Aliis inserviendo consumor

tom 55, nr 2-3, 2011: SOCJOLOGIA KULTURY – W DZIESIĄTĄ ROCZNICĘ ŚMIERCI
ANTONINY KŁOSKOWSKIEJ
vol. LV, no. 2-3, 2011: SOCIOLOGY OF CULTURE: TRIBUTE TO ANTONINA
KŁOSKOWSKA ON THE 10TH ANNIVERSARY OF HER DEATH
TREŚĆ
CONTENTS
Od Redakcji
From the Editor
*
Bogusław Sułkowski, „Społeczne ramy kultury” czterdzieści lat później. Pięć modeli
komunikacji kulturowej
“Social Frames of Culture” Forty Years Later. Five Models of Cultural Frames of Communication
Kazimierz Kowalewicz, Kłoskowska i Williams, czyli o pewnej zbieżności w czasie
Kłoskowska and Williams or on a Certain Convergence in Time
Leszek Baran, Sfera symboli czy nie tylko? Wybrane aspekty kultury narodowej w ujęciu Antoniny Kłoskowskiej i innych polskich socjologów współczesnych
Is It Merely a Sphere of Symbols? Some Aspects of National Culture in the View of Antonina
Kłoskowska and Other Modern Polish Sociologists
Andrzej Szpociński, Antoniny Kłoskowskiej koncepcja kultury narodowej jako źródło inspiracji
Antonina Kłoskowska’s Concept of National Culture as a Source of Inspiration
Natalia Mamul, Język jako czynnik zakorzenienia w tożsamości narodowej na przykładzie
białoruskojęzycznej inteligencji na Białorusi\
Language as a Factor of Rooting within National Identity. A Case of Belarussian-Speaking
Inteligentsia in Belarus
*
Victoria Dunaeva, Badanie kultury w PRL i ZSRR. Nowe spojrzenie na kulturę w socjologii w
Polsce i Rosji po przełomie ustrojowym
1
Studies on Culture in the Times of Communist Poland and the USSR and a Fresh Look at Culture in the Polish and Russian Sociologies after the Fall of Communism
Borys Dubin, Pojęcie i funkcje „kultury” w socjologicznym projekcie Jurija Lewady
Notion and Functions of Culture in Yurij Levada’s Sociological Project
Aleksiej Bondariew, Kulturogeneza jako twórczy rdzeń kultury. Wkład Eduarda Markariana w
kształtowanie się krajowej kulturogenezy
Processes of Culture-genesis as a Formative Core of Culture. Contribution of Eduard
Markarian in the Development of the Theory of Culture-genesis
*
Marcin Kula, Pieniądz jako zjawisko kultury
Money as Cultural Phenomenon
Łukasz Sokołowski , Serial jako element praktyk społecznych
TV-Series as Social Practices Element
Tomasz Kozłowski, Elementy transmisji protokulturowej w społeczeństwie informacyjnym
Elements of Protoculture Transmission within Information Society
Dominika Oramus, Darwinowskie paradygmaty. Kultura popularna w poszukiwaniu teorii
wszystkiego
Darwinian Paradigms. Pop Culture in Search for a Theory of Everything.
*
Fakty i problemy
Facts and Problems
Marta Karkowska, Konferencja „Kultura jako pamięć: posttradycjonalne znaczenie przeszłości”. Warszawa, 9-10 czerwca 2011 r.
Ksenia Piotowska, Aliis inserviendo consumor. Służac innym, sam się niszczę
2
Roman Chymkowski, W stronę antropologii praktyk lekturowych
Omówienia, polemiki, recenzje
Books Review and Discussions
Kamil Łuczaj, Karol Kaczorowski, Kosmopolityzm jako popularna teoria krytyczna (rec.
