Relacja z VII Międzynarodowego Sympozjum Grypy Ptaków

Relacja z VII Międzynarodowego Sympozjum Grypy Ptaków

Relacja z VII Międzynarodowego Sympozjum Grypy Ptaków – Athens, Georgia, USA,
5-8.04.2009.
Krzysztof Śmietanka, Zenon Minta, Katarzyna Domańska-Blicharz
Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Chorób Drobiu,
Krajowe laboratorium referencyjne ds. grypy ptaków,
W dniach 5-8 kwietnia 2009 roku w Athens w stanie Georgia odbyło się
VII Międzynarodowe Sympozjum Grypy Ptaków. Athens jest miastem akademickim, którego
jedną trzecią część stutysięcznej populacji stanowią studenci. Oprócz licznych wydziałów
University of Georgia, w tym Wydziału Medycyny Weterynaryjnej, w skład którego wchodzi
m.in. Centrum Diagnostyki i Badań Chorób Drobiu (Poultry Diagnostic and Research
Center), istnieje odrębna jednostka naukowa: Południowo-Wschodnie Laboratorium Badań
Chorób Drobiu (Southeast Poultry Research Laboratory), podlegająca pod Departament
Rolnictwa USA. Laboratorium to było głównym organizatorem konferencji.
Sympozja poświęcone grypie ptaków (avian influenza, AI) odbywają się w cyklach
trzyletnich (ostatnie odbyło się w 2006 roku w Cambridge w Wielkiej Brytanii) i gromadzą
najlepszych specjalistów w dziedzinie epidemiologii, patologii, diagnostyki i zwalczania tej
najgroźniejszej choroby drobiu. Sympozjum w Athens zgromadziło ponad 400 uczestników
z całego świata. Program konferencji podzielony był na sesje ustne (ze względu na dużą
liczbę prezentacji często przebiegające równolegle w tym samym czasie) i plakatowe. Sesje
ustne podzielono na następujące bloki tematyczne:
a) Sesja 1: Sytuacja AI na świecie
b) Sesja 2a i 3a: Szczepienia
c) Sesja 2b i 3b: Monitoring zakażeń wirusem AI u dzikich ptaków na świecie
d) Sesja 4a: Konwencjonalna i molekularna epidemiologia AI u drobiu
e) Sesja 4b: Epidemiologia i ekologia wirusów AI w naturalnym środowisku
f) Sesja 5a: Handel, regulacje prawne dot. zwalczania i znaczenie ekonomiczne
g) Sesja 5b: HPAI H5N1 u dzikich ptaków
h) Sesja 6: Patogeneza i patobiologia AI u ptaków
i) Sesja 7: Diagnostyka AI w XXI wieku
j) Sesja 8: Aspekty zoonotyczne AI
k) Sesja 9: Czynniki osobnicze i środowiskowe wpływające na transmisję i
rozprzestrzenianie AI i tworzenie modelów rozprzestrzeniania w programach
zwalczania
l) Sesja 10: Strategie zwalczania
m) Sesja 11: Sesja podsumowująca
Główny, otwierający sympozjum referat wygłosiła dr Ilaria Capua (Włochy) na temat
wyzwań, jakie stawia grypa ptaków przed światową weterynarią. Sytuację w zakresie
występowania zakażeń AIV
na świecie przedstawili dr Ian Brown (Wielka Brytania)
i dr Dennis Senne (USA). Grypa ptaków, szczególnie w swojej wysoce patogennej formie
(HPAI) wywołanej przez podtyp H5N1 wirusa AI, stanowi wciąż problem w wielu krajach
świata, głównie Azji Południowo-Wschodniej i Afryce, gdzie występuje endemicznie. Do
chwili obecnej nie stwierdzono występowania zakażeń tym wirusem w krajach Ameryki
Północnej i Południowej oraz Australii. Jednak w Ameryce Północnej (Kanada) w 2007 roku
wysoce zjadliwa grypa ptaków wywołana przez podtyp H7N3 wystąpiła w stadzie kur niosek
reprodukcyjnych. W Europie HPAI/H5N1 wystąpiła w dwóch głównych falach - późną zimą i
wiosną 2006 roku oraz latem i jesienią 2007 roku. W 2008 i 2009 roku wirus H5N1
wykrywano w Wielkiej Brytanii, w Niemczech i na Ukrainie. Dodatkowo stwierdzono
wysoce zjadliwą grypę ptaków wywołaną przez podtypy H7N7 w jednym stadzie kur niosek
w Anglii. W ostatnich 3 latach bardzo często odnotowuje się przypadki nisko
zjadliwej grypy ptaków (LPAI) wywołanej przez podtypy H5N2 (Belgia, Francja,
Dania, Portugalia), H5N3 (Niemcy, Francja, Portugalia), H7N1 (Dania), H7N2 (Wielka
Brytania), H7N3 (Wielka Brytania, Niemcy, Włochy), H7N7 (Włochy, Holandia).
