Rola regionów w zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw ropy naftowej

Wstęp
Przemysł Naftowy w Polsce 2008
Rola regionów
w zapewnieniu bezpieczeństwa
dostaw ropy naftowej
cji został określony na blisko 41 lat. Struktura geograficzna
zasobów, podobnie jak i poziom ich wydobycia, jest bardzo
zróżnicowana geograficznie przy jednoczesnym silnym skoncentrowaniu zasobów i wydobycia w kilku regionach (rys. 1).
Regiony i państwa wysoko rozwinięte bądź charakteryzujące
się dużą dynamiką rozwojową posiadały najczęściej ograniczone zasoby tego surowca.
Wśród dziesięciu państw posiadających największe zasoby ropy naftowej pięć pierwszych miejsc przypada krajom
Zatoki Perskiej, tj. Arabii Saudyjskiej, Iranowi, Irakowi, Kuwejtowi i Zjednoczonym Emiratom Arabskim. Kraje te kontrolują łącznie blisko 60% zasobów światowych (rys. 2), zaś
cały region Zatoki Perskiej około 62% (rys. 1).
Kraje Zatoki Perskiej należące do OPEC, wraz z pozostałymi członkami kartelu (Algieria, Indonezja, Libia, Nigeria,
Wenezuela), dysponujące blisko ⅔ zasobów światowych,
cechuje stosunkowo niski koszt wydobycia surowca szacowany na kwotę od 2–4 dolarów za baryłkę [dol/b] (w pozostałych krajach koszty te oscylują wokół wartości 5 dol/b).
Wenezuela, poza krajami Bliskiego Wschodu, posiada największe zasoby ropy naftowej (zbliżone wielkością do zasobów
Federacji Rosyjskiej) i jest ósmym, co do wielkości, producentem tego surowca w świecie. Rezerwy tego kraju określane są
na 80 mld baryłek, co stanowi 6,6% światowych rezerw i zarazem blisko 80% rezerw Ameryki Południowej.
Kolejnym krajem o dużej koncentracji zasobów jest Rosja
posiadająca siódme w skali globu zapasy tego surowca. Największe złoża zlokalizowane są w zachodniej Syberii, nad
morzem Kaspijskim, w zagłębiu Wołżańsko-Uralskim, w zagłębiu Timańsko-Peczorskim oraz na Sachalinie.
Coraz bardziej wyraźna konieczność dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia (alternatywnych wobec Bliskiego Wschodu i Rosji) sprawia, iż dużym zainteresowaniem współczesnego świata objęty jest również rejon Morza Kaspijskiego.
Największe rezerwy tego surowca znajdują się na terenie
byłych republik radzieckich: Kazachstanu, Azerbejdżanu
(łącznie około 4% zasobów światowych), a także Turkmenistanu i Uzbekistanu. Potwierdzeniem znaczenia tego rejonu
dla globalnego rynku naftowego jest bardzo duża aktywność
korporacji międzynarodowych (Chevron-Texaco, Exxon Mobil, Shell, TotalFinaElf, British Gas, Statoil, Eni-Agip, Philips
Petroleum) wyrażająca się w zrealizowanych i planowanych
inwestycjach w tym rejonie.
Ponadto większe koncentracje zasobów tego surowca notuje się w Libii (3,4% zasobów światowych), Nigerii (3,0% zasobów światowych), Stanach Zjednoczonych (2,5% zasobów
światowych), Kanadzie (1,4% zasobów światowych) oraz
w Chinach (1,3% zasobów światowych).
Pierwsza dziesiątka państw posiadających największe zasoby kontroluje blisko 83% zasobów światowych. Ponadto
Prognozowany wzrost liczby ludności (8 mld mieszkańców
w roku 2020 i 10 mld w roku 2050) przy porównywalnym
wzroście gospodarczym przyczynić się musi do zwiększenia
popytu na surowce energetyczne. Z pośród nośników energii,
zarówno dziś, jak i w dającej się przewidzieć przyszłości, to
właśnie ropa naftowa obok gazu ziemnego posiadać będzie
kluczowe znaczenie w gospodarce światowej. Jej znaczenie jest
tym większe, iż jest surowcem, którego substytucja innym nośnikiem energii jest wysoce ograniczona. Dopóki nie zmienią
tego nowe odkrycia i wynalazki, dopóty ropa naftowa posiadać
będzie dominujące znaczenia dla gospodarki światowej.
Cechą charakterystyczną światowego rynku ropy naftowej
jest geograficzna asymetria podaży w stosunku do popytu.
Podział, w którym mała grupa krajów jest gwarantem dostaw
ropy naftowej dla pozostałych państw globu, przyczynia się
do traktowania ropy naftowej jako towaru strategicznego zarówno dla krajów eksportujących, jak i importerów. Sytuację
dodatkowo zaostrza niestabilność polityczno-gospodarcza
części z eksporterów, zagrożenia wynikające z długich szlaków transportu tego surowca, jak i możliwe katastrofy w rejonach wydobycia. Wszystko to, w dobie terroryzmu i wynikających z niego zagrożeń oraz politycznych uwarunkowań
kształtujących ceny ropy naftowej, skutkuje wzrostem znaczenia tego surowca dla gospodarki światowej.
