„Program edukacyjny dotyczący alergicznego nieżytu nosa”

Tekst: dr n. med. Mikołaj Dąbrowski, Klinika Chirurgii Kręgosłupa, Ortopedii Onkologicznej
i Traumatologii, Ortopedyczno-Rehabilitacyjny Szpital Kliniczny im. Wiktora Degi
Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
„Program edukacyjny dotyczący alergicznego nieżytu nosa”
Streszczenie:
Alergiczny nieżyt nosa jest obecnie jedną z najczęściej występujących chorób alergicznych na
świecie. Do jego charakterystycznych objawów zalicza się wodnisty wyciek z nosa, świąd,
kichanie i blokadę nosa, czemu towarzyszą często objawy ze strony spojówek. Symptomy
alergicznego nieżytu nosa znacząco upośledzają życie codzienne i zawodowe pacjenta,
obniżając przy tym jakość jego życia. Głównym celem niniejszego artykułu jest
przedstawienie zebranych danych na temat wiedzy pacjentów z zakresu informacji
o alergicznym nieżycie nosa. Analiza uzyskanych wyników pokazała, że wiedza pacjentów
w zakresie niefarmakologicznych metod leczenia alergicznego nieżytu nosa pozostaje
na niewystarczającym poziomie. Analiza problemu została przedstawiona w oparciu o wyniki
programu edukacyjnego zrealizowanego przez firmę Quality Audit House w okresie od maja
do listopada 2014 roku. Do zebrania danych wykorzystano wywiad kwestionariuszowy.
W programie wzięło udział 3 760 pacjentów oraz 158 lekarzy.
Słowa kluczowe : alergiczny nieżyt nosa, alergia

Wprowadzenie
Alergiczny nieżyt nosa (ANN) to zespół objawów klinicznych wywołanych przez reakcję
zapalną błony śluzowej nosa spowodowaną określonym alergenem. Głównymi objawami
ANN są wyciek wodnistej wydzieliny, upośledzenie drożności nosa, świąd i kichanie.
Objawy te mogą występować przewlekle lub okresowo. Mimo, że ANN manifestuje się
przede wszystkim objawami ze strony nosa, to obecnie uważany jest za chorobę
ogólnoustrojową, która w znaczącym stopniu zmniejsza efekty wydajności pracy i nauki
chorych oraz wpływa na pogorszenie się jakości ich życia. Alergiczny nieżyt nosa jest
1
chorobą dzieci i osób młodych, zwykle poniżej 20 roku życia, choć zapadają na niego także
osoby starsze. Ocenia się, że choruje na niego 10-25% osób na całym świecie1.
Do głównych alergenów odpowiedzialnych za ANN należą alergeny roztoczy kurzu
domowego, pyłków roślin, zarodniki grzybów pleśniowych, alergeny odzwierzęce
i tzw. alergeny zawodowe np. formaldehyd czy mąka2. Częstotliwość występowania
alergicznego nieżytu nosa wzrasta i jest związana ze zmianami stylu życia i sposobu
odżywiania, zwiększonym narażeniem na alergeny i czynniki drażniące, postępującym
zanieczyszczeniem środowiska, a także zwiększonym narażeniem na stres3.
Co istotne, choroba wiąże się z 2-3-krotnie zwiększonym ryzykiem rozwoju astmy.
W krajach, gdzie zachorowalność na astmę oskrzelową jest rzadka, czyli dotyka poniżej
5% populacji, rzadko rozpoznawalny jest nieżyt nosa. Natomiast w krajach o dużej
zachorowalności na astmę, alergiczny nieżyt nosa jest rozpoznawalny u 15-20% populacji.
Wyniki badań pokazały, że w ciągu 10 lat obserwacji, astma oskrzelowa rozwinęła się
u 20% dzieci dotkniętych alergicznym nieżytem nosa4.
Terapia ANN jest złożona i obejmuje unikanie ekspozycji na alergeny, leczenie
farmakologiczne, immunoterapię alergenową oraz w skrajnych przypadkach zabieg
chirurgiczny. Naczelną zasadą jest rozpoczynanie leczenia od leków przeciwhistaminowych
w sezonowych lub niezbyt nasilonych objawach całorocznego alergicznego nieżytu nosa5.

Cel i założenia programu edukacyjnego
Głównym celem programu edukacyjnego było zebranie danych na temat wiedzy
pacjentów o alergicznym nieżycie nosa oraz ich edukacja na ten temat. Drugim ważnym
celem była prezentacja przyczyn objawów, jak również działań profilaktycznych
zapobiegających
alergicznemu
nieżytowi
nosa.
Założeniem
programu
było
także
przedstawienie pacjentom metod leczenia i diagnostyki choroby.

