Program konferencji i streszczenia wystąpień

PROGRAM KONFERENCJI
Godzina
Temat
Prelegent
9.00 – 9.15
Rozpoczęcie konferencji.
9.15 – 10.00
Jak sobie radzić ze stresem choroby?
10.00 – 10.15
Pytania i odpowiedzi.
10.15 – 10.30
Psychoonkologia w Stowarzyszeniu
Wspierania Onkologii UNICORN.
mgr Iwona Nawara
10.30 – 11.00
Europejski Kodeks Walki z Rakiem wyzwanie dla każdego z nas.
lek. med. Małgorzata Gąsiorek
11.00 – 11.30
Przerwa.
11.30 – 12.15
Żywienie – istotnym elementem
zdrowienia.
doc. dr hab. Małgorzata SchlegelZawadzka
12.15 – 13.00
Program Simontona i Racjonalna Terapia
Zachowania w opiece nad chorym i jego
rodziną.
lek. med. Ewa Wojtyna
13.10 – 13.20
Zajęcia rehabilitacyjne metodą jogi
terapeutycznej.
mgr Maria Czubała
13.20 – 13.30
Miejsce sztuki w psychoonkologii.
mgr Urszula Lesicka
13.30 – 13.40
Choreoterapia - terapia tańcem i
ruchem.
mgr Ewa Szubstarska,
mgr Maja Strzelecka
13.40 – 13.50
Rola muzykoterapii w procesie
odzyskiwania zdrowia przez pacjentów
onkologicznych.
mgr Agnieszka Łuciuk-Wojczuk
13.50 – 14.00
Rola edukacji chorych i ich rodzin.
dr med. Małgorzata Pasek
prof. Krystyna de Walden-Gałuszko
Kraków, 13 XI 2009
Szanowni Państwo,
bardzo serdecznie witamy na I Konferencji Psychoonkologii Praktycznej pt. NIE TYLKO LEKI LECZĄ.
Wydarzenie to stanowi część obchodów jubileuszu 10-lecia działalności Stowarzyszenia Wspierania
Onkologii UNICORN. Konferencja ta jest adresowana zarówno do środowiska medycznego,
studentów, jak i do chorych i ich bliskich, oraz wszystkich zainteresowanych.
Ufamy, że będzie okazją do zdobycia nowej wiedzy i wspólnego zastanowienia się między innymi
nad następującymi kwestiami: postęp i nadzieja w onkologii, żywienie w procesie zdrowienia, rola
edukacji pacjentów i ich bliskich.
Pragniemy także podzielić się z Państwem wieloletnim doświadczeniem pomagania osobom chorym
na nowotwory i ich bliskim, przedstawiając różne możliwości oddziaływań terapeutycznych,
pomocnych w radzeniu sobie z chorobą i jej następstwami.
Mamy nadzieję, że
konferencja ta naświetli problemy i zadania stające przed psychoonkologią,
stanowiąc źródło refleksji oraz inspiracji do dalszego rozwoju tej interdyscyplinarnej dziedziny.
Niezmiernie miło jest nam zakomunikować Państwu, iż kierownikiem naukowym konferencji
jest Pani Profesor Krystyna de Walden-Gałuszko, współorganizatorka i wieloletni prezes
Polskiego
Towarzystwa
Psychoonkologicznego,
członek
Komitetu
naukowego
czasopisma
„Psychoonkologia”, kierownik wielu projektów naukowo- badawczych, autor lub współautor 125
publikacji, w tym 8 książek: „Zarysy psychopatologii ogólnej i psychiatrii”, „Wybrane zagadnienia
psychoonkologii i psychotanatologii”, „U kresu - opieka psychopaliatywna”, „Jakość życia
w chorobie nowotworowej”, „Podstawy opieki paliatywnej w chorobach nowotworowych”, „Ocena
jakości opieki paliatywnej w teorii i praktyce”, „Model oceny jakości opieki paliatywnej realizowanej
w warunkach ambulatoryjnych”, „Model oceny jakości opieki paliatywnej realizowanej w warunkach
stacjonarnych”.
Serdecznie dziękujemy Państwu za przybycie i zachęcamy do zapoznania się ze skrótem tematyki
poruszanej podczas referatów.
Zespół Stowarzyszenia Wspierania Onkologii UNICORN
mgr Iwona Nawara
Psychoonkologia w Stowarzyszeniu Wspierania Onkologii UNICORN
Stowarzyszenie UNICORN od początku istnienia stawiało sobie za cel organizowanie, niedostępnej często
w placówkach opieki medycznej, pomocy psychoonkologicznej.
Początkowo działania te koncentrowały się wokół poznawania różnych metod rehabilitacji psychofizycznej –
joga, metoda Aleksandra, metoda Feldenkreisa, Program Simontona – i próbach włączania ich w regularną
ofertę dla członków Stowarzyszenia.
Z biegiem lat wyłoniły się wiodące aktywności, których obecność w działaniach Unicornu stała się ważna
i regularna. Były to zajęcia rehabilitacyjne z jogi terapeutycznej i zajęcia psychologiczne oparte na Programie
Simontona.
Spotkania z chorymi i ich rodzinami były dla nas ciągle inspiracją do poszukiwania nowych rozwiązań i form
pomocy.
Efektem pracy ostatnich kilku lat jest bogata oferta pomocy psychoonkologicznej skierowana zarówno do osób
mieszkających w Krakowie, jak i poza nim. Opieką otaczamy Pacjenta, ale też osoby bliskie (rodzinę,
przyjaciół).
W Krakowie, w siedzibie Stowarzyszenia działa Centrum Psychoonkologii. Tutaj poszukujący wsparcia mogą
skorzystać z pomocy psychologicznej oraz konsultacji (lekarza onkologa, rehabilitanta, pracownika socjalnego,
rzecznika praw pacjenta). Mogą też wziąć udział w różnorodnych zajęciach edukacyjnych (wykłady, warsztaty,
spotkania ze specjalistami).
