RAPORT MERYTORYCZNY Z REALIZACJI XV OGÓLNOPOLSKIEJ

RAPORT MERYTORYCZNY Z REALIZACJI XV OGÓLNOPOLSKIEJ
KONFERENCJI W REGIONIE ORAZ IMPREZY TOWARZYSZĄCEJ
Pn. „Rola Klastrów w obszarach transgranicznych”
31 maja br., Szczecin
Pani Joanna Podgórska, Dyrektor Departamentu Rozwoju Przedsiębiorczości
i Innowacyjności PARP, podkreśliła znaczącą rolę klastrów dla regionu i jego wzrostu
gospodarczego. Zwróciła uwagę na istotne bariery hamujące rozwój klastrów – jako jedną
z głównych wskazała brak zaufania między aktorami klastra. Mówiła o problemie związanym
z przekonaniem przedsiębiorców do uczestniczenia w klastrze, o niewystarczających
zasobach, o ograniczonej współpracy z jednostkami badawczymi i uniwersytetami oraz
administracją publiczną.
Joanna Podgórska przedstawiła ofertę PARP skierowaną dla przedsiębiorców w zakresie
inwestycji, badań i analiz, rekomendacji, wdrożeń, współpracy międzynarodowej,
upowszechniania i promowania klastrów, szkoleń, doradztwa i programów wsparcia.
Przytoczyła rezultaty działania 5.1.PO IG, w którym dofinansowywane są działania związane
z wczesną fazą rozwoju powiązania kooperacyjnego oraz z fazą rozwoju.
Poinformowała o rozpoczęciu drugiej edycji benchmarkingu klastrów w Polsce 2012 oraz
o projekcie „Powiązania kooperacyjne” (dedykowanym przedsiębiorcom i animatorów
klastrów). Przedstawiła cele przedsięwzięcia PARP „Polskie klastry i polityka klastrowa”,
w ramach którego była zrealizowana konferencja.
Podkreśliła informację o planowanych konsultacjach społecznych dotyczących raportu Grupy
roboczej ds. polityki klastrowej, zawierającym rekomendacje do kierunków polityki
klastrowej w Polsce do 2020 roku. Ostateczna wersja raportu zaprezentowana zostanie we
wrześniu br., a po akceptacji członków Grupy, wydana drukiem. Na zakończenie swojego
wystąpienia przedstawiła wyzwania na przyszłość: przede wszystkim wagę profesjonalnego
zarządzania klastrami, znaczenie rozwoju współpracy pomiędzy podmiotami w kraju
i zagranicą.
Peter Keller, dyrektor węgierskiej organizacji Hungarian Economic Development Centre,
wskazał, że częścią Centrum jest Cluster Development Office - biuro, zajmujące się
wyłącznie polityką klastrową. Zwrócił uwagę, że klastry na Węgrzech nie mają zbyt długiej
historii (pierwsze grona zaczęły się zawiązywać w okresie 2000-2001). Wiązał się on
z licznymi przeszkodami, których część klastrów nie pokonała i doszło do ich rozwiązania.
W 2008 roku Centrum rozpoczęło implementację nowego, czterostopniowego systemu
akredytacyjnego klastrów (odnowionego w roku 2011). Keller objaśnił zasady przyznawania
punktów różnym inicjatywom klastrowym. Wykazywał, że ważne jest uzyskanie przez klaster
jak największej liczby punktów w różnych dziedzinach (m.in. zatrudnienia, orientacji
eksportu, współpracy, innowacyjności, strategii klastra). Uzyskanie akredytacji wiąże się
z nadaniem klastrowi specjalnych przywilejów w postaci m.in. możliwości ubiegania się
o nowe źródła finansowania, preferencyjnego traktowania w niektórych zakresach.
1
Do tej pory akredytację otrzymało 19 klastrów. Ekspert omówił programy krajowe
i międzynarodowe realizowane przez biuro m.in. MAG-CDO – Rozwój klastrów na Węgrzech,
Cluster-COOP, CENTRAMO. Wskazał, że najważniejszymi cechami, którymi obecnie
powinien wykazywać się klaster to: zdolność do zwiększania zatrudnienia, przyciąganie
uwagi obserwatorów, cechy wskazujące na możliwości ciągłego rozwoju i wzrostu. Zwrócił
uwagę na fakt, iż po zmianach rządowych na Węgrzech, dokonano zmian w przepisach.
