docpobierz aktualny numer - Finance News
download 
Reklamacja Transkrypt
pobierz aktualny numer - Finance News
M AJ /CZERWI EC WWW. FI N AN CEN EWS. U E. WROC. PL 2 0 12 W ENERGETYCE NIC JUŻ NIE BĘDZIE TAKIE SAMO IM W I Ę C E J R E K O R D Ó W P O B I J A C E N A R O P Y , T Y M J A Ś N I E J S Z E J E S T , Ż E W E N E R G ET Y C E K O Ń C Z Y S I Ę P E W N A E P O K A . I L E J E S Z C Z E B Ę D Z I E M Y M O G L I Z A R A B I A Ć N A R OP I E ? C ZY J E S TE Ś M Y G O TO WI N A O D E J Ś CI E O D P ALI W R O P O P O CH O D N YCH ? C ZY CZE KA N AS KR YZYS W E N E R G E TYCE ? EMOCJE NA GIEŁDZIE POLSKIE PRZEJĘCIA NA ZACHODZIE WYWIAD Z RYSZARDEM PETRU W TYM NUMERZE kontrargumenty 4 fantazje inwestora 5 matematyka znajduje oszustwa 6 władza 8 emocje na giełdzie 10 zator pokrótce 11 czarne złoto 12 inwestycje w energię 14 analiza rekomendacji 16 ekonomista a wolna wola 18 miasta upadłe 20 ekonomia bez krawata 22 gra warta świeczki 23 bańka 24 wywiad z ryszardem petru 26 inwestując na giełdzie naszym największym wrogiem stają się nasze emocje. one, a nie kurs, często są w stanie zrujnować nasze oszczędności i pogrążyć nawet najlepszą strategię. rekomendacje to źródło informacji i sugestii po które najczęściej sięgają inwestorzy. czy słusznie? zbadaliśmy trafność rekomendacji najważniejszych domów maklerskich w polsce. Miasta potrafią powstać w przeciągu dziesięciolecia, ale równie szybko mogą obrocić się w ruinę. przyglądamy się procesom miastotwórzyczym i spektakularnym upadkom. rynek gier wideo stał się jednym z najszybciej rosnących, a jego perspektywy są wyjątkowo obiecujące. okazuje się jednocześnie, że polacy na tym rynku odnoszą wielkie sukcesy. na ostatnich stronach wywiad z Ryszardem Petru, przewodniczącym Towarzystwa Ekonomistów Polskich i partnerem PwC, którego pytamy o przejęcia polskich firm na zachodzie słowo wstępu NIE JEST DOBRZE. NIGDZIE. Na jednej z ostatnich konferencji profesor Jerzy Buzek, zapytany o słabą kondycję ekonomiczną Polski odpowiedział : „Wie Pani, kiedy sprawowałem funkcję przewodniczącego Parlamentu Europejskiego miałem okazję podróżować po całej Europie. I w każdym kraju narzekali, że jest u nich źle, i w Niemczech, i w Grecji, i we Francji, wszędzie.” W aspekcie emigracji istota problemu staje się intrygująca. Wszyscy wiemy jak to Polacy, w poszukiwaniu lepszych warunków życiowych i godnych pensji, wyruszają na podbój Wysp Brytyjskich. Ale moment, w tym samym czasie Ukraińcy i Białorusini szturmują nasze granice, i to jeszcze z identycznych pobudek. Anglicy w tym samym czasie, psiocząc na pogodę, marzą o emigracji do Hiszpanii – na wyspach modne stały się przenosiny w cieplejsze strony, kiedy tylko osiągnie się wystarczający status materialny. A Hiszpanie uciekają ze swojego kraju ogarniętego bezrobociem, wielu z nich na studia do Polski. I bądź tu mądry. Wygląda to tak, jakby wszyscy chcieli przeprowadzić się o jeden kraj na zachód. W istocie, świadczy to tylko o jednym –nieważne w jakiej jest się sytuacji, zawsze można sobie wyobrazić coś lepszego. Kuszeni tą perspektywą, chcemy porzucić to co mamy w swoim kraju – a czego jednocześnie pragnie ktoś inny. Tymczasem, dla przedsiębiorczego człowieka kierunek podróży powinien być odwrotny. Z krajów rozwiniętych powinniśmy iść do rozwijających się, dających możliwości, gdzie jest jeszcze miejsce na sukces. Oczywiście, wymaga to pracy, jest ryzykowne – ale nagroda jest o wiele większa. Popatrzmy tylko na Polskę po transformacji – kraj który z jednej strony nie zachęcał warunkami bytowymi, z drugiej strony w ciągu kilku lat stworzył nowe pokolenie bogaczy. Bo brakowało wszystkiego, ale ten, kto nie uciekł, a upatrzył w tym szansę, ostatecznie wygrał. A Stany Zjednoczone? Kraj w którym cały czas ludzie wędrowali na zachód, gdzie nie było nic, widząc w tym szansę na bogactwo? Gdziekolwiek będziemy, zawsze będzie mogło być lepiej. Ale zamiast uciekać, możemy na tym skorzystać. Hubert Guzera redaktor naczelny Redakcj a magazynu Finance News Redaktor naczelny Hubert Guzera • Zastępca redaktora naczelnego Jakub Mazurek Oprawa merytoryczna dr Bogusław Półtorak | dr Wawrzyniec Michalczyk Skład DTP Kuba Wozowczyk Redaktorzy wydania Michał Zator | Anna Skopowska | Artur Nawrocki | Damian Słomski | Maciej Stasiewicz | Jakub Mazurek | Jan Lewiński | Tomasz Honsza-Żgutowicz | Kuba Wozowczyk | Konrad Leszko • Dystrybucj a Maciej Stasiewicz | Agnieszka Sowińska Marketing Piotr Korzeniowski | Ola Podcerkiewny • Finanse i administracj a Rafał Nowak Kontakty zewnętrzne Monika Perucka • eventy Michał Szczurek | Anna Skopowska HR Anna Żurek Adres Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu , Magazyn Finance News ul. Komandorska 118/120 , 53-345 Wrocław [email protected] www.financenews.ue.wroc.pl Bardzo się cieszę, że dyskusja na temat deregulacji zawodów zapoczątkowana przez Pana Ministra uchroniła się przed prawniczym żargonem. To bardzo ułatwia i uatrakcyjnia jej odbiór, temat stał się nośny. Nie zarzucajmy jednak Panu Ministrowi, że przy swoim zapale neofity, jest także łasy na dobry PR. Myślę, że sposób przedstawienia problemu wynika z uczciwej niewiedzy. Tak głębokiej i szczerej, że nawet resortowi doradcy boją się lub nie widzą celu zwracać na nią uwagę Pana Ministra. Odrobina świadomości prawnej przydałaby się jednak Panu Ministrowi. Oprócz zawodów regulowanych mamy także reglamentowane i te objęte tzw. funkcją regulacyjną. Zawody regulowane to te, do których wykonywania nie potrzeba żadnych zezwoleń czy licencji, a wymagana jest jedynie deklaracja spełnienia pewnych ogólnych wymagań. Reglamentacja to natomiast regulacja w potocznym rozumieniu. W tej kategorii znajdziemy taksówkarzy, adwokatów, maklerów i stermotorzystów żeglugi śródlądowej. Działalność objęta funkcją regulacyjnącharakteryzuje się największą ingerencją państwa i jest poddana pod nazdór specjalnego organu (regulatora). Takiego wielkiego brata mają m.in. dostawcy energii i operatorzy łączy komunikacyjnych. Pan Minister wrzuca natomiast wszystkich do jednego worka, uzyskując w ten sposób imponującą na skalę Europy liczbę niedostępnych, zawłaszczonych przez bez- duszne korporacje, sposobów utrzymywania się. Faktycznie ważne jest tylko to, w jak wielu przypadkach do podjęcia działalności potrzebna jest konstytutywna (czyli tworząca nowy stan prawny) decyzja administracyjna. Nie ma natomiast żadnego znaczenia, że np. liderem klubów pracy (tak, jest taki zawód) może zostać tylko osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych, średnim wykształceniu, niekarana i z odpowiednim stażem. Dlaczego?Ponieważ to nie ma żadnej rynkowej doniosłości i nie występuje żadne ryzyko dyskryminacji ani uznaniowości. Nie mam nic przeciwko zupełnemu uwolnieniu tego zawodu, ponieważ to zupełnie nic nie znaczy. Przykłady można mnożyć, listy zawodów do deregulacji są dostępne na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości. Zastanowić trzeba się tylko nad tymi ograniczeniami, które uzależniają dostęp do zawodu od uzyskania konkretnych uprawnień uznawanych przez państwo. Na pewno takmi zawodami są zawody prawnicze. I właśnie o nie chodzi Pan Ministrowi. To prawników szczerze nienawidzi.Pokazani w masie mają zginąć w ogólnej dyskusji i zamieszaniu. Pan Minister jest wrogiem korporacji dlatego, że nie rozumie ich funkcjonowania, chce zbudować swoją polityczną pozycję na nośnym społecznie temacie. Podejrzewam, że jego wyobrażenie o drodze kariery prawnika jest mniej więcej takie samo, jak 90% społeczeństwa, czyli mylne. Na tym wygrywa. Racją jest, że żadne egzaminy, aplikacje i licencje nie zapewnią odpowiedniego poziomu usług, ale z drugiej strony ich brak też nie. Racją jest, że korporacje prawnicze, jak każda instytucja dążą do ochrony swojego partykularnego interesu. Można te skutki łagodzić lepszym doborem kryteriów, odpowiednim wyważeniem wolności i ograniczeń, ale naiwnością i hipokryzją jest napiętnować wewnątrzzawodowy egoizm i zgrywać zbawiciela „pokolenia umów śmieciowych”.To temat na poważną debatę, w której głosy aspirujących do zawodu powinny mieć tę samą wagę, co głosy członków korporacji. Na bezmyślnym podejściu do tego ważnego tematu stracą nie tylko konsumenci. Osobiste krucjaty Pana Ministra powodują usztywnienie się stanowisk obu stron i zablokowanie merytorycznej wymiany poglądów. Bardzo łatwo uznać, że coś nam się należy. Bez pracy, bez przeszkód, bez umiejętności. Najpierw były prawa wyborcze, teraz nawet dostęp do zawodu. Wszędzie króluje egalitaryzm i niepolitycznie jest twierdzić, że nie wszystko jest dla wszystkich. Nie dziwi mnie więc, że wszyscy Ci, którzy nie byli w stanie spełnić wymagań, stają się zwolennikami wolnego rynku, na którym nie mam pojęcia, na co większość z nich liczy. Gdy zabraknie złych korporacji, nie będzie co załatwiać po znajomości i zaniknie urzędniczy handel licencjami, na kogo zrzucimy winę za swoje porażki? konrad leszko kontrargumenty zawody regulowane Gdybyście kiedykolwiek chcieli przetransportować coś z Tesalonik do Aten, polecam przesłanie towaru przez Belgrad, a nawet Berlin. Kurioza prawne powodują, że transport krajowy w Grecji jest wielokrotnie droższy niż zagraniczny, odbywający się na dłuższych trasach. Jednym z owych „kuriozów” jest wysoka ilość zawodów regulowanych. Jednym tchem można wymienić wszystkie szkody, które zawody regulowane poczynają gospodarce. Wyższe bariery wejścia uniemożliwiają podjęcie pracy w zawodzie, utrzymując bezrobocie naturalne na wysokim poziomie. Mniejsza, bo regulowana, ilość wykonujących zawód powoduje zmniejszenie podaży i wyższe ceny. Konkurencja w branży jest słaba, no bo po co walczyć o klienta skoro i tak jest nas tak mało? A przede wszystkim, z punktu widzenia makro, duża ilość zawodów reglamentowanych szkodzi elastyczności i efektywności rynku pracy. Alokacja siły ludzkiej nie może odbywać się dobrze i sprawnie, kiedy do sporej liczby zawodów potrzeba certyfikatów, egzaminów, praktyk. Praktyka pokazuje, że im łatwiej w dobie kryzysu jednej branży inne sektory mogą „pochłonąć” jej pracowników, tym bardziej jesteśmy odporni na recesję. Ale zawodów regulowanych nie wprowadzono bez powodu. Podstawowym celem jest zapewnienie wysokiej jakości usług w kluczowych zawodach – egzaminy, praktyki i certyfikaty mają zapewnić nas, że adwokaci, geodeci czy rzeczoznawca dobrze znają się na swojej pracy i skrupulatnie ją wypełniają. Wprawdzie oczekujemy tego od każdego, z kim przychodzi nam współpracować – ale nie sądzę, żeby wytyczanie dróg czy sala sądowa było dobrym miejscem na jakiekolwiek pomyłki. Będą one zbyt brzemienne w skutkach, w porównaniu do korzyści z otwarcia zawodów. Przykład z listy ministra Gowina : spawacz w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi. Zdawałoby się, zawód idealny do otwarcia… ale ja bym się zastanowił dwa razy zanim bym dał komuś palnik w miejscu wydobycia gazu. Z drugiej strony, pewne zawody muszą być reglamentowane, ponieważ są na tyle mało wymagające, że niskie bariery wejścia spowodują ich zapaść. Na przykład taksówkarze – i ja mógłbym w wolnej chwili nim zostać. Auto mam, Wrocław znam, pracuję kiedy chce i już parę złotych w kieszeni jest. Ale szturm na rynek taksówkarski spowoduje zapaść cen usług, rozdrobnienie i tak niskiego popytu na mnóstwo pojedynczych taksówkarzy. Ostatecznie, nikt na tym nie zarobi, a wszyscy stracą. Więc lepiej, żeby to robiła wydzielona grupka osób niż wszyscy. Niektóre sektory same są w stanie wypracować swoje metody oceny kwalifikacji pracowników. Dobrze znamy certyfikaty CFA , które w świecie finansów nie są obowiązkowe, ale świadczą o wysokim poziomie ich posiadacza. I nikt nie musi regulować ustawowo zawodu analityka. Nie da się wszystkich zawodów regulowanych wrzucić do jednego worka. Niestety, minister Gowin postanowił tak zrobić. Pakiet 47 zawodów do otwarcia, kiedy wszem i wobec mówi się, że każda reglamentacja szkodzi gospodarce brzmi bardzo kusząco. Tymczasem, przypadki adwokatów a pilotów wycieczek są dramatycznie skrajne, i powinniśmy o nich dyskutować osobno. Nie wspominając o tym, że w wielu przypadkach otwarcie zawodu jest iluzoryczne. Zniesienie obowiązku uprawiania sportu w przypadku trenera? Chyba nie o to chodzi. hubert guzera FANTAZJE INWESTORA Błędy poznawcze określają nieracjonalne postrzeganie rzeczywistości. Mają wpływ na ludzkie emocje, zachowania i postawy. Ujawniają się one podczas formułowania poglądów czy też prowadzenia badań naukowych. Czy mają też wpływ na to jak inwestujemy? Anna Skopowska | Finance News | [email protected] Podczas zajęć ze studentami MBA, profesorowie DanAriely i Drazen Prelec przeprowadzili eksperyment. Rozdali studentom formularze i poprosili ich o zapisanie u góry dwóch ostatnich cyfr swojego numeru ubezpieczenia społecznego (SSN). Powstałą liczbę mieli zamienić na dolary i określić, czy zapłaciliby taką kwotę za produkty wymienione w formularzu. Rzeczywista wartość wina, czekolady, ubrań, czy sprzętu komputerowego nie była im znana. Następnie w rubryce obok mieli wpisać maksymalną kwotę, jaką zapłaciliby za konkretny produkt. Jak się okazało, osoby z najwyższymi numerami z SSN były skłonne zapłacić o 60-120% więcej niż ich koledzy z niskimiliczbami. winno było być wielkimzaskoczeniem. Innym, ciekawym przykładem tego, jak może nas zwodzić własny umysł jest dostrzeganie wzorców i prawidłowości, tam gdzie one nie występują. Aby to sprawdzić, zasłoń lewą część dołączonego rysunku. Czy widząc tylko ten obrazek można uwierzyć, że postać ma na sobiebikini? Iluzja grupowania jest błędem poznawczym bardzo często występującym na giełdzie, nie tylko wśród początkujących inwestorów. Spekulanci szukają powtarzających się tendencji lub podejmują decyzję na podstawie podobieństwa wykresów z dwóch różnych momentów. Obserwując wykres, wyobraźnia podpowiada ruchy cen które mają nastąpić, Decyzje, które podjęli były uzależnione od często bazując na bezpodstawnym przesłanpewnej wartości początkowej, punktu odniesie- kach. nia, który potem nazwano kotwicą, a zaobserwowane zjawisko efektem zakotwiczenia (ang. Podobne zagadnienie, sklasyfikowane jako anchoring effect). Jest to jeden z wielu znanych efekt dobrej passy (ang. hot hand), ma swoje i wciąż badanych błędów poznawczych. Jak się korzenie w koszykówce. Zawodnicy wierzą okazuje, odgrywają one znaczącą rolę na rynku