wykład do pobrania

Polska a euro
Dariusz Rosati
21.06.2011r
Trzy pytania
• Czy Polska musi wejść do strefy
euro?
• Czy Polsce to się opłaca?
• Jeśli tak, to jak i kiedy wejść do strefy
euro?
Dariusz K. Rosati
2
Czy Polska musi być członkiem UGW i strefy euro?
Co mówi Traktat z Maastricht (TWE, 1992, obecnie TFUE)?
•
•
•
wszystkie kraje członkowskie UE powinny być w UGW i przyjąć wspólną
walutę;
klauzule „opt-out” expressis verbis tylko dla Zjednoczonego Królestwa i
Danii;
UGW jest częścią acquis communautaire i jako takie musi być
bezwarunkowo przyjęte przez nowe kraje członkowskie.
Kryteria kopenhaskie (1993):
•
Kryterium 3 mówi m.in. o sprostaniu obowiązkom członkostwa, wraz z
obowiązkami wynikającymi z członkostwa w UGW.
Negocjacje akcesyjne i Traktat Akcesyjny (2003):
•
•
•
Polska nie zgłosiła zastrzeżeń w obszarze negocjacyjnym „UGW” i
przyjęła acquis communautaires wraz z obowiązkiem wejścia do UGW;
Polacy przyjęli Traktat Akcesyjny w referendum ogólnonarodowym w
VI/2003 r;
Polska wchodząc do UE stała się automatycznie członkiem UGW z
derogacją (co oznacza zawieszenie obowiązku przyjęcia euro do
momentu spełnienia kryteriów);
Wniosek:
•
Polska nie ma wyboru - musi przyjąć euro (ale data akcesji do strefy
euro nie została określona!);
Dariusz K. Rosati
3
Obecny stan prawny
•
•
•
•
•
Warunki członkostwa Polski w UE określa Traktat o przystapieniu do Unii
Europejskiej Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej,
Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki
Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej
(Official Journal nr 236 z 13.09.2003r);
W ramach Traktatu został przyjęty: „Akt dotyczący warunków przystąpienia do
Unii Europejskiej) Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej,
Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki
Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz
dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej”;
Art. 5 Aktu stanowi: „Każde z nowych Państw Członkowskich uczestniczy w
unii gospodarczej i walutowej z dniem przystąpienia jako Państwo
Członkowskie objęte derogacją w rozumieniu Art. 122 TWE;
TWE stanowi w Art. 2, że „Zadaniem Wspólnoty jest, przez ustanowienie
wspólnego rynku, unii gospodarczej i walutowej oraz urzeczywistnianie
wspólnych polityk lub działań określonych w artykułach 3 i 4,….”, oraz w Art. 4,
że „Równolegle, na warunkach i zgodnie z harmonogramem i procedurami
przewidzianymi w niniejszym Traktacie, działania te obejmują nieodwołalne
ustalenie kursów wymiany walut, prowadzące do ustanowienia jednej
waluty, ECU, jak również określenie oraz prowadzenie jednolitej polityki
pieniężnej i polityki wymiany walut, których głównym celem jest utrzymanie
stabilności cen…”;
Wniosek: wchodząc do UE Polska zobowiązała się przyjąć euro
Dariusz K. Rosati
4
Korzyści dla Polski
(dane dla 2009r)
•
Eliminacja kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i kosztów
zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym:
–
–
•
Niższe nominalne i realne stopy procentowe ze względu na eliminację
ryzyka kursowego i ryzyka makroekonomicznego:
–
–
•
•
Koszt wymiany walut: ok. 0,5-0,8% wartości transakcji międzynarodowych realizowanych w
euro, których wartość roczna wynosi ok. 100% PKB (1340 mld) - czyli ok. 7-11 mld zł;
Koszt zabezpieczania się przed ryzykiem zmian kursu (forwardy, swapy, opcje walutowe ok.