Pozwoliły one na uproszczenie wielu procedur oraz przepisów obowiązujących klastry.
W ramach podsumowania Keller zwrócił uwagę na konieczność współdziałania, tak na
poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Mówił o konieczności powstawania
transgranicznych platform współpracy między klastrami zbliżonych branż. Ukazał znaczenie
wymiany wiedzy i innowacji pośród gron.
Merete Vestergaard, reprezentującą Duński Klaster Danmarks Maritime Klynge, przedstawiła
działania Klastra Maritime. Główny cel klastra to stworzenie wartości dla swoich członków.
Potencjalni aktorzy klastra muszą widzieć w nim przede wszystkim szansę na rozwój własny,
wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań w swoich jednostkach, czy nawiązywanie
współpracy z zagranicznymi podmiotami. Pani Vestergaard wskazała, że klaster musi być
wsparciem dla swoich członków, wskazywać im drogę do nawiązywania współpracy (w dużej
mierze z jednostkami naukowo-badawczymi). Podkreśliła znaczenie sieciowania,
prowadzenie warsztatów, wspomaganie aktorów w wyszukiwaniu partnerów do współpracy,
organizowania konferencji, a także realizacji wspólnych projektów – zarówno regionalnych,
krajowych, jak i międzynarodowych. Mówiła o potrzebie przenoszenia i wymiany wiedzy
w firmach należących do grona. Maritime bardzo ściśle współpracuje z uniwersytetami,
wyższymi szkołami technicznymi oraz szkołami o specjalizacji techniczno-morskiej
i morskiej. Podała przykład działania Maritime polegającego na wpieraniu edukacji dzieci
w szkołach w zakresie poszerzania wiedzy nt. przemysłu. Zwróciła uwagę na fakt, że w Danii
łatwiej jest uzyskać wparcie od państwa, a świadomość korzyści, które przynosi ciągły rozwój
klastra, jest wysoka.
Philipp Steinkamp, przedstawiciel Klastra Metalowego Brandenburg–Berlin, omówił główne
cele klastra, wskazując jako istotne nawiązanie współpracy z niemieckim Ministerstwem
Gospodarki. Przedstawił źródła finansowania działań klastra – w głównej mierze są to
budżety realizowanych projektów. Podkreślił bardzo dużą rolę w obszarze BerlinBrandenburg organizacji ZAB – Gospodarczej Radzie Rozwoju Brandenburgii. Jako główne
cele instytucji wymienił: innowacyjność (programy, które przynoszą zyski aktorom klastra,
pozwalają na opracowywanie nowych, wspólnych produktów), inwestycje (ciągłe
poszukiwanie inwestorów krajowych i zagranicznych, którzy mogliby wpierać finansowanie
produktów i prac członków klastra), kooperację (rozwijanie i nawiązywanie kontaktów
krajowych i zagranicznych z różnego rodzaju podmiotami, instytucjami oraz jednostkami
samorządowymi) oraz wspomaganie młodych klastrów i firm typu start-up. Nadrzędnym
celem utworzenia agencji było stworzenie miejsca, w którym w sposób kompleksowy
i wszechstronny obsługuje się podmioty. Przede wszystkim ma to ułatwić potencjalnym
aktorom klastra współpracę w szeroko rozumianej sferze przemysłu metalowego w rejonie
Brandenburgii, m.in. dzięki wspomaganiu ich w kwestiach urzędowych.
Prelegent podkreślił, że rejon Brandenburgii obejmuje około 200 firm związanych
z przetwórstwem metali (18% zatrudnionych w rejonie pracuje w tej właśnie branży).
Większość z nich to firmy małe, jednakże dzięki przynależności do klastra mogą realizować
większe projekty, występować w dużych przetargach, zdobywać wyższe dofinansowanie.
