docstreszczenia - Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
download 
Reklamacja Transkrypt
streszczenia - Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
POLITEJA 1(13)/2010 Martin GILBERT Uniwersytet Oksfordzki CHURCHILL AND POLAND Tekst, wygłoszony na Uniwersytecie Jagiellońskim w formie otwartego wykładu, przedstawia stosunek Churchilla do Polski i polskich spraw, ze szczególnym uwzględnieniem okresu II wojny światowej. Autor ukazuje całą złożononość sytuacji, jaka decydowała o stosunkach polsko-brytyjskich oraz zaangażowanie Churchilla i jego starania o to, by przyszłość powojennej Polski nie wynikała z dyktatu Stalina. Nie był to zadanie łatwa, poniważ Związek Sowiecki był w wojnie z Hitlerem partnerem dla Wielkiej Brytanii kluczowym. Artur JEZIORO Uniwersytet Jagielloński POLITYCZNY ASPEKT WALKI O AUTONOMIĘ UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO W CZASACH WOLNEGO MIASTA KRAKOWA Walka o autonomię Uniwersytetu Jagiellońskiego zdominowała pierwszą fazę istnienia Rzeczpospolitej Krakowskiej. W lokalnym, krakowskim wymiarze konflikt ten stał się elementem walki o władzę pomiędzy rządzącym konserwatywnym stronnictwem arystokratycznym z jednej strony oraz liberalną opozycją mieszczańską z drugiej strony. W szerszym wymiarze walka ta włączyła Rzeczpospolitą Krakowską w ogólnoeuropejskie starcie pomiędzy wstecznymi ideami Świętego Przymierza, które reprezentowali trzej zaborcy – Austria, Prusy i Rosja, a opozycyjnymi wobec pokongresowych porządków nurtami wolnościowymi i liberalnymi. Szczególnie żywymi ośrodkami wrzenia stały się w tym czasie uczelnie wyższe, za co wkrótce spotkała je fala surowych represji. Sprawa Uniwersytetu Jagiellońskiego stała się także elementem gry politycznej pomiędzy mocarstwami i odegrała istotną rolę w działaniach potężnego kanclerza Austrii, Klemensa Lothara von Metternicha, skutecznie próbującego odwieść cara Rosji Aleksandra I od liberalnej polityki. Działania przeciw niezależności Uniwersytetu były również elementem prowadzonej przez zaborców walki z polskością. Interwencja mocarstw, sprowokowana w dużej mierze przez prezesa Senatu Rządzącego, Stanisława Wodzickiego, przyniosła opłakane skutki nie tylko dla krakowskiej uczelni, ale także dla całego Wolnego Miasta i stała się początkiem końca małej republiki. Piotr BILIŃSKI Uniwersytet Jagielloński STANISŁAW KUTRZEBA NA KONFERENCJI POKOJOWEJ W PARYŻU W 1919 ROKU Celem artykułu jest przybliżenie działalności znakomitego historyka i prawnika Stanisława Kutrzeby na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. Podstawę niniejszych rozważań stanowią nieznane w większości źródła, które pozwalają rzucić nowe światło na przebieg kongresu – widziany oczyma naszego bohatera. Przy pisaniu artykułu wykorzystano: materiały zgromadzone przede wszystkim w Archiwum Akt Nowych, Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Archiwum Głównym Akt Dawnych, Archiwum Państwowym w Krakowie, felietony prasowe Kutrzeby, artykuły wspomnieniowe, a także bogatą literaturę przedmiotu. Tomasz SKRZYŃSKI Polska Akademia Nauk POLSKA PARTIA ROBOTNICZA W KRAKOWSKIEM W LATACH 1947-1948 (WPŁYWY, PROBLEMY WEWNĘTRZNE I POLITYCZNI SOJUSZNICY) After the parliamentary election in 1947 a considerable proportion of the residents of Cracow province tried to accommodate to the reality that was being imposed by the communists, but without supporting the new authorities. It was easy to believe that the regime organized by the PPR (the communist party) was not a temporary affair. Many were disarmed both ideologically and morally by the conviction that they could not wait until it had collapsed. A huge increase in the number of PPR members in the years 1947 and 1948 was the result of the communists’ ruthless pressure in factories, government agencies, and schools. Employees were threatened