Gerrard Delanty, The Cosmopolitan Imagination: The Renewal of Critical Social
Theory)
Krzysztof Jaskułowski, Antropologia a retoryka (rec.: Michał Mokrzan, Tropy, figury,
perswazje. Retoryka a poznanie w antropologii, Wrocław 2010
*
Noty bibliograficzne (oprac. Przemysław Górski, Wiktor Marzec, Joanna Michałowska, Arkadiusz Rogoziński, Agata Zysiak)
ABSTRAKTY
Bogusław Sułkowski
Czterdzieści lat temu Antonina Kłoskowska zbudowała uniwersalny paradygmat trzech
społecznych ram kultury. Składały się nań: układ pierwszy, czyli lokalne wytwarzanie procesów
symbolicznych, bliskie kulturze ludowej; układ drugi - rozumiany jako sieć lokalnych instytucji
życia kulturalnego; układ trzeci polegający na promieniowaniu na odległość ośrodków
ponadlokalnych, centralnych, w szczególności recepcja treści emitowanych przez środki
masowego przekazu. Zasadnicze socjologiczne kryterium rozróżniania tych kategorii to rodzaj
kontaktu, styczności nadawcy i odbiorcy komunikacji symbolicznej. Obecnie po latach rozwoju
środków komunikacji cyfrowej, sieci komputerowych i technologii światłowodowych, systemów
audiowizualnych, mobilnej telefonii itp. propozycja układów kultury musi być rozpatrzona na
nowo. Nowe media kształtują nowe środki wyrazu /np. hipertekst/, ale przede wszystkim
inspirują specyficzne stosunki społeczne. Dyskusję nad ramami kultury wymuszają też
przyśpieszone procesy ekonomiczno-społeczynej transformacji, zaawansowana globalizacja,
wzrost standardu życia i upowszechnienie nastawień konsumpcyjnych, przemiany aktywności
czasu wolnego klasy średniej. W węziej rozumianej sferze kultury instytucjonalnej i
sprofesjonalizowanej postępowały ponadto procesy europejskiej deregulacji i uwalniania kultury
od państwa, czemu w Europie Wschodniej towarzyszyła likwidacja cenzury i odmienny model
reglamentacji treści kulturowych, kontrolowanych już nie przez władzę centralną, lecz przez
rynek i przemysły kulturowe /kreatywne/. W rezultacie naturę swą ciągle zmienia komunikacja
bezpośrednia między ludźmi, a przede wszystkim przybywa przejawów kulturowej komunikacji
zapośredniczonej off-line i on-line. Zmodyfikowana i poszerzona propozycja społecznych ram
kultury obejmuje nie trzy, lecz pięć paradygmatów. Są to: kultura komunikacji bezpośredniej;
kultura stowarzyszeń i wolontariatu; kultura instytucji lokalnych /publicznych i prywatnych/;
kultura masowa vs. kultura popularna; cyberkultura, kultura społeczeństwa sieci
3
Należy podkreślić, że w nowych okolicznościach cywilizacyjnych wciąż możemy stosować
analityczne zasady typologii Antoniny Kłoskowskiej, po pierwsze, traktując kulturę duchową
jako zjawisko autotelicznej semiozy z pragmatyczną definicją znaku; po drugie, w opisie
społecznego funkcjonowania kultury używając socjologicznego kryterium kontaktu i styczności.
S u m m a ry
Forty years ago Antonina Kłoskowska built up a universal paradigm of three social frames of
culture. They included: frame one, i.e. local production of symbolic processes, close to folk culture; frame two - understood as a network of local institutions of culture; frame three - involving
a radiation of pan-local centers, in particular a reception of contents transmitted by mass media.
A basic sociological criterion of differentiating between these categories includes a type of contact, and adjacency of sender and recipient of symbolic communication. Currently, following
years of development of digital means of communication, computer networks and fiber optic
technologies, audio-visual systems, mobile telephones, etc. a proposal of frames of culture must
be examined again. New media shape new vehicles of expression (e.g. hypertext), but most importantly they inspire specific social relations. Discussion over cultural framework is also triggered by accelerated processes of economic and social transformation, advanced globalization,
increase of living standards and dissemination of consumption attitudes, changes in leisure activities of the middle class. In more narrowly understood domain of institutional and professional
culture one witnessed the processes of European deregulation and release of culture from state,
which in Eastern Europe was accompanied by abolition of censorship and a different model of
culture distribution, which is controlled by market and cultural (creative) industry rather than by
central government. As a result, the nature of direct communication among people is subject to
ongoing transformation. We witness more and more indirect cultural communication (off-line
and on-line). Modified and broadened proposal of social frames of culture includes five rather
than three paradigms, namely: the culture of indirect communication, the culture of associations
and volunteers; the culture of local institutions (public and private), mass culture versus pop culture, cyber-culture, culture of network community.
