Europejska polityka socjalna Idea a rzeczywistoœć

Europejska polityka socjalna
Idea a rzeczywistoϾ
Wiktor Rutkowski, dr
Katedra Ekonomii Politycznej, Wydzia³ Nauk Ekonomicznych UW
Wstêp
Polityka socjalna wspólnoty europejskiej wspiera integracjê ekonomiczn¹, gdy¿ przyczynia siê bezpoœrednio do realizacji zasady swobodnego przemieszczania siê pracowników, ogranicza mo¿liwoœæ stosowania „dumpingu
socjalnego” jako metody uzyskania przewagi konkurencyjnej oraz wp³ywa na
spójnoœæ spo³eczn¹ niezbêdn¹ do harmonijnego przebiegu procesu integracji.
Z szerszego punktu widzenia, europejska polityka spo³eczna wzmacnia powi¹zania integracyjne, rozszerzaj¹c je poza sferê ekonomiczn¹. Wspólnotowa
polityka spo³eczna stwarza tak¿e szanse wspó³pracy krajów cz³onkowskich
w rozwi¹zywaniu takich problemów, jak: bezrobocie, starzenie siê spo³eczeñstw i wykluczenie spo³eczne. Ponadto, Unia Europejska musi odpowiedzieæ na wyzwanie, jakim jest dostosowanie europejskiego modelu socjalnego
do warunków globalnej gospodarki i zaostrzaj¹cej siê konkurencji miêdzynarodowej.
W formowaniu siê europejskiej polityki spo³ecznej bezpoœrednio uczestnicz¹ dwie organizacje regionalne: Rada Europy i Unia Europejska. Podstawowym celem Rady Europy jest ochrona praw cz³owieka, w tym praw socjalnych.
Akty prawne tej organizacji, zw³aszcza Europejska Karta Spo³eczna (1961 r.,
zrewidowana w 1996 r.), wyznaczaj¹ europejski standard w tej dziedzinie. Ze
wzglêdu na zakres i si³ê powi¹zañ integracyjnych w ramach wspólnoty europejskiej w coraz wiêkszym stopniu wp³ywa ona na kszta³t europejskiej polityki spo³ecznej.
1. Cele europejskiej polityki socjalnej
G³ównym celem powstania wspólnoty pañstw europejskich by³o promowanie postêpu ekonomicznego. Niemniej, aspekty socjalne by³y uwzglêdniane
od pocz¹tku procesu integracyjnego. Traktat Paryski z 1951 r. powo³uj¹cy Europejsk¹ Wspólnotê Wêgla i Stali (18 kwietnia 1951 r.) przyj¹³ jako jeden z celów zwiêkszenie zatrudnienia i podnoszenie stopy ¿yciowej obywateli pañstw
cz³onkowskich. EWWiS pomaga³a pracownikom objêtym zwolnieniami zbiorowymi w zwi¹zku z restrukturyzacj¹ kopalñ i hut w ponownym wkroczeniu na
rynek pracy. Pomoc obejmowa³a zdobywanie nowych kwalifikacji oraz prze-
ekonomia 6
121
Wiktor Rutkowski
mieszczanie siê na inne rynki pracy. Traktat Rzymski z 1957 roku, powo³uj¹cy
Europejsk¹ Wspólnotê Gospodarcz¹, nakreœla³ szerokie ramy wspó³pracy
pañstw cz³onkowskich w sferze socjalnej. Zawiera³ on artyku³y dotycz¹ce
nastêpuj¹cych zagadnieñ socjalnych: zatrudnienia, prawa pracy, warunków
pracy, kszta³cenia zawodowego, ubezpieczenia spo³ecznego, zapobiegania
wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz zrzeszania siê i zawierania umów zbiorowych miêdzy pracodawcami
i pracownikami.
W miarê up³ywu czasu wzrasta³o zaanga¿owanie instytucji europejskich
w problematykê socjaln¹, jakkolwiek postêp w tym zakresie odbywa³ siê
w nierównomiernym tempie. Wed³ug zgodnej opinii obserwatorów, przez d³ugi czas — od Traktatu Rzymskiego do Jednolitego Aktu Europejskiego (1957–
–1986) — nie osi¹gniêto wyraŸnego postêpu w europejskiej polityce spo³ecznej. W tym czasie wspólnota europejska przyjê³a strategiê nieingerowania
w sprawy spo³eczne; dotyczy³o to zw³aszcza okresu 1957–1973. Prace koncentrowa³y siê na wa¿nych, lecz stanowi¹cych tylko wycinek problematyki socjalnej, kwestiach: swobody przep³ywu pracowników na obszarze wspólnoty oraz
bezpieczeñstwa i higieny pracy. Powo³any w 1957 r. Europejski Fundusz Socjalny mia³ w tym okresie niewielki zasiêg dzia³ania. Pewna zmiana nast¹pi³a
po 1973 r., gdy przyjêto pierwszy program dzia³ania w zakresie polityki spo³ecznej. Wzros³o tak¿e znaczenie Europejskiego Funduszu Socjalnego.
Przyspieszenie i pog³êbienie prac w obszarze socjalnym nast¹pi³o w zapocz¹tkowanym przyjêciem Jednolitego Aktu Europejskiego (17 luty 1986 r.) okresie wkroczenia procesu integracyjnego w wy¿sze stadia rozwoju. Wzrost rangi
polityki socjalnej znamionuj¹ nastêpuj¹ce dokumenty:
• Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców (1989),
• Protokó³ i Umowa w sprawie polityki spo³ecznej, za³¹czone do Traktatu
o Unii Europejskiej (1992),
• Zielona Ksiêga Polityki Spo³ecznej (1993),
• Bia³a Ksiêga Polityki Spo³ecznej (1994),
• Traktat Amsterdamski (1997),
• Karta Praw Podstawowych (2000).
Rola tych dokumentów jest ró¿na. S¹ wœród nich: kolejne wersje Traktatu
WE, wprowadzaj¹ce zmiany do wspólnotowego prawa pierwotnego; dokumenty programowe (Zielona i Bia³a Ksiêga Polityki Spo³ecznej); oraz dokumenty o charakterze deklaracji politycznej (Karta Podstawowych Praw Socjalnych
Pracobiorców i Karta Praw Podstawowych).
Szczególne znaczenie mia³a Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców przyjêta na szczycie w Strasburgu w 1989 roku. Wskazuje ona na wartoœci uznane przez Wspólnotê za podstawowe w sferze socjalnej oraz konkretyzuje ideê „wspólnej przestrzeni spo³ecznej”, wysuniêt¹ w okresie, gdy przewodnictwo Komisji Europejskiej obj¹³ Jacques Delors.
