Układ pokarmowy cz. 2

Warstwy cewy
pokarmowej:
nabłonek
błaszka właściwa z gruczołami
Układ
pokarmowy
Cz. II
1. Błona śluzowa
• nabłonek
• blaszka właściwa
• muscularis mucosae
muscularis mucosae
błona podśluzowa
2. Błona podśluzowa
błona mięśniowa
3. Błona mięśniowa
• warstwa okrężna
• warstwa podłużna
naczynia
bl. właściwa
4. Błona surowicza
lub włóknista
nabłonek
gruczoł
gruczoł
Cewa pokarmowa
błona surowicza
błona mięśniowa
warstwa podłużna
warstwa okrężna
błona podśluzowa
musc.
mucosae
grudka chłonna
Żołądek
błona śluzowa
• wpust
• trzon i dno
• odźwiernik
Przełyk:
• nabłonek wielowarstwowy płaski
• blaszka właściwa bogata w włókna sprężyste
• gruczoły śluzowe (przełykowe gr. wpustowe)
w blaszce właściwej
• szeroka, nieregularna muscularis mucosae
o układzie podłużnym
• gruczoły śluzowe (gr. właściwe) w bł. podśluzowej
(wydzielają śluz, lizozym, jony dwuwęglanowe)
• w błonie mięśniowej mięśnie szkieletowe i gładkie
• zewnętrzna błona włóknista
Nabłonek
powierzchniowy
• wysokie walcowate
komórki
• aparat Golgiego
• siateczka szorstka
• śluzowe ziarna
wydzielnicze
• mikrokosmki na
powierzchni
• połączenia
międzykomórkowe
przełyk
wpust
błona podśluzowa
Ogólne cechy budowy ściany:
• nabł. jednowarstwowy walcowaty
pokrywający powierzchnię i
tworzący wpuklenia (dołeczki żoł.)
• w blaszce właściwej ciasno ułożone
gruczoły cewkowe (wpustowe,
właściwe, odźwiernikowe)
• dodatkowa wewnętrzna warstwa
mięśniowa o układzie spiralnym
Nierozpuszczalny śluz
produkowany przez komórki
nabłonka powierzchniowego,
alkalizowany przez jony
wodorowęglanowe przechodzące
z podnabłonkowych naczyń
tworzy warstwę ochronną
na wewnętrznej powierzchni
żołądka
mięśniówka
HCO3
HCl
HCO3
1
Trzon i dno żołądka
Gruczoły żołądkowe właściwe: proste gruczoły cewkowe ułożone
równolegle w blaszce właściwej, pomiędzy nimi niewielka ilość
tkanki łącznej z licznymi komórkami i naczyniami włosowatymi
Miejscowe uszkodzenie ochronnej warstwy śluzowej
i komórek nabłonka powierzchniowego prowadzi do
pogłębiającego się ubytku błony śluzowej (wrzód żołądka).
Uszkodzenia takie spowodowane są zazwyczaj przez bakterię
Helicobacter pylori.