Zasoby
Światowe zasoby ropy naftowej wg British Petroleum w roku 2006 kształtowały się na poziomie 1208,2 mld baryłek, co
w stosunku do roku 1986 oznacza przyrost zasobów o ponad
330 mld baryłek, tj. o około 38%. Według szacunków, poziom aktualnych zapasów w stosunku do bieżącej konsump4
P
R
Z
E
M
Y S
Ł
N
A
F
T
O
W
Y
W
P
O
L
S
C
E
2
0
0
8
Przemysł Naftowy w Polsce 2008
Wstęp
847 970
646 1125
%
12
1,0
4,57
%
Ameryka
Północna
Eurazja
473
131
346
Kraje Azji i
Pacyfiku
61,6
%
237
380 1148
9,4
%
Afryka
produkcja (P) [Mtoe]
konsumpcja (K) [Mtoe]
1222
280
89,,60
%
%
12,0
3,3
4%
Bliski
Ws c h ó d
Ameryka
Południowa
% zasobów światowych
Rys. 1. Produkcja, konsumpcja i zasoby ropy naftowej w poszczególnych rejonach świata wg stanu na koniec roku 2006 [Mtoe]1 – opracowanie własne
na podstawie Statistical Review of World Energy
W rejonie Europy natomiast największy
producent, Norwegia, mimo
Kazachstan
spadku
produkcji
odnotował wzrost
Pozostałe
3%
17%
zasobów
z
poziomu
6,1 mld baryłek
Rosja
w
roku
1986
do
8,5
mld
baryłek w ro7%
Wenezuela
ku 2006. Kolejny producent, Wielka
7%
Brytania, w analogicznym okresie czasu odnotował spadek zasobów z 5,3 do
Zjednoczone
3,9 mld baryłek, notując jednocześnie,
Emiraty Arabskie
Arabia
przy wyraźnym spadku wydobycia,
8%
Saudyjska
23%
jeden z niższych w regionie wskaźniKuwejt
ków żywotności zasobów R/P2 na po9%
Irak
ziomie 6,5 roku.
Iran
9%
Podobnie niepokojąco przedstawia
11%
się poziom rezerw w Ameryce Płn.,
dla której w analogicznym okresie
Rys. 2. Procentowy udział państw w zasobach światowych (dziesięć państw o największych zasobach)
czasu zasoby uległy zmniejszeniu
– opracowanie własne
o wartość blisko 42 mld baryłek, tj.
w/w kraje w znakomitej większości odnotowały stosunkowo
o ponad 40%. Stany Zjednoczone, największy konsument
duże w skali globu przyrosty zasobów w ostatnich 20 latach
ropy naftowej, odnotował spadek zasobów o 5,2 mld ba(okres lat 1986–2006).
ryłek, przy czym Kanada odnotowała podobnej wielkości
Na Bliskim Wschodzie rezerwy zwiększyły się o ponad
wzrost zasobów. Meksyk odnotował przy tym drastyczny
206 mld baryłek, tj. ponad 38%. Przy czym w dużej części wzrost
spadek zasobów z wartości 54,9 mld baryłek do wartości
zasobów, bo o 95 mld baryłek, dotyczył Arabii Saudyjskiej.
12,9 mld baryłek.
Zasoby Wenezueli zwiększyły się o blisko 25 mld baryłek,
W skali globalnej, pomimo ciągłego wzrostu poziomu protj. ponad 30%, zaś cały kontynent południowoamerykański
dukcji (wynoszącego w 2006 roku 3 914 Mtoe), odnotowane
odnotował wzrost zasobów na poziomie 38% do wartości
zasoby tego surowca w ciągu ostatnich 20 lat (lata 1986 –2006)
103,5 mld baryłek.
wzrosły o ponad ¼, tj. do wartości 1 208 mld baryłek.
Afryka odnotowała w ostatnich 20 latach blisko 50%
Jakkolwiek do przedstawionych danych należy podchowzrost zasobów. Przy czym w znakomitej większości przydzić z pewną ostrożnością (stanowią one wyznacznik porost ten dotyczył najzasobniejszych krajów Afryki, tj. Libii
ziomu wiedzy o zasobach, nie zaś rzeczywistą wielkość zai Nigerii, a także Algierii, Angoli i Sudanu.
sobów), to tak chętnie i często powtarzana teza o rychłym
wyczerpaniu zapasów światowych nie ma jak dotąd uzasadnienia. Coraz większe znaczenie należy przypisać tzw.
1
Mtoe: miliony ton ekwiwalentu olejowego (1 Mtoe = 41,9 PJ = 1015 kcal).
niekonwencjonalnym zasobom ropy naftowej (ciężka ropa,
2
Stosunek rezerw do wydobycia surowca, ang. reserves-to-production (R/P) ratio.
piaski roponośne, łupki bitumiczne).
Libia
3%
P
R
Z
E
M
Y S
Ł
Nigeria
3%
N
A
F
T
O
W
Y
W
P
O
L
S
C
E
2
0
0
8
5