(załšcznik 6 do st)

Zarys programu funkcjonalnego centrum dziedzictwa
na podstawie doświadczeń irlandzkich heritage center/visitor center
Irlandia swój sukces ekonomiczny, w tym wykreowanie mody - fashionability „na Irlandię”,
zawdzięcza precyzyjnej strategii marketingowej narodowego produktu, w której zaplanowano
i zachowano „złoty środek” wiążący społeczne i historyczne wartości z funkcjami komercyjnymi. Za
punkt wyjścia przyjęto potrzebę zmiany miary sukcesu z ilościowego na jakościowy. Do dzisiaj w
Polsce szacowanie korzyści ze sprzedaży produktów turystyki i ofert kultury odbywa się na
podstawie danych ilościowych (np. ilość sprzedanych biletów). Irlandczycy uznali pieniądz za miarę
sukcesu - także w turystyce kulturowej, uznając słusznie że rozwój tej branży i ekspozycja
dziedzictwa kulturowego powinny podlegać prawom rynku. Kilkanaście lat ich doświadczeń
dowodzi, że zinwentaryzowany, wyselekcjonowany i sprzedawany „Duch Irlandii” przysłużył się
rozwojowi materii - boomowi inwestycyjnemu. Słowo „Irlandia” w krótkim czasie stała się
synonimem marki.
Organizacyjne formy funkcjonowania centrów dziedzictwa kulturowego i turystyki, są w
przypadku Irlandii projektem innowacyjnym w skali Europy. W istocie status Centrum obejmuje
zinwentaryzowane i wyselekcjonowane centra turystyczne o szczególnej koncentracji atrakcji
irlandzkiego dziedzictwa. Na bazie inwentaryzacji zaprojektowano narodowy produkt turystyki
kulturowej, który nazwano Heritage Island - Wyspa Dziedzictwa. Organizacyjnie wytypowano
miejsca, które noszą status heritage center. Status ten dotyczy zarówno pewnego obszaru
koncentracji turystycznej, zwłaszcza gdy mowa o dużych jednostkach urbanistycznych, jak i atrakcji
zajmujących duże obszary np. parki narodowe czy założenia parkowo-pałacowe. Większość z nich
dysponuje miejscami obsługi ruchu turystycznego - „centrami recepcyjnymi, które również noszą
nazwę heritage - lub visitor centre. W kilku przypadkach stanowią samodzielne jednostki
gospodarcze (np. Adare Heritage Centre - w najbardziej malowniczej wiosce irlandzkiej), w innych
wchodzą w struktury większych organizmów (jak np. Glenveagh National Park czy Trinity College w
Dublinie). Warto dodać, że organizacja Heritage Island jest instytucją zaprojektowaną dla celów
komercjalizacji i marketingowego sieciowania najwybitniejszych ośrodków irlandzkiego dziedzictwa,
tym samym tworząc selektywną markę narodowej turystyki. W istocie każdy z tych ośrodków jest
samodzielną i autonomiczną jednostką organizacyjno-prawną, w większości zarządzaną albo to
przez Heritage Division of the Departament of Arts, Culture and the Gaeltacht albo przez National
Trust (Ministerstwo Kultury). Narodowy Produkt Heritage Island zarządza szlakami turystycznymipakietami grupującymi tematyczne produkty sieciowe:
Interpretując Heritage Centres instytucjonalnie, zazwyczaj są to samodzielne kompleksy budynków
lub/i budowli albo wydzielone powierzchnie, w których zainstalowano w zależności od potrzeb
następujące funkcje:
•
zarządzanie produktem - biura
•
biuro obsługi turystycznej - recepcja, informacja turystyczna, sprzedaż produktów
turystycznych, wynajem przewodników itp.
•
oferta handlowa - sklepy artykułów turystycznych, butiki towarów regionalnych itp.