122
ekonomia 6
Europejska polityka socjalna. Idea a rzeczywistoϾ
Prawa socjalne ujête w Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców dotycz¹:
• swobody przemieszczania siê,
• zatrudnienia i sprawiedliwego wynagrodzenia,
• poprawy warunków ¿ycia i pracy,
• ochrony socjalnej,
• swobody zrzeszania siê i negocjowania umów zbiorowych,
• kszta³cenia zawodowego,
• równego traktowania mê¿czyzn i kobiet,
• informowania, konsultowania i partycypacji pracowników,
• ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa w miejscu pracy,
• ochrony dzieci i m³odocianych,
• prawa osób starszych do godnego poziomu ¿ycia,
• integracji osób niepe³nosprawnych w ¿yciu spo³ecznym i zawodowym.
Karta nie jest dokumentem prawnym, mimo nacisków niektórych instytucji — miêdzy innymi Parlamentu Europejskiego — na nadanie jej wi¹¿¹cego
charakteru. Wywar³a ona jednak du¿y wp³yw na póŸniejsz¹ ewolucjê europejskiego prawa socjalnego.
Protokó³ i Umowa w sprawie polityki spo³ecznej z 1992 roku powsta³y w rezultacie prac nad Traktatem o Unii Europejskiej. Przyjête w nich ustalenia nie zosta³y bezpoœrednio w³¹czone do Traktatu, gdy¿ nie zosta³y zaakceptowane
przez Wielk¹ Brytaniê. W Umowie za cele Wspólnoty uznano: promowanie zatrudnienia, poprawê warunków ¿ycia i pracy, w³aœciw¹ ochronê socjaln¹, dialog miêdzy pracodawcami i pracownikami oraz rozwój zasobów ludzkich w celu
utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia i zwalczania zjawiska wykluczenia. Na nowo okreœlono zasady podejmowania uchwa³ w kwestiach socjalnych,
rozszerzaj¹c zakres stosowania g³osowania metod¹ wiêkszoœciow¹.
Bezpoœrednio po powo³aniu Unii Europejskiej podjêto prace nad okreœleniem dalszej polityki spo³ecznej tego ugrupowania. W Zielonej Ksiêdze w sprawie polityki spo³ecznej sformu³owano szereg pytañ dotycz¹cych tej kwestii,
skierowanych do: instytucji Unii, pañstw cz³onkowskich, organizacji pracodawców, zwi¹zków zawodowych, cia³ publicznych i jednostek. W efekcie tej
szerokiej konsultacji ukaza³a siê w 1994 roku Bia³a Ksiêga w sprawie europejskiej polityki spo³ecznej. Przyjmuje siê w niej, ¿e przysz³a polityka spo³eczna
Unii powinna wspieraæ siê na dotychczasowym dorobku, zw³aszcza w takich
dziedzinach, jak prawo pracy, ochrona zdrowia i bezpieczeñstwa w miejscu
pracy, swoboda przemieszczania siê pracowników oraz jednakowe traktowanie kobiet i mê¿czyzn w pracy zawodowej. Jednoczeœnie uznano potrzebê
wprowadzenia nowych rozwi¹zañ, zw³aszcza w odniesieniu do ubezpieczenia
spo³ecznego, równoœci szans dla wszystkich i zdrowia publicznego.
ekonomia 6
123
Wiktor Rutkowski
W Bia³ej Ksiêdze sformu³owano nastêpuj¹ce priorytety polityki spo³ecznej Unii Europejskiej:
• zapewnienie miejsc pracy,
• inwestowanie w si³ê robocz¹,
• pobudzanie wysokich standardów pracy,
• budowa europejskiego rynku pracy,
• równoœæ szans dla kobiet i mê¿czyzn,
• polityka spo³eczna i ochrona socjalna — aktywne spo³eczeñstwo dla wszystkich,
• dzia³ania w zakresie zdrowia publicznego.
Przedstawiono równie¿ program dzia³añ na rzecz umocnienia dialogu miêdzy partnerami spo³ecznymi: zwi¹zkami zawodowymi i organizacjami pracodawców.
Ze wzglêdu na rolê wspólnotowego prawa pierwotnego podstawowe znaczenie ma ujêcie celów, kierunków i zasad europejskiej polityki socjalnej
w Traktacie WE. W œwietle Traktatu Ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹
(w wersji Traktatu Amsterdamskiego), postêp spo³eczny jest celem równorzêdnym z postêpem gospodarczym. W preambule Traktatu stwierdza siê, ¿e utworzenie wspólnoty jest wyrazem zdecydowania dzia³ania na rzecz zapewnienia
postêpu gospodarczego i spo³ecznego oraz ¿e zasadniczym celem wysi³ków
wspólnoty jest sta³a poprawa warunków ¿ycia i pracy jej narodów. W czêœci I
Traktatu, dotycz¹cej zasad, sformu³owano zadania Wspólnoty, w tym o charakterze spo³ecznym:
Zadaniem Wspólnoty jest […] przyczynianie siê w ca³ej Wspólnocie do harmonijnego,
zrównowa¿onego i trwa³ego rozwoju dzia³añ gospodarczych, w y s o k i e g o p o z i o mu zatrudnienia i ochrony socjalnej, równoœci miêdzy mê¿c z y z n a m i a k o b i e t a m i, trwa³ego i nieinflacyjnego wzrostu, wysokiego stopnia
konkurencyjnoœci i zbie¿noœci przedsiêwziêæ gospodarczych, wysokiego poziomu
ochrony i poprawy jakoœci œrodowiska naturalnego, p o d n o s z e n i a s t a n d a r d u
i jakoœci ¿ycia, spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej oraz solid a r n o œ c i m i ê d z y P a ñ s t w a m i C z ³ o n k o w s k i m i [podkr. — W. R.].
Socjalne cele wspólnoty zosta³y wyartyku³owane, przede wszystkim, w artykule 136 TA, w nastêpuj¹cy sposób:
Celem Wspólnoty i Pañstw Cz³onkowskich, œwiadomych istnienia podstawowych
praw socjalnych, które zosta³y okreœlone w Europejskiej Karcie Socjalnej podpisanej
w Turynie w dniu 18 paŸdziernika 1961 r. i we Wspólnotowej Karcie Podstawowych
Praw Socjalnych Pracowników z 1989 r., jest p o p i e r a n i e z a t r u d n i e n i a,
poprawy warunków ¿ycia i pracy, pozwalaj¹cych na ich harmonizowanie w ramach postêpu, w³aœciwa ochrona socjalna,
dialog miêdzy pracodawcami a pracownikami, rozwój zaso-
124
ekonomia 6
Europejska polityka socjalna. Idea a rzeczywistoϾ
bów ludzkich umo¿liwiaj¹cy utrzymanie wysokiego poziomu
z a t r u d n i e n i a i z w a l c z a n i e i z o l a c j i s p o ³ e c z n e j [podkr. — W. R.].