2
Zwrócił uwagę, że mimo przynależności do organizacji, aktorzy zachowują autonomię, nie są
również przywiązani do jednego rodzaju produktu. Mówił o znaczeniu sieciowanie klastra.
ZAB jest instytucją młodą, o krótkiej historii. Pierwsze działania rozpoczęte w roku 2007
zakończyły się utworzeniem dwóch klastrów – profil.metall oraz M+E. Ważne było podjęcie
decyzji o nawiązaniu współpracy między podmiotami sektora metalowego oraz
ekoenergetycznego. Działania zostały podjęte ze względu na wymagania UE odnośnie
redukcji emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Aktorzy podjęli się wspólnej realizacji kilku
projektów związanych z tym zagadnieniem. Steinkamp podkreślił wagę współpracy między
podmiotami zlokalizowanymi w najbliższym sąsiedztwie, która powinna być podejmowana
na różnych poziomach.
Camilla Krogh Christensen, przedstawicielka szwedzkiego Cluster 55, podkreśliła, znaczenie
wspólnej dyskusji aktorzy i koordynatora klastra na tematy związane z rozwijaniem
współpracy wewnętrznej, krajowej i zagranicznej. Zwróciła uwagę, że Szwecja jest znana
z prężnego rozwoju sfery ICT – stąd istniało wiele przesłanek, że w regionie powstanie
klaster tej branży. Dostęp do nowoczesnych technologii w Szwecji jest praktycznie
nieograniczony. Prelegentka wyjaśniła, że w regionie, w którym utworzony został klaster
występuje duży niedobór inżynierów. Jednakże klaster radzi sobie z tym problemem dzięki
ścisłej współpracy z Europejskim Biurem Karier, które oferuje preferencyjne warunki
zatrudnienia młodym inżynierom z całej Europy.
Obecnie grono skupia 390 firm, w tym wiele firm typu start-up. Ogromną zaletą jest
obecność aż 7 inkubatorów w regionie – to pozwala na przyspieszanie wielu działań,
szczególnie tych, związanych z innowacyjnością i przepływem nowych pomysłów.
Christensen podkreślała, że bardzo istotna jest ścisła współpraca między aktorami klastra, ale
z zachowaniem maksymalnej autonomii w działaniach.
Zwróciła uwagę na główne zadania klastra, wśród których przede wszystkim należy
wymienić: wspomaganie aktorów w poszukiwaniu partnerów do współpracy, wyznaczanie
ścieżki naukowej rozwoju, ułatwianie startu i aklimatyzacji (również na rynkach poza
zasięgiem klastra), przygotowanie do nowych kierunków działań, wspomaganie w wyborze
i realizacji projektów. Jako główne sposoby zainteresowania nowych oraz integracji już
działających w klastrze podmiotów Christensen wymieniała m.in. umiędzynarodowienie
współpracy, sieciowanie, wspólne przygotowanie i prowadzenie projektów, spotkania
w ramach różnego rodzaju warsztatów i konferencji.
Po wystąpieniu wszystkich przedstawicieli klastrów zagranicznych, głos został oddany
uczestnikom konferencji. Padały pytania m.in. o sposoby finansowania klastrów, wysokość
składek przeznaczonych na cele związane z funkcjonowaniem grona. Interesowano się w jaki
sposób przyciągają oni studentów, absolwentów uczelni i szkół technicznych, a także co
przyczynia się do tego, że chętnie pozostają oni w stałej współpracy z klastrem.
Jerzy
Ruszała,
przedstawiciel
Urzędu
Marszałkowskiego
Województwa
Zachodniopomorskiego, podkreślił, że władze województwa zachodniopomorskiego
pokładają duże nadzieje w rozwoju klastrów w regionie. Zwrócił uwagę na fakt, iż obecnie
Wydział Rozwoju Regionalnego Urzędu kładzie duży nacisk na ukierunkowanie jednostki na
klastry. Prelegent przedstawił nowe podejście uwzględnione w Regionalnym Programie
Operacyjnym – nowe osie zarządzania finansami i dotacjami, wprowadzenie nowych
narzędzi, organizację wielu konkursów, których efektem ma być stała poprawa warunków
3
gospodarczych województwa. Wspomniał o dwóch dużych inicjatywach realizowanych
w regionie – Jeremie i Jessica.