•
sale prezentacyjne - muzea/ izby regionalne, wielojęzyczne prezentacje multimedialne
•
sale audiovideo - uniwersalne, kinowe, estradowe, konferencyjne
•
gastronomiczne - kawiarnie, bary, z regionalnymi potrawami
•
opcjonalnie hotelowe - pokoje gościnne
Program inwestowania w specjalistyczne produkty systemowe, dla których potencjałem było
dziedzictwo kulturowe i naturalne Irlandii, przewidywał m. in. zaprojektowanie i wdrożenie modelu
instytucji, która stanowiłaby uniwersalne pod względem funkcji centrum „rozrządowe” ruchu
turystycznego, pełniąc jednocześnie rolę ośrodka rozbudzającego zapotrzebowanie na produkty
irlandzkiej kultury. Na rozwoju nowego obrazu Irlandii skorzystała gospodarka. Sieć centrów miała
stanowić konstrukcję nowego modelu spędzania czasu wolnego w Irlandii. Miała także zadanie
zintegrowania i inspirowania lokalnych produktów i reprezentujących je producentów do
zachowania narzuconych - najwyższych standardów obsługi i organizacji ruchu. Wreszcie, co
najistotniejsze sieć Heritage Centers sięgała do dotąd nie eksploatowanych zasobów (człowiek,
pradzieje, dziedzictwo gaelickie – celtyckie itp.), potrzebę poznania których stwierdzono badając
rynek krajowego a zwłaszcza zagranicznego odbiorcy. Na produkt HC zareagował pozytywnie
światowy segment nowej generacji czasu wolnego i poszukiwaczy śladów przeszłości.
Archetypy kulturowe umiejętnie połączono z nowoczesną formą, tworząc własny - irlandzki styl
produktów organicznych, co widoczne było na pierwszy rzut oka w formach architektonicznych oraz
w design wnętrz i gadżetów, których nie powstydziliby się Steiner, Gaudi, Lloyd Wright czy
Makovech (architekci sztuki organicznej – m.in. katedra w Barcelonie). Zasadniczą cechą
wyróżniającą te inwestycje jest mieszanka irlandzkiej natury, mitologii, w połączeniu z nowoczesną
technologią komunikacji, ekspozycji oraz dystrybucji produktów. Koncepcja zaowocowała
zbudowaniem unikalnego wizerunku Irlandii jako swoistej Wyspy Dziedzictwa - Heritage Island.
Program ten oraz rozwój specjalistycznej turystyki kulturowej został doceniony przez agendy UE i
otrzymał bardzo znaczące wsparcie finansowe (łącznie z kreacją krajowej organizacji turystycznej Irish Tourist Board „Board Failte” - blisko 2 400 mln ECU (dzisiaj EURO). W kontekście naszych
planów jest to istotny akcent, gdyż należy przewidzieć zaprojektowanie własnej autonomicznej
strategii rozwoju kamiennogórskich HC, umiejętnie sygnalizując czerpanie doświadczeń
organizacyjno-prawnych z irlandzkiego wzorca a wypełniając je symbolami kultur: polskiej,
niemieckiej i czeskiej. W tym przypadku aplikowanie o środki UE z programów wspierania rozwoju
kultury narodowej wydaje się oczywiste. Co warto zaznaczyć, Irlandczykom udało się wykorzystać
pozycję pierwszeństwa w kategorii etnicznych produktów turystyki narodowej w Europie. Inne kraje
owszem - posiadają bogatą ofertę kulturową, ale to Zielona Wyspa odważnie zaczerpnęła ze źródeł
zaprzęgając w niespotykanej dotąd skali „rzeczy niewidzialne” dla rozwoju materii. Polska oczekuje
na sukces takiego produktu demonstracyjnego.