Problematyka celów socjalnych powraca w art. 140 TA, w nastêpuj¹cym sfromu³owaniu:
Dla osi¹gniêcia celów okreœlonych w artykule 136 […] Komisja zachêca do wspó³pracy pomiêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi i u³atwia koordynowanie ich dzia³añ we
wszystkich dziedzinach polityki spo³ecznej okreœlonych w niniejszym rozdziale,
w szczególnoœci w sprawach dotycz¹cych: zatrudnienia, prawa pracy i warunków pracy, ubezpieczenia spo³ecznego, zapobiegania wypadkom i chorobom zawodowym,
higieny pracy, prawa zrzeszania siê i zawierania umów zbiorowych miêdzy pracodawcami a pracownikami.
Traktat Ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹ wskazuje zarówno na zakres
zagadnieñ objêtych europejsk¹ polityk¹ socjaln¹, jak równie¿ ró¿nicuje kompetencje wspólnoty w stanowieniu prawa w tym obszarze. (W tym zakresie
Traktat Amsterdamski przej¹³ ustalenia zawarte w Porozumieniu w sprawie
polityki spo³ecznej, za³¹czonym do Traktatu z Maastricht. By³o to mo¿liwe po
przyjêciu Porozumienia przez Wielk¹ Brytaniê, co nast¹pi³o po zwyciêstwie
wyborczym Partii Pracy i sformowaniu rz¹du, na którego czele stan¹³ premier
Tony Blair.) Z punktu widzenia stanowienia wspólnotowego prawa socjalnego
wyró¿nia siê trzy grupy dziedzin (art. 137 TA). W pierwszej z nich Rada mo¿e
ustalaæ, poprzez dyrektywy uchwalane kwalifikowan¹ wiêkszoœci¹ g³osów,
minimalne wymagania, co sprzyja harmonizacji prawa. Dotyczy to nastêpuj¹cych zagadnieñ: ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa pracowników w œrodowisku pracy, warunków pracy, informowania i porozumiewania siê z pracownikami, integracji osób wy³¹czonych z rynku pracy, równoœci miêdzy mê¿czyznami i kobietami w zakresie mo¿liwoœci na rynku pracy i traktowania w pracy
oraz wykluczenia spo³ecznego1. W innych dziedzinach przy podejmowaniu
uchwa³ obowi¹zuje zasada jednomyœlnoœci, co ogranicza mo¿liwoœci wspólnego dzia³ania. Dotyczy to: ubezpieczeñ spo³ecznych i ochrony socjalnej pracowników, ochrony pracowników w przypadku rozwi¹zania umowy o pracê,
reprezentowania oraz zbiorowej ochrony interesów pracowników i pracodawców, warunków zatrudnienia obywateli pañstw trzecich legalnie przebywaj¹cych na terenie Wspólnoty, finansowego uczestnictwa w popieraniu zatrudnienia i tworzenia miejsc pracy. Natomiast wy³¹czono z zakresu regulacji
1
Mo¿liwoœæ uchwalania dyrektyw kwalifikowan¹ wiêkszoœci¹ g³osów w odniesieniu do zagadnieñ socjalnych wprowadzi³ Jednolity Akt Europejski. Pocz¹tkowo zasad¹ t¹ objêto tylko dziedzinê bezpieczeñstwa i higieny pracy. Rozszerzenie stosowania wiêkszoœciowej zasady g³osowania na inne dziedziny sfery socjalnej nast¹pi³o w Umowie w sprawie polityki spo³ecznej, za³¹czonej
do Traktatu z Maastricht.
ekonomia 6
125
Wiktor Rutkowski
wspólnotowych kwestie wynagrodzeñ oraz praw do zrzeszania siê, strajku
i lokautu.
Karta Praw Podstawowych, przyjêta na szczycie w Nicei w grudniu 2000 r.,
potwierdza, ¿e problematyka praw cz³owieka, w tym praw socjalnych, staje
w centrum uwagi wspólnoty. Uk³ad Karty odpowiada nastêpuj¹cym podstawowym wartoœciom: godnoœci cz³owieka (rozdz. I), wolnoœci (rozdz. II), równoœci
(rozdz. III) i solidarnoœci (rozdz. IV). Zawarty w niej katalog praw socjalnych
obejmuje zarówno prawa pracownicze, dominuj¹ce w dotychczasowym dorobku prawnym Wspólnoty, jak i prawa ogólniejsze, takie jak: równoœæ mê¿czyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach (art. 23), prawa osób starszych (art.
25), integracjê osób niepe³nosprawnych (art. 26), prawo do zabezpieczenia
spo³ecznego i pomocy spo³ecznej (art. 34) i prawo do ochrony zdrowia (art. 35).
Karta nie jest czêœci¹ prawa Wspólnoty, lecz ma formê uroczystej deklaracji przyjêtej przez Radê, Komisjê i Parlament Europejski. Sta³o siê tak w wyniku sporów i kompromisu, zw³aszcza wokó³ rozdzia³u IV, formu³uj¹cego prawa ekonomiczne i spo³eczne. Podpisanie Karty nie rozstrzygnê³o definitywnie
jej statusu. Ostateczna debata na temat Karty, a zw³aszcza jej prawnego charakteru i ewentualnego w³¹czenia do Traktatu o UE odbêdzie siê na planowanej na rok 2004 konferencji miêdzyrz¹dowej [Hambura, Muszyñski, 2001,
s. 229].