bowiem, że piłkę powinni podać temu z nich, finansowym. Prognozowane ceny akcji często który oddał kilka celnych rzutów w serii. Uwazależą od nieobiektywnej wartości, kotwicy żają, że powinni wykorzystać jego dobrą passę wybranej przez inwestora. Zazwyczaj ma ona bo prawdopodobieństwo, że znowu trafi jest związek z wydarzeniem z przeszłości, do- wysokie. Badania, które przeprowadził wraz z świadczeniem jakiejś sytuacji, przez co kotwicą zespołemA. Tversky udowadniają nieprawdzimoże być np. ubiegłoroczny kurs akcji danej wość tego założenia. Prawdopodobieństwo spółki. sukcesu nie jest seryjnie skorelowane, a każdy rzutjestnowy, losowyi matakąsamąszansę na Podobne poruszenie wywołuje osiągnięcie bycie zarówno celnym jak i nietrafionym. Hot przez indeks „magicznych” wartości: 2000, hand jest więc wiarą w dodatnią autokorelację 2500, czy 10000 punktów. Nierzadko jednak pomiędzy nieskorelowanymi, przypadkowymi ten sam indeks, zwyżkował już od miesięcy, a sekwencjami, jakwygranalub przegrana. osiągnięcie kolejnej wartości liczbowej nie po- Odwrotna iluzja to pułapka gracza (ang. gambler’s fallacy) czyli wiara w występowanie negatywnej korelacji wśród losowych sekwencji. Jest często obserwowana w kasynach, gdzie hazardziści twierdzą, że po odpowiednio długiej serii lądowań kulki w ruletce na czarnym polu, wzrasta prawdopodobieństwo, że kolejnym razem zatrzyma się ona na polu czerwonym. Niestety, kulka nie pamięta gdzie zatrzymała się poprzednio i łatwo może utrzeć nosa graczowi lądując po raz kolejny w tym samym miejscu. Zarówno pułapka gracza, jak i efekt dobrej passy są jednymi z częściej występujących błędów poznawczych na giełdzie. Inwestorzy często wierzą, że po długim okresie spadku cen akcji musi nastąpić odbicie lub że jeśli trend nie zmieniał się od miesięcy, to jeszczedługo sięniezmieni. Nie inwestujmy więc w spółki, których notowania rosną, tylko dlatego że rosną od kilku miesięcy, ani w młode, rozwijające się, tylko ze względu na złudną nadzieję, że nagle się wybiją i zaczną osiągać niesamowite zyski. To wspaniale, że mamy wybujałą wyobraźnię, że potrafimy kreatywnie myśleć i twórczo to wykorzystywać. Nie budujmy jednak strategii opartych jedynie na fantazji. Jak już kiedyś zauważył to Mark Twain: „Rzeczywistość prześciga wszelką fantazję, bo fantazja musi się jednak liczyć z jakimś prawdopodobieństwem”. Bibliografia: http://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ Ms158.pdf http://www.e-finanse.com/artykuly/99.pdf http://journal.sjdm.org/10/91117/jdm91117.html 5 MATEMATYKA ZNAJDUJE FINANSOWE OSZUSTWA Menedżer pewnej firmy postanowił nieco podreperować rodzinny budżet. Jego żona wykonywała zlecone przez firmę fikcyjne analizy i wystawiała za to faktury w rozsądnych, ale intratnych wysokościach. Ponieważ innych wypływów było w firmie wiele, a menedżer nie przekraczał przysługującego mu limitu wydatków, nie wydawało się by ktoś mógł odkryć jego działania. Ajednak kilka miesięcy po zakończeniu roku oszust został wezwany przez dyrektora. Michał Zator | Koło Naukowe Gamma | [email protected] W gabinecie dyrektora czekał na wykazanie pewnych twierdzeń ekono- pewno rozłożą się one blisko tego, co niego nie tylko sam przełożony, ale i micznych. Okazuje się jednak, że pew- przewiduje prawo Benforda. zabiedzony mężczyzna w okularach i na ciekawostka matematyczna może 30-letnim sweterku. Dyrektor trzymał pomóc również w wykrywaniu Dlaczego działa to w ten sposób? w ręku wydruk wydatków komórki oszustw i pomyłek księgowych. Cieka- Intuicyjne tłumaczenie jest następująoskarżonego menedżera wraz z wydat- wostką tą jest prawo Benforda. ce: podczas gdy my liczymy arytmekami innych, porównywalnych komótycznie, „zwyczajnie”, natura liczy w rek. " Czy mógłby pan nam Pod koniec XIX wieku astronom sposób geometryczny, przyrostowy. wytłumaczyć swoje wydatki? " - spy- Simon Newcomb zauważył, że tablice Dla nas normalne jest, że coś przyrasta tał. Menedżer przejrzał swoje doku- logarytmiczne (czyli książki z warto- w stałym tempie o 1 jednostkę rocznie. menty i porówał je z wydatkami ściami logarytmów dla poszczegól- W naturze stały wzrost oznacza naj kolegów. Wcale nie wydał więcej! Ba, nych liczb – przed epoką kalkulatorów częściej np. coroczne podwajanie się. wydaje się wręcz bardzo oszczędny. trzeba było ich używać) są zdecydo- Rozważmy więc indeks giełdowy, któNie popełnił też głupiego błędu i nie wanie bardziej zużyte i brudniejsze na ry podwaja się co roku (stale wzrasta, zlecał żonie analiz za tą samą kwotę w początku, tj. na stronach zawierających nie ma wahań), a jego początkowa każdym tygodniu – raz było to 600, in- logarytmy liczb zaczynających się od wartość wynosi 100. Wartość na ponym razem 750 dolarów. Kwoty cały cyfr 1, 2 czy 3. Zrodziło to przeświad- czątek drugiego roku wyniesie 200 – czas się zmieniały. Cóż więc ma tłu- czenie, że z jakichś powodów ludzie oznacza to, że przez 365 dni wartość maczyć i w jaki sposób dyrektor nabrał częściej stykają się właśnie z liczbami indeksu zaczynała się od cyfry 1. Na podejrzeń? zaczynającymi się od niższych cyfr. koniec drugiego roku wartość wyniesie Do podobnych wniosków doszedł już 400. Oznacza to, że od cyfry 2 zaPo chwili milczenia dyrektor zabrał również Frank Benford, który przeba- czynała się przez ok. pół roku, nieco głos jeszcze raz: " Mamy poważne po- dał to zjawisko w dużo bardziej grun- dłużej niż dla cyfry 3! W trzecim roku dejrzenia, że część pana transakcji zo- towny sposób. Gromadząc wiele „skoki” po cyfrach odbywają się jeszstała spreparowana. Wytłumaczy to zbiorów liczb, począwszy od długości cze szybciej! Jeśli więc zestawimy panu dr Kukułka, matematyk ". Mene- rzek na świecie, a skończywszy na wartości indeksu z 3 lat, nie ma wątdżer wydał się bardzo zaskoczony – wartościach transakcji handlowych w pliwości, że dominować będą tam dlaczego do wykrywania oszust za- Oceanii, Benford stworzył empiryczny liczby zaczynające się od 1. przęgnięto matematyka? Naukowiec rozkład pokazujący prawdopodobieńzaczął mówić: " Proszę pana, w pań- stwo, że liczba będzie zaczynać się od Co to ma do finansów, a zwłaszcza skich wydatkach zdecydowanie domi- wybranej cyfry. I rozkład ten nie był do oszustów? Tego pewnie łatwo się nują liczby zaczynające się na 6, 7, 8 wcale jednostajny – prawdopodobień- już domyślić. Jeśli spojrzymy np. na czy 9. To sugeruje oszustwo! ". Zasko- stwo, że liczba zaczyna się od 1 jest wykaz transakcji danej firmy, ujrzymy czony menedżer szybko rzucił okiem dużo wyższe niż to, że zaczyna się od wiele liczb, które z dużym prawdopona wydatki, a ponieważ był wytraw- 8 czy 9! dobieństwem – jeśli transakcje pochonych rachmistrzem, po krótkiej chwili dzą z różnych źródeł (a nie są to np. odpowiedział: " Ależ panie doktorze! Oczywiście nie jest to matematycz- tylko wypłaty dla pracowników) – bęPrzecież tylko 11% wydatków zaczyna nie twierdzenie sensu stricto, a jedynie dą zgodne z prawem Benforda. Jeżeli się szóstką, dla 7, 8 czy 9 to tylko o pewna obserwacja. Nie zawsze znajdu- jednak wykaz ten został sztucznie za1% więcej! Jedynką zaczyna się z ko- je ona potwierdzenie w danych, dlate- burzony, często będzie można zauwalei 13% cyfr, a wcale nie twierdzi pan, go należy odnosić się do niej z pewną żyć odstępstwa od rzeczonego prawa. że to zbyt dużo! " Matematyk szyder- ostrożnością. Niemniej jednak, bardzo Ludzie, którzy decydują się na fałszerczo się uśmiechnął: " Szanowny panie, duża część zbiorów liczb zachowuje stwa, rzadko znają prawo pierwszych otóż to! Musi się pan nauczyć prawa się zgodnie z prawem Benforda. Co cyfr. Tworząc fikcyjne transakcje dbają Benforda!". więcej, jeżeli losowo wybierzemy licz- o to, by liczby wyglądały naturalnie, by z różnych źródeł, kompletnie ze so- ale najczęściej uzyskują w ten sposób Matematyka bardzo często znajduje bą niezwiązanych (np. wszystkie rozkład pierwszych cyfr bliski jednozastosowanie w finansach. Zazwyczaj liczby występujące w danym numerze stajnemu. Jeśli zatem menedżer doda jest jednak jedynie narzędziem obli- gazety, począwszy od liczby punktów wiele transakcji zaczynających się od czeniowym, pozwalającym na wycenę Śląska Wrocław w lidze, a skończyw- 5, 6, 7 czy 8, to w jego mniemaniu bęinstrumentów finansowych czy też na szy na kursach giełdowych), prawie na dzie to wyborny dobór losowych war6 Prawdopodobieństwa wystąpienia cyfry na pierwszej pozycji wg prawa Benforda puje. Prawo Benforda nie działa, gdy dane mają wbudowane pewne maksimum bądź minimum (jak np. wiek studentów czy osób w domu starców) bądź pochodzą ze zbiorów o bardzo małym zróżnicowaniu (komórka firmy kupuje jedynie dwa rodzaje produktów na zewnątrz). Dodatkowo, o czym już wspominałem, prawo Benforda to jedynie narzędzie pomocnicze, mogące stanowić pewną sugestię, a nigdy dowód. W przykładzie, który wprowadził nas w ten tekst, można było wyciągnąć pewne wnioski, bo mieliśmy porównanie z innymi menedżerami. Skoro wydatki np. kilkunastu innych osób na podobnym stanowisku zgadzają się z prawem Benforda, wydatki oskarżonego menedżera też najprawdopodobniej powinny być z nim zgodne. Gdyby był on na unikalnym stanowisku mogłoby się jednak okazać, że specyfika transakcji których uczciwie dokonuje sprawia, że znajdują się one w określonym przedziale i dlatego odstają od prawa Benforda. tości. Prawo Benforda może natomiast Nawet jeżeli wyjdzie nam, że np. wykazać pewne anomalie. czwórka występuje zbyt często, co mielibyśmy z tym zrobić? Zostaniemy Mówi się, że prawo Benforda zosta- przecież z tysiącami transakcji o wartoło użyte przy badaniu afery Enronu (o ściach rozpoczynających się od 4 – to której pisaliśmy niedawno w Finance jeszcze niewiele nam mówi. Na szczęNews), jednego z największych ście jednak prawo Benforda może być oszustw gospodarczych w historii. Ist- bardziej szczegółowe. Możemy wykonieją też liczne przypadki mniejszych rzystać je nie tylko do analizy pierwfirm, które wykorzystały prawo Ben- szej cyfry, ale i pierwszych kilku cyfr. forda do wykrycia nielegalnych prak- W praktyce najczęściej analizę zaczyna tyk pracowników. Należy oczywiście się od pierwszych dwóch cyfr. W przypamiętać, że prawo Benforda nie może padku limitu transakcyjnego wynosząbyć jednak dowodem – jego wskazania cego 500 zł mamy sporo szansę mogą być jedynie użyteczną poszlaką. zobaczyć nadmierną częstość liczb zaczynających się od 49. Zastosowanie prawa Benforda w fiMatematyka posiada pewne narzęnansach nie jest jednak ograniczone W każdym momencie trzeba jednak dzia pozwalające demaskować przytylko do wykrywania oszustw. Często pamiętać o ograniczeniach, jakie wiążą najmniej tych mniej wyedukowanych jest też ono pomocne w analizie zacho- się z prawem Benforda. Zanim zawań pracowników w kontekście reguł czniecie wieszać psy na pracownikach, oszustów. Narzędzia, które w łatwy obowiązujących w firmie. Jeżeli, dajmy w których komórkach organizacyjnych sposób można oszukać, pod jednym na to, w przedsiębiorstwie wprowadzo- wydatki znacząco odstają od tego pra- tylko warunkiem – trzeba wiedzieć o no zasadę, że zakupy powyżej 500 zł wa, sprawdźcie czego dokładnie doty- ich istnieniu. Sposoby te z powodzemuszą być uzgadnianie z kierownic- czą ich transakcje. Jeśli minimalna niem mogą też służyć do bardzo owoctwem, prawo Benforda ma dużą szansę płaca w firmie wynosi 2000 zł, trudno nych analiz przepływów finansowych, wskazać na nienaturalnie wysoką ilości burzyć się, że na liście wypłat wyna- nawet jeżeli nie ma w nich żadnych zakupów za czterysta kilkadziesiąt zło- grodzeń jedynka właściwie nie wystę- malwersacji. tych. Oczywiście nie zawsze świadczy Rozkład punktów na maturze podstawowej z języka polskiego w 2010 roku to o złych intencjach pracowników. Szerokie występowanie takiego zjawiska może skłaniać kierownictwo do podwyższenia limitu albo bliższej kontroli transakcji zbliżających się do 500 zł. Prawo Benforda może być też używane do identyfikacji powtarzających się wydatków, które obciążają wynik firmy, a w natłoku zadań i informacji nikt nie zastanawia się nad ich racjonalnością. Oczywiście można zastanowić się, jaka jest użyteczność analizy 9 początkowych cyfr w przypadku zbiorów liczących tysiące czy setki tysięcy liczb. 7 WŁADZA Piotr Korzeniowski | Koło Naukowe Hossa ProCapital | [email protected] O rodzinie Rothschildów słyszał prawie każdy. Jednym kojarzy się ono z bankiem inwestycyjnym, innym z konspiracyjnymi teoriami o opanowaniu świata finansjery przez Żydów, a jeszcze innym z gatunkami wina inwestycyjnych. Mayer Amschel Rothschild to człowiek, który jest sprawcą całego zamieszania. Przez swoją działalność oraz testament, w którym określił kierunek działania przyszłych pokoleń, stworzył podwaliny imperium rodziny Rothschild. Wpływy Rothschildów nie skończyły się lata temu , w ostatnim czasie rośną znacząco. Frankfurt nad Menem cieszył się w średniowieczu sławą miasta, gdzie można było zarobić duże pieniądze. Organizowane tam targi i rzesze kupców podróżujących przez miasto przyciągały kolejnych przedsiębiorców, chcących skorzystać z dogodnego klimatu inwestycyjnego. Przyciągały one również Żydów z całej Europy. Na początku nie było żadnych ograniczeń dla ich osiedlania się w targowym mieście nad Menem, ale miejscowi kupcy szybko sprzeciwili się napływowi przedsiębiorczych Żydów, którzy zagrażali ich interesom. Korzenie rodziny Rothschildów sięgają żydowskiego getta we Frankfurcie, gdzie w pierwszej połowie XVI wieku żyła rodzina Hahn. Jeden z jej członków, Izaak Elchanan, wybudował na ulicy Judengasse dom o czerwonym szyldzie (niem. zum roten Schild). Na Judengasse domy nie miały numerów, odznaczały się za to kolorami szyldów albo znakami profesji, umieszczonymi przy wejściowych drzwiach. Od domu o czerwonym szyldzie pochodzi właśnie nazwisko Rothschild. Potomkowie Izaaka Elchanana używali tego nazwiska nawet, gdy w XVII wieku przeprowadzili się do innego budynku przy Judengasse. Właśnie w takich warunkach, 23 lutego 1744 roku przyszedł na świat Mayer Amschel Rothschild. Jego ojciec Amschel Moses Rothschild był handlarzem drobnych towarów i prowadził kantor. Młody Mayer już w wieku 10 lat miał dostęp do interesu ojca, pomagał mu w wycenie i liczeniu monet, co w ówczesnych czasach nie było tak proste, jak dzisiaj. Niemcy były podzielone 8 na wiele państewek i księstw, z których każde emitowało własne monety i inne środki