Model okazał się skuteczny i przebojowy. Nisza w dużej części została wypełniona - ich
śladem zdążyły pójść m.in. Portugalia, Cypr, Walia. W warunkach obecnego rynku model ten jest
już sprawdzony - szybko osiągnął wysoki poziom lojalności międzynarodowego segmentu turystyki
kultirowej, w tym powrotu do źródeł, etnicznej itd. Na co dzień otrzymujemy dowody mody na
„celtyckość” i jej awangardowe towary i usługi (piwo, muzyka, taniec, sztuka, architektura, pola
golfowe, agroturystyka itd.). Słowiańszczyzna to kolejne pole do eksploracji i obszar, który z
powodzeniem można uznać za potencjalnie konkurencyjny i rozwojowy. Tym bardziej, że
dziedzictwo Centralnej Europy dzisiaj identyfikowane jako słowiańskiej było w istocie zbudowane na
kanwach mnogości kultur, w tym m. in. Celtyckiej, germańskiej czy scytyjskiej. W Polsce można
odnaleźć dobitne dowody istnienia reliktów światowego dziedzictwa najwyższej kategorii (nie tylko
np. Malbork, ale paleolityczny bumerang z Obłazowej, eneolityczne naczynie z Bronocic z
pierwszymi rytami zastosowania koła, czy wreszcie najstarszy z odkrytych na Ziemi dinozaurów silesaurus opolensis). Pierwszy słowiański heritage center - (nazwa robocza - Polska Recepcja)
ulokowany np. starym dworcu kolejowym w Lubawce przy trasie tranzytowej miałby eksponować
podobne do irlandzkich motywy połączone ze słowiańską stylistyką, artystycznie zinterpretowane
według trzech linii produktowych: wolności, źródeł dziedzictwa i gościnności.
Zarządzanie produktem heritage center to strategia rozwoju marketingowej sieci punktów
informacji i komercji turystycznej. HC są to punkty pierwszego kontaktu turysty zagranicznego i
krajowego z regionalnym oraz lokalnym produktem turystycznym. Rozważając zlokalizowanie
pierwszego HC w Lubawce, należy uwzględnić również rolę jako wizytówki Polski – narzędzia w
budowaniu pozytywnego introdentity – wrażenia na wejściu. HC w Lubawce obok programu
prezentującego atrakcje i świadczenia zlokalizowane w tym mikroregionie (plus stowarzyszone i
współpracujące zlokalizowane w otoczeniu) to możliwość pierwszego kontaktu z Polską. Heritage
Center sieci „Polska Recepcja” ma zaskoczyć odwiedzających znakomitą organizacją i
zastosowaniem znanych i uznanych standardów. Ma ich olśnić nieznanym, dotąd nie
wyeksponowanym obrazem Polski - kraju przestrzeni i bogactwa kultur, przeżyć jakie własne
środowisko przebywania nie jest im w stanie dostarczyć. Dlatego i forma i tożsamość tego
przedsięwzięcia muszą mieć swoje - jak cała Polska - cechy indywidualne i prawdziwe. Świat
oczekuje dzisiaj piękna i prawdy. Potencjał Kamiennogórskiego jest w stanie to zapewnić.
Innowacyjność i uniwersalizm...
oto najistotniejsze cechy HC w odróżnieniu od dotychczas praktykowanych w promocji regionalnej i
krajowej formuł organizacyjno-prawnych. Instytucja ta powinna gwarantować wolność wypowiedzi i
rynku. Uniwersalizm należy interpretować w tym przypadku jako przyjęcie jednej misji - promocji i
sprzedaży Prawdziwego Obrazu Polski i Regionu (w istocie strategii marketingu), jednak
realizowanej lokalnie za pomocą zróżnicowanych środków wyrazu w zależności od właściwości
dziedzictwa i „źródeł” Powiatu Kamiennogórskiego rozłożonego w prastarej Bramie Lubawskiej.
Koncepcja HC posiada cechy rozwojowe, a jej zasadniczą zaletą jest uwzględnienie odrębności
kulturowej regionu przy zachowaniu ścisłych reguł operacyjnych zaprojektowanych w postaci
programu funkcjonalnego w tym księgi operacyjnej oraz zarządzania jakością. Dlatego planując
funkcje HC należy od początku przystąpić do kreacji marki, która w intencji właścicieli ma pozyskać
status najbardziej rozwojowej i perspektywicznej regionalnej (następnie polskiej) marki
turystycznej. Model ten nadal funkcjonuje w Irlandii – od 1997 roku przy stanie 54 centrów –
obecnie zsieciowanych jest ich 85.