One has to underline that in the new reality of our civilization we can still use analytic principles
of Kłoskowska’s typology. First, we can treat spiritual culture as a phenomenon of autotelic
semiosis with pragmatic definition of sign; second, while describing social functioning of culture
we can use a sociological criterion of contact and adjacency.
Key words / słowa kluczowe
Antonina Kłoskowska; social frames of culture / społeczne ramy kultury; social background of
culture / układ kultury; symbolic culture / kultura symboliczna; cultural partcipation /
partycypacja kulturalna; face to face communication / komunikacja bezpośrednia; massmedia /
media masowe/; on-line communication / komunikacja on-line
4
Kazimierz Kowalewicz
Publikacja w tym samym roku dwóch książek o identycznym tytule to wystarczający powód, by
przyjrzeć się przedstawionym w nich propozycjom teoretycznym. W obu kluczowe znaczenie
ma pojęcie kultury, któremu ich autorzy, Antonina Kłoskowska i Raymond Williams, poświęcili
wiele uwagi i miejsca w swoich wcześniejszychtekstach. Okazało się, że niezależnie od tytułu
interesującej nas książki są to różne ujęcia kultury. Willliams zdaje się nadal posługiwać
antropologiczną deficją kultury, podczas gdy Kłoskowska zaproponowała jej socjologiczne
ujęcie. Refleksja na temat kultury jaką prowadził angielski badacz określiła charakter brytyjskich
studiów kulturowych i następnie ich rozmaitych kontynuacji na świecie.Pozostaje pytanie w
jakim zakresie socjologiczne ujęcie Kłoskowskiej, szczególnie wtedy, kiedy kultura symboliczna
pojawia się poza zasadą autoteliczności może dostarczyć impulsu badaniom kulturoznawczym w
naszym kraju.
Summary
The phenomenon of publication, in the same year, of two books having identical titles, is enough
to study the theory presented therein. Both books feature the notion of culture, which was broadly elaborated by both authors: Antonina Kłoskowska and Raymond Williams already in their
earlier analyses. It turns out, however, that no matter the title of a book interesting to us, culture
is tackled differently in both of them. Williams seems to keep using anthropological definition of
culture, while Kłoskowska suggests sociological approach. A reflection on culture by the English
academic has shaped the character of British cultural studies and their subsequent follow-ups
around the world. A question arises, to what extent the sociological approach by Kłoskowska
may give impetus to cultural research in Poland, especially when symbolic culture appears beyond the principle of autotelism.
Key words / słowa kluczowe
autotelism/autoteliczność; culture/kultura; culture of existence/kultura bytu; social
culture/kultura społeczna; symbolic culture/kultura symboliczna; sociology of culture/socjologia
kultury; cultural studies/studia kulturowe
Leszek Baran
Antonina Kłoskowska w ostatnim okresie kariery zawodowej koncentrowała uwagę na
zagadnieniach narodu i kultury narodowej, czemu dała wyraz choćby w publikacji Kultury
narodowe u korzeni. Artykuł przypomina podstawowe tezy autorki odnoszące się do kategorii
„kultury narodowej”. Kłoskowska uznawała ten typ kultury za kulturę przede wszystkim
symboliczną, wieloelementową, spójną w sensie syntagmatycznym. Podkreślała konieczność
przyswojenia sobie i odwoływania się do kanonicznych zasobów tej kultury, by móc być
uznanym za członka wspólnoty narodowej.
Druga część artykułu zawiera prezentację stanowiska niektórych współczesnych polskich
badaczy, korespondujące lub odnoszące się wprost do wybranych aspektów koncepcji Antoniny
Kłoskowskiej. Porównanie tych poglądów prowadzi do konstatacji, że ich zróżnicowanie
5
generalnie oznacza nie diametralną odmienność, lecz inne rozłożenie akcentów. Świadczy
jednakowoż o przynależności autorów do innych formacji intelektualnych.