Jako misję strategiczną województwa zachodniopomorskiego Ruszała wymienił stabilny
i zrównoważony rozwój gospodarczy regionu z zachowaniem ciągłego wzrostu aktywności
gospodarczej i społecznej oraz zachowanie zgodności ze strategiami Unii Europejskiej.
Wskazał na ogromny problem, jakim jest zanikanie podstawowych funkcji dużych miast
regionu. Z uwagi na to, powstała koncepcja rozwoju miast województwa, a także planowana
jest specjalna interwencja dla rozwoju regionu zachodniopomorskiego. Ma to pozwolić na
wyrównanie różnic między Pomorzem Zachodnim, a pozostałymi województwami
znajdującymi się w zachodniej Polsce. Przedstawiciel Urzędu podkreślił, że najważniejszym
celem dla klastrów w regionie powinno być dążenie do współpracy, przede wszystkim
transgranicznej. To naturalni sąsiedzi województwa powinni być motorem jego wzrostu.
Prelegent zaznaczył, że aby wspomóc przedsiębiorców oraz klastry w wytężonej pracy, Urząd
oferuje im wsparcie wizerunkowe oraz pomoc w nawiązywaniu kontaktów. Także wparcie
strategiczne oraz kształtowanie atrakcyjności inwestycyjnej miałoby wspomagać wzrost
gospodarczy. Jako główne cele na najbliższe lata, Ruszała wymienił m.in. postęp techniczny
regionu, ożywienie sfery jednostek badawczo-rozwojowych. Pierwsze ważne działania
zostały już podjęte – w regionie powstało Centrum Obsługi Inwestora oraz Biuro Wspierania
Przedsiębiorczości – wszystko po to, aby uatrakcyjnić region dla potencjalnych inwestorów
i przedsiębiorców. W kształtowaniu pozytywnej atmosfery gospodarczej oraz ciągłego
rozwoju województwa, bardzo dużą rolę będą pełniły klastry.
Profesor Piotr Niedzielski, Dziekan Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu
Szczecińskiego, zwrócił uwagę na istotę współpracy między różnymi jednostkami –
biznesowymi, samorządem terytorialnym oraz uczelniami. Podkreślił, że rolą nowoczesnej
uczelni są już nie tylko dydaktyka i badania naukowe, ale również wspieranie rozwoju
regionu. Wzrost gospodarczy oraz stworzenie odpowiedniej atmosfery innowacyjności
i biznesu w regionie, przyciągałoby nie tylko inwestorów, ale także ludzi młodych, chętnych
do rozpoczęcia nauki, a potem pracy we wciąż rozwijającym się województwie. Dzięki takim
działaniom, województwo zachodniopomorskie miałoby szansę stać się „kreatywną
metropolią”. Kierunkiem współpracy powinny być kraje skandynawskie.
Niedzielski podkreślił, że obecnie powstają liczne zaplecza naukowe, które w przyszłości
mają służyć regionowi – Centrum Dydaktyczno-Badawcze Nanotechnologii ZUT (72
laboratoria, badania nano-technologiczne, nano-biotechnologii przemysłowej), Regionalne
Centrum Innowacji i Transferu Technologii ZUT (produkty dla przemysłu), Centrum
Transferu Technologii Morskich Akademii Morskiej (regionalna platforma wymiany wiedzy,
budowa portu przeładunkowego gazu ciekłego, Centrum Technologii Nawigacyjnych).
Swoje usługi dla klastrów, przedsiębiorców i jednostek naukowych oferują też: Technopark
Pomerania, Laboratorium Badawczo-Rozwojowe eLBRUS Uniwersytetu Szczecińskiego
(prowadzenie badań i usług dla przemysłu), Centrum Biologii Molekularnej, Service InterLab (wsparcie usług, Centrum biznesowo-menedżerskie). Pan Dziekan podkreślał, że
Uniwersytet jest partnerem chętnym do szeroko zakrojonej współpracy z klastrami regionu.
