docProgram Ochrony Środowiska dla Miasta
download 
Reklamacja Transkrypt
Program Ochrony Środowiska dla Miasta
MIASTO BYDGOSZCZ PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA BYDGOSZCZY NA LATA 2013 – 2016 Z PERSPEKTYWĄ DO 2020 ROKU PROJEKT Bydgoszcz, czerwiec 2012 rok Spis treści: STRESZCZENIE ............................................................................................................................................... 6 CZĘŚĆ I – WPROWADZENIE .......................................................................................................................... 6 1. WSTĘP .......................................................................................................................................................... 6 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia .............................................................. 6 1.2. Zmiana uwarunkowań prawnych ............................................................................................................ 7 1.3. Struktura Programu i metodyka prac ...................................................................................................... 7 1.4. Zawartość dokumentu Programu ........................................................................................................... 8 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU ..................................................................................................... 9 2.1. Wprowadzenie ........................................................................................................................................ 9 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne .................................................................................................................. 9 2.2.1. Polityka Ekologiczna Państwa ........................................................................................................ 9 2.2.2. Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007 – 2020 .............................. 11 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne ............................................................................................................... 12 2.3.1. Strategia rozwoju Bydgoszczy ...................................................................................................... 12 2.3.2. Raport z wykonania poprzedniego Programu ochrony środowiska.............................................. 13 2.4. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska ...................... 15 2.5. Priorytety ochrony środowiska miasta Bydgoszczy ............................................................................. 16 2.6. Nadrzędny cel „Programu...” ................................................................................................................ 16 CZĘŚĆ II – STAN AKTUALNY ........................................................................................................................ 17 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA BYDGOSZCZY ........................................................................ 17 3.1. Położenie i podział administracyjny ..................................................................................................... 17 3.2. Ludność i struktura osadnicza .............................................................................................................. 18 3.3. Infrastruktura ........................................................................................................................................ 20 3.4. Gospodarka .......................................................................................................................................... 34 3.5. Geologia ............................................................................................................................................... 35 3.6. Rzeźba terenu, geomorfologia ............................................................................................................. 39 3.7. Klimat.................................................................................................................................................... 39 4. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH ................................................................................................... 40 4.1. Ochrona przyrody ................................................................................................................................. 40 4.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ............................................................................................... 53 4.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ................................................................................ 55 4.4. Ochrona powierzchni ziemi .................................................................................................................. 66 4.5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi .......................................................................................... 72 5. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA ........................................................................................................ 72 5.1. Ochrona klimatu i jakość powietrza ...................................................................................................... 72 5.1.1. Ochrona klimatu ............................................................................................................................ 72 5.1.2. Jakość powietrza .......................................................................................................................... 74 5.1.3. Odnawialne źródła energii ............................................................................................................ 82 5.2. Ochrona wód ........................................................................................................................................ 86 5.3. Racjonalna gospodarka odpadami ....................................................................................................... 91 5.3.1. Aktualny stan gospodarki odpadami komunalnymi na terenie miasta Bydgoszczy ...................... 91 5.3.1.1. Istniejący system gospodarowania odpadami ......................................................................94 5.3.1.2. Gospodarowanie odpadami komunalnymi ...........................................................................96 5.3.2. Planowane zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi ......................................................... 97 5.3.2.1. Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi .....................................................98 5.3.2. Odpady niebezpieczne ............................................................................................................... 100 5.3.2.1. Odpady zawierające PCB ..................................................................................................100 5.3.2.2. Oleje odpadowe .................................................................................................................101 5.3.2.3. Odpady medyczne i weterynaryjne ....................................................................................102 5.3.2.3. Zużyte baterie i akumulatory ..............................................................................................104 5.3.2.4. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny ...........................................................................104 5.3.2.5. Pojazdy wycofane z eksploatacji ........................................................................................105 5.3.2.5. Odpady zawierające azbest ...............................................................................................106 5.3.2.6. Przeterminowane środki ochrony roślin .............................................................................107 5.3.3. Pozostałe odpady........................................................................................................................ 107 5.3.3.1. Zużyte opony ......................................................................................................................107 5.3.3.2. Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej ..........................................................................................................................................107 5.3.3.3. Komunalne osady ściekowe ...............................................................................................109 5.3.3.4. Odpady ulegające biodegradacji inne niż komunalne ........................................................ 110 2 5.3.3.5. Odpady opakowaniowe ...................................................................................................... 111 5.3.3.6. Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy .. 112 5.4. Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych ............................................................................. 115 5.5. Środowisko a zdrowie ........................................................................................................................ 122 6. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH .................................................................................................... 126 6.1. Zarządzanie środowiskowe ................................................................................................................ 126 6.2. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska .................................................. 128 6.3. Rozwój badań i postęp techniczny ..................................................................................................... 129 6.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku ...................................................................................... 130 6.5. Edukacja ekologiczna......................................................................................................................... 131 CZĘŚĆ III – STRATEGIA DZIAŁANIA ........................................................................................................... 133 7. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA BYDGOSZCZY DO 2016 ROKU ............................... 133 7.1. Cele i priorytety ekologiczne .............................................................................................................. 133 7.2. Harmonogram realizacji działań na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku ............................ 135 8. INSTRUMENTY REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ ..................................................................... 153 8.1. Mechanizmy prawno-ekonomiczne .................................................................................................... 153 8.2. Projekty o charakterze środowiskowym realizowane i zrealizowane we współpracy międzynarodowej ................................................................................................................................................................... 155 8.2.1. Projekty realizowane ................................................................................................................... 155 8.2.2. Projekty zrealizowane ................................................................................................................. 157 8.3. Mechanizmy finansowe realizacji Programu ...................................................................................... 158 8.4. Koszty realizacji przedsięwzięć .......................................................................................................... 162 9. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU ................................................................................................ 163 Wyjaśnienia skrótów ...................................................................................................................................... 167 Wykorzystane materiały................................................................................................................................. 167 Załączniki: ...................................................................................................................................................... 168 Spis tabel: Tabela 1 Zestawienie zadań zaplanowanych na lata 2007-2010 z podziałem na poszczególne działy ... 14 Tabela 2 Użytkowanie gruntów w mieście Bydgoszczy ............................................................................. 18 Tabela 3 Liczba mieszkańców Bydgoszczy i gęstość zaludnienia w latach 2005-2010 ............................ 18 Tabela 4 Struktura wiekowa mieszkańców Bydgoszczy według stanu na 31.12.2010 r ........................... 19 Tabela 5 Przybliżona liczna ludności zamieszkująca poszczególne dzielnice Bydgoszczy ...................... 19 Tabela 6 Sieć wodociągowa na terenie miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 ..................................... 20 Tabela 7 Długość sieci wodociągowej w 2010 i 2011 roku na podstawie danych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. .............................................................................................................. 21 Tabela 8 Sieć kanalizacyjna na terenie miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 ..................................... 23 Tabela 9 Długość sieci kanalizacyjnej w 2010 i 2011 roku na podstawie danych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. ................................................................................................................ 24 Tabela 10 Ilość zbiorników bezodpływowych zlokalizowanych w Rodzinnych Ogrodach Działkowych ...... 25 Tabela 11 Informacje o oczyszczanych ściekach w latach 2005-2010 ...................................................... 26 Tabela 12 Charakterystyka funkcjonujących w 2010 roku oczyszczalni ścieków na terenie Bydgoszczy .. 26 Tabela 13 Sieć gazowa na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ......................................................... 27 Tabela 14 Średnie zużycie gazu na jednego odbiorcę ................................................................................ 28 Tabela 15 Odbiorcy energii elektrycznej na terenie miasta Bydgoszczy ..................................................... 29 Tabela 16 Sieć cieplna na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ........................................................... 30 Tabela 17 Podstawowe urządzenia wytwórcze w Elektrociepłowniach Bydgoszcz .................................... 31 Tabela 18 Długość dróg gminnych i powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ................. 32 Tabela 19 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w 2010 roku .................. 34 Tabela 20 Pracujący według rodzajów działalności w 2010 roku ................................................................ 35 Tabela 21 Stopa bezrobocia (stan na 31.12.2010 r) .................................................................................... 35 Tabela 22 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w 2009 roku ......... 40 Tabela 23 Zieleń urządzona utrzymywana przez Urząd Miasta Bydgoszczy .............................................. 51 Tabela 24 Powierzchnia gruntów leśnych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .............................. 53 Tabela 25 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2010 roku .................................... 55 Tabela 26 Własne ujęcia wody w zakładach przemysłowych i innych instytucjach..................................... 56 Tabela 27 Jakość ścieków surowych doprowadzanych do oczyszczalni w 2011 roku ................................ 58 Tabela 28 Stężenia zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach do odbiornika w 2011 roku .................. 58 Tabela 29 Sprawność oczyszczalni ścieków ............................................................................................... 58 Tabela 30 Planowany stan systemu kanalizacyjnego na dzień 31.12.2015 r w Bydgoszczy zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych...................................................................... 59 Tabela 31 Obecny i planowany stan oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 w aglomeracji Bydgoszcz zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych ........................................................ 59 3 Tabela 32 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi.... 60 Tabela 33 Ilość ścieków wytworzonych przez największe zakłady przemysłowe i instytucje w Bydgoszczy w latach 2010-2011 .......................................................................................................................................... 61 Tabela 34 Wykaz budowli hydrotechnicznych na terenie miasta Bydgoszczy ............................................ 62 Tabela 35 Wyniki analizy zagrożenia suszą ................................................................................................ 65 Tabela 36 Struktura bonitacyjna gleb na terenie miasta Bydgoszczy .......................................................... 67 Tabela 37 Kwasowość gleb i potrzeby wapnowania w latach 2007-2009 ................................................... 67 Tabela 38 Wykaz szkód w środowisku spowodowanych przez działalność podmiotów korzystających ze środowiska .................................................................................................................................................... 68 Tabela 39 Zawartość makroelementów w glebach ...................................................................................... 71 Tabela 40 Całkowita emisja gazów cieplarnianych z terenu miasta – w tonach ekwiwalentu dwutlenku węgla (MgCO2e) .............................................................................................................................................. 73 Tabela 41 Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termomodernizacyjnych.......................................... 74 Tabela 42 Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych* na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ......................................................................................................................................... 75 Tabela 43 Procentowy udział odbiorców ciepła na terenie Bydgoszczy w latach 2010 i 2011 .................... 77 Tabela 44 Zestawienie stężeń zanieczyszczeń powietrza w Bydgoszczy z 2009 i 2010 r. ......................... 78 Tabela 45 Wynikowe klasy strefy aglomeracja bydgoska dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej za rok 2010 dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi .................................................................................................................................................... 81 Tabela 46 Podstawa do zakwalifikowania strefy do opracowania programu ochrony powietrza ................ 81 Tabela 47 Zestawienie mocy i zasobów energetycznych rzek na terenie województwa kujawskopomorskiego .................................................................................................................................................... 83 Tabela 48 Rodzaje elektrowni wodnych na terenie miasta Bydgoszczy ..................................................... 84 Tabela 49 Kolektory słoneczne na terenie miasta Bydgoszczy ................................................................... 84 Tabela 50 Zestawienie podstawowych parametrów hydrogeotermalnych dla miasta Bydgoszczy ............. 84 Tabela 51 Liczba zgłoszeń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi .................................................................................................................................................... 85 Tabela 52 Ocena stanu czystości rzek miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................... 87 Tabela 53 Jakość zwykłych wód podziemnych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ...................... 89 Tabela 54 Rodzaje i ilości odebranych odpadów komunalnych w 2010 roku .............................................. 92 Tabela 55 Skład morfologiczny odpadów komunalnych na poszczególnych trasach pomiarowych ........... 93 Tabela 56 Podział Miasta Bydgoszczy na sektory w celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości ..................................................................................................... 99 Tabela 57 Planowany harmonogram podejmowania stosownych uchwał ................................................... 99 Tabela 58 Ilość olejów odpadowych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ............................................................................................................................... 101 Tabela 59 Ilość odpadów medycznych i weterynaryjnych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................................................................. 102 Tabela 60 Ilość zużytych baterii i akumulatorów wytworzonych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................................................................................................................. 104 Tabela 61 Ilość zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego wytworzonego, odzyskanego i unieszkodliwionego w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy .................................................................. 105 Tabela 62 Ilość zużytych lub nienadających się do użytkowania pojazdów (wyłączając maszyny pozadrogowe), odpadów z demontażu, przeglądu i konserwacji pojazdów wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................................. 105 Tabela 63 Ilość odpadów zawierających azbest wytworzonych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................................................................................................................. 106 Tabela 64 Ilość odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .. 108 Tabela 65 Ilość odpadów ulegających biodegradacji innych niż komunalne wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ................................................................... 110 Tabela 66 Ilość odpadów opakowaniowych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................................................................................... 112 Tabela 67 Masa odpadów wytworzonych, poddana odzyskowi i unieszkodliwiona na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ................................................................................................................................ 114 Tabela 68 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby .............................. 116 Tabela 69 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L Aeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej 4 doby ................................................................................................................................................... 116 Tabela 70 Pomiary poziomu hałasu prowadzone na terenie Bydgoszczy w 2010 roku ............................. 118 Tabela 71 Zestawienie wyników ciągłych pomiarów hałasu drogowego w latach 2007-2010 przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy ............................................................................................................................ 119 Tabela 72 Awarie przemysłowe na terenie Bydgoszczy w 2010 roku ...................................................... 124 Tabela 73 Harmonogram realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w ramach Programu .................................................................................................................................................. 137 Tabela 74 Szacunkowe koszty wdrażania zadań zaplanowanych w ramach Programu w latach 2013-2020 .................................................................................................................................................. 162 Tabela 75 Zestawienie wskaźników monitorowania .................................................................................. 164 Spis rysunków: Rysunek 1 Rysunek 2 Rysunek 3 Rysunek 4 Rysunek 5 Rysunek 6 Rysunek 7 Rysunek 8 Rysunek 9 Położenie miasta Bydgoszczy na tle województwa kujawsko-pomorskiego ......................... 17 Mapa zagrożeń ruchami masowymi powierzchni ziemi (skarpy) na obszarze Bydgoszczy .. 38 Obszary Natura 2000 na terenie miasta Bydgoszczy ............................................................ 43 Obszary chronionego krajobrazu na terenie miasta Bydgoszczy .......................................... 44 Położenie Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego na terenie miasta Bydgoszczy ............ 46 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie miasta ........................................................ 63 Obszary zagrożone podtopieniami ........................................................................................ 64 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc (Źródło: Ośrodek Meteorologii IMiGW) ........... 83 Monitoring hałasu komunikacyjnego w Bydgoszczy ............................................................. 119 Spis wykresów: Wykres 1 Wykres 2 Wykres 3 Wykres 4 Wykres 5 Wykres 6 Wykres 7 Wykres 8 2010 Wykres 9 Wykres 10 Wykres 11 Liczba ludności miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 ...................................................... 19 Długość czynnej sieci wodociągowej w latach 2005-2010 .................................................... 21 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2005-2010..................................................... 24 Długość czynnej sieci gazowej w latach 2005-2010 .............................................................. 28 Odbiory energii elektrycznej w latach 2005-2010 .................................................................. 29 Długość sieci cieplnej na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ....................................... 30 Długość poszczególnych typów dróg gminnych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 .. ............................................................................................................................................... 32 Długość poszczególnych typów dróg powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005............................................................................................................................................... 33 Zieleń urządzona w mieście (Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r.) 51 Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej w Bydgoszczy w latach 2005-2010 ........ 56 Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 . 76 5 STRESZCZENIE Program ochrony środowiska jest opracowaniem planistycznym, którego obowiązek opracowania wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm). Program ma na celi efektywne zarządzanie ochroną środowiska zgodnie z polityką ekologiczną państwa. „Program ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020” roku jest aktualizacją poprzedniego „Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” przyjętego wraz z „Planem gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” uchwałą Rady Miasta Nr LVI/1108/05 z dnia 26 października 2005 roku. Składa się z trzech części: Część I – Wprowadzenie Część II – Stan aktualny Część III – Strategia działania W pierwszej części przedstawiono podstawę prawną i strukturę opracowania oraz wskazano metodykę sporządzania niniejszego opracowania. Omówione zostały uwarunkowania środowiskowe wynikające z dokumentów strategicznych szczebla krajowego, wojewódzkiego jak i lokalnego. Wyznaczony został nadrzędny cel Programu, którego brzmienie jest następujące: poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównoważony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego miasta i poprawy jakości życia mieszkańców. Zostały także określone prorytety ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy: Poprawa jakości środowiska, Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych, Ochrona przyrody, Racjonalna gospodarka odpadami, Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego, Edukacja ekologiczna społeczeństwa, Działania systemowe w ochronie środowiska. W drugiej części dokumentu opisano aktualny stan poszczególnych komponentów środowiska na terenie miasta Bydgoszczy oraz omówiono wpływ środowiska na zdrowie ludzi. Zidentyfikowano również najważniejsze problemy, które mają negatywny wpływ na środowisko oraz na jakość życia mieszkańców. W części trzeciej niniejszego opracowania wyznaczono cele średniookresowe do 2020 roku i kierunki działań na najbliższe cztery lata. Realizacja zaplanowanych zadań przedstawionych w harmonogramie pozwoli na osiągniecie zakładanych celów. Omówiono mechanizmy prawno-ekonomiczne, służące skutecznemu zarządzaniu środowiskowemu. Przedstawiono koszty realizacji zaplanowanych działań oraz wyznaczono wskaźniki monitoringu realizacji Programu, dzięki którym w kolejnych latach możliwe będzie określenie kierunku zmian zachodzących w środowisku. Niniejszy dokument uwzględnia najważniejsze uwarunkowania środowiskowe wynikające z opracowań strategicznych, określa konieczne inwestycje oraz szacunkowe koszty niezbędne do ich wykonania, wskazuje realizatorów poszczególnych działań, a tym samym stanowi politykę ekologiczną miasta Bydgoszczy. CZĘŚĆ I – WPROWADZENIE 1. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja poprzedniego „Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” przyjętego wraz z „Planem gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” uchwałą Rady Miasta Nr LVI/1108/05 z dnia 26 października 2005 roku. Obowiązek sporządzenia Programu ochrony środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm). Zgodnie z art. 17 wyżej wymienionej ustawy organ miasta sporządza program ochrony środowiska. Z wykonania programu organ 6 wykonawczy sporządza co dwa lata raporty, które przedstawia radzie miasta. Program ochrony środowiska ma na celu efektywne zarządzanie ochroną środowiska zgodnie z polityką ekologiczną państwa. