Kazanie Lux orta (tłum. Piotr Roszak)

ROCZNIK TOMISTYCZNY
3 (2014)
I
OΩMI∑MO∑ TA XPONIKA
ANNARIUS THOMISTICUS
THOMISTIC YEARBOOK
THOMISTISCHE JAHRBUCH
ANNUAIRE THOMISTIQUE
ANNUARIO TOMISTICO
TOMISTICKÁ ROČENKA
ROCZNIK TOMISTYCZNY
3 (2014)
Naukowe Towarzystwo Tomistyczne
WARSZAWA
KOMITET REDAKCYJNY / EDITORIAL BOARD:
Michał Zembrzuski (sekretarz / secretary), Maciej Słęcki, Magdalena Płotka (zastępca
redaktora naczelnego / deputy editor), Dawid Lipski, Izabella Andrzejuk, Artur Andrzejuk
(redaktor naczelny / editor-in-chief )
RADA NAUKOWA / SCIENTIFIC COUNCIL: Adam Wielomski, Stanisław Wielgus,
Tomasz Stępień, Antoni B. Stępień, Sławomir Sobczak, Arkady Rzegocki, Andrzej
Maryniarczyk, Marcin Karas, Krzysztof Kalka, Marie-Dominique Goutierre, Mieczysław
Gogacz, Paul J. Cornish, Mehmet Zeki Aydin, Wojciech Falkowski, Artur Andrzejuk,
Anton Adam.
RECENZENCI / REVIEWERS
Antoni B. Stępień
Marie-Dominique Goutierre
Marek Prokop
REDAKCJA JĘZYKOWA / LANGUAGE EDITORS
Maciej Igielski (język polski), Adam Filipowicz (łacina, greka), Magdalena Płotka (łacina,
angielski), Izabella Andrzejuk (francuski), Michał Zembrzuski (łacina)
PROJEKT OKŁADKI
Mieczysław Knut
OPRACOWANIE GRAFICZNE, SKŁAD I ŁAMANIE
Maciej Głowacki
© Artur Andrzejuk / Naukowe Towarzystwo Tomistyczne (wydawca / editor)
Warszawa 2014
ISSN 2300-1976
Rocznik Tomistyczny ukazuje się dzięki pomocy Jacka Sińskiego
Redakcja Rocznika Tomistycznego
ul. Klonowa 2/2
05-806 Komorów
POLSKA
Druk i dystrybucja:
WYDAWNICTWO von borowiecky
05–250 Radzymin
ul. Korczaka 9E
tel./fax (0 22) 631 43 93
tel. 0 501 102 977
www.vb.com.pl
e–mail: [email protected]
7TMWXVIƛGM
3H6IHEOGNM.........................................................................................................................................................9
Andrzej Maryniarczyk
'zƟTS½PS^S½Mƛ[8SQEW^E^%O[MRY[G^EWEGLTSWXQIXE½^]G^R]GL# ..............................11
Artur Andrzejuk
)X]OEGLVSRMIRMESWzF>EV]WTVSFPIQEX]OM.......................................................................................23
6S^TVE[]MEVX]OYđ]
MikSđaj /raWnSdƗFWki
8ISVMESWSFS[]GLVIPEGNMMWXRMIRMS[]GLNEOSJYRHEQIRXVSH^MR][½PS^S½M1MIG^]WđE[E
+SKEG^E...............................................................................................................................................................45
MaKdaPena 4đStka
4VEOX]G^R][]QMEVTS^RERMEWEQIKSWMIFMI[YNƗGMY8SQEW^E^%O[MRY..............................61
MicLađ >eQFrzuWki
'^]TS^RERMINIWX[]ƟW^IRMƟQMđSƛƕ#9^EWEHRMIRMI[]ƟW^SƛGMMRXIPIOXYREH[SPƓ
[YNƗGMY8SQEW^E^%O[MRY.......................................................................................................................75
7đa[SQir /SzerWki
7XSWYRIOGRzXHSYG^Yƕ[½PS^S½Mƛ[8SQEW^E^%O[MRYRETV^]OđEH^MIGRSX]
QƗWX[E................................................................................................................................................................99
4auPa &ePina4raƟQS[Wka
(PEG^IKSG^]RMQ]^đS#8VzNTSH^MEđTV^]G^]R^đEQSVEPRIKS[IHđYKƛ[8SQEW^E
^%O[MRY...........................................................................................................................................................113
+rzeKSrz &aranS[Wki
7TVE[MIHPM[SƛƕMGRSXEWTVE[MIHPM[SƛGMNEOSTSHWXE[EIX]OMTVE[RMG^IN............................129
.akuF ;zjcik
4V]RG]TMETIHEKSKMOM;SOzđ½PS^S½G^R]GLTSHWXE[[]GLS[ERME[YNƗGMY1MIG^]WđE[E
+SKEG^E.............................................................................................................................................................139
-zaFePPa Andrzejuk
)X]OE[WđYƟFMIEWGIX]OM6SPEGRzXQSVEPR]GL[Ɵ]GMYHYGLS[]QG^đS[MIOE[YNƗGMY
%PIOWERHVEƞ]GLPMƙWOMIKS..........................................................................................................................157
AKnieWzka /PiQWka
>REG^IRMIY^EWEHRMIƙ½PS^S½G^RSIX]G^R]GLHPEOSRGITGNM^Vz[RS[EƟSRIKS
VS^[SNY.............................................................................................................................................................173
Marcin /PiQWki
%RXVSTSGIRXV]G^REEFMSGIRXV]G^REOSRGITGNEIX]OMƛVSHS[MWOS[INRETV^]OđEH^MIYNƗƕ
8EHIYW^EƚPMTOMM>H^MWđE[]4MƓXIO.........................................................................................................187
Artur Andrzejuk
)X]OETVEGS[RMOEREYOM.............................................................................................................................205
8đYQEG^IRME
4iStr 6SWzak
1EVMSPSKMEƛ[MEXđE/SQIRXEV^HSTV^IOđEHYOE^ERMELux ortaƛ[8SQEW^E
^%O[MRY..........................................................................................................................................................219
8SQaWz z Ak[inu
/E^ERMILux ortaXđYQ4MSXV6SW^EO.................................................................................................223
Artur Andrzejuk
0IOGNE-Komentarza8SQEW^E^%O[MRYHSEtyki Nikomachejskiej.;WXƗT8đYQEG^E......241
8SQaWz z Ak[inu
KomentarzHSEtyki Nikomachejskiej.0IOGNEXđYQ%VXYV%RHV^INYO................................244
*ernand :an 7teenFerKLen
8SQM^QXđYQ-^EFIPPE%RHV^INYO........................................................................................................255
7TVE[S^HERMEMVIGIR^NI
MicLađ >eQFrzuWki
7TVE[S^HERMI^Á7]QTS^NYQ^SOE^NMYVSG^]WXSƛGMƛ[8SQEW^E^%O[MRY².................... 267
6adSWđa[ 7ieQiSnek
'^]MWXRMINIIX]OERMI^EPIƟRE[^KPƗHIQ3FNE[MIRME#2EQEVKMRIWMIOWMƓƟOM6EPTLE
1G-RIVR]´IKS>EKEHRMIRMIIX]OMGLV^IƛGMNEƙWOMIN................................................................................273
-zaFePPa Andrzejuk
6IGIR^NE.>EXSVS[WOMSynderesis et conscientia. Koncepcja podmiotowej normy moralnej
[XIOWXEGL8SQEW^E^%O[MRY¯NINƝVzHđEMOSRX]RYEGNIVIH1>IQFV^YWOM%%RHV^INYO
;]HE[RMGX[SZSRFSVS[MIGO];EVW^E[EWW......................................................... 289
Artur Andrzejuk
6IGIR^NEƚ[8SQEW^^%O[MRY3GRSXEGLVS^YQY/SQIRXEV^HS:-OWMƗKM„Etyki
nikomachejskiej” ArystotelesaTV^IOđEHMSTVEGS[ERMI1+đS[EPE./SWXEƛ
13XPI[WOE;>MzđOS[WOM;VSGđE[WW..................................................................293
4SPIQMOMMH]WOYWNI
9rWzuPa ;SPWka
(]WOYWNEREHOWMƓƟOƓ%VXYVE%RHV^INYOETX1IXE½^]OESFIGRSƛGM;WXƗTHSXISVMMrelacji
SWSFS[]GL;EVW^E[EWW.....................................................................................................299
Marek P. Prokop
8SQEW^^%O[MRY¯XISPSKG^]½PS^SJ/MPOEY[EKHSEVX]OYđY;+SPSROMSt Thomas
H´%UYMRIRXERXUYITLMPSWSTLIPITVSFPrQIHIWWSYVGIWÁ6SG^RMO8SQMWX]G^R]²
W¯.....................................................................................................................................................327
2SXES%YXSVEGL..........................................................................................................................................337
8EFPISJGSRXIRXW
)HMXSVMEP.................................................................................................................................................................9
Andrzej Maryniarczyk
;LEX´WEJXIV8LSQEW%UYMREW´TLMPSWSTL]MRTSWXQIXETL]WMGEPXMQIW#.........................................11
Artur Andrzejuk
)XLMGWSJTIVWSRTVSXIGXMSR%RSYXPMRISJTVSFPIQW.....................................................................23
(MWWIVXEXMSRWERHEVXMGPIW
Mikođaj /raWnodƗFWki
8LISV]SJTIVWSREPI\MWXIRXMEPVIPEXMSRWEWEJSYRHEXMSRSJJEQMP]MR1MIG^]WđE[
+SKEG^´WTLMPSWSTL].......................................................................................................................................45
MaKdaPena Pđotka
4VEGXMGEPEWTIGXSJWIPJGSKRMXMSRMR8LSQEW%UYMREW´EGGSYRX...................................................61
MicLađ >eQFrzuWki
-WGSKRMXMSRFIXXIVXLERPSZI#.YWXM½GEXMSRSJMRXIPPIGX´WWYTIVMSVMX]SZIV[MPPMR8LSQEW
%UYMREW´EGGSYRX.............................................................................................................................................75
7đa[oQir /ozerWki
8LIVIPEXMSRFIX[IIRZMVXYIWERHJIIPMRKWMR8LSQEW%UYMREW´TLMPSWSTL]%RI\EQTPI
SJJSVXMXYHI........................................................................................................................................................99
PauPa &ePinaPraƟQo[Wka
;L]HS[IHSIZMP#8VMTEVXMXIHMZMWMSRSJQSVEPIZMPEGGSVHMRKXS8LSQEW%UYMREW.......113
+rzeKorz &arano[Wki
.YWXMGIERHZMVXYISJNYWXMGIEWXLIFEWMWSJPIKEPIXLMGW.................................................................129
.akuF ;zjcik
8LITVMRGMTPISJTIHEKSK]3RXLITLMPSWSTLMGEPFEGOKVSYRHSJYTFVMRKMRKMR1MIG^]WđE[
+SKEG^´WEGGSYRX.........................................................................................................................................139
-zaFePPa Andrzejuk
)XLMGWWIVZMRKEWGIXLMGW8LIVSPISJQSVEPZMVXYIWMRLYQERWTMVMXYEPPMJIMR%PIOWERHIV
ƞ]GLPMƙWOM´WEGGSYRX.....................................................................................................................................157
AKnieWzka /PiQWka
8LIMQTSVXERGISJTLMPSWSTLMGEPERHIXLMGEPNYWXM½GEXMSRJSVXLIGSRGITXSJ
WYWXEMREFPIHIZIPSTQIRX.....................................................................................................................173
Marcin /PiQWki
%RXLVSTSGIRXVMGERHFMSGIRXVMGEGGSYRXSJIRZMVSRQIRXEPIXLMGWSRI\EQTPISJ8EHIYW^
ƚPMTOS´WERH>H^MWđE[E4MƓXIO´WZIVWMSRW..............................................................................................187
Artur Andrzejuk
)XLMGWSJWGLSPEVW.........................................................................................................................................205
8VERWPEXMSRW
Piotr 6oWzak
1EVMSPSK]SJPMKLX'SQQIRXEV]ERHXVERWPEXMSRSJ8LSQEW%UYMREWWIVQSR
Lux orta..............................................................................................................................................................219
8LoQaW AUuinaW
7IVQSRLux ortaXVERWP4MSXV6SW^EO...............................................................................................223
Artur Andrzejuk
CommentarySRNicomachean Ethics.0IWWSR-8VERWPEXSV´WMRXVSHYGXMSR...............................241
8LoQaW AUuinaW
CommentarySRNicomachean Ethics0IWWSR- XVERWP%VXYV%RHV^INYO..............................244
*ernand :an 7teenFerKLen
8LSQMWQXVERWP-^EFIPPE%RHV^INYO...................................................................................................255
6ITSVXWERHVIZMI[W
MicLađ >eQFrzuWki
6ITSVXSRXLI±7]QTSWMYQSRXLISGGEWMSRSJGIPIFVEXMSRSJ8LSQEW%UYMREW².......... 267
6adoWđa[ 7ieQionek
-WXLIVIERMRHITIRHIRXSRVIZIPEXMSRWIXLMGW#3RXLIQEVKMRWSJEFSSOF]6EPTL
1G-RIVR]Question of christian ethics......................................................................................................273
-zaFePPa Andrzejuk
6IZMI[.>EXSVS[WOMSynderesis et conscientia. Koncepcja podmiotowej normy moralnej
[XIOWXEGL8SQEW^E^%O[MRY¯NINƝVzHđEMOSRX]RYEGNIIH1>IQFV^YWOM%%RHV^INYO
;]HE[RMGX[SZSRFSVS[MIGO];EVWE[TT............................................................. 289
Artur Andrzejuk
ƚ[8SQEW^^%O[MRY3GRSXEGLVS^YQY/SQIRXEV^HS:-OWMƗKM±)X]OMnikomachejskiej”
ArystotelesaXVERWP1+đS[EPE./SWXEƛ13XPI[WOE;>MzđOS[WOM;VSGđE[
TT................................................................................................................................................................293
'SRXVSZIVW]ERHHMWGYWWMSRW
9rWzuPa ;oPWka
(IFEXISRFSSOF]%VXYV%RHV^INYO1IXE½^]OESFIGRSƛGM;WXƗTHSXISVMMVIPEGNM
SWSFS[]GL;EVWE[TT........................................................................................................299
Marek P. Prokop
8LSQEW%UYMREWXLISPSKMERSVTLMPSWSTLIV7SQIVIQEVOWSR;+SPSROE´WEVXMGPI
St Thomas H´%UYMRIRXERXUYITLMPSWSTLIPITVSFPrQIHIWWSYVGIWÁ6SG^RMO8SQMWX]G^R]²
T¯...................................................................................................................................327
2SXIEFSYXEYXLSVW....................................................................................................................................337
8oQaWz z Ak[inu
/E^ERMILux orta
8đuQ. Piotr 6oWzak
09<368%
ƚ;-%8Đ3;7',3(>-
Lux orta est justo, et rectis corde laetitia.