Gruczoł żołądkowy właściwy
ma trzy odcinki:
• cieśń
• szyjkę
• trzon z dnem
Buduje go pięć typów komórek:
• komórki
(cieśń)
• komórki
• komórki
• komórki
• komórki
niezróżnicowane - macierzyste
śluzowe szyjki (szyjka)
główne (trzon)
okładzinowe (wszystkie odcinki)
dokrewne (wszystkie odcinki)
Komórki macierzyste żołądka
odpowiadają za odnowę i regenerację
nabłonka powierzchniowego oraz gruczołów
Komórka
macierzysta
kom. powierzchniowe
Nisza (cieśń gruczołu żołądkowego
i jej otoczenie):
• fibroblasty podnabłonkowe
• perycyty kapilarów
• komórki okładzinowe
(wszystkie te komórki wydzielają
czynniki sygnałowe/wzrostowe
regulujące aktywność komórek
macierzystych)
kom. macierzyste
fibroblasty
kom. śluzowe szyjki
kom. okładzinowe
kom. dokrewne
kom. główne
Komórki śluzowe szyjki
produkują rozpuszczalny śluz
Komórki główne
• zasadochłonne
• siateczka szorstka
• aparat Golgiego
• ziarna wydzielnicze
produkują enzymy żołądkowe:
pepsynogen, lipazę żołądkową
i podpuszczkę (u niemowląt)
2
Komórki okładzinowe
• duże, piramidowe/owalne
• kwasochłonne
• niekiedy dwujądrzaste
• system tubularno-pęcherzykowy/
kanaliki wewnątrzkomórkowe z licznymi
mikrokosmkami
• bardzo liczne mitochondria
B
B
Komórki dokrewne
(enteroendokrynowe)
stymulacja
produkują hormony peptydowe,
przeważnie o lokalnym działaniu
(m. in. gastrynę i grelinę
pobudzającą apetyt)
(gastryna,
acetylocholina
histamina)
Komórki okładzinowe produkują HCl
i czynnik wewnętrzny Castle’a.
System tubularno-pęcherzykowy to
cytoplazmatyczny magazyn błon
bogatych w transportery jonowe.
Po stymulacji pęcherzyki i rurki
wbudowują się w błonę kanalików
wewnątrzkomórkowych.
„Produkcja” HCl polega na transporcie
jonów H+ and Cl- do światła kanalików
wewnątrzkomórkowych, skąd dostają
się do światła gruczołu.
HCl
W dolnej połowie gruczołów
żołądkowych właściwych znajdują
się komórki ECL wydzielające
histaminę (pod wpływem
acetylocholiny i gastryny)
Transportery uczestniczące
w „produkcji” HCl:
• antyporter protonowo-potasowy
• antyporter dwuwęglanowochlorkowy
• kanał chlorkowy
• uniporter potasowy
• pompa sodowo-potasowa
Odźwiernik:
Wpust:
• płytsze, nieregularne dołeczki żołądkowe
• gruczoły wpustowe (cewkowe, poskręcane) zawierające
- komórki śluzowe (podobne do kom. nabłonka powierzchniowego)
- komórki śluzowe (identyczne jak kom. szyjki)
- pojedyncze komórki okładzinowe i dokrewne (kom. G, produkujące gastrynę)
• głębokie dołeczki
• rozgałęzione cewkowe gruczoły odźwiernikowe
• gruba warstwa okrężna mięśniówki (zwieracz)
dołeczki
Gruczoły odźwiernikowe:
gruczoły
• komórki śluzowe
(identyczne jak k. szyjki)
produkujące też lizozym
• liczne komórki
dokrewne (G)
produkujące gastrynę
• pojedyncze komórki
okładzinowe
3
Dwa piętra błony śluzowej jelita cienkiego:
• górne: kosmki jelitowe
• dolne: gruczoły (krypty) jelitowe
Jelito cienkie
zwiększenie powierzchni
chłonnej:
• fałdy okrężne: x 2-3
• kosmki jelitowe: x 10
• brzeżek szczoteczkowy
na powierzchni nabłonka:
x 20
Nabłonek jelitowy
(jednowarstwowy walcowaty)
pokrywa kosmki i wyściela krypty:
Typy komórek:
• enterocyty
• komórki kubkowe
• komórki niezróżnicowane (tylko w kryptach)
• komórki Panetha (tylko w kryptach)
• komórki dokrewne
• komórki szczoteczkowe
• komórki M
Enterocyty
Komórki kubkowe
• wysokie, walcowate
• brzeżek szczoteczkowy
(z ektoenzymami)
• liczne organelle
• połączenia międzykomórkowe
produkują śluz
Funkcje:
• resorbcja substancji prostych
(produktów trawienia)
• resynteza trójglicerydów
i tworzenie chylomikronów
• wąska podstawa
• rozszerzona część górna
z ziarnami wydzielniczymi
(słabo się barwią)
Substancje proste są
przekazywane do naczyń
krwionośnych, a chylomikrony
do naczyń chłonnych
kom. zróżnicowane
Komórki macierzyste
(niezróżnicowane)
kom.