płatnicze. Początkowo chłopiec uczęszczał do szkoły podstawowej na Judengasse, by kontynuować nauki w szkole talmudycznej w Fürth. Przypuszcza się, że ojciec chciał wykształcić go na rabina. To właśnie Mayer jest uznawany za twórcę finansowej potęgi rodu. Rozbudował frankfurcki kantor swojego ojca Amschela Mosesa, uczynił z niego bank i wysłał swoich pięciu synów, by w każdym z pięciu najważniejszych miast europejskich utworzyli jego filie. Strategia była prosta: być jak najbliżej władzy, bo na kontaktach z rządami (wówczas: z królami) można dorobić się najbardziej. Zwłaszcza umożliwiając im ciągłe zadłużanie się. Ta strategia sprawdziła się na przykład w trakcie wojen napoleońskich, gdy Rothschildowie sfinansowali kampanię przeciwko Francuzom. W dużej mierze dzięki tym bankierom książę Wellington pokonał Napoleona w 1814 r. pod Waterloo. Finansowali ponadto wojnę rosyjsko-japońską emitując tzw. obligacje wojenne warte wówczas 11,2 mln funtów. Ich obecna wartość wynosiłaby powyżej 900 mln funtów. W czasie kryzysu w 1929 rodzina uratowała przed upadkiem ówcześnie największy bank w Wielkiej Brytanii Creditanstalt. Rodzina Rothschildów starała się zawsze koncentrować majątek. Elementem tego były małżeństwa pomiędzy członkami rodziny. Zgoda na związki między kuzynami daje gwarancję utrzymania rodzinnej fortuny. Córki Rothschildów pozbawione były prawa do dziedziczenia - mogły korzystać z rodzinnych pieniędzy tylko wówczas, gdy poślubiły kuzyna. To właśnie Mayer Amschel Rothschild miał wypowiedzieć słynne zdanie: „Dajcie mi kontrolę nad pieniądzem narodowym, a nie dbam o to, kto stanowi prawa". Dodajmy do tego nazwiska koronowanych głów, które robiły interesy z rodem Rothschildów w trakcie jego 250-letniej ekspansji, i jeszcze dołóżmy to, że firmy Rothschildów dziwnym trafem nie traciły bogactwa w trakcie większości poprzednich kryzysów finansowych ani nawet podczas ostatniego, a naprawdę trudno się dziwić, że to akurat Rothschildowie stali się ulubionymi boha- terami rozmaitych teorii spiskowych. Jak głosi plotka , pewna kobieta chciała napisać książkę zatytułowaną „Kłamstwa o Rothschildach", ale zrezygnowała, tłumacząc, że wykryć kłamstwa jest łatwo. Znany brytyjski historyk Paul Johson stwierdził zresztą , niemożliwe jest odkrycie pełnej prawdy (co do pełnej historii rodu).Rothschildowie są sami sobie winni, gdyż niechętnie informują świat o swoich biznesach, co wywołuje przesłanki do tworzenia się teorii spiskowych. Z czasem liczba należących do nich przedsiębiorstw rosła, a relacje właścicielskie skomplikowały się do tego stopnia, że zaczęły przypominać rozłożyste rodzinne drzewo genealogiczne. W ciągu ostatnich 50 lat Rothschildowie stali się przede wszystkim czołowymi globalnymi doradcami finansowymi. Do dziś doradzają w procesach fuzji i akwizycji, a także w trakcie różnych prywatyzacji. Obliczono, że wartość wszystkich transakcji, przy których pomagali w czasach powojennych, przekroczyła już bilion dolarów. Najbardziej znana firma Rothschildów to założona w 1811 r. N M Rothschild & Sons z 50 biurami i ponad 2 tys. pracowników na całym świecie. W 2003 roku N M Rothschild & Sons of London z linii angielskiej weszło w skład Rothschild Group, kierowanej przez francuską linie rodu. . W wyniku tego połączenia akcję zostały proporcjonalnie do udziału podzielone między członków rodu . Nowym prezesem został Davida René de Rothschild z francuskiej linii rodu.Ta firma należy z kolei do notowanego na giełdzie Euronext holdingu Paris Orléans, który kontrolowany jest przez inną rodzinną firmę – Rothschild Concordia. Po 1960 powrócono do operacji na rynku amerykańskim (Rothschild Inc.), po wycofaniu się z działalności na tym rynku ,ze względu na II wojnę światową. W 1963 powstała w Genewie La Compagnie Financière Edmond de Rothschild, która zajmuje się private bankingiem. Wartość jej aktywów sięga 100 mld euro, a zarządza nią Benjamin de Rothschild, potomek Edmunda, czyli założyciela. Jeszcze kilka lat temu bardzo ważną postacią był Jacob Rothschild (brytyjska linia Rothschildów). Pełni od funkcje szefa angiel- skiego trustu inwestycyjnego RIT Capital Partners, ma udziały w spółkach wydobywających ropę i przez długi czas uchodził za tego, który w całej rodzinie ma najbardziej rozległe kontakty wśród polityków. Był na „ty" m.in. z Thatcher czy Reaganem. Nata do Nowego Jorku. Od tamtej pory Nat wypracowywał dla klientów, których pieniędzmi zarządzał, zyski rzędu 30 proc. rocznie i dorobił się statusu finansowej supergwiazdy. – On zostanie najbogatszym z Rothschildów – prorokował „The New York Times". Nat jak inni Rotschildowie ma dostęp do władzy. Jak inni członkowie jego rodu , korzysta z niej w sposób subtelny. Wśród osób powiązanych z Natem wymienia się byłego premiera Wielkiej Brytanii Gordona Browna, byłego komisarza Unii Europejskiej ds. handlu lorda Petera Mandelsona czy George’a Osborne’a, obecnego sekretarza skarbu Rządu Jej Królewskiej Mości. Akurat znajomość z Mandelsonem była pośrednią przyczyną wspomnianych kontrowersji opisywanych w „Daily Mail". W 2005 r., gdy jeszcze Mandelson pełnił swą unijną funkcję, Rothschild zabrał go swoim prywatnym samolotem na spotkanie z rosyjskim oligarchą Olegiem Dieripaską na Syberii. Po co ważny unijny dygnitarz na spotkaniu brytyjskiego biznesmena z rosyjskim oligarchą? Tego do końca Rothschild wyjaśnić nie potrafił. Przekonywał, że chodziło o czysto rekreacyjny wyjazd na Syberię, bez związku z finalizowaną w tym samym czasie z Dieripaską transakcją o wartości pół miliarda funtów. Teoretycznie sprawa wydaje się banalna, kilku wpływowych biznesmenów i polityków bawi się razem i wspólnie uzgadniają warunki ogromnego kontraktu - historia jak wiele innych w dzisiejszych czasach. Jeśli jednak sprawa jest tak oczywista to czemu Rothschildowi tak zależy by nie kojarzono go z podobnymi interesami?. Rodzina Rotschildów ma od kilku lat nową gwiazdę finansów. Jest nim Nathaniel Rothschild. 41-letni Nat, jak zwą go przyjaciele, walczy o wzmocnienie potęgi legendarnego rodu finansistów, a w przyszłości chce się stać jego najważniejszą podporą. Czy udźwignie ciężar własnego nazwiska? Gdy Nat uczył się w oksfordzkim Eton College (najstarsza męska szkoła w Anglii, założył król Henryk VI w 1440 r.), wszystko wskazywało na to, że biznes wcale go nie interesuje, a swe nazwisko ma – ujmując rzecz delikatnie – w poważaniu. Był członkiem Klubu Bullingdon, elitarnej studenckiej organizacji, której członkowie – młodzieńcy bogaci i rozpieszczeni przez rodziców – urządzają we własnym towarzystwie huczne i suto zakrapiane imprezy, najczęściej kończące się demolowaniem lokali. Młody Rothschild był nie tylko balangowiczem, lecz także playboyem. Jego nazwisko działało jak afrodyzjak. Nat zaskoczył więc wszystkich, gdy nagle w 1994 r., w wieku 23 lat, postanowił się ustatkować i poślubić poznaną w trakcie podróży do Azji modelkę Annabelle Neilson. Ślub odbył się w Las Vegas, co małżeństwu dobrze nie wróżyło. I faktycznie już w 1997 r. Nat był znowu stanu wolnego. Rozwód wstrząsnął nim do tego stopnia, że odłożył na bok używki (nie pija nawet wina z własnych winnic, którym szczodrze częstuje swoich gości), przestały go bawić zwarioJednak największe nadzieje Nathaniel wane imprezy. wiąże z wydobyciem węgla. Jego inwestująca w spółki wydobywcze firma zadebiuW trakcie burzliwego małżeństwa Nat towała na giełdzie w 2010 r. i pozyskała od wkroczył z rozmachem w naturalne dla inwestorów ponad miliard dolarów. Jeszcze Rothschildów środowisko świata finansów. tego samego roku za 3 mld dolarów kupiła W 1994 r. zaczął pracę dla banku Lazards udziały w dwóch indonezyjskich spółkach jako menedżer inwestycyjny obsługujący węglowych. Nat oświadczył dziennikanajbogatszych klientów. Rok później zaj- rzom agencji Bloomberg, że jego zamiarem mował podobną funkcję w Gleacher & Co, jest stworzenie największej na świecie firgdzie szefem był przyjaciel jego ojca Eric my wydobywającej węgiel – odpowiednika Gleacher. Na korytarzu tej firmy poznał zaś Barrick Gold na rynku złota. Byłby to poTima Baraketta, szefa amerykańskiego fun- wrót do rodzinnych tradycji. duszu hedgingowego Atticus Capital.PoRotschildowie, to nie tylko finanse. To źniej został jednym z prezesów tej firmy, również sztuka i winnice. Produkcja wina która w szczytowym okresie swej działal- jest domeną francuskiej linii rodu. Lafite – ności zarządzała inwestycjami o wartości na dźwięk tego słowa wielu znawców win przekraczającej 20 miliardów funtów. Tak dostaje gęsiej skórki. Podobną reakcję wybyło jeszcze przed krachem na rynkach, we wołuje ono również wśród inwestorów. O wrześniu poinformowano, że wartość akty- ile walory smakowe wina pozostają kwewów Atticusa zmalała o 2,5 miliarda fun- stią gustu, to już zyski, jakie przynosi są tów. W 1996 r. Barakett zatrudnił i ściągnął poparte twardymi danymi. Lafite wywodzi się z gaskońskiego wyrażenia "la hite" i oznacza małe wzgórze. W czym tkwi jednak sekret tak dużej popularności i inwestycyjnego sukcesu tego wina? Odpowiedzią jest nazwisko Rothschild. To właśnie do rodu genialnych finansistów należy bowiem Château Lafite Rothschild – winnica we Francji, w której powstają te wina. Niewykluczone zatem, że magia nazwiska i odrobina geniuszu zostały zamknięte w butelce i stały się doskonałym instrumentem finansowym. Tak jest od blisko 150 lat. Kolejnym elementem sukcesu jest jakość, a ta jest naprawdę wysoka. Potwierdza to status Premier Cru Supérieur z oficjalnej klasyfikacji win z 1855 roku wprowadzonej przez Napoleona III. To najwyższy status, jaki mogą otrzymać bordoskie wina. Poza Château Lafite Rothschild otrzymały go jeszcze tylko trzy winnice z regionu Bordeaux. Najbardziej pożądanymi wytworami winnicy Rothschildów są Château Lafite Rothschild oraz Carruades de Lafite. Jeśli na dodatek na etykiecie butelki widnieje rok 2000 lub 2003, to emocje miłośników wina sięgają zenitu. Te roczniki uznane zostały bowiem za wybitne. Duże szanse ma na to również trunek z 2009 roku. Rothschildowie działają również w Polsce. Grupy Rothschild jest obecna w Polsce od 1990 roku. Znaczące zaangażowanie banku na rynku polskim pozwoliło zgromadzić im wiedzę i doświadczenia szczególnie w obszarze prywatyzacji, fuzji i przejęć oraz transakcji rynku kapitałowego. Warszawski zespół specjalistów składa się z 15 bankierów inwestycyjnych, którzy prowadzą projekty w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Polskie biuro banku jest częścią większego zespołu specjalistów Rothschild pracujących we wszystkich krajach naszego regionu. Główne obszary działalności to fuzje i przejęcia, restrukturyzacje, doradztwo w zakresie pozyskania finansowania, transakcje rynku kapitałowego. W Grupie Rothschild pracuje m.in. Wiesław Rozłucki, pierwszy prezes Giełdy Papierów Wartościowych. Grupa doradzała skarbowi państwa m.in. przy sprzedaży Polkomtela,czy Enei, czy przy próbie przejęcia Bogdance przez New World Resources. Działalność rodziny Rothschildów można podsumować krótko. Może i nie ma wśród tej rodziny postaci, która dorównywałaby majątkiem równym Billowi Gatesowi, czy Warrenowi Baffetowi, ale jest to z całą pewnością działalność z kategorii „Creme de la creme” bankowości inwestycyjnej świata. 9 EMOCJE NA GIEŁDZIE PROSTE WSKAZÓWKI JAK PRZETRWAĆ NA RYNKU Kluczem do sukcesu na giełdzie jest opanowanie trzech elementów skutecznej spekulacji – metody inwestowania, zarządzania kapitałem oraz kontrolowania własnych emocji. Z powyższych składników najważniejsza jest psychologia, gdyż to ona bezpośrednio wpływa na wybór metody, pracę nad systemem inwestycyjnym oraz trzymanie się planu zarządzania ryzykiem. Artur Nawrocki | Koło Naukowe Hossa ProCapital | Money.pl | [email protected] Na giełdzie emocje i błędy nimi powodowane są w stanie zniweczyć efekty stosowania nawet najlepszego systemu transakcyjnego oraz strategii zarządzania kapitałem. To czynnik ludzki sprawia, że najpierw naginamy własne reguły zachowania się na rynku, a potem je łamiemy - przy okazji podejmując nadmierne ryzyko. Żeby ustrzec się przed ludzkimi błędami, niezbędna jest praca nad aspektem psychologicznym inwestowania. transakcji oraz podejmowania nadmiernego ryzyka. Choć błędów popełnianych przez inwestorów jest wiele, to do najważniejszych z nich należy przeświadczenie o wyższości własnej metody nad innymi uczestnikami rynku. Ten niebezpieczny sposób myślenia prowadzi do stosowania niesprawdzonych metod, lekkomyślnego zawierania Podejście 50/50 pozwala zachować psychologiczny balans, zachęca nas do zabezpieczania się przed stratami, odstrasza od walorów wydających się pewniakami oraz sprawia, że dokładniej selekcjonujemy okazje inwestycyjne. Początkującemu inwestorowi gra na giełdzie może się wydawać łatwa, przyjemna i nie wymagająca dużego zaangażowania czasowego. Takie nastawienie tylko potęgują okresy hossy, kiedy większość papierów znajdujących się w obrocie zyskuje na wartości. W efekcie sukces giełdowy usypia czujność młodych graczy, zachęca do większego ryzyka i Dokonać można tego na dwa sposoby. zawierania większej ilości transakcji. Pierwszym jest całkowite wyeliminowanie czynnika ludzkiego poprzez zastosowanie W praktyce – im szybciej przyjdzie automatycznych systemów transakcyjnych. rozczarowanie, tym lepiej dla W ten sposób to komputer podejmuje gracza oraz jego portfela, ostateczną decyzję o zawarciu transakcji gdyż straty wtedy są kupna bądź sprzedaży oraz określeniu mniejsze. Pierwsze porażki wielkości pozycji. Zastosowanie takich skłaniają inwestora do systemów zyskuje coraz większą zastanowienia się nad ich popularność wśród rodzimych inwestorów. przyczynami, próbie ich wyeliminowania oraz Drugą ścieżką jest nauka dyscypliny i doskonalenia sztuki panowania nad własnymi emocjami. spekulacji i pogłębiania Proces ten jest długotrwały, wymagający wiedzy. wyrzeczeń, a często bolesny dla portfela niedoświadczonego inwestora. Jak zostało Aby uniknąć wspomniane na początku, emocje uderzają rozczarowań i pozbawić się w nas już na samym starcie naszej iluzji bycia lepszym niż przygody z giełdą, nawet zanim rynek warto przyjąć proste podejmiemy pierwszą transakcję. założenie, które mówi, że Wierzymy, że nasza prosta metoda lub w szansa zarówno na stratę, jak niektórych przypadkach jej brak, pozwolą i zysk wynosi około 50 nam na ogranie rynku. Przeczucie, intuicja, procent. Każde