Období schematizace v polské literatuře - IS MU

Okres schematyczności i
socrealizmu w literaturze polskiej
Proza i poezja lat 50. XX wieku
Eva Nunvářová
30.1.2010
Osnowa
• Sytuacja literatury po II wojnie światowej
• Uznanie socrealizmu
• Podporządkowanie się pisarzy
• Propagacja socrealizmu i tendencyjności
• Schematy w prozie
• Schematy w poezji
• Samolikwidacja nurtu po burzliwych latach 1955-57
Sytuacja literatury po 1945 roku
• Lata 1945-48 to okres sporów i dyskusji
• Poszukiwanie własnej drogi rozwojowej –
potrzeba realizmu w literaturze i sztuce, jednak nie
wg stalinowskiej doktryny
• 1949 r.: IV zjazd ZZLP – określenie nowego
obowiązującego programu metody twórczej
• Socrealizm w literaturze radzieckiej już od 1934 r.
Charakterystyka literatury
socrealizmu
• Odrzucenie eksperymentów artystycznych
• Stworzenie obowiązującego wzorca, wyrażającego
interesy proletariatu
• Uczynienie z niej narzędzia ideologii i propagandy
• Ma kształtować system pożądanych postaw ludzkich
• Gotowe wzory i modele dostarczała literatura radziecka
Miejsce pisarza w socrealizmie
• Rola usługowa wobec ludu pracującego miast i
wsi
• Pozytywne nastawienie do przemian
politycznych i gospodarczych
• Negacja wrogiego ustroju kapitalistycznego
• Czynne uczestnictwo w budowaniu nowego
ustroju
Krytyczne książki w nowym stylu
» wykładały ogólne tezy
» przynosiły ocenę bieżącej twórczości
•
•
•
•
W. Sokorski Sztuka w walce o socjalizm 1950 r.
M. Kierczyńska Spór o realizm 1951 r.
J. Putrament Na literackim froncie 1953 r.
G. Lasota Kierunek natarcia 1953 r.
Tematyka powieści
• Praca, rewolucja i współczesność
• Odbudowa kraju
np. Nowy mur R. Hussarskiego
• Praca i wysiłek produkcyjny
np. Lewanty A. Brauna
Nr 16 produkuje J. Wilczyńskiego
Przy budowie T. Konwickiego
• Problem walki klasowej
np. Opowieść wierzbowa Z. Dróżdż-Satanowskiej
Bohaterowie powieści
Bohater pozytywny
- wzór wszystkich
możliwych cnót
- przy budowaniu stoczni,
huty, fabryki czy
zakładaniu spółdzielni
produkcyjnych
Bohater negatywny
-
upostaciowanie ohydy
-
wroga działalność,
sabotażysta albo
dywersant
Powieść produkcjyna
• wg schematu:
»
»
»
»
bohater kolektywny
walka klasowa
wykrycie wroga klasowego
klasa robotnicza – wyścig w pracy
• rzeczywistość zideologizowana
• propagandowa konstrukcja
» walka o plan
» kończy schematem happy endu (wróg wykryty, ukarany,
cnota nagrodzona, plan spełniony)
•
np. Na przykład Plewa B. Hamery
Węgiel A. Ścibora-Rylskiego
Powieść polityczna
• wyraźna teza
• jednoznaczne potępienie przeciwnika
np. Władza T. Konwickiego
Obywatele K. Brandysa
Dni klęski W. Żukrowskiego
• utwory o dojrzewaniu świadomości klasowej bohaterów –
robotników
np. Stare i nowe L. Rudnickiego
Pamiątka z Celulozy I. Newerlego
Charakterystyka poezji
socrealistycznej
• Tematyka współczesna
• Funkcja usługowa:
– reakcja na konkretne wydarzenia wg potrzeby
aktualnej partii
– produkowanie nowych tekstów związanych z
wydarzeniami i datami
» np. zjazd partii, święto pierwszomajowe, 22 lipiec,
obchody urodzin albo śmierci wielkich polityków
Język poezji socrealistycznej
• Podporządkowanie się wyłącznie celom
propagandowym
• Utożsamienie z językiem propagandy
• Język nowomowy występował w postaci
całkowicie odkrytej
• Tworzenie schematów i stereotypów
Jakość poezji
•
•
•
•
Żarliwość ideowa
Doświadczenie z ludem pracującym
Właściwa metoda artystyczna tzn. realizm socjalistyczny
Oparcie się na własnym dziedzictwie kulturowym, lecz
tylko wg socjalistycznej perspektywy
• Krytyka oryginalności i liryki osobistej
A. Ważyk:
„Uczucia człowieka socjalizmu są inne niż u dawnych
ludzi, ale są to przecież uczucia powszechne, ludowe i
powinny mieć odpowiedni wyraz.”