1-2 mld zł);
Obniżenie kosztów kredytu dla sektora prywatnego o ok. 2% od 670 mld zł – 13 mld zł, czyli
ok. 1% PKB rocznie ;
Obniżenie kosztów obsługi długu publicznego o ok. 2% od ok. 200 mld zł rocznych potrzeb
pożyczkowych – 4 mld zł, czyli ok. 0,3% PKB rocznie;
Łączna kwota korzyści: 25-30 mld zł, czyli 1,9-2,5% PKB;
Pozostałe korzyści:
–
–
–
–
–
–
Dostęp do większego i głębszego rynku kapitałowego;
Brak ograniczenia bilansu płatniczego i eliminacja ryzyka kryzysu walutowego;
Przejrzystość cen;
Stabilizujący wpływ na wartość transferów UE;
Korzyści polityczne: Wejście do „twardego jądra” UE, członkostwo w Eurogrupie i wpływ na
decyzje EBC;
Dariusznowe
K. Rosati
5
Korzyści długofalowe: wzrost inwestycji,
miejsca pracy, szybsze tempo wzrostu;
Koszty dla Polski
•
Koszt utraty samodzielności w polityce pieniężnej jest niewielki, bo:
–
–
–
–
•
Koszt utraty samodzielności w polityce kursowej jest niewielki, bo:
–
–
–
•
•
Koszt jest tym mniejszy, im większy stopień synchronizacji cyklu pomiędzy Polską a strefą euro, a
to zależy od stopnia integracji gospodarczej – w Polsce prawdopodobieństwo szoków
asymetrycznych niewielkie, bo korelacja cyklu koniunkturalnego ze strefą euro jest wysoka (0,79
dla kwartalnych zmian PKB w okresie 2005-2010);
W warunkach zintegrowanych rynków finansowych i mobilnego kapitału autonomia polityki
pieniężnej i swoboda kształtowania stóp procentowych jest ograniczona (przepływy kapitału);
Stopy procentowe EBC zawsze niższe niż stopy NBP, czyli z punktu widzenia pobudzania
koniunktury utrata samodzielności jest nieistotna;
Umiarkowana elastyczność płac i mobilność siły roboczej większa niż w państwach strefy euro;
kurs sztywny niesie ryzyko kryzysu walutowego;
dewaluacja jest instrumentem nieskutecznym na dłuższą metę;
dlatego Polska przyjęła kurs płynny i nie stosuje polityki kursowej;
Koszty techniczne wymiany waluty (systemy informatyczne, księgowe, banki,
ATM, itp. rzędu 250-300 mln zł);
Wniosek: łączne koszty ograniczone.
Dariusz K. Rosati
6
6,0
-2,0
2000Q1
2000Q2
2000Q3
2000Q4
2001Q1
2001Q2
2001Q3
2001Q4
2002Q1
2002Q2
2002Q3
2002Q4
2003Q1
2003Q2
2003Q3
2003Q4
2004Q1
2004Q2
2004Q3
2004Q4
2005Q1
2005Q2
2005Q3
2005Q4
2006Q1
2006Q2
2006Q3
2006Q4
2007Q1
2007Q2
2007Q3
2007Q4
2008Q1
2008Q2
2008Q3
2008Q4
2009Q1
2009Q2
2009Q3
2009Q4
2010Q1
2010Q2
2010Q3
2010Q4
Synchronizacja cyklu koniunkturalnego w Polsce i w strefie
euro, 2000-2010, (kwartalne zmiany PKB, %, r/r)
10,0
8,0
Polska
4,0
Strefa euro
2,0
0,0
-4,0
-6,0
-8,0
Dariusz K. Rosati
7
Oficjalne stopy procentowe w Polsce i w strefie euro,
1.01.1999 - 30.06.2011, %
20
18
16
14
12
10
NBP
8
6
EBC
4
2
0
Dariusz K. Rosati
8
Opłaca się?
• Wniosek 1: Polska spełnia kryteria
optymalnego obszaru walutowego w
stopniu nie mniejszym niż inne kraje
UGW;
• Wniosek 2: Polsce opłaca się wejść do
strefy euro tak szybko, jak to praktycznie
możliwe (por. studium NBP z 2004r i z
2009r);
Dariusz K. Rosati
9
Jeśli Polsce opłaca się wejść od
strefy euro, jak i kiedy to zrobić?