PWaPQ. 9612
ƚ[MEXđS[WGLSH^MHPEWTVE[MIHPM[IKSEVEHSƛƕHPEPYH^MTVE[IKSWIVGE
PW 9711
4EVW
'^Ɨƛƕ
Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est descendens a patre luminum. :erFa uPtiQa Wunt in 1 canonica Feati .acoFi 117. (atuQ FonuQ Wunt
teQporaPia datuQ QePiuW Fona naturaPia ut
corpuW et aniQa datuQ optiQuQ Wunt Fona Kratuita et aeterna KPoria.
;W^IPOMIRENPITW^IHSFVSNEOMISXV^]QYNIQ]
M[W^IPOMHEVHSWOSREđ]^WXƗTYNƓ^KzV]RMIFMSWSH3NGEƛ[MEXIđ 8e oWtatnie Wđo[a pocLodzƓ z PiWtu ƛ[iƗteKo .akuFa 117. (oFryQ dareQ WƓ doFra doczeWne jeWzcze
PepWzyQ WƓ doFra naturaPne jak ciađo i duWza aPe najPepWzyQ WƓ doFra FezintereWo[ne i [ieczna cL[ađa.
;WzePkie najPepWze doFro ktzre otrzyQujeQy a przez ktzre rozuQie WiƗ đaWkƗ pocLodzi od 3jca ƛ[iateđ. ĐaWkƓ nazy[aQy
najPepWzy dar uzdaPniajƓcy do dziađania
WđuWzneKo WtƓd [ . 155 FI^IQRMIRMGRMI
QSƟIGMIYG^]RMƕ PodoFnie đaWkƓ nazy[a WiƗ
doWkonađy dar ktzry poz[aPa oWiƓKnƓƕ doFro cL[ađy. A đaWka ?pocLodziA od 3jca
3Qne datuQ optiQuQ per Uuod intePPiKitur Kratia eWt a patre PuQinuQ. +ratia dicitur donuQ optiQuQ ad operanduQ Qeritorie unde in .oan. 155 sine me nihil
potestis facere. -teQ Kratia dicitur donuQ
perJectuQ ad conWeUuenduQ FonuQ KPoriae. )t iWta a patre PuQinuQ. PWaP. 8312
gratiam in praeWenti et gloriam in Juturo da-
223
Tomasz z Akwinu
FMXHSQMRYW 5uoniaQ iKitur Kratia (ei eWt
taQ eJ½ca\ donuQ ad operanduQ FonuQ
in praeWenti et aWWeUuendaQ aeternaQ
KPoriaQ in Juturo in principio roKeQuW doQinuQ ut det noFiW KratiaQ et cetera.
ƚ[iateđ. PW 8312 4ERHEV^]đEWOƓ [ teraƝniejWzoƛci MGL[EđƓ [ przyWzđoƛci. Ponie[aƟ
zaƛ đaWka &oƟa jeWt tak WkutecznyQ dareQ
do doFreKo dziađania [ teraƝniejWzoƛci
oraz niezFƗdnƓ dPa [iecznej cL[ađy
[ przyWzđoƛci poQzdPQy WiƗ na poczƓtku
do Pana aFy oFdarzyđ naW đaWkƓ etc.
4EVW
'^Ɨƛƕ
Lux orta est justo, ZerFuQ iWtud eWt FreZe
et in eo QuPtipPe\ Wententia et eWt in PWaPQ.
9612. 0eKiQuW Uuod natiZitaW Featae ZirKiniW QuPtiW ½KuriW in Zeteri teWtaQento eWt
praeQonWtrata et inter aPiaW ½KuraW triFuW
½KuriW eWt WpeciaPiter deWiKnata WciPicet in
aWcenWu aurorae in ortu WtePPae et in
eKreWWione ZirKae de radice. -n aWcenWu aurorae deWiKnatur ipWiuW natiZitaW UuantuQ
ad ejuW Wancti½cationeQ. -n ortu WtePPae
prae½Kuratur UuantuQ ad ejuW ZirKinitatiW
inteKritateQ. -n eKreWWu ZirKae UuantuQ ad
ePeZationeQ et QaKnaQ conteQpPationeQ.
ƚ[MEXđS[WGLSH^MHPEWTVE[MIHPM[IKS krztkie
jeWt to zdanie aPe za[iera WiƗ [ niQ [iePe
QyƛPi pocLodzi zaƛ z PWaPQu 9612. 'zytaQy Ɵe narodzenie &đoKoWđa[ionej (zie[icy jeWt zapo[iadane [ 7taryQ 8eWtaQencie za poQocƓ [iePu QetaJor. ;ƛrzd nicL
WƓ trzy ktzre [ [yjƓtko[y WpoWzF na to
[WkazujƓ Qiano[icie [WcLzd jutrzenki
[WcLzd K[iazdy ?zarannejA oraz [ypuWzczenie KađƓzki z korzenia. ;WcLzd jutrzenki oznacza WaQo narodzenie ?MaryiA QajƓc
na [zKPƗdzie jej uƛ[iƗcenie. ;e [WcLodzie
K[iazdy za[arta jeWt QetaJora dotyczƓca
inteKraPnoƛci jej dzie[ict[a. 2atoQiaWt [ypuWzczenie KađƓzki to QetaJora ktzra oznacza [ynieWienie ?MaryiA i [yƟyny konteQpPacji.
(e aWcenWu aurorae Uuo prae½KuraFatur
natiZitaW Featae ZirKiniW UuantuQ ad ejuW
Wancti½cationeQ LaFetur in +eneWi 3226
Uuod di\it AnKePuW ad .acoF dimitte me:
jam ascendit aurora. .acoFo Puctante coetuW
WiKni½catur antiUuoruQ patruQ Uui PuctaFantur cuQ AnKePo duoFuW FracLiiW WciPicet
¾etu et oratione. 9nde in 3Weae 124 invaluit EH%RKIPYQIXGSRJSVXEXYWIWX¾IZMXIX
rogavit eum. 7ed poWtUuaQ AnKePuW coKnoZit aWcenWuQ aurorae in natiZitate Featae
3 [WcLodzie jutrzenki ktzry zapo[iada
narodzenie &đoKoWđa[ionej (zie[icy QajƓc
na [zKPƗdzie jej uƛ[iƗcenie Qo[a jeWt
[ /WiƗdze 6odzaju 3226 Kdzie Aniođ po[iedziađ do .akuFa TYƛƕQRMIFSNYƟ[WGLSH^MNYXV^IROE ;aPczƓcy .akuF jeWt oFrazeQ
Krona WtaroƟytnycL ojcz[ [aPczƓcycL
z AniođeQ przy poQocy d[ojakiej Froni1
Qiano[icie pđaczu ?đezA i QodPit[y. 7tƓd
u 3zeaWza 124 ?czytaQyA 4S^[]GMƗWX[MI
REH%RMSđIQ[^QSGRMđWMƗTđEOEđMFđEKEđ+S
1
Dosł. ramion.
224
Kazanie Lux orta
ZirKiniW KPorioWae di\it dimitte me, UuaWi dicat noPi Qe aQpPiuW roKare Wed recurre ad
FeataQ ZirKineQ. Aurora ½niW eWt noctiW
praecedentiW et initiuQ diei WeUuentiW. 7iQiPiter in ortu Featae Mariae ZirKiniW no\ cuPpae eWt terQinata et dieW Kratiae eWt incLoatuW unde 7eduPiuW HIHMXZMXMMW½RIQIX
QSVMFYWHMWGMTPMREQ
0ecz poteQ Aniođ rozpoznajƓc [WcLzd jutrzenki [ narodzeniu 'L[aPeFnej (zie[icy rzekđ TYƛƕQRMI jakFy cLciađ po[iedzieƕ nie proƛ Qnie dđuƟej Pecz Wzukaj poQocy u &đoKoWđa[ionej (zie[icy. .utrzenka
jeWt koƙceQ QijajƓcej nocy i poczƓtkieQ
koPejneKo dnia. PodoFnie z narodzenieQ
FđoKoWđa[ionej Maryi (zie[icy koƙczy WiƗ
noc [iny i nadcLodzi dzieƙ đaWki dPateKo
po[iada 7eduPiuWz2 >ENINTV^]G^]RƓREWXEđ
OSRMIG[EHM?VS^TSG^ƗđSWMƗA[]GLS[ERMIHS
XIKSGSHSFVI
7ecundo prae½Kurata eWt natiZitaW ZirKiniW
KPorioWae in ortu WtePPae UuantuQ ad ZirKinitatiW inteKritateQ. 9nde &aPaaQ 2uQ.
2417 SVMIXYVWXIPPEI\.EGSFIXGSRWYVKIXZMVga de Israel. 'oQparatur auteQ ejuW ortuW
WtePPae UuantuQ ad ZirKinitatiW inteKritateQ
Uuia Wicut WtePPa radiuQ eQittit Wine Wui corruptione et Wine PuQiniW diQinutione et
aQiWWione Wic Feata ZirKo ½PiuQ WuuQ Kenuit Wine ZioPenta carniW apertione et Wine
ZirKinitatiW aQiWWione. 9nde &ernarduW
Qerito Feata ZirKo Wideri coQparatur Uuia
Wicut WiduW eQittit radiuQ WuuQ Wine Wui
corruptione et Wicut radiuW eQiWWuW non diQinuit WideriW cParitateQ Wic nec ½PiuW QatriW ZirKinitateQ.