działanie brak czasu – są jedynie wymówkami podejmowane przez usprawiedliwiającymi lenistwo. inwestora, choć zwiększa szanse na sukces, to jedynie o ułamki procent. Jestem lepszy niż rynek 10 Tu nie chodzi o zwycięstwo, a o przetrwanie Co powinno być pierwszym celem początkującego inwestora? Pozostanie i przetrwanie na rynku. Warto zauważyć, że jest to ważniejsze od maksymalizacji zysków, czy nawet unikania strat Tymczasem niedoświadczeni gracze zaczynają grać, stawiając sobie ambitne cele zawojowania rynku, które nie przystają ich umiejętnościom. Aby móc maksymalizować zysk, trzeba zwiększyć stopień ryzyka, na co młody inwestor zwykle nie jest jeszcze gotowy. Takie działanie zmniejsza szanse na przetrwanie na rynku, a tym bardziej oddala wizję zachowania kapitału. Z tego względu początkującym graczom sugeruje się postawienie za priorytet właśnie pozostania w grze, a nie maksymalizacji zysku. Ten cel jest jak najbardziej osiągalny oraz daje niezbędny czas na naukę. Najprostszą metodą, która pozwoli zostać w grze jest stosowanie zleceń typu stop loss, których wysokość dostosowuje się adekwatnie do posiadanego kapitału. W tej strategii decyduje się ile procent przeznaczonych na inwestowanie środków jest się w stanie zaryzykować w jednej transakcji. Na przykład, jeśli inwestor posiada 10 tysięcy złotych i akceptuje dwuprocentowe ryzyko, to w jednej transakcji może stracić maksymalnie 200 złotych. Jeśli okaże się, że transakcje inwestora przynoszą wiele strat z rzędu i kapitał spadnie do 8 tysięcy złotych, to system wymusi na graczu zmniejszenie absolutnego ryzyka jednej transakcji do 160 złotych (2 procent – z pozostałych na rachunku maklerskim funduszy). W efekcie każda kolejna strata będzie coraz mniejsza, a nasz kapitał będzie się kurczył coraz wolniej, a wyeliminowanie gracza odpowiednio zarządzającego kapitałem stanie się praktycznie niemożliwe. Taka metoda zarządzania kapitałem działa również w drugą stronę. Jeśli trafnie wybieramy spółki lub prognozujemy trendy rynkowe, to każda udana transakcja zwiększa nasz kapitał. To sprawia, że możemy zwiększyć ryzyko i tym samym przyspieszyć pomnażanie posiadanych funduszy. Na początek, powyższa metoda zarządzenia kapitałem w połączeniu ze zdrowym sceptycyzmem prezentowanym w podejściu 50/50, powinny stanowić dobry fundament dla początkującego inwestora. To pozwoli oszczędzić wielu rozczarowań, zmusi do cięższej pracy, pogłębiania wiedzy i najważniejsze – zapewni przetrwanie w giełdowej grze. Bibliografia: Van K. Tharp – Giełda, Wolność i Pieniądze – Poradnik Spekulanta Plummer Tony – Psychologia Rynków Finansowych – U źródeł analizy technicznej Jakub Kryś – Psychologia giełdy, czyli siedem grzechów głównych, Gazeta Giełdy Parkiet Dr Elder Alexander – Zawód: Inwestor giełdowy Z ATOR... POKRÓTCE NIECH NASTĄPI WIECZNA DEBATA Makroekonomia przedstawiana jest często jako pole, na którym ścierają się poglądy dwóch przeciwnych obozów – Monetarystów i Keynesistów. Monetarystami przyjęło się nazywać tych ekonomistów, których zdaniem obecność państwa w gospodarce powinna być ograniczona do minimum. Wspierają oni prywatyzację, są przeciwni występowaniu cyklicznych deficytów budżetu spowodowanych wydatkami mającymi napędzić koniunkturę. Polityka ekonomiczna wg. monetarystów powinna być pasywna i ograniczać się do kontrolowania inflacji. Keynesiści, z drugiej strony, wierzą że działalność państwa może korzystnie wpływać na gospodarkę. Są zwolennikami interwencjonizmu, aktywnej polityki fiskalnej i monetarnej. Uważają, że państwo powinno swoimi działaniami aktywnie wspierać wychodzenie z recesji, nawet kosztem cyklicznego deficytu budżetowego. Dyskusja między tymi szkołami trwa od kilkudziesięciu lat. W pewnej części opiera się ona na odkrywaniu i obiektywnej ocenie mechanizmów sterujących gospodarką (np. kryzys lat 70-tych wykazał, że wymienność pomiędzy inflacją a bezrobociem nie jest uniwersalną regułą), w innej jest sporem dotyczącym pryncypiów, na których powinna opierać się gospodarka i ideałów, do których powinno odwoływać się społeczeństwo. Nierzadko spór toczy się również wokół konkretnych środków implementacji polityki gospodarczej, które w skomplikowanym świecie mogą mieć różne konsekwencje. Spór ten, niezależnie od tego po której jego stronie się opowiadamy, wydaje się być zjawiskiem pozytywnym, stymulującym do poszukiwania coraz lepszych rozwiązań. Niestety, obecnie tego sporu nie możemy tak naprawdę toczyć. Absurd? W pewnym sensie tak, bo przecież spór jak najbardziej się toczy, a ostatnie 3 lata mijają pod znakiem ciągłej dyskusji nad tym, czy państwo ma ratować banki, czy może lepiej nie i czy warto wprowadzać kolejne impulsy fiskalne pobudzające popyt. Ale jeżeli przyjrzymy się bliżej finansom publicznym większości krajów, okaże się, że ten spór toczy się jakby obok faktów, pomijając zupełnie charakter występujących deficytów budżetowych. Dla pełnej jasności przypomnijmy, że Keynesiści nie są wcale zwolennikami permanentnie niezrównoważonego budżetu. Twierdzą oni jedynie, że w czasach złej koniunktury państwo powinno stymulować gospodarkę deficytem budżetowym, który spłaci, gdy koniunktura się poprawi. Monetaryści uważają, że nawet takie pożyczanie dziś i oddawanie jutro nie wychodzi gospodarce na dobre. A jak wygląda sytuacja dzisiaj? Nie dyskutujemy nad zasadnością występowania deficytów cyklicznych, bo to nie one są zasadniczym problemem. Wiele państw, w tym Polska, ma bowiem deficyt strukturalny – to sytuacja, w której nawet przy dobrej koniunkturze państwo będzie się zadłużać. Nie wynika on z tego, że gospodarka przędzie akurat nieco słabiej. Jest efektem niezrównoważenia wpływów do budżetu i wydatków, które bierze na siebie państwo. Taki deficyt nie ma racji bytu, bo państwo nie może zadłużać się w nieskończoność (przynajmniej w kategoriach realnych). I co do tego powinni zgodzić się zarówno Keynesiści, jak i monetaryści. Na razie nie ma więc o czym dyskutować, jednym chórem trzeba żądać zlikwidowania deficytu strukturalnego. A gdy to już nastąpi, wtedy będziemy debatować. 11 CZARNE ZŁOTO CZY RÓWNIE CENNE JAK TO JASNOŻÓŁTE ? Naturalna mieszanina węglowodorów parafinowych, naftenowych, powstaje wskutek przeobrażenia w warunkach beztlenowych szczątków organicznych nagromadzonych w osadach morskich – dla zwykłych śmiertelników po prostu ropa naftowa. Dlaczego „czarne złoto”? Nawiązanie do złota obecnie wydaje się bardzo trafnym porównaniem, szczególnie kiedy spojrzymy na cyferki, jakie wyświetlają się na stacjach benzynowych przy pozycji Pb 95 czy ON. Mimo, że wielu z nas kojarzy ropę naftową z paliwem, dla inwestorów oznacza ona jeden z ciekawszych aktywów mogących urozmaicić portfel inwestycyjny. Damian Słomski | KNRK Hossa ProCapital | [email protected] Do głównych producentów ropy należą Rosja (1849,8 mln baryłek) z udziałem 12% w globalnym rynku, Arabia Saudyjska (11,2%) i tylko o 0,1 pkt. proc. mniej USA. W pierwszej dziesiątce znalazły się też: Chiny (5,3%) i „bohater” ostatnich miesięcy - Iran (4,6%), na którego ropę naftową ostatnio zostało nałożone embargo. Prym wśród gatunków ropy wiodą dwa rodzaje – lekka słodka ropa West Texas Intermediate notowana na giełdzie paliw NYMEX w Nowym Jorku i Brent na ICE Futures Europe w Londynie. Dlaczego WTI określana jest jako „słodka” ropa? Jest ona nieco mniej zasiarczona od tej wydobywanej w basenie Morza Północnego. Ze względu na pewne historyczne zaszłości, kontrakty kwotowane są w dolarach amerykańskich za baryłkę, która stanowi 42 galony, czyli 158,9873 litrów. Historycznie ceny ropy wahały się od 2,5 USD (18 USD w cenach bieżących) w 1948 roku do 147 USD w lipcu 2008 roku. Różnice występują również pomiędzy poszczególnymi gatunkami. Do 2011 roku ceny ropy zarówno na giełdzie londyńskiej jak i amerykańskiej kształtowały się bardzo podobnie (do roku 2000 różnica ta nie przekroczyła 2 dolarów). Niemal od początku WTI była nieco droższa, co wynikało m.in. z mniejszej zawartości siarki. Rok 2006 był pierwszym, w którym proporcje te zostały naruszone, natomiast od sierpnia 2010 europejska odmiana wyceniana jest znacznie wyżej niż jej amerykański odpowiednik. Taka sytuacja na tle historycznym była anomalią, jednak miała ona swoje fundamentalne uzasadnienie. Zmiana ta wynikała m.in. z dużych zapasów surowca w USA i konfliktów w krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, które stymulowały wzrost ceny Brenta. 12 Kluczowym okazał się rok 2011, kiedy to ceny ropy naftowej zaczęły spadać, jednak ta notowana w USA zanotowała znacznie większą przecenę. Jak widać na wykresie, wyjątkowo duży dyferencjał Brent - WTI wystąpił w minionym roku. Średnia różnica w cenie wyniosła niemal 16 USD na baryłce, z czego rekordowym był trzeci tydzień sierpnia, w którym kontrakty na Brent zawierane były w okolicy 109 USD, podczas gdy za WTI płacono 82,75 USD. Główną przyczyną takiej sytuacji był konflikt w Libii i problemy z produkcją ropy przez ten kraj. Główne czynniki determinujące cenę ropy blisko 20%. Wtedy to uwaga skupiła się na złocie, jako najpewniejszym aktywie. Cicho było natomiast wokół ropy. Po I kwartale 2011 r. jej notowania znajdowały się w trendzie spadkowym. Nastroje na rynkach uległy znacznej poprawie w końcówce roku, kiedy to zarówno na akcjach, jak i na rynkach towarowych wykresy zaczęły piąć się w górę. Siła złota i ropy okazała się jednak znacznie większa. Przyjmując za początek inwestycji dzień 01.01.2010 r. okazuje się, iż w ciągu ponad dwóch lat najwięcej zyskalibyśmy zajmując długą pozycję w kontrakcie na ropę Brent. Stopa zwrotu w tym okresie wyniosła blisko 60% i była o ponad 30 pkt. proc. wyższa niż w przypadku zainwestowania tej samej kwoty na amerykańskim rynku w portfel akcji odpowiadający indeksowi S&P500. Minimalnie niższą stopę zwrotu w skali badanego okresu uzyskałby inwestor kupując złoto (+50%), które po osiągnięciu we wrześniu rekordowego poziomu 1900 USD za uncję zaliczyło serię spadków. Polski rynek okazał się w tym czasie wyjątkowo nieprzychylny inwestorom. Indeks WIG jedynie nieznacznie wyszedł na plus z wynikiem +2,6%, co przy uwzględnieniu inflacji dałoby realnie ujemną stopę zwrotu. Oczywiście sytuacja ogólnogospodarcza wpływa na wyobraźnię inwestorów determinując ich zachowania, jednak analizując ten specyficzny rynek należy zwrócić uwagę na pewne niuanse, które odróżniają inwestycje w ropę od inwestycji w akcje. Do głównych należą: • Poziom zapasów ropy naftowej, • Zawirowania polityczne (wojna, embargo) i zdarzenia losowe (huragany, pożary), które zmniejszają poziom produkcji ropy, • Wzrost zapotrzebowania na ropę w dynamicznie rozwijających się gospodar- Atuty portfela z kontraktem na ropę kach, naftowa • Kurs dolara amerykańskiego, • Decyzje OPEC (raczej w przeszłości Z uwagi na fakt, że ropa naftowa jest niż obecnie). nieodnawialnym źródłem energii, stanowi niemal idealne rozwiązanie dla inwestorów Alternatywa dla akcji i złota? (bardzo)długoterminowych. Należy tu o tzw. Peak Oil, czyli teorii W połowie 2011 roku na rynku akcji wspomnieć, Hubberta dotyczącej złóż rokolejny raz obserwowaliśmy panikę wśród py naftowej. Model wyczerpania ten przewidywał, że inwestorów, którzy sprzedając walory w światowa produkcja osiągnie szczyt w rokrótkim czasie pociągnęli indeksy w dół o ku 2000, a wyczerpania zapasów należy oczekiwać około roku 2200. Stopniowo wygasająca podaż przy rosnącym zapotrzebowaniu na surowiec musi powodować wzrost cen, a co za tym idzie, przynosić zyski dla posiadaczy długich pozycji. Również kwestie polityczne związane z krajami, będącymi głównymi dostawcami ropy powinny raczej wspierać zwyżki cen. Dodatkowym atutem jest antyinflacyjny charakter tego surowca. Jednym z głównych czynników obniżających realne zyski z inwestycji jest właśnie inflacja, przed którą zabezpieczyć się można poprzez zakup do portfela kontraktów na ropę naftową. Ze względu na to, iż w ostatnich latach jest ona coraz bardziej pożądanym towarem, powinna w długim terminie rosnąć co najmniej w tempie wyznaczanym przez wskaźnik inflacji. Czy ropa może być cenniejsza niż złoto? Sama w sobie nie. Czy inwestycja w ropę może być bardziej opłacalna niż w złoto? Zdecydowanie tak. W 2008 r. analitycy Goldman Sachs wieścili 200 USD za baryłkę, w ostatnich tygodniach Bank of America Merrill Lynch podwyższył swoje dotychczasowe prognozy i spodziewa się, że w tym roku „czarne złoto” może kosztować nawet 140 USD za baryłkę. Potencjał jest a ropy coraz mniej... 