with dismissal or demotion. A considerable part of those new members persuaded themselves that they had made the right choice, gaining in this way some sense of mental well-being. In the province of Cracow communist influence varied in particular regions and social groups. Farmers and university graduates were underrepresented. At the end of September 1948, according to overstated data, there were 51 000 members. The PPR in Cracow had different internal problems. The moral level of some activists left much to be desired. So was the quality and activity of the members. Local organisations were mismanaged. Party meetings at different levels were held too rarely. Most party ranks were religious people. Some were involved in the construction of churches or even supported the anticommunist underground movement. Attempts to get rid of all the unwanted, above mentioned members of the Cracow PPR, although partially successful, did not lead to the desired results. Piotr MUSIEWICZ Uniwersytet Jagielloński REWOLUCJA PROTESTANCKA W ANGLII ZA CZASÓW EDWARDA VI (1547-1553) Niniejszy szkic zarysowuje sytuację religijno – polityczną w Anglii podczas 8 lat panowania tytułowego króla. Na wstępie wspomniane zostaną spory toczone w czasie reformacji, po czym wskaże się nową pozycję władcy i zmiany w wyznaniu wiary dokonane za czasów poprzednika Edwarda VI: Henryka VIII (1509 – 1553). W głównej części szkicu opisane zostanie środowisko protestanckie skupione wokół osoby małoletniego króla, z arcybiskupem Canterbury Thomasem Cranmerem na czele. Przytoczone zostaną uzasadnienia na rzecz dominującej wobec Kościoła pozycji władcy świeckiego czynione przez myślicieli protestanckich, jak i konkretne akty w których taki zakres władzy został zapisany. Owa silna pozycja władcy (króla, jak i parlamentu) pozwalała na forsowanie reform religijnych: wskaże się zatem na wyraźnie protestancki charakter zmian katolickiego dotychczas wyznania wiary i – jako konsekwencję – na reformy liturgiczne w angielskich nabożeństwach. We wspomnianym środowisku wyróżnione zostaną dwa obozy toczące między sobą spór co do sposobu protestantyzacji Anglii. Na koniec ukazany zostanie charakter reform religijnych dokonywanych przez XVI - wieczne następczynie Edwarda VI: zestawienie takie pomoże w dostrzeżeniu oryginalności i radykalizmu edwardiańskiego porządku protestanckiego. Adam WIELOMSKI Akademia Podlaska KOŚCIÓŁ KONSTYTUCYJNY WE FRANCJI I JEGO TEOLOGIA POLITYCZNA This article is dedicated to, so-called, „constitution church” problem in France (1790-1801). Although it is one of the most interesting episodes of the French Revolution, it remains almost unfathomable up until today. This faith was established in 1790 after Civil Constitution of the Clergy - who was forcibly democratizing French Church (bishops and clerics elected by citizens with political rights only) and breaking it away from Rome - law passed. However this text isn’t dedicated to history, but theology of this faith, especially political and revolutionist ideology influence on it. This theology accepted Church dogmatist and teaching subordination to the State ideological requirements. Nationalistic and democratic elements were accented, focusing on the battle with “foreign” Pope, who does not posses democratic legitimization. Janusz GRYGIEŃĆ Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu BERNARD BOSANQUET A LEONARD HOBHOUSE – SPÓR O METAFIZYCZNĄ TEORIĘ PAŃSTWA Przedmiotem artykułu jest zagadnienie przebiegu i konsekwencji sporu filozoficznego między Bernardem Bosanuetem i Leonardem Hobhousem o koncepcje wyłożone przez tego pierwszego w jego The Philosophical Theory of the State. Autor rozpoczyna prezentacją sylwetek obydwu myślicieli, ze szczególnym uwzględnieniem podobieństw zachodzących między nimi. Te pojawiały się zarówno na płaszczyźnie