Po druKie jeƛPi cLodzi o inteKraPnoƛƕ dzie[ict[a narodzenie cL[aPeFnej (zie[icy
jeWt zapo[iedziane za poQocƓ ?QetaJoryA
[WcLodzƓcej K[iazdy. (PateKo Qz[iđ &aPaaQ [ 0F 2417 [WGLSH^MK[ME^HE^.EOYFE
E^-^VEIPETSHRSWMWMƗFIVđS ;WcLzd K[iazdy porz[nany jeWt do inteKraPnoƛci jej dzie[ict[a ponie[aƟ jak K[iazda eQituje proQienie Fez [đaWneKo uWzczerFku oraz Fez
zQniejWzenia PuF utraty W[ojeKo ƛ[iatđa tak
&đoKoWđa[iona (zie[ica zrodziđa W[ojeKo
7yna Fez koniecznoƛci ot[arcia ?W[ojeKoA
ciađa i Fez utraty dzie[ict[a. 7tƓd &ernard3
?po[iadaA ÁzaWđuKƗ &đoKoWđa[ionej (zie[icy porz[nuje WiƗ do K[iazdy ponie[aƟ jak
K[iazda proQieniuje Fez [đaWneKo
uWzczerFku i jak proQieƙ [yWyđany nie
uWzczupPa jaWnoƛci K[iazdy tak 7yn ?nie naruWzyđA dzie[ict[a Qatki².
8ertio Juit praeQonWtrata natiZitaW KPorioWae ZirKiniW in eKreWWu ZirKae UuantuQ ad
Po trzecie z[iƓzek narodzenia cL[aPeFnej
(zie[icy z jej konteQpPacjƓ Fyđ przedWta-
2
Seduliusz (Sedulius Caelius) – pisarz chrześcijański z V wieku, jest autorem Carmen Paschale,
wierszowanego opracowania tematów biblijnych na wzór Wergiliusza oraz pisanego prozą Opus
Paschale, będącego kontynuacją poprzedniego. Zachowały się również dwa hymny ku czci Chrystusa
jego autorstwa. Wspomina go św. Izydor z Sewilli w swoim dziele De viris illustribus. Studiował
filozofię we Włoszech, potem przebywał w Grecji, gdzie napisał swoje dzieła za panowania
Teodozjusza Młodszego i Walentyniana III.
3
Chodzi o św. Bernarda z Clairvaux (1090-1153), znanego ze swoich słynnych kazań maryjnych.
225
Tomasz z Akwinu
ipWiuW conteQpPationeQ. -Wa. 111 egredietur
ZMVKEHIVEHMGI.IWWIIX¾SWHIVEHMGIINYW
ascendet et cetera. :irKa erecta eWt ZerWuW
caePuQ in Uuo WiKnatur conteQpPatio Featae ZirKiniW Uuae WuperaZit iWta terrena et
LaFuit cor ePeZatuQ ad Wuperna. 9nde &ernarduW SLZMVKSWYFPMQMW-RUYSWYFPMQM#
1IRXIQIVMKMWYWUYIEHWIHIRXIQMRXLVSRS
YWUYIEHHSQMRYQQENIWXEXMW
[iony przez porz[nanie do KađƓzki [yraWtajƓcej z korzenia. -z 111 []VSƛRMIVzƟHƟOE
^TRME.IWWIKS[]TYƛGMWMƗSHVSƛP^NIKSOSV^IRM ;yproWto[ana KađƓzka Wkiero[ana
jeWt ku nieFu dPateKo oznacza FđoKoWđa[ionƓ (zie[icƗ ktzra przekraczajƓc to co
przyzieQne konteQpPuje i Werce [znoWi
ku teQu co jeWt [yWoko4. (PateKo Qz[i
&ernard Á3 [znioWđa (zie[ico 0ecz
[ czyQ [znioWđa# 9QyWđeQ WiƗKajƓcyQ aƟ
do >aWiadajƓceKo na 8ronie aƟ do Pana
MajeWtatu².
7ic erKo tripPici ½Kura prae½KuraFatur noFiW
natiZitaW Featae Mariae ZirKiniW. *uit auteQ
Wicut aurora in natiZitate Wicut WtePPa orienW
in ½Pii (ei productione ZirKa eKredienW in
LoneWta conZerWatione. -WtaW ½KuraW (aZid
WuF uno ZerWu coQpreLendit dicenW lux orta est justo et cetera.
8ak [iƗc za poQocƓ tycL trzecL QetaJor
zoWtađo naQ ukazane narodzenie FđoKoWđa[ionej Maryi (zie[icy. ; W[yQ narodzeniu Fo[ieQ Fyđa jak jutrzenka [ [ydaniu
na ƛ[iat 7yna &oƟeKo jak [WcLodzƓca
K[iazda a [ WzPacLetnoƛci Ɵycia jak roWnƓca KađƓzka. 8e QetaJory (a[id za[arđ [đaƛnie [ tyQ jednyQ [erWecie Qz[iƓc ƚ[MEXđS[WGLSH^MHPEWTVE[MIHPM[IKS etc.
0u\ terQinat nocteQ et incLoat dieQ
eQittit radiuQ nec incurrit corruptioneQ
et oQiWWiW inJerioriFuW naturaPiFuW tendit ad
Wuperiora. 'oetuW auteQ apoWtoPoruQ in
)ZanKePio appePPatur Pu\. 9nde MattL. 514
vos estis lux mundi. -teQ AnKePi dicuntur Pu\
unde in +eneWi 13 HM\MX(IYW½EXPY\IX
facta est lux. )t dicit +PoWWa Uuod Loc intePPiKitur de WpiritiFuW FeatiW WciPicet de AnKePiW et cuQ Feata ZirKo tranWcendat coetuQ
apoWtoPoruQ et AnKePoruQ propter ipWiuW
e\cePPentiaQ coQpetenter dicitur Pu\.
-teQ aPia ratione poteWt appePPari Pu\. :ideQuW (euQ Uui dicit .oan. 812 ego sum lux
ƚ[iatđo koƙczy noc i zapoczƓtko[uje dzieƙ
[yWyđa proQieƙ nie doznajƓc uWzczerFku
a po QiniƗciu Wt[orzeƙ niƟWzeKo rzƗdu
zQierza ku [yƟWzyQ. ; )[anKePii zKroQadzenie apoWtođz[ jeWt rz[nieƟ nazy[ane
ƛ[iatđeQ. (PateKo czytaQy u Mt 514 []
NIWXIƛGMIƛ[MEXđIQƛ[MEXE 8akƟe aniođo[ie
WƓ nazy[ani ƛ[iatđeQ WtƓd czytaQy [ 6dz
13 TS[MIH^MEđ&zKRMIGLWMƗWXERMIƛ[MEXđSƛƕ
-WXEđEWMƗƛ[MEXđSƛƕ A +PoWa 5 [yjaƛnia Ɵe
odnoWi WiƗ to do ducLz[ FđoKoWđa[ionycL
Qiano[icie do aniođz[ a Wkoro FđoKoWđa[iona (zie[ica prze[yƟWza zKroQadzenie
apoWtođz[ i aniođz[ to WđuWznie z po[odu
4
5
Łacińska gra słów między virgo (dziewica) a virga (gałązka), którą wykorzystuje św. Tomasz.
Glosa – tradycyjna forma wczesnośredniowiecznych komentarzy, zapoczątkowana przez św.
Anzelma (1033-1109) i jego szkołę w Laon. Tomasz w swej egzegetycznej pracy często powołuje
się na jej interpretację, odnosząc się przede wszystkim do Glossa ordinaria.
226
Kazanie Lux orta
mundi: et Feata ZirKo iWtaQ PuceQ KerQinaZit et iQpoWWiFiPe eWt PuceQ Kenerari niWi
a Puce uniZoca Keneratione erKo coQpetenter dicitur Pu\. &ene iKitur conZeniunt WiFi ZerFa iWta lux orta est justo et cetera.
[znioWđoƛci okreƛPa WiƗ jƓ QianeQ ƛ[iatđa.
.eWt jeWzcze inny po[zd dPa ktzreKo ?(zie[ica MaryjaA QoƟe Fyƕ nazy[ana ƛ[iatđeQ.
; . 812 [idziQy &oKa Qz[iƓceKo ja jeWXIQƛ[MEXđSƛGMƓƛ[MEXE FđoKoWđa[iona
(zie[ica zrodziđa tƗ ƛ[iatđoƛƕ Fo ƛ[iatđo
QoƟe Fyƕ zrodzone tyPko przez ƛ[iatđo
Kdy jednoznacznie rozuQieQy rodzenie
dPateKo WđuWznie nazy[ana jeWt ƛ[iatđeQ.
8raJnie [iƗc odnoWzƓ WiƗ do 2iej o[e Wđo[a ƛ[MEXđS[WGLSH^MHPEWTVE[MIHPM[IKS etc.
2otentur auteQ Lic duo WpeciaPiter. PriQo
ortuW KPorioWae ZirKiniW cuQ dicitur lux orta
est. 7ecundo natiZitatiW JructuW iFi justo et
rectis corde laetitia.
2a d[ie rzeczy trzeFa z[rzciƕ u[aKƗ
[ WpoWzF WzczeKzPny. Po pier[Wze narodzenie cL[aPeFnej (zie[icy Kdy ?PWaPQA
po[iada ƛ[MEXđS[WGLSH^M Po druKie o[oc
narodzenia od Wđz[ dla sprawiedliwego,
EVEHSƛƕHPEPYH^MTVE[IKSWIVGE
Lux orta est justo, ideWt patri .oacLiQ Wicut
ejuW ½Pia et justo ideWt 'LriWto orta eWt lux
ideWt Feata ZirKo taQUuaQ WpeciaPiW Qater
Jutura ZeP orta eWt justo ideWt poenitenti
taQUuaQ adZocata. 9nde cantatur eja virgo advocata nostra. -teQ lux orta est justo,
ideWt juWtitiaQ e\ercentiFuW ideWt actiZiW et
rectis corde laetitia ideWt conteQpPatiZiW.
ƚ[MEXđS[WGLSH^MHPEWTVE[MIHPM[IKS czyPi dPa
.oacLiQa z u[aKi na jeKo czrkƗ dla sprawiedliwego, czyPi takƟe dPa 'LryWtuWa
[WcLodzi ƛ[iatđo Fo FđoKoWđa[iona (zie[ica FƗdzie WzczeKzPnƓ QatkƓ [ przyWzđoƛci PuF dla sprawiedliwego [WcLodzi ƛ[iatđo
czyPi dPa pokutujƓcycL dPa ktzrycL jeWt orƗdo[niczkƓ. (PateKo ƛpie[aQy 3(^MI[MGS
SVƗHS[RMG^OSREW^Eƚ[MEXđS[WGLSH^MHPE
sprawiedliwego odnoWi WiƗ takƟe do tycL
ktzrzy poWtƗpujƓ Wpra[iedPi[ie pro[adzƓc
Ɵycie akty[ne zaƛ VEHSƛƕHPEPYH^MTVE[IKS
serca odnoWi WiƗ do tycL ktzrzy konteQpPujƓ.
.uWtitiaQ operanteW dicuntur actiZi ad Wuperna ePeZati per conteQpPationeQ dicuntur conteQpPatiZi et iWti indiKent Puce diriKente ad FonaQ operationeQ et ad (ei
conteQpPationeQ. Patet Qodo Uuare Feata
ZirKo dicitur Pu\ et UuiFuW ½KuriW prae½Kurata eWt. (e Lac parte lux orta est justo erit
WerQo de reWiduo erit coPPatio.
PoWtƗpujƓcycL Wpra[iedPi[ie nazy[a WiƗ
akty[nyQi a [znieWionycL dziƗki konteQpPacji do dzFr naj[yƟWzycL nazy[a WiƗ konteQpPacyjnyQi jedni i drudzy potrzeFujƓ
ƛ[iatđa ktzre kiero[ađoFy jednycL do doFreKo dziađania a druKicL do konteQpPo[ania &oKa. ;idaƕ [iƗc [ jaki WpoWzF
FđoKoWđa[iona (zie[ica jeWt nazy[ana
227
Tomasz z Akwinu
ƛ[iatđeQ oraz za poQocƓ jakicL QetaJor
zoWtađa przedWta[iona. /azanie dotyczyđo
tej czƗƛci ƚ[MEXđS[WGLSH^MHPEWTVE[MIHPM[Igo a reWzta to koQentarz6 .