• Wymagane jest „trwałe” (sustainable) spełnienie
kryteriów konwergencji nominalnej;
• Dlaczego konwergencja? Znaczenie homogeniczności
gospodarek wchodzących w skład unii walutowej;
• Kryteria konwergencji nominalnej (nominal convergence
criteria) zapisane w Traktacie z Maastricht (TFUE, Art.
140, ust. 1) i w Protokole dołączonym do Traktatu
(Protocol on the Convergence Criteria) obejmują
kryterium fiskalne, dwa kryteria pieniężne oraz kryterium
stabilności kursu;
• Wymagane jest także dostosowanie ustawodawstwa
krajowego do wymogów UE dotyczących niezależności
banku centralnego;
Dariusz K. Rosati
10
Kryteria konwergencji: opis
•
•
•
•
Kryterium deficytu budżetowego: < 3% PKB (oprócz tego, stosuje się
także kryterium długu publicznego: < 60% PKB; choć nie występuje
ono expressis verbis w Art. 140 Traktatu i w Protokole, występuje w
Art. 126 dotyczącym dyscypliny budżetowej i procedury nadmiernego
deficytu)
Kryterium inflacji: HICP < średni roczny HICP w trzech krajach
członkowskich UE, „które osiągają najlepsze rezultaty pod względem
stabilności cen”, plus 1,5 pkt.proc;
Kryterium długoterminowych stóp procentowych: rynkowa stopa
procentowa długoterminowych papierów skarbowych < średnia
odpowiednich stóp w trzech krajach UE, „które osiągają najlepsze
rezultaty pod względem stabilności cen”, plus 2 pkt.proc.;
Kryterium stabilności kursu walutowego: wahania kursu winny mieścić
się w „normalnych marginesach przewidzianych mechanizmem
wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej
dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do waluty innego Państwa
Członkowskiego” (system ERM 2), przy czym marginesy te wynoszą
maksimum +/- 15%, wokół centralnego parytetu;
Dariusz K. Rosati
11
Kryteria konwergencji: ocena
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Arbitralnie ustalone wartości referencyjne;
Nieprecyzyjny zapis kryteriów fiskalnych (zadłużenie brutto,
odstępstwa od wartości referencyjnych);
„Naciągana” interpretacja kryteriów fiskalnych przy kwalifikacji do
UGW (Belgia, Włochy, Grecja);
Kryterium inflacyjne a efekt Balassy-Samuelsona;
Sprzeczność kryterium inflacyjnego i kryterium kursowego;
Kryterium inflacyjne: definicja i interpretacja pojęcia „stabilności
cen” oraz krajów odniesienia;
Kryterium kursowe: niestabilność kursu może wynikać z
czynników zewnętrznych (vide ostatni kryzys finansowy), ustalane
w praktyce pasmo wahań wynosi +/-2,25%, o wiele mniej niż
teoretyczne dopuszczalne pasmo +/-15%; według tego kryterium,
nawet samo euro nie spełnia warunku stabilności (np. wobec
dolara USA w dwuletnim okresie 2008-2009 kurs wahał się
między 1,242 a 1,598 USD/EUR, czyli ok. +/-14,3%);
Sprzeczność konwergencji nominalnej i realnej;
Jednakowe kryteria dla wszystkich („one size fits all”) nie
uwzględniają różnic w poziomie rozwoju;
Dariusz K. Rosati
12
Czy zmienność kursu jest dowodem niestabilności waluty?
Kurs USD/EUR, 1.01.2008 - 31.05.2011
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
Dariusz K. Rosati
13
Czy Polska spełnia kryteria konwergencji?