Tematyka i przykłady
• Utwory rocznicowo-okolicznościowe
» na cześć przywódców, świąt, ...
• Utwory o tematyce wiejskiej
• Utwory o budowie socjalizmu
» współczesność = czas nadzieji, budowy, stwarzania
• Utwory o „walce o pokój przeciwko
zamysłom imperialistów amerykańskich”
» walka z przeciwnikiem = imerialistą, przeciwko
zachodnim politykom
Utwory rocznicowo-okolicznościowe
• np. uwielbienie dla wodza
RZEKA
Adam Ważyk
SŁOWO O STALINIE
Mądrość Stalina,
rzeka szeroka,
w ciężkich turbinach,
przetacza wody,
płynąc wysiewa
pszenicę w tundrach,
zalesia stepy,
stawia ogrody.
Pędzi pociąg historii,
Władysław Broniewski
błyska stulecie – semafor.
rewolucji nie trzeba glorii,
nie trzeba szumnych metafor.
Potrzebny jest Maszynista,
którym jest On:
towarzysz, wódz, komunista –
Stalin – słowo jak dzwon!
Utwory o budowie socjalizmu
WIECZÓR W JAWORZNIE
Andrzej Mandalian
Ruszy motor,
chwycony za rzemień,
będą chaty w nocy jak statki,
w nocne łuny rozpali ziemię
wielkie światło lamp sześciolatki.
WIDOKÓWKA Z MIASTA
SOCJALISTYCZNEGO
Adam Ważyk
O świcie niecierpliwa,
niesyta swojego piękna,
syczała lokomotywa
nad dziewczyną, która uklękła.
Ktoś, kto przelotnie zobaczył
pogański profil dziewczyny,
opacznie sobie tłumaczył,
że modli się do maszyny.
A jej tylko drgała warga,
gdy ranną racją oliwy
maściła, czuła kolejarka,
tłoki lokomotywy.
Utwory o „walce o pokój przeciwko
zamysłom imperialistów amerykańskich”
COCA - COLA
Adam Ważyk
Dobrze wam było pić Coca - Cola.
Ssaliście naszą cukrową trzcinę,
zjadali nasze ryżowe pola,
żuliście kauczuk, złoto, platynę,
dobrze wam było pić Coca - Cola.
My, co z bagnistych piliśmy studzien,
dzisiaj pijemy wodę nadziei,
męstwo, którego źródło jest w ludzie,
pijemy wodę w górach Korei,
my, co z bagnistych piliśmy studzien.
[...]
My, co pijemy wodę nadziei,
wiemy, gdzie sięga dziś nasza wola:
wyszliście z Chin, wyjdziecie z Korei,
my wam przerwiemy sen Coca - Cola
my, co pijemy wodę nadziei.
Samolikwidacja nurtu
• Śmierć Stalina w 1953 r.
• Strajki w Niemczech, na Węgrzech →
rozluźnienie ideologiczne
• A. Ważyk Poemat dla dorosłych 1955 r.
• Październik ’56 – odwilż
• Literatura – debiuty, tłumaczenia, nurt
rozrachunkowy
Bibliografia
• Burkot, Stanisław: Literatura polska po 1939 roku,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• Drewnowski, Tadeusz: Literatura polska 1944-1989 Próba
scalenia, Kraków 2004.
• Jarosiński, Zbigniew: Literatura lat 1945-1975, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2002.
• Słownik literatury polskiej, Videograf II, Katowice 2006.
• Štěpán, Ludvík: Hledání tvaru, Masarykova univerzita, Brno
2003.
• www.klp.pl
• Fragmenty utworów:
– http://members.chello.pl/j.uhma/wazyk.html
– http://www.naszawitryna.pl/jedwabne_777.html
Dziękuję za uwagę