol, op. cit., s. 382-383; F. Laczko, Europe Attracts More Migrants from China, 2003, http://www.migrationinformation.org/feature/display.cfm?ID=144 (7.11.2013); G.
Yun, Chinese Migrants and Forced Labour in Europe, Cornell University ILR School, 7-1-2004, s. 4-26,
http://digitalcommons.ilr.cornell.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1006&context=forcedlabor (7.11.2013).
3
EU Annual Report on Human Rights 1999, http://www.iskran.ru/cd_data/disk2/r3/045.pdf (3.11.2013); EU
Annual Report on Human Rights 2000, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/2000en.pdf
(9.11.2013); EU Annual Report on Human Rights 2001,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/HR2001EN.pdf (9.11.2011); EU Annual Report on Human Rights 2002, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/HR2002EN.pdf (9.11.2011); EU Annual Report on Human Rights 2003, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/HR2003EN.pdf
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/ENHR2004.pdf (10.11.2011); EU Annual Report on
Human Rights 2005, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/HRen05.pdf (10.11.2013); EU Annual Report on Human Rights 2006, http://www.eu-un.europa.eu/documents/en/070123_EU.pdf
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/2007.5997-ENEU_annual_report_on_human_rights_2007.pdf (10.11.2011); EU Annual Report on Human Rights 2008,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/st14146-re02.en08.pdf (10.11.2013); Human Rights and
131
W tej sprawie wielokrotnie wypowiadał się także Parlament Europejski apelując by prawa człowieka,
demokracja i praworządność stanowiły w w unijno-chińskim dialogu priorytet, którego nie powinny
przesłaniać zagadnienia współpracy gospodarczej. Zwrócono także uwagę, że poprawa stosunków
handlowych i gospodarczych nie przełożyła się na znaczace postępy właśnie w dziedzinie praw
1
człowieka, demokracji i praworządności w Chinach . Parlament Europejski jest szczególnie
zangażowany w sprawę Tybetu i m.in. prowadzi dialog z Dalaj Lamą w tej kwestii. Ponadto o małej
skuteczności unijnych wysiłków świadczą próby włączenia klauzuli dotyczacej ochrony praw człowieka
do umów bilateralnych, które w praktyce blokują ich zawieranie jak w przypadku Porozumienia o
2
Partnerstwie i Współpracy . W tym kontekście Parlament Europejski opowiada się za utrzymaniem
wobec Chin embarga na broń, które jest kłopotliwym elementem dialogu politycznego. Podzielone
zdania w tej sprawie wewnątrz UE czynią jej działania w zakresie zniesienia embarga w zasadzie
3
pozornymi . Generalnie do porażek można zaliczyć niezdolność UE do wpłynięcia na Chiny przede
4
5
wszystkim w sprawach: zniesienia kary śmierci , niestosowania tortur , ratyfikacji Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych, Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, nieprzestrzegania
rezolucji RB ONZ o nieproliferacji broni i wspólnej deklaracji uzgodnionej szczycie w 2004 r. w sprawie
Układu o nierozprzestrzeniu broni, niezawarcia umowy o readmisji z UE, nowej umowy w sprawie
walki z przestępczością zorganizowaną, zamówień publicznych czy ochrony inwestycji, pełnej
implementacji zobowiązań wynikających z członkostwa w WTO, przejrzystości chińskich wydatków na
cele wojskowe. Stopień wolności słowa, wyznania i zrzeszania się daleki jest od międzynarodowych
standardów, zwłaszcza w odniesieniu do działaczy demokratycznych, Internetu, mniejszości
6
etnicznych, szczególnie Tybecie i Xinjiang niezapewnione są wolności religijne i kulturalne .
Współpraca edukacyjna, w tym w obszarze szkolnictwa wyższego w ciągu dekady
partnerstwa strategicznego należała do pozytywnych elementów. W tym okresie wśród studentów
chińskich zauważalna była najwyższa mobilność. W 2005 r. w krajach UE studiowało 170 tys.
obywateli Chin, sprzyjało to pogłębieniu wiedzy o Państwie Środka i zwiększało kontakty między
uczelniami, było również podstawą przyjęcia przez Komisję Europejską zobowiązania finansoweg o
7
wspierania nauki języka chińskiego . W 2010 r. szacowano, że w UE studiowało między 118,7 tys. a
8
120 tys. . Chiny zaoferowały w 2013 r. 30 tys. stypendiów, z czego 20 tys. będzie wspierać chińskich
Democracy in the World. Report on EU action July 2008 December 2009,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/A4_HR_200pp_EN_def.pdf (10.11.2013); EU Annual
Report on Human Rights and Democracy in the World 2010, Brussels 2011,
http://www.eeas.europa.eu/human_rights/docs/2011_hr_report_en.pdf (10.11.2013).