Dla osób z całego kraju organizujemy kilkudniowe zajęcia warsztatowe. Cieszą się one dużym zainteresowaniem
osób, które w miejscu swojego zamieszkania nie mają żadnych możliwości skorzystania z profesjonalnego
wsparcia.
Od wielu lat organizujemy psychologiczne warsztaty Programu Simontona, warsztaty z jogą czy choreoterapią,
a od 2007 roku jedyne w Polsce wielospecjalistyczne warsztaty psychoonkologiczne.
Podczas tygodniowych zajęć uczestnicy korzystają z zajęć prowadzonych przez kilku specjalistów
tj. psychoonkologa, dietetyka, lekarza onkologa, rzecznika praw pacjenta, pracownika socjalnego, poznają jogę
terapeutyczną, choreoterapię, arteterapię czy muzykoterapię. To szerokie spojrzenie na pomoc, której warto
szukać w sytuacji choroby umożliwia poszukiwanie najlepszych dla siebie rozwiązań i wskazówek na drodze
do zdrowia.
W 2008 roku z wyjazdowych warsztatów skorzystało prawie 600 osób z całego kraju. Obecnie trwa projekt,
dzięki któremu udzielimy wsparcia 160 uczestnikom warsztatów wielospecjalistycznych. Od 2007 roku
w prowadzeniu takiej działalności wspiera nas Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Zdrowia,
Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Urząd Miasta Krakowa oraz darczyńcy i podatnicy
(1% dla OPP).
mgr Iwona Nawara - psycholog kliniczny, psychoonkolog, trener Racjonalnej Terapii Zachowania,
terapeuta Programu Simontona. Prowadzi warsztaty edukacyjne, grupy wsparcia, psychoterapię indywidualną
dla chorych onkologicznie i ich bliskich. Od 2006 r. charytatywnie pełni funkcję Prezesa Zarządu Stowarzyszenia
Wspierania Onkologii UNICORN.
lek. med. Małgorzata Gąsiorek
Europejski Kodeks Walki z Rakiem – wyzwanie dla każdego z nas
I. Zachorowania na nowotwory złośliwe – skala problemu w Europie:
- w 2006 roku u około 3 191 000 Europejczyków zdiagnozowano nowotwór złośliwy, około 1 703 000 osób
zmarło z tego powodu
- między 2004 a 2006 rokiem zwiększenie liczby nowych przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe
osiągnęło 300 000
II. Szacuje się, że 80 – 90 % nowotworów złośliwych w populacjach zachodnich można przypisać czynnikom
środowiskowym, rozumianym szeroko, jako nawyki żywieniowe i zachowania społeczno-kulturowe. Wydaje się,
iż dla około połowy nowotworów można obecnie wyróżnić determinanty ryzyka.
III. Powstanie „Europejskiego Kodeksu Walki z Nowotworami Złośliwymi”: 1987 rok – Komisja Ekspertów
Onkologii Komisji Europejskiej. Obecnie trzecia zaktualizowana wersja kodeksu z 2003 roku. Jest to zestaw
jedenastu rekomendacji, których stosowanie może prowadzić do zmniejszenia zachorowalności, a także
umieralności z powodu chorób nowotworowych.
IV. Zasady Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem:
1.
2.
3.
4.
Nie pal; Jeśli palisz, rzuć! Jeśli jeszcze nie rzuciłeś, nie pal przy niepalących.
Wystrzegaj się otyłości.
Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne.
Spożywaj więcej warzyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie.
5. Jeśli pijesz alkohol – piwo, wino lub napoje wysokoprocentowe – ogranicz jego spożycie: mężczyźni
do dwóch porcji dziennie, kobiety do jednej porcji dziennie (mały kieliszek wódki lub kieliszek wina
lub jedno małe piwo); nigdy nie upijaj się.
6. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne.
7. Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed narażeniem na znane substancje rakotwórcze.
8. Bierz udział w programach szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
9. Kobiety po 25 roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki
macicy.
10. Kobiety po 50 roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi.
11. Kobiety i mężczyźni po 50 roku życia powinni uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka
jelita grubego.
V. Aktualnie na podstawie posiadanego stanu wiedzy i możliwości medycyny, w wypadku 1/3 nowotworów
możemy zapobiec zachorowaniu na nie, 1/3 nowotworów (jeśli wcześnie je wykryjemy) można wyleczyć,
a w 1/3 przypadków można polepszyć standard życia pacjentów z rakiem.
VI. Każdy z nas ma wolny wybór stylu życia.
www.kodekswalkizrakiem.pl
lek. med. Małgorzata Gąsiorek - lekarz chorób wewnętrznych, specjalista chemioterapii nowotworów,
specjalista onkologii klinicznej. Starszy asystent w Oddziale Onkologii Klinicznej Wojewódzkiego Szpitala
Specjalistycznego im. L. Rydygiera w Krakowie. Członek Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej. Od dwóch
kadencji delegat na Okręgowy Zjazd Lekarzy (kadencja 2005-2009 oraz aktualna), praca w regionalnym
samorządzie lekarskim w Komisji Kształcenia. Współbadacz w badaniach klinicznych w zakresie raka piersi, raka
jelita grubego, raka trzustki, raka prostaty, raka płuca, czynników stymulujących erytropoezę.
doc. dr hab. Małgorzata Schlegel-Zawadzka
Żywienie – istotnym elementem zdrowienia
World Cancer Research i Fund American Institute for Cancer Research przygotowały w 2007 roku specjalny
raport pt. Food, nutrition, physical activity and the prevention of cancer: a global perspective. Wśród 10
rekomendacji przedstawiono specjalne zalecenia dla osób, u których zdiagnozowano nowotwór oraz tych, co są
wyleczeni. Zalecenia te nie odnoszą się do osób będących w trakcie intensywnego leczenia.