:iWae Wunt rationeW Uuare Feata ZirKo Pu\
appePPata addaQuW adLuc et aPiaW. :ideQuW
Uuod Pu\ corporaPiW eWt oriKo KaudioruQ
du\ ZiatoruQ ZeP itinerantiuQ e\puPWiZa teneFraruQ diJJuWiZa WiQiPitudiniW Qater KratiaruQ caePoruQ WpecioWiWWiQa creaturaruQ et dePectatio et conWoPatio ocuPoruQ.
-Wta inZeniuntur in Feata ZirKine propter
Uuae conWpectuW appePPatur FonuW.
;idaƕ teƟ po[ody dPa ktzrycL FđoKoWđa[iona (zie[ica nazy[ana jeWt ƛ[iatđeQ.
(odajQy do teKo ?rz[nieƟA inne. ;idziQy
Ɵe ƛ[iatđo ½zyczne jeWt ƝrzdđeQ radoƛci
jeWt prze[odnikieQ piePKrzyQz[ PuF podrzƟujƓcycL rozpraWza cieQnoƛci poQnaƟa W[oje podoFieƙWt[a jeWt QatkƓ đaWk
nieFieWkicL jeWt najpiƗkniejWzyQ ze Wt[orzeƙ jeWt rozkoWzƓ i pocieWzenieQ oczu. 8e
zaƛ ?[đaWnoƛciA poWiada FđoKoWđa[iona
(zie[ica dziƗki czeQu jej oFPicze nazy[ane jeWt doFryQ.
PriQo dico eWt Pu\ oriKo KaudioruQ Uuia
e\iWtenW in Qari QuPtuQ appetit et Kaudet
de Puce. 9nde id Fene conZenit ZirKini Uuae
½Kuratur in )WtLer 816. 9nde dicitur .udaeiW ideWt con½tentiFuW WciPicet 'LriWtianiW
Uui 'LriWtuQ (euQ et LoQineQ con½tentur nova lux ideWt Feata ZirKo Uuae dicitur
PY\RSZEUYMERIGTVMQEQZMWEIWXRIGLEFIVIWIUYIRXIQ )t dicitur Pu\ Uuia eWt Wine
teneFriW peccati et iKnorantiae.
Po pier[Wze po[iadaQ ƛ[iatđo jeWt ƝrzdđeQ radoƛci Fo kto znajduje WiƗ na Qorzu
praKnie ƛ[iatđa i cieWzy WiƗ niQ. 8o [đaƛnie
odpo[iada (zie[icy ktzra jeWt uoWoFiona
[ QetaJorze [ kWiƗdze )Wtery 816. (PateKo teƟ czytaQy taQ Ɵe ÁdPa ƞydz[² to
znaczy dPa tycL ktzrzy [ierzƓ a [iƗc i dPa
cLrzeƛcijan ktzrzy [yznajƓ 'LryWtuWa jako
&oKa i czđo[ieka poja[iđo WiƗ RS[Iƛ[MEXđS
to znaczy FđoKoWđa[iona (zie[ica a naz[ana jeWt RS[]Qƛ[MEXđIQTSRMI[EƟERM
TV^IHRMƓERMTSRMINRMI[MH^MERSOSFMIX]
OXzVEF]đEF]NINVz[RE ?7eduPiuWzA. A okreƛPa
WiƗ jƓ ƛ[iatđeQ ponie[aƟ nie za[iera cieQnoƛci KrzecLu ani cieQnoƛci nie[iedzy.
3riri ZiWa eWt ocuPiW cordiW et UuoQodo
nunc ½t ocuPiW corporiW KaudiuQ interiuW
Lonor Uuoad pro\iQuQ et tripudiuQ Uuo
ad (euQ. (e Kaudio ortuW iWtiuW dicitur 7a-
.ej [WcLzd [idoczny jeWt dPa oczu Werca
a to jak naFiera kWztađtu Wtaje WiƗ [idoczne dPa oczu ciePeWnycL FƗdƓc ƝrzdđeQ radoƛci [e[nƗtrznej ktzra [yraƟa WiƗ Wza-
6
Collatio – tym określeniem nazywano trzecią część kazania uniwersyteckiego, wygłaszanego
najczęściej podczas nieszporów. Tomasz krótko streszcza obie części, kreśląc ich zakres: każda
skupia się na pewnej części cytatu z psalmu, który stoi u podstaw kazania
228
Kazanie Lux orta
PoQoniW ProZ. 139 PY\NYWXSVYQMHIWXFIEXE
ZMVKSPEIXM½GEXPYGIVREMQTMSVYQI\XMRKYIXYV
no[anieQ FPiƝnieKo a taƙceQ dPa &oKa.
3 radoƛci z teKo [WcLodu po[iada 7aPoQon Prz 139 6S^Fđ]WOEƛ[MEXđSWTVE[MIHPM[]GLto jeWt FđoKoWđa[iona (zie[ica
EPEQTERMI[MIVR]GLTV^]KEWE
7ecundo eWt Pu\ Zia et du\ itinerantiuQ.
7iQiPiter Feata ZirKo directri\ eWt in Zia iWta.
-n .oan. 1235 dicitur EQFYPEXIHYQPYGIQ
LEFIXMWRIXIRIFVEIZSWGSQTVILIRHERX. (icit EQFYPEXI in Fono pro½ciendo non dicit Wtate otioWi Wicut iPPi de UuiFuW dicitur in
)ZanKePio MattL. 206 UYMHLMGWXEXMWXSXE
HMISXMSWM#2on dicit dorQite Wed EQFYPEXI
HYQPYGIQLEFIXMW ideWt FeataQ ZirKineQ
RIXIRIFVEIZSWGSQTVILIRHERX ideWt opera
teneFraruQ ZeP teneFroWi AnKePi ideWt (aeQoneW ZeP teneFrae ideWt inJernaPia WuppPicia.
Po druKie ƛ[iatđo jeWt droKƓ i prze[odnikieQ podrzƟujƓcycL. PodoFnie FđoKoWđa[iona (zie[ica jeWt prze[odniczkƓ na tej
drodze. 9 .ana 1235 czytaQy GLSHƝGMIHSTzOMQEGMIƛ[MEXđSƛƕEF]GMIQRSƛGM[EWRMI
SKEVRƗđ]. ?'LryWtuWA Qz[i GLSHƝGMI poWtƗpujƓc [ doFryQ. 2ie Qz[i Fy pozoWtaPi
Fezczynni jak ci o ktzrycL Qo[a [ )[anKePii Mt 206 '^IQYWXSMGMIXYXENGEđ]H^MIƙ
FI^G^]RRMI#2ie Qz[i ƛpijcie Pecz GLSHƝGMI
HSTzOMQEGMIƛ[MEXđSƛƕ tzn. FđoKoWđa[ionƓ
(zie[icƗ EF][EWGMIQRSƛGMRMISKEVRƗđ]
cieQnoƛci to znaczy dzieđa cieQnoƛci aPFo
aniođo[ie cieQnoƛci czyPi deQony aPFo
cieQnoƛci to jeWt piekiePne udrƗki.
9nde ProZ. 418 dicitur justorum semita,
UYEWMPY\WTPIRHIRWTVSGIHMXIXGVIWGMXYWUYI
in perfectum diem. .uWtoruQ WeQita ideWt
Feata ZirKo Uuae WeQita eWt ideWt arcta et
Qunda WciPicet Feata ZirKo eWt Qunda per
ZirKinitatiW QunditiaQ et arcta per rePiKioniW arctationeQ et recta per Ziae rectitudineQ. .uWtoruQ iKitur WeQita ideWt Feata
ZirKo UuaWi Pu\ UuantuQ ad We WpPendenW
UuantuQ ad aPioW procedit de Fono in QePiuW pro½ciendo et creWcenW uWUue ad perJectuQ dieQ ideWt uWUue ad KaudiuQ
aeternitatiW.
8ertio Pu\ eWt e\puPWiZa teneFraruQ. 7iQiPiter ad potentiaQ ZirKiniW KPorioWae e\tirpantur Zitia. -Waiae 92 TSTYPYWUYMEQFYPEX
MRXIRIFVMWWciPicet iKnorantiae ante adZentuQ 'LriWti et natiZitateQ Featae Mariae
(PateKo Prz 418 po[iada ƛGMIƟOETVE[]GL¯
XSƛ[MEXđSƛ[MIGƓGI[WGLSH^M¯[^VEWXEEƟHS
TIđRMHRMEƚGMIƟOETVE[]GL to znaczy FđoKoWđa[iona (zie[ica ktzra jeWt ƛcieƟkƓ jeWt
[ƓWka7 i czyWta FđoKoWđa[iona (zie[ica jeWt
czyWta dziƗki czyWtoƛci dzie[ict[a i jeWt [ƓWka dziƗki WkrupuPatnej rePiKijnoƛci a pra[a
przez droKƗ pra[oƛci. >ateQ ƛGMIƟOETVE[]GL to FđoKoWđa[iona (zie[ica ktzra jeWt
jakFy ƛ[iatđeQ ƛ[MIGƓGE [ WoFie
a [ WtoWunku do innycL kroczy od teKo co
doFre do teKo co PepWze i [zraWta aƟ do
peđni dnia czyPi do radoƛci [iecznej.
Po trzecie ƛ[iatđo rozpraWza cieQnoƛci.
PodoFnie Qoc cL[aPeFnej (zie[icy uWu[a
[ady. -z 92 PYHOXzV]OVSG^]đ[GMIQRSƛGMEGLQiano[icie nie[iedzy przed nadejƛcieQ 'LryWtuWa i narodzenieQ FđoKoWđa-
7
Por. Mt 7, 14.
229
Tomasz z Akwinu
ZirKiniW Zidit PuceQ QaKnaQ WciPicet FeataQ ZirKineQ Uuae Juit Pu\ QaKna Uuia Wicut ½PiuW ejuW totuQ QunduQ iPPuQinat Wic
Feata ZirKo totuQ KenuW LuQanuQ. (e
iWta Puce dicitur in +eneWi 1 3 dixit Deus,
½EXPY\IXJEGXEIWXPY\*iat Pu\ ad aniQae
Featae ZirKiniW creationeQ et Jacta eWt Pu\
in Wancti½catione. +en. 1 4 et divisit Deus
PYGIQEXIRIFVMW Uuia poWt peccatuQ non
Jecit.
[ionej Maryi (zie[icy YNV^Eđƛ[MEXđSƛƕ
[MIPOƓ czyPi FđoKoWđa[ionƓ (zie[icƗ ktzra
Fyđa [iePkiQ ƛ[iatđeQ ponie[aƟ jak jej 7yn
oƛ[ieca cađy ƛ[iat tak FđoKoWđa[iona
(zie[ica cađy rodzaj Pudzki. 3 tyQ ƛ[ietPe
Qz[i WiƗ [ 6dz 13 TS[MIH^MEđ&zKRMIGL
WMƗWXERMIƛ[MEXđSƛƕMWXEđEWMƗƛ[MEXđSƛƕ
2MIGLWMƗWXERMIƛ[MEXđSƛƕ dPa Wt[orzenia duWzy FđoKoWđa[ionej (zie[icy i WXEđEWMƗ
ƛ[MEXđSƛƕ[ jej uƛ[iƗceniu. 6dz 14 MSHH^MIPMđ&zKƛ[MEXđSƛƕSHGMIQRSƛGM ponie[aƟ
pzƝniej nie popeđniđa KrzecLu.
(e iWta Puce dicitur in +eneWi 32 26 dimitte me: jam enim ascendit aurora. -n aurora
JuKantur teneFrae et introducitur Pu\. 7iQiPiter Feata ZirKo JuKat teneFraQ peccati et
introducit PuceQ Kratiae. )tiaQ dicitur aurora UuaWi Lora roranW Uuia in ejuW ortu
QePPi¾ui Jacti Wunt caePi.