1
Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie stosunków między Unią Europejską a Chinami z 2006 r.,
http://archiwum.ratujtybet.org/wybory/Rezolucja_Parlamentu_Europejskiego_w_sprawie_stosunkow_miedz
y_Unia_Europejska_a_Chinami (11.11.2013); Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie dialogu
między Rządem Chin a wysłannikami Dalaj Lamy z 2007 r.
http://archiwum.ratujtybet.org/wybory/Rezolucja_Parlamentu_Europejs kiego_w_sprawie_dialogu_mied zy_r
zadem_Chin_a_wyslannikami_Dalajlamy (11.11.2013).
2
The Human Rights. Clause in the EU’s External Agreements, Research Paper 04/33, 16 April, 2004,
http://www.parliament.uk/documents/commons/lib/research/rp2004/rp 04 -033.pdf (8.11.2013).
3
K. Gorgol, op. cit., s. 377-381.
4
Rok po ustanowieniu partnerstwa strategicznego UE-Chiny, tj.: w 2004 r. w Chinach wykonano 3,4 tys. egzekucji. Należy tu podkreślić, że 1 stycznia 2007 r. Chiny wprowadziły zmiany w systemie wykonywania
kary śmierci, co spowodowało znaczący spadek w jej wykonywaniu do poziomu 470.
http://www.amnesty.org/en/library/asset/ACT53/002/2005/en/9a0e58e8-d 4ea-11dd-8a23d58a49c0d652/act530022005en.pdf (8.11.2013); http://www.amnesty.org/en/death-penalty/death-sentencesand-executions-in-2007 (8.11.2013).
5
Systematic Torture in the People's Republic of Chin, http://www.ishr.org/Systematic-Torture-in-the-People-sRepublic-of-China.1268.0.ht ml (7.11.2013).
6
Por.: K. Gorgol, op. cit., s. 367-383, 388-403; Amnesty International Report 2011. The State of The World’s
Human Rights, http://www.amnesty.org/en/library/asset/POL10/001/2011/en/519da037-1492-4620-9ed 5cac8f1cfd591/pol100012011en.pdf (8.11.2013).
7
EU – China: Closer partners, growing responsibilities, Brussels, 24.10.2006, COM(2006) 631,
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=COM :2006:0631:FIN:EN:PDF (02.11.2013).
8
EU-China Student and Academic Staff Mobility: Present Situation and Future Developments, April 2011,
http://ec.europa.eu/education/external-relation-programmes/doc/china/mobilitysum_en.pdf, (07.01.2014).
132
studentów i naukowców w badaniach we wszystkich krajach UE, a 10 tys. będzie wspierać studentów
i naukowców z UE w studiowaniu i pracy naukowej w Chinach. W 2012 r. około 2 tys. chińskich
studentów skorzystało z stypendiów Erasmus Mundus, a China - Europe International Business
1
School (CEIBS) odnotowała ponad 8 000 MBA . UE w 2013 r. w odpowiedzi na globalne przemiany,
ale także w zbieżności z polityką władz chińskich, UE postanowiła przyjąć strategię w zakresie
edukacji wyższej, której założenia sprzyjać mają napływowi do unijnych ośrodków akademickich także
2
studentów z Chin . Stanowi to także element zwiększania się populacji Chińczyków w UE, m.in.
3
związany z niewracaniem młodych ludzi po zakończeniu edukacji do macierzystego kraju . Ponadto w
2013 r. co roku sześć milionów osób podróżuje między UE i Chinami, czyli trzy krotnie więcej niż w
2003 r.