Summary
In the last period of her professional career, Antonina Kłoskowska focused on issues related to
national culture and nation itself, which is evident e.g. in her publication National Cultures at the
Grass-Root Level. The article presents Kłoskowska's main agruments concerning the notion of
“national culture”. The author regarded this specific type of culture as one that could be characterized as symbolic, compound and coherent in the syntagmatic sense. Kłoskowska points out
that, in order to be recognized as a member of a national community, it is necessary to acquire
and refer to the canonical resources of its culture. In the second part of the article some of the
findings of contemporary Polish researchers are laid out, which correspond or directly relate to
some of Kłoskowska's ideas. A comparison and analysis of their views leads to a conclusion that
their diversification does not generally mean that they are completely distant in their judgments
but rather that various aspects are stressed in different ways. This attests, however, to the fact
that the authors belonged to diverse intellectual formations.
Key words/słowa kluczowe
Antonina Kłoskowska; culture / kultura; national culture / kultura narodowa; symbolic culture /
kultura symboliczna; policy / polityka; nation / naród; sociology of culture / socjologia kultury
Andrzej Szpociński
Artykuł jest próbą współczesnego odczytania teorii kultury Antoniny Kłoskowskiej. Autor
zaczyna od zwięzłego przedstawienia jej koncepcji, by następnie zanalizować i rozwinąć kilka
najbardziej jego zdaniem interesujących wątków. Są to następujące kwestie: kultura narodowa a
kultura społeczeństwa narodowego (tj. społeczeństwa, którego członkowie określają się także
jako członkowie wspólnoty narodowej), istota integracyjnych funkcji kultury narodowej oraz
koncyliacyjnych funkcji dziedzictwa artystycznego.
Summary
The article is an attempt at contemporary interpretation of Antonina Kłoskowska’s theory of culture. The Author starts with a brief summary of her concept and follows with his analysis and
elaboration on a few interesting issues which are the most interesting in his opinion. They include: national culture and the culture of a national society (i.e. a society, the members of which
regard themselves also as members of a national community), an essence of integrative functions
of national culture and conciliative functions of artistic heritage.
Key words / słowa kluczowe
Antonina Kłoskowska; symbolic culture/kultura symboliczna; national culture / kultura narodowa
6
Natalia Mamul
Białoruś jako typowe państwo pogranicza to kraj wieloetniczny, w którym współistnieją różne
kultury, wyznania i języki. Obecną sytuację socjolingwistyczną na Białorusi można określić
mianem społecznie uwarunkowanej dyglosji. Rosyjski jest językiem elit rządzących, szkolnictwa
na wszystkich szczeblach, kultury popularnej i środków masowego przekazu. Mieszkańcy miast
posługują się prawie wyłącznie językiem rosyjskim, mieszkańcy wsi natomiast głównie używają
gwar białoruskich (mówią tak zwaną trasianką). Kiedy za rządów Aleksandra Łukaszenki język
białoruski znowu popadł w niełaskę, po raz kolejny stał się symbolem odrodzenia narodowego i
narzędziem walki w rękach opozycji. Przedstawiciele elit demokratycznych posługują się
literackim językiem białoruskim, głównie jednak w czasie spotkań we własnym gronie lub akcji
politycznych.
Na podstawie wywiadów biograficznych z przedstawicielami białoruskojęzycznej inteligencji na
Białorusi autorka odsłania proces odkrywania przez narratorów w życiu dorosłym doniosłości
roli języka ojczystego jako wyznacznika przynależności narodowej. Proces uświadamiania sobie
roli języka białoruskiego w życiu jednostki, jak również zbiorowości etnicznej, jak też proces
świadomego uczenia się języka stanowi jeden z etapów krystalizacji tożsamości narodowej
współczesnych Białorusinów. W ślad za językiem podąża uczestnictwo w białoruskiej kulturze
symbolicznej i sięganie do zasobów historii oraz pamięci zbiorowej, co ostatecznie prowadzi do
świadomej identyfikacji z ojczyzną w sensie symbolicznym, szerszym niż czysto terytorialne
odniesienie.