Dlaczego tak postanowiono? Uwzględniono fakt, ze coraz częściej terapia przeciwnowotworowa odnosi sukces,
a pacjenci po leczeniu mają szanse długiego przeżycia i w czasie tego okresu mogą ponownie zachorować na
inne choroby nie tylko na inny nowotwór. Jednocześnie wiemy, ze osoby poddane leczeniu chirurgicznemu,
chemioterapii i radioterapii wymagają specjalistycznego leczenia żywieniowego uzależnionego od zdolności
do przyjmowania pokarmów i ich metabolizowania, co nie oznacza, ze ogólne stwierdzenia i w tym przypadku
nie są dla nich korzystne. Na dzień dzisiejszy nie ma przekonywujących dowodów o korzystnym działaniu
wysokich dawek suplementów.
Autorzy raportu w sposób jednoznaczny stwierdzają, że niewiele jest dowodów udokumentowanych medycznie
w sposób jednoznaczny wskazujących na konkretny sposób postępowania żywieniowego. Przedstawiają dwa
podstawowe zalecenia:
1. Wszyscy powinni otrzymać odpowiednie wsparcie od wykształconych profesjonalistów żywieniowych (osoby
posiadające udokumentowaną wiedzę na temat żywienia wstanie zdrowia i choroby).
2. Jeśli nie ma przeciwwskazań to należy postępować zgodnie z zaleceniami dla prawidłowej żywienia,
utrzymania należnej masy ciała i odpowiedniej aktywności fizycznej. Te ostatnie stwierdzenia z kolei są
następujące:
a) w zakresie zawartości tłuszczu w organizmie należy tak postępować aby jego zawartość mieściła się
w granicach normy stosownie do masy ciała,
b) podejmowanie aktywności fizycznej powinno być traktowane jako coś co jest częścią codziennego
postępowania,
c) należy ograniczać/omijać spożywanie produktów o wysokiej gęstości energetycznej, w tym napojów
zawierających cukier,
d) w większości powinno się jeść produkty pochodzenia roślinnego,
e) należy ograniczyć spożycie czerwonego mięsa, a szczególnie bardzo przetworzonego,
f) ograniczyć trzeba spożycie alkoholu,
g) w przetwarzaniu żywności zwrócić uwagę na ograniczenie stosowania soli, aby zmniejszyć jej spożycie
i unikać jedzenia spleśniałych nasion zbóż i roślin strączkowych,
h) w zakresie suplementacji starać się tak komponować dietę aby wszystkie składniki otrzymywać z niej.
Przedstawione wskazania, mimo że bardzo ogólne, to jednak dają istotne wskazówki co do sposobu
postępowania w celu zmiany nawyków i zachowań żywieniowych zarówno u osób chorych i tych, którzy są
zdrowi.
dr
hab. Małgorzata Schlegel-Zawadzka - prof. PWSZ w Tarnowie, absolwentka Wydziału
Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Krakowie i jej pierwszy doktor farmacji po powrocie uczelni
do Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest członkiem Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN i jej czterech Komisji
oraz Narodowego Komitetu ds. Współpracy z Międzynarodową Unią Towarzystw Żywieniowych (IUNS) PAN.
W 2009 roku została wybrana jako jedna z 11 osób na świecie na członka zarządu Międzynarodowej Unii
Towarzystw Żywieniowych. Opublikowała ponad 300 prac naukowych i przedstawiała prawie 300 prac podczas
konferencji krajowych i zagranicznych. Zajęcia dydaktyczne prowadzi dla studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu
UJ CM, studentów Wydziału Chemii i Biologii UJ, oraz prowadzi zajęcia w Państwowej Wyższej Szkole
Zawodowej w Tarnowie. Jest kierownikiem Zakładu Żywienia Człowieka IZP, WNZ, JU CM.
lek. med. Ewa Wojtyna
Program Simontona i Racjonalna Terapia Zachowania w opiece nad chorym i jego rodziną
Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) należy do nurtu poznawczo-behawioralnego i jest rodzajem psychoterapii
krótkoterminowej, skoncentrowanej na rozwiązywaniu aktualnych problemów zgłaszanych przez pacjenta.
To podejście terapeutyczne opiera się na założeniu, że przewlekłe zaburzenia stanu psychicznego oraz
powtarzające się dysfunkcyjne i nieadaptacyjne zachowania są przejawem niezdrowych nawyków myślowych,
wchodzących w skład struktury obrazu siebie i nabytych przez pacjenta w ciągu jego życia. Częstymi
przykładami dysfunkcyjnych przekonań dotyczących choroby nowotworowej i jej leczenia są myśli: „Wkrótce
umrę w cierpieniach”, „Rak to wyrok, to koniec” czy „Chemioterapia mnie truje”. Rola terapii polega
na identyfikacji tego typu negatywnych automatyzmów myślowych, ich przekształceniu i następnie utrwalaniu
bardziej adaptacyjnych treści poznawczych.
Identyfikacja niezdrowych przekonań, a następnie generowanie nowych alternatywnych myśli opiera się w RTZ
na teście pięciu zasad zdrowego myślenia, które brzmią następująco:
1) Zdrowe myślenie jest oparte na faktach;
2) Zdrowe myślenie pomaga chronić swoje zdrowie i życie;
3) Zdrowe myślenie pomaga osiągać cele;
4) Zdrowe myślenie pomaga rozwiązywać lub unikać niepożądanych konfliktów;
5) Zdrowe myślenie pomaga czuć się tak, jak chcesz się czuć.
W wyniku przekształcenia treści myślenia dochodzi następnie do zmiany zachowań i emocji z nimi skojarzonych.
RTZ jest główną osią Programu Simontona, ustrukturalizowanego programu pomocy psychologicznej dla osób
chorych na nowotwory i mającego na celu poprawę jakości życia zarówno pacjentów, jak i ich bliskich. Metoda
ta, prócz elementów psychoterapii, proponuje także inne techniki i oddziaływania, które sprzyjają poprawie
samopoczucia i funkcjonowania psychofizycznego chorych. W trakcie sesji terapeutycznych – grupowych bądź
indywidualnych - przepracowuje się następujące tematy: elementy RTZ, praca z wyobraźnią (nauka technik
wizualizacyjnych), trening radzenia sobie z chorobą i ze stresem, udoskonalanie systemu wsparcia i komunikacji
interpersonalnej, praca nad lękiem, w tym lękiem przed śmiercią oraz praca nad wzmacnianiem sensu życia
w obecnej sytuacji chorego.