Przez cały okres współpracy UE z Chinami niezwykle istotną rolę odgrywała pomoc finansowa
UE. W latach 2002-2006 budżet programów unijnych wyniósł łącznie 250 mld euro. W sparciem w
wysokości 170 mld objęto m.in. społeczne i ekonomiczne reformy w kwocie 75 mld euro, ochronę
środowiska i zrównoważony rozwój – 45 mld euro, dobre rządy i wzmocnienie praworządności – 30
mld euro oraz działania przekrojowe dla tych trzech priorytetów dotyczących regionów zachodnich –
4
20 mld euro . Uzupełnieniem stał się program indykatywny na lata 2005-2006 z budżetem łącznym
5
wynoszącym 100 mln euro . Analogiczne działania były kontynowane i rozwijane na podstawie
dokumentu strategicznego na lata 2007-2013. Wielkość budżetu określono na łączną sumę
43 262 369 euro. Na poszczególne priorytety przeznaczono kolejno: demokracja i prawa człowieka –
1 989 518 euro, współfinansowanie organizacji pozarządowych – 7 192 508 euro, równość płci –
757 246 euro, zdrowie i sprawy społeczne – 1 066 922 euro. W priorytecie „Szersza
Azja‖
wyszczególniono następujące projekty i ich budżety: zrównoważony rozwój ekonomiczny – 8 459 304
euro, rozwój urbanizacyjny – 5 327 300 euro, współpraca inwestycyjna – 7 953 2010 euro, sieci
instytucji szkolnictwa wyższego – 5 220 131 euro oraz technologie informacyjne i komunikacyjne –
6
5 296 230 euro . Był on wsparty analogicznym programem indykatywnym na lata 2007-2010
7
z budżetem w kwocie 128 mln euro . Opinie w zakresie wpływu unijnej pomocy m.in. na
8
demokratyzację i poszanowanie praw człowieka w Chinach są podzielone . Oprócz programów
unijnych prawie wszystkie kraje członkowskie realizują własne programy bilateralnej współpracy. Są
one koordynowane przez przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Pekinie. Najaktywniejszymi
partnerami Chin są: Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Holandia. Każdy z nich skupia się na innej
9
tematyce . W ostatniej dekadzie Chiny należały także do grona ok. czterdziestu, największych
1
The EU-China Comprehensive Strategic Partnership: Working for You, 06 November 2013, Brussels,
131106/02, http://www.eeas.europa.eu/statements/docs/2013/131106_02_en.pdf, (05.012014.)
2
Communication from the Commission to European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. European higher education in the world, 11.7.2013 Bru ssels, COM(2013) 499 final, http://ec.europa.eu/education/higher-education/doc/com499_en.pdf,
(05.01.2014).
3
Szerzej: Why are Overseas Chinese Students Not Returning to China?, November, 7, 2013,
http://www.chinasmack.com/2013/stories/why-are-overseas-chinese-students-not-returning-to-china.html,
(15.12.2013); K. Latham, B. Wu, Chinese Immigration into the EU: New Trends, Dynamics and
Implications, Europe China Research and Advice Network, 2013,
http://www.chathamhouse.org/sites/default/files/public/Research/Asia/0313ecran_lathamwu.pdf,
(03.01.2014).
4
Country Strategy Paper 2002-2006, op. cit.
5
National Indicative Programme 2005-2006, http://eeas.europa.eu/china/csp/05_06_nip_en.pdf (5.11.2013).
6
China Strategy Paper 2007-2013, http://eeas.europa.eu/china/csp/07_13_en.pdf (6.11.2013); China Multiannual
Indicative Programme, http://eeas.europa.eu/china/csp/07_10_mip_en.pdf (5.11.2013).
7
China Multiannual Indicative Programme 2007-2010, http://eeas.europa.eu/china/csp/07_10_mip_en.pdf
(5.11.2011).
8
Szerzej: P. Ferdinand, The challenge of democratization, (w:), Facing China’s rise. Guidelines for an EU s trategy, ed. M. Zaborowski “Chaillot paper” 2006, nr 94, s. 37.
9
Niemcy, które przekazują najwięcej środków pomocy Chinom wspierają reformy gospodarcze, ochronę
środowiska, gospodarkę odpadami oraz szkolnictwo zawodowe. Wielka Brytania wspiera projekty z zakresu
edukacji i szkoleń, ochrony zdrowia i ochrony środowiska. Francja, obok Niemiec, jest jednym z
najwcześniejszych partnerów, którzy podjęli współpracę w dziedzinie nauki, techniki i pomocy prawnej.
Holandia promuje rządy prawa, przestrzeganie praw człowieka i ochrony środowiska. W realizację pro-
133
beneficjentów pomocy rozwojowej. Niemal po dziesięciu latach partnerstwa strategicznego UE
zdecydowała o wprowadzeniu zmian w zasadach i dystrybucji pomocy rozwojowej, co będzie
oznaczało mniejsze wsparcie dla Chin jako kraju średnio zamożnego, który samodzielnie z każdym
1
rokiem udziela pomocy rozwojowej państwom rozwijającym się np. w Afryce czy Azji .
Handel UE z chińskim partnerem odgrywa istotną rolę w stosunkach dwustronnych i jest ich
najwcześniejszym elementem. Problematyka handlu omawiana była we wszystkich komunikatach UE
oraz rozpatrywana podczas kolejnych szczytów. Mimo trudności wynikających ze stosowania przez
Chiny ceł oraz środków parataryfowych i pozataryfowych wymiana handlowa rozwija się dynamicznie
od momentu nawiązania stosunków między partnerami. Słabością UE jest permanentny deficyt
2
handlowy w stosunkach z Chinami, który stale narasta . W 2003 r. unijny deficyt w handlu z Chinami
wynosił 64,748 mld euro, a po niemal dziesięciu latach funkcjonowania partnerstwa strategicznego w
3
2012 r. jego wartość wzrosła niemal trzykrotnie i sięgnęła 146,069 mld euro . Handel towarami UE
z Chinami ilustruje Tabela 1.