Czas i zakres trwania programu edukacyjnego
Program edukacyjny realizowano na terenie całej Polski od maja do listopada 2014 roku.
Wzięło w nim udział 3760 pacjentów i 158 lekarzy-edukatorów. W programie uczestniczyli
pacjenci ze zdiagnozowanym alergicznym nieżytem nosa oraz pacjenci zagrożeni w ocenie
lekarza wystąpieniem alergicznego nieżytu nosa (pacjenci, u których lekarz przeprowadził
wywiad i/lub badanie, na podstawie których ocenił, że pacjent jest narażony na wystąpienie
alergicznego nieżytu nosa np. ze względu na narażenie na silne czynniki ryzyka ANN).
2
Metodologia i technika programu edukacyjnego
W celu przeprowadzenia edukacji zastosowano wystandaryzowaną technikę badawczą
w postaci wywiadu kwestionariuszowego z użyciem narzędzia badawczego – kwestionariusza
wywiadu. Podczas wizyty u lekarza pacjent udzielał odpowiedzi na twierdzenia testu wiedzy.
Następnie lekarz przeprowadzał edukację i przekazywał pacjentowi broszurę edukacyjną.

Rezultaty programu edukacyjnego
100,0%
85,7%
90,0%
80,0%
92,4%
91,9%
88,3%
79,8%
79,1%
69,4%
70,0%
58,1% 58,8%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
T1
T2
T3
T4
T5
T6
T7
T8
T9
Wykres 1. Rozkład odpowiedzi prawidłowych na 9 pytań testu wiedzy
T1. W Polsce na alergiczny nieżyt nosa cierpi aż 25% populacji
T2. W alergicznym nieżycie nosa proces chorobowy rozwija się w obrębie błony śluzowej nosa, ale może
dotyczyć również gardła, krtani i spojówek.
T3. Objawy ANN upośledzają jakość życia chorego i znacznie obniżają wydajność pracy oraz wyniki
w nauce.
T4. Uciążliwe objawy ANN głównie wywołują alergeny roztocza kurzu domowego, alergeny pyłku roślin
oraz alergeny zwierząt domowych.
T5. Nieleczony alergiczny nieżyt nosa może zwiększyć ryzyko zachorowania na astmę oskrzelową.
T6. ANN można zwalczyć za pomocą domowych metod leczenia.
T7. Podczas szczytu pylenia roślin, na których pyłki jesteśmy uczuleni, należy unikać zamkniętych
pomieszczeń i jak najczęściej przewietrzać mieszkanie.
T8. Poza terapią ANN opartą na lekach, zalecane jest unikanie lub zminimalizowanie kontaktu z czynnikiem
uczulającym i nasilającym objawy ANN.
T9. Osoba cierpiąca z powodu ANN, stosująca leki najnowszej generacji może bez przeszkód prowadzić
pojazdy i obsługiwać maszyny, ponieważ nie powodują one senności.
3
Analiza rozkładu odpowiedzi na 9 twierdzeń testu wiedzy wykazała, iż cztery z nich
uzyskały pożądany odsetek prawidłowych odpowiedzi na poziomie co najmniej 80%.
Na szczególną uwagę zasługuje twierdzenie czwarte („Uciążliwe objawy ANN głównie
wywołują alergeny roztocza kurzu domowego, alergeny pyłku roślin oraz alergeny zwierząt
domowych”), na które poprawnej odpowiedzi udzieliło 92,4% uczestników programu.
Pozostałymi trzema sformułowaniami, które uzyskały wysokie odsetki prawidłowych
odpowiedzi były: sformułowanie drugie („W alergicznym nieżycie nosa proces chorobowy
rozwija się w obrębie błony śluzowej nosa, ale może dotyczyć również gardła, krtani
i spojówek”) – 91,9%; sformułowanie trzecie („Objawy ANN upośledzają jakość życia
chorego i znacznie obniżają wydajność pracy oraz wyniki w nauce”) – 85,7% oraz
sformułowanie ósme („Poza terapią ANN opartą na lekach, zalecane jest unikanie lub
zminimalizowanie kontaktu z czynnikiem uczulającym i nasilającym objawy ANN”) –
88,3%.
T1
T2
T3
T4
T5
T6
T7
T8
T9
błędne
4,1%
2,7%
6,7%
2,2%
4,0%
24,7%
29,1%
4,9%
2,9%
„nie wiem”
26,5%
5,4%
7,6%
5,4%
16,9%
17,2%
12,1%
6,8%
17,3%
Tabela 1. Rozkład odpowiedzi nieprawidłowych – błędnych oraz „nie wiem” na 9 pytań testu wiedzy
Analiza rozkładu nieprawidłowych odpowiedzi na 9 twierdzeń testu wiedzy wykazała,
że w większości przypadków wynikały one z niewiedzy pacjentów, a nie z błędnych
przekonań. Największy odsetek odpowiedzi „nie wiem” odnotowano w sformułowaniu
pierwszym („W Polsce na alergiczny nieżyt nosa cierpi aż 25% populacji”) – 26,5%.
Najwięcej trudności sprawiły edukowanym twierdzenia: szóste („ANN można zwalczyć
za pomocą domowych metod leczenia”) – tylko 58,1% poprawnych wskazań oraz siódme
(„Podczas szczytu pylenia roślin, na których pyłki jesteśmy uczuleni, należy unikać
zamkniętych pomieszczeń i jak najczęściej przewietrzać mieszkanie”) – 58,8% prawidłowych
odpowiedzi.