3 tyQ ƛ[ietPe Qz[i rz[nieƟ 6dz 3226
TYƛƕQRMIFSNYƟ[WGLSH^MNYXV^IROE. +dy
naWtaje jutrzenka rozpraWzajƓ WiƗ cieQnoƛci
i rozFđyWka ƛ[iatđo. ; podoFny WpoWzF
FđoKoWđa[iona (zie[ica rozproWzyđa Qroki
KrzecLu i [pro[adziđa ƛ[iatđo đaWki. 6z[nieƟ nazy[ana jeWt jutrzenkƓ niejako KodzinƓ po[Wtania ponie[aƟ o tej Qiodonoƛnej porze zoWtađy Wt[orzone nieFioWa.
-teQ dicitur aurora UuaWi aura Fona Uuia
tunc Karriunt et UuodaQQodo KaudiuQ et
PaetitiaQ oWtendunt aZeW WiQiPiter patreW
caePi PaetitiaQ LaFuerunt in ortu ZirKiniW.
-teQ dicitur aurora ideWt aurea aura a pretioWitate. 9nde &ernarduW XSPPIWSPIQUYMMPPYQMREXXSXYQQYRHYQYFMHMIWIWX#8SPPI
Mariam, maris stellam hujus magni et spatioWMMHIWXQYRHMIXUYMHRMWMGEPMKSIXHIRWMWWMQEIXIRIFVEIVIPMRUYIRXYV#5YMHIVKS#7MTVEIWIRWIWXXIRIFVEJYKEXYVIXWMTVEIWIRWIWX
lux inchoatur.
PodoFnie naz[ana jeWt jutrzenkƓ jakFy đaKodnyQ [ietrzykieQ ponie[aƟ o tej porze ƛ[ierKotajƓ ptaWzki okazujƓc [ ten
WpoWzF radoƛƕ i [eWePe podoFnie ojco[ie
nieFieWcy rado[aPi WiƗ z narodzenia (zie[icy. 2az[ana jeWt teƟ jutrzenkƓ jakFy zđotyQ ?aureaA po[ietrzeQ ?auraA z teKo po[odu Ɵe jeWt cenna. (PateKo &ernard
po[iada ÁzaFierz Wđoƙce ktzre oƛ[ieca
cađy ƛ[iat Kdzie FƗdzie [tedy dzieƙ# >aFierz MaryjƗ K[iazdƗ QorWkƓ ?7XIPPE1EVMWA
dPa teKo [iePkieKo i rozPeKđeKo Qorza jakiQ jeWt ƛ[iat i czƟ zoWtanie jak nie Qrok
i KƗWte cieQnoƛci# +dy zaƛ 3na jeWt oFecna rozpraWzajƓ WiƗ cieQnoƛci Kdy 3na jeWt
oFecna rozFđyWka ƛ[iatđo².
5uarto eWt Pu\ radioruQ WuoruQ diJJuWiZa
et coQQunicatiZa. 7iQiPiter Feata ZirKo ra-
Po cz[arte ƛ[iatđo W[e proQienie rozWyđa
i icL udziePa. PodoFnie FđoKoWđa[iona (zie-
230
Kazanie Lux orta
dioW Wuae Kratiae oQniFuW diJJundit et coQQunicat. 9nde in )ccPeWiaWtico 2426-27
XVERWMXIEHQISQRIWUYMGSRGYTMWGMXMWQI
IXEKIRIVEXMSRMFYWQIMWEHMQTPIQMRMWTMVMXYW
IRMQQIYWWYTIVQIPHYPGMWIXGIXIVE8VERWMte WciPicet de Qundi Zanitate ad me WciPicet
pPenaQ Kratiae ZeP transite de Qundi errore ad Qe LaFenteQ ZirtuteQ ZeP transite
de dePiciiW ad Qe caWtitateQ aQanteQ et
QeiW KenerationiFuW ideWt a cLariWQatiFuW
KratiaruQ adiQpPeQini non paruQ accipietiW ZidePicet QuPtuQ spiritus enim meus super mel dulcis Uuia Feata ZirKo oQniFuW eWt
propitia et QiWericorW unde &ernarduW FIEXEZMVKSSQRMFYWWMRYQWYEIQMWIVMGSVHMEI
aperit, et omnes de plenitudine ejus accipiunt,
aeger curationem, tristis consolationem, pecGEXSVZIRMEQNYWXYWKVEXMEQTSVVS½PMYW(IM
GEVRMWWYFWXERXMEQYXRYPPYWWMXUYMWIEFscondat a calore ejus.
[ica rozWyđa proQienie W[ej đaWki i [WzyWtkiQ icL udziePa. (PateKo po[iada 7yr 241920 ÁPrzyjdƝcie do Qnie ktzrzy Qnie
praKniecie naWyƕcie WiƗ QoiQi o[ocaQi
(YGLQzN jeWt WđodWzy nad Qizd a poWiadanie Qnie ¯ nad pPaWter Qiodu². 4V^]NHƝGMI
Qiano[icie z Qarnoƛci ƛ[iata do mnie
czyPi do peđnej đaWki aPFo TV^]NHƝGMI ze
ƛ[iata FđƗdu do Qnie Fo ja poWiadaQ cnotƗ aPFo TV^]NHƝGMI z uciecL zQyWđo[ycL do
Qnie kocLajƓcej czyWtoƛƕ i moimi owocami
to znaczy naWyƕcie WiƗ daraQi đaWk nie jeWt
to Qađo aPe [iePe HYGLQzNFS[MIQTSREH
QMzHWđSHW^] ponie[aƟ FđoKoWđa[iona
(zie[ica [oFec [WzyWtkicL jeWt đaWka[a
i QiđoWierna WtƓd Qz[i &ernard ÁFđoKoWđa[iona (zie[ica [WzyWtkiQ ot[orzyđa raQiona W[ojeKo QiđoWierdzia i [WzyWcy czerpiƓ z jej oF½toƛci uzdro[ienie z cLoroFy
pocieWzenie [ WQutku przeFaczenie KrzecLz[ đaWkƗ Wpra[iedPi[oƛci ponadto 7yn
&oƟy Wtađ WiƗ ciađeQ aFy nikt nie zoWtađ pozFa[iony jej ciepđa².
5uinto eWt Pu\ Qater Kratuita coPoruQ. 7ic
Feata ZirKo Qater eWt ZirtutuQ. 7icut coPoreW puPcLri½cant corpuW Wic ZirtuteW aniQaQ Uuia Qater ZirtutuQ eWt Feata ZirKo.
(icitur in )ccP. 2424 ego mater pulchrae dilectionis WciPicet Uuo ad (euQ. (iPectio eWt
duoruQ PiKatio. 0iKat noW cuQ (eo et timoris Uuo reJuKiQuW peccatuQ. 7aPoQon justus timet, et declinat a malo. )t aPiFi dicitur
)ccPi. 127 timor domini expellit peccatum. Et
agnitionis WciPicet Wanctae ½dei et sanctae
spei ideWt Wpei Juturae FeatitudiniW. 9nde
&ernarduW WMUYMH inUuit IWXRSFMWZMVXYXMW si
UYMHWEPYXMWIXKVEXMEIXSXYQEFMPPERSZMQYW
VIHYRHEVIUYEIHIPMGMMWEJ¾YIFEX,MGIWXIRMQMPPILSVXYWGSRGPYWYWUYIQHMZMRYW%YWXIV
TIV¾EZMXIX¾YYRXEVSQEXEMPPMYWMRGLEVMWQEta gratiarum.
Po piƓte ƛ[iatđo jeWt LojnƓ QatkƓ koPorz[.
8ak teƟ FđoKoWđa[iona (zie[ica jeWt QatkƓ
cnzt. .ak koPory upiƗkWzajƓ ciađo tak cnoty
duWzƗ ponie[aƟ QatkƓ cnzt jeWt FđoKoWđa[iona (zie[ica. 'zytaQy [ 7yr 2424 ja
NIWXIQQEXOƓTMƗORINQMđSƛGM Qiano[icie
Qiđoƛci ku &oKu. Miđoƛƕ to pođƓczenie
d[ojKa. 7tracL [iƓƟe naW z &oKieQ Kdy
uciekaQy od KrzecLu. 7aPoQon po[iada
WTVE[MIHPM[]WMƗFSMMWXVSRMSH^đE A [ innyQ QiejWcu po[iada 7yr 127 FojaƝƙ Pana
oddala KrzecL. - TS^RERMI Qiano[icie ƛ[iƗtej [iary Mƛ[MƗXINREH^MIM to jeWt nadziei
przyWzđej WzczƗƛPi[oƛci. 7tƓd po[iada &ernard ÁjeƛPi czyQƛ dPa naW jeWt cnota jeƛPi
czyQƛ jeWt zFa[ienie i đaWka to [WzyWtko
dziƗki 2iej poznaPiƛQy [ oF½toƛci ponie[aƟ pđynƗđa ?od .ejA Wđodyczy. 8utaj znajdu-
231
Tomasz z Akwinu
je WiƗ z[ zaQkniƗty oKrzd8 przez ktzry
przePaty[ađ FoWki AuWter 9 pozoWta[iajƓc
za WoFƓ cLaryzQaty đaWk².
7e\to eWt Pu\ WpPendidiWWiQa creaturaruQ.
7iQiPiter Feata ZirKo. 9nde in PiFro Wapientiae 729 speciosior est sole ideWt Ziro juWto
Pucente in )ccPeWia QiPitante et super omnem dispositionem stellarum ideWt WanctoruQ in )ccPeWia triuQpLante luci coQparata ideWt anKePicae creaturae invenietur
potentior diKnitate et puPcLritudine.
Po WzzWte ƛ[iatđo jeWt najjaƛniejWzyQ ze
Wt[orzeƙ. PodoFnie jeWt takƓ FđoKoWđa[iona (zie[ica. 7tƓd [ /WiƗdze MƓdroƛci 729
czytaQy NEƛRMINW^ENIWXSHWđSƙGE to znaczy
jaƛniejWza od Wpra[iedPi[eKo QƗƟa ktzry
jaƛnieje [ /oƛciePe [aPczƓcyQ ¯ i ponad
[W^]WXOMIOSRWXIPEGNIK[ME^H to jeWt ƛ[iƗtycL /oƛciođa triuQJujƓceKo porz[nana do
ƛ[MEXđE czyPi do Wt[orzenia aniePWkieKo od
ktzreKo NIWX[MƗOW^E KodnoƛciƓ i piƗkneQ.
7eptiQo et uPtiQo eWt Pu\ dePectatio et
conWoPatio ocuPoruQ. 7iQiPiter Feata ZirKo
eWt conWoPatio LoQinuQ. 9nde in PiFro Wapientiae 710 dicitur super salutem Uua JuKatur in½rQitaW et super speciem corporiW
Uua purKatur deJorQitaW dilexi eam et proposui pro luce Fonae Zitae LEFIVIMPPEQ. -Wta
Pu\ odioWa eWt QaPiW ut (aeQoniFuW et dePectaFiPiW FoniW. 9nde FeatuW AuKuWtinuW dicit Uuod paPato in½rQo paniW eWt aQaruW
Uui Wano eWt duPciW et ocuPiW aeKriW odioWa
eWt Pu\ Uuae puriW ocuPiW eWt aQaFiPiW. ,aec
Pu\ eWt aQaFiPiW intePPectui Uui Wanatur per
½deQ et aJJectui Uui Wanatur per cLaritateQ. 2ec QiruQ Wi Feata ZirKo eWt aQaFiPiW Uuia de ipWa dicitur )WtLer 215 Uuod
IVEXIRMQJSVQSWEZEPHIIXMRGVIHMFMPMTYPGLVMXYHMRIIXSGYPMWSQRMYQKVEXMSWEIXEQEFMPMW
ZMHIFEXYV4VSZHMGMXYVHIMTWEQYPMIV
gratiosa inveniet gloriam WciPicet aeternaQ
Po WizdQe i oWtatnie ƛ[iatđo jeWt rozkoWzƓ
i pocieWzenieQ dPa oczu. PodoFnie FđoKoWđa[iona (zie[ica jeWt pocieWzenieQ dPa Pudzi. 7tƓd [ /WiƗdze MƓdroƛci 710 po[iada
WiƗ pokocLađeQ jƓ Fardziej niƟ ^HVS[MI
przed ktzryQ uWtƗpuje cLoroFa MFEVH^MIN
RMƟTMƗORSƛƕ ciađa dziƗki ktzrej oczyWzczone zoWtaje z Frzydoty YQMđS[EđIQNƓFEVH^MINRMƟƛ[MEXđS doFreKo Ɵycia. >niena[idzone jeWt to ƛ[iatđo przez zđycL takicL jak
deQony aPe rozkoWzƓ jeWt dPa doFrycL. (PateKo ƛ[. AuKuWtyn Qz[i Ɵe cLoreQu
cLPeF [ydaje WiƗ Korzki podczaW Kdy dPa
zdro[eKo jeWt Wđodki tak WaQo cLore oczy
niena[idzƓ ƛ[iatđa podczaW Kdy dPa zdro[ycL oczu jeWt ono Qiđe. 8o ƛ[iatđo jeWt
teƟ ukocLane dPa intePektu uzdro[ioneKo
przez [iarƗ oraz dPa uczuƕ ktzre uzdra[ia
Qiđoƛƕ caritas. - nie Qa co WiƗ dzi[iƕ Ɵe
FđoKoWđa[iona (zie[ica jeWt Kodna Qiđoƛci
8
9
Św. Bernard posługuje się sformułowaniem: hortus conclusus – w średniowieczu, przydomowy ogród.