• Kryterium inflacyjne było spełnione do VI/2008r, potem już nie;
• Kryterium stóp procentowych było spełnione systematycznie do
IX/2008r, potem tylko w niektórych miesiącach (od lutego 2011 jest
spełnione – czynnik Łotwy);
• Kryterium deficytu fiskalnego było spełnione do końca 2007r: deficyt
finansów publicznych 3,3% PKB w 2006r, ok. 2,2% w 2007r, ale już
3,7% 2008r, 7,2% PKB w 2009r i 7,9% w 2010r;
• Polska objęta była procedurą nadmiernego deficytu (excessive
deficit procedure - EDP) od 2004 roku do maja 2008r; w lipcu 2009
Rada UE ponownie nałożyła EDP na Polskę, domagając się
obniżenia deficytu do poniżej 3% w 2012r;
• Kryterium stabilności kursu walutowego nie jest spełnione, bo
Polska nie jest jeszcze w ERM2;
• Wniosek: Polska nie spełnia obecnie żadnego z kryteriów
konwergencji nominalnej.
Dariusz K. Rosati
14
Deficyt finansów publicznych w Polsce, 20022010, %PKB
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
-1
-2
-1,9
-3
-4
-3,6
-3,6
-3,7
-4,1
-5
-6
-4,5
-5,4
-7
-7,1
-8
-7,9
-9
Dariusz K. Rosati
15
2006m12
2007m01
2007m02
2007m03
2007m04
2007m05
2007m06
2007m07
2007m08
2007m09
2007m10
2007m11
2007m12
2008m01
2008m02
2008m03
2008m04
2008m05
2008m06
2008m07
2008m08
2008m09
2008m10
2008m11
2008m12
2009m01
2009m02
2009m03
2009m04
2009m05
2009m06
2009m07
2009m08
2009m09
2009m10
2009m11
2009m12
2010m01
2010m02
2010m03
2010m04
2010m05
2010m06
2010m07
2010m08
2010m09
2010m10
2010m11
1010m12
2011m01
2011m02
2011m03
Kryterium inflacyjne, 2007-2011
(12-miesięczny HICP w Polsce i w EU3 o najniższej stopie inflacji plus 1,5 pp)
5
4,5
4
3,5
3
Wartość referencyjna
2,5
2
Polska
1,5
1
0,5
0
Dariusz K. Rosati
16
7
6
2006m12
2007m01
2007m02
2007m03
2007m04
2007m05
2007m06
2007m07
2007m08
2007m09
2007m10
2007m11
2007m12
2008m01
2008m02
2008m03
2008m04
2008m05
2008m06
2008m07
2008m08
2008m09
2008m10
2008m11
2008m12
2009m01
2009m02
2009m03
2009m04
2009m05
2009m06
2009m07
2009m08
2009m09
2009m10
2009m11
2009m12
2010m01
2010m02
2010m03
2010m04
2010m05
2010m06
2010m07
2010m08
2010m09
2010m10
2010m11
1010m12
2011m01
2011m02
2011m03
Kryterium stóp procentowych 2007-2011
(12-miesięczna średnia rentowność 10-letnich obligacji rządowych w Polsce i w EU3 z najniższym
HICP plus 2 pp)
9
8,5
8
7,5
Wartość referencyjna
6,5
Polska
5,5
5
4,5
4
Dariusz K. Rosati
17
System ERM2
•
•
•
•
•
Co najmniej na dwa lata przed momentem dokonania
przez Komisję Europejską oceny stopnia spełnienia
kryteriów Polska musi wejść do systemu ERM2 –
Exchange Rate Mechanism 2;
ERM2 polega na ustaleniu parytetu centralnego kursu i
dopuszczalnego pasma wahań (wspólnie uzgodnione
z innymi państwami strefy euro i EBC, ale z reguły +/2,25%);
Kurs ma pozostawać w paśmie „bez napięć, w
szczególności bez dewaluacji” przez co najmniej dwa
lata;
EBC i NBP wspólnie interweniują w przypadku
zagrożenia zewnętrznego;
Zwiększone ryzyko spekulacji;
Dariusz K. Rosati
18
Kurs PLN/USD i PLN/EUR, 31.12.2003 - 31.05.2011
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
Dariusz K. Rosati
19
Kurs PLN/EUR, 1.01.2009-31-05.2011
5,0
4,8
4,6
4,4
4,2
4,0
3,8
3,6
3,4
Dariusz K. Rosati
20
Rzeczywiste zagrożenia związane z
wprowadzeniem euro (I)