Tabela 1 Handel towarami UE z Chinami 2003-2012 w mld euro
Rok
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Eksport
Import
Łączna
wartość
Bilans
41,473
106,220
147,693
48,376
128,673
177,049
51,869
160,364
212,233
63,794
194,932
258,726
71,785
232,624
304,409
78,417
247,933
326,350
82,312
214,148
296,459
113,277
282,530
395,807
136,358
293,781
430,139
143,833
289,902
433,735
-64,747
-80,296
-108,495
-131,138
-160,839
-169,517
-131,836
-169,253
-157,422
-146,069
Źródło opracowanie własne na podstawie European Union, Trade in goods with China, 07
November 2013, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf,
(06.01.2014).
Rozkwit wymiany handlowej przypada na pierwszą dekadę XXI w. W okresie partnerstwa
strategicznego tendencję wzrostową wykazywał zarówno eksport jak i import, przy czym ten ostatni
cechował się większą dynamiką. Łączne obroty towarami UE z Chinami w niemal ciągu dziesięciu lat
wzrosły prawie trzykrotnie. Istotnym czynnikiem dynamizującym wymianę było wejście do WTO w
2001 r. W wyniku tej akcesji Chiny zmuszone były do redukcji ponad 150 taryf na towary
eksportowane z krajów UE do Chin, zniesienia kontyngentów i licencji importowych, ułatwienia
gramów z Chinami włączają się prawie wszyscy uczestnicy UE, jednak ich zaangażowanie jest wprost proporcjonalne do ich sytuacji gospodarczej. I. Romiszewska, Niemiecko-chińskie stosunki gospodarcze,
Biuletyn Niemiecki nr 15 z 16.3.2011; Międzynarodowe Szkoły w Chinach
http://www.sas.upenn.edu/lps/graduate/mes (5.11.2013); OCCAUK – UE
http://www.chinauniversitystudy.com/programs_in_china.html (5.11.2013); Holland College,
http://www.hollandcollege.com/news/news_detail.php?id=1120 (5.11.2013).
1
Szerzej o zmianach w polityce rozwojowej UE: Komunikat Komisji do parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Przyszłe podejście do wsparcia
budżetowego UE na rzecz państw trzecich, Bruksela, dnia 13.10.2011, KOM(2011) 638 wersja ostateczna,
http://ec.europa.eu/europeaid/how/delivering-aid/budgetsupport/documents/future_eu_budget_support_pl.pdf, (06.01.2014); Communication from the Commission
to the European Parliament , the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee
of the Regions. Increasing the impact of EU Development Policy: an Agenda for Change, Brussels,
13.10.2011, COM(2011) 637 final, http://ec.europa.eu/europeaid/what/developmentpolicies/documents/agenda_for_change_en.pdf, (06.01.2014).
2
W1998 r. wyniósł 24,4 mld euro, a w 2000 wzrósł do 44, 6 mld euro. Accompanying COM(2006) 631 final:
Closer Partners, Growing Responsibilities: A policy paper on EU-China trade and investment: Competition
and Partnership, Commission Working Document, op. cit.
3
European Union, Trade in goods with China, 07 November 2013,
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf, (06.01.2014).
134
1
dostępu dla europejskich firm ubezpieczeniowych i zagranicznych inwestorów . Jednak dopiero w
grudniu 2004 r. podczas VII Szczytu UE – Chiny została podpisana umowa o wzajemnej pomocy
administracyjnej w sprawach celnych. Miała ona zmusić Chiny do prowadzenia bardziej precyzyjnej
polityki celnej, wzajemnego informowania się o zmianach taryfy celnej, wymiany pracowników
2
i ekspertów, wspólnych działań wyjaśniających sprawy sporne . W 2006 r. UE została pierwszym
partnerem handlowym Chin, a Chiny jej drugim parterem handlowym i ta sytuacja nie zmieniła si ę w
3
ciągu minionej dekady . Problematyczny dla UE nadmierny chiński eksport powoduje uruchamianie
procedur ochronnych. Według stanu na dzień 17 października 2013 r. UE stosowała 52 środki
antydumpingowe i dwa antysubsydyjne, które dotykały mniej niż 1% całkowitego przywozu z Chin. UE
w eksporcie usług do Chin cechowała nadwyżka, która w 2012 r. wyniosła 9,8 mld euro, w tym eksport
4
stanowił 29,9 mld euro, a import 20 mld euro .