teoretycznej (gdzie stanowiły pokłosie faktu, że obaj oni mieli wspólnego mistrza – Thomasa Hilla Greena) – jak i praktycznej (obydwaj zaangażowani byli w działalność na rzecz poprawienia kondycji brytyjskich warstw najuboższych). Dalej autor prezentuje zarys koncepcji Bosanqueta, uwagę skupiając przede wszystkim na wykładni koncepcji woli powszechnej, rozumianej przez niego jako system idei odpowiedzialny za postać obowiązującego w danej wspólnocie ładu społecznego i politycznego. To właśnie koncepcja woli powszechnej stanowiła główny cel ataków Hobhouse’a. Szczególnie niepokoiło tego autora utożsamienie jej z „wolą prawdziwą” obywateli i przeciwstawienie jej ich „wolom aktualnym”. Hobhouse dopatrywał się tu możliwości legitymizacji dyktatury jako systemu, gdzie instytucje państwowe „wiedzą lepiej”, czego pragną ich podwładni. Zarzucał także Bosanquetowi (jak również pozostałym idealistom absolutnym) błąd hipostazy polegający na przypisaniu atrybutu istnienia konstruktom abstrakcyjnym, takim jak np. społeczeństwo, które autor The Philosophical Theory… utożsamia z państwem. Bosanquet przypisuje państwu wolę, tak jakby było ono tworem egzystencjalnie niezależnym od swych obywateli. Co więcej, te wole powszechne państw stanowią jedyne praktyczne kryterium działania. Brak jest w filozofii tego autora miejsca dla praw naturalnych, na które mogłyby się powołać indywidua krzywdzone przez instytucje administracyjne. A skoro brak jest ponadnarodowych standardów postępowania, koncepcje Bosanqueta muszą, podobnie jak wcześniej pisma Hegla, implikować również militaryzm. Na koniec Autor artykułu przedstawia dalsze losy tego sporu, prezentuje zarówno głównych zwolenników koncepcji Bosanqueta (przypisujących jej jawnie demokratyczny charakter), jak i jego przeciwników (podzielających przekonanie Hobhouse’a o totalitarnych implikacjach The Philosophical Theory…). Dariusz GRZYBEK Uniwersytet Jagielloński WOLNOŚĆ INDYWIDUALNA, WSPÓLNOTA NARODOWA I GOSPODARKA PIENIĘŻNA – GŁÓWNE IDEE W MYŚLI FELIKSA MŁYNARSKIEGO Artykuł omawia najważniejsze idee zawarte w pismach Feliksa Młynarskiego (1884 - 1972), działacza niepodległościowego, który stał się wybitnym finansistą a parał się także filozofią, socjologią i myślą polityczną. Prace Młynarskiego poświadczają żywotność umiarkowanego nurtu w dziejach polskiego nacjonalizmu, łączącego przeświadczenie o tym, że wspólnota narodowa jest główną kategorią polityki, z koncepcją światowego ładu opartego na wolnym handlu i międzynarodowej kooperacji finansowej. Prace filozoficzne tego autora są świadectwem wczesnej recepcji amerykańskiego pragmatyzmu w myśli polskiej, przy czym wpływ Williama Jamesa mieszał się z oddziaływaniem Henri Bergsona. W nurcie pragmatycznego konstruowania pojęć mieści się także filozofia narodu Młynarskiego, w ramach której usiłował pogodzić (w dość problematyczny sposób) moralny prymat wspólnoty narodowej z indywidualizmem o liberalnej proweniencji. Największym osiągnięciem Młynarskiego są jego pisma i działalność praktyczna dotycząca problemów pieniądza i finansów. W teorii pieniądza był Młynarski uczniem Irvinga Fishera, podzielał jego ilościową teorię pieniądza i zbudowaną na niej makroekonomię. Wiele oryginalnych pomysłów zawierają liczne prace Młynarskiego na temat międzynarodowego systemu walutowego. Mimo przeładowania praktycznymi pomysłami o ulotnej wartości, zawierają one wiele istotnych refleksji na temat funkcjonowania światowych finansów. Młynarski widząc brak możliwości powrotu do klasycznego systemu złotego, postulował powołanie międzynarodowego systemu fiducjarnego, z wbudowanym mechanizmem kreacji pieniądza świtowego zapewniającego stałą płynność w światowych finansach. Żywił przy tym przekonanie, że powstanie takiego systemu jest jednym z warunków dalszego istnienia cywilizacji Zachodu z jej