• Gdy wprowadzono euro w styczniu 2002r w 11 krajach
unii walutowej, skok cenowy w momencie zmiany waluty
(efekt zaokrąglania cen) – bardzo niewielki: ok. 0,1-0,3
pkt. proc. m/m i 0,5-0,6 pkt.proc. r/r jednorazowo; można
temu przeciwdziałać poprzez monitoring, obowiązek
podwójnych cen i presję społeczną;
• Odczucia społeczne wskazują na większy skok cenowy
niż występuje w rzeczywistości (tzw. efekt „capuccino”) –
powodowany określoną strukturą zakupów (efekt
zaokrąglenia dotyczy przede wszystkim towarów
najtańszych, a zatem często kupowanych);
• Wzrost inflacji w dłuższym okresie – możliwy o ok. 1,5-3
pkt. proc., bo w warunkach istnienia jednej waluty efekt
BS w całości przenosi się na wzrost cen towarów
niewymiennych (nontradeables), a nie na aprecjację
nominalną kursu (bo nie ma już kursu);
Dariusz K. Rosati
21
Rzeczywiste zagrożenia związane z
wprowadzeniem euro (II)
 Ryzyko „przegrzania” gospodarki na skutek boomu
kredytowego, zwłaszcza w nieruchomościach i
konsumpcji: przykład Hiszpania i Irlandii pokazuje, że
spadek realnych stóp procentowych może powodować
silną ekspansję kredytu, spekulacyjny wzrost cen
nieruchomości i nadmierne inwestycje w budownictwie;
można temu przeciwdziałać poprzez wzmocnienie
nadzoru bankowego i bardziej restrykcyjne regulacje
kredytowe;
 Dostosowanie fiskalne (ograniczenie deficytu) i
pieniężne (ewentualne podniesienie stóp procentowych)
w okresie przygotowawczym może powodować pewne
koszty społeczne – raczej niewielkie;
Dariusz K. Rosati
22
1,5
I/01
II/01
III/01
IV/01
V/01
VI/01
VII/01
VIII/01
IX/01
X/01
XI/01
XII/01
I/02
II/02
III/02
IV/02
V/02
VI/02
VII/02
VIII/02
IX/02
X/02
XI/02
XII/02
I/03
II/03
III/03
IV/03
V/03
VI/03
VII/03
VIII/03
IX/03
X/03
XI/03
XII/03
Wprowadzenie wspólnej waluty a inflacja (r/r) w strefie euro
(okres changeover: 01/2001-12/2003)
3,5
3
2,5
2
wprowadzenie euro w postaci gotówkowej
1
0,5
0
Dariusz K. Rosati
23
Wprowadzenie euro a inflacja (r/r) w Słowenii i na Słowacji
8,0
Slovenia
7,0
Wprowadzenie euro na Słowacji
6,0
5,0
4,0
Strefa euro
3,0
Słovakia
2,0
1,0
Wprowadzenie euro w Słowenii
0,0
-1,0
-2,0
Dariusz K. Rosati
24
Kto zyska, kto straci?
Ekonomia polityczna wprowadzenia euro
•
Spadek ceny kapitału (stóp procentowych):
–
–
–
–
•
Wzrost inwestycji i przyspieszenie wzrostu gospodarczego:
–
–
•
Zyskają przedsiębiorstwa prowadzące wymianę ze strefą euro;
Zyskają turyści i osoby pracujące za granicą;
Stracą banki (spadek prowizji, koszty dostosowania);
Przejściowy wzrost cen:
–
•
Zyskają bezrobotni i młodzież (nowe miejsca pracy);
Zyska budżet (wyższe wpływy podatkowe);
Spadek kosztów transakcyjnych:
–
–
–
•
premiuje kredytobiorców (budżet, samorządy, przedsiębiorstwa, osoby fizyczne – głównie
młodsze i pracujące);
oznacza spadek dochodów z lokat bankowych (ale i spadek ryzyka zmiany kursu);
Osoby najuboższe nie stracą bo nie mają znaczniejszych oszczędności w bankach;
Stracą banki (spadek marż)
Odczują osoby, które kupują relatywnie dużo dóbr i usług najtańszych i najczęściej
nabywanych (osoby uboższe);
Wniosek: konieczność ochrony najuboższych w okresie przejściowym;
Dariusz K. Rosati
25
Zagrożenia urojone
• Spadek siły nabywczej płac i emerytur?
