półkka nowości - Alma Mater

WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI
Jan z Dąbrówki
Komentarz do Kroniki polskiej
mistrza Wincentego zwanego
Kadłubkiem
red. Marian Zwiercan
Nakładem Polskiej Akademii
Umiejętności w renomowanej
serii wydawniczej II „Pomniki
dziejowe Polski” jako osobny
tom XIV wydano znakomite
dzieło magistra filozofii, doktora prawa kanonicznego, profesora teologii, kilkakrotnego
dziekana Wydziału Filozofii,
dziewięciokrotnego rektora i wicekanclerza
w latach 1458–1465 Uniwersytetu Krakowskiego Jana
z Dąbrówki. Był to wszechstronny uczony, który swoim intelektem
zdołał jeszcze ogarnąć ówczesne główne dziedziny wiedzy. Tym samym
jego postać naukowa zasługuje na przypomnienie.
Krytycznej edycji tego rzadkiego pod względem treści historyczno-moralno-filozoficznej komentarza do Kroniki polskiej Kadłubka dokonali też współcześni krakowscy uczeni do tego zadania dobrze przygotowani: Anna Zofia Kozłowska, Marian Zwiercan i Michał Rzepiela. Na
szczególną uwagę zasługuje fakt, że komentarz dotyczący także kultury
i historii Polski od królów Leszka Białego do Władysława Warneńczyka był bodajże jako pierwszy przedmiotem tego rodzaju wykładów na
wydziale nauk wyzwolonych w połowie lat 30. XV wieku w zasięgu
europejskim. W późniejszych czasach korzystano z niego do celów
dydaktycznych również w szkołach katedralnych, kolegiackich, a nawet
i parafialnych. Między innymi świadczy to właśnie o jego szczególnej
randze pod wieloma względami.
Struktura prezentowanej książki jest przejrzysta. Składa się dwóch
odrębnych części. Pierwsza z nich, zaznaczona paginacją rzymską
(XLVIII stron) zawiera przedmowę prof. Jerzego Wyrozumskiego, wstęp
pióra doktorów Mariana Zwiercana i Michała Rzepieli, łacińskie podsumowanie, wykaz cytowanych źródeł, objaśnienia zastosowanych skrótów
i konkordancję stron i kart komentarza w kodeksach. Paginację arabską
posiada druga część (320 stron) zawierająca krytycznie wydany tekst:
Ioannes de Dąbrówka, Commentum in Chronicam Polonorum magistri
Vicentii dicti Kadłubek. Do niej dołączony jest jeszcze indeks biblijny,
indeks imion i nazw miejscowych i spis treści. Wypada zauważyć, że
w omawianej książce znalazło się wszystko, co wydana krytycznie
książka powinna posiadać. Jej zawartość treściowa stanowi zaś ważny
przyczynek nie tylko do historii ojczystej, lecz także do dziejów filozofii
moralnej na wydziale filozofii Uniwersytetu Krakowskiego w drugim
ćwierćwieczu XV wieku.
Mieczysław Markowski
WYDAWNICTWO UJ
Samoregulacja w poznaniu
i działaniu
pod red. Agnieszki Niedźwieńskiej
Książka jest dziełem autorów
skupionych wokół Zakładu Psychologii Ogólnej UJ – pracowników,
doktorantów i współpracowników.
Stanowi swego rodzaju wizytówkę tego zespołu, kierowanego
przez redaktorkę tomu.
Samoregulacja i samokontrola to jeden z najważniejszych, a przy tym najtrudniejszych problemów
badawczych w psychologii. Każdy
psycholog przyzna, że zachowanie ludzi wskazuje na obecność rozmaitych funkcji kontrolnych (takich jak
hamowanie niepożądanej reakcji, hamowanie nieadekwatnych myśli,
planowanie, utrzymywanie celu w pamięci itp.). Ponieważ człowiek
116
ALMA MATER
jest w stanie pełnić te funkcje bez udziału czynników zewnętrznych,
można tu mówić o zjawisku samokontroli. Tak więc samo istnienie
zdolności do samokontroli pozostaje poza dyskusją. Problemem
badawczym o niezwykłej doniosłości jest natomiast sposób sprawowania tej kontroli. Czy wymaga ona świadomego, wolicjonalnego
piętra regulacji, czy niekoniecznie? Jaka jest taksonomia funkcji
kontrolnych? Jak się mają behawioralne przejawy kontroli i samokontroli, z jednej strony, do procesów mózgowych, a z drugiej – do
subiektywnego doświadczenia podmiotu? Czy wolna wola jest złudzeniem? Na czym polegają zaburzenia samoregulacji i czy można
im przeciwdziałać lub neutralizować ich skutki? Odpowiedź na te
pytania nie jest oczywiście łatwa, ale jej znalezienie może pozwolić
na stworzenie lepszego, bardziej adekwatnego modelu zachowania
i psychiki. [...] Wysoki poziom naukowy zawartych w monografii prac
w większości przypadków nie oznacza hermetyczności języka czy też
skłonności do posługiwania się żargonem. Można zatem przypuszczać,
że książka znajdzie czytelników nie tylko wśród dojrzałych badaczy,
ale też wśród studentów wyższych lat i doktorantów.
Z recenzji Edwarda Nęcki
Wybory samorządowe
w kontekście mediów i polityki
pod red. Marii Magoskiej
Niniejsza publikacja ma charakter interdyscyplinarny. W centrum
refleksji znajdują się wybory samorządowe, przedstawione w szerokim
kontekście mediów, polityki, a także
prawa. Autorzy tekstów podejmują wiele istotnych i aktualnych
problemów, takich jak ordynacja
wyborcza w wyborach samorządowych, współczesne tendencje
w uprawianiu polityki, zmieniająca
się rola obywatela, upartyjnienie wyborów
samorządowych oraz absencja wyborcza i propozycje jej
zmniejszenia. W pracy przedstawiono także obszerną analizę medialnego
obrazu ostatnich wyborów samorządowych w Małopolsce. Refleksje zawarte
w tym tomie mogą stanowić wkład do debaty publicznej o tematyce znacznie
szerszej, czyli dotyczącej stanu demokracji w Polsce.