13 I NWESTYCJE W ENERGIĘ W dobie wzmożonego zainteresowania kwestiami takimi jak ekologia i obniżanie emisji dwutlenku węgla rodzi się pytanie: co na to polski przemysł energetyczny? Przez lata zaniedbany i niedofinansowany sektor polskiej gospodarki musi stawić czoła planowanym zmianom. Może okazać się to niebywale trudne, ze względu na oparcie całego sektora praktycznie wyłącznie na węglu. Planów jest wiele. W przeciwieństwie do innowacji. Maciej Stasiewicz | Finance News | [email protected] W Polsce energia dostarczana jest modernizacja jest krokiem w dobrą głównie przez cztery duże grupy stronę, ponieważ prowadzi do energetyczne. Ich powstanie to skutek zwiększenia wydajności, o tyle konsolidacji rynku energetycznego na sensowność budowy nowych bloków jest mocy programu rządowego. Działanie wątpliwa, biorąc pod uwagę potrzebę takie miało na celu utworzenie silnych zmniejszenia udziału węgla w miksie ekonomicznie przedsiębiorstw, będących paliwowym. w stanie ponosić koszty inwestycji i stanowić konkurencję. Powstałe grupy Przykład efektywnej modernizacji energetyczne to Polska Grupa stanowią chociażby działania w Energetyczna (PGE), Tauron - Polska elektrowni Turów - drugim pod Energia (Grupa Energetyka Południe), względem wielkości producencie energii Grupa Energetyczna Centrum Enea, elektrycznej w Polsce. Unowocześnienie Grupa Energetyczna Północ – ENERGA. sześciu bloków pozwoliło na zwiększenie ich mocy łącznie o 285 MW W dobie strachu przed globalnym przy praktycznie niezmienionej ilości ociepleniem i ciągłego ostrzegania przed spalanego w nich węgla. Ogółem w nadmiernym zanieczyszczeniem grupie PGE działania w zakresie redukcji środowiska, rządy wielu państw, tak jak i emisji CO2 pozwoliły na zmniejszenie Unia Europejska, podjęły działania na jej o ponad 5 mln ton rocznie. rzecz ochrony przyrody. Przed polską energetyką stoi nie lada wyzwanie. Przyjrzyjmy się planom Parlament Europejski w zatwierdzonym inwestycyjnym dotyczącym budowy pakiecie klimatycznym zakłada, że do bloków węglowych. Pierwszym 2020 roku emisja dwutlenku węgla przykładem znów Polska Grupa zostanie zmniejszona o 20%, a Energetyczna, która planuje: efektywność zużycia energii oraz udział • Utworzenie dwóch bloków odnawialnych źródeł energii w bilansie zasilanych węglem kamiennym o mocy energetycznym wzrosną o 20% . Biorąc 900 MW w Elektrowni Opole na pod uwagę, że polski sektor przełomie lat 2017/2018 energetyczny opiera się głównie na • Utworzenie bloku na węgiel węglu, rodzi się obawa, czy jesteśmy w brunatny o mocy 460 MW w Elektrowni stanie sprostać tym wymogom. Turów w roku 2018 • budowę kopalni węgla brunatnego i Przyglądając się planom elektrowni Gubin o mocy 1800-2700 inwestycyjnym konsorcjów MW, pierwszy blok około roku 2030 energetycznych, trudno nie zauważyć, że opierają się one w głównej mierze na Energa z kolei planuje utworzenie budowie nowych, bądź modernizacji nowej elektrowni węglowej w Ostrołęce istniejących bloków węglowych. O ile o mocy 1000 MW. 14 Inwestycje Tauronu to: • dodatkowe 910 MW pochodzące z węgla kamiennego w Elektrowni Jaworzno III • moce w kogeneracji (tj. procesie jednoczesnego wytwarzania energii elektrycznej oraz użytkowej energii cieplnej w elektrociepłowni): 50 MW w EC Tychy, 50 MW w EC Bielsko-Biała Enea w obszarze konwencjonalnego wytwarzania energii zamierza wybudować nowy blok opalany węglem kamiennym, o mocy 1000 MW w Świerżach Górnych. Warto wspomnieć również o tym, co dzieje się poza wielką czwórką. Spółka Kulczyk Investments, planuje otwarcie w 2016 roku w miejscowości Rajkowy pod Pelplinem elektrowni węglowej o mocy 2000 MW. W celu uzyskania paliwa do elektrowni rozważa również budowę dwóch kopalń na Śląsku w „obszarze Orzesze” oraz „za Rowem Bełckim”. Biorąc pod uwagę aktualne potrzeby i panujące trendy nie można nie wspomnieć o alternatywnych źródłach energii: farmach wiatrowych, czy elektrowniach wodnych. PGE do 2015 roku planuje uzyskać 1000 MW z farm wiatrowych lądowych . Farmy wiatrowe morskie mają produkować docelowo nawet 2000 MW. Przykładem elektrowni wodnej może być program Wisła realizowany przez grupę Energa, zakładający budowę stopnia spiętrzającego wodę poniżej Włocławka wraz z elektrownią o mocy ok. 100 MW. Budowa tej elektrowni wodnej może przekształcić się w budowę Kaskady surowców wykorzystywanych do wprowadzeniu do użytku technologii Dolnej Wisły, o łącznej mocy około produkcji energii znacząco zmieni jądrowej, planowane jest zamknięcie 1000 MW. swoją strukturę. nawet elektrowni w Bełchatowie – aktualnie największego wytwórcy Elektrownie jądrowe – temat rzeka, Gdyby PGE udało się zrealizować energii w Polsce. źródło licznych debat, dyskusji i wszystkie założenia planu, to emisja sporów, który wymaga osobnego CO2 spadła by z poziomu 1075 Takie są plany. Czy uda się osiągnąć opracowania. Warto jednak zaznaczyć, kg/MWh w roku 2010 do 272 kg/MWh miks paliwowy choćby zbliżony do że ten rodzaj inwestycji uwzględniony w roku 2035. Oznacza to redukcję ideału (ok. 38% węgla, 36% energii jest w strategii rozwoju PGE rzędu niemal 75% . jądrowej i 25% odnawialnych źródeł energii) i jaka będzie przyszłość na lata 2012-2035. W tym czasie Pomimo ciągłego rozwoju unijnego planu 3x20% ? Odpowiedzi na założono budowę nawet dwóch konwencjonalnej technologii węglowej, te pytania poznamy już w niedalekiej elektrowni jądrowych. Biorąc pod udział węgla w produkcji energii przyszłości. Miejmy tylko nadzieję, że uwagę potrzebę obniżenia udziału spadłby znacząco. Niektóre bloki moc będzie z nami, przez cały czas. węgla w produkcji energii, takie węglowe zostaną wyłączone ze działanie wydaje się jak najbardziej względu na nieopłacalność ich uzasadnione. Dodatkowo portfolio modernizacji. W 2035 roku po 15 ANALIZA SKUTECZNOŚCI REKOMENDACJI INSTYTUCJI FINANSOWYCH DLA AKCJI SPÓŁEK NOTOWANYCH NA GPW – WYNIKI BADANIA KNRK HOSSA PROCAPITAL Wielu początkujących inwestorów poszukuje systemu doboru nabywanych akcji niejako na oślep . Część z nich dochodzi do wniosku, że może warto zaufać instytucjom posiadającym doświadczenie na rynku, dlatego część z nich zaczyna tworzyć strategie inwestycyjne zgodne z rekomendacjami. W oparciu o wyniki badań postaram się sprawdzić, czy takie działanie ma sens. Zapraszam do lektury. Jakub Mazurek | KN Hossa ProCapital | Finance News | [email protected] Krytyka rekomendacji Na temat zaleceń instytucji finansowych krąży często wiele niepochlebnych opinii, z drugiej zaś strony wydają je instytucje finansowe dysponujące najlepszymi analitykami na rynku. Nie będąc doświadczonym inwestorem, każdy zdaje się szukać azymutu. Jedni inwestorzy kupują akcje naśladując najbardziej znanych inwestorów, inni korzystają z rekomendacji. Cel jest ten sam, znalezienie względnie skutecznej powtarzalnej metody doboru kupowanych papierów. Przechodząc do samych rekomendacji, to jednym z bardzo popularnych zarzutów względem instytucji wydających rozważane zalecenia jest tzw. schodkowość cen w następnych rekomendacjach. Zjawisko to polega na podążaniu z rekomendowaną ceną za trendem, jeśli mamy hossę, to wraz ze wzrostem cen waloru X podnosimy prognozę jego ceny co jakiś czas, aby utrzymać rekomendację kupuj. Gdy na rynku panuje bessa instytucje obniżają wyceny, wraz z spadkami na rynku. Metodologia badania Grupa członków Koła Naukowego Rynków Kapitałowych Hossa ProCapital postanowiła sprawdzić, jak to jest obiektywnie ze skutecznością rekomendacji. Opinie są różne, my postanowiliśmy to zweryfikować. Aby wyniki były miarodajne przyjęto, że badaniu podlegać będą rekomendacje wydane od 1 stycznia 2005r. do końcówki roku 2011 – jest to okres w którym występowała hossa, później bessa. Pozwoliło to uzyskać szersze spojrzenie oraz uniknąć przekłamań. Przebadano zalecenia z instytucji, które w badanym okresie wydały więcej niż dwadzieścia rekomendacji ( postanowiliśmy obniżyć ilość obserwacji z początkowych trzydziestu, aby mieć szerszy ogląd na efektywność zaleceń w mniej i bardziej aktywnych na tym polu 16 instytucjach). Efektem prac stała się baza re- się im z całościowej perspektywy. komendacji, w której znajdują się 4652 rekomendacje. Sprawdziliśmy jak kształtują się Badanie sprawdzalności rekomenzależności pomiędzy kierunkiem zmian cen dacji poszczególnych instytucji. analizowanych akcji, a wcześniej wydanymi zaleceniami. Porównaliśmy wyniki pomięTutaj pojawia się najbardziej kontrowerdzy poszczególnymi instytucjami, wyniki syjna część badania. Jaka instytucja gwaranbadania okazały się być nad wyraz ciekawe. towałaby swoimi rekomendacjami najwyższe stopy zwrotu? Czy są jednostki Badanie całościowe wyraźnie gorsze/lepsze pod względem skuteczności zaleceń? Ciężko jednoznacznie W stworzonej już bazie przeprowadzili- odpowiedzieć na takie pytania. Jest cała gruśmy badanie, polegało ona na założeniu, że pa czynników uniemożliwiających jednoinwestujemy 100 złotych zgodnie z zalece- znaczne i niepodważalne porównanie niami z rekomendacji za każdym razem gdy instytucji wydających rekomendacje, wynika takowa jest wydawana. Przyjęto brak kosz- to ze specyfiki tego typu raportów. Głównytów transakcyjnych oraz doskonałą podziel- mi przeszkodami są fakty że: zaleceniom ność akcji. Aby badanie pokazało prawdziwą podlegają różne grupy spółek w każdej inefektywność, postanowiono iż można rów- stytucji finansowej, terminy wydawania renież zarabiać na spadkach (założenie o wy- komendacji nie są zsynchronizowane, oraz stępowaniu krótkiej sprzedaży) , jest to równie ważne jest, że instytucje wydają reistotne gdyż nawet jeżeli krótka sprzedaż nie komendacje z różną częstotliwością. W bawystępuje to sprawdzająca się rekomendacja danym okresie sprawdziliśmy 709 sprzedaj, może nas chronić przed sporymi rekomendacji IDM, a z drugiej strony tylko stratami. Porównaliśmy założenia z cenami 25 wydanych przez BPH. rekomendowanych akcji po 1, 3, 6, 9 i 12 miesiącach. Najistotniejsze są wyniki po Żadne badanie nie może zatem być w dwunastu miesiącach i te analizuję w tym ar- 100% jednoznaczne, jednak baza opracowatykule. Obliczając średnią stopę zwrotu z ty- na przez KNRK Hossa ProCapital jest tak tułu rekomendacji okazało się, że inwestując obszerna, że wynik ten będzie w niewielkim zgodnie z zaleceniami, przyjmując założenia stopniu odbiegał od rzeczywistości. Wyniki tego badania, udałoby się przeciętnie uzy- w tabeli. skać stopę zwrotu rzędu 7,07%. Wyniki są o tyle zaskakujące, iż wiele osób mogłoby się Jak widzimy najlepszą średnią stopę spodziewać, że będzie to sporo mniej. W ba- zwrotu z rekomendacji po 12 miesiącach danym okresie, a więc w ciągu 7lat przecięt- osiągnął Bank Morgan Stanley i jest to prana stopa zwrotu na WIG wyniosłaby 5,05%. wie 52% ! Jeśli jednak sprawdzimy ilość reNa tym etapie wynik może okazać się feno- komendacji wydanych przez MS widać, że menalny. Rekomendacje biją rynek. Obraz jest to niespełna 60. Możliwe, że bank wyten jest jednak zaburzany przez fakt przyję- dawał je np. w bardzo specyficznym okresie, cia krótkiej sprzedaży dla inwestujących ewentualnie trafiło się kilka spółek, które z zgodnie z rekomendacjami. Na indeksie przyczyn zewnętrznych zachowały się barWIG, takiego założenia nie przyjęto. W każ- dzo dynamicznie. To samo tyczy się wyniku dym razie widać, że nie można poddawać JP Morgan, które wygenerowałoby swoim rekomendacji totalnej krytyce, przyglądając klientom ponad 20% strat. W przypadku JP Morgan były jednak badane tylko 23 zalecenia. Jeśli jednak popatrzymy z perspektywy instytucji wydających najwięcej rekomendacji ( ponad 120), to przeciętne stopy zwrotu kształtują się pomiędzy -2,5% a 17,2%. Widać, że przy dużej liczbie zaleceń nie występują tak skrajne przeciętne wyniki, jak na przykład te wygenerowane przez JP Morgan i MS. ciętna ich stopa zwrotu podlega tylko większym odchyleniom. Należy jednak nadmienić, iż ilość zagregowanych obserwacji nie przekracza 30. Spójrzmy teraz na wynik KBC Securities(-2,5%) i DI BRE (+17,2%). Obydwie spółki wydały podobną ilość rekomendacji. Po dużym rozrzucie wyników, możemy stwierdzić, że pomiędzy rekomendacjami obydwu instytucji są bardzo duże rozbieżności. Powyższa tabelka sama w sobie dostarcza sporych możliwości samodzielnej komparatystyki poszczególnych instytucji. Zależność pomiędzy ilością wydawanych zaleceń, a stopą zwrotu. Wyniki badań przeprowadzonych przez członków koła naukowego Hossa ProCapital wskazują, że rekomendacje mogą się sprawdzać przy pewnych założeniach jako podstawa strategii inwestycyjnej, jednak zachodzi to przy statystycznie olbrzymiej próbie ( my nie zbadaliśmy wszystkich rekomendacji, zbadaliśmy ich zdecydowaną większość na badanym przedziale czasowym). Dokonując inwestycji przy losowo wybranych rekomendacjach, nasze wyniki inwestycyjne będą się cechować sporymi odchyleniami standardowymi stóp zwrotu. Dla tabelki powyżej, odchylenie standardowe między zagregowanymi stopami zwrotu badanych instytucji wynosi 14,6%! Należy zauważyć, że tutaj występuje różna ilość obserwacji, wewnątrz każdej sekcji. Pomiędzy jednostkami tworzącymi większe ilości zaleceń, będzie ono mniejsze. Moim zdaniem, strategia oparta o ślepe zakupy pod rekomendacje da- Postanowiliśmy na koniec dokonać sprawdzenia, czy instytucje wydające mniej rekomendacji, dają możliwości uzyskania wyższych stóp zwrotu. Dokładniej rzecz biorąc: Czy możemy łączyć stosunkowo nie dużą liczbę rekomendacji wydawanych przez daną instytucję z jej powiedzmy wyższą jakością, sprawdzalnością? W tym celu dokonaliśmy analizy na poziomie regresji liniowej. Powyższa analiza regresji wskazuje, iż w badanej bazie nie występuje dodatnia, ani ujemna istotna zależność jakościowa (ilość rekomendacji a stopy zwrotu, linia regresji jest prawie równoległa do osi OX). Okazuje się, że przy małej liczbie rekomendacji, prze- Wnioski nej instytucji jest nie mniej ryzykowna niż samodzielny dobór spółek. Statystycznie nie możemy również stwierdzić funkcjonowania efektu jakościowego – zależność pomiędzy wynikami i ilością wydawanych przez instytucję rekomendacji. Możemy za to stwierdzić, że niektóre instytucje mają większą „trafność” zaleceń, przy podobnej skali funkcjonowania. Na pytanie, czy rekomendacje są skuteczne jako podstawa strategii inwestycyjnej, każdy musi sobie odpowiedzieć sam. Autor uważa, że nie jest to dobry sposób na podejmowanie decyzji, na pewno nie, kiedy skłania się ku ślepej strategii kup trzymaj z pomocą rekomendacji. 