naczelnymi instytucjami państwem narodowym, ustrojem przedstawicielskim i wolnością obywatelską. Będąc zasadniczo zwolennikiem gospodarki rynkowej, Młynarski nie pochwał kapitalizmu zdominowanego przez wielkie firmy i opowiadał się za jego przebudową w kierunku zwiększenia udziału spółdzielczości w gospodarce i dopuszczenia pracowników najemnych do udziału w zyskach. Arkadiusz MELLER Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu ZA PÓŁNOCNYM KORDONEM. PRUSY WSCHODNIE W MYŚLI POLITYCZNEJ POLSKIEGO OBOZU NARODOWEGO W LATACH 1918-1939 Artykuł koncentruje się na stosunku polskiego obozu narodowego wobec Prus Wschodnich. Przedstawiono stanowisko głównych działaczy obozu narodowego. Kolejno zaprezentowano dostrzegane przez polskich nacjonalistów zróżnicowanie wewnętrzne Prus Wschodnich. Następnie przedstawiono historyczne i strategiczne znaczenie tego regionu dla Polski. W końcowej część ukazano wizję rozwiązania problemu Prus Wschodnich poprzez jego wcielenie do Polski. Michał PODNIESIŃSKI Uniwersytet Jagielloński POSTNOWOCZESNE ODREALNIENIE. PROBLEM REDUKCYJNOŚCI WE WSPÓŁCZESNEJ FILOZOFII POLITYKI NA PRZYKŁADZIE ANALIZY KATEGORII WŁADZY W KONCEPCJI MICHELA FOUCAULTA Artykuł poświęcony jest analizie kategorii władzy w filozofii Michela Foucaulta. W całym dorobku tego myśliciela jest ona zdecydowanie nadużywana i często funkcjonuje jako jedynie hiperbola lub metafora, nie zaś dookreślona społeczna relacja. W mojej pracy stawiam tezę, iż szczególnie w okresie lat 70. kategoria władzy funkcjonuje u Foucaulta nie tylko jako hipoteza, lecz także uzasadnienie, co czyni wiele z ciekawych analiz autora Słów i rzeczy jedynie kolejną ponowoczesną narracją, która, pozostając w duchu Heglowskim, próbuje zamknąć całość nowożytnej europejskiej kultury w jednym umyśle, za pomocą jednej, nadrzędnej zasady. Anna DZIDUSZKO-ROŚCISZEWSKA Uniwersytet Jagielloński OBSCENICZNOŚĆ W ŚWIETLE I POPRAWKI DO KONSTYTUCJI USA W Stanach Zjednoczonych, kolebce swobód obywatelskich i nowożytnej demokracji, gwarancją wolności ekspresji jest I Poprawka do Konstytucji USA (Bill of Rights), uchwalona w 1789 r. (weszła w życie w 1791). Na jej mocy „Żadna ustawa Kongresu nie może (…) ograniczać wolności słowa lub prasy (…)”. Choć treść tego zapisu sugeruje, iż wolność ta ma charakter absolutny, czyli nieograniczony żadnym prawodawstwem, późniejsze orzecznictwo Sądu Najwyższego (na podstawie prawa precedensowego) wyodrębniło kategorie wypowiedzi nie objętych prawną ochroną I Poprawki. Kwestią zasadniczą jest więc odpowiedź na następujące pytania: w imię jakich wartości Kongres ma prawo ograniczyć stosowanie I Poprawki? Gdzie leży granica wolności słowa? Jedną z kategorii pozbawionych ochrony prawnej jest treść obsceniczna. Samo słowo (z łacińskiego obscenus, czyli wulgarny, odrażający, wstrętny) dotyczy wszelkich kategorii ekspresji, które naruszają bądź profanują powszechnie obowiązujący w danym czasie standard moralności seksualnej. Obsceniczność jest różnie identyfikowana w kulturach oraz w społeczeństwach. Niezwykle trudno więc znaleźć granicę, której przekroczenie nie będzie już akceptowane przez daną społeczność (różnica pomiędzy sztuką - np. Dawid autorstwa Michała Anioła - a pornografią). Co jedni w pełni akceptują, drudzy mogą uznać za obrazę czci lub uczuć (w tym religijnych). Rolą władzy państwowej jest przyjęcie powszechnej definicji, będącej odzwierciedleniem pewnego konsensusu w przedmiocie: z jednej strony prawa do wolności słowa, z drugiej - ochrony obywateli przed treściami społecznie nieakceptowanymi, łamiącymi obyczajowość danej wspólnoty. Amerykańskie rozumienie obsceniczności zmieniało się wraz z ewolucją społecznego poczucia przyzwoitości i obyczajności. Sformułowanie powszechnej definicji nie było proste, ponieważ stworzenie szerokiego, ogólnego pojęcia mogło godzić w istnienie