Wojciech Suchoń
Teoretyczne problemy
logiki praktycznej
Bardzo dobrze świadczy o niebywale dla polskiej logiki zasłużonej
instytucji, jaką jest Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, że
nurt publikacji koncentrujących
się na wątku stosowania logiki
do badania rozumowań spotykanych na co dzień, ciągle jeszcze
w Polsce słaby, dostrzega
i wspomaga, upowszechniając
tak ciekawe i nowatorskie prace,
jak rozprawa prof. Wojciecha Suchonia. Jest
to bowiem książka nowoczesna, ambitna, zakresowo
bardzo rozległa, a przede wszystkim niezwykle inspirująca. [...]
Bardzo trafnie zostały w niej scharakteryzowane granice zastosowań
logiki. Za mit uważa Autor – jakże słusznie – popularne przekonanie,
że znajomość logiki pozwala rozstrzygać o prawdziwości wypowiedzi
potocznych, podczas gdy w rzeczywistości dyscyplina ta stanowi raczej
narzędzie walki z „uzasadnieniami, w których konkluzja za podstawę ma
nie tyle konkretne przesłanki, ile aurę emocjonalną, w jakiej akceptacja
zdania pozorującego wniosek narzuca się odbiorcy”.
z recenzji Marka Tokarza
Robert Kłosowicz
U.S. Marines jako narzędzie
polityki zagranicznej
Stanów Zjednoczonych Ameryki
W polskiej literaturze przedmiotu brakuje pracy na temat wzmiankowanego w tytule zagadnienia.
[...] Rozważania autora są dobrze
udokumentowane, a prezentowane przezeń oceny wyważone.
Autor dokonał imponującej
kwerendy archiwalnej. [...]
Wyniki przeprowadzonych
badań archiwalnych zostały skon-
frontowane z obszerną literaturą przedmiotu, co pozwoliło na uporządkowanie dotychczasowego stanu wiedzy, a zarazem na poczynienie wielu
nowych ustaleń. [...] W rezultacie powstała rozprawa barwna i jednocześnie spełniająca wszelkie wymogi warsztatu historyka i politologa.
z recenzji Wojciecha Rojka
Tomasz Tokarski
Matematyczne
modele przedsiębiorstwa
Książka prof. Tomasza Tokarskiego jest niezwykle cennym opracowaniem. Do jej niewątpliwych
zalet należą: trafny dobór treści,
wyrazistość logicznej sekwencji
omawianych problemów, zastosowanie średnio zaawansowanego i powszechnie znanego
aparatu matematycznego, duża
dbałość o poprawność zapisu
matematycznego, zrozumiały
sposób omawiania kolejnych zagadnień,
bardzo umiejętne przedstawienie problematyki przedsiębiorstw działających w warunkach konkurencji doskonałej i niedoskonałej (monopol, duopol i oligopol), a także – budzące moje szczególne
uznanie – rzetelne omówienie bardzo ważnej, ciekawej i na ogół znanej
tylko pobieżnie, problematyki równowagi cząstkowej w sensie Cournota,
Stackelberga i Bertranda.
Jest to przede wszystkim wartościowy podręcznik akademicki, zawierający bardzo interesującą i oryginalną ofertą dydaktyczną o zasięgu
ogólnopolskim, która powinna wzbudzić żywe zainteresowanie wśród
wykładowców, doktorantów oraz studentów ekonomii i zarządzania,
w ramach zajęć z mikroekonomii i ekonomii matematycznej.
Krzysztof Malaga
Prawo blisko człowieka.
Z dziejów prawa rodzinnego
i spadkowego
pod red. Macieja Mikuły
Prawo rodzinne to gałąź prawa regulująca stosunki społeczne
nawiązywane dla zaspokojenia
intymnych i osobistych potrzeb
każdego człowieka w celu przekazywania życia, wychowania
dzieci i realizacji osobistego
szczęścia. Jest to dziedzina prawa o prastarym rodowodzie,
której reguły tworzyły się i pozostawały w ścisłym związku z przekonaniami religijnymi, moralnością i obyczajowością ludzi.
Z prawem rodzinnym łączy się prawo spadkowe, normujące zasady
następstwa prawnego w odniesieniu do majątku osób zmarłych. [...]
Dziejom prawa rodzinnego i spadkowego poświęcona została ogólnopolska konferencja na temat „Prawo blisko człowieka – z dziejów
prawa rodzinnego i spadkowego”, zorganizowana przez Towarzystwo
Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach
7 i 8 marca 2007 roku w Krakowie. Owocem tej konferencji jest niniejszy zbiór opracowań ukazujących wybrane instytucje prawa rodzinnego
i spadkowego w szerokiej panoramie czasowej i geograficznej – od
antycznego Rzymu po czasy Polski Ludowej.
z przedmowy Wacława Uruszczaka
ALMA MATER
117
Jarosław Reszczyński
Sądownictwo i proces
w kodyfikacji Macieja Śliwnickiego
z 1523 roku
Publikacja omawia projekt
reformy prawa przygotowany
w 1523 roku z inspiracji króla
Zygmunta I Starego i prymasa
Jana Łaskiego. Był on częścią
działań zmierzających do unowocześnienia praw Królestwa
Polskiego, podejmowanych
w pierwszych dziesięcioleciach XVI wieku. Kodyfikacja,
zwana Sigismundiną, miała obowiązywać
powszechnie, a głównym jej celem była modyfikacja
prawa saskiego i magdeburskiego stosowanego w większości
miast i wsi Królestwa. Względy polityczne uniemożliwiły wprowadzenie
jej w życie. Dzisiaj stanowi interesujące źródło poznania stanu wiedzy
oraz kultury prawnej polskich prawników tego okresu, wpływów, którym
podlegali, a także opinii władzy o społecznej zdolności akceptacji zmian
prawa. Przekonania reformatorów o pożądanym modelu państwa i życia
społecznego ujawniają się przede wszystkim w ustroju sądownictwa
i normach procesowych, toteż są one głównym przedmiotem analizy
autora publikacji. Tytułowe zagadnienia przedstawiono na tle szerokiej
panoramy wzorów legislacyjnych, które Maciej Śliwnicki znajdował
w źródłach prawa rzymskiego, prawa kanonicznego, procesu rzymsko-kanonicznego, włoskiego prawa statutowego oraz prawa niemieckiego.