Terminem tym, zaczerpniętym z Wulgaty, określano też specyficzny sposób przedstawiania
ewangelicznej sceny Zwiastowania w malarstwie średniowiecznym i renesansowym. W hortus
conclusus sadzono głównie róże (symbol Matki Bożej). Artyści bowiem przedstawiali scenę
Zwiastowania w ogrodzie lub w jego pobliżu. Było to odwołaniem się do „nietkniętego” łona Matki
Bożej, które pozostało bez skazy.
Nazwa wiatru południowego w mitologii rzymskiej.
232
Kazanie Lux orta
ad UuaQ noW perducat Uui cuQ patre et
Wpiritu Wancto ZiZit et cetera.
4EVW
ponie[aƟ 3na jak po[iada )Wt 215 F]đE
HSWOSREđ]GLOW^XEđXz[MRMI[MEV]KSHRIKS
TMƗOREE[SG^EGL[W^]WXOMGL[]HE[EđEWMƗ
đEWOE[EMKSHREQMđSƛGM. Prz 1116 Qz[i
o niej: OSFMIXEđEWOE[E^RENH^MIGL[EđƗ Qiano[icie cL[ađƗ [iecznƓ do ktzrej jeWteƛQy pro[adzeni przez 8eKo ktzry Ɵyje
z 3jceQ i (ucLeQ ƚ[iƗtyQ etc.
'^Ɨƛƕ
Lux orta est justo, et rectis corde laetitia. PWaP.
9612.
ƚ[MEXđS[WGLSH^MHPEWTVE[MIHPM[IKSEVEHSƛƕHPEPYH^MTVE[IKSWIVGE PW 9611.
(ictuQ Juit Lodie UuaPiter Feata ZirKo in
ortu Wuo eWt Pu\ corruWcanW reWtat Zidere
UuaPiter eWt Paetitia rectiW Uuia notatur iFi
et rectis corde laetitia. 0aetitia proQittitur in
Wacra 7criptura non UuiFuWPiFet rectiW Wed
rectiW corde ideWt perJecte rectiW. 7ic
e\poneQuW Uuod intePPiKitur per .oF 11 de
Uuo dicitur erat vir ille simplex et rectus ac
timens Deum, et recedens a malo. 7iQpPe\
in intentione rectuW in opere. 8MQIRW
Deum et recedens a malo ideWt peccato.
9nde 7aPoQon ProZ. 1416 sapiens timet et
declinat a malo. )t aPiFi ProZ. 1528 per timorem declinat omnis homo a malo. 8aPi recto proQittitur Paetitia.
(ziWiaj zoWtađo [yjaƛnione [ jaki WpoWzF
FđoKoWđa[iona (zie[ica jeWt ƛ[iatđeQ jaƛniejƓcyQ [ W[oiQ narodzeniu teraz zoFaczyQy [ jaki WpoWzF jeWt radoƛciƓ pra[ycL
ponie[aƟ jeWt teƟ po[iedziane EVEHSƛƕ
HPEPYH^MTVE[IKSWIVGE. 6adoƛƕ jeWt oFiecana [ PiƛQie ƚ[iƗtyQ nie PudzioQ pra[yQ
[ jakiQkoP[iek WenWie Pecz ?PudzioQA pra[eKo Werca to znaczy doWkonaPe pra[yQ.
; ten WpoWzF tđuQaczyQy jak rozuQieƕ
WaQeKo ,ioFa 11 o ktzryQ Qz[i WiƗ Ɵe
F]đQƗƟIQTVSWX]QMTVE[]QMFSNƓG]QWMƗ
&SKESVE^YRMOENƓG]Q^đE ProWtyQ [ intencji pra[yQ [ dziađaniu. &SNƓG]QWMƗ&SKE
MYRMOENƓG]Q^đE to znaczy KrzecLu. (PateKo 7aPoQon [ Prz 1416 QƗdrzec Foi WiƗ
i ucieka od zđeKo. A [ innyQ QiejWcu Prz
1528 TV^I^FSNEƝƙYGMIOEOEƟH]G^đS[MIOSH
^đIKS. 8aki pra[y Qa oFiecanƓ radoƛƕ.
:idenduQ eWt Uuod dupPe\ eWt LoQo unuW
interior aPiuW e\terior. )t WecunduQ Loc
reUuiritur Uuod perJecte rectuW LaFeat
rectitudineQ in LoQine interiori et e\teriori.
MuWiQy [ziƓƕ pod u[aKƗ Ɵe d[ojaki jeWt
czđo[iek jeden [e[nƗtrzny druKi ze[nƗtrzny. >Kodnie z tyQ jeWt niezFƗdne
aFy czđo[iek doWkonaPe pra[y poWiadađ
pra[oƛƕ jako czđo[iek [e[nƗtrzny i jako
czđo[iek ze[nƗtrzny.
233
Tomasz z Akwinu
,oQo interior conWiWtit in aniQa aniQa auteQ duaW LaFet parteW WciPicet intePPectuQ
et aJJectuQ. )t WecunduQ Loc reUuiritur
Uuod Wit rectitudo in LoQine interiori priQo e\ parte intePPectuW Uuia rectitudo eWt
ZeritatiW coKnitio Wecundo oportet Uuod
Wit rectitudo e\ parte aJJectuW Uui eWt FonitatiW Zerae dePectatio Uuia coKnitio cLaritatiW recti½cat intePPectuQ et aQor Zerae
FonitatiW recti½cat aJJectuQ. PriQo dico
coKnitio WuQQae ZeritatiW recti½cat intePPectuQ unde PWaP. 721 UYEQFSRYW ideWt ZaPde FonuW -WVEIP(IYWLMWUYMVIGXSWYRXGSVde. )Wt FonuW ideWt FonoruQ WuoruQ
diJJuWiZuW LiW Uui recto Wunt corde ideWt Uui
LaFent coKnitioneQ WuQQae ZeritatiW per
½deQ Uuia ½deW eWt Pu\ WpeciaPiW ad coKnoWcenduQ doQinuQ et ea Uuae Wunt circa
doQinuQ. PWaPQ. 1244 FIRIJEGHSQMRIFSnis UuantuQ ad aJJectuQ et rectis corde UuantuQ ad intePPectuQ. Patet Qodo Uuod ad
Loc Uuod LoQo Wit perJecte rectuW reUuiritur rectitudo PuQiniW interioriW WciPicet aniQae e\ parte intePPectuW. 7ecundo reUuiritur rectitudo LoQiniW interioriW e\ parte
aJJectuW de Uua rectitudine dicit &ernarduW
Uuod rectitudo creaturae rationaPiW eWt
conJorQare WuaQ diZinae ZoPuntati. -Wta auteQ conJorQitaW conWiWtit in cLaritate Uuae
tranWJorQat aQanteQ in aQatuQ non WecunduQ WuFWtantiaQ Wed per conJorQitateQ ZoPuntatuQ.
234
'zđo[iek [e[nƗtrzny to duWza duWza zaƛ
poWiada d[ie czƗƛci Qiano[icie rozuQienie oraz poruWzenia [oPi. >Kodnie z tyQ
[yQaKane jeWt aFy pra[oƛƕ Fyđa [ czđo[ieku [e[nƗtrznyQ po pier[Wze [ tej
czƗƛci ktzrƓ Wtano[i intePekt ponie[aƟ
pra[oƛƕ intePektu poPeKa na poznaniu
pra[dy po druKie czđo[iek po[inien Fyƕ
pra[y [ WJerze poruWzeƙ [oPi co poPeKa
na rozkoWzo[aniu WiƗ pra[dzi[yQ doFreQ. (ziƗki poznaniu Qiđoƛci ?caritasA pra[idđo[o ukierunko[any jeWt intePekt zaƛ
dziƗki Qiđoƛci pra[dzi[eKo doFra pra[idđo[o ukierunko[ane jeWt uczucie. Po
pier[Wze Qz[iƗ Ɵe poznanie naj[yƟWzej
pra[dy pra[idđo[o ukierunko[uje intePekt WtƓd [ PW 721 NEOHSFV] to znaczy
Fardzo doFry jeWt&zK-^VEIPEHPEX]GLOXzV^]WƓTVE[IKSWIVGE. .eWt doFry to znaczy
rozPe[a W[oje doFra na tycL ktzrzy WƓ
pra[eKo Werca ktzrzy dziƗki [ierze poWiadajƓ poznanie naj[yƟWzej pra[dy ponie[aƟ [iara jeWt WpecjaPnyQ ƛ[iatđeQ potrzeFnyQ dPa poznania Pana i teKo
[WzyWtkieKo co do Pana WiƗ odnoWi. PW
1244 &đSKSWđE[4ERMIHSFV]Q jeƛPi cLodzi
o uczucie MPYH^MSQTVE[IKSWIVGE jeƛPi cLodzi o intePekt. ;iadoQo Ɵe do teKo aFy
czđo[iek Fyđ doWkonaPe pra[y potrzeFne
jeWt pra[idđo[e ukierunko[anie ƛ[iatđa
[e[nƗtrzneKo czyPi pra[idđo[e ukierunko[anie duWzy od Wtrony intePektu. Po druKie potrzeFne jeWt pra[idđo[e ukierunko[anie czđo[ieka [e[nƗtrzneKo od Wtrony
uczuƕ o tyQ ukierunko[aniu Qz[i &ernard Ɵe pra[idđo[e ukierunko[anie Wt[orzeƙ rozuQnycL poPeKa na uzKodnieniu
W[ej [oPi z [oPƓ &oƟƓ. 8o uzKodnienie poPeKa na Qiđoƛci ktzra przekWztađca kocLajƓceKo [ kocLaneKo nie [edPe WuFWtancji
Pecz [edPe zKodnoƛci [oPi z [oPƓ &oKa.
Kazanie Lux orta
-teQ pPuW oportet UuoUue oQne eWWe rectuQ in e\teriori LoQine ad Uuae tria
reUuiruntur priQo ut Wit rectuW ZiWu WiZe
aWpectu Wecundo ut Wit rectuW in Pocutione
ZeP aJJectu tertio ut Wit rectuW in inceWWu.
'o [iƗcej [yQaKa WiƗ rz[nieƟ aFy
[WzyWtko Fyđo pra[idđo[o ukierunko[ane
[ czđo[ieku ze[nƗtrznyQ do czeKo potrzeFne WƓ trzy rzeczy po pier[Wze aFy
Fyđ pra[eKo Wpojrzenia aPFo teKo na co
patrzy po druKie aFy Fyđ pra[y [ Qo[ie
aPFo uczuciacL po trzecie aFy Fyđ pra[y
[ WpoWoFie poruWzania WiƗ.