Dostępne doniesienia z badań empirycznych nad zastosowaniem RTZ i Programu Simontona w grupie chorych
onkologicznie wskazują, że metody te przyczyniają się do poprawy jakości życia chorych, poprawy ich stanu
psychicznego, lepszego funkcjonowania społecznego oraz mniejszego odczuwania dolegliwości somatycznych
związanych z przebiegiem choroby i jej leczenia. Oddziaływanie te mogą zatem być cennym wsparciem dla
leczenia onkologicznego.
lek. med. Ewa Wojtyna - lekarz i psycholog, asystent w Zakładzie Psychologii Zdrowia i Jakości Życia
Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz asystent w Oddziale Psychiatrii Szpitala Miejskiego
w Rudzie Śląskiej. Certyfikowany terapeuta poznawczo-behawioralny, a także terapeuta, superwizor
i trener Racjonalnej Terapii Zachowania i Programu Simontona. Współpracuje ze Stowarzyszeniem
Amazonek w Rudzie Śląskiej, zajmuje się psychoterapią dla chorych onkologicznie i ich bliskich, prowadzi
zajęcia w Stowarzyszeniu UNICORN w Krakowie. Autorka kilkunastu artykułów i doniesień zjazdowych z zakresu
psychoonkologii.
mgr Maria Czubała
Zajęcia rehabilitacyjne metodą jogi terapeutycznej
Nie zawsze się traci, kiedy się zostaje pozbawionym czegoś.
Stan nierównowagi w naszym organizmie, czyli choroba, może stanowić okazję do samopoznania i rozwoju.
Joga jest nauką o samorealizacji i została stworzona, aby człowiek przez ćwiczenia był w stanie wyjść poza
cierpienie, które jest efektem nieświadomości. Dostarcza środków do rozwoju wiedzy o swojej prawdziwej
naturze, w tym jakże skomplikowanym dzisiejszym świecie. Chcąc rozwijać się bezpiecznie i harmonijne,
możemy z powodzeniem posługiwać się tym sprawdzonym przez tysiąclecia systemem.
Zestawy ćwiczeń są tak opracowane, aby angażowały każdy mięsień, nerw, organ dokrewny w ciele, a dzięki
temu uwalniały napięcia i zablokowane energie. Układ nerwowy jest tonizowany przez ćwiczenia i techniki
oddechowe, a powiązany z umysłem uspakaja go i wycisza przynosząc spokój, ukojenie, radość i głęboką
wiedzę o życiu i jego celu.
Czyż nie warto poszukiwać, nawet popełniając błędy…
mgr Maria Czubała - instruktorka rekreacji ruchowej ze specjalnością: „ćwiczenia psychofizyczne w oparciu
o system ćwiczeń hatha jogi”. Specjalizuje się w pracy terapeutycznej jogą. Opracowała autorski program
terapii jogą dla kobiet po mastektomii.
mgr Urszula Lesicka
Miejsce sztuki w psychoonkologii
Sztuka jest sposobem radzenia sobie z trudną sytuacją choroby nowotworowej, dostępnym zarówno
profesjonalnym artystom, jak i osobom, które nie miały wcześniej do czynienia z tą dziedziną.
Myśląc o tych pierwszych, warto zapoznać się z rzeźbami Aliny Szapocznikow, fotograficznym tryptykiem
Olimpia Katarzyny Kozyry, czy też rysunkami i grafikami pisarki Krystyny Kofty. Prace te są nie tylko formą
autoterapii dla ich twórców – ten osobisty komentarz, dotyczący choroby, obrazu własnego ciała, śmierci, może
pomóc także innym, zmagającym się z podobnym doświadczeniem.
Do spotkania ze sztuką zapraszani są przez artystów pacjenci onkologiczni. W 2005 roku Iza Moczarna-Pasiek
proponuje kobietom po mastektomii udział w sesji zdjęciowej – i tak wydany zostaje pierwszy w Europie
kalendarz Amazonek. Kolejnym pomysłem artystki jest projekt Cięcie (2009), poświęcony kobietom, które
utraciły włosy wskutek leczenia onkologicznego. Z inicjatywy Doroty Kiałki i Agnieszki Kłos powstaje na 2009
rok kolejny kalendarz, Niejedna z jedną, z fotografiami młodych Amazonek. Działania te mają na celu przede
wszystkim przełamywanie stereotypów dotyczących wizerunku kobiety, a także zachęcanie do przeprowadzania
regularnych badań profilaktycznych.
Z dobroczynnego działania sztuki może korzystać każdy – i to nie tylko poprzez bierną percepcję istniejących
dzieł. I tutaj dochodzimy do zagadnienia arteterapii – profesjonalnej metody pomocy psychologicznej.
Arteterapia definiowana jest jako ‘terapia przez sztukę’ , choć może bardziej adekwatne byłoby sformułowanie
‘terapia przez tworzenie’, bowiem najważniejsze jest tutaj stwarzanie przez terapeutę przestrzeni do twórczej
aktywności, dostępnej każdemu człowiekowi. W arteterapii liczy się zatem nie tyle cel (dzieło sztuki), co droga
do niego prowadząca (działanie i towarzyszące mu przeżycia i refleksje).
Nie ma zgodności co do jednej definicji arteterapii. W wąskim rozumieniu jest ona wykorzystaniem technik
plastycznych i ich wytworów w terapii i diagnozowaniu zaburzeń psychicznych i emocjonalnych.
Stowarzyszenie Arteterapeutów Polskich "Kajros" wyróżnia, oprócz arteterapii wizualnej, następujące
specjalizacje: muzykoterapia, choreoterapia, biblioterapia, dramoterapia. W najszerszym rozumieniu
do oddziaływań arteterapeutycznych zaliczane są także kontakty z naturą: ogrodem (hortikuloterapia), morzem
(talasoterapia) czy lasem (silvoterapia), terapię kolorami, a także terapię poprzez zabawę i terapię zajęciową.