Tworzyły one u schyłku średniowiecza wspólny zrąb ponadnarodowej
europejskiej kultury prawnej, której zawdzięczał swoją formację zawodową.
Nauka, religia, dzieje
XIV seminarium w serii seminariów
z Castel Gandolfo
24–26 września 2007 Lublin
Przyczynowość, determinizm
czy Pan Bóg rzuca kostką?
pod red. Jerzego A. Janika
Jakie są filozoficzne konsekwencje dotyczące pojęcia
przyczyny i przyczynowości,
co oznacza determinizm (czy
nawet fatalizm) czy indeterminizm? Czy ewolucja materii
we wszechświecie nie zdradza
charakteru intelligent design?
Czy człowiek z Całunu Turyńskiego to rzeczywiście
Jezus Chrystus?
Czy mitem były szarże kawalerii na brygady pancerne w kampanii
wrześniowej, czy mit o dobrej Galicji był uzasadniony, czy Ziemie
Odzyskane powinny się tak nazywać?
Czy rzeczywiście mamy do czynienia z odrodzeniem się prawosławia
w Rosji i jakie z tym wiążą się nadzieje i obawy?
To tylko niektóre z tematów poruszanych przez uczestników kolejnego z seminariów „Nauka – Religia – Dzieje”, którego motywem
przewodnim było tytułowe hasło: „Przyczynowość. Determinizm. Czy
Pan Bóg rzuca kostką?”.
INSTYTUT WYDAWNICZY „MAXIMUM”
Dariusz Piotr Klimczak
Mistyka błękitu. Eugenio Ionesco
dramatyczna eschatologia absurdu
Drugą część Trylogii Tanatycznej
Teatru Absurdu stanowi książka
Dariusza Piotra Klimczaka Mistyka
błękitu. Eugenio Ionesco dramatyczna eschatologia absurdu. Jest
to zmieniona wersja jego dysertacji obronionej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Katedrze
Historii i Teorii Teatru pod
kierunkiem prof. Małgorzaty
Sugiery i wyróżnionej w 2005
roku w konkursie Narodowego Centrum
Kultury na najlepszą rozprawę doktorską z dziedziny
nauk o kulturze. W 2006 roku, w 100-lecie urodzin Samuela
Becketta, ukazała się pierwsza część Trylogii Tanatycznej Teatru Absurdu
Śmiertelnicy. Teatr absurdu Samulea Becketta w przestrzeni Misterium
Mortis.
Jak pisał w recenzji prof. Stefan Symotiuk: [książka Dariusza Piotra
Klimczaka] jest znakomitą analizą filozoficzno-teatrologiczną dzieła
Eugenio Ionesco i stanowi wyjątkowo cenne uzupełnienie bogatej już
dziś w Polsce literatury tanatologicznej o charakterze etnologicznym
czy kulturalistycznym. Przedstawia bowiem kwestie śmierci w aspekcie
estetycznym, teatrologicznym, co zainteresuje znaczny krąg czytelniczy
fascynujący się tą problematyką [...] zarówno książka o Becketcie, jak
i o Ionesco wpisana jest w stan kultury i cywilizacji zachodniej połowy
118
ALMA MATER
XX wieku i ujęta z punktu widzenia tego stanu świadomości filozoficznej,
jaki zdominował światopogląd europejski szczególnie po drugiej wojnie
światowej. Analizowane przez Klimczaka wątki i motywy tanatyczne
w trzech sztukach Eugenio Ionesco: Król umiera, czyli Ceremonie;
Krzesła; Amadeusz, albo jak się tego pozbyć – są próbą zrozumienia
obsesji śmierci dramaturga. W zakończeniu autor Mistyki błękitu pisze:
Teatr Ionesco jest próbą totalnego wyjścia, czy może ucieczką, za „kulisy
egzystencji”. Człowiek w teatrze życia, w rozumieniu absurdystów, nie
osiągnął pełni. Najważniejsze jest bowiem to, co się znajduje „poza”,
a co wykracza poza ciało, poza umysł, poza materię. Pełnię egzystencji
można osiągnąć dopiero w wymiarze eschatologicznym. Wtedy można
niejako z góry spojrzeć na „odegrane życie”. Dopiero po zejściu ze sceny,
w momencie śmierci, człowiek spojrzy na sztukę, w której zagrał. [...]
Ionesco oferuje wizję teatru eschatologicznego w wydaniu absurdystycznym, w formie współczesnego Misterium Mortis czy danse macabre. To
znaczy, że autor Krzeseł na tyle posiadł tajemnicę cierpienia tu na planecie Ziemia, że może z całą śmiałością poprowadzić nas ku „przyszłemu
szczęściu”. Wzlot, wybaczenie, wielki powrót do utraconego stanu łaski
– to perspektywa, która czeka każdego człowieka. Moment wyzwolenia
z „bycia marionetką w ręku bogów” (Platon) okaże się całkowity tylko dla
śmiertelników, dla których szykuje się nieśmiertelność. Potrzeba zatem
przyjąć tę prawdę o znikomości ludzkiego losu w wymiarze doczesnym.
Bez tegoż przyjęcia sami staniemy się jak puste krzesła, na których
zasiądą ułudy, żądze i ograniczone pragnienia – równie puste. Ionesco
przestrzega nas przed tym urzeczowieniem, jak prawdziwy psychopomp
prowadzi nas dalej, wyciąga rękę, abyśmy śmiało wskoczyli na trampolinę, która przeniesie nas na drugą stronę wiekuistego bytu. Trampoliną tą
jest doświadczenie mistyczne – spojrzenie twarzą w twarz Transcendencji,
która posiada najpiękniejsze odcienie błękitnego nieba...