Summary
Belarus is a typical borderline country featuring multi-ethnicity, including various cultures, denominations and languages co-existing one near the other. Current socio-linguistic situation in
Belarus may be defined as socially conditioned diglossia. Russian is the language of the gover ning elites, all-level education, popular culture and mass media. Urban inhabitants speak almost
entirely Russian, and the majority of village inhabitants speak Belarusian dialects. When, during
Lukaszenka’s rule, Belarusian language fell once again in disgrace, it once again became a symbol of national revival and a fighting tool of opposition. Representatives of democratic elites
speak Belarusian, but only when they hold informal meetings or political events.
Based on biographic interviews held with the representatives of the Belarusian intelligentsia in
Belarus, the Author has revealed a process of the narrators’ discovering an importance of a
mother tongue as a sign of national identity. The process of realizing the importance of the Belarusian language in the life of an individual, as well as ethnic community, as well as a process of
conscious learning of the language is, for contemporary Belarusians, one of the stages of shaping
national identity. Learning the language is followed by participating in Belarusian symbolic culture and remembering history and reviving common memory, which finally leads to conscious
identity with a mother land in a symbolic sense, which is broader than purely territorial reference.
Key words / słowa kluczowe
national identity/ tożsamość narodowa; Belarus/Białoruś; narrative interview/wywiad narracyjny
7
Victoria Dunaeva
Autorka poddaje analizie historię badania kultury w Polsce i ZSRR (później w Federacji Rosyjskiej). Znajduje podobieństwa i różnice. W czasach PRL-u oficjalnie opowiadano się za
ujednoliceniem podaży dóbr kultury, demokratyzacją dostępu do niej. Podstawowym zadaniem
socjologii kultury w PRL-u była wówczas kontrola stanu zaawansowania procesów
upowszechnienia kultury oraz badanie różnorodnych form uczestnictwa. Już w drugiej połowie
lat siedemdziesiątych zaczęto jednak poważnie zastanawiać się nad kierunkami rozwoju
socjologii kultury i jej funkcjami, po przełomie ustrojowym zaś dyscyplina ta stanęła przed
wyzwaniem uchwycenia wszystkich istotnych kierunków zmian i zarazem wskazania nowego
modelu społeczno-kulturowego. Z kolei w Związku Radzieckim w centrum uwagi władzy
znajdowały się takie badania kultury, które miały potwierdzać tezę o szybkim rozwoju
kulturalnym mas. Socjologia kultury jako nauka jednak w zasadzie nie istniała. Po latach głębokiego kryzysu, gdy nadszedł okres pieriestrojki, socjolodzy w postsowieckiej Rosji zostali
postawieni przed poważnym wyzwaniem: jak przejść od „jedynie prawdziwego” paradygmatu
marksistowskiego do opanowania i zastosowania rozmaitych teorii funkcjonujących w socjologii
światowej. Autorka wskazuje rolę, jaką odegrali w tym względzie m.in. Władimir Jadow czy
uczeni z kręgu Jurija Lewady. Ogólnie można powiedzieć, że zarówno w Polsce, jak i w Rosji
socjologia kultury po upadku reżymu komunistycznego i zasadniczych zmianach politycznych,
gospodarczych i społeczno-kulturowych znalazła się w zupełnie nowej sytuacji.
Summary
The author analyses a history of research on culture in communist Poland and the USSR (later
Russian Federation). She finds similarities and differences. During the time of communist Poland a tendency was to standardize the supply of culture and make the access to it more democratic. The basic task of the sociology of culture in communist Poland was to control the advancement process of culture dissemination and research into the various forms of participation.