Chiny od wielu lat traktują bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako źródło kapi tału
5
zagranicznego. W latach 1998 - 2002 jedynie około 1% europejskich inwestycji trafiało do Chin .
Inwestowały w nich głównie filie europejskich firm zarejestrowanych w Hongkongu, Singapurze i
innych krajach Azji. Akcesja Chin do WTO wiązała się z poprawą warunków dla inwestorów
zagranicznych
i zwiększeniem kapitału zagranicznego na chińskim rynku. W latach
dziewięćdziesiątych XX w. najbardziej aktywne stosunki z Chinami utrzymywały Niemcy, Wielka
6
Brytania, Francja i Holandia, najwięcej inwestycji bezpośrednich dokonała Wielka Brytania . Po 2005
7
r. Chiny zliberalizowały prawo i umożliwiły zagranicznym przedsiębiorcom dostęp do swego rynku .
Ten zaś kształtowany był przez wzrost zamożności społeczeństwa chińskiego i zwiększenie
zainteresowania zagranicznymi towarami. Wartość bezpośrednich Inwestycji zagranicznych UE w
8
Chinach w 2012 r. wynosiła 9,9 mld euro, co w porównaniu do 2003 r. stanowiło znaczący wzrost .
Także Chiny istotnie zwiększyły swoje inwestycje w UE. W 2012 r. zainwestowały w krajach UE 3,5
mld euro, co stanowiło tylko 2,2% całkowitego napływu inwestycji do UE, ale w porównaniu do 2003 r.
9
był to ogromny wzrost .
Siłę oddziaływania UE na Chiny obrazuje także rozwój bazy traktatowo-prawnej. Liczba umów
dwustronnych zawartych w ciągu trzydziestu pięciu lat między Wspólnotami a Chinami, łącznie z
protokołami, stanowi zbiór jedenastu dokumentów. Wzrost dynamiki ich zawierania obserwuje się od
1
Chiny pokazały otwarcie na świat wchodząc do WTO, http://polish.cri.cn/281/2009/01/08/181s85213.ht m
(1.11.2011).
2
Na praktyczną realizacją umowy czuwać miał Wspólny Komitet Współpracy Celnej. Umowa między
Wspólnotą Europejską a rządem Chińskiej Republiki Ludowej o współpracy i wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach celnych, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:22004A1223(01):PL:NOT (2.11.2013).
3
Wartość eksportu do Chin wzrosła z 26 mld euro w 2000 r. do prawie 82 mld euro w 2009 r., podczas gdy import wzrósł z 75 mld w 2000 r. do 248 mld euro w 2008 r., a następnie spadł do 215 mld w 2009 r. Szerzej:
W. Mroczek, Handel UE z Chinami, „Wspólnoty Europejskie” 2007, nr4, s. 2. Połowa towarów ekspo rtowanych do Chin pochodziła z Niemiec, które importują 25% towarów chińskich. Kolejne miejsca w wymianie handlowej zajmują: Francja, Holandia, Wielka Brytania i Włochy. Te kraje UE, a wcześniej EWG, od
nawiązania wymiany handlowej znajdowały się w czołówce handlujących z Chinami. Większość z nich,
przez cały okres współpracy, notowała deficyt w handlu z chińskim partnerem. Ponad 60% eksp ortu z
Chinami stanowiły maszyny i urządzenia oraz środki transportu. Zdecydowana większość importu to części
telefonów komórkowych, komputerów oraz inne urządzenia. Szerzej: P. Wieczorek, Unia Europejska wobec
Ekspansji Chin na rynku światowym, „Kontrola Państwowa” 2007, nr 4, s. 58.
4
Szerzej: China, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2012/march/tradoc_149251.pdf, (07.01.2014); Facts and
figures on EU-China trade. Did you know?, October 2013,
http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2009/september/tradoc_144591.pdf, (07.01.2014).
5
M. Szwabe, Rosnące znaczenie Chin – wyzwanie dla Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie” 2005, nr 1 s.
51.
6
F. Grzegorzewski, op. cit., s. 53.
7
Szerzej L. Rajca, Chińska modernizacja u progu XXI w- sukcesy, wyzwania, perpektywy, w: Oblicza Chin na
początku XXI w. Historia. Polityka. społeczeństwo pod red. J. Marszałek – Kawy, wy. Adam Marszałek,
Toruń 2008, s.135-168
8
Dla porównania w 2009 r. wynosiły one prawie 5,3 mld euro.
9
Chińskie inwestycje w UE szybko rosną od 2008 r. Dla porównania ich udział w całkowitych BIZ UE w 2011
r. wynosił 1,4% w 2011 r. Facts and figures on EU-China trade. Did you know?, October 2013, op. cit.