MUZEUM NARODOWE W KRAKOWIE
Stanisława Odrzywolska,
Maria Taszycka
Katarzyna Kopera-Banasik
Alicja Kilijańska
Galeria rzemiosła artystycznego
Muzeum Narodowego w Krakowie
Przewodnik
Galeria Rzemiosła Artystycznego
jest pierwszą w przeszło stuletniej historii Muzeum Narodowego w Krakowie tak obszerną prezentacją
zbiorów z zakresu artystycznej
wytwórczości rzemieślniczej.
W dziesięciu salach pokazano
ponad dwa i pół tysiąca eksponatów w układzie chronologicznym – od wczesnego średniowiecza
po secesję.
Obok najbardziej charakterystycznych przedmiotów użytkowych
i dekoracyjnych, dobrze ilustrujących przemiany stylowe, wystawiono
zabytki o wyjątkowej wartości artystycznej, będące unikatami lub
rzadkością na gruncie europejskim.
W ramach wystawy prezentowane jest również rzemiosło mniejszości narodowych mieszkających na ziemiach polskich. Obecnie
pokazywana jest kolekcja judaików, niemal w całości zgromadzona
przez Muzeum przed drugą wojną światową.
Przewodnik, zgodnie z koncepcją wystawy, prowadzi zwiedzającego poprzez kolejne sale poświęcone zabytkom każdej epoki. Zapoznaje
czytelnika z wiodącymi stylami, a także wskazuje unikatowe zabytki.
Książka przedstawia też zarys historii kolekcji. Jest również słowniczek
ważniejszych terminów.
Irena Grabowska
Galeria „Broń i Barwa w Polsce”
Przewodnik
Kolekcja militariów prezentowana
w Muzeum Narodowym jest drugą co
do wielkości i znaczenia, po ekspozycji
w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, wystawą tego rodzaju.
Przyjęta zasada chronologii
pozwoliła na przejrzyste przedstawienie niemal tysiącletniej historii
uzbrojenia i umundurowania używanego w Polsce.
W przewodniku dziewięć rozdziałów jest poświęconych poszczególnym
salom wystawowym. Zabytkowe eksponaty zostały omówione w szerszym kontekście historycznym. Autorzy przewodnika zapoznają zwiedzającego również z historią poszczególnych obiektów.
Początek ekspozycji stanowi uzbrojenie pochodzące z okresu
wczesnego średniowiecza. Ostatnie sale poświęcone są militariom
pochodzącym z okresu drugiej wojny światowej. Według przepisu
z roku 1941 mundury Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie uszyte zostały zgodnie z przyjętym wzorem munduru brytyjskiego. Ekspozycję
dopełniają różnorodne mundury cywilne.
W przewodniku można zapoznać się z rysem historycznym Działu
Militariów Muzeum Narodowego w Krakowie. Książka zawiera słownik terminów fachowych.
Bronisława Gumińska
Przewodnik
Galeria Sztuka Cerkiewna
Dawnej Rzeczypospolitej
Kolekcja sztuki cerkiewnej
w Muzeum Narodowym w Krakowie jest najstarszym w Polsce muzealnym zbiorem dzieł
związanych z kulturą Kościoła
wschodniego. Jej twórcom
przyświecała perspektywa
jak najpełniejszego ukazania
różnorodności spuścizny
artystycznej Rzeczypospolitej, a więc i tej, która na
jej wschodnich terytoriach
stanowiła dziedzictwo cywilizacji grecko-bizantyńskiej.
Książka jest przewodnikiem po Galerii Sztuka Cerkiewna
Dawnej Rzeczypospolitej znajdującej się w pałacu biskupa Erazma
Ciołka. Opisanie poszczególnych eksponatów jest poprzedzone
wprowadzeniem, w którym nakreślone zostały historyczne aspekty
kościoła wschodniego na terenie Polski. Czytelnik znajdzie też wiele
wiadomości z zakresu sztuki cerkiewnej, a w szczególności malarstwa
ikonowego, dominującego w kolekcji.
Urszula Kozakowska-Zaucha
Galeria Sztuki Polskiej XX wieku
Galeria Sztuki Polskiej XX wieku jest jedną z trzech stałych ekspozycji mieszczących się Gmachu
Głównym Muzeum Narodowego
w Krakowie. Jej złożona przestrzeń podyktowała koncepcję
merytoryczną opartą nie tyle
na precyzyjnej chronologii, ile
na podejściu problemowym
– służącym ukazaniu twórczości kolejnych pokoleń
artystów, ich wzajemnych
inspiracji i wpływów. Obok
sztuki przełomu wieków
prezentowana jest twórczość artystów okresu międzywojennego, zarówno
związanych z awangardowymi ugrupowaniami artystycznymi (Formiści Polscy czy przedwojenna Grupa Krakowska), jak
i polskich kolorystów skupionych w Komitecie Paryskim, Cechu
„Jednoróg” czy Zrzeszeniu Artystów Plastyków „Zwornik”.
Ekspozycja sztuki współczesnej po 1945 roku obejmuje przeszło
pół wieku poszukiwań przede wszystkim środowiska artystycznego Krakowa, poczynając od malarstwa Andrzeja Wróblewskiego,
twórczości powojennej Grupy Krakowskiej: Tadeusza Kantora, Jerzego Nowosielskiego czy Tadeusza Brzozowskiego, po najnowsze
osiągnięcia najmłodszego pokolenia artystów – Grupy Ładnie czy
artystek związanych z nurtem feministycznym. Są to poszukiwania
od ekspresjonizmu poprzez malarstwo materii, informel, taszyzm po
nowym realizm, sztukę krytyczną oraz tworzoną przy wykorzystaniu
nowych mediów.