różnicujące się
• lokalizacja:
w dnie krypt jelitowych
kom.
namnażające się
fibroblasty
• nisza:
- blaszka podstawna
- fibroblasty otaczające kryptę
- naczynia włosowate
- zakończenia nerwowe włókien splotu
Meissnera
kom. macierzyste
krypta
fibroblast
kom. kubkowe
enterocyty
kom. Panetha
kom. dokrewne
• różnicują się we wszystkie typy komórek
nabłonka jelitowego, odpowiadają za odnowę
i regenerację nabłonka
kapilara
neuron
śródścienny
Komórki Panetha
• w dnie krypt
• szorstka siateczka, aparat Golgiego
• kwasochłonne ziarna wydzielnicze
• produkują białka antybakteryjne (lizozym i defenzyny)
• wydzielają IgA
• fagocytują (słabo) bakterie i jednokomórkowe pasożyty
4
Kosmek jelitowy
Komórki szczoteczkowe (rzadkie)
• palczaste uwypuklenie błony śluzowej (0,2 x 1 mm)
pokryte nabłonkiem jelitowym
• pod nabłonkiem ciągła warstwa miofibroblastów
(uczestniczą w regulacji odnowy nabłonka
i procesów obronnych)
• wewnątrz zrąb:
bogatokomórkowa tkanka łączna wiotka
(komórki tk. łącznej właściwej i leukocyty)
• pęczek długich mikrokosmków
na powierzchni
• zakończenia nerwowe blisko
podstawy
• podobne do komórek receptorycznych
kubków smakowych
• funkcja chemoreceptoryczna
Zrąb zawiera:
- kapilary o ścianie
okienkowej
- pojedyncze ślepe
naczynie chłonne
- 1-3 pęczków komórek
mięśniowych gładkich
(„pompowanie”
chłonki)
Krypta jelitowa
Dwunastnica
• dno: komórki Panetha i komórki
macierzyste
• ponad dnem: komórki namnażające się
(progenitorowe)
• górna 1/2: różnicujące się komórki
(głównie enterocyty i kubkowe)
przesuwające się stopniowo ku górze
• duże, szerokie kosmki
• mało kom. kubkowych
• w błonie podśluzowej
gruczoły dwunastnicze
(Brunnera)
enterocyty
kom. kubkowe
kom. dokrewne
kom. progenitorowe
kom. macierzyste
kom. Panetha
Gruczoły dwunastnicze produkują:
• zasadowy płyn bogaty w wodorowęglany (neutralizacja kwaśnej treści
przechodzącej z żołądka)
• urogastron (hamuje wydzielanie kwasu solnego w żołądku)
• EGF
• lizozym
Jelito grube
• brak kosmków - obecne tylko
głębokie, regularne krypty
• bardzo liczne komórki kubkowe
• brak komórek Panetha
• fałdy półksiężycowate
• zewnętrzna warstwa mięśniówki
podzielona na trzy odrębne
„taśmy”
Jelito czcze
• węższe i krótsze kosmki
• więcej komórek kubkowych
Jelito kręte
• krótkie, wąskie kosmki
• więcej komórek kubkowych
• duże skupiska grudek chłonnych
(kępki Peyera) w błonie podśluzowej
Funkcje:
• wchłanianie wody
• transport jonów
• produkcja śluzu
(formowanie mas
kałowych)
5
Kanał
odbytniczy
Łagodny rozrost krypt jelitowych powoduje powstanie
uwypukleń błony śluzowej – polipów jelita grubego, które
mogą ulegać zezłośliwieniu i dawać początek rakowi
• podłużne fałdy błony śluzowej
• nabłonek: jednowarstwowy walcowaty → wielowarstwowy walcowaty →
wielowarstwowy płaski
• gruczoły śluzowe w blaszce właściwej
• sploty żylne w błonie podśluzowej