PriQo dico reUuiritur Uuod Wit LoQo e\terior rectuW in ZiWu WiZe in aWpectu. 9nde
7aPoQon in ProZ. 424 oculi tui recta videant,
IXTEPTIFVEIXYEITVEIGIHERXKVIWWYWXYSW
dicit: oculi tui recta videant, non WoPuQ interiuW Wed e\teriuW Uuae Picita Wunt Zidere
Uuia dicit +reKoriuW RSRPMGIXMRXYIVMUYSH
non licet concupisci. (icit recta videant WciPicet e\eQpPa WanctoruQ et Fona opera
pro\iQoruQ. )XTEPTIFVEIXYEI et cetera.
Po pier[Wze Qz[iƗ [yQaKane jeWt aFy
czđo[iek ze[nƗtrzny Fyđ pra[eKo Wpojrzenia PuF teKo na co patrzy. (PateKo 7aPoQon po[iada [ Prz 425 SG^]8[SNIRMIGL
TEXV^ƓRE[TVSWXTV^IHWMIFMIOMIVYNTS[MIOM.
Mz[i teƟ SG^]8[SNIRMIGLTEXV^ƓRE[đEƛGM[IV^IG^] nie tyPko [e[nƗtrznie Pecz
rz[nieƟ ze[nƗtrznie na to na co [oPno
iQ patrzeƕ. Mz[i Fo[ieQ +rzeKorz Ánie
naPeƟy oKPƓdaƕ teKo czeKo nie [oPno praKnƓƕ². PrzyWđo[ie poucza RMIGLTEXV^ƓRE
to, co prawe, Qiano[icie na przykđady ƛ[iƗtycL i doFre uczynki FPiƝnicL ETS[MIOM etc.
(eFet LoQo ocuPoW depriQere ad iWta inJeriora et LuQiPia. 7ed UuidaQ LaFent
ocuPoW ePatoW per WuperFiaQ et cordiW ePationeQ de UuiFuW in proZerFiiW 617-18 sex
WYRXUYEISHMXHSQMRYWIXWITXMQYQHIXIWXEXYVERMQEINYWWGMPMGIXSGYPSWWYFPMQIWIX
linguam mendacem. PaZo Uuando KPoriatur
de cauda Wua et aWpicit pedeW WuoW WtatiQ
caudaQ diQittit. 7iQiPiter Wi aPiUui Foni eJJerantur per WuperFiaQ Uuod aFWit reWpiciant pedeW WuoW et LuQiPiaFuntur. (icit
oculi in pPuraPi non uno tantuQ et dicit
recta non WiniWtra Zideant.
'zđo[iek po[inien od[racaƕ W[e oczy od
teKo co niWkie i poniƟajƓce. 0ecz niektzrzy
[Wkutek pycLy i unieWienia Werca patrzƓ
z Kzry o nicL Qo[a [ /WiƗdze PrzyWđz[
617-18 8]GLW^IƛƕV^IG^][RMIRE[MƛGMQE
4EREWMzHQEFYH^MY2MIKSSHVE^ƗHYQRI
SG^]OđEQPM[]NƗ^]O. Pa[ Kdy cL[aPi WiƗ
W[oiQ oKoneQ a Wpojrzy na [đaWne noKi
to od razu cLo[a oKon. PodoFnie Kdy niektzrycL doFrycL Pudzi unoWi pycLa co
QaQ nadziejƗ nie FƗdzie Qiađo QiejWca
niecL popatrzƓ na W[oje Wtopy a FƗdƓ Fardziej pokorni. ; kWiƗdze PrzyWđz[ SG^]
[yWtƗpujƓ [ PiczFie QnoKiej Fo nie cLodzi
tyPko o jedno oko i Qo[a jeWt o tyQ aFy
patrzyPi na prawo a nie na Pe[o.
7ecundo deFet LoQo e\terior eWWe rectuW
in Pocutione WecunduQ aJJectuQ. ApoWtoPuW
Po druKie czđo[iek ze[nƗtrzny po[inien
Fyƕ pra[y [ Qo[ie zKodnej z uczuciaQi.
235
Tomasz z Akwinu
ad 2 8iQ. 215 eniQ dicit sollicite cura te ipWYQTVSFEFMPIQI\LMFIVI(ISSTIVEVMYQMRGSRJYWMFMPIQVIGXIXVEGXERXIQZIVFYQZIVMXEtis. 0oUuitur praePato principaPiter et e\
conZenienti conWeUuenti oQniFuW aPiiW.
(icit cura te ipsum per doPoreQ contritioniW I\LMFIXI(ISSTIVEVMYQVIGXYQMRGSRJYWMFMPIQ WciPicet Uui non Wit diKnuW conJuWione Wed Paude et reQuneratione. 8aPiW
eWt Uui utiPia di\it. 7ed QaPi diKni Wunt conJuWione. 6IGXIXVEGXERXIQZIVFYQZIVMXEXMW.
5uidaQ non recte tractant ZerFuQ ZeritatiW WciPicet iPPi Uui propter KPoriaQ aut FonoruQ e\cePPentiaQ praedicant ZeP ad
propriaQ jactantiaQ Wed recte tractant Uui
ad Loc tractant ZerFuQ ZeritatiW ut (euW
KPori½cetur pro\iQuW aedi½cetur.
ApoWtođ po[iada Fo[ieQ [ 2 8Q 215
9^HVz[WMƗF]ƛWEQWXERƓđTV^IH&SKMIQNEOSKSHR]Y^RERMETVEGS[RMOOXzV]RMITV^]RSWM[WX]HYXV^]QENƓGWMƗTVE[IKSWđS[E
TVE[H]Mz[i Kđz[nie o przeđoƟonyQ
a poteQ [ daPWzej koPejnoƛci o innycL. Po[iada 9[EƟEN przez cierpienie WkrucLy
EF]ƛWXERƓđTV^IH&SKMIQNEOSKSHR]Y^RERMETVEGS[RMO Qiano[icie taki ktzry nie
zaWđuKuje na poniƟenie Pecz na cL[ađƗ
i [ynaKrodzenie. 8akiQ jeWt ten kto Qz[i
rzeczy poƟyteczne. 0ecz ƝPi Kodni WƓ potƗpienia. 8V^]QENƓGWMƗTVE[IKSWđS[ETVE[H]
?Qz[i ApoWtođA. 2iektzrzy nie trzyQajƓ WiƗ
pra[eKo Wđo[a pra[dy Qiano[icie ci ktzrzy nauczajƓ dPa [đaWnej cL[ađy i korzyƛci
aPFo na pokaz Pecz trzyQajƓ WiƗ pra[eKo
Wđo[a pra[dy ci ktzrzy cL[aPƓ &oKa FudujƓc ?[ doFryQA FPiƝnieKo.
AudiZi de UuodaQ QaKiWtro in tLeoPoKia
Uui per ZiKinti UuinUue annoW re\erat et
per ZiKinti annoW ut conJeWWuW Juit in Qorte
Uuod pPuW re\it propter ZanaQ KPoriaQ
UuaQ propter (ei coQQendationeQ et
pro\iQi aedi½cationeQ.
7đyWzađeQ o pe[nyQ nauczyciePu teoPoKii
ktzry nauczađ przez 25 Pat z ktzrycL 20 Pat
jak [yznađ na đoƟu ƛQierci czyniđ to Fardziej z po[odu przƟnej cL[ađy niƟ z po[odu &oƟeKo nakazu i zFudo[ania FPiƝnicL.
+PadiuW puPcLer Uui ordinatuW eWt ad WecanduQ Wi UuiW utetur eo ad JodienduQ ½QuQ QaPe utetur eo Uuia non utetur eo
reWpectu ½niW ad Uuod ordinatuW eWt. 7iQiPiter ZerFuQ ZeritatiW ordinatuQ eWt ad (ei
PaudeQ et pro\iQi aedi½cationeQ. 5ui iKitur aPio Qodo ZeP ½ne utitur QaPe utitur.
Propter Loc dicitur )ccPi. 2820 ZIVFMWXYMW
facito stateram ideWt pondera ZerFa tua Wi
Wint ad PaudeQ (ei ZeP non ZeP Wi Wint nociZa pro\iQo ZeP non et fraenos ori tuo rectos.
6ectuQ eWt JraenuQ Uuando non eWt pPuW
e\ una parte UuaQ e\ aPia Wed Uuando eWt
Pa\uQ e\ una parte et e\ aPia QuPtuQ
WtrinKit tunc non eWt rectuQ.
Miecz jeWt piƗkny Kdy WđuƟy do zadania cioWu aPe jeƛPi ktoƛ Ko uƟy[a do rozrzucania
na[ozu ƝPe Ko uƟy[a ponie[aƟ nie uƟy[a do teKo cePu dPa ktzreKo zoWtađ [ykonany. PodoFnie Wđo[o pra[dy jeWt po to
Fy KđoWiƕ cL[ađƗ &oƟƓ i Fudo[aƕ FPiƝnieKo.
/to [iƗc [ inny WpoWzF PuF [ innyQ cePu
Ko uƟy[a czyni z nieKo zđy uƟytek. (PateKo po[iada [đaƛnie 7yr 2820 WđS[E8[SNI
TSđzƟRE[EKƗ to znaczy zaWtanz[ WiƗ czy
8[oje Wđo[a WƓ na cL[ađƗ &oƟƓ czy nie
i czy WzkodzƓ FPiƝnieQu czy nie ?^EđzƟA pra[MHđS[S[ƗH^MHđS[8[SNIYWXE ;Ɨdzidđo
jeWt nađoƟone pra[idđo[o Kdy nie [yWtaje
Fardziej z jednej niƟ z druKiej Wtrony Fo
236
Kazanie Lux orta
Kdy jeWt za Fardzo poPuzo[ane z jednej
Wtrony a z druKiej za Fardzo ƛciƓKniƗte
[z[czaW nie jeWt zađoƟone pra[idđo[o.
7ed aPiUuando unuW etiaQ recte tenet JraenuQ oriW in proWperitate Wed in adZerWitate FPaWpLeQat et QurQurat de UuiFuW in
epiWtoPa .acoFi 126 WMUYMWTYXEXWIIWWIVIPMgiosum, et non refraenat linguam suam a ZerFiW QaPiW et FPaWpLeQat vana ejus religio est.
0ecz niekiedy ktoƛ potra½ pano[aƕ nad
W[oiQ jƗzykieQ Kdy Qu WiƗ po[odzi Pecz
[ przeci[noƛciacL FPuƝni i narzeka o tycL
Qz[i [ Piƛcie ƛ[. .akuF 126 .IƟIPMOXSƛ
Y[EƟEWMƗ^EG^đS[MIOETSFSƟRIKSPIG^RMI
TS[ƛGMƓKEW[SNIKSNƗ^]OE ¯ przed zđyQi Wđo[aQi i FPuƝni ¯ XSTVzƟRENIWXNIKSTSFSƟRSƛƕ
8ertio deFet oQniW LoQo e\terior eWWe
rectuW in intePPectu. 9nde apoWtoPuW ad ,eFraeoW 1213 VIGXSWJEGMXIKVIWWYWTIHMFYW
vestris WciPicet et QentiW et corporiW ut non
GPEYHMGERWUYMWIVVIX per in½dePitateQ in intePPectu magis autem sanetur WciPicet per
KratiaQ diZinaQ. -n aJJectu aPiUuiW cPaudicaZit in duaW parteW unde in PiFro 3 reKuQ 18
21 YXUYMHGPEYHMGEXMWMRHYEWTEVXIW#7MHSQMRYWIWXWIUYMQMRMMTWYQ.
Po trzecie kaƟdy czđo[iek ze[nƗtrzny po[inien Fyƕ pra[y [ intePekcie. (PateKo
ApoWtođ po[iada [ Piƛcie do ,eFrajczykz[
1213 4VSWXIG^]ƙGMIƛPEH]WXSTEQM Qiano[icie uQyWđeQ i ciađeQ EF]OXSGLVSQ]RMI
^FđƓH^Mđ przez nie[iarƗ [ intePekcie EPIF]đ
VEG^INY^HVS[MSR] Qiano[icie przez đaWkƗ
&oƟƓ. ; uczuciacL niektzrzy cL[iejƓ WiƗ
na oFie Wtrony dPateKo [ 1 7Q 1821 czytaQy (STzOMƟFƗH^MIGMIGL[MEƕWMƗRESFMI
WXVSR]#.IƟIPM4ERNIWX?TVE[H^M[]QA&SKMIQ
XS.IQYWđYƟGMI.