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Program ochrony środowiska winien spełniać wymagania określone w art. 14, art. 17 i art. 18 ustawy z dnia Prawo ochrony środowiska. Zasady i tryb udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska określa ustawa dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). Program ochrony środowiska zgodnie z art. 14 ustawy Prawo ochrony środowiska ma określać przede wszystkim: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 1.2. Zmiana uwarunkowań prawnych Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i przyjęciu Traktatu Akcesyjnego, w którym stawia się naszemu krajowi poważne zadania do wypełnienia, które po roku 2015 przyczynią się do spełniania przez Polskę wszystkich standardów w ochronie środowiska, jakie obowiązywały w krajach członkowskich UE. W związku z koniecznością dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie tj. w rozporządzeniach, dyrektywach, decyzjach i uchwałach są systematycznie transponowane do prawa krajowego. Od sporządzenia poprzedniego „Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” nastąpiły liczne zmiany w polskim ustawodawstwie m.in.: uchwalono ustawę z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) – ustawa określa zasady i tryb postępowania w sprawach o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, ocen oddziaływania na środowisko, transgranicznego oddziaływania na środowisko oraz określa zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) - ogłoszenie teksu jednolitego 23 stycznia 2008 roku, ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220) – ogłoszenie teksu jednolitego 25 sierpnia 2009 roku, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.) ogłoszenie teksu jednolitego 14 września 2010 roku, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145) – ogłoszenie teksu jednolitego 10 stycznia 2012 roku, ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493) – system został zmodyfikowany i rozszerzony. Ustawa ta implementowała do polskiego porządku prawnego dyrektywę 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu, ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) - ogłoszenie teksu jednolitego 13 grudnia 2010 roku, ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 130, poz. 1070 z późn. zm.) - ustawa określa zasady zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji oraz zasady obrotu i zarządzania jednostkami Kioto. W załączniku do ustawy przedstawiono wykaz gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do powietrza, objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897). 1.3. Struktura Programu i metodyka prac Opracowując Program przyjęto następującą kolejność działań: w pierwszym kwartale 2012 roku przeprowadzono ankietyzację zakładów produkcyjnych, szpitali, jednostek oświatowych funkcjonujących na terenie miasta oraz rozesłano pisma o udostępnieniu 7 informacji o środowisku do różnych instytucji administracji specjalnej (tj. WIOŚ, RDOŚ, PPIS itp.), na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego oraz uzyskanych informacji z przeprowadzonej ankietyzacji określono obszary priorytetowe polityki ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy, wyznaczono cele średniookresowe do roku 2020, dla każdego celu średniookresowego wyznaczono kierunki działań na najbliższe cztery lata, określono sposób finansowania zaplanowanych zadań, określono sposób kontroli realizacji Programu. Strukturę niniejszego Programu oparto na „Polityce ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program powinien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) oraz kierunki działań na najbliższe cztery lata oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Cele i kierunki działań zostały ujęte w trzech blokach tematycznych: ochrona zasobów naturalnych, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, kierunki działań systemowych. W założeniach Programu przyjęto także zapisy w dokumentach szczebla lokalnego tj. Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014, Strategię Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku oraz wyższego szczebla tj. Program ochrony środowiska z Planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018, Strategia Rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007-2020. Charakterystykę miasta oraz diagnozę stanu środowiska naturalnego na terenie miasta Bydgoszczy sporządzono głównie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy (WIOŚ), Urzędu Miasta w Bydgoszczy oraz przeprowadzonej ankietyzacji funkcjonujących zakładów produkcyjnych, szpitali i jednostek oświatowych. Do opracowania wykorzystano również dane uzyskane z niżej wymienionych jednostek: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Bydgoszczy (RDOŚ), Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku (RZGW), Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Bydgoszczy (PPIS) Kujawsko-Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku (KPZMiUW), Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy (ZDMiKP), Okręgowa Stacja Chemiczno - Rolnicza w Bydgoszczy (OSChR), Nadleśnictwa Bydgoszcz i Żołędowo, Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. (MWiK), Spółka Wodna KAPUŚCISKA, Dane o stanie środowiska naturalnego podane są według stanu na dzień 31.12.2010 r, tam gdzie było możliwe podane zostały dane bardziej aktualne. Na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego na terenie miasta Bydgoszczy, a także uwarunkowań wynikających z dokumentów programowych wyznaczono kierunki działań i zaproponowano do nich zadania, których wykonanie jest niezbędne, aby zachować bądź poprawić stan środowiska, a tym samym poprawić jakość życia mieszkańców Bydgoszczy. Na tej podstawie wyznaczono obszary priorytetowe i sprecyzowano cele środowiskowe, co przedstawione zostało w części Programu dotyczącej strategii działania. Koszty realizacji działań i określenie sposobu finansowania oszacowano w oparciu o analizę materiałów dotyczących planowanych do realizacji zadań środowiskowych w latach 2013-2016, przekazanych przez Urząd Miasta, instytucje publiczne działające w obszarze ochrony środowiska oraz przedsiębiorców, a także na podstawie dokumentów strategicznych. 1.4. Zawartość dokumentu Programu Sporządzony „Program ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku” składa się z 9 rozdziałów: Rozdział 1 – Wstęp Określa podstawę prawną opracowania, zmiany w uwarunkowaniach prawnych oraz strukturę program i metodykę prac nad Programem. Rozdział 2 – Założenie wyjściowe Programu Rozdział ten ujmuje uwarunkowania Programu (wewnętrzne i zewnętrzne), limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska na poziomie krajowym i lokalnym. Podsumowano wykonanie poprzedniego Programu ochrony środowiska. Zostały wyznaczone priorytety ochrony środowiska oraz został określony nadrzędny cel Programu. Rozdział 3 – Ogólna charakterystyka miasta Bydgoszczy Opisano położenie geograficzne, budowę geologiczną, klimat i charakterystykę demograficzną miasta. Scharakteryzowano infrastrukturę komunalną, w tym zaopatrzenie mieszkańców w wodę, w gaz ziemny, 8 energię elektryczną i cieplną oraz opisano funkcjonującą sieć kanalizacyjną wraz z oczyszczalniami ścieków. Opisano infrastrukturę komunikacyjną tj. sieć drogową, kolejową oraz komunikację publiczną. Przedstawiono potencjał gospodarczy Bydgoszczy. Rozdział 4 – Ochrona zasobów naturalnych Opisano formy ochrony przyrody, zieleń miejską, lesistość miasta Bydgoszczy oraz racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi i geologicznymi oraz ochronę powierzchni ziemi. Rozdział 5 – Poprawa jakości środowiska Rozdział ten opisuje jakość poszczególnych komponentów środowiska naturalnego oraz wpływ na zdrowie ludzi. Przedstawiono możliwości wykorzystania energii z odnawialnych źródeł. Scharakteryzowano gospodarkę odpadami na terenie miasta. Rozdział 6 – Kierunki działań systemowych Opisano systemy zarządzania środowiskowego, udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Przedstawiono rozwój badań i postęp techniczny jak również odpowiedzialność za szkody w środowisku. Opisano prowadzoną na terenie miasta edukację ekologiczną. Rozdział 7 – Strategia ochrony środowiska miasta Bydgoszczy do 2016 roku W rozdziale tym wyznaczono siedem obszarów priorytetowych. Do każdego obszaru przypisano cele średniookresowe do 2020 roku oraz kierunki działań na najbliższe cztery lata. Przedstawiono harmonogram działań na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku. Rozdział 8 – Instrumenty realizacji polityki ekologicznej Przedstawiono mechanizmy prawno-ekonomiczne i finansowe realizacji Programu oraz szacunkowe koszty wdrażania zadań zaplanowanych w ramach Programu w latach 2013-2020. Rozdział 9 – Monitoring realizacji Programu Przedstawiono sposób realizacji Programu oraz wyznaczono wskaźniki monitorowania. 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU 2.1. Wprowadzenie Znaczącą rolę w definiowaniu polityki ekologicznej miasta Bydgoszczy pełnią zapisy zawarte w opracowaniach szczebla krajowego i wojewódzkiego. Należy również uwzględnić uwarunkowania wewnętrzne zawarte w dokumentach planistycznych dla Bydgoszczy. Podstawowym dokumentem w kształtowaniu Programu ochrony środowiska pełni „Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”. Dokumentem szczebla wojewódzkiego jest „Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007-2020”. Zapisy zawarte w wymienionych dokumentach należy postrzegać jako wytyczne dla niniejszego Programu, stanowiące tzn. uwarunkowania zewnętrzne. Polityka ochrony środowiska miasta Bydgoszczy kształtowana jest również przez uwarunkowania wewnętrzne. Do podstawowych dokumentów należy „Strategia Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku” oraz raport z wykonania poprzedniego Programu ochrony środowiska. 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne 2.2.1. Polityka Ekologiczna Państwa „Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” jest dokumentem strategicznym określającym na podstawie aktualnego stanu środowiska priorytety polityki ekologicznej. Zostały podane kierunki działań w latach 2009-2012, których realizacja pozwoli na osiągnięcie niżej wymienionych celów średniookresowych. Ochrona zasobów naturalnych: w zakresie ochrony przyrody - podstawowym celem średniookresowym jest zachowanie bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody. Kierunkami działań w tym zakresie jest dokończenie inwentaryzacji i waloryzacji różnorodności biologicznej Polski. Stworzy to podstawę do ustanowienia pełnej listy obszarów ochrony ptaków i ochrony siedlisk w europejskiej sieci Natura 2000. Konieczne jest również egzekwowanie wymogów ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz rygorystyczne przestrzeganie zasad ochrony środowiska, a także kontynuacja tworzenia krajowej sieci obszarów chronionych uwzględniającą utworzenie nowych parków narodowych, rezerwatów, parków krajobrazowych oraz powstanie form i obiektów ochrony przyrody. W systemie ochrony przyrody należy także uwzględnić korytarze ekologiczne, jako miejsca dopełniające obszarową formę ochrony przyrody, w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów – przyjętymi celami średniookresowymi są dalsze prace w kierunku racjonalnego użytkowania zasobów leśnych przez kształtowanie ich 9 właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego. Kierunkami działań w tym zakresie jest realizacja przez Lasy Państwowe „Krajowego programu zwiększenia lesistości”, utrzymanie znacznej retencji wodnej i jej powiększanie przez przywracanie przesuszonych przez meliorację terenów wodno-błotnych oraz dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska oraz zwiększenie różnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych, w zakresie racjonalnej gospodarki zasobami wodnymi - głównym celem średniookresowym jest racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Naczelnym zadaniem będzie dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem, w zakresie ochrony ziemi – przyjętym celem średniookresowym jest rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenne, zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracając im funkcję przyrodniczą, rekreacyjną lub rolniczą, w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi - podstawowym celem jest racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: w zakresie zdrowia środowiskowego – podstawowym celem średniookresowym jest dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska, w zakresie jakości powietrza – najważniejszym celem będzie dążenie do spełnienia przez Polskę zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego oraz Dyrektywy LCP i Dyrektywy CAFE. Zadania będą głównie koncentrować się na dalszej redukcji emisji SO2, NOx i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii, modernizacji systemów energetycznych oraz w dalszym ciągu opracowywanie i wdrażanie przez właściwych marszałków województw Programów naprawczych w strefach, w których notuje się przekroczenia standardów dla pyłu drobnego PM10 i PM2,5 zawartych w Dyrektywie CAFE, poprzez eliminację niskich źródeł emisji oraz zmniejszenia emisji pyłu ze środków transportu, w zakresie ochrony wód - naczelnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków. Cel ten będzie realizowany przez opracowanie dla każdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju, w zakresie gospodarki odpadami – celami średniookresowymi w tym zakresie jest utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju, znaczne zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska, zamknięcie wszystkich składowisk, które nie spełniają standardów UE i ich rekultywacja, sporządzenie spisu zamkniętych oraz opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych, wraz z identyfikacją obiektów wpływających znacząco na środowisko, eliminacja kierowania na składowiska zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz zużytych baterii i akumulatorów, pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania wraków samochodów i demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz zorganizowanie systemu preselekcji sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej niż 50% w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych, w zakresie oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych - celem średniookresowym w zakresie ochrony przed hałasem jest dokonanie wiarygodnej oceny narażania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagrożenia tam, gdzie jest ono największe. Podobny jest też cel działań związanych z zabezpieczeniem społeczeństwa przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, w zakresie substancji chemicznych - średniookresowym celem polityki ekologicznej w odniesieniu do chemikaliów jest stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek, zgodnego z zasadami Rozporządzenia REACH. Kierunki działań systemowych: doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki będą, zgodnie z obowiązującym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny 10 oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny będą uwzględniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów, uruchomienie mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego, jak najszersze przystępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy wśród społeczeństwa o tym systemie i tworzenie korzyści ekonomicznych dla firm i instytucji będących w systemie, podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zwiększenie roli polskich placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalającego stanu systemu monitoringu środowiska, stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody. W przypadku wystąpienia szkody w środowisku koszty naprawy muszą w pełni ponieść jej sprawcy, przywrócenie właściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju, w szczególności dotyczy to miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawą lokalizacji nowych inwestycji. 2.2.2. Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007 – 2020 „Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007 – 2020” jest załącznikiem do Uchwały nr XLI/586/05 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 12 grudnia 2005 roku. Strategia rozwoju województwa stanowi główne narzędzie polityki regionalnej i określa procesy rozwojowe. Celem nadrzędnym strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego jest poprawa konkurencyjności regionu i podniesienie poziomu życia mieszkańców przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Jest to cel w pełni zgodny z zasadniczymi kierunkami rozwoju kraju proponowanymi przez Narodowy Plan Rozwoju i Narodową Strategię Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013, a także proponowanymi celami polityki spójności Unii Europejskiej po 2006 r. W ramach niniejszej strategii wyznaczono trzy priorytetowe obszary działań, w obrębie których określono działania strategiczne i główne kierunki działań. Zapisane działania, które pośrednio lub bezpośrednio kształtują politykę ochrony środowiska miasta Bydgoszczy mieszczą się w następujących priorytetowych obszarach działań: Priorytetowy obszar działań 1. Rozwój nowoczesnej gospodarki Działanie 1.2 Wzmacnianie konkurencyjności regionalnej gospodarki rolnej Aktywność gospodarstw rolnych wiąże się z dostosowywaniem do ustalonych kierunków i wielkości produkcji, przestrzeganiem jej standardów zapewniających bezpieczeństwo żywności. Aby spełnić określone warunki konieczne będą inwestycje zmierzające do poprawy zdolności technicznych, standardów higienicznych i sanitarnych produkcji surowców żywnościowych i ochrony środowiska. Poprawie zdolności konkurencyjnej gospodarstw rolnych w regionie służyć będzie wprowadzanie nowych technik uprawy i hodowli, postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej i roślinnej, wprowadzanie nowych kierunków produkcji m.in. upraw metodami ekologicznymi i upraw roślin energetycznych. Priorytetowy obszar działań 2. Unowocześnienie struktury funkcjonalno-przestrzennej regionu Działanie 2.1. Wspieranie rozwoju sieci osadniczej Dobrze rozwinięta sieć osadnicza, w tym szczególnie miast o zróżnicowanych funkcjach, obszarach obsługi i usytuowaniu w hierarchii sieci, wpływa na poziom jakości życia mieszkańców, na zaspokajanie potrzeb społecznych. Strategia generalnie zakłada rozwój wszystkich węzłów sieci osadniczej, w szczególności w zakresie rozwoju ich funkcji obsługi mieszkańców. Działanie 2.2. Rozwój infrastruktury technicznej Stan infrastruktury technicznej, w szczególności komunikacyjnej, w istotnej mierze decyduje o konkurencyjności województwa. Istotnym aspektem rozwoju niektórych elementów infrastruktury technicznej, jest ich korzystne oddziaływanie na poprawę jakości środowiska przyrodniczego regionu. Do najważniejszych kierunków działań należy zaliczyć: unowocześnienie układów transportowych wewnątrzregionalnych - poprzez komplementarną integrację układów transportowych, zwłaszcza drogowych i kolejowych, zwiększającą spójność terytorialną, sprzyjającą mobilności przestrzennej ludności, korzystnie wpływającą na stan środowiska i poziom życia mieszkańców, rozwój i unowocześnienie infrastruktury technicznej i mieszkalnictwa – w szczególności budowę i unowocześnianie sieci i urządzeń dla zaopatrzenia mieszkańców regionu w wodę pitną wysokiej jakości; budowę, rozbudowę i modernizację systemów i urządzeń odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz rozbudowę kanalizacji deszczowej; unowocześnianie systemu gospodarowania odpadami stałymi, w tym organizację odbioru i wywozu odpadów na składowiska, segregację odpadów i recykling, likwidację i rekultywację składowisk wypełnionych i nieużytkowanych, nie odpowiadających normom, w tym mogilników; rozwój i modernizację infrastruktury 11 elektroenergetycznej, w tym wytwarzającej energię (elektryczną, cieplną), systemów przesyłowych; unowocześnianie źródeł energii cieplnej dla zmniejszenia emisji zanieczyszczeń środowiska i poprawy efektywności energetycznej, pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych (energii spadku wody i wód termalnych, energii wiatrowej, energii z biomasy, energii z ogniw słonecznych), wdrażanie nowoczesnych technik i technologii w infrastrukturze przemysłowej, rozwój infrastruktury gospodarki wodnej – w szczególności poprzez wznoszenie obiektów małej retencji (budowę, odbudowę zdewastowanych) w zlewniach rzek regionu kujawsko-pomorskiego, koniecznych dla zatrzymania wód opadowych i roztopowych oraz regulacji ich odpływu w celu zmniejszenia deficytu wód w okresie wegetacji, realizację systemów i urządzeń regulujących stosunki wodne, w szczególności na użytkach rolnych. Działanie 2.6. Zachowanie i wzbogacanie zasobów środowiska przyrodniczego Rozwój społeczny i gospodarczy powinien zachodzić w respekcie dla zachowania walorów i zasobów środowiska, w szczególności dotyczy to: zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, czystości powietrza atmosferycznego, ograniczenia hałasu komunikacyjnego. Niezbędna jest również systematyczna, szeroko prowadzona edukacja przyrodnicza i ekologiczna społeczeństwa. Do najważniejszych kierunków działań należy zaliczyć: utrwalanie, wzbogacanie systemu ekologicznego regionu – system ekologiczny to zachowanie z przeszłości struktury środowiska przyrodniczego województwa. Aby system ten funkcjonował prawidłowo konieczne jest zapewnienie warunków dla prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego województwa, w tym zachowania, zwiększania bioróżnorodności florystycznej i faunistycznej, ochrona bierna i czynna najcenniejszych zasobów i walorów tego środowiska, przeciwdziałanie jego degradacji, zwłaszcza ze strony podejmowanych działań gospodarczych, rewaloryzacja środowiska przyrodniczego - wskutek zaniechania aktywności ingerującej w środowisko lub wzrost świadomości ekologicznej, ujawniają się możliwości odbudowy przyrodniczych wartości obszarów i wzbogacenia zasobów przyrody. Zwiększanie wartości przyrodniczych może odbywać się poprzez wprowadzanie zadrzewień śródpolnych, wzdłuż dróg i cieków wodnych na bezleśnych obszarach intensywnie użytkowanych rolniczo; przebudowę drzewostanów uszkodzonych oraz wzbogacanie składu gatunkowego w celu podniesienia zdrowotności i produktywności lasów; renaturalizację zniszczonych dolin rzecznych, lasów łęgowych i olsów, rynien jeziornych itp., przyrodniczych siedlisk wodno-błotnych, śródleśnych zbiorników wodnych, torfowisk, wrzosowisk, wydm. 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne 2.3.1. Strategia rozwoju Bydgoszczy „Strategia rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku” jest załącznikiem do Uchwały nr XXXVI/795/04 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 10 listopada 2004 roku. Strategia wytycza kierunki rozwoju miasta, zgodnie z najlepiej pojętym interesem Bydgoszczy i jej mieszkańców. Została wykreowana koncepcja rozwojowa uwzględniająca zagadnienia równowagi społecznej, aspiracje mieszkańców, dobrą jakość życia, nowoczesną gospodarkę, troskę o przestrzeń publiczną miasta, wartości nauki i kultury, zintegrowanie z rozwojem regionu. Strategia rozwoju miasta sformułowana jest w pięciu głównych celach strategicznych oraz w celach operacyjnych, które są uszczegółowieniem celów głównych. Poszczególnym celom operacyjnym przypisano działania. Niżej opisano działania, których realizacja wpłynie na kształtowanie polityki ochrony środowiska miasta Bydgoszczy. Strategiczny cel I – Tworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju mieszkańców Bydgoszczy oraz ich identyfikacji z miastem. I.1.C. Zwiększenie efektywności gospodarowania komunalnymi zasobami mieszkaniowymi – poprzez m.in. doprowadzenie do stopniowego zmniejszania się udziału wydatków na ogrzewanie i ciepłą wodę poprzez zmniejszenie zużycia (docieplanie ścian, stropodachów, wymiana stolarki okiennej i instalacji wewnętrznych, opomiarowanie mieszkań itp.). I.6.B. Przeciwdziałanie pożarom, katastrofom oraz innym zagrożeniom – poprzez wyznaczanie sieci dróg i obwodnic do przewozu toksycznych środków przemysłowych i materiałów niebezpiecznych, a także wykonanie na obrzeżach miasta odpowiednich parkingów, prowadzenie kontroli zabezpieczenia materiałów niebezpiecznych w zakładach przemysłowych oraz obiektów posiadających urządzenia chłodnicze oraz stałe monitorowanie urządzeń wałów ochronnych. Strategiczny cel II – Nowoczesne i funkcjonalne zagospodarowanie przestrzeni miejskiej. II.2. Rozwój układu drogowego - budowa ulic i drogowych przepraw mostowych oraz obiektów inżynierskich drogowo-kolejowych o charakterze ponadlokalnym i ponadregionalnym oraz rozbudowa systemu ścieżek rowerowych i ciągów spacerowych, 12 II.3. Poprawa dostępności komunikacyjnej Bydgoszczy w układzie krajowym i międzynarodowym modernizacja połączeń drogowych z planowaną siecią dróg ekspresowych i autostrad, budowa obwodnic, rozbudowa i modernizacja Portu Lotniczego, modernizacja infrastruktury kolejowej w dostosowaniu do standardów europejskich, aktywizacja Bydgoskiego Węzła Wodnego poprzez modernizację i budowę przystani dla pływających jednostek turystycznych wraz z zapleczem oraz bulwarów nadrzecznych w obszarze miasta, II.5. Poprawa jakości przestrzeni publicznej - poprawa stanu zieleni miejskiej oraz budowa nowych, kompleksowych obiektów zieleni i rekreacji na terenach osiedli mieszkaniowych, II.6. Poprawa jakości i ciągłości dostaw wody oraz dalsza rozbudowa systemu wodociągowego – kontynuacja prac związanych z ochroną ujęć wody „Czyżkówko” i „Las Gdański”, budowa sieci wodociągowych, modernizacja i renowacja sieci wodociągowych, budowa osiedlowych studni awaryjnych i publicznych, II.7. Poprawa i ochrona środowiska naturalnego - rozbudowa i modernizacja systemu kanalizacji sanitarnej dla oczyszczalni ścieków "Fordon" i "Kapuściska", rozbudowa i modernizacja systemu kanalizacji deszczowej, Bagrowanie rzeki Brdy i Kanału Bydgoskiego (starego i nowego) oraz Brdy Młyńskiej w granicach miasta, rozbudowa kompleksu utylizacji odpadów oraz rekultywacja wyeksploatowanej czaszy wysypiska w Żółwinie-Wypaleniskach, likwidacja wysypisk przemysłowych oraz tzw. „dzikich”, rekultywacja terenów zdegradowanych przyrodniczo, kontynuacja i rozszerzenie programu selektywnej zbiórki odpadów oraz ich recyklingu, kontynuowanie prac związanych z ochroną mieszkańców przed hałasem, obniżenie emisji substancji toksycznych do atmosfery, ochrona zasobów dóbr przyrody oraz krajobrazu kulturowego miasta, współpraca w zakresie ochrony środowiska z gminami ościennymi, II.8. Rozwój systemów energetycznych - rozwój alternatywnych źródeł energii i wykorzystanie energii o charakterze odnawialnym, rozbudowa i modernizacja systemu ciepłowniczego w kierunku podniesienia bezpieczeństwa energetycznego, rozbudowa i unowocześnienie istniejącego systemu gazowniczego dla poszerzenia możliwości stosowania ogrzewania gazem, rozbudowa i modernizacja istniejących systemów elektroenergetycznych w kierunku podniesienia bezpieczeństwa energetycznego. Znaczna część opisanych wyżej działań została przeniesiona do niniejszego opracowania. 2.3.2. Raport z wykonania poprzedniego Programu ochrony środowiska Uchwałą Nr LVI/1108/05 z dnia 26 października 2005 roku Rada Miasta Bydgoszczy przyjęła „Program ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” wraz z „Planem gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012”. Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) z wykonania programów organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Uchwałą Nr XLIX/725/09 z dnia 24 czerwca 2009 r. Rada Miasta Bydgoszczy przyjęła sprawozdanie z wykonania Programu ochrony środowiska oraz Planu gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy za lata 2007-2008. Ostatni raport został opracowany przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy i obejmował lata 2009 – 2010. W skład raportu z Programu ochrony środowiska wchodzą przedsięwzięcia priorytetowe w zakresie ochrony środowiska realizowane w następujących dziedzinach: edukacja ekologiczna, zasoby wodne, ochrona powietrza atmosferycznego, ochrona przed hałasem, poważne awarie, zasoby przyrody, gleby. Dla każdego zagadnienia podano: stan wyjściowy, cele średniookresowe i kierunki działań, cele krótkoterminowe oraz listę przedsięwzięć realizowanych w latach 2007-2008 oraz w 2009-2010, z podaniem kosztów ich realizacji. Przedstawiono wskaźniki oceny efektywności realizacji Programu. W raporcie dokonano podsumowania realizacji zadań zawartych w Programie i podzielono je na trzy kategorie: zadania zrealizowane (zadania zrealizowane w pełnym zakresie lub zadania ciągłe), zadania w trakcie realizacji, zadania nie zrealizowane. W tabeli poniżej przedstawiono podsumowanie z realizacji zadań z podziałem na poszczególne działy. 13 Tabela 1 Zestawienie zadań zaplanowanych na lata 2007-2010 z podziałem na poszczególne działy Raport z realizacji Programu ochrony środowiska Dział Lata 2007-2008 Lata 2009-2010 Edukacja ekologiczna Zaplanowano - 17 zadań ciągłych, Cel średniookresowy – Wykształcenie Zrealizowano – 17 zadań nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności mieszkańców Bydgoszczy za stan środowiska naturalnego i jego ochronę Zaplanowano - 17 zadań ciągłych, Zrealizowano – 17 zadań Zasoby wodne Cel średniookresowy – Osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód, zapewnienie wszystkim mieszkańcom miasta odpowiedniej jakości wody do picia oraz ochrona przed powodzią Zaplanowano - 34 zadania, Zrealizowano – 14 zadań, W trakcie realizacji – 12 zadań, Nie zrealizowane – 6 zadań Zadania nie zrealizowane: monitoring systemu wodociągowego i kanalizacyjnego, renowacja kanałów sanitarnych i przebudowa kanałów zniszczonych, przystosowanie koryta strugi Flis do zrzutu wód opadowych z osiedla Flis, modernizacja wału ochronnego Fordon-Łoskoń (remont przepustu wałowego oraz budowa ławy przy stopie wału) Zaplanowano – 25 zadań, Zrealizowano – 17 zadań, W trakcie realizacji – 8 zadań Powietrze atmosferyczne Cel średniookresowy - Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza atmosferycznego Zaplanowano - 12 zadań, Zrealizowano – 9 zadań, Nie zrealizowane – 3 zadania Zadania nie zrealizowane: budowa kogeneracji w EC I, modernizacja kotłów wodnych w EC I oraz budowa kotła fluidalnego OPF460 (za K1i2) lub bloku parowo gazowego w EC II. Zaplanowano - 3 zadania, Zrealizowano – 1 zadanie, W trakcie realizacji – 2 zadania. Hałas Cel średniookresowy - Redukcja poziomu hałasu do wartości dopuszczalnych na terenie całego miasta Zaplanowano - 7 zadań, Zrealizowano – 6 zadań, W trakcie realizacji – 1 zadanie Zaplanowano - 4 zadania, Zrealizowano – 4 zadania. Awarie przemysłowe Cel średniookresowy - Zmniejszenie ryzyka wystąpienia zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych i transportowych Zaplanowano - 5 zadań, Zrealizowano – 5 zadań. Zaplanowano - 4 zadania, Zrealizowano – 4 zadania. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego Cel średniookresowy - Wykształcenie spójnego systemu terenów zieleni miejskiej z uwzględnieniem systemu wodnego miasta oraz bieżąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych i lasów Zaplanowano - 7 zadań, Zrealizowano – 5 zadań, W trakcie realizacji – 1 zadanie, Nie zrealizowano – 1 zadanie. Zadanie nie zrealizowane – bagrowanie Brdy i Kanału Bydgoskiego Zaplanowano – 7 zadań, Zrealizowano – 7 zadań. Gleby Cel średniookresowy - Ochrona i właściwe wykorzystanie najżyźniejszych gleb użytkowanych rolniczo oraz rekultywacja terenów zdegradowanych Zaplanowano - 7 zadań, Zrealizowano – 3 zadania, W trakcie realizacji – 2 zadania, Nie zrealizowano – 2 zadania. Zadania nie zrealizowane – Likwidacja osadnika „Łoskoń” oraz eliminacja zagrożeń związanych z ewentualnymi wyciekami ze zbiorników na paliwa płynne. Zaplanowano - 4 zadania, Zrealizowano – 3 zadania, Przesunięte – 1 zadanie. Zadanie przesunięte na kolejne lata wymiana istniejących dwóch zbiorników jednopłaszczowych na jeden zbiornik dwupłaszczowy dwukomorowy w stacji magazynowania oleju. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z wykonania Programu ochrony środowiska oraz planu gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy w latach 2007 – 2008 oraz 2009 – 2010. 14 Na wszystkie zaplanowane zadania w latach 2007-2008 wydano łącznie 428 056,66 tys. zł, z czego najwięcej środków finansowych przeznaczono na realizację zadań z działu zasoby wodne - 284 294,26 tys. zł (tj. 66,4%) oraz powietrze atmosferyczne - 69 558,10 tys. zł (16,2%). Pod względem wielkości zaangażowanych środków, największa grupa wydatków związana była z realizacją zadań w sektorze wodnościekowym. Zadania realizowane przez Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. w ramach kontraktów finansowych z ISPA i Funduszu Spójności. Natomiast w latach 2009-2010 na zaplanowane zadania wydano łącznie 543 660,99 tys. zł, z czego najwięcej środków finansowych przeznaczono na realizację zadań z działu zasoby wodne – 503 827,88 tys. zł (tj. 92,7%) oraz zasoby przyrody – 28 161,05 tys. zł (5,2%). Pod względem wielkości zaangażowanych środków, największa grupa wydatków związana była z realizacją zadań w sektorze wodno-ściekowym. Zadania realizowane przez Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. w ramach kontraktów finansowych z Funduszu Spójności. 2.4. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska Ważniejsze limity związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska naturalnego zostały określone w Polityce ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Limity wynikają ze zobowiązań związanych ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej i dotyczą celów do osiągnięcia najpóźniej do 2016 roku. Limity te zakładają: zgodnie z planami Ministra Środowiska zawartymi w „Krajowym Programie zwiększania lesistości” lesistość Polski powinna wzrosnąć do 30% w 2020 roku i do 33% w 2050 roku, w 2020 roku łączna emisja gazów cieplarnianych z terytorium Unii Europejskiej powinna być niższa o 20% w stosunku do roku 1990, emisja zanieczyszczeń do powietrza w 2012 roku nie powinna być wyższa niż dla: SO2 - 358 tys. ton, dla NOx - 239 tys. ton. Normy te narzuca Dyrektywa LCP, do roku 2016 zakłada się całkowitą likwidację emisji substancji niszczących warstwę ozonową przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski, udział odnawialnych źródeł energii w 2020 roku na poziomie 14%, wzrost udziału biokomponentów w paliwach transportowych do 10% w 2020 roku, w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) określono, że do końca 2015 roku wszystkie aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2 000 powinny być wyposażone w oczyszczalnie ścieków oraz w odpowiednio rozbudowaną sieć kanalizacyjną, zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej wody powierzchniowe powinny osiągnąć dobry stan chemiczny i ekologiczny, natomiast wody podziemne dobry stan chemiczny i ilościowy w terminie do końca 2015 roku, redukcję do 75% całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych, osiągnięcie do końca 2014 roku odzysku na poziomie minimum 60% oraz recyklingu na poziomie minimum 55% odpadów opakowaniowych, sukcesywne ograniczanie masy składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji począwszy od 75% w 2010 roku, poprzez 50% w 2013 r, aż do osiągnięcia w 2020 roku poziomu 35% w stosunku do masy tych odpadów wytwarzanych w 1995 r, zebranie w 2012 roku 25% zużytych baterii i akumulatorów przenośnych, a w 2016 r. osiągnięcie poziomu zbierania 45% tych odpadów, zebranie w skali kraju 4 kg na mieszkańca zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, zamknięcie wszystkich wysypisk, które nie spełniają wymagań dyrektywy 99/31/WE do 2012 roku. Przedstawione wyżej limity opisane w Polityce Ekologicznej Państwa są limitami krajowymi i do chwili obecnej (2012 r.) nie dokonano podziału na limity regionalne. Dlatego przytoczone wyżej wskaźniki liczbowe należy traktować jako wielkości orientacyjne, przeznaczone do porównań międzyregionalnych i porównań tempa realizacji celów polityki ekologicznej państwa w poszczególnych powiatach i gminach z tempem realizacji tej polityki na szczeblu krajowym. W dokumentach szczebla regionalnego zostały określone limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych dla miasta Bydgoszczy. Zgodnie z „Planem Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy” celem miasta jest redukcja emisji gazów cieplarnianych do 2020 roku o około 20% w stosunku do roku 2005. W wartościach bezwzględnych za cel przyjmuje się redukcję emisji o 635 tys Mg CO 2e/rok. W „Programie ochrony powietrza dla aglomeracji Bydgoszcz” określono działania na lata 2009-2015, dzięki którym zmniejszy się emisja pyłu PM10 na terenie aglomeracji Bydgoszcz do dopuszczalnych poziomów. Kierunkami podstawowymi są: uzyskanie zainteresowania i akceptacji mieszkańców w zakresie zmiany systemu ogrzewania, pozyskanie odpowiedniego dofinansowania (atrakcyjnego dla mieszkańców) wymiany systemu ogrzewania, 15 podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej budynków wielorodzinnych znajdujących się w obszarze przekroczeń, wymiana starych kotłów i pieców domowych opalanych węglem (drewnem) na nowoczesne źródła ciepła, w obszarze przekroczeń, termomodernizacje (przy jednoczesnej wymianie systemu ogrzewania), wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, w tym kolektorów słonecznych i pomp ciepła, inne akcje promocyjne, informacyjne i edukacyjne w zakresie ochrony jakości powietrza, ograniczenie emisji pierwotnej ze źródeł liniowych, ograniczenie emisji wtórnej z dróg, ograniczenie emisji ze źródeł punktowych/utrzymanie na dotychczasowym poziomie. W Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych został przedstawiony planowany stan systemu kanalizacyjnego i oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 r. w aglomeracji Bydgoszcz. Zgodnie z założeniami KPOŚK nastąpi przyrost mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego w ilości 8 760 osób, liczba mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego wyniesie 352 766 osób, 92,81% mieszkańców będzie korzystać z systemu kanalizacyjnego. Do końca 2015 roku planuje się wybudowanie 31,7 km sieci kanalizacyjnej oraz zmodernizowanie 119,2 km sieci. W KPOŚK ujęto dwie funkcjonujące oczyszczalnie ścieków na terenie aglomeracji Bydgoszcz. Oczyszczalnie te do końca 2015 r. zostaną zmodernizowane do oczyszczalni biologicznych z podwyższonym usuwaniem związków azotu (N), fosforu (P) spełniających standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji ≥ 100 000 RLM. Planuje się zwiększenie wydajności i przepustowości oczyszczalni. 2.5. Priorytety ochrony środowiska miasta Bydgoszczy Na podstawie aktualnego stanu poszczególnych komponentów środowiska, uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych dokonano wyboru najistotniejszych priorytetów ochrony środowiska, których realizacja przyczyni się w najbliższej przyszłości do poprawy stanu środowiska naturalnego na terenie miasta Bydgoszczy. Do najważniejszych priorytetów ochrony środowiska miasta Bydgoszczy należy: Poprawa jakości środowiska, Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych, Ochrona przyrody, Racjonalna gospodarka odpadami, Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego, Edukacja ekologiczna społeczeństwa, Działania systemowe w ochronie środowiska Należy zaznaczyć, że wiele przedsięwzięć proponowanych w ramach jednego zagadnienia wpisuje się także w pozostałe zagadnienia. Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska i uciążliwości środowiskowe są ze sobą powiązane. Poprawa jakości lub ochrona jednego z nich zwykle skutkuje poprawą lub ochroną pozostałych. 2.6. Nadrzędny cel „Programu...” Biorąc pod uwagę podstawowe, strategiczne dokumenty miasta Bydgoszczy i województwa kujawskopomorskiego oraz Politykę Ekologiczną Państwa i potrzebę poprawy jakości życia mieszkańców, po analizie aktualnego stanu środowiska naturalnego i przy uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju sformułowano nadrzędny cel „Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku”, którego brzmienie jest następujące: Poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównoważony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego miasta i poprawy jakości życia mieszkańców. Zaproponowane w Programie ochrony środowiska cele i kierunki działań powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na tym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w Programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie miasta. Program ochrony środowiska będzie odgrywał coraz to większą rolę w sferze zarządzania środowiskiem w mieście. Zatem w okresie do 2020 roku znaczenie Programu można opisać następująco: program mobilizuje administrację publiczną do rozwiązywania w zintegrowany sposób problemów ochrony środowiska pojawiających się w mieście, 16 program określa występujące problemy w poszczególnych komponentach środowiska naturalnego oraz proponuje sposób ich rozwiązywania, program jest podstawą do podejmowania decyzji w zakresie działań i przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska w skali miasta, program mobilizuje podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe oraz inne instytucje i organizacje do wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwiązywania oraz wyboru priorytetów w działaniach na rzecz ochrony środowiska. CZĘŚĆ II – STAN AKTUALNY 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA BYDGOSZCZY 3.1. Położenie i podział administracyjny Bydgoszcz jest miastem na prawach powiatu, położonym w północnej Polsce, na szerokości geograficznej północnej 53°07’ i długości wschodniej 18°00’. Jest największym miastem województwa kujawskopomorskiego, z siedzibą Wojewody Kujawsko-Pomorskiego. Miasto zajmuje powierzchnię 17 598 ha i liczy około 352 tys. mieszkańców. Zarówno pod względem powierzchni jak i liczby mieszkańców zajmuje 8 miejsce na liście polskich miast. Bydgoszcz położona jest malowniczo nad rzeką Brdą, Wisłą i Kanałem Bydgoskim. Rysunek 1 Położenie miasta Bydgoszczy na tle województwa kujawsko-pomorskiego Bydgoszcz można podzielić na 42 dzielnice zwane jednostkami urbanistycznymi: Opławiec, Smukała, Piaski, Rynkowo, Myślęcinek, Las Gdański, Fordon, Osowa Góra, Flisy, Czyżkówko, Jachcice, Zawisza, Leśne, Prądy, Miedzyń, Okole, Jary, Wilczak, Błonie, Bocianowo, Bielawy, Śródmieście, Skrzetusko, Babia Wieś, Bartodzieje, Bydgoszcz Wschód, Siernieczek, Brdyujście, Zimne Wody, Łęgnowo II, Szwederowo, Wzgórze Wolności, Górzyskowo, Biedaszkowo, Lotnisko, Bielice, Kapuściska, Wyżyny, Glinki, Czersko Polskie, Łęgnowo I i Wypaleniska. Organem wykonawczym miasta jest Prezydent Miasta, a organem stanowiącym i kontrolnym jest Rada Miasta. Na terenie miasta najwięcej gruntów zajmują obszary zabudowane i zurbanizowane (41,4%), z czego największą powierzchnię zajmują tereny mieszkalne i drogi. Grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia zajmują prawie 1/3 powierzchni miasta (32,5%). Prawie 17% powierzchni miasta zajmowane są przez użytki rolne, przede wszystkim grunty orne. Grunty pod wodami zajmują powierzchnię 4,2% miasta, są to głównie wody płynące. Użytki ekologiczne, nieużytki oraz tereny stanowią łącznie 5% powierzchni miasta. 17 Tabela 2 Użytkowanie gruntów w mieście Bydgoszczy Ogółem 2 980,0 Grunty orne 2 241,0 Użytki rolne Sady 20,0 Łąki trwałe 330, Pastwiska trwałe 296,0 Pozostałe 93,0 Ogółem Grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia 16,9% 5 719,0 ha Lasy Zadrzewienia i zakrzewienia 5 356,0 32,5% 382,0 Grunty zabudowane i zurbanizowane 7 279,0 41,4% Grunty pod wodami 734,0 4,2% Pozostałe grunty (użytki ekologiczne, nieużytki, tereny różne) 885,0 5,0% 17 599,0 100% POWIERZCHNIA OGÓŁEM Źródło: Dane z Urzędu Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz jest szybko rozwijającym się miastem dzięki korzystnym połączeniom i rozwojowi komunikacji. Bydgoszcz staje się nowoczesną i funkcjonalną metropolią, ważnym ośrodkiem gospodarczym, sportowym, turystycznym i kulturalnym. 3.2. Ludność i struktura osadnicza Według danych GUS liczba ludności Bydgoszczy w ciągu kilku ostatnich lat systematycznie maleje. W roku 2005 miasto zamieszkiwało 366 074 osób, a w roku 2010 liczba ta spadła do 356 177, czyli zmniejszyła się o prawie 10 tys mieszkańców. Systematycznie maleje również gęstość zaludnienia. W poniższej tabeli przedstawiono liczbę mieszkańców Bydgoszczy i gęstość zaludnienia w poszczególnych latach. Tabela 3 Liczba mieszkańców Bydgoszczy i gęstość zaludnienia w latach 2005-2010 Liczba mieszkańców Bydgoszczy w poszczególnych latach Liczba ludności Gęstość zaludnienia 2 [os/km ] 2005 rok 2006 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok 366 074 363 468 361 222 358 928 357 650 356 177 2 098 2 082 2 069 2 056 2 032 2 024 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 18 368000 366000 364000 Liczba ludności 362000 360000 358000 356000 354000 352000 350000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Liczba ludności miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 Wykres 1 W 2010 roku Bydgoszcz zamieszkiwało 352 763 osób, z czego 53,1% stanowiły kobiety. Przyrost naturalny był ujemny i wynosił -206. Również saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1 000 ludności był ujemny i wynosił -3,58. Struktura wiekowa mieszkańców Bydgoszczy według stanu na 31.12.2010 r Wiek Liczba osób Tabela 4 Wiek przedprodukcyjny w tym kobiety 57 675 28 091 Wiek produkcyjny w tym kobiety 229 156 112 780 Wiek poprodukcyjny w tym kobiety 69 346 48 806 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Najwięcej ludności jest w wieku produkcyjnym – 64,3%, następnie w wieku poprodukcyjnym – 19,5% i w wieku przedprodukcyjnym – 16,2%. W tabeli poniżej przedstawiono przybliżoną liczbę ludności zamieszkującą poszczególne dzielnice Bydgoszczy zwane jednostkami urbanistycznymi. Dane pochodzą z Urzędu Miasta Bydgoszczy według stanu na grudzień 2010 roku. Najwięcej mieszkańców liczą następujące jednostki urbanistyczne: Fordon, Szwederowo, Wyżyny, Bartodzieje i Kapuściska. Tabela 5 Przybliżona liczna ludności zamieszkująca poszczególne dzielnice Bydgoszczy Wyszczególnienie – Wyszczególnienie – Lp. Ludność Lp. Ludność jednostka urbanistyczna jednostka urbanistyczna 1. Opławiec 1 142 22. Śródmieście 22 446 2. Smukała 609 23. Skrzetusko 4 731 3. Piaski 2 427 24. Babia Wieś 1 721 4. Rynkowo 9 25. Bartodzieje 24 450 5. Myślęcinek 231 26. Bydgoszcz Wschód 1 612 6. Las Gdański 436 27. Siernieczek 1 037 19 Lp. Wyszczególnienie – jednostka urbanistyczna 7. Fordon 69 801 28. Brdyujście 1 224 8. Osowa Góra 13 994 29. Zimne Wody 1 778 9. Flisy 910 30. Łęgnowo II 10. Czyżkówko 7 778 31. Szwederowo 31 769 11. Jachcice 3 917 32. Wzgórze Wolności 11 262 12. Zawisza 1 494 33. Górzyskowo 8 256 13. Leśne 11 779 34. Biedaszkowo 241 14. Prądy 626 35. Lotnisko 15. Miedzyń 11 520 36. Bielice 16. Okole 11 374 37. Kapuściska 23 927 17. Jary 6 179 38. Wyżyny 29 475 18. Wilczak 4 172 39. Glinki 6 031 19. Błonie 15 632 40. Czersko Polskie 20. Bocianowo 12 297 41. Łęgnowo I 21. Bielawy 6 622 42. Wypaleniska Ludność Wyszczególnienie – jednostka urbanistyczna Lp. Ludność 814 0 419 39 1 985 11 RAZEM 356 177 Źródło: Opracowanie na podstawie danych ze strony Urzędu Miasta – Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Bydgoszczy; Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Główny Urząd Statystyczny opracował prognozę demograficzną dla Polski do 2035 roku. Według prognozy liczba ludności miasta będzie systematycznie spadać i w 2035 roku wyniesie 284 303 mieszkańców, czyli będzie niższa niż w 2010 roku o 68 460 osób. 3.3. Infrastruktura Zaopatrzenie mieszkańców w wodę Sieć wodociągowa to układ połączonych ze sobą przewodów przeznaczonych do przesyłu wody między ujęciem, a odbiorcą. W skład sieci wodociągowej wchodzą: przewody magistralne, przewody rozdzielcze i połączenia domowe zwane przyłączami. Według danych GUS długość czynnej sieci wodociągowej na terenie miasta Bydgoszczy systematycznie wzrasta, w 2010 roku wynosiła 590,4 km i była o 6,5% dłuższa niż w 2005 roku (przybyło 38,4 km). Z roku na rok przybywa również przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, w 2010 roku było ich o 1 006 więcej w porównaniu do 2005 roku. Na podobnym poziomie utrzymuje się procent ludności miasta korzystającej z sieci wodociągowej, mimo spadku wyraźnego spadku ludności korzystającej z sieci wodociągowej co wynika z ogólnego spadku ludności zamieszkującej miasto Bydgoszcz. W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące sieci wodociągowej na terenie Bydgoszczy, a na wykresie przedstawiono zmiany w sieci wodociągowej w latach 2005-2010. Sieć wodociągowa na terenie miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 Tabela 6 2009 2010 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 552,0 559,1 563,0 566,0 581,0 590,4 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt 18 202 18 382 18 577 18 813 19 023 19 208 osoba 353 510 351 063 348 995 346 982 345 859 344 546 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej 20 Wyszczególnienie Ludność korzystająca z sieci wodociągowej Jedn. % Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 96,6 96,6 96,6 96,7 96,7 96,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Długość czynnej sieci wodociągowej [km] 600 590 580 570 560 550 540 530 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 2 Długość czynnej sieci wodociągowej w latach 2005-2010 Według danych uzyskanych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. pismem nr PT 422/208/12 z dnia 29.03.2012 roku długość sieci wodociągowej na terenie Bydgoszczy systematycznie wzrasta. Tabela 7 Długość sieci wodociągowej w 2010 i 2011 roku na podstawie danych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. Wyszczególnienie Jednostka 2010 rok 2011 rok Magistrala Sieć rozdzielcza km Przyłącza 123,05 123,65 590,37 607,07 277,14 279,66 Źródło: Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. W 2010 roku stopień zwodociągowania miasta wynosił 98,89%, a do sieci wodociągowej podłączonych było 352 227 mieszkańców. Natomiast w 2011 roku stopień zwodociągowania wzrósł do 99,21%, a liczba mieszkańców podłączonych do sieci wodociągowej wynosiła 353 376 osób. Ze względu na zróżnicowanie wysokościowe miasta Bydgoszczy system wodociągowy pracuje w dwóch strefach ciśnienia. Pierwsza strefa obejmuje tereny położone w dolinie rzeki Brdy i jest zasilana pompowniami zlokalizowanymi na stacjach wodociągowych "Czyżkówko" i "Las Gdański". Druga strefa obejmuje obszary zlokalizowane na: południowym tarasie doliny, gdzie ciśnienie podnoszone jest za pomocą pompowni strefowej przy ulicy Filareckiej, górnym tarasie dzielnicy Piaski zasilanej przez hydrofornię przy ulicy Smukalskiej, górnym tarasie Osowej Góry zasilanej przez przepompownię przy ulicy Linowej. Sieć wodociągowa przesyła do odbiorców wodę, która jest ujmowana na dwóch stacjach wodociągowych: ujęcie wody powierzchniowej „Czyżkówko” SW-4 – jest to ujęcie brzegowe zlokalizowane nad rzeką Brdą około 4 km na północny-zachód od centrum miasta. Na kompleks obiektów składają się obiekty 21 technologiczne tj. ujęcie brzegowe, sztuczna infiltracja oraz stacja uzdatniania wody. Woda z rzeki Brdy pobierana jest przy pomocy ujęcia brzegowego poprzez kraty i pompownię pierwszego stopnia i przetłaczana jest na teren sztucznej infiltracji. Woda infiltracyjna ujmowana poprzez zespół studni głębinowych, lewarowych oraz drenaży kierowana jest na stację uzdatniania wody. Średni pobór 3 3 wody z rzeki wynosi Qśrd 100 000 m /d, natomiast pobór maksymalny – Qmaxd 120 000 m /d. Pobór 3 wody infiltracyjnej wynosi Qmaxd 110 000 m /d. Ujęcie posiada strefę ochrony pośredniej i bezpośredniej. Dla ujęcia brzegowego strefa została ustanowiona Decyzją Wojewody Bydgoskiego nr OŚ-X-6210/104/98 z dnia 14 grudnia 1998 roku. Dla sztucznej infiltracji strefa została ustanowiona Rozporządzeniem nr 1/2010 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej z dnia 18.01.2010 r. ujęcie wody podziemnej „Las Gdański” SW-1 – czerpie wodę z zasobów podziemnych zgromadzonych w warstwach wodonośnych. Ujęcie składa się z 20 studni (6 studni czwartorzędowych o głębokości do 80 m i 14 studni dolnokredowych o głębokości do 360 m). 3 3 Średnia wydajność ujęcia wynosi Qśrd 38 000 m /d, natomiast maksymalna Qmaxd 42 000 m /d. Ujęcie posiada strefę ochrony pośredniej i bezpośredniej ustanowionej Rozporządzeniem nr 3/2008 z dnia 20 czerwca 2008 roku Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Na terenie miasta w latach 2010-2011 funkcjonowały 22 studnie awaryjne, które wykorzystywane są dla potrzeb awaryjnego zaopatrzenia w wodę oraz w warunkach specjalnych: 3 ul. Bieszczadzka 1a – o wydajności 30,0m /h, 3 ul. Bieszczadzka 2 – o wydajności 25,0 m /h, 3 ul. Bocianowo – o wydajności 90,0 m /h, 3 ul. Brzozowa – o wydajności 60,0 m /h, 3 ul. Czerkaska – o wydajności 48,0 m /h, 3 ul. Dmowskiego – o wydajności 76,0 m /h, 3 ul. Gierczak – o wydajności 120,0 m /h, 3 ul. Ikara – o wydajności 45,0 m /h, 3 ul. Jasiniecka – o wydajności 150,0 m /h, 3 ul. Komuny Par. – o wydajności 57,2 m /h, 3 ul. Morcinka – o wydajności 142,0 m /h, 3 ul. Ogrody I – o wydajności 38,0 m /h, 3 ul. Ogrody II – o wydajności 45,0 m /h, 3 ul. Piekary – o wydajności 150,5 m /h, 3 ul. Przod. Pracy – o wydajności 100,0 m /h, 3 ul. Sz. Szeregów – o wydajności 100,0 m /h, 3 ul. Solskiego – o wydajności 107,0 m /h, 3 ul. Szczęśliwa – o wydajności 100,0 m /h, 3 ul. Traktorzystów – o wydajności 120,0 m /h, 3 ul. Waryńskiego – o wydajności 77,0 m /h, 3 ul. Węgierska – o wydajności 46,5 m /h, 3 ul. Żmudzka – o wydajności 30,0 m /h. Od 2012 roku w eksploatacji MWiK pozostało 11 następujących ujęć awaryjnych przy ulicy: Bieszczadzka 1a, Bieszczadzka 2, Czerkaska, Dmowskiego, Gierczak, Jasiniecka, Morcinka, Piekary, Szczęśliwa, Traktorzystów, Żmudzka. Pozostałe zostały przekazane do Urzędu Miasta Bydgoszczy lub zlikwidowane. Zanim woda zostanie dostarczona do mieszkańców Bydgoszczy przechodzi procesy uzdatniania, które odbywają się na dwóch stacjach uzdatniania wody: SW-4 Czyżkówko – woda trafiająca na stację uzdatniania wody podlega następującym procesom: o Napowietrzania i odgazowania, o Filtracji pierwszego stopnia na złożu wielowarstwowym w celu usunięcia w wody Fe, Mn i NH4, o Ozonowania w celu utlenienia związków organicznych, o Filtracji drugiego stopnia na węglu aktywowanym w celu usunięcia w wody związków organicznych, zapachu i barwy, o Dezynfekcji chlorem. Ujęcie brzegowe wyposażone jest w trzy kanały wlotowe wyposażone w kraty rzadkie o prześwicie 5 cm, zabezpieczające przed napływem wielkogabarytowych zanieczyszczeń oraz w zastawki kanałowe. W hali krat zamontowane są kraty gęste, pionowe, mechniczne o prześwicie 5 mm wyposażone dodatkowo w transportery i praski do usuwania skratek. Pompownia pierwszego stopnia składa się z komory smoków, hali pomp i instalacji próżniowej. 22 W hali pompowni pierwszego stopnia znajduje się sześć zespołów pompowych o wydajności 3 Q=1 000 m /h każdy. Sztuczna infiltracja stanowi układ 13 stawów (9 stawów infiltracyjnych i 4 stawów metody powierzchniowej), 16 rowów zasilania powierzchniowego oraz „barier” w postaci studni czerpalnych i ciągów drenażowych służących do ujmowania wody podziemnej. Łączna powierzchnia czynna stawów i rowów infiltracyjnych wynosi 20,62 ha. W hali napowietrzania znajduje się 6 aeratorów kaskadowo-rurowych, których zadaniem jest odgazowanie i napowietrzenie wody surowej z ujęcia infiltracyjnego przed podaniem na układ filtrów. Hala filtrów pierwszego stopnia posiada 14 komór filtracyjnych, natomiast drugiego stopnia – 12 komór. Pompownia drugiego stopnia służy do przetłoczenia wody ze zbiornika pośredniego na układ ozonowania, gdzie następuje utlenienie związków organicznych. Końcowym procesem technologicznym jest dezynfekcja wody przy pomocy chloru gazowego w układzie podciśnieniowym. Dawka chloru zadawana jest automatycznie i kontrolowana z wykorzystaniem analizatorów chloru wolnego. 3 Pompownia trzeciego stopnia jest wyposażona w pompy o wydajności Q=1 500 m /h oraz Q=500 3 3 m /d. Z komory rozdziału woda dopływa do 2 zbiorników retencyjnych o pojemności 6 000 m każdy, skąd po około 6-8 godzinnym czasie przetrzymania poprzez pompownię trzeciego stopnia woda wtłaczana jest do sieci miejskiej. Wody popłuczne powstające w wyniku uzdatniania wody poddawane są procesowi oczyszczania. SW-1 Las Gdański – woda do stacji uzdatniania pompowana jest poprzez układ studni głębinowych stanowiących pierwszy stopień pompowania. Woda systemem rurociągów doprowadzana jest do zbiornika kontaktowego, w którym zostaje poddana procesom napowietrzania oraz odgazowania. Woda ze zbiornika poprzez pompownię drugiego stopnia tłoczona jest na układ 12 podwójnych filtrów ciśnieniowych. Znajdujące się w filtrach ciśnieniowych wielowarstowe złoża filtracyjne pozwalają na pełne usunięcie z wody związków żelaza, manganu oraz amoniaku. Stacja uzdatniania wody wyposażona jest w układ dezynfekcji roztworem podchlorynu sodowego. Chlorowanie następuje po procesie filtracji. 3 Dwa zbiorniki wody czystej o łącznej objętości 10 000 m stanowią zabezpieczenie dostawy wody w chwilach największego na nią zapotrzebowania w ciągu doby. Pompownia trzeciego stopnia jest ostatnim elementem technologicznym, jej zdaniem jest wtłoczenie wody do dwóch magistral 450 mm zasilających miejską sieć wodociągową. Sieć kanalizacyjna Sieć kanalizacyjna to układ połączonych ze sobą przewodów, które służą do odprowadzenia ścieków sanitarnych i wód deszczowych z budynków oraz ulic do oczyszczalni ścieków lub naturalnego odbiornika (wody deszczowe). Przewody te, w zależności od wielkości i funkcji zwane są kolektorami, kanałami głównymi, kanałami bocznymi i przyłączami domowymi. Integralną częścią sieci kanalizacyjnej są studzienki. W zależności od pełnionej funkcji i miejsca usytuowania są to studzienki: rewizyjne, połączeniowe lub spadowe. Według danych GUS długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Bydgoszczy systematycznie wzrasta, największy wzrost nastąpił w 2009 roku. W 2010 roku sieć kanalizacyjna miała długość 613,2 km i była o 21% dłuższa niż w 2005 roku (przybyło 128,6 km). Co roku przybywa również ilość przyłączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, w 2010 roku było ich 4 084 więcej niż w 2005 roku. W związku z tym z roku na rok wzrasta też procent ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej. W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące sieci kanalizacyjnej na terenie Bydgoszczy, a na wykresie przedstawiono zmiany w sieci kanalizacyjnej w latach 2005-2010. Sieć kanalizacyjna na terenie miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 Tabela 8 2009 2010 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 484,6 487,6 489,4 507,0 588,0 613,2 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt 15 682 15 971 16 386 17 296 19 219 19 766 osoba 326 040 324 084 322 765 323 180 325 084 324 651 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej 23 Wyszczególnienie Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej Jedn. % Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 89,1 89,2 89,4 90,0 90,9 91,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej [km] 700 600 500 400 300 200 100 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 3 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2005-2010 Według danych uzyskanych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. (pismo nr PT 422/208/12 z dnia 29.03.2012 roku) długość sieci kanalizacyjnej na terenie miasta systematycznie wzrasta. Tabela 9 Długość sieci kanalizacyjnej w 2010 i 2011 roku na podstawie danych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. Wyszczególnienie Jednostka 2010 rok 2011 rok Sieć sanitarna Przyłącza km Kanalizacja deszczowa 613,21 643,3 160,15 160,64 228,72 241,26 Źródło: Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. W 2010 roku stopień skanalizowania miasta wynosił 92,41%, a do sieci kanalizacyjnej było podłączonych 329 136 mieszkańców. Natomiast w 2011 roku stopień skanalizowania miasta wzrósł do 95,07% i do sieci podłączonych było 338 600 mieszkańców. Na terenach nieskanalizowanych nieruchomości wyposażone są w zbiorniki bezodpływowe. Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta w Bydgoszczy prowadzi ewidencję zbiorników bezodpływowych zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, zgodnie z uchwałą nr LXXXIII/1103/10 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 22 września 2010r. w sprawie uchwalenia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Bydgoszczy. Działania Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska skoncentrowane są na egzekwowaniu obowiązku przyłączania do sieci kanalizacyjnej. Powoduje to sukcesywne zmniejszanie się ilości szamb w mieście. Straż Miejska kontroluje natomiast zawarte umowy na opróżnianie zbiorników i posiadane rachunki za wywóz nieczystości płynnych. Z ewidencji wynika, że według stanu na 20 kwietnia 2012 roku zarejestrowanych jest 2 000 zbiorników bezodpływowych. Zawartych umów na opróżnianie zbiorników ma 54,84% nieruchomości posiadających szamba. Około z 20% nieruchomości następuje wywóz nieczystości ciekłych ale tylko 2% mieszkańców posiadających zbiorniki bezodpływowe pozbywa się nieczystości prawidłowo tj. nie rzadziej niż raz na dwa miesiące. 24 W tabeli poniżej przedstawiono zestawienie Rodzinnych Ogrodów Działkowych funkcjonujących na terenie miasta wraz z ilością zbiorników bezodpływowych na poszczególnych działkach. Tabela 10 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. Ilość zbiorników bezodpływowych zlokalizowanych w Rodzinnych Ogrodach Działkowych Nazwa ogrodu Ilość działek Ilość zbiorników bezodpływowych "1 Maja" 196 "CAMPING" 127 "CHEMIK" 142 "CUMULUS" 206 "DZIANOTEX" 72 "FLAMING" 272 "FORMET" 216 "GAJÓWKA" 90 "GARBARNIA" 77 "HORYZONT" 76 im. "gen. 652 Sikorskiego" im. "kap. Benedy" 312 im. 170 "Wyczółkowskiego" im. "L. 62 Waryńskiego" im. "M. Skłodowskiej54 Curie" im. "Kościuszki" 76 "JEDNOŚĆ" 143 "JUTRZENKA" 104 "KAPUŚCISKA" 401 "KAUCZUK" 112 "KOLEJARZ" 202 "LAWINA" 33 "LECH" 131 "LEŚNY" 32 "MAKRUM" 154 "MALINKA" 129 "MALWA" w 88 Janowie "MALWA" 96 "NA SKARPIE" 201 "NAD BRDĄ" 127 "NADZIEJA" 191 ILOŚĆ DZIAŁEK OGÓŁEM 9 084 37 100 28 0 72 88 111 1 14 66 b.d 12 20 1 Lp. Nazwa ogrodu 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. "ODZIEŻOWIEC" "OKUCIA MEBLOWE" "OPŁAWIEC" "POD BRZOZĄ" "POD LASEM" "POD TOPOLAMI" "PODGÓRZE" "POLANA" "PRASA" "PRZYTORZE" 43. 44. 45. "RÓŻA" Ilość działek Ilość zbiorników bezodpływowych 42 35 122 85 117 57 145 632 116 52 28 0 101 72 112 53 63 625 116 22 75 53 "RADOŚĆ" 180 47 "RELAKS" 73 41 126 21 70 70 "PRZYLESIE" 46. 2 "SASANKA" 5 1 84 21 40 2 b.d 18 26 35 126 90 88 201 52 24 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. "SŁONECZNIK" "SPARTAKUS" "STORCZYK" "SZAROTKA" "ŚWIT" "TRAMWAJARZ" "TRANSPORTOWIEC" "TRZYKROTKA" "USTRONIE" "WRZOS" "ZACISZE" 206 134 132 66 46 76 191 130 233 199 109 130 1 17 12 1 76 191 b.d 218 85 59 "ZALESIE" 286 200 59. 60. 61. 62. "ZIELONA DOLINA" 109 "ZIELONY GAJ" 91 "ZORZA" 90 "ZWIĄZKOWIEC" 105 ILOŚĆ ZBIORNIKÓW OGÓŁEM 3 890 Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. Długość kanalizacji deszczowej także systematycznie wzrasta. W 2011 roku przybyło 12,54 km w porównaniu do roku wcześniejszego. Odbiornikami wód deszczowych są: Kanał Bydgoski, rzeka Brda i Wisła. System kanalizacji pracuje grawitacyjnie. Jednak ze względu na zróżnicowanie wysokościowe miasta wspomagany jest przez 22 strefowe przepompownie ścieków wraz z przewodami tłocznymi. Ścieki systemem kanalizacji sanitarnej dopływają do trzech oczyszczalni ścieków zlokalizowanych na terenie miasta Bydgoszczy. Według danych GUS na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wzrosła ilość oczyszczanych ścieków w porównaniu z 2005 rokiem. Natomiast zmniejszyła się ilość wytworzonych osadów. Systematycznie wzrasta procent ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, w 2010 roku wszyscy mieszkańcy korzystali z oczyszczalni. 25 24 69 14 2 Informacje o oczyszczanych ściekach w latach 2005-2010 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 Tabela 11 Komunalne oczyszczalnie: - biologiczne - z podwyższonym usuwaniem biogenów szt Ścieki odprowadzone ogółem dam Ścieki oczyszczane razem, w tym: - oczyszczane mechanicznie 2009 2010 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 3 17 320,9 17 151,5 16 846,3 17 009,4 17 213,2 24 076,6 dam 3 23 443 24 160 24 263 22 428 23 320 24 011 dam 3 0 0 0 0 146 0 - oczyszczane biologicznie dam 3 81 85 84 95 96 240 - oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów dam 3 23 362 24 075 24 179 22 333 23 078 23 771 Mg 5 532 5 644 4 826 5 799 5 842 5 279 Ludność korzystająca z oczyszczalni osoba 342 500 342 720 342 920 327 650 332 954 356 177 Ludność korzystająca z oczyszczalni % 93,56 94,29 94,93 91,29 93,09 100,0 Osady wytworzone ogółem w ciągu roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 3 1 dam = 1 000 m 3 Tabela 12 Charakterystyka funkcjonujących w 2010 roku oczyszczalni ścieków na terenie Bydgoszczy Nazwa oczyszczalni Przepustowość Rodzaj oczyszczalni 3 Kapuściska nonPUB1 – oczyszczalnia Q śrd = 52 750 m /d 3 biologiczna lecz nie spełniająca Q maxd = 92 000 m /d standardów odprowadzanych ścieków w zakresie usuwania N i P Fordon Mechaniczno-biologiczna z Q = 41 000 m /d podwyższonym usuwaniem biogenów Osowa Góra Mechaniczno-biologiczna 3 3 Q = 9 578 m /d Odbiornik ścieków oczyszczonych Rzeka Wisła w przekroju 771,0 km. Rzeka Wisła Kanał Bydgoski Źródło: Dane ze Spółki Wodnej KAPUŚCISKA (pismo z dn 16.03.2012 r L.dz. 762/DD/2012.) oraz z Miejskich Wodociągów i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. (pismo z dn. 20.03.2012 r, nr PT 422/208/12). oczyszczalnia ścieków „Kapuściska” - zarządcą jest Spółka Wodna „Kapuściska” z siedzibą w Bydgoszczy przy ul. Toruńskiej 324a. Oczyszczalnia zlokalizowana jest na działce o powierzchni 23,25 ha. Teren oczyszczalni jest wolny od zwartego drzewostanu. W otoczeniu znajdują się łąki, tereny użytków zielonych i pola uprawne. Teren oczyszczalni stanowi także pas szerokości ok 80 m i długości 1 500 m obejmujący kanał odpływowy od ogrodzenia oczyszczalni do Wisły oraz pas drogowy od ul. Toruńskiej do oczyszczalni o długości ok. 1,4 km. Obiekty oczyszczalni „Kapuściska” zostały zlokalizowane w obrębie zbiornika wyrównawczego Zachemu (CZU) oraz na terenie przyległym od strony północno-wschodniej do kanału odpływowego do Wisły. W obrębie CZU zostały posadowione obiekty gospodarki ściekowej, natomiast na terenie przyległym do istniejącego rowu otwartego obiekty gospodarki osadowej. Między częścią ściekową a osadową na długości ok 300 m rów został ujęty w przepust, co umożliwia łatwą komunikację między częścią ściekową a osadową. Do oczyszczalni kierowane są ścieki z następujących jednostek urbanistycznych: Wilczak, Okole, Jary, Błonie, Górzyskowo, Biedaszkowo, Szwederowo, Bielice, Lotnisko, Wzgórze Wolności, Babia Wieś, Glinki, Wyżyny, Kapuściska, Czerskie Pole, Łęgowo I, Jachcie, Piaski, Pławiec, Czyżkówko, Zimne Wody, Smukała, Łęgnowo II, Wypaleniska i Białe Błota. oczyszczalnia ścieków Fordon – zarządcą są Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. Oczyszczalnia zlokalizowana jest przy ulicy Bora-Komorowskiego 74A. Ścieki dopływające 26 grawitacyjnie do oczyszczalni oczyszczane są na kracie rzadkiej, a następnie na dwóch kratach gęstych. Następnie ścieki przepływają przez piaskownik szczelinowy zlokalizowany na kanale dopływowym do centralnej przepompowni ścieków i dalej przepompowywane są do dwóch równolegle pracujących piaskowników radialnych. Ścieki po mechanicznym oczyszczeniu, poprzez komorę rozdzielczą dopływają dwoma strumieniami do dwóch zblokowanych komór osadu czynnego do jednoczesnego usuwania związków węgla, azotu i fosforu we wspólnym procesie przemian. Zgromadzony na dnie osadników wstępnych osad zgarniany jest mechanicznie do leja osadowego skąd doprowadzany jest do fermentera. Osad wstępny poddaje się procesowi wstępnej fermentacji. Osady powstające w procesie oczyszczania ścieków, osad wstępny i biologiczny osad nadmierny po mechanicznym zagęszczeniu stabilizowane są w wydzielonych komorach fermentacyjnych o zamkniętych (WKFz). Fermentacja osadu zachodzi w temperaturze 36 C. Osad przefermentowany z WKFz dostarczany jest do dekanterów. W procesie fermentacji metanowej osadów powstaje biogaz, który wykorzystywany jest do potrzeb oczyszczalni. oczyszczalnia ścieków Osowa Góra – zarządcą są Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. Oczyszczalnia zlokalizowana jest przy ulicy Lisiej. Ścieki dopływają do stanowiska krat, a następnie do dwóch pracujących równolegle piaskowników pionowych. Po piaskownikach ścieki dopływają do komory napowietrzania pierwszego stopnia, gdzie zachodzi wstępne biologiczne oczyszczanie ścieków metodą kontaktową z osadem czynnym. Po podczyszczeniu ścieki poprzez komorę rozdzielczą dopływają do trzech rowów biologicznych. Z rowów ścieki wraz z osadem czynnym doprowadzane są do komory rozdzielczej i następnie do osadników wtórnych drugiego stopnia. Biologiczny osad nadmierny odprowadzany jest do wydzielonej otwartej komory fermentacyjnej. Oczyszczalnia przeznaczona jest do likwidacji w 2012 roku. Na terenie Bydgoszczy oprócz ścieków komunalnych wytwarzane były również ścieki przemysłowe. Według GUS na koniec 2010 roku funkcjonowały dwie biologiczne oczyszczalnie ścieków przemysłowych, które 3 wytworzyły 10 147 Mg osadów. Ogólnie odprowadzono 7 170 dam ścieków, z czego 78,3% odprowadzono do sieci kanalizacyjnej, a pozostałe ścieki odprowadzono bezpośrednio do wód lub do ziemi. Zaopatrzenie mieszkańców w gaz ziemny Dla miasta Bydgoszczy opracowano „Założenia do planu zaopatrzenia Bydgoszczy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do 2025 roku”, które uwzględniają trzy podsektory: ciepłowniczy, elektroenergetyczny i gazowniczy, ocenę możliwości pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych oraz wskazują zakres działań w ramach racjonalizacji użytkowania nośników energii. Określają potrzeby energetyczne miasta i charakterystykę ww. systemów energetycznych oraz prognozę rozwoju miasta z określeniem wynikających z powyższego potrzeb energetycznych i scenariuszy ich pokrycia w perspektywie do 2025 roku. Scenariusze pozwoliły na oszacowanie zakresu wymaganych działań w poszczególnych systemach energetycznych. Założenia zostały przyjęte uchwałą nr XVI/282/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 26 października 2011 roku. Według danych GUS ogólna długość sieci gazowej na terenie Bydgoszczy w 2010 roku wynosiła 601,8 km i w stosunku do 2005 roku wydłużyła się o 27,5 km. Do poszczególnych budynków w 2010 roku wykonanych było 17 205 sztuk przyłączy gazu, w porównaniu z 2005 rokiem jest ich więcej o 1 219 sztuk. W latach 20052008 następował systematyczny wzrost odbiorców gazu, natomiast w latach 2009-2010 nastąpił spadek odbiorców gazu. Systematycznie spada liczba ludności korzystającej z sieci gazowej, w 2010 roku liczba ta spadła o 9 550 osób w porównaniu z 2005 rokiem. Tabela 13 Sieć gazowa na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Wyszczególnienie Jedn. Długość czynnej sieci ogółem Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 km 574,3 580,2 585,0 587,6 596,8 601,8 Długość czynnej sieci przesyłowej km 6,3 6,3 6,3 4,6 4,6 4,6 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 568,0 573,9 578,7 583,0 592,2 597,2 Czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt 15 986 16 051 16 193 16 451 17 012 17 205 Gosp. 119 262 119 577 120 189 121 009 120 227 120 021 Odbiorcy gazu 27 Wyszczególnienie Jedn. Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 domowe Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem Gosp. domowe 11 256 10 602 10 820 11 015 11 001 11 069 Ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 320 250 318 274 316 816 313 797 312 056 310 700 Ludność korzystająca z sieci gazowej % 87,5 87,6 87,7 87,4 87,3 87,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 605,0 Długość czynnej sieci gazowej [km] 600,0 595,0 590,0 585,0 580,0 575,0 570,0 565,0 560,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 4 Długość czynnej sieci gazowej w latach 2005-2010 Gazyfikacja Bydgoszczy oparta jest na gazie ziemnym wysokometanowym. Miasto zasilane jest z magistrali Włocławek – Gdańsk z dwóch kierunków: północnego, z doprowadzeniem gazu do dwóch stacji redukcyjnopomiarowych I stopnia zlokalizowanych przy ulicach: Przemysłowej i Suczyńskiej, południowego, poprzez stację redukcyjno-pomiarową I stopnia w Otorowie. Podstawowym układem zasilania odbiorców gazem w obszarze miasta jest układ gazociągów średnioprężnych zasilających stacje redukcyjno-pomiarowe II stopnia, z których wyprowadzone są gazociągi niskoprężne. Według danych udostępnionych przez Urząd Miasta wynika, że na terenie Bydgoszczy w 2010 roku było 417 km sieci niskoprężnej i 180 km sieci średnioprężnej. Przyłącza mały długość 258 km. Według danych uzyskanych z Gazowni Bydgoskiej w 2010 roku było 3 238 podłączeń do sieci, natomiast w 2011 roku liczba ta wzrosła do 3 745 sztuk. Z sieci gazowej korzystało 226 415 gospodarstw domowych. Największe zużycie gazu na jednego odbiorcę w 2011 roku odnotowano w przemyśle. Natomiast najmniejsze zużycie było w gospodarstwach domowych. Średnie zużycie gazu na jednego odbiorcę przedstawiono w tabeli poniżej. Średnie zużycie gazu na jednego odbiorcę 2010 rok Wyszczególnienie Tabela 14 2011 rok tys m 3 Przemysł 35,5 31,62 Usługi 11,8 9,76 Handel 6,1 5,69 28 2010 rok Wyszczególnienie 2011 rok tys m 3 Pozostali 1,75 1,8 Gospodarstwa domowe 0,5 0,49 Ogółem 0,97 0,89 Źródło: Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Gazownia Bydgoska (pismo z dn. 3.04.2012, nr GBŚ.280.8.12). Zaopatrzenie mieszkańców w energię elektryczną i energię cieplną Na terenie Bydgoszczy systematycznie wzrasta ilość odbiorców energii elektrycznej. W 2010 roku było 143 635 odbiorców energii elektrycznej tj. o 3,3% więcej niż w 2005 roku. Według danych udostępnionych przez Urząd Miasta wynika, że na terenie Bydgoszczy w 2010 roku było 1 392 km sieci niskich napięć, 939 km sieci średnich napięć i 87 km sieci wysokich napięć. Tabela 15 Odbiorcy energii elektrycznej na terenie miasta Bydgoszczy Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 Odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu szt 138 955 139 273 139 976 141 409 2009 2010 142 858 143 635 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 145000 Odbiorcy energii elektrycznej [szt] 144000 143000 142000 141000 140000 139000 138000 137000 136000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 5 Odbiory energii elektrycznej w latach 2005-2010 Źródłem zasilania elektroenergetycznego dla Bydgoszczy jest sieć krajowa oraz miejscowe elektrociepłownie. Energia elektryczna dostarczana jest z sieci krajowej NN 110 kV za pośrednictwem 2 stacji przesyłowych NN/WN 220/110 kV Jasiniec i Bydgoszcz Zachód. Stacje te powiązane są liniami wysokiego napięcia ze stacjami zasilającymi położonymi w obszarze miasta. W przypadku energii cieplnej od 2005 roku spada liczba kotłowni na terenie miasta Bydgoszczy. Długość sieci cieplnej w jednym roku spada w drugim rośnie. Największą długość sieć cieplna miała w 2008 roku. W związku ze zmianą długości sieci cieplnej zmianie ulegała także kubatura budynków ogrzewanych centralnie. Według danych GUS w 2010 roku 120 884 mieszkań (tj. 86,1%) na terenie Bydgoszczy wyposażonych było w centralne ogrzewanie. W tabeli poniżej przedstawiono charakterystykę sieci cieplnej na terenie Bydgoszczy. 29 Tabela 16 Sieć cieplna na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Wyszczególnienie Jedn. Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kotłownie ogółem szt 117 106 118 114 115 110 Kotłownie w spółdzielniach mieszkaniowych szt 3 3 3 5 4 4 Długość sieci cieplnej przesyłowej km 249,2 250,6 244,8 271,2 250,7 258,9 Długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych obiektów km 177,8 176,4 161,5 164,5 166,2 166,2 Kubatura budynków ogrzewanych centralnie dam 41 105,0 40 583,0 40 625,9 44 851,0 40 976,4 41 253,6 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 275 Długość sieci cieplnej [km] 270 265 260 255 250 245 240 235 230 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 6 Długość sieci cieplnej na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Miasto Bydgoszcz w zdecydowanej części posiada centralny system ciepłowniczy, który swoim zasięgiem obejmuje całe miasto z wyjątkiem niektórych osiedli peryferyjnych w zachodniej części. Na terenie miasta Bydgoszczy wytwórcą energii elektrycznej i ciepła jest także PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. – Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz. W skład oddziału Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz wchodzą trzy jednostki produkcyjne: Elektrociepłownia Bydgoszcz I – zaopatrująca w ciepło zachodnią i centralną część Bydgoszczy, Elektrociepłownia Bydgoszcz II – największa i najnowocześniejsza, stanowiąca podstawowe źródło zasilania miasta w ciepło, Elektrociepłownia Bydgoszcz III – szczytowa, zlokalizowana na terenie Zakładów Chemicznych Zachem, organizacyjnie wchodząca w skład Elektrociepłowni Bydgoszcz II. Ciepło wraz z energią elektryczną wytwarzane są w jednym cyklu technologicznym zwanym kogeneracją. Technologia ta daje możliwość uzyskania wysokiej, 80-85% sprawności wytwarzania (około dwukrotnie wyższej niż osiągana przez elektrownie konwencjonalne) i czyni procesy technologiczne bardziej proekologicznymi, przede wszystkim dzięki zmniejszeniu zużycia paliwa produkcyjnego oraz wynikającemu z niego znaczącemu obniżeniu emisji zanieczyszczeń. Głównymi odbiorcami ciepła są: Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. - ok 65% wytworzonego ciepła, Zakłady Chemiczna ZACHEM S.A. - ok. 30% wytworzonego ciepła 30 Podstawowe urządzenia wytwórcze funkcjonujące w elektrociepłowniach zostały przedstawione w tabeli poniżej. Tabela 17 Podstawowe urządzenia wytwórcze w Elektrociepłowniach Bydgoszcz Kocioł Moc znamionowa Moc zainstalowana Paliwo podstawowe [MW] [MW] EC Bydgoszcz I K - 5* 13,5 20,5 K – 6* 13,5 20,5 K-7 20,0 28,2 K-8 40,0 54,1 WR 25 nr 1 29,1 36,4 WR 25 nr 2 29,1 36,4 WR 25 nr 3 29,1 36,4 WR 25 nr 4 29,1 36,4 Węgiel kamienny EC Bydgoszcz II OP 230 nr 1 166,0 186,5 OP 230 nr 2 166,0 186,5 OP 230 nr 3 166,0 186,5 OP 230 nr 4 166,0 186,5 WP 120 nr 1 150,0 174,4 WP 120 nr 2 150,0 174,4 TOMA 6,5 7,2 Olej opałowy ciężki 95,7 Olej opałowy ciężki Węgiel kamienny, biomasa Węgiel kamienny EC Bydgoszcz III OO - 60 80,38 * kotły zostaną zlikwidowane w 2012 roku. Źródło: Dane na podstawie pisma od PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz z dnia 12.04.2012 r. nr TES2-0316-03/12. Zdolności produkcyjne PGE GiEK S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz to: moc cieplna osiągalna 866 MW moc elektryczna osiągalna 191 MW Z czego w EC I osiągalna moc cieplna wynosi 194 MW, a osiągalna moc elektryczna - 4 MW. W EC II osiągalna moc cieplna - 627 MW i osiągalna moc elektryczna - 183 MW, natomiast EC III nie stanowi wyodrębnionej jednostki produkcyjnej i organizacyjnie wchodzi w skład struktury EC II. W pracy szczytowej eksploatowany jest jeden kocioł parowy zmodernizowany na paliwo olejowe wraz z turbozespołem przeciwprężnym. Osiągalna moc cieplna wynosi 45 MW, natomiast osiągalna moc elektryczna - 4 MW. Infrastruktura komunikacyjna Sieć drogowa Według danych GUS na terenie miasta w 2010 roku najwięcej dróg gminnych było o nawierzchni twardej 336,6 km (w porównaniu do 2005 roku nastąpił wzrost o 24%), o nawierzchni twardej ulepszonej - 323,1 km (w porównaniu do 2005 roku wzrost o 23,6%) oraz o nawierzchni gruntowej – 232,3 km (w porównaniu do 2005 roku wzrost o 29,3%). Natomiast najwięcej dróg powiatowych było o nawierzchni twardej - 127,2 km (wzrost w porównaniu z 2005 r o 5,4%), o nawierzchni twardej ulepszonej – 126,2 km (wzrost o 5,6%) oraz o nawierzchni gruntowej – 15,9 km (w porównaniu do 2005 roku nastąpił wzrost o 88,7%). Przez miasto przebiegają także drogi krajowe o długości 38 km (o nawierzchni utwardzonej 37,3 km) oraz drogi wojewódzkie o długości 10,2 km (o nawierzchni utwardzonej 8,7 km). W skład infrastruktury drogowej 1 wchodzą: 26 mostów, 23 wiadukty, 18 kładek dla pieszych, 47 przepusty oraz 4 przejścia podziemne . W tabeli poniżej przedstawiono charakterystykę dróg gminnych i powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010. 1 Dane ze strony internetowej Urzędu Miasta Bydgoszczy 31 Długość dróg gminnych i powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Tabela 18 Drogi gminne o nawierzchni twardej o nawierzchni twardej ulepszonej km o nawierzchni gruntowej 255,7 255,7 255,7 289,6 341,5 336,6 246,8 246,8 246,8 289,0 340,9 323,1 164,4 164,4 164,4 198,4 221,4 232,3 Drogi powiatowe o nawierzchni twardej o nawierzchni twardej ulepszonej km o nawierzchni gruntowej 120,3 116,4 115,3 115,3 115,3 127,2 119,2 115,5 114,4 114,4 114,4 126,2 1,8 4,5 2,9 2,9 7,9 15,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 400 350 Długość dróg [km] 300 250 200 150 100 50 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Drogi o nawierzchni twardej Drogi o nawierzchni gruntowej Drogi o nawierzchni twardej ulepszonej Wykres 7 Długość poszczególnych typów dróg gminnych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 32 140 120 Długość dróg [km] 100 80 60 40 20 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Drogi o nawierzchni twardej Drogi o nawierzchni gruntowej Drogi o nawierzchni twardej ulepszonej Wykres 8 Długość poszczególnych typów dróg powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Drogi krajowe przebiegające przez Bydgoszcz: nr 5 (Świecie-Bydgoszcz-Poznań-Wrocław-Bolków), nr 10 (Szczecin-Piła-Bydgoszcz-Toruń-Płońsk): południową obwodnicą miasta. Droga ta łączy się w zachodniej części miasta z drogą krajową nr 80, nr 25 (Koszalin-Bydgoszcz-Konin), nr 80 (Pawłówek-Bydgoszcz-Toruń). W granicach administracyjnych miasta Bydgoszczy przebiegają następujące drogi wojewódzkie: nr 223 – od drogi krajowej nr 10 w Białych Błotach do drogi krajowej nr 80 w Bydgoszczy (Plac Poznański), nr 256 - Trzeciewiec (droga krajowa nr 5) - Włóki -Bydgoszcz (droga krajowa nr 80), nr 549 - Fordon - rz. Wisła – Strzyżawa (droga wojewódzka nr 551), nr 244 - Kamieniec - Bożenkowo - Strzelce Dolne, nr 249 – Czarnowo (droga krajowa nr 80) – rzeka Wisła – Solec Kujawski – droga krajowa nr 10, nr 394 – Przyłubie – Solec Kujawski – Otorowo (droga wojewódzka nr 397), nr 397 – Otorowo (droga wojewódzka nr 394) – Makowiska – droga krajowa nr 10, nr 551 – Strzyżawa (droga krajowa nr 80) – Dąbrowa Chełmińska – Unisław – Wybcz – Chełmża Wąbrzeźno (droga wojewódzka nr 548) Ścieżki rowerowe Na terenie Bydgoszczy wyznaczonych jest i oznakowanych ok. 49,6 km dróg dla rowerów (stan aktualny na dzień 28 wrzesień 2010 r.). Do najciekawszych tras rowerowych należą: ścieżka rowerowa w Myślęcinku, trasa rowerowa Bydgoszcz – Toruń, ścieżki rowerowe nad kanałem Bydgoskim, bulwar nad Brdą, turystyczny szlak rowerowy Fordon-Myślęcinek. Komunikacja publiczna Transport publiczny w Bydgoszczy oparty jest na komunikacji tramwajowej i autobusowej. Komunikacja tramwajowa obsługiwana jest przez Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. i bazuje na 7 liniach, które obsługiwane są przez 118 pociągów tramwajowych. Tramwaje poruszają się po 29,2 km czynnych tras. Komunikacja autobusowa w Bydgoszczy aktualnie obsługiwana jest przez 3 operatorów działających w ramach zawartych umów na świadczenie usług przewozowych: Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o., PKS w Bydgoszczy Sp. z o.o. oraz Mobilis Sp. z o.o. Aktualnie jest 31 linii autobusowych dziennych i 5 linii nocnych. Do obsługi zadań komunikacyjnych w godzinach szczytu dysponowanych jest 33 197 autobusów, w tym 123 autobusy przegubowe. Trakcją autobusową w 2011 r. przewieziono 72,8 mln pasażerów. Obecnie z 231 autobusów na stanie trzech operatorów obsługujących bydgoską komunikację miejską, 184 to autobusy niskopodłogowe. Stanowi to 80% całego taboru autobusowego, którego średnia wieku wynosi niecałe 7 lat i jest jedną z najniższych wielkości w kraju. Bydgoski Węzeł Wodny jest wiodącym elementem międzynarodowej drogi wodnej E-70 Berlin-Kaliningrad. Istniejąca droga śródlądowa wykorzystywana jest sporadycznie. W zakolu Brdy znajduje się port rzeczny obsługiwany układem bocznicowym z dojazdem od ul. Przemysłowej. Od maja do października każdego roku funkcjonuje „Bydgoski Tramwaj Wodny”, który kursuje po Brdzie na trzech liniach: Linia Słoneczna: Rybi Rynek-Dworzec Autobusowy-Tesco-Słoneczny Młyn-Dworzec AutobusowyRybi Rynek, Linia Staromiejska: Rybi Rynek-WSG-Astoria-Rybi Rynek, Linia Szlakiem Śluz: Rybi Rynek-Astoria-Jachcice-Okole-Jachcice-Astoria-Rybi Rynek. Jednostkami obsługującymi linię są „m/s Bydgoszcz”, „Słonecznik” i „Słonecznik II”. Zarządcą „Bydgoskiego 2 Tramwaju Wodnego” jest Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy . Sieć kolejowa Przez miasto przebiegają ważne linie kolejowe oraz funkcjonuje 5 stacji kolejowych i 9 przystanków osobowych. linia numer 18 – Kutno-Piła Główna, linia numer 131 – magistrala węglowa Chorzów Batory-Tczew, linia numer 201 – Nowa Wieś Wielka-Gdynia Port, linia numer 209 – Kowalewo Pomorskie-Bydgoszcz Wschód, linia numer 356 – Poznań Wschód-Bydgoszcz Główna. Największą stacją w mieście jest Bydgoszcz Główna, z której co roku korzysta około 2 mln pasażerów. Lotnisko Na terenie miasta funkcjonuje Port Lotniczy Bydgoszcz S.A. Port Lotniczy położony jest w południowej części Bydgoszczy przy ul. Jana Pawła II przy trasie wylotowej w kierunku Inowrocławia, w odległości 3 km od centrum miasta. W 2011 roku port obsłużył 279 536 pasażerów i było to o 1,3 tys pasażerów więcej niż 3 rok wcześniej . 3.4. Gospodarka Potencjał gospodarczy Bydgoszczy to duża liczba podmiotów, różnych pod względem wielkości i statusu prawnego, o znaczeniu nie tylko lokalnym, ale również regionalnym i krajowym, które zadecydowały o tym, że Bydgoszcz od wielu lat pełni znaczącą rolę w systemie gospodarczym kraju. Ogółem w Bydgoszczy na koniec grudnia 2010 roku funkcjonowało 43,7 tys podmiotów gospodarki narodowej, jest to o prawie 1,0 tys więcej niż rok wcześniej. Podmioty te stanowiły 23,5% wszystkich jednostek w województwie kujawsko-pomorskim. W sektorze prywatnym działało 97,9% jednostek. Tabela 19 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w 2010 roku Spółki handlowe Ogółem Bydgoszcz 43 746 Razem Z udziałem kapitału zagranicznego Spółki cywilne 3 841 550 4 142 Fundacje, stowarzyszenia Spółdzielnie i organizacje społeczne 122 980 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 32 229 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. W 2010 roku nastąpił nieznaczny spadek liczby podmiotów działających w sektorze publicznym (spadek o 7 firm, tj. o 0,8%), natomiast w sektorze prywatnym przybyło podmiotów (wzrost o ok. 1,0 tys. firm, tj. o 2,3%). W 2010 roku przybyło spółek prawa handlowego (wzrost o 3,9%). Również wzrost nastąpił wśród osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (wzrost o 0,6 tys. osób, tj. o 2,0%). W 2010 roku w Bydgoszczy było zatrudnionych 118,4 tys osób, nastąpił wzrost zatrudnienia o 3,2% w porównaniu do roku wcześniejszego. Najwięcej osób pracowało w sekcji pozostałe usługi (36,3%), w przemyśle i budownictwie (33%) oraz w handlu, naprawie pojazdów samochodowych, transporcie i gospodarce magazynowej, zakwaterowaniu i gastronomii, informacji i komunikacji (23,5%). 