– NIEPRAWDA, bo ceny i emerytury przeliczone będą po tym samym
kursie;
• Wzrost cen do poziomu strefy euro?
– NIEPRAWDA. Ceny towarów wymiennych już są na poziomie strefy
euro, a poziom cen towarów niewymiennych określony jest przez siłę
nabywczą społeczeństwa i próba ustalenia zbyt wysokich cen
spowodowałaby spadek popytu;
• Spadek konkurencyjności?
– NIEPRAWDA. Wręcz odwrotnie, nastąpi wzrost konkurencyjności
przedsiębiorstw, bo euro pozwoli na obniżkę kosztów (niższe koszty
kapitału, eliminacja kosztów transakcyjnych);
• Utrata suwerenności narodowej?
– NIEPRAWDA. Żadne z państw strefy euro nie skarży się na utratę
suwerenności, i żadne nie chce wystąpić ze strefy. Ponadto, własna
waluta nie zapewnia pełnej suwerenności w warunkach globalizacji i
zintegrowanych rynków, zwłaszcza finansowych;
Dariusz K. Rosati
26
Kryzys w strefie euro?
• Kryzys euro czy kryzys zadłużenia niektórych państw?
– Mamy do czynienia z kryzysem zadłużenia w niektórych
państwach, a nie z kryzysem wspólnej waluty (kurs € pozostaje
silny, rentowności na długu państw stabilnych są niskie,
– Coraz bardziej prawdopodobne bankructwo Grecji nie ma
wpływu na trwałość i perspektywy wspólnej waluty;
• Żadne państwo nie ma zamiaru wyjść z strefy euro, bo
nikomu się to nie opłaca:
– Państwa słabe (Grecja);
– Państwa silne (Niemcy);
• Strefa euro nie ma wyboru, musi się dalej reformować i
zacieśniać swoja politykę gospodarczą;
Dariusz K. Rosati
27
Rządowe plany wejścia do strefy euro: dotychczasowe
deklaracje i stan obecny
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
O szybkim wejściu do strefy euro mówili już premierzy L. Miller i M. Belka w
latach 2003-2005 (jako datę wejścia wymieniano 2009 rok);
Od 2005 zmiana planów: rządy PiS był sceptyczne (argument
niedostatecznej konkurencyjności, utrzymania suwerenności, nieufność
wobec EBC – vide wypowiedź b. premiera J. Kaczyńskiego, że „emeryci
stracą po 240 zł”);
We wrześniu 2008 r premier D. Tusk zapowiedział wejście do strefy euro w
2011r (potem okazało się że chodzi o 2012 r);
Kryzys gospodarczy 2008-2009 uniemożliwił spełnienie kryteriów;
Obecnie premier unika podawania daty wejścia;
Technicznie (ze względów proceduralnych) możliwe jest wejście nawet 1
stycznia 2015 (choć nie wcześniej);
Wymaga to obniżenia deficytu finansów publicznych z ok. 8% w 2010r do
poniżej 3% w 2012r;
Każdy rok zwłoki to straty rzędu 1-1,5% PKB;
ALE! Proces realnej konwergencji powoduje, że różnica w stopach
procentowych między Polską i strefa euro będzie malała, a to oznacza
mniejsze korzyści w miarę upływu czasu;
Konieczna jest także zmiana Konstytucji, do czego potrzebna jest
odpowiednia większość parlamentarna;
Wniosek: im szybciej tym lepiej.
Dariusz K. Rosati
28