prawa do I Poprawki. Materiały, które mogły u jednych czytelników wywoływać skojarzenia erotyczne oraz pobudzać ich seksualnie, niekoniecznie musiały dotyczyć wszystkich odbiorców. Artykuł przybliża historię debaty, jaka toczyła się w Stanach Zjednoczonych na temat obsceniczności. Łukasz ALBAŃSKI Uniwersytet Jagielloński “BLOOD WILL TELL”. THE EUGENICS MOVEMENT IN CANADA PRIOR TO WORLD WAR II We wczesnych dekadach XX w. Kanada zanotowała znaczny wzrost ludności w wyniku imigracji. Wysiłki stworzenia nowego społeczeństwa unaoczniły kwestię możliwości asymilacji „obcych” do wspólnoty kanadyjskiej. Usiłowano obywateli pochodzenia brytyjskiego postawić na czele kulturowej hierarchii w Dominium. Dyskurs rasowy dostarczał ram interpretacyjnych i wyjaśniał kulturowe uwarunkowania imigrantów oraz, na ich tle, wywyższał rasę anglosaską. Zgodnie z teorią eugeniczną, w jej podstawowym założeniu, wszelkie ułomności ludzkie są przeważnie dziedziczone w obrębie upośledzonych ras. Bazując na analizie oficjalnych dokumentów i artykułów w gazetach, artykuł skupia się na wczesnym przejawie etnorasowej definicji porządku społecznego w Kanadzie. W szerszym kontekście wskazuje na podejście ruchu eugenicznego w Kanadzie do sprawy tworzenia narodu oraz pokazuje, w jaki sposób ruch eugeniczny wpłynął na rozwój kanadyjskiego społeczeństwa. Radosław RYBKOWSKI Uniwersytet Jagielloński EMPTY PROMISES, EMPTY WALLETS, POCKET FULL OF DEBTS Po II wojnie światowej Stany Zjednoczone zainicjowały na poziomie federalnym i stanowym zdecydowanie aktywniejszą politykę wobec szkolnictwa wyższego. Ustawy: GI Bill of 1944, National Defense Education Act of 1958 oraz Higher Education Act of 1965 stworzyły stabilne podstawy do finansowego zaangażowania federacji w dziedzinie badań i nauki. W roku 1965 wydawać się mogło, że spełniona zostanie zapowiedź sformułowana przez prezydenta Harry’ego Trumana, że każdy zdolny obywatel Ameryki będzie w stanie ukończyć studia wyższe, a ewentualny brak pieniędzy na opłacenie czesnego nie stanie się przeszkodą. Kryzys gospodarczy lat 80. i 90. sprawił jednak, że studentom coraz trudniej uzyskać dostęp do finansowej pomocy, co doprowadziło do zachwiania podstaw tego społecznego kontraktu. Rodzi to poważne pytanie o przyszłość Stanów Zjednoczonych. Raporty międzynarodowych organizacji takich, jak Bank Światowy, Światowa Organizacja Handlu czy OECD wskazują, że wyższy poziom wykształcenia obywateli wpływa na większą ich kreatywność i konkurencyjność gospodarki. Z tego powodu problem wykluczenia pewnych grup z dostępu do szkolnictwa wyższego jest kwestią nie tylko społeczną, ale polityczną oraz ekonomiczną. Poszukiwanie nowych sposobów finansowania studiów – za pomocą systemu gwarantowanych pożyczek studenckich – jest rozwiązaniem coraz chętniej stosowanym w USA, choć i ono niesie ze sobą ograniczenia zwłaszcza dla niższej klasy średniej. Prowadzone w Stanach Zjednoczonych dyskusje oraz ocena skuteczności stosowanych rozwiązań może stać się punktem odniesienia dla reform, jakie mają być wprowadzone w Polsce. Maciej TUREK Uniwerstytet Jagielloński PRIMUM NON NOCERE? ROLA KANDYDATA NA WICEPREZYDENTA USA W PREZYDENCKIEJ KAMPANII WYBORCZEJ Gdy przed ponad stu laty Theodore Roosevelt jako pierwszy kandydat na wiceprezydenta aktywnie zabiegał o poparcie dla W. McKinleya, z którym startował w duecie, był to bardziej przejaw jego osobistej inicjatywy niż ścieżka utarta przez poprzednich współ-kandydatów. Jednak wraz ze wzrostem znaczenia i prestiżu urzędu wiceprezydenta USA, formowania się przewagi egzekutywy nad Kongresem oraz zmniejszającej się roli partii politycznych w procesie wyborczym, kandydat na wiceprezydenta jest dziś ważnym członkiem prezydenckiego sztabu wyborczego, który w toku kampanii ma do spełnienia pewne istotne zadania. Celem artykułu będzie analiza owych funkcji