Stan obecny i przyszłość zakładów usług leśnych (Janusz Kocel

STAN OBECNY I PRZYSZŁOŚĆ
PRYWATNYCH FIRM
LEŚNYCH
Janusz Kocel
Instytut Badawczy Leśnictwa
w Sękocinie Starym
Przesłanki powstania
prywatnego sektora usług leśnych
1. Poprawa efektywności ekonomicznej nadleśnictw, dzięki:
- wyŜszej konkurencyjności firm leśnych pod względem cen
usług, terminowości realizacji zleceń, kompleksowości
usług oraz dyspozycyjności;
- zamianie kosztów stałych nadleśnictw związanych z
zatrudnianiem robotników własnych nadleśnictw na
koszty zmienne ponoszone z chwilą zlecenia firmom
leśnym wykonania określonych zadań gospodarczych.
2. Stworzenie przesłanek do efektywniejszego zarządzania
gospodarką leśną, pomimo pozostawania lasów w gestii
zarządu Skarbu Państwa.
Prywatny sektor usług w Lasach Państwowych
- w ujęciu retrospektywnym
•
Rok 1990 - rozwiązanie organizacyjne przyjęte w Nadleśnictwie
Dobrocin („Prywatne nadleśnictwo” w Trybunie
Leśnika z 1990 nr 7)
oraz w okresie późniejszym w Nadleśnictwie Olsztynek
i Rudziniec.
•
Rok 1991 - Wytyczne ramowe „Prywatyzacja prac leśnych”
•
Rok 1992 – powstanie Stowarzyszenia Przedsiębiorców Leśnych
im. Mieczysława Wierzbickiego
•
Rok 1995 - Wytyczne ramowe „ Prywatyzacja działalności
gospodarczej nadleśnictw”
W preambule wytycznych zostało jednoznacznie określone
stanowisko kierownictwa Lasów Państwowych –
prywatyzacja działalności gospodarczej nadleśnictw
została uznana za integralną część strategii Lasów
Państwowych
Wielkość prywatnych firm leśnych pod względem liczby
zatrudnionych
Rok
Ogó
Liczba firm
Ogółem
liczba firm
jednojednoprywatnych osobowych
Liczba firm wieloosobowych zatrudniają
zatrudniająca
robotnikó
robotników stał
stałych
2-5
6-10
1111-20
2121-50
>50
1993
377
38
134
64
51
39
6
1996
815
151
336
141
127
53
7
1999
3261
1902
575
176
97
30
2
2003*
7539
3287
3004
796
330
120
2
2006*
4728
1233
2133
866
415
67
14
2010*
4231
1016
1812
845
435
115
8
*Źródło: Dyrekcja Generalna Lasó
Lasów Pań
Państwowych
Ryc. 1. Struktura wielkości prywatnych firm leśnych
pod względem zatrudnienia w roku 2010
Przedsiębiorcy leśni
Wykształcenie
•
•
•
•
Tylko 68 szefów firm wieloosobowych (6,9%) posiadało
wykształcenie wyŜsze leśne lub pozaleśne.
Z wykształceniem podstawowym kierowało firmami
wieloosobowymi 113 przedsiębiorców (11,4%), co naleŜy uznać za
niepokojące zjawisko.
Wśród właścicieli firm jednoosobowych dominowały równieŜ osoby,
z których 55,37% posiadało wykształcenie zawodowe pozaleśne, a
25,61 % − tylko podstawowe
Podstawowa przyczyna: przejęcie przez prywatny sektor usług
leśnych pracowników, którzy odeszli z sektora państwowego (np. z
nadleśnictw i byłych PGR).
Wiek
•
•
•
•
Przedsiębiorcy leśni „starzeją się” a prywatny sektor usług
leśnych jest „sektorem prawie zamkniętym”
Uzasadnienie:
W roku 1999 – dominowali przedsiębiorcy między 31 a 40 rokiem Ŝycia.
roku 2002 i 2006 - dominowali przedsiębiorcy będący między 41 a 50 rokiem Ŝycia.
W roku 2003 w sektorze usług pracowało do 1 roku - 12,1-16,4% właścicieli firm.
W roku 2006 staŜem pracy do 1 roku legitymowało się 6,2-10,1% właścicieli firm.
Liczba maszyn specjalistycznych i ich szacunkowy stopień
wykorzystania w prywatnych firm leśnych
Maszyny
specjalistyczne
Liczba maszyn*
specjalistycznych
Stopień
wykorzystania [%]
Harwestery
129
58
Skidery
1503
67
Forwardery
259
60
Procesor
1
-
*Źródło: DGLP
Harwestery: RDLP Białystok – 19 szt., RDLP Olsztyn i Szczecin – po 16 szt.,
RDLP Gdańsk i Zielona Góra – po 14 szt.
Forwardery: RDLP Szczecinek – 35 szt., RDLP Gdańsk – 30 szt.,
RDLP Zielona Góra – 25 szt. RDLP Szczecin – 24 szt.