Niniejsze wystąpienie koncentruje się na sztuce wizualnej. Technikami wykorzystywanymi tutaj są rysunek,
grafika, malarstwo, rzeźba, fotografia, video, a także techniki łączone, np. kolaż. Podczas pracy wykorzystuje
się procesy wyobraźni – sztuka pozwala na dotarcie i wydobycie na powierzchnię świadomości ukrytych
znaczeń.
Działanie twórcze stwarza możliwość doświadczenia katharsis – wyrażenia negatywnych treści, emocji i uczuć.
Język symboliczny pomaga komunikować niewerbalnie pewne trudne do opisania stany (np. nasilenie i jakość
bólu) – można próbować nadać bólowi kształt, kolor, ukazać dynamikę jego odczuwania, itp. Wyrażenie się za
pomocą formy plastycznej pozwala na spojrzenie z dystansu na przedstawione treści. Dobrze, gdy jest to punkt
wyjścia do rozmowy, pozwalającej lepiej je zrozumieć. Poprzez wyrażenie i zrozumienie własnych przeżyć,
pacjent ma szansę oswojenia się z sytuacją choroby, jak również zaakceptowania zmienionego obrazu własnej
osoby. Podejmowane działania są okazją do przepracowania trudnych tematów, także tematu śmierci
i umierania. Wreszcie, zajęcia arteterapeutyczne stanową formę relaksu i są okazją do zabawy, a angażowanie
się w proces tworzenia pozwala osiągnąć spokój umysłu, jak również doświadczyć poczucia sensu, radości
i spełnienia, co bardzo pomaga w zwiększeniu poziomu nadziei, energii do życia i motywacji do leczenia.
Arteterapia stosowana jest także w celach diagnostycznych. W przypadku pacjentów onkologicznych
najistotniejsze jest tutaj uchwycenie symptomów depresji i lęku, a także niezdrowych przekonań (m.in. na
temat choroby i leczenia), które mają niebagatelne znaczenie w procesie odzyskiwania zdrowia.
Wyniki badań nad efektywnością arteterapii, prowadzone wśród kobiet z nowotworem piersi, wskazują
na obniżenie częstości występowania negatywnych stanów emocjonalnych i wzrost doznań pozytywnych,
a w konsekwencji wzrost subiektywnego dobrostanu uczestniczek. Amazonki deklarują poczucie lepszej ochrony
własnych granic oraz większą dostępność zasobów radzenia sobie ze stresem. Jak pokazują badania,
oddziaływania arteterapeutyczne przyczyniają się do redukcji symptomów choroby nowotworowej. Po czterech
miesiącach uczestnictwa w zajęciach badani odczuwali istotny wzrost poczucia dobrostanu i apetytu oraz spadek
poziomu bólu, depresyjności, lęku, senności, trudności z oddychaniem oraz zmęczenia.
Wskazując na zalety arteterapii, trzeba wspomnieć także o pewnych ograniczeniach. Nie dla wszystkich taka
forma wsparcia i pomocy będzie odpowiednia. Niektóre osoby mają trudność w porozumiewaniu się
niewerbalnym językiem sztuki. Opór wobec podejmowania aktywności plastycznej wiąże się często
z przekonaniem o braku artystycznych uzdolnień. Zadaniem arteterapeuty jest zatem niedopuszczenie do
pojawienia się atmosfery porównywania się i rywalizacji pomiędzy uczestnikami, a także wartościowania
i oceny, a także praca nad stworzeniem klimatu bezpieczeństwa i akceptacji. Bardzo ważna jest tutaj relacja
pomiędzy terapeutą i grupą oraz każdym z jej członków.
Przeważnie arteterapia (także ta prowadzona w Stowarzyszeniu UNICORN) ma formę jednorazowych bądź
cyklicznych spotkań. To nakłada na uczestników konieczność twórczej dyspozycyjności w określonym miejscu
i czasie. Marzeniem arteterapeutów jest stworzenie miejsc – pracowni, stale otwartych, gdzie o każdej porze
dnia i nocy jest możliwość wyrażenia siebie za pomocą sztuki. W Polsce jest to jednak na razie tylko marzenie.
Na postawie przedstawionych faktów można uznać obecność sztuki w psychoonkologii za pożądaną i potrzebną.
Zarówno aktywność profesjonalnych artystów w tym temacie, zmierzająca do oswajania społeczeństwa
z chorobą nowotworową i przełamywania stereotypów, jak i działania arteterapeutyczne, stanowić mogą istotne
uzupełnienie innych metod w kompleksowym wspieraniu pacjentów onkologicznych i ich bliskich.
mgr Urszula Lesicka – psycholog od wielu lat współpracujący ze Stowarzyszeniem Wspierania Onkologii
UNICORN. Ukończyła Program Pomocy Psychologicznej w ujęciu Gestalt oraz Kurs Arteterapii przy Polskim
Instytucie Ericksonowskim. Obecnie zajmuje się głównie udzielaniem indywidualnego wsparcia pacjentom
chorym onkologicznie oraz ich bliskim, prowadzi grupy terapeutyczne wg Programu Simontona oraz zajęcia
terapii przez sztukę. Aktualnie w trakcie studiów podyplomowych "Arteterapia - sztuki plastyczne" na Wydziale
Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego.
mgr Maja Strzelecka, mgr Ewa Szubstarska
Choreoterapia - terapia tańcem i ruchem
Taniec jest ukrytym językiem duszy
Martha Graham
Terapia tańcem i ruchem - choreoterapia - bywa często zaliczana do szerokiego nurtu artterapii czyli terapii
przez sztukę. Wywodzi się z tańca współczesnego, ale nawiązuje do czasów naszych praprzodków, kiedy to
tańce były ważną częścią życia społecznego, sposobem wyrażania uczuć i formą lecznictwa. Historia kultury
zawiera różne przesłanki dotyczące między innymi: tańców szamańskich, mających na celu wypędzanie złego
ducha z ciała osoby chorej, czy też tańców wojennych zagrzewających społeczności do walki, żałobnych
pomocnych w
przeżywaniu śmierci bliskich, a także tych weselnych poprzez które wyrażano radość
ze szczęścia młodej pary.