2 3 Na podstawie danych dostępnych na stronie www.zdmikp.bydgoszcz.pl Na podstawie informacji dostępnych na stronie www.plb.pl 34 Tabela 20 Pracujący według rodzajów działalności w 2010 roku Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Rodzaj działalności 748 Przemysł i budownictwo 39 078 Handel, naprawa pojazdów samochodowych, transport i gospodarka magazynowa, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja 27 837 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości Pozostałe usługi 7 791 42 985 PRACUJĄCY OGÓŁEM 118 439 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. W Bydgoszczy na koniec 2010 roku było 13 043 bezrobotnych, z czego 51,9% stanowiły kobiety. Bydgoszcz charakteryzuje się najniższą stopą bezrobocia w województwie kujawsko-pomorskim i jest niższa od stopy bezrobocia w Polsce. W porównaniu do roku 2009 stopa bezrobocia w Bydgoszczy wzrosła o 0,4%. Tabela 21 Stopa bezrobocia (stan na 31.12.2010 r) Jednostka terytorialna Polska Województwo Kujawsko-pomorskie m. Bydgoszcz Stopa bezrobocia [%] 12,4 17,0 8,0 Źródło: Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu. 3.5. Geologia W budowie geologicznej Bydgoszczy można wydzielić pięć zasadniczych kompleksów litofacjanych: holoceńskie grunty organiczne (torfy i namuły) związane z doliną Brdy, na odcinku poniżej Jachcic. Grunty te praktycznie nie występują w rejonie charakterystycznych skarp, holoceńskie i plejstoceńskie piaski żwiry fluwialne – związane są z doliną Brdy, reprezentowane przez piaski drobne i średnie oraz lokalnie żwiry (głównie w głębszych partiach). Grunty te występują najczęściej w stanie średnio zagęszczonym, rzadziej luźnym. Posiadają wysoką nośność, uzależnioną od poziomu wód gruntowych, plejstoceńskie piaski fluwioglacjalne i piaski wyższych tarasów pradolinnych – zalicza się do nich piaski głównie drobne, rzadziej średnie. Występują najczęściej w stanie średnio zagęszczonym oraz zagęszczonym. Często tworzą nieregularne przeławicenia w glinach, plejstoceńskie gliny zwałowe – są to osady morenowe związane z ostatnim zlodowaceniem. Grunty te są w większości normalnie skonsolidowane (w rejonie Bydgoszczy dominowała deglacjacja arealna). W skarpach odsłaniają się głównie gliny piaszczyste i piaski gliniaste. W dolnych partiach skarp (np. Wzgórza Wolności) stwierdzane były półzwarte i twardoplastyczne gliny piaszczyste i gliny piaszczyste zwięzłe prekonsolidowane poprzedniego zlodowacenia, rozdzielone miąższą warstwą fluwioglacjalną. W strefie krawędziowej grunty spoiste występują w stanie twardoplastycznym i półzwartym, iły formacji poznańskiej – jest pochodzenia limniczno-morskiego, zbudowana z gruntów rodzimych, mineralnych, bardzo spoistych – iłów, iłów piaszczystych i pylastych towarzyszyć im mogą gliny pylaste zwięzłe, pyły i soczewy nawodnionych piasków pylastych. Występują w stanie twardoplastycznym do półzwartego o stopniu plastyczności z przedziału I L = -0,07-0,11 (w większości przypadków IL > 0,05). Iły formacji poznańskiej należą do gruntów wybitnie ekspansywnych. Ich parametry wytrzymałościowe mogą zmieniać się w czasie. Dość często obserwowane są w ich obrębie lustrzenia glacjitektonicznie i odprężeniowe osłabiające wytrzymałość całego kompleksu. W wyniku migracji wody gruntowej przez uprzywilejowane powierzchnie zlustrzeń następuje drastyczne obniżenie wytrzymałości i uaktywnienie osuwiska. Pod względem geologiczno-inżynierskim piaski fluwialne i fluwioglacjalne posiadają zbliżone właściwości geotechniczne oraz w analogiczny sposób zachodzą w nich ruchy masowe Dla miasta Bydgoszczy, w wyniku przeprowadzonych prac geologiczno-inżynierskich, w grudniu 2006 r. została opracowana i uszczegółowiona „Mapa Zagrożeń Ruchami Masowymi Miasta Bydgoszczy” W 35 granicach miasta, pod względem parametrów geologiczno-inżynierskich wyróżniono 3 typy skarp: skarpy wykształcone w piaskach fluwialnych i fluwioglacjalnych są to skarpy, których stateczność uzależniona jest od kąta tarcia wewnętrznego budujących go gruntów (bez wpływu wysokości). Mechanizm zniszczenia (osuwiska) związany jest z osypywaniem się pakietów gruntów po płaskich płaszczyznach, co prowadzi do wyłagodzenia stoku, aż do stanu równowagi, gdzie kąt nachylenia skarpy jest równy lub niższy od kąta tarcia gruntu. Na terenie Bydgoszczy w tego typu gruntach do osuwisk dochodzi najczęściej w rezultacie sztucznego (wyrobiska) lub naturalnego (erozja rzeczna) podcinania, skarpy wykształcone w glinach zwałowych z przewarstwieniami piasków fluwioglacjalnych – panują tu bardzo zróżnicowane warunki wodno-gruntowe. W przypadku nienawodnionych wzajemnie poprzewarstwianych pakietów gruntów spoistych i sypkich występują wysokie kąty stoku (nierzadko dochodzące do 30º). Osuwiska związane są często z wysiękami i strefami źródeł (skarpy Myślęcinka, Fordonu). Powierzchnie poślizgu są zazwyczaj zbliżone do walcowych. W starych czytelnych osuwiskach widoczne są zarówno nisze jak i koluwia (np. Dolina Śmierci w Fordonie), skarpy wykształcone w iłach formacji poznańskiej – na terenie Bydgoszczy są to zbocza bardzo nieregularne, z licznymi stopniami, stanowiącymi zapisy ruchów masowych. Stateczność tych skarp uzależniona jest od wytrzymałości na powierzchni naturalnych osłabień (zlustrzenia, stare powierzchnie poślizgu). Utrata nośności wynika tu z sukcesywnego obniżania wytrzymałości gruntu na ścinanie w powierzchni osłabienia w rezultacie propagacji wody. Największe obniżenie notuje się w przypadku spójności iłów, która obniża się z 60-120kPA do 15-30kPa w powierzchni ścięcia. Powierzchnie osuwiskowe rozwijają się najczęściej w przypowierzchniowych strefach skarp, tworząc w koluwiach serie maksymalnie kilkumetrowych warstw zsuniętych iłów. W miejscu występowania skarp zbudowanych z iłów (w strefie przypowierzchniowej) ruchy masowe występują w okresach na przemian wzmożonej i ograniczonej aktywności, uzależnionej opadów. Ruchy osuwiskowe mogą być zapoczątkowane naruszeniem naturalnych warunków wodnych (roboty ziemne, uszkodzenia 4 podziemnych instalacji). Jako kryterium oceniające stopień zagrożenia ruchami masowymi przyjęto minimalną wartość liczbową współczynnika stateczności skarpy wyznaczoną według metody obliczeniowej Felliniusa. Dla wydzielonych odcinków charakterystycznych skarp, gdzie istniała baza danych geotechnicznych przeprowadzono badania. Zgodnie z instrukcją ITB nr 304 wydzielono: obszary o wysokim stopniu zagrożeniu ruchami masowymi – w przypadku gdy wartość współczynnika stateczności F<1,3. To znaczy, że jest prawdopodobne rozwinięcie się osuwiska w rezultacie niewielkiej zmiany warunków geotechnicznych. Są to obszary, które w większości przypadków powinny być wyłączone z typowej zabudowy. Każde przedsięwzięcie inwestycyjne będzie zaliczone do III-ciej kategorii geotechnicznej bez względu na stopień złożoności konstrukcji. W przypadkach tych należy bezwzględnie w sposób ilościowy określić właściwości podłoża na podstawie prac polowych (sondowania, ścięcia) i laboratoryjnych (oznaczenie wytrzymałości, gęstości). W przypadku istniejących osuwisk najkorzystniej parametry podłoża wyznaczać z zastosowaniem analizy wstecznej. Wyniki rozpoznania muszą umożliwić przeprowadzenie obliczeń stateczności skarpy. Dla tych inwestycji bezwzględnie konieczne jest opracowanie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej wraz z geotechnicznymi warunkami posadowienia. Analizie należy poddać zarówno stan przeszły, obecny jak i przewidywane oddziaływania, obszary o średnim stopniu zagrożeniu ruchami masowymi – w przypadku gdy wartość stateczności 1,3<F<1,5, co odpowiada wg instrukcji ITB 304 mało prawdopodobnemu wystąpieniu wielkoskalowych ruchów masowych. Dość powszechne w tym wydzieleniu są powierzchniowe ruchy masowe – spływy, obsypy, spłukiwanie materiału, niestanowiące zagrożenia dla zabudowy. Największe zagrożenie stanowi w tym przypadku nieprzemyślana, szkodliwa działalność inwestycyjna. Do pospolitych przyczyn obniżenia stateczności skarp należą: podcinanie skarp w celu powiększenia powierzchni zabudowy podnóża skarp, realizacja obiektu w koronie, prowadzenie robót ziemnych na terenie i w sąsiedztwie zbocza, awarie kolektorów itp. Na terenach tych prowadzona może być bardzo ograniczona zabudowa, tylko i wyłącznie w bezpiecznej odległości od skarpy, potwierdzona geotechniczną analizą stateczności skarpy. Większość obiektów zaliczona będzie do IIgiej kategorii geotechnicznej w złożonych warunkach wodno-gruntowych. Dla inwestycji na tych terenach powinny zostać opracowane dokumentacje geologiczno-inżynierskie, zaś do obliczeń stateczności skarpy można używać parametrów gruntu określanych na podstawie zależności korelacyjnej, obszary o niskim stopniu zagrożeniu ruchami masowymi – przyjęto dla wartości liczbowych współczynnika stateczności F>1,5. W przypadku tego typu rejonów ryzyko osuwiska jest bardzo mało prawdopodobne. Nie można w tych obszarach jednak wykluczyć pojawienia się osuwiska w rezultacie nieracjonalnej działalności człowieka (budowa obiektów budowlanych w koronie skarp bez 4 „Mapa zagrożeń ruchami masowymi miasta Bydgoszczy – część tekstowa” Wojciech Andrzejewski 36 znacznego przeprowadzenia szczegółowych obliczeń statycznych stateczności skarpy wraz z obiektem, podcięcie skarpy, poważna awaria instalacji podziemnych). Pod warunkiem zachowania stateczności możliwa jest zabudowa tych terenów. Każdorazowo posadawiając obiekt należy przeprowadzić analizę stateczności skarpy wraz z obiektem i wyznaczyć bezpieczną granicę zabudowy. Większość obiektów zaliczona zostanie do II-giej kategorii geotechnicznej, zaś w przypadku realizacji poza strefą wpływu skarpy do I-szej kategorii geotechnicznej. W obliczeniach 5 można wykorzystać metody koerlacyjne, tabelaryczne i nomograficzne. Tereny zagrożeń wysokiego, średniego i niskiego stopnia poglądowo obrazuje poniższa mapa w skali 1:25 000. Szczegółowo tereny zagrożenia ruchami masowymi są przedstawione na mapie w skali 1:10 000 – załącznik nr 1 do niniejszego opracowania. Mapa została opracowana w grudniu 2006 roku przez mgr Wojciecha Andrzejewskiego, geologa uprawionego (uprawnienia nr V-1436 i VII-1281), z firmy GEOPROGRAM Wojciech Andrzejewski z siedzibą w Bydgoszczy przy ul. Fordońskiej 110. Na obszarach o wysokim stopniu i średnim stopniu zagrożenia ruchami masowymi do realizacji mogą być dopuszczone jedynie niezbędne inwestycje (inwestycje celu publicznego), dla których, w zależności od kategorii geotechnicznej, powinna być opracowana dokumentacja geologiczno-inżynierska. 5 „Mapa zagrożeń ruchami masowymi miasta Bydgoszczy – część tekstowa” Wojciech Andrzejewski 37 Rysunek 2 Mapa zagrożeń ruchami masowymi powierzchni ziemi (skarpy) na obszarze Bydgoszczy 38 3.6. Rzeźba terenu, geomorfologia Miasto Bydgoszcz pod względem morfologicznym położone jest w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka w jednostce Kotlina Toruńska. Pod względem geomorfologicznym obszary stokowe na terenie Bydgoszczy związane są z następującymi jednostkami morfologicznymi: północny skłon pomiędzy wysoczyzną morenową i doliną Brdy i Wisły – obejmujący wzgórza od Fordonu na wschodzie, przez rejon Myślęcinka do okolic Rynkowa na zachodzie. Znajdują się tutaj największe deniwelacje. Rzędne naziomu przekraczają 90-95 m n.p.m. zaś dno doliny znajduje się na rzędnych przeciętnie 57-60 m n.p.m. U podnóża skarp powszechne są stożki napływowe/osypiskowe. Strefa krawędziowa wysoczyzny porozcinana jest głębokimi dolinami erozyjnymi/jarami, gdzie obserwuje się największe nachylenie skarp. Notowane były tu ruchy masowe (np. Dolina Śmierci w Fordonie) północny skłon pomiędzy terasą pradolinną a doliną Brdy (lub dnem Pradoliny na zachodzie). Zaliczono tu krawędź morfologiczną od Rynkowa na zachodzie przez Piaski, Smukałę, Osową Górę. Są to stosunkowo połogie stoki porośnięte lasami sosnowymi i mieszanymi. Deniwelacje wynoszą przeciętnie naziom 75-80 m n.p.m., dno doliny około 55-57 m n.p.m. południowy skłon pomiędzy terasom pradolinna a doliną Brdy (lub dnem Pradoliny na zachodzie). Należą tu zbocza o zróżnicowanej wysokości i nachyleniu od dzielnicy Prądy na zachodzie, Jary, Wzgórze Dąbrowskiego, Wzgórze Wolności, Wyżyny, Kapuściska na wschodzie. Są to najczęściej zabudowane obszary miejskie, w części zachodniej luźną zabudową jednorodzinna w centralnej i wschodniej wielorodzinną, nierzadko z jedenastokondygnacyjnymi blokami. Deniwelacje są zbliżone jak w przypadku skłonu północnego. Natomiast zróżnicowane jest nachylenie tych zboczy, które wynosi od kilku stopni do około 20, w miejscach wychodni glin zwałowych. Rozcięcia erozyjne w tej części strefy krawędziowej są najczęściej głębokie i szerokie, zakończone stożkami napływowymi. Tymi rozcięciami o łagodnych zboczach prowadzono najważniejsze arterie komunikacyjne miasta (ul. Nasypowa, Szubińska, Kujawska, Wyszyńskiego, Bełzy, Planu 6-letniego), skarpy doliny Wisły posiadają wysokości względne przekraczające 30 m i dochodzą aż do podmokłej teresy zalewowej. W większości są niezabudowane, z licznymi czytelnymi śladami dawnych lub obecnych osuwisk, skarpy tarasów niższych i średnich Brdy – związane są z wcięciem rzeki głównie w dzielnicy Jachcice, Czyżkówko. Dno rzeki układa się na rzędnej to 36 m n.p.m. zaś powierzchnia wyżej ległych tarasów ok. 50-55 m n.p.m. Lokalnie skarpy te są podcinane przez rzekę, niekorzystny czynnik stanowi wysoki poziom wód gruntowych na terenie terasu zalewowego.6 3.7. Klimat Miasto Bydgoszcz położone jest w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, na obszarze wzajemnego przenikania się wpływów kontynentalnych ze wschodnich obszarów Europy, morskich z obszarów Morza Bałtyckiego i oceanicznych z obszaru Oceanu Atlantyckiego. Przejściowość ta uwidacznia się zmiennymi stanami pogody, które uwarunkowane są napływającymi masami powietrza. Na terenie Bydgoszczy klimat można określić jako kontynentalny pod względem ilości opadów oraz oceaniczny pod względem termicznym. Obiektami, które wpływają na właściwości atmosfery w okolicy miasta są: wyniesienia Garbu Pomorskiego, doliny: Wisły, Brdy i Kanału Bydgoskiego, kompleksy leśne Borów Tucholskich i Puszczy Bydgoskiej. W 2010 roku najchłodniejszym miesiącem był styczeń z temperaturą -7,7°C. Liczba dni przymrozkowych wynosiła 107. Pokrywa śnieżna na terenie Bydgoszczy zalega przez ok. 50-70 dni. Najcieplejszym miesiącem był lipiec. W Bydgoszczy obserwuje się najniższe roczne sumy opadów w Polsce, a w konsekwencji występują obszary charakteryzujące się znacznymi niedoborami wody. Najdłuższe rejestrowane okresy posuszne trwały ok. 60 dni. W 2010 roku największe opady występowały w sierpniu i listopadzie i wynosiły około 120 mm. W Bydgoszczy przeważają wiatry z kierunku zachodniego, dla którego średnia częstość ich występowania w roku wynosi 18% oraz z kierunku południowo-zachodniego 13%. 6 „Mapa zagrożeń ruchami masowymi miasta Bydgoszczy -część tekstowa” Wojciech Andrzejewski 39 4. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH 4.1. Ochrona przyrody Podstawowymi aktami prawa z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz ochrony i kształtowania środowiska na terytorium Polski są ustawy: z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm) oraz z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). W pierwszym z wymienionych aktów ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody, dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów, roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową, zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia, siedlisk przyrodniczych, siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt, krajobrazu, zieleni w miastach i wsiach, zadrzewień. Z kolei ochrona środowiska w myśl Prawa ochrony środowiska oznacza: podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Na terenie Bydgoszczy występują następujące formy ochrony przyrody: obszary Natura 2000 (4), obszary 7 chronionego krajobrazu (3), park krajobrazowy (1), użytki ekologiczne (1) oraz pomniki przyrody (95). Według danych GUS na terenie województwa kujawsko-pomorskiego obszary prawnie chronione zajmują 31,8% powierzchni województwa. W Bydgoszczy w 2010 roku było 6 089,0 ha obszarów prawnie chronionych. Stanowi to 34,6% powierzchni miasta. W porównaniu do 2005 roku ilość na nieznacznie wzrosła (przybyły 3 ha obszarów prawnie chronionych). Tabela 22 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w 2009 roku Obszary chronionego Ogółem Parki krajobrazowe Użytki ekologiczne krajobrazu ha Bydgoszcz 6 089,0 1 486,0 4 600,0 3,0 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Obszary Natura 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych. W Polsce występują 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4 % powierzchni kraju). Dla każdego kraju określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których należy utworzyć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne. Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, 7 Na podstawie informacji uzyskanych z RDOŚ w Bydgoszczy w piśmie nr WSI.403.44.2012.AP z dn 28.03.2012 r. 40 głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Dyrektywa Siedliskowa nie określa sposobów ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, ale nakazuje zachowanie tzw. właściwego stanu ich ochrony. W odniesieniu do siedliska przyrodniczego oznacza to, że: naturalny jego zasięg nie zmniejsza się, zachowuje ono specyficzną strukturę i swoje funkcje ekologiczne, stan zachowania typowych dla niego gatunków jest właściwy. W odniesieniu do gatunków właściwy stan ochrony oznacza natomiast, że: zachowana zostaje liczebność populacji, gwarantująca jej utrzymanie się w biocenozie przez dłuższy czas, naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się, pozostaje zachowana wystarczająco duża powierzchnia siedliska gatunku. Najważniejszymi instrumentami realizacji celów sieci Natura 2000 są oceny oddziaływania na środowisko oraz plany ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których utworzono obszar Natura 2000. Działania ochronne winny uwzględniać wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne danego obszaru Natura 2000. Na terenie miasta Bydgoszczy wyznaczono dwa obszary specjalnej ochrony ptaków i dwa specjalne obszary ochrony siedlisk. PLB040003 Dolina Dolnej Wisły – obszar został zaklasyfikowany jako OSO w listopadzie 2011 roku. Jego całkowita powierzchnia wynosi 33 559,0 ha, z czego na terenie miasta Bydgoszczy przypada 1 007,01 ha. Obszar ten obejmuje okolice Mariampola, osiedle Niepodległości (łąki), dalej biegnie wzdłuż koryta rzeki Wisły, dochodzi do Brdyujścia, następnie wzdłuż koryta Brdy dochodzi do ul. Starotoruńskiej. Obszar jest ostoją ptasią o randze europejskiej E 39. Występują tu co najmniej 44 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje ok.180 gatunków ptaków. Bardzo ważna ostoja dla ptaków migrujących i zimujących; bardzo ważny teren zimowiskowy bielika. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: nurogęś, ohar, rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, zimorodek i ostrygojad. Na terenie Bydgoszczy występują następujące gatunki ptaków wymienione w załączniku I Dyrektywy Ptasiej: rybitwa rzeczna, jarzębatka, gąsiorek, zimorodek i rybitwa białoczelna. Rzeka płynie w dużym stopniu naturalnym korytem, z namuliskami, łachami piaszczystymi i wysepkami, w dolinie zachowane są starorzecza i niewielkie torfowiska niskie; brzegi pokryte są mozaiką zarośli wierzbowych i lasów łęgowych, a także pól uprawnych i pastwisk. Miejscami dolinę Wisły ograniczają wysokie skarpy, na których utrzymują się murawy kserotermiczne i grądy zboczowe. Wisła przepływa w granicach obszaru przez kilka dużych miast, jak: Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Tczew, PLB300001 Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego - obszar został zaklasyfikowany jako OSO w listopadzie 2004 roku. Jego całkowita powierzchnia wynosi 32 672,1 ha, z czego na terenie miasta Bydgoszczy przypada 52,91 ha, położonych w zachodnich krańcach miasta. W obrębie obszaru znajdują się 2 ostoje ptaków o randze europejskiej: E37 (Stawy Ostrówek i Smogulec) i E38 (Stawy Ślesin i Występ). Występuje co najmniej 18 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla około 10% populacji krajowej podróżniczka, co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bielik i kania czarna. W stosunkowo wysokiej liczebności występują kania ruda i błotniak stawowy. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego łabędzia czarnodziobego, stosunkowo duże koncentracje osiąga siewka złota. Obszar obejmuje pradolinę rzeczną o zmiennej szerokości od 2 do 8 km, która ma tu przebieg równoleżnikowy. Od północy obszar graniczy z wysoczyzną Pojezierza Krajeńskiego - maksymalne deniwelacje pomiędzy dnem doliny a skrajem wysoczyzny dochodzą tu do 140 m. Od południa pradolina jest ograniczona piaszczystym Tarasem Szamocińskim, zajętym w znacznej mierze przez lasy, stykającym się z krawędzią Pojezierza Chodzieskiego. Znaczne części pradoliny zostały zmeliorowane i prowadzona jest na nich gospodarka łąkowa. W kilku miejscach pradoliny założono stawy rybne, na których prowadzona jest intensywna hodowla ryb. Zachodnia część pradoliny, objęta przez obszar, jest obecnie doliną Noteci. Część wschodnia jest doliną żeglownego Kanału Bydgoskiego, wybudowanego w końcu XVIII w., łączącego dorzecza Odry i Wisły, PLH300004 Dolina Noteci – obszar został zatwierdzony jako OZW w listopadzie 2007 roku. Jego całkowita powierzchnia wynosi 50 532,0 ha, z czego na terenie miasta Bydgoszczy przypada 52,91 41 ha, a granica obszaru biegnie wzdłuż obwodnicy Bydgoszczy, zahaczając o osiedle Prądy. Obszar częściowo pokrywa się z ważną ostoja ptasią o randze europejskiej E-33. Ostoja jest też ważnym korytarzem ekologicznym o randze międzynarodowej. Obszar obejmuje bogatą mozaikę siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (16 rodzajów), z priorytetowymi lasami łęgowymi i dobrze zachowanym kompleksami łąkowymi, choć łącznie zajmują one poniżej 20% powierzchni obszaru. Notowano tu też 8 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Obszar obejmuje fragment doliny Noteci między miejscowością Wieleń a Bydgoszczą. Obszar jest w dużej części zajęty przez torfowiska niskie, z fragmentami zalewowych łąk i trzcinowisk, z enklawami zakrzewień i zadrzewień. Na zboczach doliny znajdują się płaty muraw kserotermicznych. Teren przecinają kanały i rowy odwadniające. Liczne są starorzecza i wypełnione wodą doły potorfowe. Miejscami występują rozległe płaty łęgów. Łąki są intensywnie użytkowane, PLH040003 Solecka Dolina Wisły - obszar został zatwierdzony jako OZW w grudniu 2008 roku. Powierzchnia całkowita wynosi 7 030,1 ha, z czego na teren miasta Bydgoszczy przypada 536,13 ha, a granica obszaru na terenie miasta biegnie wzdłuż osiedla Niepodległości, dzielnicy Fordon i Brdyujście. Obszar obejmuje część ekologicznego korytarze Wisły, który został identyfikowany jako teren priorytetowy dla ochrony w sieciach ECONET i IBA, ważnego dla migracji wielu gatunków. Obszar ma znaczenie przede wszystkim dla ochrony mozaiki siedlisk nadrzecznych, charakterystycznych dla doliny dużej rzeki nizinnej, oraz związanej z nią fauny, w tym 4 gatunków ryb z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Łącznie wyróżniono na tym obszarze 11 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, zajmujących w sumie około 5% obszaru. Zanotowano też obecność: 3 gatunków ssaków, 1 gatunku płaza, 6 gatunków ryb i 2 gatunki owadów z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG; łącznie z 3 gatunkami roślin, stwierdzono tu 15 gatunków z tego załącznika. Obszar jest fragmentem ostoi ptasiej o znaczeniu zarówno dla ptaków lęgowych jak i migrujących. Występuje tu 36 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG. Jest to fragment Doliny Dolnej Wisły o długości 49 km położonym pomiędzy Solcem Kujawskim (762 km szlaku wodnego) a Świeciem (811 km szlaku wodnego). Cały ten obszar stanowi trasę zalewową, której granicę częściowo wyznacza wał przeciwpowodziowy, a częściowo skarpa Doliny Wisły. Przy średnim i niskim stanie wód z koryta rzeki wynurzają się okresowo piaszczysto-muliste ławice, które porasta efemeryczna roślinność. Nieco wyniesione i okresowo zalewane są tereny nadbrzeżne z dawnymi wyspami (kępami), połączonymi już ze stałym lądem przez groble wybudowane w XIX wieku i zasypane osadami. Występują tu także ciągi starorzeczy, w nich i spokojnych odcinkach rzeki rozwija się roślinność wodna, a na ich brzegach szuwary. Na niektórych odcinkach rzeki znajdują się obwałowania usypane w XIX wieku. 42 Rysunek 3 Obszary Natura 2000 na terenie miasta Bydgoszczy Obszary chronionego krajobrazu Obszary chronionego krajobrazu są to tereny wyróżniające się krajobrazowo o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką lub ze względu na istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Na terenie Bydgoszczy zostały utworzone trzy obszary chronionego krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Północnego Pasa Rekreacyjnego Miasta Bydgoszczy - został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 9/91 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 czerwca 1991 roku. Zajmuje powierzchnię 2 640,0 ha. Obszar znajduje się w północnej części miasta Bydgoszczy oraz w gminie Osielsko. Łączy się w spójny system ekologiczny ze strefami ochronnymi krawędzi doliny Wisły (na północnym wschodzie) i obszarem Zalewu Koronowskiego na zachodzie i północy. Obejmuje strefę krawędziową. W obrębie terytorium miasta obszar obejmuje fragment Zbocza Fordońskiego, Las Gdański z ujęciami wód podziemnych, Leśny Park Kultury i Wypoczynku oraz górny taras Fordonu. Został utworzony ze względu na duże walory estetyczne i krajobrazowe, a także przyrodnicze stref krawędziowych. Charakteryzuje go wielorakość form morfologicznych. Obszar stanowi tereny źródliskowe m.in. Strugi Myślęcińskiej, Zacisze, Strugi Rynkowskiej. Z uwagi na walory krajobrazowe i przyrodnicze jest popularnym miejscem wypoczynku mieszkańców. Spośród ptaków wymienianych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej jako lęgowe występuje: dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, gąsiorka, rybitwa rzeczna. Znajduje się tu także jedno z nielicznych udokumentowanych stanowisk puszczyka w Bydgoszczy. Obszar Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego - został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 9/91 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 czerwca 1991 roku. Zajmuje powierzchnię 28 687 ha. Administracyjnie położony jest na terenie gminy Koronowo i miasta Bydgoszczy. Na terenie Bydgoszczy leży w północno-zachodnich fragmentach miasta w dzielnicach Smakuła i Opławiec i zajmuje powierzchnię około 889,87 ha. Pod względem fizyczno-geograficznym jest położony na obszarze mezoregionu Doliny Brdy do której od wschodu przylega Wysoczyzna Świecka a od zachodu Pojezierze Krajeńskie. Obszar ten obejmuje w większości tereny leśne, należące do kompleksu Borów Tucholskich. Zalew Koronowski jest częścią wodnego turystycznego szlaku rzeki Brdy. Malowniczość przyrodniczo-krajobrazowa tego obszaru wynika z występowania na jego powierzchni doliny rzeki, znacznej ilości jezior, lasów oraz urozmaiconego ukształtowania powierzchni. Ze względu na dużą ilość obszarów bagiennych i podmokłych przylegających do akwenów, znajdują się na tym obszarze liczne miejsca lęgowe ptaków wodnych. Oprócz popularnych w Polsce krzyżówek, łysek i kormoranów, natrafić tu można na okazy kaczek czernic i 43 żurawi. Lasy położone wzdłuż Doliny Brdy stanowią korytarz ekologiczny łączący węzły ekologiczne o znaczeniu międzynarodowym: Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką z Borami Tucholskimi, Obszar Chronionego Krajobrazu Wydm Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej część wschodnia i zachodnia - utworzony został na mocy Rozporządzenia Wojewody Bydgoskiego Nr 9/91 z dnia 14 czerwca 1991 roku. Cały obszar zajmuje powierzchnię około 28 100 ha i jest podzielony na dwa podobszary (część zachodnia i wschodnia). Znajduje się na południe od Bydgoszczy, wkraczając na terytorium miasta w okolicy lasów położonych na południe od Zakładów Chemicznych "Zachem" i Bydgoskiego Parku Przemysłowego oraz ciągnie się w kierunku wschodnim, wzdłuż południowej granicy miasta Bydgoszczy. Powołany został ze względu na wysokie walory krajobrazowe i bogactwo awifauny. Występujące tu zbiorowiska szuwarowe oraz fragmenty zarośli wierzbowych i lasów olszowych, które stanowią siedliska i miejsce lęgu ponad 100 gatunków ptaków, w tym wielu objętych ochroną gatunkową. Rysunek 4 Obszary chronionego krajobrazu na terenie miasta Bydgoszczy Zgodnie z przepisami rozporządzenia na terenie obszaru chronionego krajobrazu zabrania się: zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką, realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych, wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu, wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych, 44 dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka, likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych, lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej, lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego. Zakazy nie dotyczą: wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa, prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym, realizacji inwestycji celu publicznego. Nadwiślański Park Krajobrazowy Zespól Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego (ZPKChiN) został powołany w 2003 r. z utworzonego w 1993 r. Zespołu Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych oraz utworzonego w 1998 r. Chełmińskiego Parku Krajobrazowego. Powołano go w celu ochrony (zachowania) środowiska przyrodniczego, krajobrazu oraz wartości kulturowych charakterystycznych dla rejonu Dolnej Wisły. Jest on rozciągnięty po obu stronach rzeki Wisły na odcinku od Bydgoszczy do Nowego na długości oscylującej w granicach 100 km obejmując powierzchnię 55 642.5 ha z czego 22 336,0 ha zajmuje obszar Chełmińskiego Parku Krajobrazowego natomiast pozostałą część tj. 33 306,5 ha stanowi obszar Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego. W granicach administracyjnych miasta Bydgoszczy znajduje się fragment Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego, wchodzącego w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. W granicach miasta jest około 1 486 ha powierzchni parku i przebiega głównie północną skarpą pradoliny, od Myślęcinka po Fordon. 45 Rysunek 5 Położenie Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego na terenie miasta Bydgoszczy Osią Zespołu Parków Krajobrazowych jest rzeka Wisła, którą charakteryzują piaszczyste wysepki – łachy, ławice piasku sprzyjając gniazdowaniu wielu gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem i znajdujących się na liście gatunków zagrożonych m.in. rybitwa. Tereny zalewowe znajdujące się w pobliżu rzeki Wisły często porośnięte są lasem łęgowym, który to jest odpowiednikiem tropikalnych lasów deszczowych w Europie. Charakterystycznymi elementami parku są także: wydmy – usypane przez wiatr na dnie doliny, porośnięte lasami sosnowymi, strefy zboczowe o nachyleniu do 50 stopni i deniwelacjach 60 – 70 m, porośnięte grądem zboczowym (klon, lipa, dąb, grab). Na skutek obrywów i osuwisk ziemi strome zbocza pozbawione są okrywy roślinnej, występują tu także źródła i wysięki wód podziemnych (wysoczyzna morenowa). Zbocza o wystawie południowej i zachodniej porastają stepowe murawy kserotermiczne, które są w Polsce rzadkością. Przecinająca wysoczyzny pojezierne Dolina Dolnej Wisły wyróżnia się swoistą szatą roślinną. Z dotychczasowych badań wynika, że na terenie ZPKChiN flora roślin naczyniowych (kwiatowych i paprotników) jest bardziej zróżnicowana niż na terenach przyległych i liczy około 1000 gatunków. Na obszarze ZPKChiN stwierdzono występowanie 67 gatunków roślin pod całkowitą ochroną i 14 pod częściową. Większość roślin chronionych to jednocześnie gatunki zagrożone wyginięciem, zamieszczone w "Czerwonej Księdze". Lasy pokrywają stosunkowo niewielką część, ponadto są rozmieszczone nierównomiernie. Wśród płazów i gadów występujących na terenie Bydgoszczy należy wymienić: jaszczurka zwinka, padalec, traszka grzebieniasta, ropucha szara i żaby brunatne. Na terenie Parku w okresie lęgowym odnotowano 123 gatunki ptaków. Dla 65 gatunków stwierdzono gniazdowanie pewne, 50 prawdopodobne, a dla 8 wskazano gniazdowanie możliwe. Z grupy gatunków zagrożonych wyginięciem w Europie na terenie ZPKChiN występuje 16 gatunków. Biorąc pod uwagę grupy gatunków zagrożonych wyginięciem w Polsce, na terenie tym stwierdzono: 1 gatunek skrajnie zagrożony, 6 silnie zagrożonych i 21 zagrożonych. Ze względu na szczególne usytuowanie wzdłuż szlaku wędrówkowego jakim jest korytarz Wisły, a także mnogość niezwykle dogodnych siedlisk jakie oferuje rozległa sieć kanałów i starorzeczy, obszar Zespołu Parków jest szczególnie ważny dla ptaków wędrownych. 46 Użytki ekologiczne Użytki ekologiczne tworzy się w celu zachowania fragmentów przyrody o charakterze naturalnym lub dla ochrony określonych ekosystemów. Zazwyczaj są to obszary, które ze względu na małą powierzchnię lub mniejszą rangę przyrodniczą nie mogą być rezerwatem przyrody. Są to pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Zalicza się do nich: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze, a także stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Powierzchnie te najczęściej byty zaliczane do nieużytków leśnych lub rolniczych. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się około 2050 użytków ekologicznych, zajmujących łączną powierzchnię około 5200 ha. Na obszarze miasta istnieje obecnie jeden użytek ekologiczny „Zielona Ostoja”, który został ustanowiony na mocy Uchwały Nr XLIII/607/09 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 25 lutego 2009 r. w sprawie ustanowienia użytku ekologicznego (Dz. Urz. Woj. Kuj.-Pom. z 2009 r. Nr 33, poz. 694). Jego powierzchnia wynosi 3,0216 ha. Znaczenie przyrodnicze omawianego terenu polega na nagromadzeniu na niewielkim obszarze różnych typów ekosystemów, np. torfowiska mszarnego i zbiornika eutroficznego z zaroślami wierzbowymi i szuwarami, które tworzą dogodne warunki bytowania dla gatunków roślin i zwierząt chronionych i pospolitych. W trakcie ustanawiania uchwały są dwa użytki ekologiczne: Ostoja Ptasia - obszar wyjątkowo cenny, stanowiący pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Teren porośnięty jest przez zadrzewienia o charakterze półnaturalnym. Rosną tu, np. typowe dla siedliska olsze, jak i pochodzące z nasadzeń okazałe dęby (ich wiek ocenia się na ponad 100 lat). Znajduje się tam również zarastające ziołoroślami oczko wodne. Jest to także jedyne w Bydgoszczy stanowisko lęgowe dzięcioła syryjskiego, Łęgi przy ul. Toruńskiej – obszar cenny jest ze względu na występowanie siedlisk przyrodniczych – łęgów jesionowo – olszowych oraz stanowisk, ostoi i miejsc rozmnażania chronionych gatunków ptaków. Teren jest podtapiany i wilgotny. Podtapiane łęgi jesionowo – olszowe, graniczące z rzeką niżową, są cenne dla awifauny siedliskiem i coraz rzadszym zbiorowiskiem roślinnym. Kolejnymi projektowanymi użytkami ekologicznymi są: Łęgi na Brdyujściu - granice użytku wyznaczają: od strony północnej i zachodniej jest to koryto ujściowego odcinka rzeki Brdy, a częściowo także grunty orne, od strony wschodniej - Wisła, a od południa – kanał odprowadzającym ścieki z Zakładów Organika Zachem. Około 60 % obszaru porasta nadrzeczny łęg wierzbowy, a 35% porasta nadrzeczny łęg topolowy. Obszar charakteryzuje się wysokimi walorami ornitologicznymi. Obszar wyróżnia się bogactwem gatunkowym awifauny lęgowej oraz gniazdowanie stosunkowo rzadkich ptaków, Osowa Góra - użytek został ustanowiony na mocy Rozporządzenia Nr 64/97 Wojewody Bydgoskiego z dnia 30 października 1997 r. w sprawie uznania za użytki ekologiczne tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz. Urz. Woj. Bydg. z 1997 r. Nr 42, poz. 224). Jego powierzchnia wynosi 3,49 ha. Teren użytku ekologicznego jest zróżnicowany pod względem rzeźby tereny i zbiorowisk roślinnych. Najważniejszym zbiorowiskiem roślinnym jest torfowisko, grodzisko Wyszogród, starorzecza Wisły w Fordonie. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Według danych Urzędu Miasta na terenie Bydgoszczy znajduje się 95 pomników przyrody, w tym 91 pomników przyrody ożywionej takie jak: pojedyncze drzewa, skupiska drzew oraz 4 pomniki przyrody nieożywionej (3 głazy narzutowe i źródło). Szczególną cechą jest występowanie w tej kategorii form ochrony zarówno obiektów pojedynczych (drzewa, głazy) jak i ich zespołów (grupy, aleje drzew). Wykaz pomników przyrody występujących na terenie Bydgoszczy został przedstawiony w załączniku nr 2. Pomniki przyrody na terenie miasta Bydgoszczy to w większości stare pojedyncze drzewa lub grupy drzew, 47 które wymagają systematycznego monitoringu, badań oraz pielęgnacji. Działania te są często ograniczane do minimum ze względu na zbyt niskie nakłady finansowe przeznaczone na ten cel. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Prace fitosocjologiczne na terenie miasta Bydgoszczy zostały przeprowadzone w 2008 r na potrzeby opracowania „Inwentaryzacji i charakterystyki siedlisk oraz roślinności rzeczywistej Bydgoszczy”. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzono, że na terenie Bydgoszczy występuje i w przeszłości występowało łącznie 1 250 gatunków roślin, z czego część z nich obecnie nie jest notowana. Ochroną ścisłą objęte są 24 gatunki roślin, a 13 gatunków ochroną częściową. Występuje także 6 gatunków roślin zagrożonych niepoddanych ochronie gatunkowej. Świat zwierzęcy miasta reprezentowany jest przez: ptaki - 141 gatunków, wszystkie objęte są ochroną gatunkową. W skali całego regionu kujawskopomorskiego zagrożonych jest 29 gatunków i w konsekwencji wpisane są na regionalną Czerwoną Listę Zwierząt Ginących i Zagrożonych. Status gatunków ginących posiadają 3 gatunki, a 7 gatunków – gatunek rzadki, 9 gatunków posiada status gatunku narażonego na wyginięcie. Ponadto cztery gatunki, tj. bielik, rybitwa rzeczna, lelek i dzięcioł czarny są gatunkami zagrożonymi w skali całego kontynentu europejskiego i w związku z powyższym podlegają one ochronie na mocy Dyrektywy Ptasiej, płazy - 13 gatunków (m.in. traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, kumak nizinny, ropucha szara, ropucha paskówka), gady – 5 gatunków (jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny oraz żmija zygzakowata i gniewosz), ssaki – 32 gatunki. Ochroną gatunkową na mocy Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. z 2004 r., Nr 220, poz. 2237) objętych jest 12 gatunków. Ochroną całkowitą objęte są cztery gatunki. W zakresie ochrony gatunków roślin i zwierząt zostały opracowane dla miasta Bydgoszczy następujące opracowania: „Bobry w Bydgoszczy”. Opracowanie: Ewa Żurawska-Seta, Bydgoszcz 2011, Ekofizjografia do „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszcz”, „Inwentaryzacja obszarów ważnych dla awifauny Bydgoszczy”. Wykonał i opracował Jacek Zieliński, „Płazy i gady Bydgoszczy – rozmieszczenie, liczebność, zagrożenia i ochrona”. Opracował Mariusz Rybacki, Bydgoszcz 2010, „Inwentaryzacja i charakterystyka siedlisk oraz roślinności rzeczywistej Bydgoszczy” Pracowania Ochrony Środowiska PRO GAJA, Bydgoszcz 2009. Cenne siedliska na terenie miasta Bydgoszczy poza wyznaczonymi obszarami chronionymi Na terenie miasta występują także liczne obszary, które nie są objęte ochroną ale pełnią ważną funkcję przyrodniczą na terenach zabudowanych. Obszary te charakteryzują się występowaniem różnorodnej roślinności oraz są miejscem bytowania licznych gatunków ptaków. Do najciekawszych i najbardziej wartościowych obszarów należą: Skarpa – fragment zbocza pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej przebiegającego przez Bydgoszcz ze wschodu na zachód, przebiegający wzdłuż ul. Kujawskiej i Toruńskiej. Teren w 90% pokryty różnowiekowym i wielogatunkowym drzewostanem. Najliczniej występuje klon zwyczajny liczne były też: dąb szypułkowy, jesion wyniosły i klon jesionolistny. Przeciętny wiek drzewostanu wynosi kilkadziesiąt lat jednak nieliczne drzewa osiągnęły wiek około 200 lat. Podszyt, składa się z kilkunastu gatunków krzewów i podrostów drzew, dobrze rozwinięty i przeważnie gęsty. Dominuje w nim: głóg, klon zwyczajny, dereń świdwa. Na „Skarpie” znajdowało się też kilka niewielkich trawiastych polan. Wśród ptaków występuje 37 gatunków w tym 32 lęgowe. Obszar włączono do ostoi ptaków na terenie Bydgoszczy ponieważ stanowi on wyróżniającą się na tle najbliższego otoczenia oazę bioróżnorodności położoną na granicy ścisłego centrum miasta, Planty nad Kanałem - jest to pas zieleni miejskiej położony po obu stronach kanału bydgoskiego od ronda Grunwaldzkiego do ulicy Bronikowskiego. Większość jego powierzchni pokrywają drzewa. Wśród drzew występują tu między innymi: olsza czarna, sosna zwyczajna, wiąz, kasztanowiec zwyczajny, jesion wyniosły, grab pospolity i buk zwyczajny. W zachodniej części opisywanego obszaru na południe od kanału bydgoskiego, znajdują się ponad 100-letni fragment łęgu olszowego. Obszar ten stanowi jedną z najbogatszych w gatunki lęgowe powierzchnię położoną wewnątrz miasta. Występuje tu 51 gatunków ptaków w tym 40 lęgowych. Spośród gatunków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej stwierdzono lęgi dzięcioła średniego i zimorodka – gatunku 48 posiadającego status zagroŜonego w skali całej Europy. Spośród innych gatunków lęgowych do najcenniejszych należy nurogęś, podobnie jak zimorodek, zagrożony wymarciem w skali całej Europy, Pawłówek – obszar położony w pradolinie Toruńsko-Eberswaldzliej na zachodnim krańcu Bydgoszczy pomiędzy obwodnicą miasta a jego zachodnią granicą administracyjną, zajmujący obszar po obu stronach kanału bydgoskiego. Są to tereny podmokłe i poprzecinane siecią częściowo zarośniętych rowów odwadniających. Stanowi on mozaikę wilgotnych łąk, drobnych zbiorników powyrobiskowych torfu oraz płatów roślinności krzewiastej i drzewiastej. Część zbiorników wodnych jest silnie zarośnięta trzciną, pałką, a także wierzbami stanowiącymi inicjalne stada sukcesyjne lasów łęgowych. Najliczniejsze gatunki drzew to: olsza czarna, brzoza oraz wierzba. Występują tu 63 gatunki ptaków w tym 54 lęgowych. Zanotowano obecność 5 gatunków z załącznika I dyrektywy siedliskowej w tym trzech lęgowych: gąsiorka, zimorodka i żurawia. Obszar „Pawłówek należy do najbardziej wartościowych przyrodniczo w granicach administracyjnych Bydgoszczy, Flis - obszar położony jest w zachodniej części Bydgoszczy stanowiąc rzekę Flis i przyległe do niej tereny od wysokości stacji kolejowej Bydgoszcz zachód do wysokości przedłużenia ulicy Plonowej na północ od ulicy Źródlanej. Dominującym gatunkiem jest olsza czarna tworząca przybrzeżne płaty łęgu olszowego. Mniej licznie występuje wierzba oraz topola czarna. Występują tu 33 gatunki lęgowe oraz 4 nielęgowe,a wymienione gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej to zimorodek i gąsiorek, Skarpa Fordońska – obszar położony jest w pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej na północ od Bydgoszczy i w granicach administracyjnych rozciąga się od Szosy Gdańskiej aż do krańców Fordonu. W jego wschodniej części znajdują się tereny otwarte nierzadko o charakterze muraw kserotermicznych. W większości są one przekształcone przez wcześniejsze użytkowanie rolnicze. Porzucenie użytkowania powoduje ich zarastanie krzewami. Cały obszar ostoi stanowił mozaikę środowisk leśnych i otwartych, wśród których występują nieliczne zbiorniki wodne porośnięte pałką szerokolistną, trzciną pospolitą i manną jadalną. Obszar jest jednym z najbogatszych w gatunki ptaków wśród innych obszarów tego typu na terenie miasta Bydgoszczy. Stwierdzono tu obecność 82 gatunków ptaków, z czego aż 69 lęgowych, Torfowisko wysokie na Osowej Górze - w warstwie runa licznie obecna jest żurawina błotna. Po udanym zabiegu usunięcia krzewów z torfowiska masowo rozprzestrzeniła się rosiczka okrągłolistna. Zalecane działania ochronne roślin i zwierząt na terenie miasta Bydgoszczy: Dla zachowania różnorodności biologicznej miasta Bydgoszczy należy prowadzić działania ochronne, które będą ograniczać negatywne skutki nadmiernej antropopresji na środowisko naturalne. Lasy i tereny zieleni okalające miasto Bydgoszcz, charakteryzują się brakiem spójności z systemem zieleni środmiejskiej. W celu ochrony bioróżnorodności należy tworzyć nowe i utrzymywać istniejące korytarze ekologiczne. Najważniejszym zagrożeniem dla funkcjonowania korytarzy ekologicznych jest przerywanie ich ciągłości poprzez m.in.: przebieg elementów infrastruktury technicznej: linie drogowe i kolejowe oraz linie energetyczne, które zakłócają migrację zwierząt i odstraszają z terenów bytowania, zabudowę hydrotechniczną – nie działające lub brak przepławek dla ryb, które umożliwiają swobodne przemieszczanie się ryb, brak przepustów i przejść dla zwierząt głównie na trasach szybkiego ruchu, wylesianie i rozwój obszarów zabudowanych. Ochrona korytarzy ekologicznych powinna polegać na: uwzględnieniu korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego, budowie przejść umożliwiających migrację zwierząt przy drogach przecinających korytarze ekologiczne, umieszczaniu odpowiednich znaków informujących oraz ograniczających prędkość, ochronie dolin rzecznych poprzez m.in.: zaniechanie zabudowy brzegów, rewitalizację najbardziej zdegradowanych odcinków rzek, udrażnianie rzek, budowanie przepławek dla ryb, zalesieniu obszarów, gdzie płaty lasu w obrębie korytarza ekologicznego są oddalone od siebie na odległość powyżej 1 km, z wyłączeniem cennych przyrodniczo siedlisk nieleśnych, Murawy ciepłolubnej roślinności kserotermicznej wymagają bezpośrednich działań ochrony czynnej, która 49 ma na celu powstrzymanie procesu sukcesji wtórnej. Proces ten bowiem powoduje zacienianie wrażliwych na brak światła gatunków roślin. Poza tym gatunki siedlisk kserotermicznych nie znoszą zbyt dużego uwilgotnienia podłoża. Podstawowym zabiegiem ochrony, który zwiększa dostęp światła i zmniejsza uwilgotnienie siedlisk jest: wycinanie lub karczowanie drzew i krzewów, okresowy wypas owiec lub kóz, wykaszanie muraw w okresie od 15 lipca do 15 października, z zachowaniem nieskoszonej powierzchni, lub w skrajnych przypadkach silnego zakrzaczenia, co 5 – 10 lat, po konsultacjach z właściwymi ekspertami, możliwe jest zastosowanie powierzchniowego, krótkotrwałego i kontrolowanego pożaru. Zabieg należałoby wykonać na zamarzniętą glebę, jeszcze przed nadejściem ciepłych, wiosennych dni. W ostatnich latach w Bydgoszczy obserwowane jest zjawisko nazywane nieoficjalnie przez ornitologów „sterylizacją parków” polegające na zmniejszaniu powierzchni krzewów, obcinaniu nisko posadowionych gałęzi i konarów drzew, skrupulatnym usuwaniu martwych drzew i konarów, zamienianiu roślinności łąkowej w ubogie pod względem bioróżnorodności trawniki. Takie działania, przyczyniają się do zubożenia różnorodności gatunkowej oraz zmniejszenia zagęszczenia awifauny. Największym zagrożeniem dla awifauny jest usuwanie krzewów w parkach i skwerach w obrębie obszarów zabudowanych w mieście. Tego typu działania przyczyniają się do zmniejszenia bogactwa gatunkowego, a także zagęszczenia ptaków budujących gniazda nisko nad ziemią lub na ziemi. By odwrócić tę niekorzystną dla awifauny tendencję należy nie tylko zaprzestać zmniejszania powierzchni krzewów w parkach i na skwerach, ale także przynajmniej częściowo przywrócić krzewy, najlepiej o gęstym ulistnieniu i nasadzane w większych skupiskach. Na obszarach zabudowanych, na których stare drzewa nie występują lub jest ich stosunkowo niewiele korzystne jest wywieszanie skrzynek lęgowych dla dziuplaków. Skrzynki powinny być różnych rozmiarów gdyż stanowią one zastępcze miejsca lęgowe dla gatunków zróżnicowanych wielkością. Po zawieszeniu budek lęgowych należy pamiętać o ich corocznym czyszczeniu. Na całej długości miejskiego odcinka kanału bydgoskiego a także nad brzegami Brdy w centrum miasta korzystne byłoby powieszenie skrzynek lęgowych dla nurogęsi (ptak wymieniony w Załączniku nr 1 Dyrektywy Ptasiej oraz posiadający status zagrożony wyginięciem w Europie). W tych miejscach w ostatnich latach wycięto największą liczbę starych dziuplastych drzew, w których ptaki te zakładają gniazda. W celu większego udostępnienia brzegów Brdy dla gniazdujących tam ptaków istnieje potrzeba stworzenia sztucznych wysp, które będą pełniły funkcję zastępczych siedlisk, na których ptaki będą mogły zakładać gniazda. Innym niekorzystnym zjawiskiem dotyczącym awifauny miejskiej jest ocieplanie budynków (przede wszystkim wielorodzinnych bloków i wieżowców). W czasie przeprowadzania termomodernizacji likwidowane są miejsca, w których gniazdują jerzyki i nietoperze Do takich miejsc należą przede wszystkim szczeliny pomiędzy płytami betonowymi oraz otwory wentylacyjne pod krawędzią dachu. Przed podjęciem jakichkolwiek prac remontowych, należy sprawdzić czy otwory w stropodachach są zajęte przez jerzyki lub nietoperze. Jeśli tak, wówczas należy wstrzymać prace, aż do zakończenia sezonu lęgowego. Najważniejszymi działaniami, mającymi na celu zachowanie różnorodności gatunkowej płazów i gadów w obrębie terenów zurbanizowanych powinno być: zachowanie enklaw różnego typu siedlisk nieużytkowanych (oczka wodne, zadrzewienia śródpolne, torfowiska, zbiorniki wód powierzchniowych, cieki wodne, dolina rzeczna). Duże znaczenie dla zachowania rożnorodności gatunkowej płazów ma ochrona ekosystemów wodnych rzeki i jej doliny, oczek wodnych i obszarów wodno-błotnych, w których płazy przystępują do rozrodu. Ochrona powinna polegać na odgradzaniu stanowisk występowania od dróg, pogłębianiu i uszczelnianiu folią stawów oraz budowaniu sztucznych zimowisk, w których płazy przezimują ale również znajdą schronienie całoroczne. Zieleń miejska Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.) definiuje tereny zieleni jako tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym. Definicja ta nie ma jednak charakteru operacyjnego i w związku z tym jest mało przydatna z punktu widzenia zarządzania tymi terenami. Zieleń urządzona odgrywa istotne znaczenie szczególnie dla terenów zurbanizowanych. Zieleń urządzona to 50 przede wszystkim obiekty przyrodnicze o formach naturalnych, półnaturalnych i przetworzonych. Na poniższym wykresie przedstawiono dostępne dane na temat zieleni miejskiej w Bydgoszczy. 1000,0 879,4 900,0 800,0 Powierzchnia [ha] 700,0 600,0 500,0 417,3 400,0 287,0 300,0 200,0 157,1 98,9 71,6 100,0 0,0 Parki spacerow ow ypoczynkow e Wykres 9 Zieleńce Zieleń uliczna Tereny zieleni osiedlow ej Cmentarze Lasy gminne Zieleń urządzona w mieście (Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r.) Według danych GUS w 2010 roku na terenie Bydgoszczy było 31 parków spacerowo-wypoczynkowych, 85 zieleńców oraz 19 cmentarzy. Powierzchnia zieleni miejskiej utrzymywanej przez Urząd Miasta wynosiła 1 014,14 ha. Szczegółowe zestawienie przedstawiono w tabeli poniżej. Zieleń urządzona utrzymywana przez Urząd Miasta Bydgoszczy Powierzchnia Zieleń utrzymywana przez Urząd Miasta Bydgoszcz [ha] Tabela 23 Parki, bulwary i skwery 264,37 LPKiW część parkowa 161,17 LPKiW lasy gminne 78,00 Razem 503,54 Zieleń przyuliczna utrzymywana przez Urząd Miasta 279,60 Lasy miejskie 157,00 Cmentarze 74,00 ŁĄCZNIE 1 014,14 LPKiW – Leśny Park Kultury i Wypoczynku Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. Długoterminowy, systematyczny i celowy sposób zarządzania terenami zielonymi został określony w dokumencie lokalnym miasta „Strategia Rozwoju Terenów Zielonych Miasta Bydgoszczy”, który został przyjęty uchwałą nr XVIII/348/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 7 grudnia 2011 roku. Największym zwartym kompleksem zieleni miejskiej na terenie Bydgoszczy jest Leśny Park Kultury i Wypoczynku. Jego powierzchnia wynosi 830 ha, z czego zbiorniki wodne zajmują 18,5 ha (2% powierzchni parku), a największy z nich ma 10,3 ha. Park zlokalizowany jest w północnej części miasta w odległości 5 km od centrum. To teren niesamowicie wartościowy zarówno z punktu widzenia przyrodniczego jak i krajobrazowego, przyciągający rzesze mieszkańców i przyjezdnych. W Leśnym Parku Kultury i Wypoczynku 51 znajduje się: Ogród Fauny Polskiej – ZOO, Ogród Botaniczny, Ośrodek Rekreacji Konnej, Park Rozrywki Lunapark, Bydgoskie Centrum Edukacji Ekologicznej, tereny rekreacyjno-sportowe oraz wystawienniczohandlowe. Wzdłuż Strugi Myślęcińskiej powstało jedenaście stawów kaskadowych. Innymi wartościowymi terenami zieleni w Bydgoszczy są: Park im. Kazimierza Wielkiego jest najstarszym z istniejących parków w Bydgoszczy. Powierzchnia jego liczy ponad 2 ha. Położony jest w centrum miasta. Stanowi pozostałość parku zakonu Klarysek z pierwszej połowy XII w. Znajdują się w nim dwa stawy i historyczna fontanna „Potop”, Park im. Jana Kochanowskiego położony jest w centrum miasta. Został założony w 1901 r. o wielkości 2,8 ha. Do starych drzew, rosnących na tym terenie wkomponowano drzewostan składający się głównie z gatunków rodzimych. Słynny także z pomnika „Łuczniczka” będącego rozpoznawalną etykietą miasta, Park Ludowy im. Wincentego Witosa jest największym liczącym 6,5 ha powierzchni parkiem śródmieścia. Jest wyposażony w sieć ścieżek z ławkami, fontanną i amfiteatr. Planty Nad Starym Kanałem - park o powierzchni 46 ha i długości 8 km ze względu na bogate starodrzewie oraz obecność 3 zabytkowych śluz od lat jest miejscem wypoczynku bydgoszczan. Na terenie parku znajduje się przyrodnicza ścieżka dydaktyczna o długości 4 km. Na ścieżce znajduje się 20 tablic o tematyce przyrodniczej, m.in.: o owadach, rybach, płazach, ptakach, ssakach oraz gatunkach roślin i zbiorowiskach roślinnych spotykanych w Parku nad Starym Kanałem. Szlak pieszy im. Jeremiego Przybory łączy Fordon z terenami Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku. Szlak prowadzi terenami Zbocza Fordońskiego – mikroregionu położonego na granicy dwóch mezoregionów: Wysoczyzny Świeckiej i Kotliny Toruńskiej. Ze względu na bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu oraz stosunki wodne na obszarze Zbocza Fordońskiego występuje niespotykany na innych obszarach Bydgoszczy zespół różnych typów lokalnych warunków klimatycznych. Występuje także bardzo duża różnorodność biotopów (od suchych do podmokłych) i biocenoz. Zachowane lasy to często grądy typowe lub zboczowe, czasami światłolubne dąbrowy. Na zboczach często występują zbiorowiska zaroślowe, głogów, róż, śliwy tarniny, berberysu, jak również murawy kserotermiczne. W dolinkach ze strumieniami występują łęgi jesionowo-olszowe. Strefy wycieków opanowane są przez zbiorowiska szuwarowe i skrzypu olbrzymiego, często rosnące na torfowiskach źródłowych. Wśród nasadzeń dokonanych przez człowieka spotyka się również bory sosnowe i buczyny (Myślęcinek). Całość zbocza Fordońskiego znajduje się w granicach Bydgoszczy i wchodzi w skład Zespołu Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych. W celu ochrony najbardziej wartościowych obszarów postuluje się powołanie szeregu rezerwatów przyrody tj. Dolinki Myślęcińskie, Dolinki Fordońskie oraz użytków ekologicznych - Czarnówko, Zamczysko, Ogród Botaniczny. Na trasie szlaku o łącznej długości 14,6 km występują liczne atrakcje tj. źródliska, punkty widokowe i pomniki. Planowane jest utworzenie ścieżki dydaktycznej „Pomniki przyrody centrum Bydgoszczy” o długości około 3 km. Planowana ścieżka przebiegać ma przez tereny gęstej zabudowy centrum miasta, łącząc przy tym trzy śródmiejskie parki: Park Jana Kochanowskiego, Park Kazimierza Wielkiego i Park Ludowy. Na trasie ścieżki zlokalizowanych będzie 18 pomników. Najważniejsze problemy: 1. Brak opracowanych planów zadań ochronnych oraz planów ochrony dla obszarów Natura 2000. 2. Narastająca presja na lokalizację zabudowy na obszarach cennych przyrodniczo. 3. Najistotniejsze problemy zieleni krajobrazowej: neofityzacja flory związana z położeniem na trasach korytarzy ekologicznych i brak kontroli w zakresie presji neofitów, zdegradowane tereny poprzemysłowe, znaczna fragmentacja głównych ciągów ekologicznych, zdegradowane ekologicznie obszary o znaczeniu węzłowym, niedostępność znacznej powierzchni zieleni krajobrazowej ze względu na brak oświetlenia. 4. Podstawowe problemy zieleni urządzonej: niewystarczająca ilość zagospodarowanych osiedlowych terenów wypoczynkoworekreacyjnych, ograniczone możliwości rozbudowy ciągów zieleni w kierunku prostopadłym do zieleni porastającej skarpy doliny Brdy, 52 problemy legislacji i norm – związane z brakiem standaryzacji jakości i wielkości terenów zieleni, ustalaniem własności gruntów, brak instrumentów prawnych w postaci planów zagospodarowania przestrzennego oraz blokujących nacisk inwestorów na zabudowę terenów przeznaczonych pod zieleń, problemy projektowe – związane z brakiem skanalizowania infrastruktury podziemnej, nieoszczędne gospodarowanie terenami zieleni podczas projektowania zabudowy oraz brak odpowiedniego nadzoru nad realizowanymi inwestycjami w zakresie wykonania zieleni zgodnie z wydanym pozwoleniem budowlanym, problemy zarządzania zielenią – związane z brakiem jednej jednostki organizacyjnej w pełni odpowiedzialnej za planowanie, pozyskiwanie i inwestowanie środków w terenach zieleni oraz jej ochronę oraz brak szczegółowej inwentaryzacji i możliwości stałego nadzoru nad danymi, problemy pielęgnacyjne – związane ze zwiększającym się zasoleniem terenów zieleni przyulicznej, zmniejszającym się wskutek zabudowy poziomem wód gruntowych, postępującą dewastacją i aktami wandalizmu oraz brak systemów nawadniających. 5. Ograniczony wpływ samorządu na jakość terenów zieleni niepublicznej. 6. Opóźnienia w organizowaniu terenów zieleni na nowowybudowanych osiedlach mieszkalnych oraz ich słaba wartość ilościowa i jakościowa. 7. Niska świadomość ekologiczna mieszkańców, wandalizm, zaśmiecanie i nielegalne składowanie odpadów na terenach prawnie chronionych i na terenach zieleni nieurządzonej. 4.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Według ewidencji gruntów Urzędu Miasta Bydgoszczy grunty leśne wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami zajmują powierzchnię 5 719 ha, z czego lasy stanowią 5 356 ha. Natomiast według Banku Danych Lokalnych w 2010 r było 5 065,6 ha gruntów leśnych, z czego 4 901,6 ha stanowiły lasy. W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowe dane na temat gruntów leśnych wszystkich form własności. Tabela 24 Powierzchnia gruntów leśnych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj Jednostka Wartość Grunty leśne ogółem 5 065,6 Grunty leśne publiczne 4 946,4 Grunty leśne prywatne ha Lasy ogółem Lasy publiczne ogółem 119,2 4 901,6 4 782,4 Lasy niestanowiące własności Skarbu Państwa 276,3 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r. Z danych GUS wynika, że lesistość miasta wynosi 27,9% i jest większa niż lesistość województwa (23,3%). Zdecydowana większość lasów jest własnością Skarbu Państwa, tylko 5,6% lasów należy do prywatnych właścicieli. W 2010 roku do zalesienia gruntów nieleśnych przeznaczono 5,2 ha. Lasy na terenie miasta Bydgoszczy zarządzane są przez dwa nadleśnictwa, które są w strukturze administracyjnej Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Nadleśnictwo Żołędowo obejmuje swoim zarządem obszar o powierzchni 12 060 ha oraz sprawuje nadzór nad lasami niepaństwowymi na obszarze 710 ha. Lasy położone są w bezpośrednim sąsiedztwie Bydgoszczy - ok. 22 % powierzchni ogólnej leży w granicach administracyjnych miasta. Położenie w pobliżu dużego miasta, urozmaicona rzeźba terenu, bogactwo lasów, sieć zbiorników wodnych oraz liczne zabytki kultury materialnej sprawiają że region ten jest bardzo atrakcyjny dla rozwoju turystyki i aktywnego wypoczynku dzięki temu stanowi zaplecze rekreacyjne przez wszystkie pory roku. Obszar nadleśnictwa położony jest w zlewni rzeki Wisły, Brdy i Noteci. Występują też drobne cieki wodne stanowiące ich dopływy. Nielicznie występują małe bagna i niewielkie zbiorniki wodne. Poziom wód gruntowych znajduje się poza zasięgiem korzeni, co ma zasadniczy wpływ na żyzność siedlisk. Większość stanowią siedliska borowe 66 % (głównie bory mieszane), pozostałe 34% zajmują siedliska lasowe (głównie lasy mieszane). 53 Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna pospolita, zajmuje ona 90.4 % ogólnej powierzchni leśnej, następnie dąb 5.6 %, brzoza 1.9 %, resztę uzupełniają olchy, modrzewie, świerki, buki, klony i inne 3 gatunki. Średni wiek drzewostanów wynosi 64 lata, przy przeciętnej zasobności 220 m /ha oraz przeciętnym 3 rocznym przyroście masy 3,46 m /ha. Na terenie Nadleśnictwa Żołędowo istnieją: Cztery częściowe rezerwaty przyrody: a) Częściowy rezerwat florystyczny „Augustowo” - 45,14 ha b) Częściowy rezerwat leśny „Kruszyn” - 15,14 ha c) Częściowy rezerwat florystyczny „Hedera” - 6,76 ha d) Częściowy rezerwat leśny „Las Minikowski” - 72,75 ha Dwa obszary chronionego krajobrazu a) Obszar Zalewu Koronowskiego – 2 538 ha b) Obszar Północnego Pasa Rekreacyjnego miasta Bydgoszcz – 2 010 ha Cztery obszary Natura 2000 o łącznej powierzchni ponad 255 ha Pomniki przyrody – 18 sztuk, w tym: a) 9 pojedynczych drzew b) 4 grupy drzew c) 2 głazy narzutowe d) 3 źródła użytki ekologiczne w ilości 42 sztuk – o łącznej powierzchni 61,68 ha. Lasy Nadleśnictwa Żołędowo składają się z 75 kompleksów. Zasięg terytorialny został podzielony na osiem obwodów łowieckich dzierżawionych przez 7 kół łowieckich zrzeszonych w Polskim Związku Łowieckim. Na 8 obwodów łowieckich znajdujących się w Nadleśnictwie dwa zakwalifikowano jako słabe, a pozostałe jako bardzo słabe. Nadleśnictwo Bydgoszcz ma powierzchnię 15 945 ha i podzielone jest na dwa obręby leśne: Bartodzieje i Bydgoszcz oraz 11 leśnictw. Położone są na terenach następujących powiatów: Miasto Bydgoszcz, bydgoskim, szubińskim, nakielskim, żnińskim oraz na terenie 6 gmin i miasta Bydgoszcz. Powierzchnia lasów Skarbu Państwa będących w zarządzie nadleśnictwa wynosi 1 618 ha, a niestanowiące własności Skarbu Państwa – 66 ha. W latach 2009-2011 przeprowadzono odnowienia drzew i zalesienia na powierzchni 78,45 ha. 3 Średni wiek drzewostanów wynosi 63 lata, przy przeciętnej zasobności 199 m /ha oraz przeciętnym rocznym 3 przyroście masy 3,97 m /ha. Na północy, w odległości od 2 do 10 km od lasów Nadleśnictwa Bydgoszcz, po obu stronach Wisły położone są południowe krańce Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły. Uroczyska położone w południowozachodniej części zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa Bydgoszcz związane są przyrodniczo z Nadgoplańskim Parkiem Krajobrazowym. Lasy Nadleśnictwa Bydgoszcz wchodzą w skład Puszczy Bydgoskiej, która rozciąga się na obszarze około 65 km długości i szerokości 12 do 20 km. Jej granicę stanowi na północy i wschodzie Wisła, na południu Tążyna i krawędź Równiny Inowrocławskiej, a na zachodzie Noteć i Górny Kanał Notecki. Jest ona ważnym ogniwem naturalnego korytarza ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym (wg. koncepcji ECONET), łączącym wzdłuż Wisły, Kampinoski Park Narodowy, przez Lasy Gostynińsko-Włocławskie z Borami Tucholskimi. W zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa Bydgoszcz znajduje się 1 rezerwat przyrody i 1 projektowany rezerwat przyrody. Na terenie Nadleśnictwa Bydgoszcz istnieją: rezerwat przyrody "Dziki Ostrów", trzy obszary Natura 2000, dwa obszary chronionego krajobrazu 43 pomniki przyrody objęte ochroną konserwatorską. Do najokazalszych pomników należy 900 letni dąb imienia Władysława Szafera w Potulicach, 18 kompleksów użytków ekologicznych - ich łączna powierzchnia wynosi 159,34 ha, z czego na obręb leśny Bydgoszcz przypada 93,86 ha, We florze Nadleśnictwa Bydgoszcz występuje 60 rzadkich, chronionych i zagrożonych roślin naczyniowych. 