Przyczyny niskiego wykorzystania środków
technicznych prywatnych firm leśnych
• Przedwczesne reakcje przedsiębiorców leśnych na zwiększenie popytu (lata
2006-2008) na usługi oraz chęć wyprzedzenia konkurencji w ekspansji
rynkowej; są one przyczyną przeinwestowania albo nietrafionych
inwestycji; działania te prowadzą w konsekwencji do powstania nadmiaru
zdolności produkcyjnych firm w sektorze usług leśnych.
• NiemoŜliwość zapewnienia przez nadleśnictwa frontu pracy, gwarantującego
efektywne wykorzystanie maszyn wielooperacyjnych,
• Niskie stawki za usługi wykonywane maszynami wielooperacyjnymi
• Większość zakupionych maszyn pochodzi z drugiego obiegu
• Brak odpowiedniej wiedzy i przekonania pracowników nadleśnictw do
wprowadzania technologii z zastosowaniem maszyn wielooperacyjnych.
Nierozwiązane problemy dotychczas to m.in.:
- dostępność powierzchni (brak szlaków zrywkowych),
- brak unifikacji sortymentowej, pomiaru i ewidencji drewna pozyskiwanego
przez maszyny wielooperacyjne (zwłaszcza kłodowanego),
- znaczna liczba wyrabianych sortymentów drzewnych na jednej pozycji
cięć, co powoduje zmniejszenie wydajności pracy (szczególnie przy
zastosowaniu maszyn wielooperacyjnych).
Lasy Państwowe jako specyficzny rynek usług
• PGL LP są dla większości firm jedynym odbiorcą
oferowanych usług. W okresie dekoniunktury na rynku
drzewnym Lasy Państwowe ograniczają zakres
realizowanych zadań, co znajduje niekorzystne
odzwierciedlenie w sytuacji ekonomicznej firm leśnych
• Konieczność wykonywania usług w określonych
reŜimach biologicznych w Lasach Państwowych jest
przyczyną pojawiania się trudności finansowych firm w
ciągu roku gospodarczego (w grudniu i styczniu oraz lipcu).
• Sezonowość wykonywanych w PGL LP zadań gospodarczoleśnych wymusza, aby działalność gospodarcza leśnych firm
usługowych nie ograniczała się wyłącznie do usług
świadczonych na rzecz gospodarki leśnej („usługi leśne
plus”).
Fazy rozwoju prywatnego sektora usług leśnych
Faza sektora pojawiającego się (lata 1990-1996)
przypadła na pierwszy okres transformacji polskiej gospodarki i
charakteryzowała się niewielką liczbą małych firm, w których
niejednokrotnie ich właściciele pracowali na równi z własnymi
robotnikami.
Faza sektora dojrzewającego (lata 1997−2004)
znaczny wzrost liczby firm leśnych spowodował nasilenie
konkurencji na rynku usług leśnych. Zaczął występować
nadmiar zdolności produkcyjnych firm. Chęć zakupu
nowocześniejszego i wydajniejszego specjalistycznego sprzętu
aniŜeli posiadali konkurenci doprowadziło w wielu przypadkach
do przeinwestowania.
Faza sektora o cechach globalnych (od 1 maja 2004 r. do
chwili obecnej) Pierwszym negatywnym skutkiem był zakaz
pomocy ze strony PGL LP (zakaz pomocy publicznej) oraz
odczuwalny brak wykwalifikowanych robotników do pracy w
lesie.
Reakcją rynku usług leśnych na zwiększony rozmiar pozyskania
drewna przez PGL LP w latach 2007−2008 był kolejny wyraźny
wzrost zakupu przez firmy leśne specjalistycznego sprzętu.
Przyszłość prywatnych firm leśnych
I. „Usługi bez granic”
- swobodny przepływ kapitału, ludzi i usług
oraz nadmiar zdolności produkcyjnych
spowoduje, Ŝe firmy leśne będą podejmować
pracę w miejscach, gdzie zasoby produkcyjne
firm zostaną bardziej efektywnie wykorzystane,
Przykład: nasze firmy wchodzą do Europy Wschodniej
(na Litwę i Białoruś,), pracują w Niemczech, w polskich
firmach pracują operatorzy maszyn z Finlandii, polskim
rynkiem usług leśnych interesują się firmy leśne z
Republiki Czeskiej i Niemiec.
Przyszłość prywatnych firm leśnych
c.d.
II. „Kurczenie” się sektora usług leśnych
- ograniczenie wolumenu prac leśnych na skutek
ekologizacji i ekonomizacji działań gospodarki leśnej
(Natura 2000, wprowadzanie odnowień naturalnych,
rezygnacja lub znaczna modyfikacja niektórych prac
z zakresu zagospodarowania lasu),
- świadoma rezygnacja z prowadzenia gospodarki
leśnej na niektórych obszarach leśnych (np.
rezygnacja pozyskiwania surowca drzewnego z
terenów trudno dostępnych oraz
zagospodarowywanie tych terenów.
Przyszłość prywatnych firm leśnych
c.d.
