Karkonosze Imponujący wygląd Karkonoszy

Karkonosze
Imponujący wygląd Karkonoszy, największego
z sudeckich pasm, znalazł odzwierciedlenie w ich niemieckiej nazwie
– Riesengebirge, czyli Góry Olbrzymów. Spowity przez chmury i mgły szczyt
Śnieżki, fantazyjne skałki, malownicze kotły, stawy i wodospady już
od wieków przyciągały w te strony miłośników górskich wędrówek.
Karkonosze w przeważającej części leżą po cze-
łek Śnieżki. Kolejny etap w historii Karkonoszy za-
skiej stronie granicy, a na terytorium Polski znajdu-
znaczył się w trzeciorzędzie (25–20 mln lat temu),
je się jedna czwarta masywu (185 km2). Kulmina-
gdy utworzyły się rozległe powierzchnie zrówna-
cję Karkonoszy i całych Sudetów, Śnieżkę (1602 m
nia, takie jak Równia pod Śnieżką, które w epo-
n.p.m.), najwyższy szczyt Czech, przecina granica
ce lodowcowej (zakończonej ok. 10 tys. lat temu)
państwowa. Prawie na całej swej długości, liczą-
stały się miejscem akumulacji śniegu i lodu, a po
cej ok. 70 km, góry mają przebieg równoleżniko-
ustąpieniu lodowca przeistoczyły się w torfowiska.
wy. Na zachodzie ich granicę wyznacza Przełęcz
Pozostałość tej epoki stanowią również gołoborza
Szklarska, poprzez którą sąsiadują z Górami Izer-
– rumowiska skalne pokrywające szczytowe par-
skimi. Na wschodzie za przełęczą Okraj prosto-
tie Śnieżki. Charakterystyczne dla Karkonoszy skałki
padły do głównego Śląskiego Grzbietu Lasocki
są efektem kwadrowego ciosu granitu i procesów
Grzbiet opada ku przełęczom Lubawskiej i Kowar-
wietrzenia, nadających im zaokrąglone kształty. Naj-
skiej, poprzez którą Karkonosze graniczą z Ruda-
bardziej fantazyjnie skałki prezentują się w śnieżnej
wami Janowickimi.
otulinie. To właśnie opadom śniegu, notowanym
Podróżniczek – ptak
charakterystyczny dla stref
alpejskiej i subalpejskiej
już od końca sierpnia i trwającym nawet do połoKarkonosze kształtowały się w wyniku długo-
wy czerwca, zawdzięcza nazwę Śnieżka. Śnieżyce,
niż ich tatrzańskie odpowiedniki. Piętro pogórza
trwałych procesów geologicznych, sięgających
huraganowe wiatry, mgły to typowe zjawiska na
sięga 500 m n.p.m., regiel dolny do 1000 m n.p.m.,
prekambru, ale swe główne rysy zawdzięczają ru-
szczycie Karkonoszy, tonącym w chmurach przez
regiel górny do 1250 m n.p.m., piętro subalpejskie
chom górotwórczym zachodzącym w karbonie.
niemal połowę roku.
rozciąga się pomiędzy 1250 a 1450 m n.p.m. Wy-
Wówczas, ok. 300 mln lat temu, w orogenezie her-
stępujące jeszcze wyżej piętro alpejskie obejmuje
Części*
Najwyższe szczyty
Grzbiet Śląski
Wielki Szyszak – 1509 m n.p.m.
Grzbiet Czarny
Śnieżka – 1602 m n.p.m.
Grzbiet Kowarski
Skalny Stół – 1281 m n.p.m.
* po stronie polskiej
cyńskiej powstał batolit karkonoski, czyli ogromna
W trudnych warunkach klimatycznych Śnieżki
kulminację Śnieżki, a ponadto przyszczytowe par-
intruzja magmy, skrystalizowanej w podstawowy
może przetrwać jedynie roślinność alpejska i sub-
tie Wielkiego Szyszaka (1509 m n.p.m.), najwyższe
budulec Karkonoszy – granitoidy. Rozgrzana mag-
arktyczna, m.in. sit skucina, kostrzewa niska, kuklik
wzniesienia Czarnego Grzbietu i krawędzie Śnież-
leśne regla dolnego (buczyna sudecka) i pogórza
ma przeobrażała starsze skały, w które się wdzierała.
górski, sasanka alpejska, widłak wroniec, jastrzę-
nych Kotłów. Ponad 90% drzewostanu Karkono-
(grąd z dębem, grabem, lipą, bukiem i klonem) za-
Pozostałością takich stref kontaktowych są bardzo
biec alpejski, porost wzorzec geograficzny. Są to
szy stanowi świerk, sztucznie wprowadzony do
stąpiono monokulturą świerkową; buczyna sude-
odporne na niszczenie skały: gnejsy i zmetamorfi-
gatunki charakterystyczne dla piętra alpejskiego.
pięter regla dolnego i pogórza, pierwotny w reglu
cka zachowała się jedynie w kilku enklawach. Na
zowane łupki – m.in. hornfelsy tworzące wierzcho-
W Karkonoszach piętra roślinne występują niżej
górnym. W XIX w. wytrzebione naturalne zespoły
granitowym podłożu w reglu górnym występu-
Nad Śnieżnymi Kotłami góruje
budynek Centrum Nadawczego
RTV, będący niegdyś schroniskiem
28
29
w Karkonoszach Wielkim Stawem (8,5 ha). Nad
Małym Stawem stoi najpiękniejsze z karkonoskich
schronisk – uznana za zabytek „Samotnia”, pochodząca z XIX w. Inne stale wypełnione wodą jeziorka w tych górach występują jeszcze tylko w Śnieżnych Kotłach, które nazwę zawdzięczają pokrywie
śnieżnej utrzymującej się w głęboko ocienionych
miejscach przez cały rok.