Na podstawie przedstawionych wy¿ej dokumentów mo¿na sformu³owaæ
nastêpuj¹ce uwagi:
• zakres deklarowanych celów socjalnych wspólnoty ulega³ stopniowo poszerzeniu, jednak widoczna jest ró¿nica w podejœciu do prawa pracy i prawa
ubezpieczeñ spo³ecznych. W pierwszym przypadku otwarta zosta³a droga do
harmonizacji prawa socjalnego, w drugim mo¿liwe jest jedynie koordynowanie zró¿nicowanych krajowych systemów ubezpieczenia spo³ecznego;
• wspólnotowa polityka spo³eczna koncentruje siê na prawach pracowniczych. Kwestia powszechnych (obywatelskich) praw socjalnych podejmowana jest w ograniczonym zakresie (prawa osób starszych, prawa osób niepe³nosprawnych, wykluczenie spo³eczne, zdrowie publiczne) w dokumentach o charakterze deklaracji politycznej lub programowym, a wiêc niemaj¹cych mocy wi¹¿¹cej. Kontrowersje wokó³ praw socjalnych da³y o sobie
znaæ w trakcie prac nad Kart¹ Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców i Kart¹ Praw Podstawowych. W pocz¹tkowych stadiach redagowania
pierwszego z tych dokumentów starano siê podkreœliæ wagê praw obywatelskich. W koñcowej wersji termin „obywatel” zosta³ zast¹piony okreœleniem „pracownik”. Niektórzy autorzy upatruj¹ w tej zmianie wyraŸnej
wskazówki, ¿e w miejsce europejskiej przestrzeni spo³ecznej realizowana
jest koncepcja, ¿e zagadnienia spo³eczne bêd¹ regulowane jedynie w takim zakresie, w jakim wymagaæ tego bêd¹ potrzeby gospodarcze wspólnego
rynku2. Podobnie, wysuniêta we wstêpnej fazie prac nad Kart¹ Praw Pod2
126
Por. [Œwi¹tkowski, 1998, t. I, s. 135].
ekonomia 6
Europejska polityka socjalna. Idea a rzeczywistoϾ
stawowych propozycja w³¹czenia jej do traktatów unijnych spotka³a siê
z nieprzychylnym przyjêciem delegacji niektórych pañstw cz³onkowskich
(zw³aszcza Wielkiej Brytanii) i zosta³a odrzucona. Znaczna czêœæ pañstw
kandyduj¹cych opowiedzia³a siê przeciwko w³¹czeniu szeregu praw socjalnych do tekstu Karty [Hambura, Muszyñski, 2001, s. 226];
• kwestie socjalne objête prawn¹ regulacj¹ to: prawo do swobodnego przemieszczania siê, równoœæ traktowania mê¿czyzn i kobiet w zakresie zatrudnienia, minimalne standardy w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy
oraz zbiorowe stosunki pracy. Ich zakres jest wiêc znacznie wê¿szy w porównaniu z katalogiem dwunastu praw wymienionych w Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców. W zwi¹zku z tym pojawia siê problem
zgodnoœci politycznych deklaracji z praktyk¹ ich realizacji, a wiêc spójnoœci wspólnotowej polityki spo³ecznej.
Nierozstrzygniêty pozostaje wiêc podstawowy dylemat europejskiej polityki spo³ecznej: czy jej celem ma byæ tworzenie warunków do w³aœciwego funkcjonowania jednolitego rynku, czy te¿ — zgodnie z ide¹ europejskiej przestrzeni spo³ecznej — postêp spo³eczny ma byæ celem samoistnym, co oznacza³oby, ¿e Unia Europejska ma byæ nie tylko wspólnym rynkiem, lecz tak¿e
obszarem stopniowego podnoszenia i wyrównywania standardów socjalnych
w krajach cz³onkowskich.
Brak docelowej wizji europejskiej polityki spo³ecznej ma przyczyny wewnêtrzne i zewnêtrzne. Do przyczyn wewnêtrznych nale¿y zaliczyæ: (a) zró¿nicowanie poziomu i organizacji zabezpieczenia spo³ecznego i warunków pracy
w krajach cz³onkowskich, wynikaj¹ce zarówno ze znacznych rozpiêtoœci w rozwoju gospodarczym, jak i odmiennych narodowych tradycji kszta³tuj¹cych cechy pañstwa dobrobytu; oraz (b) kryzys dotychczasowego europejskiego modelu pañstwa dobrobytu (spo³ecznej gospodarki rynkowej) i kontrowersje dotycz¹ce kierunków koniecznych zmian. Do przyczyn zewnêtrznych trzeba zaliczyæ siln¹ presjê dwóch, dzia³aj¹cych w przeciwnych kierunkach, czynników
o globalnym zasiêgu: globalizacji gospodarki œwiatowej i zaostrzaj¹cej siê
miêdzynarodowej konkurencji oraz ruchu praw cz³owieka, w który zaanga¿owane s¹ miêdzynarodowe organizacje (zw³aszcza ONZ i Rada Europy) i œwiatowe ruchy spo³eczne. Pierwszy z tych zewnêtrznych czynników wymusza politykê ograniczania wydatków socjalnych w celu stabilizacji finansów publicznych i umacniania konkurencyjnoœci krajowych gospodarek; nie sprzyja on
tak¿e harmonizacji sfery socjalnej, gdy¿ ró¿nice w poziomie ochrony socjalnej
zapewniaj¹ komparatywn¹ przewagê pod wzglêdem kosztów produkcji i konkurencyjnoœci. W przeciwnym kierunku wywiera presjê drugi czynnik, to jest
œwiatowy ruch na rzecz praw cz³owieka.
2. Cele socjalne a prawo Unii Europejskiej
Cele socjalne wspólnoty s¹ realizowane za pomoc¹ instrumentów prawnych i finansowych. Instrumentem prawnym jest harmonizacja i koordynacja
ekonomia 6
127
Wiktor Rutkowski
prawa socjalnego3. Finansowym instrumentem polityki spo³ecznej jest, przede wszystkim, Europejski Fundusz Socjalny. Cele spo³eczne s¹ realizowane
tak¿e za poœrednictwem innych funduszy strukturalnych, zw³aszcza Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Stopieñ realizacji deklarowanych celów socjalnych wspólnoty jest zró¿nicowany. Odzwierciedla on kompromis co do hierarchii celów spo³ecznych
miêdzy pañstwami cz³onkowskimi i instytucjami europejskimi. Najbardziej
zaawansowana jest koordynacja prawa socjalnego w dziedzinach maj¹cych
bezpoœredni wp³yw na funkcjonowanie jednolitego rynku. Dotyczy to nastêpuj¹cych kwestii:
• swobody przemieszczania siê pracowników miêdzy pañstwami cz³onkowskimi,
• równego traktowania mê¿czyzn i kobiet,
• prawa pracy,
• bezpieczeñstwa i higieny pracy,
Swoboda przemieszczania siê osób — podobnie jak swoboda przep³ywu towarów, us³ug i kapita³u — jest podstawowym warunkiem powstania rynku wewnêtrznego. Równe traktowanie mê¿czyzn i kobiet, jak ka¿da forma zapobiegania dyskryminacji na rynku pracy, podnosi efektywnoœæ alokacji czynnika
pracy oraz zapobiega nieuczciwej konkurencji. Z kolei koordynacja prawa
pracy i wymogów bezpieczeñstwa i higieny pracy podyktowana jest wzglêdami
zapewnienia uczciwej konkurencji i obawami przed dumpingiem socjalnym.