Dziś choreoterapia stosowana jest z dużym powodzeniem na Zachodzie Europy, w Ameryce a od niedawna
także w Polsce. Główną siedzibą jest Polski Instytut Psychoterapii Tańcem i Ruchem w Warszawie (Instytut DMT
Dance Movement Therapy) oraz Polskie Stowarzyszenie Psychoterapii w Poznaniu.
Według definicji Polskiego Stowarzyszenia Choreoterapii, terapia tańcem to technika wykorzystywania ruchu
jako procesu, który zwiększa fizyczną, psychiczną i duchową integrację człowieka. W procesie tym, ruch osoby
traktowany jest jako odzwierciedlenie określonego przez nią sposobu myślenia, doświadczania emocji.
Integracja całej osoby przypomina pracę człowieka nad świadomym wyborem takiej a nie innej formy
wyrażania samego siebie.
Za ojca choreoterapii uważa się węgierskiego tancerza, choreografa i teoretyka tańca, działającego w pierwszej
połowie XX wieku w Anglii i Niemczech Rudolfa von Labana. Pionierami terapii tańcem były: Marian Chace,
Blanche Evan, Mary Witehouse, Liljan Espenak, Alma Hawkins, Trudi Schoop.
To właśnie Marian Chace twierdziła: taniec jest komunikowaniem się i przez to zaspakaja ludzkie potrzeby,
wyjaśniając, iż w tańcu doświadczamy siebie. Motywowała do wykorzystywania fantazji, wyobraźni i wspomnień
w pracy z ciałem. W tej kategorii istotne były: uzewnętrznianie wewnętrznych myśli i uczuć, ogarnięcie
znaczących faktów z przeszłości, rozszerzenie zakresu wyobrażeń, integracja słów z doświadczeniem
i działaniem oraz rozwiązanie konfliktów poprzez ruch.
Współcześnie choreoterapeuci wykorzystują na zajęciach różne środki i elementy leczące, takie jak między
innymi: ruch, muzyka, tempo, grupa, rytm, czas, przestrzeń, terapeuta, dotyk. Techniki sprzyjające
wykorzystywaniu tych składowych to ćwiczenia muzyczno-ruchowe, improwizacje muzyczno-ruchowe, ćwiczenia
oddechowe, relaksacja, automasaż, tańce etniczne, tańce w kręgu, kontakt. Spotkania terapeutyczne służą
przede wszystkim temu, aby odkrywać siebie poprzez ruch w atmosferze akceptacji i nieoceniania: przychodzę
bo chcę i poruszam się tak jak tego chce moje ciało, nic na siłę - przypominają podczas zajęć terapeuci. Praca
z ciałem, choć korzysta z kroków tanecznych np. tańców w kręgu, nie bazuje na układach choreograficznych.
Istotny jest więc nie sam taniec lecz ruch dzięki któremu dochodzimy do własnych emocji, sposobu oddychania,
świadomości posługiwania się własnym ciałem, a w efekcie wyrażamy pełniej siebie.
Podczas tego tańca przestałam skupiać się na krokach, przez chwilę byłam swoimi uczuciami. (...) W jednym
ruchu odgarnęłam za siebie, odrzuciłam coś, co mi ciążyło. Teraz myślę, że to była choroba. - wyznała jedna
z uczestniczek zajęć choreoterapeutycznych z Unicornu.
Zajęcia trwają półtorej godziny. W tym czasie uczestnicy powinni się poznać, polubić, dotknąć wzajemnie.
Pierwszym elementem zazwyczaj jest rozgrzewka w rytm spokojnej, pulsującej muzyki, można stać w kręgu
lub w dowolnym miejscu na sali. Ćwiczenia mogą być wzorowane na elementach tańca w współczesnego,
kontaktu, analizy ruchu Labana czy jodze - wszystko po to, by lepiej poczuć i uelastycznić nasze ciało,
odblokować napięcia, które w nim są. Następnie terapeuta może poprosić o wykonanie jakiegoś ćwiczenia w
rytm muzyki, np. abyśmy wyobrazili sobie, że jesteśmy nasionkiem które powoli zaczyna kiełkować. Może tylko
wyobrazimy sobie podczas niego dany ruch, a może zaczniemy poruszać się? W terapii tańcem jest wiele
ćwiczeń, które pogłębiają wyobraźnię o naszym ciele, rozwijają zakres naszych możliwości ruchowych, otwierają
na samych siebie i na drugiego człowieka. Wszystko po to, by w rezultacie lepiej radzić sobie z problemami.
Bywa, że złamanie kości staje się przyczyną depresji. Choruje wtedy także nasza dusza. Bywa też odwrotnie gdy jesteśmy słabi, podłamani psychicznie- dolegliwościami i chorobą reaguje nasze ciało.
Terapeuta już na pierwszych zajęciach zauważy, jak uczestnicy trzymają ręce, jak układają stopy, jak na siebie
patrzą, jakie miejsce wybiorą na sali. Zaobserwuje na jakie cierpią zaburzenia. W ich ruchach widać doskonale,
które miejsca ciała są zablokowane, a które zbyt wiotkie, nieugruntowane. Współczesną bolączką wielu ludzi
jest odcięcie się od sygnałów, jakie daje nam nasze ciało w wyniku natłoku informacji, jakimi jesteśmy
zalewani, używamy go jako jedynie jako narzędzia. Terapia DMT tańcem i ruchem opiera się na założeniu, że w
ciele człowieka zawarta jest jego cała historia, a stan emocjonalny poprzez pracę z ciałem może ulec zmianie
i uzdrowieniu. Metoda ta jest wykorzystywana z sukcesem zarówno w pracy z osobami cierpiącymi na różnego
rodzaju zaburzenia, jak również w pracy z ludźmi zdrowymi, którzy chcą się rozwijać i coraz pełniej wyrażać
siebie.