Po polskiej stronie Karkonoszy znajduje się
ok. 50 zgrupowań skałek, których zadziwiające
kształty dały początek rozmaitym legendom. Największe z karkonoskich skałek, Pielgrzymy, trzy skalne mury ciągnące się na długości 100 m i sięgające 25 m wysokości, mają być zaklętymi w kamień
grzesznymi wędrowcami. Zdobiącym powierzchnie
bloków skalnych kociołkom wietrzeniowym przypisywano rolę mis, w których przed wiekami składano bogom ofiary. Z kolei silnie spękany, wysoki na 12 m Słonecznik nazywany bywa Diabelskim
Kamieniem zgodnie z legendą o diable zamierzającym zasypać głazami Wielki Staw. Częściej używana nazwa Słonecznik nie pochodzi od rośliny,
ale od słońca, którego pojawienie się nad skałką
Obserwatorium meteorologiczne
na Śnieżce
ją naturalne bory świerkowe, które ze wzrostem
osiągnęły szkodniki lasów iglastych, np. wskaź-
zwiastowało mieszkańcom położonych niżej wio-
w ruch. Skałki takie znajdują się we wsi Przesieka
wysokości nad poziomem morza ulegają przerze-
nica modrzewianeczka, która pod koniec XX w.
sek południe. Twarożnik, Końskie Łby, Trzy Świnki,
i w Szklarskiej Porębie.
dzeniu, stają się coraz niższe, aż w końcu przecho-
spowodowała wielkie spustoszenia w tutejszych
Kotki, Zamczysko, Paciorki – każde z tych miejsc
dzą w piętro subalpejskie. Dominującym gatun-
drzewostanach.
swym wyglądem nasuwało uwiecznione w na-
Jednym z miejsc najchętniej odwiedzanych
zwie skojarzenia. Chybotki to z kolei kilkutonowe
w Szklarskiej Porębie jest wodospad Kamieńczyka.
głazy, które człowiek bez wysiłku może wprawić
Najwyższy z karkonoskich wodospadów (wys. 27 m)
kiem tego piętra jest kosodrzewina, z domieszką
jarzębiny i wierzby śląskiej. Takie zarośla spotyka-
Pomimo kapryśnej aury Śnieżka wciąż pozosta-
ne są również w dolnych częściach kotłów polo-
je turystyczną mekką Karkonoszy. Wyraźnie odci-
dowcowych, a towarzyszą im czeremcha skalna
nający się w krajobrazie piramidalny wierzchołek
i jarzębina górska oraz wyjątkowo rzadka wierz-
najpierw był celem pielgrzymek religijnych (już
ba lapońska. W najciekawszym florystycznie miej-
w 1681 r. na szczycie postawiono kaplicę św. Waw-
scu w Karkonoszach – żyle bazaltowej w obrębie
rzyńca), ale z czasem przeważyły jego zalety wido-
Małego Śnieżnego Kotła – występuje m.in. ende-
kowe – przy dobrej pogodzie widoczność sięga
mit skalnica bazaltowa oraz relikt polodowcowy
200 km. Stojące na szczycie zabudowania, zwane
skalnica śnieżna. Na Równi pod Śnieżką rozciąga-
„latającymi spodkami”, mieszczą obserwatorium
ją się torfowiska wysokie, z takimi gatunkami jak
meteorologiczne i restaurację.
Pielgrzymy
Schronisko „Samotnia”
żurawina drobnolistkowa, modrzewnica zwyczajna czy borówka bagienna. W piętrze subalpejskim
Położona 200 m niżej Równia pod Śnieżką ma
duże powierzchnie zajmują wysokogórskie mura-
całkowicie odmienny charakter. Wśród bagnistych,
wy, powstałe na skutek wypalania kosodrzewiny na
poprzetykanych kosówką połaci połyskują niewiel-
potrzeby pasterstwa.
kie jeziorka torfowe. Równia stanowi wielki rezerwuar wody, dający początek kilku polskim i czeskim
Gospodarka człowieka wywarła negatywny
wpływ zarówno na florę, jak i faunę Karkonoszy.
rzekom. Jednak torfowiska ulegają zanikowi, coraz
większe terytoria zajmuje roślinność trawiasta.