oraz określenie czy i w jaki sposób współ-kandydat może wspomóc prezydenckie aspiracje osoby, z którą kandyduje. Marek CZAJKOWSKI Uniwersytet Jagielloński GENEZA OBRONY PRZECIWRAKIETOWEJ USA We współczesnym świecie narasta problem proliferacji rakietowych pocisków balistycznych, które są bardzo groźnym środkiem walki, ale mogą też stanowić instrument polityki odstraszania. Obrona przed tym zagrożeniem jest jednym z istotnych tematów, rozważanych obecnie przez różnorodne rządy w ramach ich polityk militarnych i bezpieczeństwa. Niniejszy podejmuje temat ewolucji amerykańskiej obrony przeciwrakietowej na szerokim tle zmian w przestrzeni międzynarodowej okresu powojennego, szczególnie w kontekście problematyki bezpieczeństwa. Ukazanie tego procesu ma za zadanie uwypuklić złożone uwarunkowania techniczne, polityczne i ekonomiczne związane z rozwijaniem obrony przeciwrakietowej jako środka polityki bezpieczeństwa, w znacznej mierze aktualne i dzisiaj. Tomasz LITWIN Uniwersytet Jagielloński KONSTYTUCYJNOŚĆ STOSOWANIA TAKTYKI FILIBUSTER I „OPCJI NUKLEARNEJ” W SENACIE USA Filibuster w Senacie USA stał się jednak pewną tradycyjną formą sprzeciwu mniejszości wobec większości, umożliwiającą mniejszości skuteczne blokowanie nieakceptowanych inicjatyw, a jednocześnie uniemożliwiającą większości podejmowanie arbitralnych rozstrzygnięć. Taki stan prawny powoduje, że to właśnie Senat stał się izbą, w której dochodzi do kompromisów pomiędzy demokratami a republikanami..Przedmiotem niniejszej pracy jest próba odpowiedzi na pytanie, jak praktyka opcji nuklearnej/taktyki filibuster przedstawia się w świetle przepisów Konstytucji USA. To zagadnienie prowadzi do stawiania bardziej ogólnych pytań. Czy obecna praktyka działania Senatu oparta na zasadzie rozstrzygania w drodze głosowania większością kwalifikowaną (trzy piąte składu Senatu) jest zgodna z Konstytucją? Czy ewentualna zmiana tej praktyki działania i decydowanie przez Senat w drodze głosowania bezwzględną większością byłaby zgodna z Konstytucją? Skupię się przede wszystkim na analizie odpowiednich przepisów konstytucyjnych i ich interpretacji w orzeczeniach Sądu Najwyższego USA i w literaturze naukowej. Mateusz FILARY Uniwersytet Jagielloński WYBRANE PROBLEMY METODOLOGICZNE II DEBATY W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH Tomasz MŁYNARSKI Uniwersytet Jagielloński ARKTYKA – NIEODKRYTY SPICHLERZ ENERGETYCZNY ŚWIATA Współczesny świat cierpi w coraz większym stopniu na niedobór surowców energetycznych. Wyścig o surowce coraz częściej dominuje stosunki międzynarodowe, a w przyszłości może stanowić źródło walki o zasoby energii. W tych okolicznościach możliwość dostępu do nieodkrytych ogromnych skarbów energetycznych Arktyki staje się przedmiotem rozgrywki geopolitycznej wielkich mocarstw. Pięć krajów arktycznych: Rosja, Kanada, Stany Zjednoczone, Dania, Norwegia podejmuje starania o rozszerzenie swojej 200-milowej strefy ekonomicznej do 350 mil w rejonie arktycznym, argumentując, że dno morskie jest geologiczną kontynuacją ich szelfu kontynentalnego. Wokół Arktyki ogniskują się interesy i roszczenia pięciu krajów arktycznych, co rodzi niebezpieczny stan rywalizacji, groźbę militaryzacji regionu, a nawet konfliktu zbrojnego. Ustanowienie terytorialnej suwerenności części dna morskiego Arktyki staje się coraz bardziej atrakcyjne dla wielu narodów ze względów wojskowych lub jako źródło składników mineralnych. W rezultacie państwa arktyczne prowadzą intensywne geologiczne prace badawcze nad składem chemicznym podmorskich skał, mające umożliwić im rozszerzenie zasięgu ich szelfów kontynentalnych. Paweł GÓRZNY Uniwersytet Jagielloński WYBRANE SPOŁECZNO-EKONOMICZNE CZYNNIKI DETERMINUJĄCE AUTORYTARNE SYSTEMY WŁADZY I WOJSKOWE ZAMACHY STANU W CZARNEJ AFRYCE Artykuł skupia się na przedstawieniu tych aspektów sytuacji na