Ewa Szubstarska - absolwentka socjologii UJ, psychoterapii tańcem i ruchem w Instytucie DMT
w Warszawie oraz instruktorka improwizacji i symboliki ciała, instruktorka tańca współczesnego, tancerka
i współorganizatorka teatru tańca EST w Krakowie, a także choreograf (współtworzyła sztukę „Jak ty tak ja”,
„Wypisane na ciele”,”Without Lennon”). Uczestniczka wielu warsztatów tańca współczesnego, afro, jazz, butoh,
kontakt, improwizacji (u D. Kaperta, M. Kozanka, E. Muller). Brała udział w wielu projektach m.in. w "Life is
wet" w choreografii Akane Abe, "Written on the body" Philippe Donnellan - The Place, "Jak Ty Jak JA", "Impro
space dance" -, "Prima Balerina" -SCKM. Realizowała projekty "Outsider" "Polemiqi_net", :Wózek Warhola".
Pracowała w DPS oraz WTZ. W swojej pracy jako instruktor tańca, choreoterpeuta korzysta przede wszystkim
technik świadomości ciała, improwizacji, BMC, analizy ruchu Labana, Dance Movement Therapy.
Maja Strzelecka - pedagog, instruktor tańców w kręgu, uczestniczka warsztatów z zakresu terapii tańcem
m.in. u Detlefa Kapperta, Zuzanny Pędzich oraz tanecznych (Lynn Francis, Irena Konachowicz). Zafascynowana
możliwościami rozwoju osobistego poprzez taniec i ruch, wykorzystuje elementy choreoterapii i ruchu
rozwijającego w pracy z dziećmi i na zajęciach tanecznych z kobietami. Zachwyt nad tańcem towarzyszy jej
od dawien dawna więc nie ustaje w poszukiwaniach różnych form i technik jako sposobu wyrażania siebie
i kobiecości. Rekreacyjnie tańczy taniec współczesny, brzucha, a najczęściej improwizuje w pląsach z synkiem.
Podąża za słowami Heywooda Broun: ”Wszystko co chcesz powiedzieć można wyrazić tańcem, wtedy jest to
proste i łatwe”.
mgr Agnieszka Łuciuk-Wojczuk
Rola muzykoterapii w procesie odzyskiwania zdrowia przez pacjentów onkologicznych
Muzyka to swoisty, uniwersalny i jedyny język na świecie, zrozumiały dla każdego człowieka, ponieważ
rozumienie muzyki tak jak rozumienie języka ojczystego jest wpisane w człowieka, stanowi jego wrodzony
potencjał. Każdy człowiek odczuwa, kiedy muzyka mówi o miłości, radości, a kiedy o smutku i o cierpieniu.
Fenomen muzyki polega na tym, że nie jest czymś co można zobaczyć, dotknąć tak jak tabletkę, a leczy, i to
wszystkie sfery życia człowieka. Muzyka, a szczególnie w formie muzykoterapii, poprzez bezpośrednie
przebywanie w przestrzeni dźwiękowej oddziałuje w obszarach cielesnym - psychosomatycznym, emocjonalnym
oraz duchowym.
Wpływ muzyki w kontekście ciała
Muzyka wpływa na układy fizjologiczne człowieka na drodze bezpośredniego rezonansu ustrojowego w wyniku
oddziaływania rytmu, tempa, natężenia, barwy dźwięku. Manifestuje się on pod postacią zmian sekrecji
żołądkowej, wartości ciśnienia tętniczego krwi, częstotliwości akcji serca, elektrograficznych wyznaczników
napięcia układu wegetatywnego, minutowego zużycia tlenu.
Wpływ muzyki w kontekście emocji
Słuchana muzyka może emocje wzbudzać, uaktywniać, ale również tonować i wyciszać, w zależności od rodzaju
słuchanej muzyki. Ważne jest, zatem czego się słucha i w jaki sposób, ponieważ muzyka może także wzbudzać
emocje destrukcyjne. Z kolei, jeśli muzyka generuje pozytywne emocje może stanowić wsparcie emocjonalne
i zgodnie z najnowszymi wynikami badań psychoimmunologii oddziaływać na system immunologiczny.
O znaczeniu muzyki dla psychoimunologii donoszą amerykańskie badania muzykoterapeutyczne (Tsao, Gordon,
Maranto dotyczące pacjentów onkologicznych: wzrost IgA; Barlett, Kauffman, Smeltkop: wzrost IL-1 we krwi;
Gilman: zwiększony poziom endorfin).
Wpływ muzyki w kontekście duchowości
Słuchana muzyka może wywołać silne doświadczenie, które zmienia spojrzenie na świat zewnętrzny
oraz umożliwia wgląd i poszerza postrzeganie samego siebie. Warte przytoczenia są wyniki polskich badań
Heszen–Niejodek, które dowiodły, że im wyższy wskaźnik duchowości pośród badanych pacjentów
onkologicznych, tym lepsze ich samopoczucie.
Wpływ muzyki na zmianę świadomości
Wymieniany wcześniej Tsao donosi także o wpływie muzyki na zmianę stanu świadomości. Słuchanie muzyki
i koncentracja na niej mogą prowadzić do zmiany stanu umysłu. Zmieniony stan nie oznacza, że słuchacze
całkowicie porzucają stan zwykłej świadomości, przeciwnie stan ten pomaga osiągnąć pełne zrozumienie
i bardziej wnikliwe postrzeganie. W tym sensie muzyka jest stosowana jako czynnik terapeutyczny w teorii
transdukcji informacji, której twórcą był w 1969 M. Rodbell –laureat nagrody Nobla.