Nie przetrwał do naszych czasów żaden z du-
30
żych drapieżników, wybite zostały niedźwiedzie,
Wody spływające z Równi pod Śnieżką zasila-
wilki, rysie, po II wojnie światowej zniknęły or-
ją jeziora wypełniające kotły Wielkiego i Małego
ły przednie. Spośród większych ssaków spotyka-
Stawu. Cyrki polodowcowe należą do najbardziej
ne są jelenie, sarny i egzotyczne muflony, spro-
spektakularnych elementów rzeźby Karkonoszy.
wadzone w 1900 r. z Korsyki i Sardynii. W świecie
Kotły Wielkiego i Małego Stawu mają pocięte żle-
bezkręgowców występują gatunki arktyczne, m.in.
bami, wysokie na 200 m granitowe ściany, u stóp
ślimak poczwarówka arktyczna w żyle bazalto-
których rozciągają się stożki piargowe. Pamiątką
wej Małego Śnieżnego Kotła. Znaczną liczebność
po zlodowaceniach są też jeziora, z największym
31
Góry Wałbrzyskie, ze względu na działające tu do końca
XX w. kopalnie węgla kamiennego, nie kojarzą się z miejscem szczególnie
atrakcyjnym. Jednak warto odwiedzić ten fragment Sudetów Środkowych
dla pięknych panoram rozpościerających z kilku punktów widokowych
oraz interesujących zabytków, z ruinami średniowiecznych warowni
i monumentalnym zamkiem Książ na Pogórzu Wałbrzyskim na czele.
Góry Wałbrzyskie rozciągają się od doliny Bobru
z 1888 r. Obok 22-metrowej wieży wznosi się znacz-
i Nysy Szalonej na zachodzie po dolinę Bystrzycy na
nie przewyższający ją maszt telekomunikacyjny oraz
wschodzie. W ich skład wchodzi kilka masywów: Trój-
wielki krzyż. U stóp masywu leży jedno z najstarszych
garbu i Krąglaka, Chełmca oraz Góry Czarne i Ryb-
sudeckich uzdrowisk, Szczawno-Zdrój. Wśród jego
nicki Grzbiet z kulminacją całego pasma, Borową
znamienitych kuracjuszy byli m.in. Winston Chur-
(853 m n.p.m.). Budują je skały o zróżnicowanej od-
chill i Henryk Wieniawski, na cześć którego w pięk-
porności (głównie paleozoiczne piaskowce, zlepień-
nym neorokokowym Teatrze Zdrojowym z 1860 r.
ce i łupki z pokładami węgla kamiennego), dlatego
corocznie odbywa się festiwal skrzypcowy.
mimo niewielkich wysokości bezwzględnych w rzeźWodospad Szklarki
Kościół przeniesiony do Karpacza
z norweskiej miejscowości Vang
32
bie zaznaczają się duże nachylenia stoków. Efektem
Wschodni fragment Gór Wałbrzyskich stano-
opada do długiego skalistego wąwozu. Nieopodal
Najbardziej znanym zabytkiem Karkonoszy jest
permskich wylewów magmy są utworzone z porfi-
wi część Parku Krajobrazowego Sudetów Wałbrzy-
Szklarskiej Poręby leży też o połowę mniejszy, ale
budowla powstała daleko stąd. Przy drodze z Kar-
rów i melafirów stożki wulkaniczne. Pokryte gęstymi,
skich. Dla ochrony wyjątkowo urokliwego Pogórza
niezwykle malowniczy wodospad Szklarki. W tej
pacza na Śnieżkę w połowie XIX w. zrekonstruo-
świerkowo-sosnowymi lasami naturalne elementy
Wałbrzyskiego utworzono Książański Park Krajo-
miejscowości znajdują się muzea poświęcone pi-
wano kościół przeniesiony z miejscowości Vang
krajobrazu często trudno odróżnić od zalesionych
brazowy. Z malowniczą scenerią wzgórz pocię-
sarzom Carlowi i Gerhartowi Hauptmannom oraz
w Norwegii. Ozdobiona wizerunkami wikingów,
hałd nieczynnego Zagłębia Wałbrzyskiego.
tych skalistymi, głębokimi wąwozami Pełcznicy
malarzowi Vlastimilowi Hofmanowi. Gerhart Haupt-
smoków, ornamentami roślinnymi i napisami ru-
mann, noblista z 1912 r., mieszkał w willi w pobliskim
nicznymi drewniana świątynia reprezentuje typo-
Jagniątkowie, także zamienionej na muzeum.
wą architekturę skandynawską XIII stulecia.
Części
Najwyższe
szczyty
Masyw
Trójgarbu
i Krąglaka
Trójgarb
– 778 m n.p.m.
Masyw
Chełmca
Chełmiec
– 851 m n.p.m.
Góry Czarne
i Rybnicki
Grzbiet
Borowa
– 853 m n.p.m.
znakomicie harmonizują ruiny zamków Cisy i StaNa górującej nad Wałbrzychem porfirowej kopule Chełmca znajduje się kamienna wieża widokowa
ry Książ oraz ogromny zamek Książ otoczony wspaniałymi ogrodami.
Wieża wałbrzyskiego kościoła
na tle Gór Wałbrzyskich
33