135
podpisania partnerstwa strategicznego. Dominują wśród nich porozumienia gospodarcze. W ciągu
1
ostatniej dekady UE zawarła z Chinami osiem porozumień i kilka jest w fazie negocjacji .
Podsumowanie
Od połowy lat dziewięćdziesiątych UE realizuje politykę zagraniczną i bezpieczeństwa
bazującą na współpracy z organizacjami międzynarodowymi, sojuszach strategicznych i zewnętrznych
politykach regionalnych. Ustanowienie partnerstwa strategicznego niewątpli wie rozszerzyło zakres
współpracy i w wielu dziedzinach ją pogłębiło. Jednak osiągnięcia minionej dekady nie odpowiadają w
pełni aspiracjom UE, która wciąż boryka się z licznymi i często wciąż tymi samymi problemami w
relacjach z Chinami. Dążenie obu partnerów do umacniania światowej pozycji skutkuje niemożnością
jednoznacznego rozdzielenia obszarów współpracy i rywalizacji, gdyż przenikają się one. Rozwój
kontaktów UE - Chiny zapoczątkowała współpraca gospodarcza, która pozostała w XXI w. dominującą
ich sferą. Współczesne, globalne problemy, z którymi UE pragnie się mierzyć leżą również w kręgu
zainteresowania Chin. W ten sposób unijny priorytet związany ze wzmocnieniem obecności Chin w
międzynarodowej społeczności i ich aktywną oraz odpowiedzialną rolą powoli był realizowany, m.in. w
odniesieniu do różnych aspektów bezpieczeństwa w Azji, zorganizowanej przestępczości, w tym
narkobiznesu oraz teroryzmu, zwłaszcza cyberteroryzmu. Można też wskazać wzrost zainteresowania
problematyką ochrony środowiska i bezpieczeństwa energetycznego, współpracy regionalnej, w
ograniczonym zakresie także pomocy rozwojowej czy liberalizacji handlu światowego i inwestycji. Są
to jednocześnie pola współpracy i konkurencji o miejsce w międzynarodowej architekturze
wielobiegunowej. Zaangażowanie Chin we współpracę międzynarodową ewidentnie wzrosło, ale nie
zaowocowało spodziewanymi przez UE wszystkimi rezultatami. Utrzymujące się różnice wizji i
stanowisk ograniczają pełną, odpowiedzialną i konstruktywną obecność Chin, jako członka
społeczności międzynarodowej adekwatną do unijnych życzeń i standardów.
Bilans osiągnięć politycznych UE w stosunkach z Chinami oraz złożoność i mnogość
czynników endo- i egzogenicznych warunkujących politykę UE prowadzi do niezadowalającej oceny
jej efektywności, choć poprawę można zaobserwować w okresie rozwoju partnerstwa strategicznego.
Wśród przyczyn w pierwszej kolejności należy wymienić niedostateczne uwzględnienie różnic
cywilizacyjnych i anachroniczność jej założeń. W dokumentach programowych Komis ji Europejskiej
powtarzają się prawie te same propozycje polityczne i ekonomiczne, które były w pewnym stopniu
modernizowane ze względu na zmieniającą się sytuację polityczną i gospodarczą partnerów.
Jednakże w pierwszej dekadzie XXI w. straciły one znacząco na adekwatności do zmian, jakie zaszły
w Chinach, w UE i w środowisku międzynarodowym. Cześć unijnych priorytetów została uwzględniona
i zrealizowana przez Chiny, inne pozostawały w sferze deklaracji. W wielu przypadkach od nawiązania
stosunków pomiędzy EWG a Chinami i partnerstwa strategicznego, dokumenty wspólnoty są w
znaczącym stopniu zbiorem życzeń wobec chińskiego partnera. Stworzenie przez UE kilku katalogu
celów o różnej wadze, zwłaszcza z punktu widzenia możliwości ich osiągnięcia, oraz poprawie nie
koordynacji działań przyczyniłoby się w dłuższej perspektywie do wzrostu efektywności jej polityki
wobec Chin. Szczególnie powinno to dotyczyć wykorzystywania różnych struktur współpracy
światowej i regionalnej, w tym zwłaszcza ONZ, WTO i OECD, a także ugrupowań nieformalnych jak
G7, G20, gdyż Chinom szczególnie zależy na umacnianiu swojej pozycji na tych forach. Towarzyszyć
temu powinna większa koncentracja na rozbudowie bilateralnej i multilateralnej bazy prawno traktatowej. W interesie UE leży przede wszystkim przezwyciężenie wewnętrznych podziałów i
prowadzenie spójnej polityki zagranicznej, na której ciąży dwustronna preferencja do rozwijania
2
stosunków na poziomie państw . Dopóki interesy narodowe, które łatwiej jest realizować na poziomie
1
http://ec.europa.eu/world/agreements/searchByCountryAndContinent.do?countryId=2101&countryName=Chin
a, (07.01.2014).