ALMA MATER
119
Wojciech Marcinkowski
Tomasz Zaucha
Galeria Sztuka Dawnej Polski
XII–XVIII wiek
Przewodnik
Wystawa przedstawia dzieła polskiej
sztuki średniowiecznej i nowożytnej,
pochodzące ze zbiorów Muzeum
gromadzonych od XIX wieku, które
prezentowane są w zabytkowych
wnętrzach Pałacu Biskupa Erazma
Ciołka. W Przewodniku zwiedzający znajdzie wiele szczegółowych
informacji na temat najważniejszych
zabytków i historii kolekcji. Najistotniejszą
częścią wystawy są obrazy i rzeźby gotyckie, od XIV do
początku XVI wieku, wśród nich fascynująca rzeźba Madonny z Krużlowej (ok. 1410 r.), jak również najstarsze polskie epitafium obrazowe
upamiętniające rycerza Wierzbiętę z Branic. Na ekspozycji można
podziwiać zachowane fragmenty największych w ówczesnej Polsce
nastaw ołtarzowych z krakowskich kościołów z lat 60. XV stulecia. Jedną
z sal Galerii poświęcono twórczości słynnego rzeźbiarza Wita Stwosza
i dziełom, które powstały pod wpływem jego osobowości artystycznej.
Unikatowy charakter mają malowane, drewniane stropy z nieistniejącego
kościoła w Kozach koło Bielska-Białej. Okres renesansu reprezentowany
jest zarówno przez północną (Hans Dürer, brat Albrechta), jak i włoską
odmianę tego stylu (Giovanni Maria Padovano). Atrakcyjną częścią
ekspozycji sztuki barokowej jest sala poświęcona staropolskim zwyczajom pogrzebowym – można tu obejrzeć m.in. portrety trumienne, które
są wyjątkowo interesującym dokumentem epoki. Ekspozycję zamyka
pokaźny zbiór dawnego polskiego malarstwa portretowego.
W Przewodniku przedstawiona jest również historia i architektura
pałacu biskupa Erazma Ciołka.
WYDAWNICTWO ATTYKA
Helena Modrzejewska
Artykuły – referaty – wywiady
– varia
W każdym z wyodrębnionych
działów niniejszej publikacji [...],
znalazły się teksty różnorodne.
W przypadku dwóch pierwszych
części są to autentyczne, nieskażone dziennikarskim niechlujstwem, prace Madame. W części
obejmującej wywiady znalazły
się teksty, które z różnych
powodów wydały się najbardziej interesujące. Nie da się
jednak powiedzieć, ile w nich autentycznych
wypowiedzi samej Modrzejewskiej, a ile reporterskich
wariacji na temat jej poglądów, co z jednej strony nieco komplikuje ich
interpretację, z drugiej jednakowoż – daje pewne pojęcie o medialnym
odbiorze aktorki jako artystki, jako kobiety, jako Polki. Fragmenty
zgrupowane w dziale Varia to ciekawostki dopełniające obraz odbioru
Modrzejewskiej w Ameryce zwłaszcza; niektóre z nich są wręcz kuriozalne, ale właśnie przez to reprezentują sporą, a może i przeważającą część
zaoceanicznych publikacji prasowych na temat polskiej aktorki.
Modrzejewska to postać istotnie wielka, ale monumentów nie potrzebuje; spragniona była natomiast pamięci potomnych. Jest szansa, by jej to
okazać w podzięce za wielką sztukę, niezliczone wręcz dzieła charytatywne,
wielki patriotyzm, za którego demonstrowanie zapłaciła wysoką cenę.
Okazję do tego stwarza setna już rocznica jej śmierci. Zauważył to
Senat UJ, który 19 grudnia 2007 roku podjął w tej sprawie stosowną
uchwałę, przesłaną na ręce marszałka Sejmu RP 4 lutego 2008 roku.
Uchwałę czekającą wciąż na odpowiedź, a rozpoczynającą się od słów:
Rok 2009 rokiem Heleny Modrzejewskiej.
fragment książki
KOLEGIUM EUROPY WSCHODNIEJ
„Nowa Europa Wschodnia”
Ukazał się pierwszy numer dwumiesięcznika „Nowa Europa Wschodnia”,
który jest adresowany do wszystkich
zainteresowanych problematyką
Europy Środkowej i Wschodniej
oraz Azji Centralnej. Pismo ma być
miejscem spotkań i publikacji osób,
które w różny sposób wpływają
na polską i europejską politykę
wschodnią. Będziemy także
drukować teksty zagranicznych
autorów – zwłaszcza tych zza
wschodniej granicy Polski, by
zaprezentować ich punkt widzenia. Nierzadko odmienny od naszego, ale wart poznania i refleksji.
W polu zainteresowania pisma będzie zarówno polityka,
historia, kultura, jak i życie codzienne – by pokazać możliwie naj-
120
ALMA MATER
pełniejszy obraz regionu. Niemal wszystkie ważne wydarzenia, które
miały i mają miejsce na wschód od Polski, w jakimś stopniu wpływają
także na nasz kraj. Dlatego tak ważne jest, byśmy przyglądali się
procesom politycznym, gospodarczym i społecznym dokonującym
się w regionie.
Zmiany zachodzące na wschodzie Europy stanowią dla Polski
wyzwanie, ale też ogromną szansę.
Jak pisał inicjator Kolegium Europy Wschodniej Jan Nowak-Jeziorański: Traktat można podpisać w ciągu kilku minut, zmiany mentalności kształtowanej od wieków przez doświadczenia historyczne
nie da się dokonać z dnia na dzień. Wymaga to czasu i świadomego
wysiłku. W interesie polskiej racji stanu leży wspieranie przez państwo inicjatyw społecznych, których celem jest zbliżenie i wzajemne
poznanie się ludzi. Tylko na drodze bezpośredniego poznawania się
Polaków i Niemców, Polaków i Rosjan, Ukraińców, Białorusinów,
Litwinów, Czechów i Słowaków można zbudować trwałe fundamenty
układów zawieranych na szczeblu rządowym.
„Nowa Europa Wschodnia” w tym procesie poznawania się chce
odegrać pożyteczną rolę.
WYDAWNICTWO BIAŁY KRUK
Rok 15. Fotokronika.