Koordynacja prawa w odniesieniu do s w o b o d y p r z e m i e s z c z a n i a
s i ê p r a c o w n i k ó w objê³a trzy zagadnienia: swobodê poruszania siê pracowników na terenie Wspólnoty, zabezpieczenie spo³eczne migruj¹cych pracowników oraz uznawanie dyplomów i innych dowodów posiadanych kwalifikacji. Zakres swobody przep³ywu osób ulega³ rozszerzeniu. Pocz¹tkowo ogranicza³ siê on do swobody podejmowania zatrudnienia w obrêbie wspólnoty
i wykonywania pracy na w³asny rachunek lub œwiadczenia us³ug; nastêpnie
zosta³ rozszerzony o prawo pozostania w którymkolwiek z pañstw cz³onkowskich po zakoñczeniu lub przerwaniu zatrudnienia i wykonywania pracy na
w³asny rachunek. Ostatecznie uznano prawo do pobytu ka¿dego obywatela
Unii pod warunkiem dysponowania odpowiednimi œrodkami utrzymania, tak
aby nie by³ obci¹¿eniem dla systemu opieki spo³ecznej pañstwa pobytu, oraz
posiadania ubezpieczenia zdrowotnego w pañstwie pobytu. (Œrodki na utrzymanie uznaje siê za wystarczaj¹ce, gdy s¹ wy¿sze od kwoty dochodów uprawniaj¹cych do korzystania ze œrodków opieki spo³ecznej zgodnie z prawem pañstwa pobytu.)
Koordynacjê krajowych systemów zabezpieczenia spo³ecznego w odniesieniu do pracowników i cz³onków ich rodzin przemieszczaj¹cych siê w ramach
3
Traktat Rzymski odwo³uje siê do harmonizacji i koordynacji ustawodawstw pañstw cz³onkowskich, nie okreœla jednak wyraŸnie zakresu tych pojêæ. W piœmiennictwie przyjmuje siê, ¿e
harmonizacja nie wymaga unifikacji, ale idzie du¿o dalej ni¿ koordynacja, oznacza bowiem praktycznie osi¹ganie równowa¿nych rezultatów. Por. [Biñczycka-Majewska, 1999, s. 30].
128
ekonomia 6
Europejska polityka socjalna. Idea a rzeczywistoϾ
wspólnoty wprowadzono rozporz¹dzeniami Rady na pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych. W 1981 roku rozszerzono powy¿sze regu³y na osoby prowadz¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹ na w³asny rachunek. Przyjêto nastêpuj¹ce zasady koordynacji zabezpieczenia spo³ecznego:
• mo¿liwoœæ stosowania tylko jednego prawa; chroni to migruj¹ce osoby
przed koniecznoœci¹ p³acenia sk³adek w wiêcej ni¿ jednym pañstwie cz³onkowskim,
• równoœæ traktowania; migruj¹cy pracownicy podlegaj¹ tym samym obowi¹zkom i korzystaj¹ z tych samych œwiadczeñ w którymkolwiek pañstwie
cz³onkowskim, jak obywatele tego pañstwa,
• zachowanie uzyskanych praw; uprawnienia do œwiadczeñ uzyskane w jakimkolwiek pañstwie cz³onkowskim wyp³aca siê beneficjentowi, nawet
je¿eli mieszka on w innym pañstwie cz³onkowskim,
• ³¹czenia okresów ubezpieczenia lub zamieszkiwania w ró¿nych krajach
cz³onkowskich.
Problematyka wzajemnego uznawania kwalifikacji by³a przedmiotem uregulowañ prawnych, w formie dyrektyw, pocz¹wszy od lat siedemdziesi¹tych.
Najwiêksze znaczenie maj¹ dwie dyrektywy z koñca lat 80. i pocz¹tku lat 90.:
dotycz¹ca ogólnego systemu uznawania dyplomów szkó³ wy¿szych oraz uznawania dyplomów i œwiadectw uzyskanych po odbyciu kszta³cenia policealnego i licealnego (œredniego). Obie dyrektywy stworzy³y kompleksowy system
wzajemnego uznawania kwalifikacji obywateli pañstw cz³onkowskich, obejmuj¹cy kwalifikacje uzyskane w toku kszta³cenia wy¿szego, œredniego, zawodowego, a tak¿e poprzez praktykê zawodow¹.
Zasada r ó w n e g o t r a k t o w a n i a k o b i e t i m ê ¿ c z y z n, w ujêciu
Traktatu WE (art. 141 TA), ma dwa aspekty: wê¿szy, dotycz¹cy prawa do jednakowego wynagrodzenia za jednakow¹ pracê, oraz szerszy, dotycz¹cy równoœci
szans oraz jednakowego traktowania w sprawach zatrudnienia oraz œwiadczenia pracy. Kwestie te s¹ przedmiotem regulacji w dyrektywach, uchwalonych
w drugiej po³owie lat 70.: w sprawie równego wynagrodzenia kobiet i mê¿czyzn; w sprawie równego traktowania kobiet i mê¿czyzn w dostêpie do zatrudnienia, kszta³cenia zawodowego, awansu i warunków pracy oraz w sprawie stosowania zasady równego traktowania w dostêpie do zabezpieczenia
spo³ecznego
W obszarze p r a w a p r a c y regulacje, w formie dyrektyw, dotycz¹ nastêpuj¹cych kwestii: ochrony pracowników w sytuacji zwolnieñ grupowych,
transferu przedsiêbiorstw i niewyp³acalnoœci pracodawcy; obowi¹zku pisemnego informowania ka¿dego pracownika przez pracodawcê o zasadach i warunkach pracy; organizacji czasu pracy (minimalnego czasu wypoczynku
dziennego, tygodniowego i rocznego oraz granic tygodnia pracy i pracy
w nocy); ochrony pracy m³odocianych; ustanowienia europejskich rad zak³adowych; poprawy bezpieczeñstwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych w ramach stosunku pracy na czas okreœlony lub w ramach tymczasowego
stosunku pracy; oraz pracy wykonywanej w niepe³nym wymiarze czasu pracy.