2
Ze strony Chin przejawia się to większym zainteresowaniem umacnianianiem relacji z najważniejszymi
krajami UE jak Niemcy, Francja, W. Brytania, także Włochy niż z całą Wspólnotą oraz tych członków UE z
Chinami. Prowadzona przez UE polityka wobec Chin nie zakładała spójności ze strategiami działania
poszczególnych krajów i prowadzona była dwutorowo. Z jednej strony były to kontakty ze Wspólnotą, nie
zamykano jednak możliwości porozumień bilateralnych. Przykładami braku spójność w polityce zewnętrznej
UE mogą być m.in. kwestie: nałożenia i zniesienia embarga na dostawy broni do Chin, zbrojenia, przestrzegania praw człowieka,. Szerzej zob.: F. Bordonaro, Europe itching to lift China arms embargo, “Asian
Times”, 15.03.2007 r.; R. Stohl, Wrangling over Arms Sales to China, FPIF Policy Report, 4.12.2006; K.
Archick, R.F. Grimmett, S. Kan, European Union’s Arms Embargo on China: Implications and options for
136
bilateralnym, będą dominować nad wspólnymi, zarówno wewnątrz UE jak i w jej relacjach z Chinami,
dopóty efektywność unijnej polityki nie będzie spełniać oczekiwań. Ponadto swoją początkową „moc‖
utraciła strategia bezwarunkowego zaangażowania. Chiny umocniły swoją pozycję, szczególnie w
porównaniu do osłabienia UE w dobie kryzysu, i prowadzą bardziej asertywną politykę, skutecznie
sprzeciwiając się unijnym naciskom na demokratyzację i liberalizację wszystkich sfer życia. Oznacza
to, że partnerstwo strategiczne, oparte na zasadach wzajemnych korzyści i równości globalnych
1
aktorów wymaga czasu i dojrzałości . Ponadto w rozwoju stosunków UE i Chin zauważalny jest także
rosnący z obu stron pragmatyzm przejawiajacy się m.in. usuwaniem na drugi plan kwestii
ideologicznych na rzecz interesów gospodarczych. Jednakże UE w realizacji ambicji globalnych stara
się nadawać coraz większą rangę zagadnieniom związanym z prawami człowieka, rządami prawa i
budową społeczeństwa obywatelskiego. Zainteresowanie współpracą w tej dziedzinie ze strony UE
miało zaowocować eksportem europejskiego modelu państwa do Chin i umocnić jej międzynarodową
pozycję polityczną. Można to rozpatrywać jako sposób zdobywania politycznej przewagi UE nad
Chinami poprzez współpracę. Z uwagi na potężne różnice obu podmiotów w stosowaniu
międzynarodowych standardów i wolę chińskich władz w tej materii efektywność polityki UE należy
uznać za nieodpowiadającą jej ambicjom. Choć Chiny są szczególnie trudnym partnerem to sukcesem
jest intensyfikacja dialogu i współpracy w rozwijanych zinstytucjonalizowanych formach na wszystkich
szczeblach, wzrost liczby dialogów sektorowych z 17 w 2004 r. do niemal sześćdziesięciu w 2013 r.
Jednym z owoców unijnej polityki była zmiana stosunku Chin do UE, która po raz pierwsz y zaistniała
w 2003 r. w strategii chińskiej polityki zagranicznej jako całość. W sferze gospodarczej UE zmierzała
do podjęcia współpracy z Chinami licząc, iż staną się one nowym rynkiem zbytu i miejscem nowych
inwestycji zagranicznych. Natomiast Chiny tę wspólpracę postrzegały w większym stopniu jako
narzędzie zdobywania przewagi w gospodarce światowej, w tym budowania przeciwwagi dla USA.
Dzięki wsparciu UE Chiny silniej zaangażowały się we współpracę międzynarodową, w tym uzyskały
członkostwo w WTO i G20. Wprawdzie przystąpienie Chin do WTO spowodowało zniesienie wielu
barier pozataryfowych i obniżenie ceł, ale nie ułatwiło znacznie dostępu do chińskiego rynku.