Jubileusz pontyfikatu
Słowo: Jan Paweł II
Fotografie: Arturo Mari
Piętnasty, jubileuszowy rok
pontyfikatu Jana Pawła II (16 października 1992 – 15 października
1993) obfitował w wydarzenia
bardzo ważne dla całego Kościoła. Zaprezentowany został
Katechizm, owoc kilkuletniej
pracy specjalnej komisji, Ojciec Święty ustanowił w dzień
wspomnienia Matki Bożej z Lourdes Światowy Dzień Chorego
oraz ogłosił encyklikę Veritatis splendor. Kolejny tom z Dziejów
wielkiego pontyfikatu Jana Pawła II pozwala stać się świadkiem
tych wydarzeń. Wspaniałe fotografie Arturo Mariego przedstawiają
również najważniejsze spotkania, pielgrzymki, audiencje i uroczystości z tego czasu: beatyfikacje licznych Sług Bożych, w tym siostry
Faustyny Kowalskiej, matki Marii Angeli Truszkowskiej i Stanisława
Kazimierczyka, papieskie wizyty w Beninie, Ugandzie, Sudanie,
Albanii, Hiszpanii, na Jamajce, w Meksyku, Stanach Zjednoczonych,
na Litwie, Łotwie, w Estonii, obchody świąt roku liturgicznego oraz
8. Światowego Dnia Młodzieży.
Fragmenty najważniejszych tekstów, które w tym okresie wygłosił
Papież (homilie, katechezy, przemówienia, rozważania przed modlitwą Anioł Pański), przybliżają dzieło Jana Pawła II.
WYDAWNICTWO AKADEMII MUZYCZNEJ W KRAKOWIE
Zofia Zagajewska-Szlezer
Henryk Sztompka
człowiek, artysta, pedagog
W osobowości Henryka Sztompki
szczególnie zachwycał mnie zawsze
właśnie ten wielce emocjonalny, młodzieńczy wręcz stosunek do piękna,
także do muzycznego piękna zawartego w utworach. Z biegiem lat ten
stosunek do urody i w muzyce,
i w innych sztukach, których był
znawcą i wielbicielem, nie tylko
nie malał, ale wręcz odwrotnie
– potęgował się. Obcując przez kilkanaście lat
ze sztuką, pedagogiką i osobowością profesora Sztompki, zawsze szczerze podziwiałam tę miłość i fascynację pięknem,
w czymkolwiek lub gdziekolwiek się one przejawiały. To była wieczna
„młodość duszy”, która się objawiała w każdym rodzaju działalności
aż do końca życia i którą profesor zaszczepił wszystkim swoim wychowankom.
Niewielką książkę o Henryku Sztompce chciałabym przekazać
kolejnym pokoleniom muzyków, dla zachowania w ich pamięci charakterystycznych cech jego osobowości oraz – nowatorskiej w powojennych
latach – metody dydaktycznej. Uważałam to za swoją powinność, z racji
wieloletniego kontaktu z profesorem, który dla mnie oraz moich koleżanek i kolegów był mistrzem, ideałem człowieka, artysty i pedagoga.
W książce znalazły się moje własne spostrzeżenia, obserwacje i analizy
z czasów studiów i pracy w klasie profesora, a także wiele jego wypowiedzi, wygłaszanych na lekcjach lub w trakcie rozmów na tematy
profesjonalne i pozamuzyczne. Część z tych wypowiedzi zanotowałam,
część zachowałam w pamięci. Z moich częstych i długich rozmów
z profesorem: dyskusji o problematyce pedagogicznej i rozważań o tematyce psychologicznej i filozoficznej wyłania się sylwetka człowieka
niezwykłego – „arystokraty ducha”, któremu „nic co piękne, nie mogło
być obce”.
fragment książki
WYDAWNICTWO COLLEGIUM COLUMBINUM
Nullo Minissi
Najmniej przydatny zawód na świecie
Nieuchronnie nadchodzi ów czas, w którym
pisarze przestają pisać lub się powtarzają, myśliciele dokonują usystematyzowania tego, co
wyrazili, artyści akademizują swoje dzieła.
I ja odczuwam teraz wielki przestrach, gdy
zbytnią klarowność dostrzegam w moich
teoriach i zbyt duże przekonanie co do
mej metody. Wstrzymuję się zatem, by
podyktować jej wykład i dać jej kompendium, by zamknąć ją w kanony
i pozostawić po sobie dziedzictwo. Kieruje mną ta sama powściągliwość,
za której przyczyną nigdy nie lubiłem zbyt wiele pisać i upowszechniać
to, co osiągnąłem, żywiłem bowiem przekonanie, że każdy cel jest jedynie
tymczasowy, a wyższa, bezwzględna konieczność nakazuje ciągle iść dalej.
W ten sposób najlepsze, co mogłem z siebie dać, przepadło...
fragment książki
ALMA MATER
121
Język w urzedach i w sądach II
pod red. Marii Teresy Lizis
Przedmiotem książki powstałej
z inicjatywy grupy pracowników-językoznawców Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej
w Krakowie. jest ogląd języka urzędowego w aspekcie jego dziejów
i współczesności. Poszczególne
rozprawy odwołują się do materiału i przykładów z dziedzictwa
kulturowego Krakowa i Małopolski. Wartość tych studiów
zamyka się zarówno w ich randze jako
opracowań naukowych, jak i w ich praktycznej
wartości odnoszącej się do dzisiejszej polszczyzny urzędowej
stosowanej w Krakowie i w Małopolsce.
W kręgu Hadziacza A.D.1658
Od historii do literatury
pod red. Piotra Borka
Właśnie w latach 1957–1960
wspominamy 300. rocznicę Traktatu zwanego Hadziackim. Ugoda
ta, przygotowywana w latach
1657–1658, a ratyfikowana przez
sejm w Warszawie w 1659 r.,
mająca na celu uregulowanie
stosunków polsko-ukraińskich, była najszerszą koncepcją, jaką znamy w historii,
ułożenia wzajemnego stosunku tych
dwóch narodów. Stwarzała ona państwo ukraińskie w ramach wspólnoty polsko-litewskiej: miało ono
zapewnić żywiołowi ruskiemu – jak wówczas nazywał się on
w przeciwieństwie do moskiewskiego – jego językowi i kulturze
swobodny byt państwowy na rozległym terytorium. Koncepcja
ta, gdyby się mogła była utrwalić, byłaby zmieniła losy Europy
Wschodniej, zatrzymując ekspansję Rosji zarówno w stronę Morza
Czarnego, jak Bałtyku; nie dochodząc do Dniepru, nigdy by Rosja nie dotarła do Wisły. Koncepcja Ugody Hadziackiej, poczęta
wśród rzezi i nienawiści, była zwycięstwem poczucia braterstwa
polsko-ukraińskiego pod względem rasowym i kulturalnym oraz
związku z kulturą Zachodu.