However, in the second half of the 70s attention was more and more focused on the directions of
cultural sociology development and functions. Following the fall of communism this discipline
was faced with a challenge of embracing all the important directions of changes while indicating
a now socio-cultural model at the same time. In the USSR, on the other hand, the government
was interested only in the cultural research which was to confirm a hypothesis on fast cultural
development of masses. Sociology of culture did not exist as a science, though. Following years
of deep crisis, when perestroika period began, sociologists of post soviet Russia faced a serious
challenge: how to move from “the only one true” Marxist paradigm to the mastering and usage
of various theories which functioned in sociology around the world. The Author indicated the
contribution in this respect i.a. of Vladimir Yadov or academics circled around Yurij Levada. In
general one can say that in Poland as well as in Russia, the sociology of culture following the fall
of communist regime and following certain major political, economic, social and cultural changes, found itself in entirely new reality.
Key words / słowa kluczowe
PRL/Communist Poland ; ZSRR/USSR; socjologia kultury po przełomie ustrojowym /sociology
of culture after the political change
8
Borys Dubin
Artykuł poświęcony jest analizie myśli Jurija Lewady, wybitnego rosyjskiego uczonego, socjologa-teoretyka i badacza społeczeństwa zarazem, założyciela ośrodka badawczego w Moskwie,
znanego pod nazwą Lewada-Centrum. Lewada przyznawał kategorii kultury szczególne miejsce
w nauce o społeczeństwie i swój projekt socjologii teoretycznej określał jako „próbę socjologii
uzasadnionej kulturowo”. U jego podstaw leżała problematyka strukturalnie złożonego, uwaru nkowanego kulturowo i symbolicznie zapośredniczonego działania społecznego. Twierdził, że
taka kulturologia wymaga ujęcia retrospektywnego, które pozwala podjąć zagadnienie reprodukcji systemu społecznego, a zarazem umożliwia zrozumienie kultury współczesnej. Taki tok rozumowania był postawą prowadzonych przez Lewadę analiz otaczającej rzeczywistości społecznej, np. jego analizy inteligencji czy koncepcji „prostego sowieckiego człowieka”.
Summary
The article features an analysis of the ideas of Yurij Levada, an eminent Russian academic, sociologist dealing both with theory and research, a founder of a research institution in Moscow
known as Levada-Centre. Levada gave a special place to culture as a conceptual category within
social sciences and he himself called his project on theoretical sociology an “attempt at sociology grounded in a perspective orientated to culture”. The project was based on problems of structurally complex, culturally conditioned and symbolically mediated social actions. In his opinion,
such knowledge of culture required to be looked at retrospectively, which provides for tackling
the issue of social system reproduction while enabling to understand contemporary culture at the
same time. This way of thinking was a basis for Levada’s analyses of the surrounding social reality, e.g. his analyses of intelligence as a social stratum or the concept of “simple Soviet man”.
Key words /słowa kluczowe
Yurij Levada/Jurij Lewada; sociological theory/teoria socjologiczna; culture/kultura; Russian
society/rosyjskie społeczeństwo
Aleksiej Bondariew
Autor przedstawia dorobek Eduarda Markariana, rosyjskiego antropologa kultury, a zwłaszcza
jego wkład do problematyki kulturogenezy. Rozwój badań naukowych Markariana przedstawia
następująco: od zrozumienia systemowego charakteru kultury do badania genezy kultury; od
rozpatrywania początkowych zasad genezy kultury do opracowania koncepcji systemogenezy
jako antroposocjokulturogenezy i wreszcie do rozumienia kulturogenezy jako twórczego rdzenia
kultury (zagadnienie dziedziczenia kulturowego, dynamika tradycji kulturowych, dychotomia
„tradycja” – „zmiana”, hipoteza „genów kulturowych” itp.). Badacz ten przeszedł od problematyki powstania kultury w czasach prehistorycznych przez zagadnienia permanentnego tworzenia
i dialektycznego samowznawiania kultury do problemów współczesności. Jego badania miały
decydujące znaczenie dla powstania filozoficzno-kulturowego podejścia w badaniach kulturogenezy w Rosji.
9
Summary
The author presents the output of Eduard Markarian, a Russian cultural anthropologist, featuring
his contribution to the problem of origin of culture. The development of Markarian’s scientific
research has been presented from the understanding of systemic character of culture to the research on the origin of culture; from reflecting upon the first principles of culture development to
the concept of system evolution as anthropogenesis, social evolution and cultural evolution, to
the understanding of the origin of culture as a creative core of culture (cultural heritage, dynamics of cultural traditions, “tradition” – “change” dichotomy, hypothesis of “cultural genes”, etc.).