Zwrócił uwagę na korzyści, ścisłego współdziałania – tak dla klastrów i ich aktorów, jak i dla
szkolnictwa wyższego regionu.
Stanisław Szultka, moderator konferencji oraz ekspert w projekcie „Polskie klastry i polityka
klastrowa”,, podsumował wystąpienia gości zwracając uwagę na to, że dzięki zaangażowaniu
4
jednostek otoczenia biznesu, badawczo-rozwojowych, samorządowych oraz przedsiębiorców,
województwo zachodniopomorskie ma szansę na dynamiczny rozwój oraz osiągnięcie
wzrostu gospodarczego równego innym województwom.
Ostatnią część konferencji stanowił panel dyskusyjny, w którym udział wzięły osoby
zaangażowane w tematykę klastrową w regionie:








Jacek Drożdżal - Zachodniopomorski Klaster Chemiczny ‘Zielona Chemia’
Andrzej Podlasiński - Zachodniopomorski Klaster Morski
Katarzyna Witkowska - Klaster ICT Pomorze Zachodnie
Marzena Frankowska - Klaster Metalowy Metalika
Zbigniew Zbroja - Klaster turystyczny Berlin-Szczecin-Bałtyk
Krystyna Woźniak - Klaster Stowarzyszenia Przetwórców Szkła Budowlanego
Arkadiusz Marchewka - Klaster Morski Pomorza Zachodniego
Jerzy Ruszała – Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego
Stanisław Szultka przedstawił zagadnienie funkcjonowania klastrów w obszarach
transgranicznych. Wskazał różnice pomiędzy klastrami transgranicznymi a współpracą
transgraniczną klastrów. Klaster transgraniczny to jeden organizm gospodarczy działający na
terenie dwóch krajów, natomiast w przypadku współpracy transgranicznej są to dwa odrębne
organizmy podejmujące wspólne działania. Moderator omówił problemy związane z tego
typu współpracą, dotyczące m.in. braku komplementarnego potencjału gospodarczego po
drugiej stronie granicy oraz konieczności zachowania tajemnic państwowych.
Tematem przewodnim panelu dyskusyjnego była rola klastrów we współpracy
transgranicznej. W trakcie dyskusji panelowej reprezentanci klastrów wskazali dobre praktyki
w realizacji projektów międzynarodowych. Podkreślali, że szukają perspektyw rozwoju także
poza lokalnym rynkiem – konsekwentnie dążą do zagranicznej ekspansji. Jak zauważył
Zbigniew Zbroja, największe możliwości rozwojowe pojawiły się w momencie otwarcia
granic w 2007 roku. Dzięki temu pojawiło się miejsce styku dwóch systemów gospodarczych,
wyzwalające nowy potencjał innowacyjności. Wtedy też kształtowały się dwa
zachodniopomorskie powiązania: klaster „Zielona Chemia” i klaster turystyczny BerlinSzczecin-Bałtyk. Obecnie klaster „Zielona Chemia” realizuje projekt pod nazwą „Chemiki”,
do którego zaprasza partnerów z Niemiec i Szwecji. Współpracuje także z klastrem KuVBB
z Brandenburgii. Z kolei klaster turystyczny Berlin-Szczecin-Bałtyk nawiązał współpracę,
oprócz z klastrami z Brandenburgii, także z Meklemburgii.
Uczestnicy spotkania podkreślali kluczową rolę zaufania w budowaniu współpracy pomiędzy
członkami klastra. Zauważono, że jasno zdefiniowane cele biznesowe i konkretne zadania nie
są w stanie zastąpić nieformalnych relacji pomiędzy przedsiębiorcami. Osiągnięcie
porozumienia wymaga jednak czasu, który bardzo szybko upływa. Marzena Frankowska
wskazała, że na spotkaniu, podczas którego został formalnie powołany klaster metalowy
Metalika, przedsiębiorcy mieli bardzo ambitne cele, m.in. stworzenie wspólnego produktu,
a po roku okazało się, że dopiero poznają się nawzajem i uczą kooperować.