Czarnym Lądzie, które w największym stopniu przyczyniły się do pojawienia się i eskalacji autorytaryzmu i dyktatur wojskowych po uzyskaniu przez państwa regionu niepodległości. Autor wskazuje, że zaimplementowanie w wielu krajach Afryki Subsaharyjskiej rozwiązań znanych z krajów socjalistycznych (w Europie, ale też w Azji i na Kubie) zaowocowało odrzuceniem demokratycznego modelu sprawowania władzy. Problemy ekonomiczne będące skutkiem wybrania modelu socjalistycznego w gospodarkach i nadmierny rozrost warstwy administracyjnej – biurokracji, sprawiły, że powszechnym zjawiskiem stała się korupcja, jeszcze bardziej pogrążając młode gospodarki afrykańskie. Wojskowi zamachowcy, przejmując władzę od socjalistycznych rządów cywilnych (ale także i obalając innych wojskowych dyktatorów), zapowiadali reformy gospodarcze, wzrost zamożności obywateli oraz walkę z korupcją i nadużyciami ze strony władzy. Ale reformy ekonomiczne były znikome (najczęściej miały charakter wyprzedaży majątku narodowego, ze znamionami defraudacji znacznej części uzyskanych środków), reform politycznych także nie było, wręcz wzmacniano autorytaryzm. Nowe, wojskowe władze, opierając się z jednej strony na armii, a z drugiej na licznej biurokracji sprawiły, że korupcja i problemy ekonomiczne nie tylko nie zmniejszyły się, ale wręcz wzrosły, wzmagając w społeczeństwie potrzebę rządów twardych, ale sprawiedliwych – a więc najczęściej takich, jakie obiecywali kolejni populistyczni wojskowi zamachowcy stanu. Dariusz WYBRANOWSKI Uniwersytet Szczeciński SERBOWIE A KWESTIA MIĘDZYNARODOWEGO UZNANIA DYPLOMATYCZNEGO REPUBLIKI KOSOWA W LUTYM I NA PRZESTRZENI 2008 ROKU. STUDIUM PROBLEMU Dominika DZIWISZ Uniwersytet Jagielloński CYBERTERRORYZM – FIKCJA CZY REALNE ZAGROŻENIE? Pod koniec ubiegłego stulecia specjaliści z dziedziny bezpieczeństwa informatycznego ostrzegali, że państwom wysoko rozwiniętym, w tym przede wszystkim Stanom Zjednoczonym, grozi „cybernetyczne Pearl Harbour”. Twierdzili, że terroryści będą raczej wybierać klawiaturę komputera, a nie bomby. Oznaczałoby to odejście od klasycznych form terroryzmu i wymagałoby zmiany strategii zapewniania bezpieczeństwa. Od pierwszych prób wykorzystania cyberprzestrzeni przez terrorystów minęło już ponad dziesięć lat. Dlatego celem artykułu jest zbadanie, czy cyberterroryzm może stanowić realne zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, czy raczej jest wymysłem naukowców z różnych dziedzin. Dla wprowadzenia w tematykę autorka definiuje i rozważa wzajemne powiązania pojęć kluczowych dla poruszanego zagadnienia: aktywizmu, haktywizmu oraz cyberterroryzmu. Ich dokładne zrozumienie jest konieczne choćby ze względu na fakt, iż są one wielokrotnie nadużywane i błędnie interpretowane przez media. Druga część artykułu koncentruje się na użyciu nowoczesnych technologii przez terrorystów. Prześledzono zarówno wady, jak i zalety wykorzystania Internetu jako środka terroru międzynarodowego. W trzeciej części artykułu autorka analizuje pierwsze próby ataków cyberterrorystycznych. Lepsze zrozumienie schematu działań terrorystów umożliwia dokładniejszą ocenę zagrożenia i wyciągnięcie wniosków. Lech MAŻEWSKI Gdańsk USTRÓJ PAŃSTWA POLSKIEGO W KONCEPCJI SAMORZĄDNEJ RZECZYPOSPOLITEJ Analizując modele ustroju państwa polskiego w koncepcji samorządnej Rzeczpospolitej z Uchwały programowej I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”, będę posługiwał się kategoriami typu i formy państwa, które zostały wypracowane w ramach marksistowskiej nauki o państwie. O ile kategoria „typ państwa” ma za zadanie wyjaśnienie kto - w sensie społecznym – panuje w państwie oraz jakie cechy posiada to państwo, umożliwiające jego indywidualną identyfikację, o tyle „forma państwa” winna odpowiedzieć na pytanie: jak państwo jest zorganizowane i jak działa? Chodzi tu więc o dwa elementy