The scientist moved from the issue of the origin of culture in the prehistoric times through the
issues of permanent creation and dialectic self-revival of culture to the problems of culture in
contemporary world. His research was of key importance for the establishment of philosophical
and cultural approach in the research of the origin of culture in Russia.
Key words / słowa kluczowe
Eduard Markarian; Russian anthropology of culture/rosyjska antropologia kultury; culture/kultura; origin of cultur/kulturogeneza
Marcin Kula
Autor snuje refleksje na temat znaczenia pojęcia pieniądza w historii. W wielu przypadkach monety i banknoty były wyznacznikiem niezależności lokalnej władzy politycznej. Interesującym
zagadnieniem są także postawy ludzkie wobec pieniądza. Często nie przywodził on na myśl pozytywnych skojarzeń, podobnie jak ci, którzy profesjonalnie zajmowali się finansami. Wiele
utopijnych koncepcji, także komunistyczna, wykluczało pieniądze. Socjalistyczna ekonomia –
przynajmniej w teorii – była oparta na wszechobejmującym planowaniu, a nie na bodźcach finansowych. Po upadku komunizmu na nowo powstała kwestia, czy wszelkie rodzaje aktywności
ludzkiej powinny pozostawać we władzy pieniądza, czy też istnieją dziedziny, w których należy
kierować się dobrem publicznym.
Summary
The author reflects on the evaluation of the notion of money in history. In many situations coins
and banknotes were a proof for the existence of local, independent, political power. People's
attitude toward money was quite an important matter, too; in many situations neither money nor
those professionally dealing with money were appreciated socially. Numerous utopian
movements disliked money. Communism was one of them. The communist economy was driven
- at least in theory - by overwhelming planning rather than by the incentive of money. After the
fall of communism a question arised whether all or nearly all public activity should be driven by
money or whether some domains of social activity should rather be kept as public domains.
10
Key words / słowa kluczowe
money / pieniądze; coins / monety; the attributes of power / atrybuty władzy; communism /
komunizm
Łukasz Sokołowski
Celem artykułu jest pokazanie, w jaki sposób serial telewizyjny, jedna z najważniejszych form
produkcji telewizyjnej, zostaje włączony w codzienne praktyki widzów. Autor sięgnął po
perspektywę socjologii codzienności i krytyczną refleksję nad codziennością Michela de
Certeau. W przypadku seriali praktyki te przybierają formę: (1) praktyki „logowania” i
„czytania” serialu, (2) praktyki ruchu i towarzyskości, i (3) praktyki dyskursywnej rozbudowy
odbieranych znaczeń”. „Doświadczanie seriali” polega głównie na praktykach językowych
uprawianych w trakcie oglądania serialu, który jest współczesną formą opowieści o charakterze
więziotwórczym i uspołeczniającym, zmieniającą ogląd rzeczywistości widzów, ramy jej
społecznego oceniania i interpretacji. Widz jest osobą aktywną i krytyczną, wykorzystującą
procesy konsumpcji jako pretekst do konstruowania własnych znaczeń i narracji oraz
negocjowania sensu tego, co jest mu przedstawiane).
Summary
The purpose of the article is to show how the TV-series - one of the most important forms of
television production - is incorporated into the daily routines of the spectators. Michel de Certeau
perspective of applied sociology of everyday life and critical reflection on everyday life is used
as a theoretical framework. In the case of TV-series, the routines can take a form of: (1) "logging
in" and "reading" TV-series, (2) movement and sociability routines, and (3) discursive
development of received meanings. "Soap opera experience" consists mainly of linguistic
practices cultivated while watching the series, which is a modern form of storytelling,
socializing, which changes the audiences’ view of reality, its social framework for evaluation
and interpretation. A viewer is critical and active; they use consumption processes as an excuse
to construct their own meanings and narratives, and negotiate the meaning of what is presented
to them.