• zwieracze: wewnętrzny (mięśniówka gładka) i zewnętrzny (m. szkieletowa)
Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej
Wyrostek robaczkowy ma budowę ściany jelita grubego
i duże skupiska tkanki limfoidalnej
• skupiska tkanki
limfoidalnej
w blaszce właściwej
i w błonie podśluzowej
(zmniejszają się
z wiekiem)
• obecne kom. Panetha
• ciągła warstwa
podłużna mięśniówki
• pojedyncze (samotne) grudki chłonne (we wszystkich odcinkach cewy)
• skupiska grudek chłonnych i rozproszonej tkanki limfoidalnej:
- kępki Peyera w jelicie krętym
- wyrostek robaczkowy
bakterie
transcytoza
limfocyty
węzeł chłonny
komórka
prezentująca
antygen
Zaleganie treści jelitowej w świetle wyrostka robaczkowego
prowadzi do proliferacji flory bakteryjnej i może powodować
zapalenie wyrostka
Komórki M
• występują w miejscu kontaktu nabłonka
jelitowego z tkanką limfoidalną
• mikrofałdy na powierzchni szczytowej
• pochłaniają obce antygeny (np. bakterie)
i przenoszą je na drodze transcytozy
do tkanki limfoidalnej
• w ten sposób monitorują antygenowy
skład zawartości cewy pokarmowej
6
Unerwienie (autonomiczne)
cewy pokarmowej
Z układem nerwowym cewy pokarmowej
współpracują śródmiąższowe komórki Cajala
Splot
żołądek
podśluzówkowy
mięśniówkowy
komórki
zwojowe
włókna
nerwowe
komórki
glejowe
• splot podśluzówkowy
- wewnętrzny Meissnera
- zewnętrzny Schabadascha
kontrolują wydzielanie gruczołów
i kurczliwość muscularis mucosae
• splot mięśniówkowy Auerbacha
kontroluje perystaltykę
Sploty zawierają komórki nerwowe (zwojowe) i komórki glejowe podobne do
astrocytów
• spontanicznie
generują bodźce
skurczowe („wolne”
fale perystaltyczne)
• pośredniczą w
przekazywaniu
bodźców pomiędzy
zakończeniami nerw.
a kom. mięśniowymi
Komórki dokrewne cewy pokarmowej (przykłady)
• należą do systemu komórek DNES (APUD)
• zlokalizowane w nabłonku gruczołów, krypt
i (rzadziej) w nabłonku powierzchniowym
• mogą być „otwarte” lub „zamknięte”
• mają ziarna wydzielnicze w części podstawnej
• produkują hormony peptydowe zazwyczaj
o lokalnym działaniu (wpływają na przepływ krwi,
wydzielanie gruczołów i kurczliwość mięśniówki),
niekiedy również o działaniu odległym
otwarta
zamknięta
jelito grube
• kontaktują się
z zakończeniami
nerwowymi i z kom.
mięśniowymi
(neksusy)
Komórki dokrewne cewy pokarmowej
(enteroendokrynowe)
otwarta
jelito cienkie
• lokalizacja:
warstwa mięśniowa
zamknięta
Nazwa
Wydzielany
hormon
Działanie
Delta
(D)
somatostatyna
hamuje wydzielanie
innych kom. dokrewnych
Epsilon
grelina
pobudza łaknienie
EC
serotonina
pobudza perystaltykę
G
gastryna
pobudza wydzielanie HCl
H
VIP
rozszerza naczynia krw.
I
cholecystokinina
pobudza wydzielanie w
trzustce, obkurcza
pęcherzyk żółciowy
L
GLP
pobudza wydzielanie
insuliny, hamuje
perystaltykę
S
sekretyna
pobudza wydzielanie
wodorowęglanów w
trzustce
7