17 W dyskusjach pomiędzy ekonomistami, którzy są zwolennikami interwencjonizmu, a tymi, którzy są stronnikami wolności gospodarczej, pada czasem argument wolnej woli. Argument ów odwołuje się do pytania z zakresu ekonomii normatywnej: Czy wolno ekonomiście manipulować ludźmi jak zabawkami, aby polepszyć ich byt? Wiemy, że narzędzia polityczne do tego właśnie się sprowadzają – do złamania prawa do samostanowienia w trosce o jakieś wyższe dobro. Problem jest bardzo złożony; na nic naiwne argumenty zwolenników wolności: podatki to kradzież, regulacjonizm sparowany z opieką społeczną niszczą motywację stojącą za ludzką przedsiębiorczością i inne – te etyczne gotowce, prostoduszne klisze dziecięcej moralności nie stanowią dobrego kontrargumentu dla profesjonalnych ekonomistów, dysponujących imponującym aparatem matematycznym i statystycznym, naukowo uzasadniającym ich tezy. Ekonomista nie zostanie w ten sposób przekonany. Chyba nazbyt proste wyjaśnienie oferuje pop-psychology: ludzie, którzy poświęcili wiele pracy, aby zrozumieć sposób funkcjonowania modeli ekonomicznych, rozumiejący ich elegancję i nadzwyczajną przydatność w opisie meandrycznych relacji społecznych, i w końcu naprawdę postrzegający świat przez ich pryzmat, raczej nie będą skłonni do ich krytyki. Nie chodzi tu jakąś złą wolę, lecz o zwykłą ucieczkę od kosztów utopionych i zrozumiałą niechęć do rewidowania w nieskończoność już sprawdzonych (również przez innych naukowców) założeń. Kłopot w tym, że dyskusja o podstawach nauki ucichła, bo pragmatycznie przyjęto metody nauk ścisłych (co samo w sobie jest fatalne ) pomieszane ze statystyką (gdzie wszelkie niedociągnięcia czy błędy usuwa się przez wprowadzenie wymyślonej na poczekaniu stałej „korygującej” model), a do tego bardzo ważne założenie: w ekonomii – w przedziwnie feyerabendowskim duchu – poszczególne konstrukcje teoretyczne nie muszą być spójne. I nikt nawet się o taką spójność nie stara. Jest to zastanawiające, zważywszy, że ekonomiści lubią sięgać po aksjomatykę nauk ścisłych (szczególnie matematyki i fizyki), gdzie spójność jest wymogiem kluczowym. Weźmy choćby jedną kontrowersję, która wstrząsnęła swego czasu światem matematyków. Chodzi o przyjęcie dość oczywistego, wydawałoby się, tzw. aksjomatu wyboru. Jest to w teorii mnogości aksjomat mówiący o tym, że dla każdej niepustej rodziny zbiorów rozłącznych możemy skonstruować zbiór, w którym znajdzie się po jednym elemencie z każdego z nich. Aksjomat jest bardzo prosty i jasny. Problemy zaczynają się, gdy przyjmiemy go dla przypadku nieskończonych rodzin zbiorów. Pojawiają się wtedy interesujące jego logiczne konsekwencje, np. paradoks Banacha18 Jan Lewiński | [email protected] Tarskiego. Otóż, jak pokazali ci wybitni matematycy szkoły lwowskiej, przyjmując go da się każdą kulę w przestrzeni euklidesowej podzielić na 6 części, z których tylko za pomocą przesunięć i obrotów da się złożyć 2 kule takie same, jak ta oryginalna. Wielu matematyków twierdziło, że aksjomat wyboru trzeba odrzucić właśnie ze względu na jego nieintuicyjne implikacje. Wróćmy jednak do wolnej woli. Otóż stanowi ona kłopot dla naukowców dlatego, że wprowadza do owych doskonałych w teorii (w neoklasycznym świecie homo oeconomicus, tj. ludzi o psychicznej złożoności automatu do kawy na pierwszym piętrze budynku A) nieprzewidywalne aberracje, wynikające właśnie ze złożoności uwarunkowań ludzkich wyborów. Tym saA to tylko jeden drobny przykład sporu mym uniemożliwia uproszczenie założeń aksjomatycznego. Tymczasem w ekonomii czymś normalnym jest przyjmowanie nawet nie niezgodnych z intuicją, ale wręcz kompletnie sprzecznych teorii, mówiących o zasadach działania całych społeczeństw. Dla przykładu w teorii użyteczności przyjmuje się użyteczność w skali porządkowej, czyli w przestrzeni niemierzalnej. Jednocześnie ze względów „pragmatycznych” przyjmuje się pewne „przybliżenia” miar użyteczności mające zastosowanie w teorii wyboru publicznego, pomiarze krzywych obojętności etc. Stąd z jak największą dezynwolturą buduje się modele zakładające rozmaite „społeczne” krzywe użyteczności dość abstrakcyjnych koszyków dóbr, które w łatwy sposób pozwalają wyliczyć kurs polityki społecznej na najbliższe lata. Wprawdzie nijak się one mają do rzeczywistych dylematów konsumentów (ktoś obliczył, że komputer wpuszczony do sklepu, w którym miałby do wyboru 50 dóbr, kalkulowałby optymalny koszyk dóbr w 50-wymiarowej przestrzeni dóbr przez 3,5 roku), a ich moc predykcyjna jest cokolwiek wątpliwa, są jednak nad wyraz użyteczne, bo proste. Cóż dopiero modele absurdalnie zakładające istnienie pojedynczej jednowymiarowej zmiennej K, gdy wiadomo, że kapitał jest heterogeniczny i nierzadko wysoce specyficzny. Albo teorie keynesowskie, zapominające nagle o fakcie istnienia oszczędności. A co z przyjmowaniem w ekonomii wyników eksperymentalnych? To wszystko nie są kwestie błahe, które można odrzucić wzruszeniem ramion. To – niestety – kwestie zasadnicze, które już kilka razy wystawiały na próbę wiodące teorie w ekonomii, jak choćby keynesizm w latach 70., albo bezkrytyczne stosowanie zaawansowanych modeli szacowania ryzyka, z których korzystały do ostatniego kryzysu banki. PO CO EKONOMIŚC modeli do postaci zdatnej do obliczeń (tj. dopodobieństwem). Wybory szefa wielkiego przynajmniej o topografii przestrzeni mie- banku na pewno nie są takie same, jak wybory studenta ekonomii uczestniczącego w rzalnych). kontrolowanym eksperymencie. Sofizmat Pierwszą metodą likwidacji tych aberra- polega tutaj na zgubieniu jednostkowości cji jest statystyka. W rzeczywistości to sofi- wydarzeń (i ich specyficzności) w ich mnozmat, przyjmujący, niezgodnie z samą gości. Tymczasem to, że zdarzeń jest wiele, definicją prawdopodobieństwa, że każde nie oznacza jeszcze, że są identyczne lub nazdarzenie elementarne trochę podobne jest wet iż można je interpretować jako podobne, identyczne, stąd można je badać statystycz- sprowadzając je do jednej klasy zachowań. nie. A przecież prawdopodobieństwo mie- Statystyka nie usuwa tego faktu. Pozwala rzalne, czyli klas zdarzeń, dotyczy tylko nam tylko o nim zapomnieć. identycznych zdarzeń; prawdopodobieństwo Drugim sposobem jest zaprzeczenie raniemierzalne, tj. zdarzeń jednostkowych, dotyczy zdarzeń niepowtarzalnych, w tym cjonalności i stwierdzenie, że człowiek jest ludzkich wyborów. Człowiek nie jest prze- zwierzęciem (kieruje się, jak powiedziałby cież atomem czy kwantem, który zawsze Keynes, instynktami zwierzęcymi). Ekonowybiera tak samo (lub z określonym praw- miści bardzo chętnie przyjmują to założenie, ponieważ stanowi ono klucz, umożliwiający przejście do świata, w którym ludzie stają się w pełni parametryzowalnymi automatami – ich wybory są wtedy zaledwie funkcją paru podstawowych potrzeb, które wreszcie można ująć w karby statystyki. Wiele jest mutacji tej koncepcji. Przykładowo mówi się o tym, że skoro nie ma Boga, a człowiek jest wynikiem ewolucji, to niczym się nie różni od zwierząt. Jest to stwierdzenie w oczywisty sposób fałszywe (i to niezależnie od naszej religijności), bo zapomina o nadzwyczajnej roli kory nowej i myślenia abstrakcyjnego u homo sapiens. Nie ma znaczenia, czy wierzymy w kreację, czy w cokolwiek innego, albo czy naczelne lub niektóre ptaki są zdolne do prostego myślenia abstrakcyjnego. Tylko człowiek jest w stanie się porozumieć z innymi istotami na tym poziomie i tylko on jest w stanie rozstrzygać spory o dobra za pomocą odwołań do abstrakcyjnych koncepcji sprawiedliwości czy prawa. Innym sposobem fizykalnego podważania wolnej woli jest odwołanie się do determinizmu ontologicznego. Skoro wszystko na świecie jest niby zdeterminowane – każdy ruch cząsteczek, każdy impuls nerwowy w mózgu – to wolnej woli nie ma. Apologeci wolnej woli twierdzą, że fizyka kwantowa takiej interpretacji przeczy. Nie do końca. Wprawdzie ruchy cząsteczek są indeterministyczne, ale jednak procesy na poziomie kwantowym (jak twierdzą fizycy, mające realny wpływ na działanie ludzkiego mózgu w skali makro, tj. fizyki newtonowskiej) też są w pewnym sensie zdeterminowane – przez mierzalne prawdopodobieństwa wydarzeń. To, czy spin danego kwantu będzie taki, lub inny, nie znaczy jeszcze, że wymyka się on opisowi i modelowaniu tak, jak ludzka psychika. To jednak nie znaczy, że tego fizycznego determinizmu nie można pogodzić z wolną wolą. CIE WOLNA WOLA? Po pierwsze, wolna wola jest odczuwalna (ten argument tylko wydaje się śmieszny). Cała ludzka komunikacja, wszelkie słowa, argumentacja per se, jest zawieszona tylko i wyłącznie na założeniu o wolnej woli – Twojej, drogi Czytelniku. Po drugie, w sensie poznawczym, z naukowego punktu widzenia, ludzka wola jest wolna, bo nie wiemy dokładnie, jak działa. Nie możemy przewidzieć, co zrobi druga osoba i nigdy nie rozumiemy jej do końca (tu zaprotestują zakochani). Ciekawe jest też założenie o irracjonalności – ono z kolei aż nazbyt często służy wytłumaczeniu sensu ingerencji polityków w dobrowolne – racjonalne, ale niedające się ująć w nazbyt uproszczone ramy homo oeconomicus – umowy pomiędzy ludźmi. Ten temat jest bardzo ciekawy i wart osobnego opisu w innym momencie – tutaj niestety zabraknie na niego miejsca. Trzecią metodą jest wprowadzenie pojęcia wyższego dobra, które zamiast wykluczać samo istnienie wolnej woli, woli ją zwyczajnie deprecjonować na korzyść najrozmaitszych wartości społecznych. I tutaj zaczyna się już prawdziwa filozoficzna wolna amerykanka. Wkraczają na scenę systemy etyczno-moralne takie jak utylitaryzm (maksymalizacja sumy użyteczności w społeczeństwie; doktryna ta oparta jest na fałszywym założeniu o algebraicznej addytywności międzyosobowej użyteczności) czy egalitaryzm (wyrównanie użyteczności w społeczeństwie; ten system z kolei opiera się na fałszywym założeniu o interpersonalnej porównywalności użyteczności). Zadaniem tych ideologii jest przekroczenie granicy między użytecznością indywidualną (jedyną, jaką jesteśmy w stanie pojąć) a użytecznością społeczną – której interpretacja jest oczywiście indywidualna i na tej arbitralności polega główny jej problem. Wiele jeszcze sposobów nieuzasadnionego obalania wolnej woli można wyliczyć. Czytelnikowi, który zechce zaoponować, od razu powiem, że nie jestem przeciwnikiem społecznego porządku czy anarchii. Nie uznaję też, że coś takiego jak dobro społeczeństwa nie istnieje. Ale odpowiedź na pytanie, czym ono jest i jak do niego dążyć to już temat na zupełnie inny artykuł. Celem tego tekstu była odpowiedź na inne pytanie: Czy można wytłumaczyć interwencjonizm brakiem (lub nieistotnością) wolnej woli? Mam nadzieję, że przekonałem część Czytelników, iż: (1) tak nie jest, lub (2) sprawa warta jest krytycznego podejścia. 19 MI ASTA UPADŁE Tomasz Honsza-Żgutowicz | KN Gospodarki przestrzennej Aliquanta | [email protected] Miasta są tworem ludzkim, sięgającym swym początkiem starożytności. Powstały wraz z narodzinami cywilizacji, a podlegając permanentnemu procesowi kształtowania, silnie oddziaływały na rozwój cywilizacji, stając się tym samym nieodłącznym elementem historii ludzkości. Ich szybki przyrost ilościowy i ustawiczny rozwój są efektem wzrostu liczby mieszkańców miast oraz koncentracji w tych skupiskach różnych form działalności ludzkiej. Nie bez znaczenia pozostają też potrzeby regionu, a nawet kraju, ponieważ to miasta właśnie pełnią rolę czynnika aktywizującego w sferze społeczno-ekonomicznej. Stanowią one bowiem dźwignię i nośnik szeroko rozumianego postępu i mają kluczowy wpływ na przestrzenną organizację społeczeństwa. Na przestrzeni wieków obserwować można ewolucję ośrodków miejskich, rozrastających się i rozszerzających swe funkcje i oddziaływanie. Znane są jednak także przypadki miast, które pod wpływem określonego stymulatora potrafiły w krótkim okresie czasu spektakularnie się rozwijać oraz takich, które w jednym niemal momencie kończyły lata sukcesów i w niezwykle szybkim tempie upadały. Doskonałą ilustracją miasta o niezwykłym rozwoju i równie niespodziewanym upadku zdaje się być Detroit. W przeszłości był to jeden z najważniejszych ośrodków produkcji samochodów na świecie. W pierwszym ćwierćwieczu XX wieku zlokalizowano tutaj koncerny samochodowe Ford Motor Company, General Motors i Chrysler, co zdecydowanie przyczyniło się do rozkwitu miasta. W krótkim czasie stało się ono jednym z najważniejszych w skali światowej ośrodków przemysłowych, centrum przemysłu samochodowego i niejako wzorcem kapitalizmu. Dla potrzeb gospodarki miasta wybudowano hale produkcyjne, które jednorazowo potrafiły pomieścić nawet 90 tysięcy pracowników. Powstało blisko tysiąc budynków związanych z przemysłem samochodowym, a do miasta wciąż napływały osoby poszukujące pracy. Detroit upatrywało w sektorze motoryzacji potencjał, który miał stymulować rozwój i budować potęgę miasta. Przyszłość jednak zweryfikowała gospodarkę Detroit, która 20 okazała się po prostu nie zdywersyfikowana. Pierwsze przyczyny upadku pojawiły się już w latach pięćdziesiątych minionego stulecia, kiedy to władze Stanów Zjednoczonych, obawiające się ataków nuklearnych, zachęcały przemysł do lokalizacji poza obszarami miejskimi, ale najmocniej zachwiały gospodarką USA oraz przemysłem samego miasta zaistniałe w latach siedemdziesiątych kryzysy paliwowe. W tym czasie metropolia nękana była wojnami gangów, narkomanią i przestępczością, zyskując nawet miano amerykańskiej „stolicy zabójstw”. Ostatecznie szalę przeważył w latach osiemdziesiątych wzrost konkurencyjności ze strony Japonii i Niemiec. Kumulacja powyższych czynników doprowadziła do upadku światowej metropolii. W latach 1950-2010 populacja miasta spadła z 1,8 mln do 710 tys., co trzeci mieszkaniec jest dziś bezrobotny, a 35% zabudowy śródmieścia jest zniszczona i pozbawiona dostępu do mediów. Miasto doznało potężnego ciosu. Dziś żyje w zasadzie w cieniu swej dawnej potęgi i z ogromnym trudem usiłuje podnieść się z upadku, wciąż jednak niepewne dalszego losu. polski demograf, w latach dwudziestych XX wieku pisał już o Łodzi jako mieście, gdzie „(…) rozwój dokonał się nie drogą powolnej, stopniowej ewolucji, lecz w fenomenalnie szybkim, amerykańskie stosunki przypominające, tempie”. Choć wcześniej jako osada Łódź miała już tradycje włókiennicze i bawełniane to dopiero w efekcie uprzemysłowienia nastąpił niebywały przyrost ludności – z 800 osób w 1820 roku do 506 tysięcy w 1913. Można tu zatem mówić o najwyższej dynamice na kontynencie europejskim Europie, a i na świecie wyższy przyrost liczby ludności wykazały jedynie Los Angeles, Chicago i Jokohama. Przyczynkiem do rozwoju Łodzi była niewątpliwie decyzja władz rządowych o włączeniu miasta do grona osad przemysłowych i przypisanie jej zadań ośrodka tkackiego, a także sukienniczego. Przemawiały za tym warunki naturalne i prawne: państwowa własność ziemi z możliwością wydzielania działek osadnikom, duże zalesienie, dzięki czemu drewno stało się znaczącym materiałem budowlanym i opałowym, a także sprzyjające przemysłowi włókienniczemu liczne drobne rzeczki o dużym spadku. II wojna światowa, rzecz jasna dotknęła również Łódź. W Polsce przykładem niezwykłego Zniszczeniom uległy blisko 28% budynwzrostu miasta jest Łódź. Edward Rosset, ków oraz połowa maszyn produkcyjnych. Widok na przedmieścia Liczba ludności zmniejszyła się z 670 do 300 tysięcy. Mimo powojennych prób wskrzeszenia świetności gospodarki miasta, tekstylna a zarazem gospodarcza potęga Łodzi upadła. Choć doskonałe położenie geograficzne i nowe wytyczanie kierunków szklaków transportowych jest szansą na ponowny rozwój miasta i zaistnienie jako znaczący ośrodek gospodarczy w Polsce, to wydaje się, że dziś Łódź boryka się przede wszystkim z wyzwaniami dotyczącymi przestrzeni miejskiej wypełnionej zabudową poprzemysłową, gdzie przekształcenia funkcjonalne i społeczne muszą przyczynić się do szeroko rozumianej stymulacji społeczno-ekonomicznej. Mówiąc o spektakularnym powstawaniu miast nie sposób nie wspomnieć o Brasilii i Dubaju. Idea przeniesienia stolicy Brazylii w głąb kraju powstała już w XVIII wieku, jednak dopiero w 1956 podpisano akt założycielski i ruszyła budowa trwająca zaledwie 4 lata. Miasto z