Rozwój marki HC w Powiecie Kamiennogórskim to propozycja stworzenia zalążka (projektu
demonstracyjnego) polskiej sieci franchisingowej wzorowanej na globalnych technikach, wspierana
jednak środkami publicznymi, gdy mowa będzie o realizacji misji służebnej i pryncypialnej w
regionalnej i narodowej polityce promocyjnej. Siłą HC będzie zarządzanie własną marką
emocjonalną. Produkt HC w naszej opinii powinien pozostawać w ścisłej kooperacji z krajową
strategią turystyczną, jeżeli takowa powstanie. Jej brak nie obliguje obecnie twórców i właścicieli
HC do formalnych uzależnień od POT. Takie rozwiązanie znakomicie funkcjonuje w Irlandii, gdzie
produkt Heritage Island jest niezależny od Irish Tourist Board, ale ściśle z nią współpracuje na
wielu płaszczyznach. Produkt ten jako marka nie może podlegać innym prawom poza
rynkowymi, inaczej nie ma szans rozwoju!!! Jego związki z krajową administracją turystyczną
oraz lokalną administracją publiczną i samorządową będą budowane na zasadach współpracy ale i
autonomiczności - konkurencyjności rynkowej i atrakcyjności ekonomicznej.
Udział społeczności lokalnej w tym przedsięwzięciu może być w efekcie powszechny, jeżeli
produkt HC przyjmie formułę np. spółki prawa gospodarczego lub innej formuły organizacyjnoprawnej uwzględnionej przez polskie prawo. Udział obywateli może polegać na osobistym
uczestnictwie, lub w postaci reprezentantów (stowarzyszenia). Warunkiem skuteczności i
utrzymania się na rynku jest konieczność prowadzenia działalności gospodarczej. Możliwy jest
wariant, w którym okres rozruchu przedsiębiorstwa jest dotowany przez zainteresowane jednostki
rządowe i samorządowe. Funkcją nie do przecenienia, jaką należy przewidzieć w przedsięwzięciu jest misja tego produktu w części kierowana na rynek wewnętrzny. HC ma stać się nowatorską
Instytucją Kultury o charakterze edukacyjnym - „pierwszym” w świadomości społeczności lokalnej
modnym i poszukiwanym produktem energetyzującym, regenerującym tożsamość, przywracającym
świadomość narodową i poczucie sukcesu. HC ma szanse dzięki swojemu unikalnemu programowi
użytkowemu i estetycznemu stać się tak chętnie obecnie poszukiwaną „polską marką”. HC ma
służyć nie tylko promocji i sprzedaży lokalnych i regionalnych - polskich produktów dziedzictwa
kulturowego i turystycznych, także być kreatorem rynku na te produkty, wiarygodnym partnerem
podnoszącym rangę polskiej przemyślności. Polska Recepcja obok programu obsługi ruchu
turystycznego ma być również sieciowym: salonem sztuki, sceną ważnych wydarzeń kulturowych,
promotorem nowych zjawisk, inkubatorem talentów, a nawet szkołą obsługi i organizacji,
zarządzania produktami i markami poprzez jakość.
Przewidywany program funkcjonalny będzie początkowo dostosowany do potrzeb małych
miejscowości turystycznych. Należy jednak przewidzieć sukces rynkowy przedsięwzięcia. Zatem
niezbędne jest już na etapie planowania, zapewnienie strategicznego rozwoju, tak aby w
przyszłości HC zwiększył swój potencjał recepcyjny (np. oddziały itp.) dużego centrum koncentracji
turystycznej i służy jako wizytówka i miejsce pierwszego kontaktu turysty odwiedzającego region
Bramy Lubawskiej. Wizyta w Centrum ma zapewnić odwiedzającemu poczucie przebywania w
miejscu:
które jest wizytówką Polski i regionu w którym przebywa, rozbudzającym jego
wyobraźnię oraz wolę pozostania i poznania Polski i jej „źródeł” – zatrzymania się na
dłużej w regionie
w którym świadomie zarządza się turystyką i czasem wolnym, wie czego oczekuje
gość i jak mu „to” najkorzystniej zaoferować
gdzie od momentu przekroczenia progu, Gość nie musi się więcej martwić o swój
czas, komfort, program i bezpieczeństwo pobytu
w którym profesjonalnie będzie poinformowany o Polsce i regionie Bramy Lubawskiej,
bliższym i dalszym otoczeniu oraz historii, walorach materialnych i niematerialnych w
tym: legendach, podaniach, regionalizmach itp.