Key words / słowa kluczowe
sociology of everyday life / socjologia codzienności; social practice / praktyka społeczna; TVseries, soap opera / serial; orality / oralność; language / język; socialization / uspołecznienie
Kozłowski
Celem artykułu jest zwrócenie uwagi wybrane aspekty popkultury, które z punktu widzenia
psychologów ewolucyjnych uznać można za zbliżone do zwierzęcych protokultur oraz układów
społecznych obserwowanych wśród trzylatków, a dokładniej – osób z niewykształconą jeszcze
zdolnością psychiczną zwaną „teorią umysłu”. Postaram się wskazać, że elementy protokultury
11
w dobie rozwoju przemysłu pop zyskują znaczenie dominujące, w wyniku czego procesy
kulturotwórcze, a także procesy transmisji kulturowej dokonywać się mogą w sposób
jakościowo inny niż jeszcze pięćdziesiąt czy sto lat temu. Nie chodzi tu jedynie o środki
upowszechniania kultury (czyli środki masowego przekazu), ale przede wszystkim o głębokie
procesy psychologiczne leżące u podstaw rozumienia istoty kultury i partycypacji w niej. Innymi
słowy, autor stara się wskazać, że normy, treści i wartości – czy ogólniej mówiąc to, co składa
się na kulturę – są rozumiane i upowszechnione na zasadach jakościowo innych niż odbywało
się to wcześniej.
Summary
The article aims at focusing attention at selected aspects of pop culture which may, from the
point of view of evolutionary psychologists, be deemed approximate to animal proto-cultures
and social systems observed among the three-year-olds, i.e. – people who have not yet developed
a psychological skill called “theory of mind”. The Author tries to point out that elements of pr oto-culture in the time of pop -industry development gain on dominance, as a result of which the
quality of culture creating processes as well as culture transmission processes may be different
than, let’s say, fifty years ago. It is not only about the mass media, but it is most of all about deep
psychological processes which are the basis for understanding the essence of culture and participation in culture. In other words, the author tries to argue that norms, ideas and values, i.e. what
culture is made of in general – are understood and disseminated in ways which are different in
quality from the ones prevailing in the past.
Key words / słowa kluczowe
culture / kultura; popculture / popkultura; proto-culture / protokultura; evolutionary psychology /
psychologia ewolucyjna; theory of mind / teoria umysłu; emotions / emocje
Dominika Oramus
Autorka udowadnia, że dawinizm pełni w kulturze popularnej rolę teorii wszystkiego. Autorzy
powszechnie znanych prac naukowych, na przykład Edward O. Wilson, Richard Dawkins czy
Bill Bryson, oswoili szerokie rzesze z teorią ewolucji. Darwinowski paradygmat, tak jak rozumie
to pojęcie Thomas Kuhn, jest stosowany w popularnych książkach poświęconych zagadnieniom
kosmologii, socjobiologii, psychologii czy religii. Co więcej, darwinowska wielka narracja ewolucyjna ukształtowała sposób, w jaki współczesna kultura masowa przedstawia historię naszej
planety w wielu telewizyjnych programach edukacyjnych. Sam Charles Darwin stał się ostatnio
ikoną kultury popularnej, a historia jego życia jest przedmiotem wieku mniej lub bardziej naukowych książek i filmów.
Summary
The article attempts to prove that Darwinism in popular culture plays a role of a theory of everything. Bestselling authors of popular science such as Edward O. Wilson, Richard Dawkins and
12
Bill Bryson have acquainted general public with the theory of evolution, and its newest facet the Modern Synthesis. Darwinian paradigms, as defined by Thomas Kuhn, are also used in popular books on cosmology, sociobiology, psychology, and religious studies. Moreover, the Darwinian grand narrative of evolutional history shapes the way in which contemporary mass culture
presents the history of our planet in numerous educational TV series. Last but not least, Charles
Darwin himself has recently become a popular icon and the story of his life is remade in a growing number of fiction and non-fiction books and movies.
Key words/ słowa kluczowe
darwinizm/darwinizm; popular science/literatura popularnonaukowa;
Thomas Kuhn’s paradigms/paradygmaty w rozumieniu Thomasa Kuhna
evolution/ewolucja;
13