składające się na pojęcie formy państwa, tj. element strukturalny i funkcjonalny. Pierwszy z nich odzwierciedla forma rządu, czyli organizacja naczelnych organów państwa, ich kompetencje i zasady zależności między nimi, i budowa administracyjno-terytorialna państwa, drugi – reżim polityczny, co razem tworzy ramy prawne dla realizacji władzy w państwie. Czym innym jest reżim polityczny, który „jest kategorią polityczną i nie zawsze znajduje bezpośredni wyraz w normach prawnych. W skład jego wchodzi całokształt zasad, na których opiera się system organizacji władzy, a także ogół metod, jakimi władza się posługuje zarówno w stosunkach z obywatelami, jak zorganizowanymi postaciami życia społecznego w państwie”. Swoich rozważań nie ograniczę jedynie do analizy Uchwały programowej oliwskiego zjazdu, gdyż koncepcja samorządnej Rzeczpospolitej nie pojawiła się tam niczym deus ex machina, była przecież efektem dłużej trwającej dyskusji programowej, mającej swój początek w momencie sformułowania pierwszego programu nowego ruchu związkowego. Tomasz WIECIECH Uniwersytet Jagielloński UPRAWNIENIA ZASTRZEŻONE KORONY W USTROJU WESTMINSTERSKIM By constitutional convention the Queen and her representatives, the governor-generals, can act only on the advice of their respective responsible ministers. Therefore all of the powers that are in their possession, whether their source is derived from prerogative or the constitution, are exercised not personally by them but through cabinet ministers. However, in certain extraordinary circumstances the Crown is constitutionally entitled to act on its own initiative, without or - better still - contrary to the advice that it receives. Those powers that can be exercised personally by the Queen are commonly referred to as reserve powers, sometimes also as personal prerogatives. The most important of them are the power to appoint and dismiss a prime minister and to dissolve parliament. Reserve powers also include the right to refuse royal sanction, the appointment of peers, judges or senators, as well as summoning and proroguing parliament. The scope of reserve powers differ according to local circumstances, i.e. the governor generals of Australia and Canada cannot refuse royal assent because of the judicial review procedure in these countries. They remain in reserve until the circumstances demand that they be used. When the Crown decides to act on its own initiative, its sole justification is the need to protect constitutional democracy. The author shows that the exercise of the reserve powers can serve this end very well by making – somehow ironically – the undemocratic Crown the last and the safest bulwark of democracy. Hubert KRÓLIKOWSKI Uniwersytet Jagielloński OFFSET – MITY I RZECZYWISTOŚĆ The article discusses a specific form of bilateral economic cooperation connected with purchases of arms and military equipment. Offset is a global phenomenon, an integral part of industrial-defense policy in advanced Western countries like Italy and Great Britain, countries in both Americas, Middle and Far East. The image of offset presented by the Polish mass media focuses on offset agreement with Lockheed Martin Corporation signed in parallel with F-16’s purchase, and criticism of some projects tied with this deal. It simply deforms picture of the offset phenomenon. It is therefore necessary to provide a description, and explain offset mechanisms and solutions in a global, European, and particularly Polish context and. For a better explanation the article utilizes som examples of results generated by the implementation of the offset agreements. It includes a description of offset uniformity efforts undertaken by the European Defence Agency in the frame of the European Union policy, too. Polish representatives took an active part in this efforts.