lotu ptaka przypomina samolot, gdzie w kokpicie znajdują się budynki rządowe, wzdłuż kadłuba ulokowano budowle użyteczności publicznej, a na skrzydłach powstały dzielnice mieszkaniowe. Choć przy realizacji planu urbanistyczno-architektonicznego zastosowano nowoczesne rozwiązania to idea budowy Brasilii jest dziś niezwykle krytykowana. Samo miasto powstało wbrew potrzebom człowieka, w sprzeczności z przyrodą i prawami ekonomicznymi. Właściwie można uznać stolicę Brazylii za miasto, które zginęło już w dniu swych narodzin. Mimo niezwykłej architektury i miejsca na liście Detroit w 1949 i 2003 roku Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO Brasilia jest de facto martwa. Zabudowę charakteryzują bowiem niezwykle rozległe i kompletnie niewykorzystane przestrzenie, w których od lat nikt nie widział człowieka. Jest to miasto całkowicie niefunkcjonalne, niedostosowane do potrzeb i oczekiwań mieszkańców i zniechęcające do przedsiębiorczości oraz aktywności kulturalnej. Dubaj z kolei w ciągu ostatnich stu lat przeszedł zdumiewającą metamorfozę od małej rybackiej wioski z portem dla handlarzy i rybaków, do niezwykłego, globalnie znanego i uznanego za jedno z najnowocześniejszych miast świata. W 1820 roku zamieszkiwało tu 1200 osób, a obecnie liczba ludności zbliża się już do 2 milionów. Miasto budowało swą siłę w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, jako ważny punkt na szlaku transportowym. Widoczny dziś rozwój inwestycyjny i wizualny w postaci imponujących drapaczy chmur, ekskluzywnych hoteli i sztucznie tworzonych wysp jest konsekwencją zamiłowania do monumentalnych, ale też wyjątkowo efektownych projektów. Fundamenty gospodarki opartej na ropie oraz decyzja o przejściu na gospodarkę opartą na usługach i turystyce uczyniły z miasta ważne centrum finansowe, informatyczne oraz właśnie atrakcyjny turystycznie ośrodek. Boom budowlany, inwestycje infrastrukturalne i naukowo-badawcze skutkują szybkim wzrostem gospodarczym, przyczyniając się ewidentnie do nieprzerwanego rozwoju miasta, przyciągającego uwagę światowej finansjery i fascynującego obcokrajowców walorami turystycznymi. Dalekosiężne, otwarte projekty i wspomagane wysokim budżetem inicjatywy pozwalają sądzić, że nawet w dalekiej perspektywie nic nie przerwie rozkwitu gospodarczego Dubaju i nie wstrzyma wzrostu demograficznego. Co więcej, nakłady na kulturę i sport oraz usprawnienia w zakresie krajowego i międzynarodowego transportu, jak również prawo zezwalające cudzoziemcom na posiadanie własności nada miastu stricte kosmopolityczny kształt, dodatkowo inspirujący i motywujący. Niemniej jednak należy pamiętać, że rozwój ośrodków miejskich, powstałych i uzależnionych od czynników ekonomicznych bądź opartych na wielokierunkowych wizjach konceptualnych, tak czy inaczej weryfikują realia typowe dla funkcjonowania miast, często odbiegające od pierwotnych założeń, scenariuszy, a nawet perspektywicznych planów. Okazuje się mianowicie, że równie ważny, jak odpowiednie i stosowne do czasów zarządzanie miastem, jest kontekst tożsamości budowanej przez jednostki osadnicze i dziedzictwo, które tworzą i współtworzą. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego i historycznego jest bowiem niezwykle istotnym komponentem szeroko rozumianego kształtowania przestrzeni miasta i jego permanentnego rozwoju. Aspekty pozaekonomiczne są bowiem magnesem, wiążącym ludność z miastem, przyciągającym nowych mieszkańców, turystów oraz biznesowych inwestorów, co summa summarum oddziałuje na rozwój społeczno-ekonomiczny miejskich centrów, budując zarazem wizerunek jednostki miejskiej w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej. Wydaje się, że ludzie coraz wyraźniej dążą do identyfikowania się z przestrzenią, która stanowi niejako odbicie społecznych wartości, przekonań czy też aspiracji. Zatem żaden z elementów przestrzeni nie występuje bez kontekstu ludzkiego, związanego zwłaszcza z uwarunkowaniami kulturowymi, kształtującymi ową przestrzeń w przeszłości i wpływającymi na jej teraźniejszą percepcję oraz przyszłość. We wspomnianych miastach tożsamości i dziedzictwa zabrakło. Miasto i człowiek nie zostali spojeni. Czy w takim razie Dubaj też może podzielić los miast, które w spektakularny sposób rozwinęły się, a następnie zaliczyły upadek? Niewykluczone. Obecnie przeżywa jednak okres prosperity, imponuje i utrwala swą potęgę. 21 EKONOMIA BEZ KRAWATA Hubert Guzera, Łukasz Kozłowski i Monika Czapska (Koło Naukowe Property) rozmawiają o rynku nieruchomości. Słuchaj audycji w każdą niedzielę o godzinie 12:00 na radioluz.pwr.wroc.pl lub 91,6 fm ! Hubert Guzera : W naszym programie będziemy mówić o nieruchomościach, które możemy traktować dwojako – z jednej strony jest to dobro, które każdy z nas musi mieć, każdy z nas musi mieć jakiś dach nad głową. Ale z drugiej strony może to być inwestycja, ponieważ wahania cen nieruchomości są dosyć spore. Mamy dwa podejścia – ktoś kupuje mieszkanie kiedy potrzebuje, jakie mu się podoba. Druga osoba czeka na dołek cenowy, patrzy jakie inwestycje będą w okolicy, czy cena może się zmienić.. ale na ile powinniśmy przejmować się takimi wahaniami? Monika Czapska : Zacznę od tego jak powinniśmy traktować nieruchomość – jako dobro konsumpcyjne czy nieruchomość. Część osób na pewno kupi mieszkanie bo potrzebuje dach nad głową, muszą po prostu gdzieś mieszkać, i oni na pewno potraktują to jako dobro konsumpcyjne – i oni inaczej będą podchodzili do hossy i bessy. Natomiast druga część osób będzie kupowała mieszkanie mając już jedno, jako inwestycję. I oni będą się przejmować wahaniami bo będą kupować specjalnie żeby na tym zarobić. H.G. : Ale z drugiej strony, nawet jeśli chcemy w mieszkaniu zamieszczać, nasz dom jest inwestycją na 20, 30 lat. I wtedy, jeśli będziemy bacznie obserwować sytuację na rynku nieruchomości, jesteśmy w stanie na tym sporo zaoszczędzić, tak? Łukasz Kozłowski :Tylko teoretycznie, bo oszczędność jest pozorna. Tak samo jak to, że mieszkanie będzie inwestycją podczas naszego zamieszkania w nim – ponieważ ponosimy koszty utrzymania, okresowe remonty, naprawy, itd. Istotne jest, że kiedy kupujemy mieszkanie dla siebie – kupujmy przede wszystkim mieszkanie które nam się podoba. Ale w podświadomości miejmy na uwadze fakt, że być może za parę lat będziemy chcieli się przenieść i zmuszeni będziemy je sprzedać. Wtedy im lepiej zainwestujemy teraz, im atrakcyjniejszą nieruchomość wybierzemy, tym w przyszłości może się okazać korzystniejszy. M.C : Warto zwrócić uwagę na to, że ten rynek jest specyficzny. I to wcale nie jest takie proste kupić w dołku, sprzedać w górce. Ten rynek nie jest tak płynny jak rynek papierów wartościowych, sprzedaż mieszkania w zależności od tego jak to robimy, jaką cenę ustalimy, może trwać parę miesięcy a nawet w latach. Także, to nie jest takie proste wy22 czuć ten rynek. H.G : Słyszymy często doniesienia, że „ceny nieruchomości idą w górę”, albo „dołują”. Na ile wahania rynkowe są w stanie zmienić bazową wartość nieruchomości? Może dojść do sytuacji w której ceny nieruchomości naszej wzrosną dwukrotnie? Ł.K : Nie, o ile drugi raz nie wejdziemy do Unii Europejskiej. Ostatnio obserwowany dwukrotny wzrost cen nieruchomości wynikał głównie ze zmian w sposobie finansowania ich zakupu oraz otwarcie rynku. H.G : To się raczej nie powtórzy, ale dalej rynek nieruchomości charakteryzują duże wahania cen, prawda? M.C : No własnie nie do końca. Wbrew pozorom te ceny są stabilne, i one jeśli się zmieniają, to trendy które na tym rynku panują są bardziej długoterminowe. Jeżeli ceny spadają, to spadają dłużej niż ceny na giełdzie – na giełdach spadają jeden dwa dni, a nieruchomościach te trendy są dłuższe. H.G : A dlaczego ceny nieruchomości się tak zmieniają rok do roku? Ł.K : Duży wpływ na to ma sytuacja gospodarcza. Takie decyzje, dotyczące zakupu nieruchomości, najłatwiej podejmuje się nam podczas dobrej sytuacji gospodarczej. Wtedy mamy stabilniejszą sytuację, wyższe dochody, mniej obawiamy się o przyszłość i jesteśmy skłonni podejmować tak strategiczne decyzje. Wraz z sytuacją gospodarczą idzie polityka kredytowa banków . Banki to są takie instytucje które kształtują swoje decyzje nie tak, jak wydawałoby nam się, że powinny, czyli długoterminowo, ale krótkoterminowo. Czyli kiedy mamy lepszą sytuację gospodarczą, banki są w stanie oferować lepsze warunki kredytowe. M.C : Tym bardziej, że mają wyższe zabezpiecznie. Ł.K : Dokładnie, wtedy nominalnie zabezpieczenie kredytu w ich systemach wygląda na wyższe. H.G : To chyba trochę paradoksalne, my powinniśmy raczej inwestować - a banki powinny udzielać kredytów – kiedy mamy kryzys i niższe ceny na rynkach nieruchomości. Wtedy nieruchomości tylko zyskują na wartości i są lepszym zabezpieczeniem, niż kiedy są w górze. Ostatnio mieliśmy taką sytuację, że domy zakupione w hossie tak straciły na wartości, że teraz ich cena nie pokrywa nawet kosztów kredytu. Ł.K : Tak, tylko, że banki wcale nie zachowują się racjonalnie. Według konserwatywnej polityki finansowania banki powinny kredytować do 70% wartości nieruchomości. Widzieliśmy niecałe 4 lata temu, że banki dawały nie dość, że kredyt walutowy – który jest obarczony ryzykiem kursowym – to kredyty na ponad 100%. Czyli można było zaciągnąć kredyt, który wystarczył na zakup nieruchomości i jeszcze na jej remont. M.C : Ale to się teraz będzie zmieniać, ponieważ weszła w życie rekomendacja Komisji Nadzoru Finansowego, które zmienia sposoby liczenia zdolności kredytowej właśnie w przypadku kredytów walutowych. Raz, że mamy do wyliczeń krótszy okres, to wyliczamy zdolność kredytową, co jest bardzo dobrym pomysłem, w złotówkach. H.G : A czy obecnie dzieje się coś w branży budowniczej , co wpłynie na rynek nieruchomości? Ł.K : Zbliżające się EURO 2012 to szereg sporych inwestycji – nie tylko w drogi, lotniska czy stadiony, ale chociażby hotelarskie - powoduje absorpcję materiałów, pracy ekip budowalnych. H.G : To wszystko ma przełożenie na ceny naszych mieszkań? Ł.K : Ma przełożenie, bo deweloper może mieć problemy ze znalezieniem ekipy budowlanej na odpowiednich warunkach. H.G : Nie robi ekipie budowlanej żadnej różnicy czy robi stadion czy mieszkanie? Ł.K : Konstrukcyjnie nie jest ekspertem od budownictwa, ale wiem , że stan surowy budynku mieszkalnego według obecnych technologii jest zbliżony. Więc ekipa, pracująca przy budowie stadionu, wiaduktu czy mieszkania, ich praca polega na tym samym. M.C : A inwestycje w hotelarstwo korzystają z dokładnie takich samym materiałów jak materiały do mieszkań. Co oznacza, że jeśli podaż materiałów na rynku jest mniej więcej stała, to wszystkie inwestycje powodują wzrost cen kosztów dla dewelopera , a w efekcie dla nas. H.G : Czyli EURO podbija nam ceny mieszkań. M.C : Ale później będzie śmiesznie. H.G : Bo będzie spadek? M.C :Raczej tak. Będzie śmiesznie, dlatego, że jak się skończy EURO nagle się okaże, popyt na materiały i ekipy będzie o wiele mniejszy i będzie o wiele wiele taniej. GRA WARTA ŚWIECZKI Agnieszka Sowińska | Finance News | [email protected] Na co Polacy przeznaczyli w ubiegłym roku 692 mln ciężko zarobionych złotych? Akcje? Obligacje? Ależ skąd! Chodzi o oczywiście o gry komputerowe. Jest to o 172 mln zł więcej niż w roku poprzednim. A przyszłość rysuję się nawet lepiej. 1,87 mln sztuk, jak podaje Adam Kiciński, prezes CD PROJEKT RED, zwycięzca polskiej edycji konkursu Przedsiębiorca Roku organizowanego przez Ernst & Young. Z nowszych produkcji warto wspomnieć o „Dead Island” stworzonej przez wrocławski Techland. Ciekawostką jest fakt, że trailer do gry zdobył Złotego Lwa na Międzynarodowym Festiwalu Reklamy w Cannes. Deep Silver, wydawca „Dead Island” poinformował, że do końca 2011r sprzedano ponad 3 mln egzemplarzy gry. Co cieszy w tym wszystkim najbardziej, poza samym graniem, to fakt, że Polacy nie tylko kupują ale też produkują. I to na skalę światową. Największe polskie studia mogą sobie pozwolić na wydatek rzędu 40 mln zł na pojedynczy tytuł, jeszcze kilka lat temu takie kwoty były dla Popiersie Geralta z Rivii w Białym Domu? polskich producentów nieosiągalne.. Do międzynarodowych gigantów wciąż nam O tym, że polskie gry komputerowe jednak bardzo daleko – EA planuje wydać 100 mln dolarów na samą kampanię rekla- stanowią nasze dobro narodowe wie nawet mową gry Battlefield 3 (wszystko po to premier Tusk, który na zakończenie wizyty Baracka Obamy w Polsce, podarował aby tylko wyprzedzić Call ofDuty). prezydentowi m.in. kolekcjonerską edycję „Wiedźmina 2”. Niektórzy twierdzą „Bólobójca” i „ Zaklinač” wręcz, że jest to najlepszy polski wytwór A wszystko zaczęło się od tytułu „Pa- od czasu wymyślenia pierogów. Na stroinkiller”. Jest to gra typu FPS (first-person nie internetowej Ministerstwa Gospodarshooter), w której bohater, niegdyś czło- ki, można przeczytać z kolei, że „branża wiek, musi powstrzymać piekielne hordy IT, a zwłaszcza gry komputerowe mogą Lucyfera, została ona ciepło i entuzja- stać się najważniejszą polską specjalnością stycznie przyjęta również za granicą. W i naszym najlepszym towarem eksportokońcu każdy powód jest dobry, żeby tro- wym” – powiedział wicepremier, minister chę postrzelać. Dzieło warszawskiej firmy gospodarki Waldemar Pawlak podczas People Can Fly wg informacji prasowych spotkania z twórcami gier „Wiedźmin” sprzedało się w 300 tys. egzemplarzy. W oraz „The book of Elm”. Są to wyraźne 2010r City Interactive sprzedało ponad pół dowody na to, że gry komputerowe przemiliona sztuk „Sniper: Ghost Warrior”, z stały być jedynie rozrywką godną gimnaczego 200 tys. trafiło w ręce Brytyjczy- zjalistów a stały się istotną częścią ków. Premiera drugiej części na platformy współczesnej gospodarki. Play Station, Xbox oraz PC nastąpi w Teraz Polska! drugim kwartale tego roku. Wcześniej, bo jesienią 2007 roku do sklepów trafił Skąd się wziął cały ten sukces? Siłę „Wiedźmin” (i tutaj Czesi nie zawiedli, gdyż ich tłumaczenie tytułu to „Zakli- stanowi tutaj bez wątpienia kapitał ludzki. nač”). W ciągu trzech dni od premiery Polacy cechują się świeżym spojrzeniem znalazł on 35 tys. nabywców, ustanawiając na produkcję gier oraz mają ciekawe potym samym rekord otwarcia w naszym mysły na nowe tytuły, które nie stanowią kraju. Do końca maja 2011 roku sprzedano jedynie kopii zagranicznych hitów. Nie bez znaczenia jest również fakt, że polskie uczelnie dostarczają świetnie wykształconych grafików i informatyków, posiadających wiedzę i umiejętności na najwyższym, światowym poziomie. Dodatkowym czynnikiem warunkującym sukces branży jest przychylność inwestorów. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy dopatrywać się w ciągłym wzroście sprzedaży oraz w fakcie, że mechanizmy sterujące rynkiem gier są stosunkowo łatwe do zrozumienia, w szczególności dla graczy. Teraz Polska? Jednak istnieje również kilka czynników, które stanowią istotne zagrożenia dla rozwoju branży w Polsce. Na pierwszym miejscu, ponownie, kapitał ludzki. Zachodnie koncerny ze swymi zachodnimi budżetami i płacami, są bardzo kuszącym miejscem pracy dla Polaków. Może to w przyszłości spowodować tak znaczący odpływ specjalistów, że najzwyczajniej nie będzie komu tworzyć u nas. Również ilość polskich tytułów jest zbyt mała aby nasz kraj był jednoznacznie kojarzony z produkcją gier video. Pomoc prezydenta Obamy może być tutaj bardzo cenna. Budżet polskich producentów również jest mikroskopijny w porównaniu do zagranicznych konkurentów, co w połączeniu ze stale rosnącymi kosztami produkcji znacząco zwiększa ryzyko porażki. Klucz do sukcesu Kilka głównych czynników decyduje o tym, czy dany tytuł okaże się przebojem, czy też nie. Przede wszystkim liczy się pomysł. Bardzo dobrze, jeśli gra wyróżnia się na tle konkurencji. Może to być osiągnięte poprzez poziom graficzny, czy tez nietypowy scenariusz, jak to miało miejsce w np. przypadku gry Need for Speed: The Run, gdzie do gry wyścigowej wstawione zostały sceny, w których gracz wychodzi z 23 samochodu.. Oprócz jakości, ważną rolę odgrywa, jak w niemal każdym biznesie skuteczny PR i dobra dystrybucja. Rzecz niemal nieosiągalna bez dużego nakładu środków finansowych. Wyjściem z sytuacji może być tutaj specjalizacja. Konsekwentne stawianie na jeden gatunek przełoży się ostatecznie na wspomnianą wyżej jakość. Według Marka Tymińskiego, prezesa City Interactive, najważniejszą rzeczą jest jednak wyczucie rynku. Tak po prostu… Wściekłymi ptakami przyszłość stoi mln złotych. A wszystko za sprawą dodatkowych usług i wirtualnych przedmiotów, które gracze mogą dokupywać za niewielCiekawym zjawiskiem, łatwym do za- kie sumy. obserwowania ostatnimi czasy jest wzrost Jak ogłosili analitycy Pricewaterhopopularności gier typu casual. Są to proste gry, w które można grać na urządzeniach useCoopers, w 2012r światowy rynek gier przenośnych, w autobusie, tramwaju, czy urośnie o ok. 10% i wart będzie niemal 64 też na wykładzie (czego redakcja stanow- mld dolarów. Jest to największy procentoczo nie popiera). Szybko rozwija się rów- wo wzrost spośród wszystkich kategorii nież rynek gier Freemium . Z założenia przemysłu rozrywkowego. Jest to również darmowych gier internetowych. Jak na dobry powód aby zupełnie poważnie zainbezpłatną usługę przystało zapowiadana teresować się tym sektorem gospodarki. wartość tego segmentu na rok 2012 to 250 Brzmi niepozornie, wręcz łagodnie i delikatnie. Niepozorna i niedoceniania. Ale świat odetchnąłby z ulgą, gdyby miała siłę trzęsienia ziemi, nie zaś ostatniego kryzysu. Jest doskonale widoczna, ale zaskakuje za każdym razem. Okazuje się, że w dzisiejszych czasach to nie wojny, głód ani epidemie powodują, że nasz świat drży w posadach, stolice płoną a rządy upadają. Sprawia to ona... Kuba Wozowczyk | Finance News Bańka Pierwsza w zarejestrowanej historii bańka spekulacyjna wywindowała do niebotycznychceny tulipanów w XVII-wiecznej Holandii. W coraz zamożniejszych, od niedawna niepodległych Niderlandach tulipany stały się symbolem luksusu. Tymi najbardziej pożądanymi były kwiaty zaatakowane przez wirus, który powodował niespotykany kolor i kształt płatków. Wirus nie przenosił się łatwo, więc zainfekowane cebulki były rzadkością, osiągającą bardzo wysokie ceny. Cebulki wydawały na świat parę kwiatów, po czym umierały. Rosnące ceny tulipanów i możliwość błyskawicznego wzbogacenia się - jeśli w plantacji pojawił się wirus - przyciągnęła spekulantów. W 1623 roku jedna cebulka osiągała cenę 1000 guldenów , i już wtedy była to cena wysoka. W 1635 było to już 2500, a najdroższa , SemperAugustus , została sprzedana za 6000 guldenów - cena równa wartości 6 hektarom ziemi. Spekulacyjny charakter handlu uwydatniał bardzo długi czas wyho- dowania jednej cebulki - 7-12 lat oraz ryzyko w postaci chorób kwiatów. Dlatego nie trzeba było długo czekać, a handlarze zaczęli kupować i sprzedawać cebulki jeszcze rosnące oraz dopiero mające być posiane. Kontrakty futures w historycznym kształcie. Szczyt bańki przypadł na zimę 1636, kiedy cebulki kwiatów zmieniały właścicieli nawet 10 razy dziennie. Pękła błyskawicznie, kiedy na jednej aukcji kwiatowej w mieście Harleem nie pojawili się kupcy. Ceny po raz pierwszy spadły, i wkrótce inwestorzy paWniosek jest prosty : przy podejmowaniu nicznie wyprzedawali swoje cebulki, osiąga- decyzji, której wynik zależy od decyzji injąc w wielu przypadkach jedynie 1% nych graczy staramy się pomyśleć co oni powartości kupna. myślą. A nawet pomyśleć, co oni pomyślą co inni pomyślą. W świetle tego nie dziwi, że W XXI wieku czytamy to jak ciekawost- kiedy ceny rosną - nawet irracjonalnie - inkę historyczną, być może w duchu dziwiąc westorzy kupują. Myślą, że są sprytniejsi od się, jak holenderscy kupcy mogli być aż tak innych, pospekulują na wartości, zarobią i w nierozsądni. Ale wystarczy zamienić „tulipa- odpowiednim momencie się wycofają - zony” na „złoto”, „nieruchomości” lub „akcje” i stawiając straty mniej sprytnym. W nomenmamy krótką historię każdego krachu ostat- klaturze naukowej nazywa się to teorią nich 150 lat. Nie wspominając o tym, że żą- większego głupca. Możliwe, że cała giełda dza zysku wywoływała bańki przy handlu tak doskonale wie co się święci, ale nie daje po specyficznym jak obrót rodem i uranem, ry- sobie poznać. żem, lamami i strusiami. Doskonałym przykładem są również syCo powoduje irracjonalny wzrost cen to- tuacje, który nigdy nie powinny spowodować warów znacznie ponad ich realną wartość? zmiany wartości akcji. Kiedy spamerzy wyDlaczego choć często jesteśmy świadomi po- syłają miliony maili z „cynkiem”, że według wstawania bańki, czytamy o tym w gazetach ich tajnych informacji dana spółka zyska na - nie następuje korekta, lecz ceny rosną jesz- wartości, nie da się do tego podejść poważcze bardziej? Ekonomicznie nie ma na to ra- nie. Lecz są inwestorzy, którzy pomyślą, że cjonalnej odpowiedzi, a odpowiedź siedzi w ktoś pomyśli, że kurs wzrośnie. I kupują aknaszych głowach. cje. A one naprawdę wzrastają, bo wśród milionów adresatów znajdzie się wielu, którzy Irracjonalna racjonalność postanowią być tak sprytni. To samospełniająca się przepowiednia. Dr. Ben Hayden z Uniwersytetu w Rochester przeprowadził eksperyment będący Efekt zwielakratnia system rezerw częwariacją słynnego „konkursu piękności” Joh- ściowych. Na rynku pojawia się wiele pienięna Maynarda Keynesa . Poprosił znajomych, dzy, ale mało jest celów inwestycyjnych. by podali pewną liczbę od 0 do 100, przy Popyt większy niż podaż zwiększa wartość czym zwycięży osoba, której uda się podać papierów wartościowych - wszystkich, bez liczbę będącą najbliżej 2/3 średniej wszyst- względu na ryzyko czy zwrot. Co więcej, gdy kich liczb. Gdyby wszyscy uczestnicy byli stopy procentowe są niskie, inwestorzy mają doskonale racjonalni, solidarnie podaliby tendencję do pożyczania pieniędzy w banliczbę 0. Ale nietrudno zgadnąć, że w rzeczy- kach i reinwestowania ich. wistym świecie to się nigdy nie zdarzy. Typowy uczestnik pomyślał : „skoro zakres to od 1 do 100, najprawdopodobniej średnia będzie oscylować wokół 50. A wtedy 2/3 będzie wynosić około 33. Ale zaraz! Przecież wszyscy pomyślą tak jak ja, i podadzą 33! Powinienem podać 14,8. Ale zaraz! Przecież oni też mogą podać tą liczbę” Tym samym im bardziej stara wejść się w umysł innych graczy, przewidzieć ich kolejne ruchy, tym bardziej obniża się podana liczba. I jak nakazuje logika teorii gier Johna Nasha, liczba powinna osiągnąć zero. Ale większość graczy kończyła na dwóchtrzech zapętleniach tego sposobu myślenia. Ostatecznie , zwycięzca podał wynik 20,5 . Prawdziwy wynik to 19,8. Inną przyczyną powstawania baniek spekulacyjnych jest nadmierne zaufanie, jakie pokładamy w autorytetach. A raczej tego, kogo uważamy za autorytet. Wystarczy, że ktoś przebierze się w reklamie w fartuch i już uważamy go za specjalistę od leczenia - tak samo jest z finansami. Nie weryfikujemy sami informacji, które podają nam pośrednicy, doradcy czy znajomi. Ufamy instytucjom finansowym, które oferują nam cudowne plany inwestycyjne. Kupujemy produkty nie od banków, które weryfikujemy pod kątem rezerw, tylko od tych które ubiorą swoich konsultantów elegantsze stroje i na wyższe etosy pracy się powołują. Konsekwencje narastania bańki są początkowo korzystne : zwiększony popyt, większe ceny, a na papierze wszyscy inwestorzy zarabiają. Kiedy pęka - a jeszcze nie zdążyła się bańka, która ostatecznie nie pękła - branże nią dotknięte czeka nieuchronny gwałtowny spadek obrotów, recesja i konsolidacja. Po bańkach bardzo często następują kryzysy, ponieważ wraz z akcjami jednej branży pogrąża się cała giełda. A im bardziej spada giełda , tym bardziej ludzie wyprzedają , a ona wtedy tym bardziej spada. Choć najlepszy w tym momencie byłby spokój (a nawet zwiększone kupowanie w dołku), inwestorzy są irracjonalni. Ale jeśli tylko będzie w stanie dostrzec to, czego inni nie chcą, na kryzysie można sporo zarobić. PRZEJĘCIA NA ZACHODZIE WYWIAD Z RYSZARDEM PETRU, PRZEWODNICZĄCYM TOWARZYSTWA EKONOMISTÓW POLSKICH I PARTNEREM PWC Ostatni kryzys finansowy był dosyć łagodny na polskich firm, w przeciwieństwie do ich konkurentów z zachodu. Jesteśmy o wiele lepszej sytuacji finansowej, a ceny w recesji idą w dół, co tworzy dobrą okazję do przejęć. Czy można powiedzieć, że ostatni kryzys był dla nas szansą którą przegapiliśmy? Nie wydaje mi się, ponieważ w Europie mamy drugą fazę kryzysu i spowolnienie w strefie euro. We Włoszech recesja, w Hiszpani recesja …czyli cała masa firm jest tam w naprawdę trudnej sytuacji. Natomiast Polskie firmy nie są doświadczone w kupowaniu firm za granicą i to jest bez wątpienia dobry moment żeby to rozważać. Nie zakładam, żeby była wielka skala tego typu przejęć, nie mniej jednak w Niemczech – w szczególności w Niemczech wschodnich – we Francji, we Włoszech można kupować firmy tylko po to żeby rozszerzać swoje rynki produkcji. Jeżeli ktoś produkuje coś w Polsce, daje to możliwość wyjścia, często niestety pod innym brand’em niż Polski, na lepsze rynki. Czyli nie można powiedzieć, że Polskie firmy nie skorzystały na tym? Nie, wydaje mi się, że jesteśmy w trakcie tego procesu. Pamiętajmy, że polskie firmy są młode, też mają prawo się obawiać i zakładam, że są one ostrożne. Wie Pan, wolę nawet, żeby były ostrożnie niż hurraoptymistycznie kupowały coś, co jest mało warte. 26 Jak w przypadku rafinerii Tutaj też pojawia się kwestia pomocy pańMożejki i Orlenu? stwa w przejęciach zagranicznych. Jest wiele głosów, że służby dyplomatyczne nie Możejki to zakup przez firmę pomagają Polskim przedsiębiorstwom w która ma udział Skarbu Państwa, takich transakcjach za granicą. Co w Eudlatego to nie są decyzje podejmo- ropie zachodniej jest standardem. wane wyłącznie biznesowo. PKO BP kupowało też bank na Ukrainie Nie ma, rzeczywiście. Dlatego też , że nie jednak pod wpływem czynników mamy doświadczeń, nie umiemy tego robić politycznych. Mówię o polskich fir- za granicą. Mogę tylko powiedzieć, że włamach prywatnych, bo te tylko po- śnie prowadzę projekt w ramach firmy PwC, dejmują decyzje w oparciu o która zajmuje się promowaniem polskich inracjonalne kryteria. westycji za granicą. I to rzeczywiście są głownie inicjatywy oddolne. Pierwszy taki Teraz pojawia się wiele przejęć pomysł był we Wrocławiu, Agencja Rozwoju polskich firm za granicą, mamy Aglomeracji Wrocławskiej rozpoczęła proKGHM, który przejął Quadre FNX, Ro- jekt który nazywa się Polscy Czempioni, poman Karkosik dokonuje zagranicą prze- magający inwestować za granicą. Natomiast jęć w branży automotive. to są pierwsze kroki, my nigdy tego nie robiliśmy a polskie przedstawicielstwa handlowe Ja bym oddzielił firmy państwowe, któ- w ogóle nie potrafią tego typu biznesu prorych nie chciałbym komentować od firm pry- wadzić. watnych, które mnie interesują. To jest zwykle część środków własnych ale też kreW takim razie możemy powiedzieć, że dyt – bo nikt nie jest w stanie finansować du- sprawy zmieniają się na lepsze ? żej inwestycji wyłącznie środkami własnymi. To byłoby wręcz nierozsądne. Różne są przyWydaje mi się, że następuje duża zmiana kłady, natomiast miejmy świadomość, że w mentalności, w działaniu, natomiast skala skala tego nie jest duża, ale po raz pierwszy to jest w dalszym ciągu mała. I to dotyczy firm się dzieje w jakichś przyzwoitych rozmia- średnich, a nie tych największych, a szczerach. gólnie, że te największe to w dalszym ciągu firmy półpaństwowe. Pojawiają się jeszcze planyAsseco… Czy istnieją obecnie przeszkody które Moim zdaniem to wszystko ma miejsce. powstrzymywałyby polskie firmy przed To jest kwestia tylko tempa, nie wszyscy ro- ekspansją na rynki globalne? bią to głośno, z fanfarami, jak robią to firmy państwowe. Te przedsięwzięcia są na znaczW dalszym ciągu polski brand jest źle nie mniejszą skalę, ale przez to są o wiele postrzegany na zachodzie Europy, ponadto bardziej przemyślane i rozsądne. nasza sytuacja kapitałowa nie jest taka silna. Ale to wydaje mi się, w perspektywie pięciu, Co jest nie tak z firmami państwowymi ? siedmiu, dziesięciu lat to się zmieni. Kupowanie firm zagranicznych, wchodzenie na Jeżeli chodzi o firmy ze współwłasnością tamte rynki i poprzez polskie firmy prywatne skarbu państwa nie za każdym razem jestem będziemy zmieniać wizerunek naszego kraju. pewien czy te decyzje są wyłącznie podykto- Nie poprzez reklamówki EURO 2012, chowane analizą biznesową, czy jest to oczeki- ciaż są one sympatyczne. Jeżeli nam się uda wanie polityków żeby pokazać, że w ciągu 10 lat wypromować 2-3 polskie ekspandujemy. Każdy case trzeba by od- brandy na zasadzie dobrej jakości produktów, dzielnie oceniać. to proszę mi wierzyć, to będzie skuteczniejszy sposób na zmianę wizerunku polski niż jakiekolwiek inne działania państwowe.