Pacjenci Unicornu zostali objęci działaniami muzykoterapeutycznymi w okresie od stycznia do czerwca 2008
roku w ramach badań, których opracowanie wyników stanowiło temat mojej pracy dyplomowej w ramach
podyplomowych
studiów
muzykoterapeutycznych
(A.
Muz.
2006-2009).
Celem
oddziaływań
muzykoterapeutycznych była poprawa poczucia jakości życia pacjentów onkologicznych.
Wyniki przeprowadzonych badań pozwoliły na przyjęcie III hipotez:
HIPOTEZA I: Oddziaływanie muzykoterapeutyczne wpływa na zmianę obrazu samego siebie.
HIPOTEZA II: Zdobyte umiejętności w wyniku czynnego udziału w sesjach muzykoterapeutycznych wpływają
na zwiększenie poczucia samoskuteczności.
HIPOTEZA III: Uczestnictwo w przeprowadzanych zajęciach muzykoterapeutycznych przyczynia się do zmian
w zakresie systemu wartości.
Uczestnicy sesji muzykoterapeutycznych doświadczali własnej aktywności, konfrontacji z własną kreatywnością,
podniesienia poziomu energii, generującego radość i dobre samopoczucie, tym samym pomnażając nadzieję
oraz ukazując sposobność przekonania się na podstawie własnego odczucia o możliwościach samoleczenia.
Muzykoterapia, jako forma aktywności daje szansę poznania nowych sposobów przeżywania rzeczywistości,
także nowych sposobów rozwiązywania problemów własnych oraz możliwość wieloaspektowego rozwoju
własnego, który uświadomiony mógłby się stać nadrzędnym celem w życiu i nadać mu sens.
mgr
Agnieszka Łuciuk-Wojczuk - muzyk, absolwentka Akademii Muzycznej oraz studiów
podyplomowych z muzykoterapii. Gra w orkiestrze Filharmonii Krakowskiej, prowadzi muzykoterapię
z
pacjentami
onkologicznymi
Stowarzyszenia
UNICORN.
Przeprowadzała
badania
oddziaływania
muzykoterapeutycznego w Szpitalu Zakonu Bonifratrów w Krakowie na Oddziale Chirurgii Ogólnej oraz
Wojewódzkim Oddziale Chirurgii Naczyń i Angiologii. Wyniki badań referowała w październiku 2008 roku
na Światowym Kongresie Juliana Aleksandrowicza. Badaniami muzykoterapeutycznymi obejmowała także
pacjentów Unicornu (2008). Opracowanie wyników stanowiło temat pracy dyplomowej w ramach
podyplomowych studiów z muzykoterapii.
dr med. Małgorzata Pasek
Rola edukacji chorych i ich rodzin
Wiedza na temat nowotworów i leczenia onkologicznego wśród społeczeństwa oparta jest przede wszystkim
na treściach zawartych w czasopismach popularnych, internecie, czasami na doświadczeniach osób chorych.
Ponieważ każdy człowiek jest indywidualną osobą, to w swoisty dla siebie sposób odbiera rzeczywistość,
dokonuje wyborów w codziennym życiu, inaczej choruje, ma własną drogę zdrowienia.
Dlatego wyposażenie osoby chorej i jej rodziny w wiedzę i umiejętności na temat radzenia sobie z trudnościami
związanymi z leczeniem oraz możliwościami samoobserwacji i samoopieki powinno być priorytetem w opiece
pielęgniarskiej nad pacjentami. Wyniki badań naukowych dowodzą, że osoba chora, która podejmuje świadome
uczestnictwo w procesie leczenia i zdrowienia ma wyższą jakość życia. Występowanie komplikacji w trakcie
leczenia może być wówczas właściwie interpretowane przez chorych, co sprzyja prawidłowemu postępowaniu,
albo we własnym zakresie, albo w porozumieniu z pracownikiem medycznym (lekarz, pielęgniarka).
Zakres edukacji pacjentów poddawanych radioterapii i ich rodzin dotyczy tematów:
−
−
−
−
−
−
Czym jest radioterapia?
Rodzaje radioterapii.
Etapy planowania leczenia.
Krótkotrwałe i długotrwałe skutki uboczne leczenia z podkreśleniem, że rodzaj i nasilenie komplikacji są
różne, mogą one także nie wystąpić.
Profilaktyka i postępowanie w przypadku objawów ubocznych leczenia.
Możliwości uzyskania wsparcia.
Zakres edukacji pacjentów poddawanych chemioterapii i ich rodzin dotyczy zagadnień:
−
−
−
−
−
−
−
−
Czym jest chemioterapia?
Cele chemioterapii.
Wybór programu leczenia.
Miejsce i czas trwania chemioterapii.
Drogi podawania leków przeciwnowotworowych.
Działania niepożądane w trakcie i po leczeniu chemicznym.
Profilaktyka i postępowanie w przypadku objawów ubocznych leczenia.
Możliwości uzyskania pomocy.
Edukacja chorych i ich rodzin jest także formą wsparcia. Ma na celu niwelowanie lęku, obawy związanej
z leczeniem. Jest elementem tworzenia osobistego planu zdrowienia. Wpływa także na wzmocnienie poziomu
witalności i energii poprzez uszanowanie swoich ograniczeń, ale także umiejętność radzenia sobie
z komplikacjami.
dr med. Małgorzata Pasek - doktor nauk medycznych, magister pielęgniarstwa, specjalista w dziedzinie
pielęgniarstwa onkologicznego. Główny Specjalista ds. Opieki Pielęgniarskiej w Centrum Onkologii – Instytucie
im. M. Skłodowskiej-Curie w Krakowie. Autorka wielu publikacji z zakresu pielęgniarstwa onkologicznego,
jakości życia. Członek Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Onkologicznych, Polskiego Towarzystwa
Pielęgniarskiego, Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego. Wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole
Zawodowej w Tarnowie na Kierunku Pielęgniarstwo.
Stowarzyszenie Wspierania Onkologii UNICORN
Ul. Kopernika 19e
31-501 Kraków
tel./fax (012) 432-61-00
www.unicorn.org.pl
[email protected]