ekonomia 6
129
Wiktor Rutkowski
Obszarem, w którym organy wspólnoty wykorzystuj¹ swoje kompetencje do
ustanawiania minimalnych norm, jest b e z p i e c z e ñ s t w o i h i g i e n a
p r a c y. Europejskie prawo bezpieczeñstwa i higieny pracy opiera siê na dyrektywie ramowej z 1989 r. w sprawie wprowadzenia œrodków sprzyjaj¹cych
poprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz kilkunastu dyrektywach szczegó³owych. Dyrektywa ramowa zmierza do zapewnienia poprawy bezpieczeñstwa i higieny we wszystkich sektorach dzia³alnoœci. Nak³ada ona na pracodawców obowi¹zek oceny zagro¿eñ dla bezpieczeñstwa pracowników oraz
zapewnienia im w³aœciwej informacji i odpowiedniego szkolenia w tej dziedzinie. Zawiera tak¿e przepisy odnosz¹ce siê do s³u¿b ochronnych i zabezpieczaj¹cych. Dyrektywy szczegó³owe zawieraj¹ przepisy w nastêpuj¹cych, przede wszystkim, dziedzinach: minimalnych wymogów bezpieczeñstwa i higieny
w miejscu pracy; u¿ytkowania narzêdzi i maszyn; u¿ytkowania przez pracowników profesjonalnego sprzêtu ochronnego; rêcznej obs³ugi ³adunków, szczególnie zagro¿onej urazami krêgos³upa; pracy przy monitorach; ochrony pracowników przed zagro¿eniami przez czynniki rakotwórcze i biologiczne;
ochrony pracuj¹cych kobiet w okresie ci¹¿y i macierzyñstwa; ochrony pracuj¹cych na budowach, w górnictwie i na statkach rybackich; stosowania znaków bezpieczeñstwa i higieny pracy.
*
Mo¿na wiêc stwierdziæ, ¿e w odniesieniu do stosunków pracy (prawa pracy)
stworzone zosta³y — na gruncie wspólnotowego prawa pierwotnego i prawa
pochodnego — podstawy europejskiej polityki socjalnej. Je¿eli chodzi o dziedziny wykraczaj¹ce poza stosunki pracy, to — zgodnie z deklaracjami zawartymi w omówionych wczeœniej dokumentach — wspólnota podejmuje pewne
dzia³ania na rzecz osób starszych, osób niepe³nosprawnych oraz z zakresu
zdrowia publicznego4.
Niemniej, podejmowane by³y próby poszerzenia dotychczasowego zakresu
harmonizacji polityki socjalnej. Przyk³adem s¹ dwa zalecenia, a wiêc akty legislacyjne niemaj¹ce mocy wi¹¿¹cej, wydane w 1992 r., które dotyczy³y: wspólnych kryteriów w zakresie wystarczaj¹cych zasobów oraz pomocy spo³ecznej
w ramach systemów ochrony socjalnej oraz konwergencji celów i polityki
ochrony socjalnej. Warto tak¿e wspomnieæ o propozycji nazwanej „europejskim wê¿em socjalnym”, która zmierza³a do opracowania porównywalnych
standardów ochrony socjalnej w pañstwach cz³onkowskich, na podstawie
wspó³czynników okreœlaj¹cych relacje poziomu ochrony socjalnej i wielkoœci
dochodu narodowego na jednego mieszkañca. Propozycja nie zosta³a zaakceptowana, przede wszystkim ze wzglêdów finansowych. Dzia³ania dostosowawcze poszczególnych krajów do wzorca okreœlonego przez instytucje wspólnotowe mia³y byæ sfinansowane czêœciowo ze œrodków wspólnotowych, pocho4
130
Szersze omówienie zob. [G³¹bicka, 2001].
ekonomia 6
Europejska polityka socjalna. Idea a rzeczywistoϾ
dz¹cych od pañstw, które osi¹gnê³y za³o¿one parametry ochrony socjalnej.
W tej kwestii nie uda³o siê wypracowaæ odpowiednich uzgodnieñ miêdzy
rz¹dami pañstw cz³onkowskich5.
Jednak¿e, dorobek wspólnoty w zakresie polityki socjalnej pozostaje wci¹¿
ograniczony, zarówno w zestawieniu z faktycznym zakresem problematyki socjalnej, jak i celami deklarowanymi przez wspólnotê. Mimo deklarowanej
w traktatach wspólnotowych równorzêdnoœci postêpu gospodarczego i spo³ecznego oraz szerokiego zakresu celów polityki spo³ecznej sformu³owanych
w dokumentach europejskich, w praktyce cele ekonomiczne mia³y wyraŸny
prymat nad celami socjalnymi. Je¿eli chodzi o politykê socjaln¹, to dominowa³o podejœcie pragmatyczne, zgodnie z którym powinna ona zapewniaæ w³aœciwe funkcjonowanie wspólnego rynku.
3. Europejska Agenda Spo³eczna: polityka socjalna po 2000 roku
Okresy prezydencji portugalskiej i francuskiej, przypadaj¹ce na 2000 r.,
mia³y znacz¹cy wp³yw na sformu³owanie strategii integracji europejskiej,
w tym kierunków polityki socjalnej, na nastêpn¹ dekadê.
Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie (23–24 marca 2000 r.) uzgodniono, ¿e strategicznym celem wspólnoty jest:
uczynienie z gospodarki europejskiej najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej na
œwiecie gospodarki opartej na wiedzy, zapewnienie wiêkszej liczby miejsc pracy
o wy¿szej jakoœci oraz spójnoœci spo³ecznej [Presidency…, III 2000].
Uznano, ¿e dla realizacji tego celu niezbêdne bêd¹ radykalne zmiany w wielu
dziedzinach gospodarki, w tym równie¿ w sferze zabezpieczenia spo³ecznego.
System zabezpieczenia spo³ecznego powinien, oprócz tradycyjnej funkcji
ochrony socjalnej, bardziej sprzyjaæ wzrostowi gospodarczemu, konkurencyjnoœci i zwiêkszaniu zatrudnienia. Europejski model socjalny powinien wiêc
zostaæ unowoczeœniony, przede wszystkim poprzez ukierunkowanie go na
inwestowanie w ludzi i budowê aktywnego pañstwa dobrobytu.
Zapocz¹tkowana w Lizbonie debata nad kszta³tem europejskiej polityki socjalnej by³a kontynuowana na posiedzeniach Rady Europejskiej w Feira (19–
–20 czerwca 2000) i Nicei (7–9 grudnia 2000). Efektem tych prac by³o przyjêcie
w Nicei Europejskiej Agendy Spo³ecznej, zawieraj¹cej priorytety polityki socjalnej na najbli¿sz¹ dekadê [Presidency…, XII 2000].
5
Por. [Œwi¹tkowski, 2000, t. III, s. 545].
ekonomia 6
131
Wiktor Rutkowski
Europejska Agenda Socjalna obejmuje szeœæ nastêpuj¹cych strategicznych kierunków
dzia³añ:
• wiêcej miejsc pracy o wy¿szej jakoœci,
• tworzenie nowej równowagi miêdzy elastycznoœci¹ i pewnoœci¹ zatrudnienia
w zmieniaj¹cym siê œrodowisku pracy,
• walka z ubóstwem oraz wszelkimi formami wykluczenia,
• modernizacja ochrony socjalnej,
• dzia³anie na rzecz równoœci p³ci,
• wzmocnienie socjalnych aspektów rozszerzenia oraz zewnêtrznych stosunków Unii
Europejskiej.