Przedsiębiorcy z UE po 2001 r. nadal spotykali się z przejawami nieuczciwej konkurencji, a wyni ki w
handlu z Chinami zostały zilustrowane narastającym unijnym deficytem. Powoli i żmudnie zwiększała
się liczba bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Chinach. Dzięki programom indykatywnym UE
w Państwie Środka udało się zrealizować wiele interdyscyplinarnych projektów, a ich tematyka
zmieniała. UE dotknięta kryzysem apelowała w trakcie szczytów odbywających się w latach 2009 2010 do Chin o pomoc w ratowaniu strefy euro. Wydaje się, iż propozycja chińskiego partnera
wyasygnowania 100 mld $ wsparcia może stać się początkiem nowego rozdziału w stosunkach UE –
Chiny ze wskazaniem na zdobycie przewagi przez te ostatnie w długiej perspektywie.
Mimo, że polityka UE wobec Chin rozwija się od lat dziewięćdziesiątych i doprowadziła do
ustanowienia partnerstwa strategicznego, to po upływie dekady jego funkcjonowania rezultaty w
punktu widzenia wspólnotowego nie są zadowalające. UE jest świadoma, że jej wpływ na władze
chińskie można ocenić jako umiarkowany. W swojej argumentacji UE często podkreśla, że Chiny są
trudnym partnerem oraz, że w zasadzie zarówno tempo jak i zakres przedmiotowy współpracy w
zdecydowanym stopniu zależy od woli Chin. UE wciąż nie ma spójnej polityki wobec Chin, co miedzy
innymi wynika problematycznego procesu integracji w ramach Wspólnej P olityki Zagranicznej i
Bezpieczeństwa, niedostatecznej woli politycznej do wykorzystywania dostępnych instrumentów czy
U.S. Policy, CRS Report for Congress, styczeń 2006 r.; Wystąpienie Ministra Spraw Zagraniczncyh RP Radosława Sikorskiego na konferencji „Unia Europejska – Stany Zjednoczone – Chiny. Jak zbudować transatlantyckie zrozumienie w relacjach z rosnącą potęgą azjatycką.” Warszawa, 11 stycznia 2008r.;
http://www.hrw.org/ (6.11.2013); K. Barysch, C. Grant, M. Leonard, Embracing the dragon. The EU’s partnership with China, Centre for European Reform, Londyn 2005; P. Ferdinand, The challenge of democratisation, (in:) Facing China’s rise: Guidelines for an EU strategy, ed. M. Zaborowski, “Chaillot Paper” 2006, nr
94, s. 2; Szerzej o stosunkach Francji i Niemiec z Chinami: M. Wróblewska, Polityka zagraniczna Francji
wobec Chin po 1989, (w:) Azja-Pacyfik, Stosunki Międzynarodowe Chin, t. 9, Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej, Towarzystwo Azji i Pacyfiku, Warszawa 2006, s. 49-60; W. Łasik, Stosunki niemiecko-chińskie
na progu XXI wieku, (w:) Azja-Pacyfik, Stosunki Międzynarodowe Chin, t. 9, Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej, Towarzystwo Azji i Pacyfiku, Warszawa 2006, s. 61-78.
1
Szerzej o głównych problemach dialogu politycznego UE-Chiny.: K. Gorgol, op. cit., s. 370.
137
unijnej reaktywności oraz skutecznego skoordynowania polityk zagranicznych krajów członkowskich
zarówno w sferze koncepcji jak i działań. Zarówno w polityce państw członkowskich wobec Chin jak i
UE dominują interesy gospodarcze tj. handel i inwestycje, czemu jednak towarzyszy wstrzemięźliwość
w uznaniu gospodarki chińskiej za w pełni rynkową, co umożliwia stosowanie ochrony przed
nadmiernym chińskim eksportem. Ważne aksjologicznie dla UE kwestie tj. demokracja, prawa
człowieka czy problemy bezpieczeństwa są marginalizowane i częściej występują w warstwie
deklaratywnej niż realnej aktywności. Te słabości UE w powiązaniu z szybko rosnącą globa lną
pozycją Chin mogą nadal obniżać efektywność unijnej polityki i doprowadzić w długiej perspektywie do
sytuacji, w której dotychczas przeważająca współpraca zostanie zdominowana przez rywalizację.
138

УДК 327 Кристина Гомулка Изабела Боручиньска

Transkrypt

Podobne dokumenty

Perspektywy rozwoju współpracy gospodarczej polsko

dzień dobry

Analiza Shaolin Chin Na - wideo VHS

Wärtsilä zamyka zakłady w Europie i przenosi się do

Załącznik nr 1 Nǐ hǎo (Dzień dobry) Kochani Przyjaciele z Polski

China Investment Forum 2015 w Pradze

Spis treści WSTĘP CZĘŚĆ I CHINY ORAZ INDIE W GOSPODARCE

074-077 Turystyka:Layout 1

Współczesne Chiny w kontekście stosunków międzynarodowych, red

współpraca z przyjaciółmi z chin współpraca z przyjaciółmi z chin