III. Przejęcie przez firmy leśne niektórych
zadań - dotąd wykonywanych przez
administrację leśną
- potrzeba dalszej redukcji przez Lasy Państwowe
kosztów administracyjnych spowoduje konieczność
stosowania outsourcingu, czyli przejęcia przez firmy
leśne części zadań dotychczas wykonywanych przez
administrację leśną, jak np. manipulacja i odbiór
pozyskanego drewna, wyznaczanie drzew do wycinki,
-wprowadzanie na szerszą skalę maszyn
wielooperacyjnych do pozyskiwania drewna będących w
dyspozycji firm leśnych spowoduje zmniejszenie
zatrudnienia w nadleśnictwach (pozyskanie drewna
stanowi ok. 40% rocznego czasu pracy leśniczego).
Przyszłość prywatnych firm leśnych
c.d.
IV. Zamiana konsumentów usług na
„prosumentów”
- dotychczasowi odbiorcy usług - konsumenci z czasem
stawać się będą „prosumentami”, czyli nabywcami usług,
których nie będzie zadawalać standardowa usługa, lecz
zaczną aktywnie oddziaływać na kształt i tworzenie usług
oraz sposób ich oferowania,
- indywidualizacja zamówień i kompleksowość usług
świadczonych przez firmy leśne (dostosowywanie środków
technicznych, technologii świadczonych usług, czasu
wykonania itp. – do potrzeb odbiorcy usług).
Przyszłość prywatnych firm leśnych
c.d.
V. Szersze zastosowanie maszyn
wielooperacyjnych
- stopniowe ograniczanie prac ręcznych w uŜytkowaniu
głównym lasu w wyniku zaostrzających sie norm
bezpieczeństwa i cięŜkości prac,
- narastający brak rąk do pracy w gospodarce leśnej
spowodowany poszukiwaniem przez pracowników pracy
bezpieczniejszej i o mniejszym stopniu cięŜkości,
- migracja ludności ze wsi do miast w wyniku narastających
problemów na rynku pracy w rolnictwie,
- wzrost wydajności pracy przy zastosowaniu maszyn
wielooperacyjnych (np. w Szwecji w ciągu ostatnich 40 lat
wzrosła ponad dziesięciokrotnie wydajność pracy dzięki
zastosowaniu maszyn wielooperacyjnych).
Przyszłość prywatnych firm leśnych
c.d.
VI. Personel firm
– wzrost wiedzy interdyscyplinarnej, samodzielność w
podejmowaniu decyzji oraz wysokie kompetencje – takie
cechy personelu firm leśnych wymusi wzrost udziału
wysokiej techniki (maszyn wielooperacyjnych) oraz
konieczność świadczenia usług na najwyŜszym poziomie
jakościowym,
- zmiany w zawodowym szkolnictwie leśnym (np.
przekształcenie niektórych techników leśnych w szkoły dla
robotników – na wzór gospodarki leśnej Niemiec).
Przyszłość prywatnego sektora usług
a samofinansowanie się Lasów Państwowych
WYSZCZEGÓLNIENIE
Jednostka
miary
Prognoza
zmiennych
w 2009 r.
Realizacja
zmiennych
w 2009 r.
(wykonanie)
RóŜnica
[kol.3 –
kol. 4]
Rezultat
finansowy
[tys. zł]
2
3
4
5
ścinka i wyrób
sortymentów
zł/1 m3
25,89
23,97
1,92
zrywka drewna
zł/1 m3
22,15
20,48
1,67
ilość pozyskanego
drewna
tys. m3
32768,9
33 111,0
- 342,1
63 573,1
ilość zerwanego
drewna
tys. m3
29492,0
31 126,9
-1634,9
51 981,9
1
RAZEM
6
115 555
Przyszłość sektora usług leśnych a
samofinansowanie się Lasów Państwowych
Czy moŜliwy jest powrót w Lasach Państwowych
do tradycyjnych kosztownych rozwiązań z
zakresu organizacji wykonawstwa prac?
•
•
•
•
Problem uwzględnienia w metodzie prywatyzacji przez powierzenie „progu
bezpieczeństwa wykonawczego” - zatrudniania w nadleśnictwach własnych
robotników oraz posiadania własnych środków technicznych.
Obecnie wysoka stopa bezrobocia w Polsce oraz ograniczone moŜliwości
zatrudnienia za granicą – nie stwarza to zagroŜenie LP dyktatem cenowym
ze strony prywatnego sektora usług.
Wysokie „bariery wyjścia” z sektora usług leśnych; trudności ze sprzedaŜą
maszyn specjalistycznych, specjalistyczna wiedza i poziom wykształcenia
większości przedsiębiorców leśnych.
MoŜliwy powrót PGL LP do droŜszych tradycyjnych rozwiązań w przypadku
zaistnienia braku konkurencji na rynku usług leśnych (wówczas
wypracowanie rozwiązań stosowanych np. w gospodarce leśnej Niemiec).
„Im więcej rynku w działalności gospodarczej Lasów
Państwowych tym lepsze perspektywy na
samofinansowanie się”
Dziękuję za uwagę!