Dr
Giovanni Cattoli z Włoch przedstawił wyniki badań molekularnych szczepów wirusa H5N1
izolowanych w Afryce. Wynika z nich, iż wirus został wprowadzany na kontynent afrykański
kilkakrotnie i występuje w kilku odmianach genetycznych. Część szczepów uległa groźnej
mutacji, tzw. reasortacji, polegającej na wymianie genów z innymi szczepami wirusa grypy.
Spotykano
również
szczepy
oporne
na
oseltamivir,
powszechnie
stosowany
lek
przeciwgrypowy.
Sporo uwagi poświęcono zagadnieniom roli dzikich ptaków w rozprzestrzenianiu
wirusa HPAI H5N1. Pomimo licznych badań i znaczących osiągnięć w tym zakresie wiele
pytań pozostaje wciąż bez odpowiedzi. Wyniki eksperymentalnych zakażeń różnych
gatunków ptaków dzikich potwierdziły wysoką wrażliwość łabędzi niemych na zakażenie tym
wirusem, jednak ważniejszym osiągnięciem z epidemiologicznego punktu widzenia jest
stwierdzenie bezobjawowego przebiegu u niektórych gatunków dzikiego ptactwa, np. kaczek
krzyżówek. Ciągle nieznana jest rola ptaków wolno żyjących w przenoszeniu wirusa na duże
odległości. Przede wszystkim zastanawiający jest fakt bardzo rzadkich przypadków
izolowania wirusa H5N1 od żywych i nie wykazujących objawów chorobowych ptaków
migrujących - w ostatnich dwóch latach w Europie potwierdzono tylko 2 takie przypadki:
u głowienki (Aythya ferina) w Szwajcarii i kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos) w
Niemczech, co może świadczyć o niskiej prewalencji zakażeń tym wirusem u dzikich ptaków.
Dalszych badań wymaga określenie tzw. wzorców migracji ptaków zakażonych, gdyż wydaje
się mało prawdopodobne, iż ptaki zakażone (nawet bezobjawowo), mogą przenosić wirus na
duże odległości, o czym świadczą wstępne wyniki oceny zachowań migracyjnych niektórych
ptaków dzikich zakażonych słabo patogennym wirusem AI, u których zaobserwowano
znaczne wydłużenie czasu migracji i pewne zaburzenia behawioralne. Odnotowano natomiast
dość znaczący postęp w badaniach nad patogenezą i patobiologią zakażeń HPAI/H5N1.
Wykazano, iż przebieg zakażenia zależy przede wszystkim od gatunku ptaka. U ptaków
należących do rzędu grzebiących (Galliformes) wirus wykazuje endoteliotropizm i tendencję
do rozprzestrzeniania się w licznych narządach wewnętrznych. U ptaków blaszkodziobych
(Anseriformes) występują dość znaczne różnice gatunkowe, od lokalnych i łagodnych zmian
patologicznych w układzie oddechowym u kaczek właściwych (do tej grupy należą m.in.
kaczki krzyżówki, cyranki, cyraneczki, krakwy) do rozległych zmian wielonarządowych,
w tym w ośrodkowym układzie nerwowym, u grążyc (głowienki, hełmiatki, czernice), łabędzi
i niektórych gęsi. U ptaków wróblowych (Passeriformes, z wyjątkiem szpaków)
i siewkowych (Charadriiformes) zmiany patologiczne lokalizują się głównie w ośrodkowym
układzie nerwowym. Bardzo ważną z diagnostycznego punktu widzenia informacją jest
stwierdzenie znacznie mniejszej predylekcji wirusa H5N1 do nabłonka jelit co sprawia, że
w przeciwieństwie do wirusów słabo patogennych siewstwo odbywa się prawdopodobnie
głównie przez układ oddechowy.