Wnioski i rekomendacje
Głównym celem programu było zebranie danych na temat wiedzy pacjentów
o alergicznym nieżycie nosa oraz ich edukacja w tym zakresie. Jak pokazały wyniki
przeprowadzonego
programu
edukacyjnego,
wiedza
pacjentów
w
zakresie
niefarmakologicznych metod leczenia pozostaje na niewystarczającym poziomie. Dalsza
4
edukacja pacjentów jest niezbędna, ponieważ jak pokazują dane, najwięcej trudności sprawiło
edukowanym twierdzenie dotyczące zwalczania alergicznego nieżytu nosa za pomocą
domowych metod leczenia. Dowodzi to, że pacjenci posiadali niski poziom wiedzy na temat
metod leczenia alergicznego nieżytu nosa. Jest to wysoce niepokojące zważywszy na to,
że postępowanie terapeutyczne w ANN obejmuje unikanie ekspozycji na alergen, leczenie
farmakologiczne, immunoterapię swoistą oraz jako leczenie wspomagające – zabieg
chirurgiczny6. Terapia przyniesie sukces dopiero wtedy, gdy będzie uwzględniała każdy
z tych elementów, dostosowany indywidualnie do pacjenta. Świadomość holistycznego
charakteru terapii przeciwhistaminowej przyspieszy proces leczenia i pozwoli na skuteczne
ustrzeżenie się pacjenta przed alergenami. Kolejnym obszarem wymagającym szczególnego
wkładu edukacyjnego jest profilaktyka alergicznego nieżytu nosa objawiająca się unikaniem
ekspozycji na alergeny. Warto uświadomić pacjentom, że zminimalizowanie kontaktu
z alergenem nie należy do prostych działań. Chorzy powinni mieć na uwadze, że przebywanie
w zamkniętych pomieszczeniach ogranicza wpływ alergenów w postaci pyłków roślin, ale
zwiększa natomiast wpływ alergenów w postaci kurzu domowego. Z tego względu należy
wdrażać programy kontroli narażenia na alergeny kurzu domowego, które obejmują głównie
częste sprzątanie, pranie.
Niska świadomość pacjentów w zakresie powyższej problematyki była również częściowo
wynikiem niewystarczającego poziomu wiedzy na temat dużego rozpowszechnienia choroby.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) problem dotyczy 400 mln osób
na świecie. W Polsce średnia zachorowalność kształtuje się na poziomie około 22%7.
Ponadto, zainteresowanie i edukacja z zakresu alergicznego nieżytu nosa jest ważna
ze względu na to, iż jest on najczęstszą przyczyną występowania astmy oskrzelowej8.
Edukacja pacjentów dotycząca skali i specyfiki ANN zwróci ich uwagę na istotę choroby oraz
możliwe jego powikłania.
Zasadność przeprowadzenia kolejnej edycji programu potwierdza również fakt,
iż większość nieprawidłowych odpowiedzi uczestników wynikała z ich niewiedzy, a nie
z błędnych przekonań.
5
Piśmiennictwo
1
Samoliński B. i zespół autorów, Zasady postępowania w alergicznym nieżycie nosa. Wytyczne lekarzy
Rodzinnych w Polsce, Łódź 2012.
2
Samoliński B. i zespół autorów, Zasady postępowania w alergicznym nieżycie nosa. Wytyczne lekarzy
Rodzinnych w Polsce, Łódź 2012.
3
Jurkiewicz D., Przewlekły alergiczny nieżyt nosa, Przewodnik Lekarza 2003, 1, s 24-26.
4
Świerczyńska-Krępa M., Alergiczny nieżyt nosa, mp.pl
5
Samoliński B., Komorowski J., Terapia nieżytów nosa, Przewodnik lekarza 2006, s 45
6
Brzozonowski W. Standardy diagnostyczne i terapeutyczne alergicznego nieżytu nosa, viamedica.pl
7
Lewandowska-Polak A., Kowalski M., Leki przeciwhistaminowe w leczeniu alergicznego nieżytu nosa miejsce dla rupatadyny, esculap.com
6