(fragment tekstu Stanisława Kota Jerzy Niemirycz. W 300-lecie
Ugody Hadziackiej, Paryż 1960).
Beata Wołoszyn
Norwid ocala.
Heroizm, śmierć i zmartwychwstanie
w twórczości postromantyka
Temat śmierci i zmartwychwstania
był dość często podejmowany przez
badaczy Norwida, zwłaszcza przy
okazji interpretacji poszczególnych
jego utworów poety. Również celem
tego studium jest przedstawienie
Norwidowskiej antropologii rzeczy
ostatecznych. Interesować nas będzie nie tylko zawartość ideowa tekstów
CKN w zakresie obranego tematu, ale także jej specyficznie literacki kształt i wyraz. Refleksja Poety na temat śmierci
i zmartwychwstania będzie rozpatrywana nie tylko na tle tanatologii, ale
również w kontekście teologicznym.
Rocznik Mitoznawczy
Uniwersytet Jagielloński
Studia Międzywydziałowej
Grupy Badań nad Mitem, tom 2
Pismo założone przy Wydziale
Filozoficznym i Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego,
poświęcone działalności naukowej
i dorobkowi naukowemu młodych
mitoznawców.
WYDAWNICTWO SIÓSTR DOMINIKANEK
Wierna Miłości.
Służebnica Boża
siostra Magdalena Maria Epstein OP
Siostra Magdalena Maria Epstein OP,
obecnie Służebnica Boża, należy do wybitnych i najbardziej zasłużonych postaci
w dziejach Krakowa przełomu XIX
i XX wieku. Jej życie i działalność
były ściśle związane z ziemiańsko-inteligenckim kręgiem przedstawicieli środowiska uniwersyteckiego.
Równocześnie jest świetlaną postacią krakowskiego Kościoła, kandydatką na
ołtarze w Zakonie Kaznodziejskim. Niniejsza pozycja
albumowa ukazuje poprzez bogatą i często unikatową ikonografię
rangę dzieła, które Służebnica Boża pozostawiła potomnym, dzieła, które
trwa i wydaje po dziś dzień ewangeliczne owoce. Jej związki z duchowo-
122
ALMA MATER
ścią dominikańską zostały uwieńczone szesnastoletnim okresem całkowitego oddania się Bogu poprzez śluby zakonne w klasztorze klauzurowym
sióstr dominikanek na krakowskim Gródku.
Urodziła się 2 sierpnia 1875 roku na zamku w Pilicy koło Olkusza
w zamożnej rodzinie bankiera konwertyty pochodzenia żydowskiego
Leona Epsteina. Jej matka, Maria ze Skarżyńskich, reprezentowała
polskie ziemiaństwo. Z rodzinnego domu, obok wszechstronnego
wykształcenia, wyniosła głęboką religijność i patriotyzm. Od dzieciństwa
cechowała ją niezwykła wrażliwość na niedolę i cierpienie bliźnich. Już
w młodości poświęciła się bez reszty ludziom chorym, samotnym i ubogim,
pozbawionym jakiejkolwiek opieki medycznej. Wraz z grupą młodych
kobiet zorganizowała w Krakowie najpierw szpitalik przy ambulatorium
Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia (Szarytek), a w 1911 roku przyczyniła
się do powstania pierwszej na ziemiach polskich Szkoły Zawodowych
Pielęgniarek Stowarzyszenia Pań Ekonomek św. Wincentego à Paulo i należała do pierwszej grupy jej absolwentek.
Po wybuchu wielkiej wojny aktywnie włączyła się w pomoc sanitarną.
Podjęła posługę medyczną zarówno na Dworcowej Stacji Opatrunkowej
w Krakowie, jak i w lazaretach przyfrontowych. Służyła rannym i chorym przywożonym z pola walki na krakowski dworzec, kierując ciężej
poszkodowanych do wojskowych i przyfrontowych szpitali. W gronie
medycznych pionierek organizowała krótkie kursy samarytańskie dla
ochotniczek. W pierwszym okresie działań wojennych zaangażowała
się głównie w pomoc medyczną w ramach Stowarzyszenia Czerwonego
Krzyża w tak zwanej Grupie Chirurgicznej prof. UJ dr. Maksymiliana
Rutkowskiego. W latach 1916–1917 współpracowała z krakowskim
Książęco-Biskupim Komitetem Pomocy dla dotkniętych klęską wojny,
powołanym przez księcia biskupa Adama Stefana Sapiehę. W ramach tak
zwanych Kolumn Sanitarnych czynnie uczestniczyła w akcjach zwalczania epidemii (cholery, czerwonki, tyfusu, jaglicy) wśród ludności
cywilnej. Organizowała przeszkolenia grup sanitarno-dezynfekcyjnych,
wizytowała terenowe punkty medyczne, szpitale zakaźne. Czuwała nad
zaopatrzeniem ich w niezbędne środki opatrunkowe, pomoce medyczne.
Swoim doświadczeniem i pielęgniarską posługą służyła także uczestnikom
powstań śląskich w ich walce o powrót Śląska do Macierzy (1919–1921).
Za tę rozległą działalność humanitarną otrzymała odznaczenia od władz
wojskowych za ofiarną służbę sanitarną (1915 r.) i od władz odrodzonej
Polski za działalność i „wierną służbę Ojczyźnie” (1921 r.).
W 1925 roku przy współpracy z władzami medycznymi Uniwersytetu Jagiellońskiego, przedstawicielami amerykańskiego Czerwonego Krzyża i Fundacji Rockefellera (w Archiwum UJ zachowała
się bogata dokumentacja dotycząca tych kontaktów) założyła krakowską
Uniwersytecką Szkołę Pielęgniarek i Higienistek, nadając jej wysoki
poziom zawodowy i etyczny. W powstaniu tego dzieła bezpośrednio
z Epsteinówną współdziałali tak wybitni pracownicy naukowi Wydziału
Lekarskiego UJ, jak wspomniany już prof. Maksymilian Rutkowski
(chirurgia), prof. Kazimierz Kostanecki (anatomia opisowa), prof.