Odrębną sesję poświęcono jednemu z bardziej kontrowersyjnych zagadnień,
a mianowicie szczepieniom przeciwko AI. Już w wykładzie otwierającym sympozjum dr
Ilaria Capua z laboratorium referencyjnego OIE/FAO w Padwie zwróciła uwagę na
niepokojącą sytuację, w której stosowaniu szczepień przeciwko HPAI w wielu krajach świata
nie towarzyszy zastosowanie strategii DIVA, a więc różnicowania ptaków szczepionych od
zakażonych. Może to mieć bardzo poważne konsekwencje w postaci endemicznego
utrzymywania się zakażeń utajonych w stadach, które zostały poddane szczepieniom. Z kolei
przedstawicielka Chin, dr Hualan Chen z Instytutu Weterynaryjnego Harbin przekonywała, że
po zastosowaniu szczepień w tym kraju liczba przypadków HPAI H5N1 wyraźnie
zmniejszyła się, a monitoring stad szczepionych nie wykazał obecności zakażeń tym wirusem.
Ciekawostką obrazującą skalę produkcji drobiarskiej w Chinach jest fakt, iż od rozpoczęcia
stosowania immunoprofilaktyki swoistej u drobiu (2004 rok) zużyto ogółem ponad 20
miliardów dawek szczepionki. Należy przy tym podkreślić, że szczepieniom nie podlega cała
populacja drobiu w tym kraju.
Jednym z ważniejszych osiągnięć naukowych ostatnich lat w zakresie wakcynologii
było opracowanie metody tzw. „kartografii antygenowej” (ang. „antigenic cartography”) do
oceny różnic antygenowych pomiędzy poszczególnymi szczepami wirusów H5 i H7. Wyniki
tych badań zostały zaprezentowane przez prof. Rona Fouchier z Holandii i dr Erikę Spackman
z USA. Do niedawna sądzono, iż szczepy wirusa grypy są zbliżone pod względem
antygenowym w obrębie tego samego podtypu hemaglutyniny. Jednak pojawienie się w
ostatnich latach licznych odmian genotypowych wirusa H5N1, w połączeniu z masowym
stosowaniem szczepień w wielu regionach świata, doprowadziło do powstania szczepów
różniących się w takim stopniu, że zakażenie ptaka jednym wariantem antygenowym H5 nie
powoduje powstania odporności krzyżowej na zakażenie inną odmianą wirusa tego samego
podtypu. W związku z tym istnieje pilna konieczność stałego monitorowania profilu
antygenowego szczepów szczepionkowych i porównywania ich z profilami szczepów
krążących na terenie państw czy regionów, gdzie stosuje się szczepienia. Pozostałe wyniki
badań zaprezentowane w tej sesji sympozjum dotyczyły m.in. opracowania szczepionek
DNA, rekombinowanych i wektorowych (w tym jednocześnie przeciwko AI i rzekomemu
pomorowi drobiu oraz AI i ospie kur), selekcjonowania odpowiednich szczepów wirusa do
zastosowania w szczepionkach, czy negatywnego wpływu przeciwciał matczynych na
skuteczność szczepień przeciwko AI/H5N1 w pierwszym dniu życia
W sesji poświęconej diagnostyce AI na uwagę zasługuje przede wszystkim wykład
dr Marka Slomki ze Wspólnotowego Laboratorium Referencyjnego ds. AI - VLA Weybridge
(Wielka Brytania) na temat metody real time PCR do diagnostyki grypy ptaków oraz zalet
i ograniczeń tzw. „szybkich testów” do wykrywania antygenu AIV. Główne uwagi krytyczne
odnoszące się do komercyjnie dostępnych „szybkich testów” dotyczyły braku odpowiedniego
udokumentowania ich przydatności w procesie tzw. walidacji pierwotnej. Coraz liczniejsze
wyniki badań przeprowadzonych w oparciu o statystycznie wiarygodny materiał badawczy
dowodzą ich niskiej czułości diagnostycznej, chociaż w przypadku niektórych zestawów
parametry walidacyjne są na tyle satysfakcjonujące, że uzasadniają ich użycie we wstępnej
fazie diagnostyki AI. Zupełnie nową metodą diagnostyczną, której przydatność do
rozpoznawania zakażeń wirusem AI badana jest aktualnie w wielu ośrodkach naukowych, jest
tzw. metoda mikromacierzy DNA. Jej podstawową zaletą jest możliwość jednoczesnego
wykrywania różnych genów wirusowych, a nawet patogenności wirusa. Dotychczasowe
metody diagnostyczne w oparciu o metodę PCR wymagają co najmniej 2-3 etapów aby
osiągnąć podobny cel. Zespół naukowców z Niemiec przedstawił wyniki badań nad
wdrożeniem zestawu do jednoczesnego wykrywania i identyfikacji genu hemaglutyniny
i neuraminidazy wirusa grypy ptaków.