w którym można otrzymać zawsze pełną i aktualną informację nie tylko turystyczną,
zapewniającą alternatywność sposobów spędzania czasu wolnego w regionie ale także
i na Dolnym Śląsku i w Polsce
w którym można zakupić większość niezbędnych atrybutów ułatwiających podróż po
regionie, a więc map przewodników, informatorów, pamiątek oraz gadżetów, wyrobów
lokalnego rękodzieła i towarów produkowanych w regionie
krótkiego relaksu w mini kawiarence prasowej (może internetowej), (z ogródkiem w
sezonie letnim), w obecności sztuki i życzliwych, gotowego do pomocy personelu o
bogatym zasobie wiedzy, sprawdzonych socjotechnicznych cechach komunikatywności
z którym chętnie identyfikują się mieszkańcy, uznając go za element ich własnej
kultury.
Heritage Island – wybrane adresy z krótką charakterystyką programu funkcjonalnego
DUBLINIA - Christ Church, wystawa obrazująca życie Dublina w czasach średniowiecznych,
magiczna Wyprawa Przez Czas; St. Michel’s Hill, Dublin 8, tel. 01-679 4611; czynne: od
kwietnia do września codziennie 10.00-17.00; od października do marca od pon. do sob.
11.00-16.00, w niedziele 10.00-16.30
GUINESS HOPSTORE - historyczne magazyny browaru, zamienione w najsłynniejsze
dublińskie centrum historycznych i kulturalnych wystaw oraz wydarzeń, muzeum
narodowego napoju marki Irlandii; - Crane Street, Dublin 8, tel. 01-4536700 wewn. 5155;
czynne: przez cały rok od pon. do pt. 10.00-16.30, nieczynne w weekendy, wakacje, dni
wolne od pracy i święta
KILMAINHAM GOAL - najsłynniejsze historyczne więzienie, obecnie kompleks
wystawienniczy obrazujący osiągnięcia Irlandii jako nowoczesnego narodu; - Inchicore
Road, Dublin 8, tel: 01-453 5984; czynne: od stycznia do kwietnia od pon do pt. 13.0016.00 (ostatnia grupa 15.00), niedziele 13.00-18.00 (ostatnia grupa 16.45), od kwietnia do
września codziennie 9.30-18.00 (ostatnia grupa 16.45), październik od niedz. do pt. 9.3017.00 (ostania grupa 15.45), od listopada do lutego od niedz. do pt. 9.30-17.00 (ostatnia
grupa o 15.00)
PHOENIX PARK VISITOR CENTRE - klasyczny przykład centrum turystyki, w skład wchodzi
XVII w. Ashtown Castle oraz jeden z największych parków urbanistycznych na świecie,
wewnątrz restauracja, wystawy, sala audiowizualna - Phoenix Park, Dublin 8, tel. 01-677
0095; czynne: od połowy marca codziennie 9.30-17.00, od kwietnia do maja codziennie
9.30-17.30, od czerwca do września codziennie 9.30-18.30, w październiku codziennie
9.30-17.00
TRINITY COLLEGE DUBLIN - najstarszy uniwersytet w Irlandii założony w 1592 r. przez
Królową Elżbietę I, w ekspozycji m.in. największa jedno-pomieszczeniowa biblioteka na
świecie i wystawa „Dublin Experience” z multimedialną prezentacją historyczną od czasów
Wikingów; - College Street, Dublin 2, tel. 01-608 2308/608, 1688/608, 1177; czynne:
Biblioteka - od czerwca do września od pon. do sob. 9.30-17.30, niedz. 9.30-17.00; od
października do maja od pon. do sob. 9.30-17.30, niedz. 12.00-17.00; Dublin Experience
od maja do września codziennie 10.00-17.00
WATERWAYS VISITOR CENTRE - modernistyczny budynek w basenie Grand Canal z
wystawą wprowadzającą turystę do historii irlandzkich dróg wodnych i związanych z nimi
aktywności ludzkich, w wyposażeniu pokaz audiowizualny, mechaniczne modele i
interaktywna multimedialna prezentacja; - Grand Canal Quay, Dublin 2, tel. 01-677 7510;
czynne: od czerwca do września codziennie 9.30-18.30, od października do kwietnia od śr.
do niedz. 12.30-17.00