Paneliści wskazywali na istotne znaczenie – szczególnie w przypadku współpracy
z zagranicznymi partnerami – rozpoznawalnej marki. Praktycznym przykładem jest klaster
turystyczny Berlin-Szczecin-Bałtyk, który posiada w nazwie znane na całym świecie miasto.
5
Podkreślano potrzebę zidentyfikowania swojego potencjału w branży i znaczenia dla
gospodarki regionu, dzięki czemu klaster może być partnerem dla władz samorządowych
i oczekiwać określonych działań.
Paneliści zwracali uwagę na szereg problemów jak budowa zaufania pomiędzy
przedsiębiorstwami, finansowanie klastrów międzyregionalnych, rozwoju infrastruktury np.
pogłębienia toru wodnego istotnego dla przedsiębiorstw z branży morskiej, czy wpływie na
zmiany regulacji publicznych.
Uczestnicy dyskusji zaznaczyli jednak, że napotykane przez przedsiębiorców wyzwania mogą
mobilizować ich do współpracy. Katarzyna Wilkowska stwierdziła, że „dużo łatwiej jest
wtedy kiedy istnieją realne problemy, które trzeba przezwyciężyć. Wtedy te procesy dużo
szybciej zachodzą”. Z kolei Krystyna Woźniak z Klastra Stowarzyszenia Przetwórców Szkła
Budowlanego podkreślała, że motywem do zawiązania klastra była chęć przedsiębiorców do
wspólnego rozwiązywania problemów. Uważali, że w ten sposób łatwiej będzie im przetrwać
w trudnych warunkach gospodarczych.
W trakcie dyskusji zwrócono uwagę na zagadnienie finansowania międzyregionalnych
klastrów. Na problem ten zwróciła uwagę m.in. Katarzyna Frankowska z Klastra Metalowego
Metalika, który funkcjonuje na terenie województwa zachodniopomorskiego,
wielkopolskiego oraz pomorskiego i z tego powodu nie może skorzystać ze wsparcia
z Regionalnych Programów Operacyjnych. Podkreślono jednak, że można realizować
wspólne projekty bez dofinansowania ze środków publicznych. Przykładem takiego klastra
jest Klaster Stowarzyszenia Przetwórców Szkła Budowlanego, który realizuje projekty razem
z jednostkami naukowymi na zasadach partnerskich lub ze środków własnych.
Niektórzy reprezentanci klastrów wspominali, że kiedy zaczęto finansować pierwsze projekty
związane z rozwijaniem przedsiębiorczości, niemal wszyscy mogli ubiegać się
o finansowanie. Obecnie zmniejsza się ilość środków i rośnie konkurencja, więc uzyskanie
finansowania jest coraz trudniejsze. Odnosząc się do tego zagadnienia, Jerzy Ruszała
z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego mówił: „klastry będą
musiały mieć jasno określone ścieżki rozwoju, a inwestycje będą musiały mieć charakter
komercyjny i się po prostu zwracać”. Dodał, że w przyszłej perspektywie finansowej będzie
więcej ograniczeń (związanych m.in. ze smart specialization) i klastry powinny się dobrze do
niej przygotować, pracując nad przemyślanym biznesplanem.
6
Impreza towarzysząca – wystawa
Swoje stoiska przygotowało siedmiu wystawców:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Zachodniopomorski Klaster Chemiczny „Zielona Chemia”
Zachodniopomorski Klaster Morski
Klaster ICT Pomorze Zachodnie
Klaster Metalowy Metalika
Transgraniczny Klaster Szlak wodny Berlin-Szczecin-Bałtyk
Klaster Stowarzyszenia Przetwórców Szkła Budowlanego
Klaster Morski Pomorza Zachodniego
Konferencja została zorganizowana w ramach przedsięwzięcia PARP: „Polskie klastry
i polityka klastrowa”.
Przedsięwzięcie PARP jest współfinansowane przez Unię Europejską ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój
zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”
z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, poddziałanie 2.1.3.
7