Uczestnicy z Polski zaprezentowali dwa doniesienia. Pierwsze dotyczyło molekularnej
charakterystyki krajowych szczepów wirusa AI H5N1 izolowanych w 2006 i 2007 roku
(„Full-length genome sequencing of the Polish HPAI H5N1 viruses suggests separate
introductions in 2006 and 2007”). Głównym osiągnięciem zaprezentowanej pracy było
wykazanie, iż przypadki grypy ptaków H5N1 w 2006 i 2007 roku wywołane zostały przez
szczepy należące do dwóch różnych podgrup genetycznych. Szczepy wirusa wykazały profil
molekularny charakterystyczny dla wirusów tzw. „linii Qinghai”, które rozprzestrzeniły się
z Chin do Europy, na Bliski Wschód i do Afryki w 2005 roku. Stwierdzono m.in. obecność
mutacji w genie PB2 wpływającej na zwiększoną adaptację wirusa do organizmu ssaków.
Drugie doniesienie zatytułowane „Preliminary results of HPAI H5N1 survival in different
types of water” dotyczyło przeżywalności wirusa H5N1 w różnych typach wód: morskiej,
słodkiej i o lekkim zasoleniu, pobranych z Morza Bałtyckiego, ze stawu i ujścia Wisły do
Bałtyku. Badania prowadzono w trzech różnych temperaturach reprezentujących średnie
roczne temperatury w Polsce w lecie, zimie i na wiosnę/jesieni. Wyniki badań wskazują na
długą, nawet wielotygodniową przeżywalność wirusa w wyżej wymienionych typach wód,
zwłaszcza w niższych temperaturach.
Ogółem na konferencji zaprezentowano 79 doniesień ustnych i 123 doniesienia
plakatowe. Po zakończeniu sympozjum chętni uczestnicy mogli wziąć udział w dodatkowej
sesji Sieci OFFLU OIE/FAO („OIE/FAO Network of Expertise on Avian Influenza”). Sieć
skupia 9 laboratoriów referencyjnych OIE i FAO oraz szereg innych laboratoriów
badawczych, instytucji naukowych i ekspertów w dziedzinie grypy ptaków. Celem Sieci
OFFLU
jest
wspieranie
międzynarodowych
działań
zmierzających
do
poprawy
monitorowania, diagnozowania i zwalczania grypy ptaków. Na spotkaniu przedstawiono stan
zaawansowania realizacji odpowiednich zadań projektu.
W ostatnim dniu pobytu uczestnicy z Polski skorzystali z zaproszenia dr Davida
Swayne’a do odwiedzin w Południowo-Wschodnim Laboratorium Badań Chorób Drobiu.
Przeprowadzono rozmowy z dyrektorem laboratorium Dr Swayne’em, a ponadto z
dr Davidem Suarezem, dr Mary Pantin-Jackwood (grypa ptaków) oraz dr Claudio Afonso
i dr Patti Miller (rzekomy pomór drobiu) w zakresie prowadzonych badań naukowych.
Jednocześnie dr David Swayne potwierdził swój przyjazd do PIWet-PIB w Puławach w
czerwcu b.r. na coroczne spotkanie laboratoriów referencyjnych UE ds. grypy ptaków
i rzekomego pomoru drobiu.