APiUui cPaudicant in uno pede Uui LaFent
ZeraQ ½deQ in intePPectu et odiuQ Foni e\
parte aJJectuW. 9troUue pede cPaudicant
Uui LaFent erroreQ in½dePitatiW in intePPectu et odiuQ FonitatiW in aJJectu ZeP Uui
Wunt ePati teQpore proWperitatiW et QurQurant teQpore adZerWitatiW. Propter Loc
dicit apoWtoPuW ,eFr. 1213 rectos facite
KVIWWYWTIHMFYWZIWXVMW et cetera. 7ciPicet ut
adWit LuQiPiW patientia ½deW Zera et FonuW
aQor. 7i iKitur LaFeQuW LoQineQ rectuQ
e\ parte LoQiniW interioriW et e\ parte LoQiniW e\terioriW taPiFuW proQittitur Paetitia.
2iektzrzy WƓ cLroQi na jednƓ noKƗ ¯ to ci
ktzrzy QajƓ pra[dzi[Ɠ [iarƗ [ intePekcie
Pecz niena[idzƓ doFra [ WJerze uczuƕ. 2a
oFie noKi cLroQi WƓ ci ktzrzy QajƓ FđƓd
nie[iary [ intePekcie oraz niena[iƛƕ doFra
[ WJerze uczuƕ aPFo ci ktzrzy WƓ pe[ni
WieFie [ czaWie poQyƛPnoƛci aPe WzeQrajƓ
[ czaWie przeci[noƛci. > teKo po[odu po[iada ApoWtođ [ ,Fr 1213 TVSWXIG^]ƙGMI
ƛPEH]WXSTEQM etc. Miano[icie aFy uoFecniaƕ pokornƓ cierpPi[oƛƕ pra[dzi[Ɠ [iarƗ
i doFrƓ Qiđoƛƕ. 6adoƛƕ oFiecana jeWt tyQ
ktzrzy WƓ pra[i i jako Pudzie [e[nƗtrzni
i jako Pudzie ze[nƗtrzni.
237
Tomasz z Akwinu
7ed diceW Uui deWcripWit rectoW corde UuaPiter non WiQiPiter rectoW corpore ZeP rectoW KreWWu ZeP ZiWu# 6atio eWt Uuia Uuando
eWt rectitudo in LoQine interiori tunc eWt
rectitudo in LoQine e\teriori Uuia MattL.
622 si oculus tuus fuerit simplex ideWt Wine
pPica dupPicitatiW WiZe erroriW totum corpus
tuum erit lucidum ideWt tota conKerieW operuQ tuoruQ erit Fona et recta. 5uia iKitur
LoQo e\terior dependet aF LoQine interiori ideo deWcripWit tantuQ rectuQ corde
et non corpore. Patet Qodo Uui Wint recti.
0ecz po[ieWz ten ktzry opiWađ pra[ycL
WerceQ czyƟ nie tak WaQo pra[ycL ciePeƛnie aPFo pra[ycL [ cLodzie czy [zroku#
Ma to W[oje [yjaƛnienie [ tyQ Ɵe Kdy
jeWt oFecna pra[oƛƕ [ [e[nƗtrznyQ
czđo[ieku [z[czaW jeWt teƟ pra[oƛƕ
[ czđo[ieku ze[nƗtrznyQ ponie[aƟ Qz[i Mt 622 NIƛPMSOS8[SNIFƗH^MI^HVS[I
to znaczy Fez d[uznacznoƛci Fez FđƗdz[
[z[G^EWGEđI8[SNIGMEđSFƗH^MIƛ[MIGMƕ to
znaczy [WzyWtkie dzieđa 8[oje FƗdƓ doFre
i pra[e. Ponie[aƟ [iƗc czđo[iek ze[nƗtrzny zaPeƟy od czđo[ieka [e[nƗtrzneKo WtƓd opiWađ icL jako pra[eKo Werca
a nie ciađa. .aWny jeWt [iƗc WpoWzF [ ktzry
WƓ pra[yQi.
-Wti recti WcitiW Uuid Jaciunt# 8ria doQino rependunt priQo ZitaQ corriKunt Wecundo
doQinuQ diPiKunt tertio doQinuQ Fenedicunt et pro Fene½ciiW WiFi a (eo coPPatiW
KratiaW doQino reJerunt. PriQo dico ZitaQ
corriKunt unde in proZerFiiW impius Uui
non LaFet pietateQ ad doQinuQ nec
coQpaWWioneQ ad pro\iQuQ effraenat
ideWt conJraenat non Jraenat vultum ideWt
aniQuQ pertinaciter ideWt iQprudenter et
irriZerenter UYMEYXIQVIGXYWIWXGSVVMKMX
viam suam per praeZidentiaQ. 8aPiW eWt Uui
eWt rectuW rectitudine juWtitiae ad pro\iQuQ et rectitudine conteQpPationiW ad
(euQ. 7ed iQpiuW eJJrenat ZuPtuQ ne QandatuQ (ei recipiat ZeP Wi recipiat opere
non adiQpPeat. 7ecundo recti corde (eo
adLaerent per diPectioneQ. 9nde in 'ant.
14 recti diligunt te. PWaPQ. 2421 innocentes
et recti adhaeserunt mihi. 7ciPicet per JerZoreQ et LaFituQ caritatiW.
'zy [iecie co pra[i czyniƓ# 8rzy rzeczy
oddajƓ Panu po pier[Wze koryKujƓ W[oje
Ɵycie po druKie kocLajƓ Pana po trzecie
FđoKoWđa[iƓ Pana a za [WzyWtkie otrzyQane doFrodziejWt[a WkđadajƓ Panu dziƗki.
2ajpier[ Qz[iƗ koryKujƓ Ɵycie dPateKo
[ kWiƗdze PrzyWđz[ jeWt napiWane FI^FSƟR]
to ten ktzry nie czci Pana nie [Wpzđczuje
FPiƝnieQuRMIXV^]QERE[SH^] W[eKo SFPMG^E czyPi QiejWca W[ycL QyƛPi ^YTSVIQ to
jeWt nieroztropnie i Fez Wzacunku OXS^Eƛ
NIWXTVE[]QOSV]KYNIW[IƟ]GMI przez
3patrznoƛƕ. 8akiQ jeWt kto jeWt pra[y
[ oparciu o pra[idđo[Ɠ Wpra[iedPi[oƛƕ
[ WtoWunku do FPiƝnieKo i [đaƛci[Ɠ konteQpPacjƗ &oKa. 0ecz FezFoƟny od[raca
W[e oFPicze aFy nie otrzyQaƕ nakazz[ od
&oKa a na[et jeƛPi je otrzyQa to icL nie
[ypeđnia Po druKie Pudzie pra[eKo Werca
przynaPeƟƓ do &oKa dziƗki Qiđoƛci. (PateKo
[ PnP 13 TVE[MQMđYNƓ'MƗ PW 2421 niewinRMMTVE[MQENƓTV^]WXƗTHSQRMI. Miano[icie przez zapađ i Qiđoƛƕ.
238
Kazanie Lux orta
8ertio recti corde doQino pro Fene½ciiW
acceptiW KratiaW reJerunt unde in )Wdrae
uPtiQo 3 )Wdr. 946 WciPicet Uuando Esdra
EFWSPZMWWIXPIKIQWXIXIVYRXSQRIWVIGXM'YQ
EFWSPZMWWIXPIKIQ ideWt aFWoPute PeKiWWet et
e\poWuiWWet. 0e\ dicitur Uuia noW PiKat sed
IXFIRIHM\MXHSQMRYQEPXMWWMQYQ doQinuQ
7aFaotL oQnipotenteQ et respondit omnis
populus: amen. )tiaQ WeUuitur et congregati
WYRXSQRIWMR.IVYWEPIQGIPIFVEVIPEIXMXMEQ
ad UuaQ et cetera.
10
11
Po trzecie Pudzie pra[eKo Werca WkđadajƓ
dziƗki za otrzyQane doFrodziejWt[a. (PateKo [ oWtatniQ rozdziaPe )zdraWza10
3 )zdr 94611 )^HVEW^SX[SV^]đ?OWMƗKƗA
TVE[E[W^]WG]TVE[MTS[WXEPM+H]SX[SV^]đ
?OWMƗKƗATVE[E to znaczy cađko[icie jƓ
przeczytađ i [yđoƟyđ. Pra[eQ nazy[aQy
Fo[ieQ to co naW zoFo[iƓzuje ?do czeKoƛA. -TSFđSKSWđE[Mđ4ERE2EN[]ƟW^IKS Pana >aWtƗpz[ ;WzecLQoKƓceKo EGEđ]PYH
SHTS[MIH^MEđEQIR PoteQ kontynuuje F]PM
^IFVERM[W^]WG][.IVS^SPMQMIEF]ƛ[MƗXS[Eƕ
VEHSƛƕ do ktzrej etc.
Poniższy cytat jest z Ne 8,5.
W Wulgacie apokryf umieszczany jest po księgach Ezdrasza i Nehemiasza lub na końcu Starego
Testamentu. Stanowi kompilację 2 Księgi Kronik (2 Krn 25), Księgi Ezdrasza (Ezd 1-10) i Księgi
Nehemiasza (Ne 7-8) — niektóre ustępy (1,21-22 i 3,1-5,6) dodają nowe treści. Jako całość księga
przedstawia historię Izraela od odnowienia Paschy przez króla Jozjasza do odczytania Prawa przez
Ezdrasza.
239
Jan Zatorowski
Synderesis et conscientia. Koncepcja podmiotowej normy moralnej w tekstach Tomasza z AkwiU\·QLQǍY}KéHPRVU[`U\HJQL
Warszawa 2013
:[Y\R[\YHRZPǃǏRPQLZ[UHZ[LJW\QǃJH!^LWprowadzeniu do teorii sumienia
THT`WYaLKZ[H^PVUǃZ`U[L[`JaUPL;VTHZaV^ǃ^PaQLJZ\TPLUPHR[}YǃH\[VY
YVaWYH^`\^HǏHaHUHQWLéUPLQZaǃQLNV[LVYPLJPR[}YHZ[HUV^PW\UR[VKUPLZPLUPHKSHWVaVZ[Hé`JOVTH^PHU`JORVUJLWJQPPWYLRVUJLWJQP5HZ[LJWUPL
VTH^PHZaJaLN}éV^VV^LWYLRVUJLWJQL^HU[`JaULQÄSVaVÄPNYLJRPLQZ`[\\QǃJPJOWVJaǃ[LR^UH\JaHUP\:VRYH[LZHYVa^PQHU`TWYaLa7SH[VUHP(Y`Z[V[LSLZH;LRSHZ`JaULNYLJRPL\QLJJPHZǃRVU[`U\V^HUL^ÄSVaVÄPOLSSLUPZ[`JaULQPYa`TZRPLQ+VJOYaLNjJPQHljZ[^HWYVISLTH[`RLJZ\TPLUPH^WYV^HKaH
Nj^(\N\Z[`U7VNSǃK`Nj^;VTHZaHa(R^PU\VWYHJV^Hé(Y[\Y(UKYaLQ\R
6Z[H[UPTYVaKaPHéLTRZPǃǏRPQLZ[VIYHa[VTPZ[`JaULQRVUJLWJQPZ\TPLUPHQHRP^`éHUPHZPLJaWPZT^ZW}éJaLZU`JO[VTPZ[}^AHRVljJaLUPLRZPǃǏRPZR\WPH
ZPLJUHWYVISLTH[`JL^RéHK\ÄSVaVÄPZ[HYVǏ`[ULQ^YVa^}Q[LVYPPZ\TPLUPHPQLQ
kontynuacji w tomizmie2ZPǃǏRLJaHT`RHIPISPVNYHÄHaLZ[H^PVUHWYaLa
4PJOHéHALTIYa\ZRPLNV
>`KH^UPJ[^V]VUIVYV^PLJR`^^^]IJVTWS