3.1. Wiêcej miejsc pracy o wy¿szej jakoœci
Kontynuowana i wzmocniona zostanie polityka koordynacji strategii zatrudnienia krajów cz³onkowskich, zapocz¹tkowana postanowieniami Traktatu Amsterdamskiego. Wa¿n¹ rolê przypisuje siê zwiêkszeniu dostêpu do rynku
pracy takim grupom spo³ecznym jak: kobiety, pracownicy w starszym wieku
i d³ugookresowo bezrobotni. Wiêkszy nacisk ma byæ po³o¿ony na jakoœæ pracy,
a zw³aszcza na nastêpuj¹ce jej elementy: warunki pracy, bezpieczeñstwo i higiena pracy, wynagrodzenia, równoœæ kobiet i mê¿czyzn, równowaga miêdzy
elastycznoœci¹ i sta³oœci¹ pracy oraz stosunki pracy. Komitet ds. Zatrudnienia
ma przedstawiæ do koñca 2001 r. raport na temat wskaŸników, umo¿liwiaj¹cych monitorowanie jakoœci pracy. Poprawie jakoœci ma równie¿ s³u¿yæ
zwiêkszenie dostêpu do ustawicznego kszta³cenia i podnoszenia kwalifikacji
zawodowych. Zadaniem instytucji wspólnotowych bêdzie, miêdzy innymi,
dzia³anie na rzecz identyfikacji i upowszechniania dobrych praktyk w omawianej dziedzinie.
3.2. Stworzenie nowej równowagi miêdzy elastycznoœci¹ i pewnoœci¹
zatrudnienia w zmieniaj¹cym siê œrodowisku pracy
Podkreœlono potrzebê wiêkszego uczestnictwa i wp³ywu pracowników na
procesy zmian w œrodowisku pracy, spowodowane powstaniem gospodarki
opartej na wiedzy, globalizacj¹ i rosn¹c¹ dywersyfikacj¹ form pracy. Chodzi,
miêdzy innymi, o lepsze wykorzystanie mo¿liwoœci, jakie stwarzaj¹ istniej¹ce
rozwi¹zania dotycz¹ce prawa pracowników do informacji, konsultacji i partycypacji. Rozwijana ma byæ strategia bezpieczeñstwa i higieny pracy przez: (a)
konsolidacjê, adaptacjê i uproszczenie obecnych standardów; (b) dzia³ania na
rzecz stosowania prawa pracy w ma³ych i œrednich przedsiêbiorstwach; oraz
(c) wymianê informacji i wspó³pracê miêdzy instytucjami inspekcji pracy
pañstw cz³onkowskich. Wymiana doœwiadczeñ na poziomie wspólnoty obejmie tak¿e kwestiê stosunków pracy, sprzyjaj¹cych godzeniu bezpieczeñstwa
zatrudnienia pracowników z elastycznoœci¹ produkcji. Temu celowi ma s³u¿yæ powo³anie w ramach Fundacji Dubliñskiej Europejskiego Centrum Monitorowania Zmian. Wspólnota bêdzie tak¿e zachêcaæ partnerów spo³ecznych
132
ekonomia 6
Europejska polityka socjalna. Idea a rzeczywistoϾ
do kontynuowania dialogu na temat problemów organizacji pracy i nowych
form zatrudnienia w zmieniaj¹cym siê œrodowisku pracy.
3.3. Walka z ubóstwem oraz wszelkimi formami wykluczenia
Kraje cz³onkowskie zosta³y zobowi¹zane do wprowadzenia w 1991 roku
dwuletnich programów dzia³ania na rzecz walki z ubóstwem i wykluczeniem
spo³ecznym, na podstawie wspólnie przyjêtych celów. Plany bêd¹ zawieraæ
wskaŸniki oceny wyników podejmowanych dzia³añ. Wspólnota bêdzie zmierzaæ do zapewnienia porównywalnoœci tych wskaŸników. Wykorzystywane bêd¹ mo¿liwoœci ograniczenia wykluczenia spo³ecznego, jakie stwarzaj¹ nowe
techniki informacji i komunikacji w zakresie powszechnego dostêpu do spo³eczeñstwa opartego na wiedzy; w tym celu wdra¿any bêdzie program „e-Europa
2000 — spo³eczeñstwo informacyjne dla wszystkich”, przyjêty przez Radê na
szczycie w Feira. Oprócz tych nowych przedsiêwziêæ, po³o¿ony zostanie nacisk na lepsze wykorzystanie mo¿liwoœci, jakie stwarzaj¹ dotychczasowe instrumenty dzia³ania: Europejski Fundusz Socjalny, prawo socjalne wspólnoty oraz wspó³dzia³anie partnerów spo³ecznych, organizacji pozarz¹dowych
i w³adz lokalnych. Rozwijane bêd¹ dzia³ania na rzecz pe³niejszej integracji
osób niepe³nosprawnych we wszystkich dziedzinach ¿ycia; 2003 rok zostanie
og³oszony Europejskim Rokiem Osób Niepe³nosprawnych.
3.4. Modernizacja ochrony socjalnej
W tym zakresie na pierwszy plan wysuwa siê wspó³praca miêdzy krajami
cz³onkowskimi na rzecz zapewnienia bezpieczeñstwa funkcjonowania systemów emerytalnych. Jednoczeœnie, w okresie do 2003 r., prowadzone bêd¹ badania nad mo¿liwoœciami zapewnienia wysokiego poziomu opieki zdrowotnej, bior¹c pod uwagê wymagania solidarnoœci spo³ecznej i skutki starzenia
siê spo³eczeñstw. Przedmiotem zainteresowania w³aœciwych instytucji wspólnoty bêdzie tak¿e sytuacja w zakresie dostêpu obywateli ka¿dego kraju do
opieki zdrowotnej w innych krajach cz³onkowskich. Instytucje wspólnoty zosta³y zobowi¹zane do monitorowania i oceny wspó³pracy krajów cz³onkowskich w dziedzinie polityki socjalnej oraz opracowania odpowiednich do tego
celu wskaŸników.