Aleksander Rosner (ginekologia), dr Emil Godlewski jr (embriologia).
Inni dwaj znakomici akademiccy nauczyciele: biskup Michał Godlewski
(historyk Kościoła na Wydziale Teologicznym UJ) i prof. Władysław
Natanson (fizyk) byli jej bliskimi kuzynami. Jako dyrektorka uniwersyteckiej placówki medycznej współpracowała także z gronem wybitnych
pielęgniarek. Jej następczynią na tym stanowisku została Anna Rydlówna (siostra znakomitego młodopolskiego poety Lucjana Rydla). W jej
bezpośrednim kręgu pozostawała także Hanna Chrzanowska (obecnie
Służebnica Boża), Teresa Kulczyńska czy Maria Starowieyska – osoby, które weszły do pierwszego komitetu redakcyjnego miesięcznika
„Pielęgniarka Polska”.
W kształtowaniu osobowości Marii Epstein wybitną rolę odegrali
także przedstawiciele Kościoła krakowskiego: metropolita krakowski
książę Adam Stefan Sapieha i jego brat książę Paweł Sapieha (prezes
Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża) czy kapłani ze Zgromadzenia
Misji ksiądz Wilhelm Szymbor i ksiądz prof. UJ Konstanty Michalski.
Na rozwój i kształtowanie się powołania zakonnego, w charyzmacie
św. Dominika, wpływały liczne kontakty Epsteinówny z siostrami
dominikankami Na Gródku, nawiązane (wg zachowanej kroniki zakonnej) już w 1918 roku. Od 1919 roku była dominikańską tercjarką
w III Zakonie. Podczas licznych podróży zagranicznych pielgrzymowała
niejednokrotnie do miejsc kultu świętych dominikańskich i gromadziła
literaturę religijną, wydawnictwa albumowe, przewodniki po miejscach
sakralnych związanych głównie z dominikańską duchowością. Wszystkie te etapy życia obecnej kandydatki na ołtarze zostały wszechstronnie
zaprezentowane w niniejszej edycji albumowej.
Gdy w wieku dojrzałym spełniło się jej wewnętrzne pragnienie wstąpienia do klauzurowej wspólnoty mniszek św. Ojca Dominika, budowała
otoczenie swą pokorą, miłością i gorliwością w życiu zakonnym. Zmarła
w opinii świętości 6 września 1947 roku. W czasie pobytu w klasztorze jej
kierownikami duchowymi obok księcia metropolity arcybiskupa Adama
Stefana Sapiehy byli: bł. o. Michał Czartoryski OP i Sługa Boży o. Jacek
W. Soroniecki OP. Jej diecezjalny proces kanonizacyjny został otwarty
30 września 2004 roku, a zamknięty przez obecnego metropolitę krakowskiego kardynała Stanisława Dziwisza w świątyni klasztornej Na Gródku
20 kwietnia 2007 roku. Akta procesowe zostały przekazane do Kongregacji
do spraw Kanonizacyjnych w Rzymie.
Przygotowana do druku staraniem współsióstr Służebnicy Bożej z Gródka edycja zatytułowana Wierna miłości, w opracowaniu i pod redakcją
Bożeny Weber, ukazała się z okazji Jubileuszu 800-lecia istnienia Mniszek
Zakonu Kaznodziejskiego i 750. rocznicy śmierci św. Jacka Odrowąża oraz
w 60-lecie śmierci Służebnicy Bożej. Każdy z dziewięciu rozdziałów został
poprzedzony odpowiednią ikonką związaną z danym okresem działalności
bohaterki książki oraz odpowiednim cytatem z pielgrzymek Ojca Świętego
Jana Pawła II do ojczyzny. Wprowadza on czytelnika w sposób niezwykle
trafny w problematykę danego okresu życia Służebnicy Bożej. Większość
archiwalnych zdjęć, pism, kart korespondencyjnych czy dokumentów,
pamiątek pochodzi z albumów i kolekcji Epsteinówny, niejednokrotnie
przez nią samą utrwalanych w kadrze aparatu fotograficznego. Ich obróbki,
przygotowania do druku podjął się znany krakowski fotografik Piotr Jantos.
Plastyczne opracowanie tej pięknej edycji spoczęło w ręku doświadczonej
graficzki Jadwigi Mączki. Przy powstawaniu dzieła (liczącego przeszło 750
pozycji ikonograficznych) korzystano głównie z materiałów zgromadzonych
i zdeponowanych przez Służebnicę Bożą w archiwum sióstr dominikanek,
częściowo także z kolekcji prywatnych i zasobów zbiorów państwowych.
W większości są one prezentowane w niniejszej edycji po raz pierwszy.
Ukazują klimat i piękno epoki, w której żyła jego bohaterka.
Jako wybitna postać środowiska krakowskiego – jeszcze przed rozpoczęciem procesu kanonizacyjnego na szczeblu diecezjalnym – w 2004 roku
– doczekała się wybitego na jej cześć medalu. Podobiznę Marii Epstein
w czepku pielęgniarskim otacza wymowny biblijny cytat: Niech wie każdy
mieszkaniec mego miasta, że jesteś dzielną kobietą (Rt 3,ll).
Album Wierna Miłości. Służebnica Boża siostra Magdalena Maria
Epstein OP, Kraków 2008, można nabyć przy furcie klasztornej lub na
zamówienie z wysyłką:
Siostry Dominikanki „Na Gródku”, ul. Mikołajska 21, 31-027 Kraków,
tel. 012 422 79 25, e-mail: [email protected]
www.grodek.mniszki.dominikanie.pl
Obszerny artykuł o siostrze Magdalenie Marii Epstein autorstwa Urszuli Perkowskiej ukazał się w „Alma Mater” 61/2004.
ALMA MATER
123
Klasztor sióstr Dominikanek „Na Gródku”, widok od strony Plant