3.5. Dzia³ania na rzecz równoœci p³ci
Równoœæ p³ci jest traktowana jako integralny element wszystkich dziedzin
objêtych Europejsk¹ Agend¹ Socjaln¹. Kraje cz³onkowskie zosta³y zobowi¹zane do zwiêkszenia dostêpu kobiet do podejmowania decyzji w sferze publicznej oraz w sektorze gospodarki i sferze socjalnej. Prawo Unii dotycz¹ce równoœci p³ci zostanie wzmocnione poprzez przyjêcie przed 2003 r. dyrektywy dotycz¹cej równoœci kobiet i mê¿czyzn w innych ni¿ zatrudnienie i ¿ycie zawodowe dziedzinach. Wspólnota bêdzie dzia³aæ na rzecz upowszechniania wiedzy,
udostêpnienia œrodków i wymiany doœwiadczeñ, przede wszystkim poprzez
utworzenie Europejskiego Instytutu ds. problemów równoœci p³ci.
ekonomia 6
133
Wiktor Rutkowski
3.6. Wzmocnienie socjalnych aspektów rozszerzenia oraz zewnêtrznych
stosunków Unii Europejskiej
Rozszerzenie i stosunki zewnêtrzne s¹ jednoczeœnie wyzwaniem i szans¹
dla europejskiej polityki spo³ecznej. Przygotowanie do rozszerzenia obejmie:
organizacjê regularnej wymiany pogl¹dów na temat wszystkich aspektów
polityki socjalnej zwi¹zanych z rozszerzeniem oraz pomoc krajom kandyduj¹cym we w³¹czeniu siê do Europejskiej Strategii Zatrudnienia, w implementacji celów walki z ubóstwem i wykluczeniem spo³ecznym oraz intensywniejsz¹ wspó³pracê w zakresie ochrony socjalnej.
Globalizacja handlu i finansów oraz rosn¹ce znaczenie konkurencyjnoœci
maj¹ implikacje dla polityki socjalnej, g³ównie poprzez presjê na ograniczanie kosztów pracy. Równie¿ multilateralne negocjacje na tematy ekonomiczne maj¹ coraz szerszy wymiar spo³eczny, gdy¿ s¹ zwi¹zane z takimi, na przyk³ad, kwestiami jak podstawowe prawa socjalne i ochrona zdrowia. Agenda
wskazuje na potrzebê zaanga¿owania siê Unii Europejskiej na rzecz zapewnienia, aby kwestie socjalne by³y uwzglêdniane w miêdzynarodowych negocjacjach gospodarczych.
*
Europejska Agenda Spo³eczna œwiadczy o pewnej zmianie priorytetów oraz
metod realizacji wspólnotowej polityki socjalnej. Je¿eli chodzi o cele, to na
pierwszy plan wysuwa siê wspó³praca w rozwi¹zywaniu wspólnych problemów socjalnych: bezrobocia, ubóstwa i wykluczenia spo³ecznego, skutków starzenia siê spo³eczeñstwa oraz modernizacji europejskiego modelu socjalnego. Zmniejsza siê, natomiast, nacisk na rozszerzanie harmonizacji i koordynacji prawa socjalnego na nowe dziedziny; chodzi bardziej o konsekwentne stosowanie istniej¹cego prawa oraz lepsze dostosowanie go do zmienionych
warunków i strategii polityki spo³ecznej.
Zgodnie z postanowieniami szczytu w Lizbonie realizacja polityki spo³ecznej ma siê opieraæ na tzw. otwartej metodzie koordynacji. Mo¿e to œwiadczyæ
o wiêkszej determinacji instytucji europejskich, je¿eli chodzi o umacnianie
socjalnego wymiaru Unii. Dotychczasowe podejœcie charakteryzowa³ bowiem
du¿y stopieñ deklaratywnoœci. Otwarta metoda koordynacji obejmuje: ustalanie wytycznych dla Unii wraz z terminami ich realizacji; wyra¿anie celów
w formie wskaŸników, na podstawie najlepszych osi¹gniêæ w ka¿dej dziedzinie; przek³adanie wspólnotowych wytycznych na krajowe i regionalne polityki; okresowe monitorowanie i ocenê osi¹gniêæ krajów cz³onkowskich w poszczególnych dziedzinach.
Bezpoœrednim nastêpstwem przyjêcia Europejskiej Agendy Spo³ecznej jest
rozszerzenie zakresu koordynacji polityki spo³ecznej: oprócz wspólnej strategii zatrudnienia, która zosta³a zainicjowana Traktatem Amsterdamskim i rozwiniêta na specjalnym posiedzeniu Rady Europejskiej w Luksemburgu (listo-
134
ekonomia 6
Europejska polityka socjalna. Idea a rzeczywistoϾ
pad 1997), koordynacj¹ objêto politykê zwalczania ubóstwa i wykluczenia spo³ecznego oraz prace nad reform¹ systemów emerytalnych.
Bibliografia
Biñczycka-Majewska T., 1999, Koordynacja systemów zabezpieczenia spo³ecznego w Unii
Europejskiej, Kantor Wydawniczy „Zakamycze”, Kraków.
G³¹bicka K., 2001, Polityka spo³eczna w Unii Europejskiej, Dom Wydawniczy „Elipsa”,
Warszawa.
Hambura S., Muszyñski M., 2001, Karta Praw Podstawowych z komentarzem, Studio
STO, Bielsko-Bia³a.
Presidency Conclusions. Lisbon European Counsil 23 and 24 March 2000. http://ue.eu.int.
Presidency Conclusions. Nice European Counsil 7, 8 and 9 December 2000. Annex I European Social Agenda http://ue.eu.int.
Œwi¹tkowski A., 1998, Europejskie prawo socjalne, t. I, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
Œwi¹tkowski A., 2000, Europejskie prawo socjalne, t. III, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
Abstract
European Social Policy. Idea and Reality
Looking back from the perspective of the over 40-year history of European integration, the achievement of common social policy is visible first of all in these
fields which supported economic integration and the rising of a uniform market. Until today the question remains open what should be the policy of the
Union in face of the large differentiation of social rights and institutional solutions in the systems of social security of the member countries. In this scope there is a dissonance between the general declarations of the Union and practice
resulting from the obligatory principle of unanimity in accepting resolutions
concerning the questions of social security and the principle of subsidiarity in
relations between the Union and member countries. For this reason, among
others, the European Social Agenda, adopted in Nice in the year 2000, has
essential importance. In accordance with its provisions the priority of the social
policy of the Union in the first decade of the XXI century will be co-operation in
the solving of common problems (unemployment, poverty and social exclusion,
safety of pension systems) and modernisation of the European social model. The
accepted goals and an open method of co-ordination as a method of their realisation manifests the greater determination of the Union in the scope of
strengthening its social dimension and adaptation of the European social model
to contemporary challenges.
ekonomia 6
135