68 gatunków kręgowców. Spośród nich 141 objętych jest różnorodną ochroną. Na stan zdrowotny i sanitarny lasów wpływają różne czynniki, określane jako stresowe, które powodują niekorzystne zmiany w zasobach leśnych. Występujące zagrożenia można podzielić na trzy grupy: zagrożenia abiotyczne – czynniki atmosferyczne (anomalie pogodowe), właściwości gleby (żyzność, wilgotność), warunki fizjograficzne, 54 zagrożenia biotyczne – szkodniki owadzie, choroby grzybicze, nadmierne występowanie roślinożernych ssaków, zagrożenia antropogeniczne – zanieczyszczenie powietrze, wód, gleby, przekształcanie powierzchni ziemi, pożary, kłusownictwo i niewłaściwa gospodarka leśna. Wśród zagrożeń występujących na terenie Nadleśnictwa Bydgoszcz należy wymienić: słabe gleby bielicowe na wydmach, duże zagrożenie ze strony foliofagów, sąsiedztwo zakładów przemysłowych i wysypiska śmieci powoduje zanieczyszczenie powietrza i wód podziemnych. Cechą charakterystyczną lasów wokół dużych aglomeracji miejskich, takich jak Bydgoszcz, jest duże zagrożenie pożarowe. Ma to związek z licznymi szlakami komunikacyjnymi i ciągłym rozwojem infrastruktury komunikacyjno-urbanistycznej oraz dużym zainteresowaniem terenami leśnymi w okresie letnio-jesiennym. Najważniejsze problemy: 1. Niskie zróżnicowanie gatunkowe lasów, przewaga sosny nad innymi gatunkami drzew, 2. Wysoka podatność lasów na degradację ze strony szkodników leśnych (np. foliofagów), 3. Duże zagrożenie pożarowe lasów, 4. Negatywne oddziaływanie ośrodka miejskiego na tereny leśne poprzez wzrastający ruch turystyczny, zaśmiecanie lasów, postępującą urbanizację i rozwój komunikacji, 5. Sąsiedztwo zakładów przemysłowych powodujących emisję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza obniżając przez to produktywność i przyrost drzewostanów oraz zwiększając podatność drzew na choroby grzybowe i szkody ze strony owadów. 4.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. jest dokumentem ustanawiającym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Transpozycja przepisów dyrektywy na grunt prawa polskiego została dokonana ustawą z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145), ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) oraz ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858). Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ma służyć przede wszystkim: zaspokojeniu zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu, ochronie wód i ekosystemów znajdujących się w dobrym stanie ekologicznym, poprawie jakości wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalnością człowieka, zmniejszeniu zanieczyszczenia wód podziemnych, zmniejszeniu skutków powodzi i suszy. 3 Według danych GUS w 2010 roku w województwie kujawsko-pomorskim pobrano 245 258 dam wody, to 3 jest o około 0,6% mniej niż w roku 2009. Z ilości tej 115 653 dam (47,2%) skierowano do miejskich i 3 3 gminnych sieci wodociągowych, 77 522 dam (31,6%) zostało zużyte na potrzeby przemysłu, a 52 083 dam (21,2%) – do nawodnień w rolnictwie i leśnictwie. Natomiast pobór wody w Bydgoszczy na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2010 roku przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 25 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2010 roku Na cele Ogółem Przemysł Eksploatacja sieci wodociągowej dam Bydgoszcz 3 1 dam = 1000 m 25 899,6 3 8 482,0 17 417,6 3 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r. 3 W 2010 roku pobór wody w Bydgoszczy wyniósł 25 899,6 dam , z czego 67,2% pobrano do sieci wodociągowej, pozostała część była wykorzystana w celach przemysłowych. Gospodarstwa domowe 3 3 pobrały wodę w ilości 12 929,3 dam . W 2010 roku w czasie doby dostarczano do wodociągów 47,7 dam 55 3 wody. Jeden mieszkaniec Bydgoszczy zużył 36,2 m wody. Natomiast według danych Miejskich Wodociągów 3 i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. w 2010 roku pobór wody wynosił 20 096,1 dam , a w 2011 roku pobór 3 spadł o 1,4% i wynosił 19 813,6 dam . 30000 Zużycie wody [dam3] 25000 20000 15000 10000 5000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Ogółem Sieć wodociągowa Przemysł Wykres 10 Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej w Bydgoszczy w latach 2005-2010 W porównaniu do lat wcześniejszych, pobór wody zarówno na cele przemysłowe jak i do eksploatacji sieci wodociągowej minimalnie spada od roku 2005. Pobór wody odbywa się także z ujęć własnych w oparciu o wydane pozwolenia wodnoprawne. W załączniku nr 3 został przedstawiony wykaz 54 podmiotów, które posiadają aktualne pozwolenia wodnoprawne wydane przez Prezydenta Miasta Bydgoszczy (według stanu na dzień 20 kwietnia 2012 roku). W wyniku przeprowadzonej ankietyzacji uzyskano informacje odnośnie własnych ujęć wody w kilku zakładach przemysłowych i w innych jednostkach funkcjonujących na terenie miasta Bydgoszczy. Szczegółowe dane zostały przedstawione w tabeli poniżej. Własne ujęcia wody w zakładach przemysłowych i innych instytucjach 3 Pobór wody [m ] Nazwa zakładu Rodzaj ujęcia 2010 rok 2011 rok Tabela 26 PGE GiEK S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz EC Bydgoszcz I – ujęcie wody powierzchniowej w kilometrażu 13+910 drogi wodnej Wisła-Odra. Wody podziemne pobierane są w celu odwodnienia terenu i odprowadzane do rzeki Brdy. EC Bydgoszcz II – ujęcie wody powierzchniowej w 245 kilometrze drogi wodnej Wisła-Odra. Wody 56 - - 3 Nazwa zakładu Pobór wody [m ] Rodzaj ujęcia 2010 rok 2011 rok podziemne pobierane są w celu odwodnienia obiektów budowlanych. Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A. Ujęcie wody powierzchniowej i podziemnej. Woda podziemna pitna – 699 306 Woda podziemna pitna – 630 040 Woda podziemna przemysłowa – 160 195 Woda podziemna przemysłowa – 160 195 Woda podziemna z ujęcia Woda podziemna z ujęcia barierowego – 41 050 barierowego – 46 448 TELE-FONIKA Kable Sp. z o.o. S.K.A Port Lotniczy Bydgoszcz S.A. Ujęcie wody powierzchniowej (rzeka Brda) i podziemnej Woda powierzchniowa z Wisły – 3 312 000 Woda powierzchniowa z Wisły – 2 753 500 Wody podziemne 26 920 Wody podziemne – 30 509 Wody powierzchniowe 7 361 Wody powierzchniowe – 6 866 Ujęcie wody podziemnej oparte jest na studni nr 1 o głębokości 96 m w utworach czwartorzędowych (zasoby eksploatacyjne wynoszą 3 Q=23 m /h).Studia posiada wygrodzoną i wyłączoną z użytkowania strefę ochrony bezpośredniej. Spółdzielnia Mleczarska Ujęcie wody głębinowej MLEKPOL Zakład Produkcji Mleczarskiej Bydgoszcz Kujawsko-Pomorskie Szpital ul. Seminaryjna 1 Centrum Pulmonologii w ujęcie wody podziemnej, Bydgoszczy studnia głębinowa, stacja uzdatniania wody; Szpital ul. Meysnera 9 – ujęcie wody podziemnej, 2 studnie głębinowe, stacja uzdatniania wody - - 132 638 - Szpital ul. Seminaryjna 1 – 10 014 Szpital ul. Meysnera 9 – 12 788 Szpital Uniwersytecki nr Ujęcie wody podziemnej 1 im. dr. A. Jurasza w do celów awaryjnych Bydgoszczy 414 Szpital ul. Seminaryjna 1 – 11 534 Szpital ul. Meysnera 9 – 14 016 639 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankietyzacji. Według danych z WIOŚ w Bydgoszczy w 2010 roku wszyscy mieszkańcy Bydgoszczy korzystali z 3 oczyszczalni ścieków, do których odprowadzono łącznie 32 098 tys. m ścieków, w tym: 3 66 tys. m ścieków nieoczyszczonych odprowadzonych kanalizacją miejską, 3 16 773 tys. m ścieków z oczyszczalni „Kapuściska”, eksploatowanej przez Spółkę Wodną Kapuściska, 3 13 433 tys. m ścieków z oczyszczalni „Fordon” , eksploatowanej przez Miejskie Wodociągi i Kanalizację (MWiK), 3 1 732 tys. m ścieków z oczyszczalni Osowa Góra, eksploatowanej przez MWiK, 57 3 94 tys. m ścieków z oczyszczalni Piaski, eksploatowanej przez MWiK (oczyszczalnia została wyłączona z eksploatacji we wrześniu 2011 roku) Na terenie Bydgoszczy w 2011 roku funkcjonowały 3 oczyszczalnie ścieków. Jakość ścieków surowych doprowadzanych do poszczególnych oczyszczalni została przedstawiona w tabeli poniżej. Tabela 27 Jakość ścieków surowych doprowadzanych do oczyszczalni w 2011 roku Parametr Jednostka Nazwa oczyszczalni ścieków Kapuściska BZT5 mgO2/dm ChZT 3 486,0 356,9 348,1 849,0 851,6 781,5 72,0 69,7 70,6 9,0 9,7 10,2 352,0 379,7 327,0 Azot ogólny Fosfor ogólny mg/dm 3 Zawiesina ogólna Osowa Góra Fordon Źródło: Dane uzyskane od Spółki Wodnej KAPUŚCISKA (pismo z dnia 16.03.2012, L.dz. 762/DD/2012) oraz z Miejskich Wodociągów i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. (pismo z dn. 20.03.2012 r, nr PT 422/208/12). Tabela 28 Stężenia zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach do odbiornika w 2011 roku Parametr Jednostka Nazwa oczyszczalni ścieków Kapuściska BZT5 mgO2/dm ChZT 3 Azot ogólny Fosfor ogólny mg/dm 3 Zawiesina ogólna Osowa Góra Fordon 8,24 3,8 6,3 68,9 35,7 44,2 17,4 9,5 17,7 0,69 0,6 1,2 7,25 7,2 12,2 Źródło: Dane uzyskane od Spółki Wodnej KAPUŚCISKA (pismo z dnia 16.03.2012, L.dz. 762/DD/2012) oraz z Miejskich Wodociągów i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. (pismo z dn. 20.03.2012 r, nr PT 422/208/12). Sprawność oczyszczalni ścieków została oszacowana na podstawie różnicy pomiędzy ilością zanieczyszczeń w ściekach surowych doprowadzanych do oczyszczalni a stężeniem zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach do odbiornika. Tabela 29 Sprawność oczyszczalni ścieków Nazwa oczyszczalni ścieków Parametr Kapuściska Osowa Góra Fordon % redukcji BZT5 98,3 98,9 98,2 ChZT 91,9 95,8 94,4 Azot ogólny 75,8 86,4 74,9 Fosfor ogólny 92,4 93,8 88,2 Zawiesina ogólna 98,0 98,1 96,3 Źródło: Opracowanie własne. Najwyższą sprawnością charakteryzuje się oczyszczalnia ścieków Fordon, w której nastąpił największa redukcja zanieczyszczeń. Wysoką sprawnością charakteryzuje się również oczyszczalnia ścieków Kapuściska. 58 Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień dyrektywy Rady Unii Europejskiej z dnia 21 maja 1991r. (91/271/EWG) dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych – ogólnopolski dokument strategiczny określający potrzeby i planowane działania na rzecz wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacyjne. Program uwzględnia aglomeracje miejskie i wiejskie o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej 2 000. Jest on narzędziem służącym koordynacji działań gmin jako władz lokalnych i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach. W KPOŚK określono priorytety inwestycyjne wprowadzając podział aglomeracji na: Aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 1), Aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 2), Aglomeracje pozostałe (Załącznik 3) – nowo wyznaczone, które nie spełniły wymogów formalnych, by znaleźć się w załączniku 1 i 2. W Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych uwzględnionych jest obecnie 83 aglomeracje priorytetowe województwa kujawsko-pomorskiego, w tym aglomeracja Bydgoszcz (Załącznik 1) i 3 aglomeracje wojewódzkie nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 2). Podstawowe dane dotyczące planowanego stanu systemu kanalizacyjnego i oczyszczalni ścieków na koniec 2015 roku w mieście Bydgoszcz przedstawiają tabele poniżej. Tabela 30 Planowany stan systemu kanalizacyjnego na dzień 31.12.2015 r w Bydgoszczy zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych System kanalizacyjny (planowany stan na 31.12.2015 r) w aglomeracji Bydgoszcz Przyrost Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego w latach 2007-2015 8 760 Liczba Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego 352 766 % Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego 92,81% Długość sieci planowana do budowy [km] 31,7 km Długość sieci planowana do modernizacji [km] 119,2 km Mk – liczba mieszkańców Źródło: Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Tabela 31 Obecny i planowany stan oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 w aglomeracji Bydgoszcz zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych Nazwa oczyszczalni ścieków Parametry Fordon Kapuściska Stan na 31.12.2006 r. Przepustowość istniejącej 3 oczyszczalni [m /d] 26 710 64 600 Wydajność istniejącej oczyszczalni [RLM] 178 067 430 667 nonPUB1 nonPUB1 Rodzaj istniejącej oczyszczalni Planowane na 31.12.2015 r. Rodzaj planowanej oczyszczalni PUB1 PUB1 RM RM Przepustowość oczyszczalni 3 [m /d] 41 000 70 000 Wydajność oczyszczalni [RLM] 261 000 300 000 Rodzaj inwestycji nonPUB1 – oczyszczalnia biologiczna lecz nie spełniająca standardów odprowadzanych ścieków w zakresie usuwania 59 N i P; PUB1 – oczyszczalnia biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków azotu (N), fosforu (P) spełniające standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji ≥ 100 000 RLM; RM – istniejąca oczyszczalnia, która wymaga rozbudowy ze względu na przepustowość oraz modernizacji części obiektów. Źródło: Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. 3 Według danych WIOŚ w Bydgoszczy w ogólnej ilości ścieków oczyszczone stanowiły 32 032 tys. m , a 3 nieoczyszczone 66 tys. m , tj. 0,21% z ogólnej ilości. Odbiornikami ścieków z miasta są rzeki: Brda, Wisła oraz Kanał Bydgoski. W 2010 roku systemem kanalizacji miejskiej, eksploatowanej przez MWiK, odprowadzono do tych odbiorników następujące ilości ścieków: 3 Brda – 94 tys. m ścieków Ładunek w nich zawarty wynosił: BZT5 - 1,4 Mg O2/rok CHZT - 8,13 Mg O2/rok zawiesina ogólna - 1,93 Mg/rok azot ogólny. - 4,16 Mg/rok fosfor ogólny - 0,51 Mg/rok 3 Wisła – 30 271 tys. m ścieków Ilość ścieków odprowadzonych w 2010 r. do Wisły systemem kanalizacji miejskiej eksploatowanej przez 3 MWiK wynosiła 13 498 tys. m . Ilość ścieków odprowadzonych w 2010 r. do Wisły z oczyszczalni 3 „Kapuściska” wynosiła 16 773 tys. m . Ładunek w nich zawarty wynosił: BZT5 - 341,22 Mg O2/rok CHZT – 2 627,65 Mg O2/rok zawiesina ogólna - 310,31 Mg/rok azot ogólny - 808,96 Mg/rok fosfor ogólny - 26,77 Mg/rok 3 Kanał Bydgoski – 1 732 tys. m ścieków Ładunek w nich zawarty wynosił: BZT5 - 10,73 Mg O2/rok CHZT - 79,07 Mg O2/rok zawiesina ogólna - 18,14 Mg/rok azot ogólny - 35,89 Mg/rok fosfor ogólny - 2,34 Mg/rok 3 W 2010 roku odprowadzono 7 170 dam ścieków przemysłowych, z czego 78% odprowadzono do sieci kanalizacyjnej, a pozostałe ścieki odprowadzono bezpośrednio do wód lub do ziemi. W tabeli poniżej przedstawiono ładunek zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do wód lub do ziemi. Tabela 32 do ziemi Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub Parametr Wartość Jednostka BZT5 101 714,0 ChZT 154 223,0 Azot ogólny kg/rok 473,0 Fosfor ogólny 180,0 Zawiesina ogólna 44 720,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r. W poniższej tabeli przedstawiono dane uzyskane w wyniku ankietyzacji dotyczące ilości wytworzonych ścieków przez największe zakłady przemysłowe. 60 Tabela 33 Ilość ścieków wytworzonych przez największe zakłady przemysłowe i instytucje w Bydgoszczy w latach 2010-2011 3 Ilość wytworzonych ścieków [m /rok] Nazwa zakładu 2010 rok 2011 rok Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A. 4 880 210 4 018 080 Zakłady Chemiczne NITRO-CHEM S.A 563 298 327 162 Bydgoskie Zakłady Przemysłu Gumowego "STOMIL" S.A. 308 202 309 182 Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza 172 689 206 319 Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka 162 588 161 763 Spółdzielnia Mleczarska „Mlekpol” Zakład Produkcji Mleczarskiej 142 008 156 293 GLOBALMALT Polska Sp. z o.o. 130 553 117 753 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankietyzacji. Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe zajmują około 5,8% powierzchni miasta Bydgoszczy. System hydrograficzny składa się z systemu rzecznego, systemu wód stojących oraz systemu antropogenicznych obiektów hydrograficznych. Na system składa się około 188 obiektów powierzchniowych o powierzchni powyżej 300 2 m . Bogaty system hydrograficzny miasta sprawia, że tereny te są atrakcyjne pod względem turystycznym. Do głównych cieków powierzchniowych występujących na terenie miasta należą: Wisła – największa rzeka w Polsce. W Bydgoszczy płynie szerokim meandrem wzdłuż wschodnich obrzeży miasta, wyznaczając na odcinku kilkunastu kilometrów jego administracyjną granicę. Brda – jest lewym dopływem Wisły. Długość rzeki wynosi 238 km, a powierzchnia dorzecza 4 627 2 km . Jest głównym ciekiem powierzchniowym na obszarze Bydgoszczy. Długość ujściowego odcinka Brdy pozostającego w obrębie miasta przekracza 30 km. W dolnym biegu Brda jest skanalizowana, włączona w system drogi wodnej łączącej Wisłę z Odrą poprzez Kanał Bydgoski, Noteć oraz Wartę. Powyżej i w obrębie Bydgoszczy rzeka jest zabudowana energetycznie kaskadą elektrowni Koronowo-Tryszczyn-Smukała. Na terenie miasta zlokalizowano na rzece stopnie piętrzące: Jaz Farny, Jaz Ulgowy, Międzywodzie, Śluza Miejska, Jaz Czersko Polskie, Śluza Czersko Polskie. W rejonie Starego Miasta, Brda oraz jej odnoga Młynówka opływają Wyspę Młyńską, która jest jedną z atrakcji turystycznych Bydgoszczy. Ujście do Wisły na wysokości 28,8 m n.p.m. następuje w dzielnicy Bydgoszczy zwanej Brdyujściem. Kanał Bydgoski - sztuczna droga wodna łącząca Wisłę i Odrę poprzez ich dopływy: Brdę od strony Wisły oraz Noteć i Wartę od strony Odry. Całkowita długość kanału wynosi 24,7 km, z czego 15,7 km zlokalizowane jest w zlewni Noteci (Odry), a 9,0 km w zlewni Brdy (Wisły). Różnicę poziomów reguluje sześć śluz wodnych. Kanał Bydgoski jest kluczowym elementem drogi wodnej Wisła-Odra (na kilometrażu 14,4 – 38,9, cała droga ma długość 294,3 km), która z kolei jest częścią międzynarodowej drogi wodnej E-70. Prowadzi z Bydgoszczy do Kostrzyna nad Odrą rzekami: Brdą, Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą. Struga Flis – wypływa z okolic wsi Pawłówek tuż za zachodnią granicą Bydgoszczy, z wysokości 57,3 m n.p.m. Płynie z zachodu na wschód wzdłuż Kanału Bydgoskiego po jego północnej stronie. Wpada do niego około 600 m powyżej Brdy. Ciek odwadnia północno-zachodnie dzielnice Bydgoszczy. 2 Struga Młyńska – prawy dopływ Kanału Bydgoskiego, o powierzchni zlewni 13 km . Ciek odwadnia część gminy Białe Błota oraz południowo-zachodnią część miasta Bydgoszczy. Długość całej Strugi wynosi 4,2 km. System wód stojących stanowią przede wszystkim starorzecza zlokalizowane głównie w obszarze doliny Wisły oraz stawy zaporowe i wyrobiskowe. Starorzecza to naturalne, odcięte od głównego koryta rzeki zagłębienia, które podlegają procesom limnicznym i reolimnicznym. Do systemu antropogenicznych obiektów hydrograficznych na terenie miasta zalicza się Kanał Bydgoski, Tor regatowy, Stawy Myślęcińskie, rowy melioracyjne oraz stawy w wyrobiskach poeksploatacyjnych, stawy 61 młyńskie w dolinkach (np. ul. Zamczysko, ul. Lisia). Do tego systemu zalicza się wszelkie obiekty powierzchniowych wód płynących i stojących, które powstały w sztucznych zagłębieniach terenu lub w wyniku sztucznego kształtowania stosunków wodnych. Przeważnie miały lub mają ściśle określone funkcje: retencyjne, melioracyjne, rekreacyjne, transportowe itp. Największe zbiorniki wodne to staw w Myślęcinku, staw przy ulicy Nowotoruńskiej i staw pomiędzy ulica Fordońską a rzeką Wisłą. Średnia wielkość 2 powierzchni zbiorników wodnych w Bydgoszczy wynosi około 7000 m . Na terenie Bydgoszczy występują budowle hydrotechniczne i regulacyjne, które zostały wypisane w poniższej tabeli. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86 poz. 579) przez budowle hydrotechniczne rozumie się budowle wraz z urządzeniami i instalacjami technicznymi z nimi związanymi, służące gospodarce wodnej oraz kształtowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich, w tym: zapory ziemne i betonowe, jazy, budowle upustowe z przelewami i spustami, przepusty wałowe i mnichy, śluzy żeglugowe, wały przeciwpowodziowe, siłownie i elektrownie wodne, ujęcia śródlądowych wód powierzchniowych, wyloty ścieków, czasze zbiorników wodnych wraz ze zboczami i skarpami, pompownie, kanały, sztolnie, rurociągi hydrotechniczne, syfony, lewary, akwedukty, budowle regulacyjne na rzekach i potokach, progi, grodze, nadpoziomowe zbiorniki gromadzące substancje płynne i półpłynne, porty, baseny, zimowiska, pirsy, mola, pomosty, nabrzeża, bulwary, pochylnie i falochrony na wodach śródlądowych, przepławki dla ryb. Tabela 34 Wykaz budowli hydrotechnicznych na terenie miasta Bydgoszczy Rzeka Budowle hydrotechniczne Budowle regulacyjne Wisła Ostrogi regulacyjne – 49 szt. Port w km 775 na lewym brzegu Opaska brzegowa – 3,3 km Brda Hydrowęzeł Bydgoszcz składający się z Umocnienia brzegowe – 19,503 km następujących obiektów: śluza miejska jaz ulgowy jaz farny (z prywatną elektrownią wodną - „Kujawska” przepławki Hydrowęzeł Czersko Polskie składający się z następujących obiektów: śluza komorowa Czersko Polskie jaz walcowy przepławki przy jazie walcowym (prawy przyczółek jazu) elektrownia wodna w maszynowni jazu (na lewym brzegu) elektrownia wodna na prawym brzegu jazu – przelew boczny nieczynna śluza Brdyujście Kanał Bydgoski Śluza miejska Umocnienia brzegowe – 670 km Źródło: Dane z pisma RZGW z dnia 25.04.2012 nr NZK/61-1/2012/MP. Wody podziemne Na terenie Bydgoszczy rozpoznane i wykorzystywane gospodarczo są wody podziemne w utworach plejstocenu, miocenu oraz kredy dolnej. Główny poziom wodonośny jest związany z utworami dolnej kredy, natomiast drugi ważny poziom o regularnym rozprzestrzenieniu z osadami piaszczystymi miocenu. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia Bydgoszczy w wodę pitną ma dolnokredowy poziom wodonośny. Wody występują tu w piaskach drobno- i średnioziarnistych, czasem mułkowych oraz w spękanych piaskowcach. W obrębie tego poziomu wyróżnia się dwie warstwy przedzielone iłowcami, mułowcami, iłami i mułkami. Warstwa dolna ujmowana jest powszechnie w ujęciu Las Gdański, natomiast górna w dzielnicy Bydgoszczy – Fordonie. Dopuszczalne wydajności eksploatacyjne poszczególnych studni zawierają się w 62 3 przedziale 100–250 m /h. Mioceński poziom wodonośny, wykształcony w postaci piasków drobnoziarnistych, mułkowych, rzadziej średnioziarnistych, występuje prawie na terenie całego miasta. Oligoceński poziom wodonośny występuje tylko lokalnie i nie ma znaczenia w zaopatrzeniu miasta w wodę. W południowej części Bydgoszczy, na obszarze pradoliny Noteci–Warty, poziom wód gruntowych występuje na głębokości od kilku do maksymalnie 10–15 m, a warstwa wodonośna charakteryzuje się zmienną miąższością. Obszar miasta Bydgoszczy położony jest w zasięgu dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: 2 nr 138 – Pradolina Toruń-Eberswalde o powierzchni 956 km i szacowanych zasobach 3 dyspozycyjnych 193 tys. m /dobę. Średnia głębokość ujęć wynosi od 20 do 60 m. GZWP 138 jest największym zbiornikiem wód podziemnych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Obszar zbiornika sięga od okolic Gniewkowa poprzez Brzozę, Bydgoszcz, Nakło i wychodzi poza granice województwa aż do ujścia Noteci do Warty. Do istotnych cech zbiornika zalicza się położenie w obrębie pradoliny, znaczne pokrycie podmokłymi łąkami oraz obszarowymi formami ochrony krajobrazowej i przyrodniczej (Natura 2000). Pradolina jest formą erozyjną, wypełnioną osadami piaszczystymi, w których pojawiają się kry glin i iłów. Zwierciadło wód podziemnych ma charakter swobodny. Na obszarze Bydgoszczy GZWP 138 sięga od południa na tereny leśne i tereny zakładów ZACHEM. 2 nr 140 – Subzbiornik Bydgoszcz o powierzchni 170 km i szacowanych zasobach dyspozycyjnych 3 25 tys. m /dobę. Średnia głębokość ujęć wynosi 65 m. Użytkowy poziom wodonośny stanowią drobnoziarniste piaski kwarcowe miocenu, znajdujące się pod przykryciem iłów. Miąższość osadów piaszczystych miocenu sięga kilkudziesięciu metrów. Osady te są na znacznym obszarze izolowane, jednak poprzez doliny kopalne możliwy jest ich kontakt z wodami z utworów czwartorzędowych. Zasilanie odbywa się głównie poza obszarem zbiornika. Czas zasilania warstw poprzez okna hydrogeologiczne określany jest na około 40 lat (Boroń, 2004). Pokrycie terenu jest zróżnicowane: dominuje zwarta zabudowa miejska Bydgoszczy nad obszarami leśnymi. Znaczny obszar miasta położony jest w obrębie tego zbiornika. Rysunek 6 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie miasta Dynamika zmian położenia zwierciadła wód podziemnych na obszarze miasta zaznacza się wyraźnie w czwartorzędowym piętrze wodonośnym. Pozostałe piętra wolne są od sezonowych i klimatycznych zmian w 3 przebiegu rocznym. Zasoby dyspozycyjne na obszarze Bydgoszczy kształtują się na poziomie 4423 m /h przy czym około 50% przypada na poziom dolnokredowy a po 25% na poziom mioceńsko-plejstoceński i poziom plejstoceński na obszarze Lasu Gdańskiego. 63 Ochrona przed powodzią i suszą Województwo kujawsko-pomorskie ma opracowany „Program Ochrony Przeciwpowodziowej na terenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2015”. Tereny powodziowe obejmują obszar 40 028 ha powierzchni województwa. Zagrożenie powodziowe w Bydgoszczy wynika z obecności na terenie miasta doliny największej rzeki w Polsce oraz ze zlokalizowania powyżej miasta kaskady zbiorników zaporowych na Brdzie. Oba źródła zagrożeń mają odmienny charakter. Rysunek 7 Obszary zagrożone podtopieniami Wisła jest rzeką częściowo uregulowaną, wysokie stany wód występują przede wszystkim w rytmie podyktowanym przez czynniki klimatyczne i pogodowe. Rzeka reaguje wysokimi stanami na takie zdarzenia jak: zatory lodowe przy ujściu do Bałtyku czy też intensywne opady lub roztopy na południu kraju. W Bydgoszczy stany powodziowe występują najczęściej wiosną i latem w międzywalu rzeki. Wysokie stany nie powodują bezpośrednio zagrożenia dla zabudowań miasta. Regularnie natomiast zalewane są tereny na północ od Fordonu. Te tereny pozbawione są wałów przeciwpowodziowych. Na wodowskazie w Fordonie maksimum stanu wód Wisły został osiągnięty w 1924 roku i wynosił 875 cm, natomiast minimum w roku 1892 i wynosił – 124 cm. Stan alarmowy ogłaszany jest gdy stan wód osiąga poziom 650 cm, natomiast stan ostrzegawczy – 530 cm. Znajdujące się na Wiśle budowle hydrotechniczne są w słabym stanie technicznym i 90% urządzeń regulacyjnych Wisły jest uszkodzonych i wymaga remontów. Odmienny charakter ma natomiast zagrożenie powodziowe ze strony rzeki Brdy. Brda posiada reżim hydrologiczny deszczowo-śnieżny, jednak stany wód w znaczącym stopniu modyfikowane są przez trzy stopnie piętrzące. Zapory działają w systemie szczytowym. Zabudowa hydrotechniczna reguluje naturalną rytmikę przepływów i wyrównuje je w skali roku. Rozważane są natomiast warianty awarii zapór czołowych Zbiornika Koronowskiego i jednorazowego spustu wody w dół rzeki. Symulacje pokazują, że wezbranie byłoby krótkotrwałe, ale za to katastrofalnie wysokie. Znaczna część miasta znalazłaby się pod wodą. Mniejsze cieki, takie jak Flis, Struga Młyńska i cieki w zboczach doliny Brdy, zasilane są głównie na skutek drenowania wód podziemnych w czasie całego roku hydrologicznego. Dodatkowe zasilanie spowodowane jest opadami, które są odpowiedzialne za wysokie stany tych wód. Pojawianie się wód w tych ciekach jest połączone z wysokimi stanami wód podziemnych. Brak zasilania podziemnego oznacza brak przepływu i zanik cieku. Do obiektów wód powierzchniowych podlegających zmianom sezonowym wysokości zwierciadła wód zaliczają się także obiekty antropogeniczne. Kanał Bydgoski zasilany jest wodami Noteci a ilość tych wód zależna jest od rozrządu zasobów dyspozycyjnych w zlewni Noteci. Generalny deficyt wód w rejonie 64 Noteckim sprawia, że Kanał Bydgoski otrzymuje zbyt mało wody, przez co zwierciadło jest stabilizowane sztucznie a przepływy pozostają na niskim poziomie. Podsumowując najwyższy potencjał zmian wysokości zwierciadła wód w rzekach ma Wisła oraz Strugi Flis i Młyńska. Natomiast niski potencjał ma Brda, która na większości odcinków ma poziom regulowany urządzeniami hydrotechnicznymi. Susza to długotrwały okres bez opadów atmosferycznych lub nieznacznym opadem w stosunku do średnich wieloletnich wartości i wysoką temperaturą. Prowadzi do znacznego wyczerpania zasobów wodnych. Podobnie jak powódź zaliczana jest do zjawisk katastrofalnych. Susza powoduje przesuszenie gleby, zmniejszenie lub całkowite zniszczenie upraw, zmniejszenie zasobów wody pitnej, a także zwiększone prawdopodobieństwo katastrofalnych pożarów. Do oceny zagrożenia suszą w Polsce został utworzony Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej (SMSR), który na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzi Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach. System ten ma za zadanie wskazać obszary, na których potencjalnie wystąpiły straty spowodowane suszą dla poszczególnych upraw. Na terenie Bydgoszczy w 2011 roku wykonano 13 pomiarów na zagrożenie suszą, z których wynika, że w okresie kwiecień-maj oraz maj-czerwiec na terenie miasta odnotowano ryzyko wystąpienia suszy. Wyniki zostały przedstawione w tabeli poniżej. Tabela 35 Wyniki analizy zagrożenia suszą Okres dwumiesięczny kwiecień - maj maj - czerwiec czerwiec - lipiec lipiec - sierpień sierpień - wrzesień Okres sześciodekadowy Numer raportu Klimatyczny bilans wodny 1.IV - 31.V 01 -154 11.IV - 10.VI 02 -163 21.IV - 20.VI 03 -165 1.V - 30.VI 04 -159 11.V - 10.VII 05 -118 21.V - 20.VII 06 -110 1.VI - 31.VII 07 -40 11.VI - 10.VIII 08 -45 21.VI - 20.VIII 09 -31 1.VII - 31.VIII 10 -15 11.VII - 10.IX 11 -1 21.VII - 20.IX 12 -50 1.VIII - 30.IX 13 -89 Kolor czerwony oznacza zagrożenie wystąpienia suszy na danym terenie i okresie. Źródło: System Monitoringu Suszy Rolniczej. W sytuacji zagrożenia suszą, przeciwdziałać można przez monitorowanie bilansów wodnych gleb umożliwiające rozpoznanie skali i przestrzennego występowania suszy glebowej. Należy ukierunkować działania na tworzenie oczek wodnych, lokalnych mokradeł oraz wykorzystywać wody opadowe poprzez gromadzenie ich i wykorzystanie do podlewania zieleni miejskiej. Najważniejsze problemy: 1. Nadmierna eksploatacja zasobów wód podziemnych i powierzchniowych 2. Odprowadzanie ścieków przemysłowych bezpośrednio do wód 3. Opóźnienia w modernizacji oczyszczalni ścieków KAPUŚCISKA 4. Zagrożenie powodzią i suszą hydrologiczną 65 4.4. Ochrona powierzchni ziemi Na terenach dużych miast występują gleby, które uległy różnorakim przekształceniom w wyniku działalności człowieka. Zmiany te mogą zachodzić pod wpływem czynników geochemicznych, hydrologicznych, chemicznych i mechanicznych. Postępująca urbanizacja miasta powoduje izolację warstwy glebowej od atmosfery poprzez przykrycie jej warstwą nieprzepuszczalną taką jak: masy bitumiczne, zabudowania, beton itp. Tego typu izolacje uniemożliwiają wymianę gazową pomiędzy glebą a atmosferą oraz przyjmowanie wody opadowej. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do zmiany struktury, składu chemicznego, mechanicznego, właściwości fizycznych, zawartości próchnicy, odczynu, zasobności w składniki mineralne i stopień nawilgotnienia gleby. Szkodliwy wpływ na gleby mają też sole używane do odśnieżania, oleje i smary oraz „kwaśne deszcze". Biorąc pod uwagę cechy morfologiczne, stopień i rodzaje przekształceń antropogenicznych, na terenach miast wyróżnia się: 1) Gleby naturalne, które zachowamy cechy morfologiczne: gleby brunatne właściwe, gleby brunatne wyługowane i gleby płowe z klasy gleb brunatnoziemnych, gleby bielicowe z klasy gleb bielicoziemnych, gleby opadowo-glejowe i gleby gruntowe glejowe z klasy gleb zabagnionych, gleby organiczne mineralno-murszowe, torfowo-murszowe, czarne ziemie właściwe i czarne ziemie zdegradowane z klasy gleb pobagiennych, mady właściwe, mady brunatnoziemne i mady próchniczne z klasy gleb napływowych. 2) Gleby antropogeniczne - urbanoziemy, które różnicują się w zależności od charakteru i stopnia przekształceń na: gleby przekształcone mechanicznie, gleby nasypowe, gleby przekształcone chemicznie. Gleby naturalne Na podstawie analizy map glebowo-rolniczych wynika, że większość gleb w granicach miasta powstała z lekkich utworów piaszczystych i piaszczysto-gliniastych. Przeważają one na całym terenie, a zwłaszcza na Szwederowie, Miedzyniu, w Opławcu, na rozległych przestrzeniach Lasu Gdańskiego i Myślęcinka, w Fordonie (za wyjątkiem terenów położonych w pobliżu Wisły). Gleby gliniaste występują na bardzo niewielkich, rozproszonych fragmentach terenu, głównie w dolinie Brdy, w pobliżu kanału noteckiego i miejscami na Szwederowie. Gleby ciężkie – pyłowe, to głównie mady i inne utwory deluwialne. Większe ich powierzchnie występują w okolicach Łoskonia, Zofina i Strzelec oraz w Brdyujściu. Typy gleb występujące na terenie miasta Bydgoszczy: gleby płowe są odmianą gleb brunatnych, z silniej wymytymi związkami ilastymi i żelazistymi. W granicach miasta zajmują one większość użytków rolnych, gleby bielicowe zajmują znaczne powierzchnie lasów iglastych na terenie miasta, mady występują na niewielkich powierzchniach w granicach miasta. Największe ich kompleksy są zlokalizowane w Dolinie Wisły – w Fordonie i Brdyujściu, czarne ziemie i czarne ziemie zdegradowane zajmują ok. 20% użytków rolnych na terenie miasta. Występują w dzielnicy: Czyżkówko, Jachcie, na wschód od ul. Kujawskiej na Wzgórzu Wolności i częściowo na Glinkach. Na terenie Bydgoszczy przeważają czarne ziemie niskich klas bonitacyjnych, gleby organiczne na terenie Bydgoszczy mają znaczny udział w strukturze użytków rolnych. Należą do nich gleby: mułowo-torfowe, torfowo-mułowe, torfowe, torfowo-murszowe, murszowe i murszowomineralne. Niemal wszystkie uprawiane są jako użytki zielone. Gleby antropogeniczne Gleby przekształcone mechanicznie formowały się w wyniku prac ziemnych związanych z budownictwem, infrastrukturą (drogową, kanalizacyjno-wodociągową, gazowniczą oraz do innych potrzeb). Gleby te powstają na skutek różnych przemieszczeń mas ziemi. Zmieszaniu temu ulegają zarówno górne warstwy jak i warstwy głębsze. Źródłami przekształceń chemicznych gleb, oprócz domieszki odpadów antropogenicznych są substancje chemiczne emitowane przez zakłady przemysłowe oraz środki transportu, a także chemiczna technologia odśnieżania dróg. Oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej powodują zasadnicze zmiany naturalnych właściwości morfologicznych, fizycznych i chemicznych gleb (zasolenie, zakwaszenie, alkalizacja, nagromadzenie metali ciężkich), prowadzące do zaburzenia w nich układów biologicznych, a w konsekwencji do ich zniekształceń i 66 dewastacji. Gleby użytkowane rolniczo Użytki rolne w mieście Bydgoszczy zajmują powierzchnię 2 980 ha, co stanowi 16,9% całkowitej powierzchni miasta. W skład użytków rolnych wchodzą: grunty orne – o powierzchni 2 241 ha, sady – o powierzchni 20 ha, łąki trwałe – o powierzchni 330 ha, pastwiska trwałe - o powierzchni 296 ha, grunty rolne zabudowane – o powierzchni 54 ha, grunty pod stawami – o powierzchni 3 ha, grunty pod rowami – o powierzchni 36 ha. Pod względem struktury bonitacyjnej gleb największą powierzchnię w mieście zajmują gleby o V i VI klasie, następnie gleby o IV klasie, najmniej jest gleb o I, II i III klasie bonitacyjnej. Tabela 36 Struktura bonitacyjna gleb na terenie miasta Bydgoszczy Klasa bonitacyjna gleb Powierzchnia [ha] % powierzchni miasta I-III 327,69 1,88 IV 603,50 3,46 V-VI 1421,73 8,14 W granicach administracyjnych miasta Bydgoszczy nie występują grunty I klasy bonitacyjnej. Największe kompleksy gruntów ornych (zmeliorowanych) należących do najwyższych klas bonitacyjnych (kl. II i III) znajdują się w jednostce urbanistycznej Łęgowo II. Jest to jednocześnie największy obszar produkcji rolnej w mieście. Grunty wysokiej bonitacji w mniejszych kompleksach występują również w jednostce urbanistycznej Las Gdański w rejonie ul. Izerskiej, a także w Fordonie (Łoskoń, Powiśle), gdzie jednak przeważającą część stanowią kompleksy gruntów ornych klasy IV. Również na Prądach w niewielkim stopniu występują kompleksy gruntów klas II-III, ale przede wszystkim duże kompleksy kl. IV, V-VI. Większe kompleksy klasy V – VI znajdują się ponadto w Fordonie na Górnym Tarasie, w jednostce urbanistycznej Las Gdański, na Piaskach, w Smukale i Opławcu, a także na Glinkach. Grunty rolne najniższych klas, ze względu na nieopłacalność ich uprawy w zdecydowanej części podlegają odłogowaniu na terenie miasta. Wyższe klasy użytków rolnych (II, III, IV) są wykorzystywane jako grunty orne, sady, ogrodnictwa. Wśród gruntów ornych pod zasiewami znajduje się zaledwie 61,3%. Podobnie wykorzystanie pastwisk – 61,6%. Łąki trwałe wykorzystywane są kośnie w 53,2% powierzchni. Według danych GUS na terenie Bydgoszczy większość gleb użytkowanych rolniczo w latach 2007-2009 charakteryzowało się odczynem lekko kwaśnym, a potrzeba wapnowania była ograniczona. Przeważały gleby o bardzo wysokiej zawartości fosforu, średniej zawartości potasu i bardzo niskiej zawartości magnezu. Tabela 37 Kwasowość gleb i potrzeby wapnowania w latach 2007-2009 Wskaźnik % użytków rolnych Odczyn gleby Potrzeby wapnowania do 4,5 3 4,6 – 5,5 28 5,5 – 6,5 43 6,5 – 7,2 22 powyżej 7 4 konieczne 10 potrzebne 17 wskazane 15 67 Wskaźnik % użytków rolnych ograniczone 22 zbędne 36 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Przeprowadzone badania w latach 2008-2011 przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą w Bydgoszczy wskazują, że gleby na terenie miasta Bydgoszczy przeważnie miały odczyn od kwaśnego do obojętnego. Blisko 60% użytków rolnych nie wymagało pilnie zabiegu wapnowania. Zawartość przyswajalnego fosforu rozkładała się dość równomiernie we wszystkich klasach zasobności natomiast zawartość przyswajalnego potasu w większości była bardzo niska i niska. Zaopatrzenie gleb w przyswajalny magnez mieściło się w klasach od średniej do bardzo wysokiej, z przewagą tej ostatniej. W tabeli poniżej przedstawiono porównanie średnich wartości zawartości makroelementów w glebach miasta Bydgoszczy, powiatu bydgoskiego i województwa kujawsko-pomorskiego. W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska badaniem gleb zajmuje się Instytut Uprawy i Nawożenia Gleb w Puławach. Monitoring chemizmu gleb ornych prowadzony jest co 5 lat. Ma on na celu śledzenie stanu właściwości fizycznych, fizykochemicznych i chemicznych gleb gruntów ornych oraz zanieczyszczenia pierwiastkami śladowymi, wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi i siarką siarczanową. Na terenie miasta Bydgoszczy został wyznaczony jeden punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowany w Bydgoszczy – Łęgnowo, w którym występują głównie gleby rdzawe, o klasie bonitacyjnej VI – gleby orne najsłabsze. W punkcie tym odnotowano, że gleby nie były zanieczyszczone wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA), mimo że odnotowano wzrost zanieczyszczenia w 2005 roku w porównaniu do 1995 roku. Również nie występuje zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi Na tym samym poziomie utrzymuje się stopień zanieczyszczenia gleby siarką siarczanową. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Bydgoszczy prowadzi wykaz zgłoszeń dotyczących wykrycia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku na terenie miasta Bydgoszczy spowodowanej działalnością podmiotów korzystających ze środowiska. W 2010 roku do ww. organu nie wpłynęło żadne zgłoszenie, natomiast w 2011 roku miały miejsce dwa zadrzenia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku przedstawione w tabeli poniżej. Tabela 38 Wykaz szkód w korzystających ze środowiska Lp. Nazwa podmiotu korzystającego ze środowiska środowisku spowodowanych Opis, miejsce i data wykrycia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku przez działalność podmiotów Data Data zakończenia wszczęcia działań postępowania zapobiegawczych w danej lub naprawczych sprawie 1. Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A ul. Chemików 7 09-411 Płock W wyniku przebudowy Stacji Paliw nr 12.03.2012 r. 1071 w Bydgoszczy, przy ul. Fordońskiej 419 obejmującej teren działek, w obrębie 0342, o numerach 166, 167 i 168 zostały wydołowane zbiorniki i rurociągi paliwowe. Wystąpienie bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku miało miejsce 7 lipca 2011 roku. Podczas wykonywania robót ziemnych związanych z rozbiórką dotychczasowej infrastruktury podziemnej stwierdzono występowanie zanieczyszczenia gruntu substancjami ropopochodnymi. Brak 2. Makrum Development Sp. z o.o. W związku z projektowaną inwestycją: budową Galerii Zakończenie działań 68 12.12.2011 r. Lp. Nazwa podmiotu korzystającego ze środowiska ul. Leśna 11-19 85-676 Bydgoszcz Opis, miejsce i data wykrycia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku Handlowej „MAKRUM” na terenie zakładu przemysłowego Inwestor: MAKRUM DEVELOPMENT Sp. z o.o. zlecił przeprowadzanie szeregu badań dotyczących występowania na omawianej nieruchomości ewentualnych zanieczyszczeń. Przeprowadzone na początku 2011 roku badania wykazały lokalne strefy zanieczyszczenia podłoża. W rezultacie działalności prowadzonej przez przeszło 140 lat w okresie drugiej połowy lat 80-tych doszło do lokalnego zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego metalami ciężkimi, reprezentowanymi przez cynk, ołów i miedź, na działkach o numerach ewidencyjnych 31/9, 111/12 oraz 30/5 w obrębie geodezyjnym 171 w Bydgoszczy, pomiędzy ulicami: Sułkowskiego, Kamienną, Dwernickiego i Podchorążych. Data Data zakończenia wszczęcia działań postępowania zapobiegawczych w danej lub naprawczych sprawie naprawczych przewidywane w 2013 roku. Źródło: Dane z pisma od Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Bydgoszczy nr WSI.403.75.2012.AG1 z dn. 21.05.2012 r. Innym problemem związanym z powierzchnią ziemi jest występowanie na terenie miasta ruchów masowych. Osuwisko to nagłe przemieszczenie się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka. Jest to rodzaj ruchów masowych, polegający na przesuwaniu się materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłuż powierzchni poślizgu, połączone z obrotem. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły ciężkości. Osuwiska są szczególnie częste w obszarach o sprzyjającej im budowie geologicznej, gdzie warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych występują naprzemiennie. Miejsca występowania osuwisk to naturalne stoki i zbocza dolin i zbiorników wodnych, obszary źródłowe rzek (gdzie erozja wsteczna zwiększa spadek terenu), skarpy wykopów i nasypów oraz wyrobisk. Do zjawisk wywołujących osuwisko należą: wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami, podcięcie stoku przez erozję, np. w dolinie rzecznej lub w wyniku działalności człowieka, np. przy budowie drogi, nadmierne obciążenie stoku, np. przez zabudowę, wibracje związane np. z robotami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami, trzęsienia ziemi. Osuwiska podobnie jak powodzie klasyfikowane są jako katastrofy naturalne. Ryzyko wystąpienia osuwisk i straty z nimi związane można minimalizować poprzez wykorzystywanie posiadanej wiedzy, systemów ostrzegania, sprzęt i nowoczesne technologie. W 2006 r. na zlecenie Ministra Środowiska ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uruchomiono przedsięwzięcie pn. System Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO). Jego podstawowym celem jest rozpoznanie, udokumentowanie i zaznaczenie na mapie w skali 1 : 10 000 wszystkich osuwisk oraz terenów potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi w Polsce oraz założenie systemu monitoringu wgłębnego i powierzchniowego na 100 wybranych osuwiskach. Wyniki Projektu mają pomóc w zarządzaniu ryzykiem osuwiskowym, czyli w ograniczeniu w znacznym stopniu szkód i zniszczeń wywołanych rozwojem osuwisk poprzez zaniechanie budownictwa drogowego i mieszkaniowego w obrębie aktywnych i okresowo aktywnych osuwisk. 69 Dla miasta Bydgoszczy została opracowana mapa zagrożeń ruchami masowymi. Zagrożenia ruchami masowymi występują w następujących jednostkach urbanistycznych miasta: Fordon – występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami. Większa część terenu charakteryzują się średnim stopniem zagrożenia ruchami masowymi, jedynie niewielki fragment ma wysoki stopień zagrożenia, Opławiec – równolegle do ul. Sanatoryjnej występują również skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagrożenia, natomiast wzdłuż lewego brzegu Brdy występują zarówno skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagrożenia, skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia ruchami masowymi oraz na niewielkich fragmentach występują skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagrożenia, Smukała – wzdłuż prawego brzegu Brdy występują skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagrożenia. Równolegle do ulicy Agrestowej występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagrożenia ruchami masowymi, Piaski – wzdłuż brzegu Brdy występują zarówno skarpy wykształcone w piaskach (o niskim stopniu zagrożenia), w glinach zwałowych z piaskami (o średnim stopniu zagrożenia) jak również skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej (o wysokim stopniu zagrożenia), Osowa Góra – występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia oraz skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagrożenia ruchami masowymi, Jachcice – wzdłuż prawego brzegu Brdy występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia ruchami masowymi, Jary – równolegle do ul. Nakielskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia ruchami masowymi, wzdłuż ul. Nasypowej oraz w Parku Księżycowym występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagrożenia, Miedzyń - równolegle do ul. Nakielskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia ruchami masowymi, w niewielkich fragmentach występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagrożenia oraz skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagrożenia Wilczak – wzdłuż ul. Na Wzgórzu i Seminaryjnej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o niskim stopniu zagrożenia ruchami masowymi, Szwedorowo – na Wzgórzu J.H. Dąbrowskiego oraz równolegle do ul. Wały Jagiellońskie występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia. Natomiast na skrzyżowaniu ul. Wały Jagiellońskie z Kujawską występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagrożenia, Myślęcinek – w Leśnym Parku Kultury i Wypoczynku występuje najwięcej skarp zagrożonych ruchami masowymi, są to zarówno skarpy wykształcone w piaskach, gliny zwałowe z piaskami oraz iły serii poznańskiej o niskim lub średnim stopniu zagrożenia, Las Gdański – występują skarpy wykształcone w piaskach oraz gliny zwałowe z piaskami o średnim stopniu zagrożenia, Wzgórze Wolności – równolegle do ul. Toruńskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia. Natomiast wzdłuż ul. Jana Pawła II występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagrożenia i skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia, Wyżyny – wzdłuż ul. W. Bełzy występują skarpy wykształcone z piasków o niskim stopniu zagrożenia oraz skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia, Kapuściska – równolegle do ul. Nowotoruńskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagrożenia, wzdłuż al. Planu 6-letniego występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagrożenia ruchami masowymi, Zimne Wody - wzdłuż ul. Nowotoruńskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami oraz skarpy wykształcone w piaskach o niskim lub średnim stopniu zagrożenia ruchami masowymi. Od Brdy, pomiędzy ul. Nowotoruńską a linią kolejową występują skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagrożenia ruchami masowymi. Szczegółowo tereny zagrożenia ruchami masowymi zostały przedstawione na mapach w skali 1:10 000 (załącznik nr 1). 70 Tabela 39 Jednostka adm. Rok Zawartość makroelementów w glebach Ilość przebadany ch gosp prób od. ek Zawartość Odczyn /pH Potrzeby wapnowania Fosforu Potasu Magnezu bkw kw lkw ob zas K P W O Z BN N Ś W BW BN N Ś W BW BN N Ś W BW 26 12 35 37 8 8 18 8 12 4 58 31 19 15 27 8 61 23 8 0 8 15 19 46 5 15 2008 7 2009 4 6 17 0 0 50 33 17 0 0 0 83 0 17 0 17 66 0 33 17 17 33 0 17 0 17 66 2010 5 12 8 17 17 25 33 8 8 9 0 75 8 8 42 17 25 17 25 0 0 58 8 25 9 25 33 2011 5 38 5 18 32 37 8 11 3 18 18 50 16 29 18 11 26 18 45 21 8 8 0 5 11 37 47 21 82 9 22 29 27 13 13 5 13 10 59 18 22 20 17 23 31 34 13 5 17 6 13 21 23 37 Średnia dla powiatu 8 26 36 20 10 12 13 17 18 40 4 22 29 19 26 10 28 33 16 13 10 25 31 17 17 Średnia dla województwa 8 21 30 24 17 12 11 13 15 49 3 17 23 20 37 12 28 31 14 15 10 23 31 19 17 Bydgoszcz Średnia dla Bydgoszczy Odczyn: bkw – bardzo kwaśny, kw – kwaśny, lkw – lekko kwaśny, ob – obojętny, zas – zasadowy. Potrzeby wapnowania: K – konieczne, P – potrzebne, W – wskazane, O – ograniczyć, Z – zbędne. Zawartość: BN – bardzo niska, N – niska, Ś – średnia, W – wysoka, BW – bardzo wysoka. Źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy. Najważniejsze problemy: 1. Przewaga niskich klas bonitacyjnych gleb 2. Niski poziom przyswajalnego potasu w glebach 3. Zagrożenie wystąpienia masowych ruchów ziemi 4. Duży stopień zagrożenia erozją wodną gleb położonych w strefach krawędziowych dolin rzecznych 5. Zanieczyszczenie gleb wzdłuż ciągów komunikacyjnych i w okolicy zakładów przemysłowych 71 4.5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi Miasto nie jest zasobne w surowce mineralne, na podstawie dotychczasowych badań geologicznych na terenie miasta nie ma udokumentowanych złóż kopalin podstawowych, udokumentowano natomiast złoża kopalin pospolitych. Eksploatacja tych kopalin odbywała się na terenie miasta od XIX wieku, lecz najintensywniej była prowadzona w połowie XX wieku. Część złóż została już częściowo lub całkowicie wyeksploatowana, a teren obecnie jest zabudowany. Do kopalin pospolitych występujących na terenie miasta należą: surowce ilaste ceramiki budowlanej - surowce do produkcji ceramiki budowlanej występują na terenie całego kraju. Dotychczasowa eksploatacja złoża surowców ilastych „FORDON” na terenie Bydgoszczy została zakończona. Cegielnie Polskie Sp. z o.o. wygasiły koncesje – decyzja Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 10 stycznia 2012 r., znak: ŚGV.ŁK.7422.72.2011. piaski i żwiry - naturalne kruszywa piaszczysto-żwirowe dzielą się na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube obejmujące żwiry i pospółki (kruszywo piaszczysto-żwirowe) oraz kruszywa drobne – piaszczyste. Kopaliny były wydobywane do końca lat 60-tych ze złoża Bydgoszcz Wschód. W latach 2010-2011 Urząd Miasta w Bydgoszczy nie wydał żadnych koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż oraz na wydobywanie kopalin. W 2011 r. wydano jedną negatywną opinię w sprawie wydania koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złoża kopaliny pospolitej na terenie miasta Bydgoszczy przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu. Od kilku lat prowadzone jest także eksploatacja kruszywa naturalnego z dna rzeki Wisły (km 774,0-778,0) w rejonie Starego Fordonu. Wydobywanie kruszywa z rzeki nie podlega ustawie prawo geologiczne i górnicze, a wydobywane kruszywo nie jest kopaliną pospolitą. 5. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA 5.1. Ochrona klimatu i jakość powietrza 5.1.1. Ochrona klimatu Miasto Bydgoszcz dzięki realizacji międzynarodowego projektu o akronimie LAKS „Lokalna Odpowiedzialność za Realizację Celów Protokołu z Kioto” zaczęło podejmować systemowe działania zmierzające do ochrony klimatu zgodnie z ustaleniami protokołu z Kioto oraz celami polityki energetycznoklimatycznej Unii Europejskiej. Informacja nt. projektu znajduje się w rozdziale 8.8.2. W pierwszym etapie określono wielkość emisji z obszaru miasta tak, aby zaplanować działania służące jej ograniczeniu. W związku z tym przeprowadzono inwentaryzację emisji gazów cieplarnianych z terenu miasta, powstałych w związku z aktywnością miasta oraz jego mieszkańców, za lata 2005-2009. Inwentaryzacją objęto emisje gazów cieplarnianych wynikające ze zużycia energii finalnej na terenie miasta. Poprzez zużycie energii finalnej rozumie się zużycie energii paliw kopalnych (na potrzeby gospodarczobytowe, transportowe i przemysłowe), ciepła sieciowego, energii elektrycznej i energii ze źródeł odnawialnych. Inwentaryzacja podzielona została na dwie główne części: emisje związane z aktywnością samorządu lokalnego - emisje, za które Samorząd jest bezpośrednio odpowiedzialny (Urząd Miasta i miejskie jednostki organizacyjne), emisje związane z aktywnością społeczeństwa - wszystkie pozostałe emisje gazów cieplarnianych, których źródłem jest działalność społeczeństwa i przedsiębiorstw w granicach administracyjnych miasta (mieszkalnictwo, handel i usługi, przemysł, transport, gospodarka odpadami, rolnictwo). Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji wyliczono całkowitą emisję gazów cieplarnianych z terenu miasta Bydgoszczy. 72 Tabela 40 Całkowita emisja gazów cieplarnianych z terenu miasta – w tonach ekwiwalentu dwutlenku węgla (MgCO2e) Rok 2005 Całkowita emisja w tym: Emisja wynikająca z aktywności samorządu 2006 2007 2008 2009 3 175 378 3 344 946 3 409 814 3 525 976 3 600 539 206 754 202 560 198 045 234 866 232 236 Źródło: Raport z inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych dla miasta Bydgoszczy. Emisja gazów cieplarnianych z obszaru miasta wykazuje stałą tendencję wzrostową, zgodnie z ogólnokrajowym trendem emisji. W latach 2005-2009 emisja wzrosła o 425 161 ton CO2e, co stanowi wzrost o 13,4% w stosunku do roku bazowego (2005). Zgodnie z trendami krajowymi wzrost emisji z obszaru Bydgoszczy wywołany jest przede wszystkim wzrostem zużycia energii elektrycznej oraz przez zwiększone emisje z sektora transportowego (większa ilości aut i zwiększona intensywności użytkowania pojazdów). Ślad węglowy mieszkańców Statystycznie na jednego mieszkańca przypadało w roku 2005 ok. 8,67 MgCO2e (poniżej średniej krajowej), podczas gdy już w roku 2009 było to 10,07 MgCO2e (blisko średniej krajowej – ok. 10,3 MgCO2e na jednego mieszkańca). Kolejnym, bardzo ważnym krokiem było opracowanie strategicznego planu, zawierającego odpowiednie działania, które miasto wprowadzi w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych i adaptacji do zmian klimatu. W dniu 3 listopada 2010 roku Rada Miasta Bydgoszczy przyjęła uchwałą nr LXXVIII/116410 Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu (w skrócie Plan Ochrony Klimatu). Plan ten określa działania przewidziane do wdrożenia do 2020 r., które mają przyczynić się do redukcji emisji gazów cieplarnianych z terenu Miasta o 18,7% w stosunku do roku bazowego oraz działania mające na celu adaptację do skutków zmian klimatu. Działania proponowane w Planie skierowane są do wszystkich organów miasta, miejskich jednostek organizacyjnych, spółek z udziałem miasta, jak również do obywateli oraz firm i instytucji działających na terenie miasta. Działania ujęte w Planie Ochrony Klimatu można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy rodzaj to działania, których efektem końcowym jest poprawa efektywności energetycznej, a więc w konsekwencji zmniejszenie ilości zużywanej energii i redukcja gazów cieplarnianych. Drugi rodzaj to działania mające na celu zmianę lokalnej struktury na taką, w której efekt końcowy (zmniejszenie emisji) uzyskuje się poprzez zmianę sposobu generacji wykorzystywanej energii. Działania drugiego typu uwzględniają wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, a także źródeł emitujących mniej gazów cieplarnianych niż używane obecnie np. zastąpienie starych kotłów węglowych, nowymi kotłami retortowymi lub też poprzez zastosowanie biomasy. W ramach realizacji Planu Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu powstał plan działania w obszarze administracji miasta i jednostek komunalnych oraz w obszarze funkcjonowania miasta jako całości. W zakresie działalności władz miasta istnieje możliwość redukcji emisji gazów cieplarnianych o ponad 43% w stosunku do całej emisji, za którą odpowiada administracja i spółki komunalne w roku 2005. Największy udział w tej emisji mają budynki publiczne, w obszarze tym istnieje też największy potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych (działania termomodernizacyjne, realizacja planu działań na rzecz ograniczenia energochłonności). Ponadto redukcja emisji gazów cieplarnianych może być osiągnięta przez działania m.in. w zakresie modernizacji taboru tramwajowego oraz wymiany części autobusów MZK na pojazdy napędzane paliwami ekologicznymi, optymalizację oświetlenia ulic, przeprowadzenie kampanii informacyjnej wśród pracowników dot. oszczędności wody, recyklingu, realizację zielonych zamówień publicznych. W zakresie oddziaływania społeczeństwa proponowane są do przeprowadzenia działania m.in. w zakresie: prowadzenia kampanii informacyjno-promocyjnej nt. korzyści z działań powodujących zwiększenie efektywności energetycznej oraz stosowania odnawialnych źródeł energii, założenie info-portalu miejskiego z praktycznymi informacjami jw. dla mieszkańców, realizacja działań w ramach Programu Ochrony Powietrza (likwidacja kotłów węglowych i podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, wymiana starych kotłów węglowych na ekologiczne), dofinansowanie kolektorów słonecznych), działania z zakresu transportu publicznego (dostępność i promocja komunikacji publicznej, promocja ruchu rowerowego, tworzenie stref tylko dla pieszych, wprowadzenie serwisu informacyjnego nt. zintegrowanego transportu publicznego, usprawnienie systemu komunikacyjnego miasta poprzez modernizację ulic i ciągów komunikacyjnych). 73 Termomodernizacje budynków Termomodernizacja to zespół przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie zużycia energii na ogrzewanie budynku, przez zastosowanie różnego rodzaju usprawnień. Skuteczna termomodernizacja powinna być przeprowadzona w taki sposób, aby poza wymaganiami poprawy cech użytkowych zapewnić wymagany poziom izolacyjności cieplnej. Tabela 41 Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termomodernizacyjnych Sposób uzyskania oszczędności Obniżenie zużycia ciepła Wprowadzenie w węźle cieplnym automatyki i urządzeń sterujących 5 ÷ 15 % Wprowadzenie hermetyzacji instalacji, przeprowadzenie regulacji hydraulicznej i zamontowanie zaworów w pomieszczeniach 10 ÷ 20 % Wprowadzenie podzielników kosztów 10 % Wprowadzenie ekranów za grzejnikami 2÷3% Uszczelnienie drzwi i okien 3÷5% Wymiana okien na okna o niższym współczynniku przenikania ciepła 10 ÷ 15 % Izolacja zewnętrznych przegród budowlanych 10 ÷ 15 % Źródło: Poprawa efektywności użytkowania ciepła grzewczego elementem wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju - Dr hab. inż. Jan Norwisz, dr inż. Aleksander D. Panek. W 2010 r. Urząd Miasta w Bydgoszczy oraz miejskie jednostki organizacyjne zrealizowały zadania termomodernizacyjne polegające na izolacji ścian budynków (SPZOZ Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. Dr. E Warmińskiego, Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o., Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej, Bydgoskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o.), wymianie starych okien na okna o mniejszych stratach cieplnych (m.in. SPZOZ Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. Dr. E Warmińskiego, Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o., Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej, Bydgoskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o., Zespoły Szkół nr 23, 30, 34), zastosowaniu kompaktowych energooszczędnych żarówek (m.in. Powiatowy Urząd Pracy, Urząd Miasta Bydgoszczy, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej). Natomiast w 2011 roku przeprowadzono inwestycje w zakresie termomodernizacji dot. izolacji ścian budynków (m.in. Bydgoski Ośrodek Rehabilitacji, Terapii Uzależnień i Profilaktyki BORPA, Zespół Żłobków Miejskich, Bydgoskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o., budynki w Zarządzie Wydziału Edukacji), wymiany starych okien na okna o mniejszych stratach cieplnych (Schronisko dla Zwierząt, Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o., budynki w zarządzie Wydziału Edukacji), zastosowano energooszczędne źródła światła. W ramach projektu opracowano również Bilans Klimatyczny dla Miasta Bydgoszczy, który został przyjęty uchwałą nr IX/51/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 23 marca 2011 roku. Raport ten ocenia wpływ zastosowanych działań i związanych z tym kosztów na redukcję emisji gazów cieplarnianych, aby osiągnąć cel redukcji. Na podstawie otrzymanych danych z jednostek realizujących działania Planu Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu określono, że w 2010 roku uzyskano redukcję emisji gazów cieplarnianych na poziomie powyżej 3 758 ton CO2 (0,12%).Ocena ta zawiera tylko bezpośrednie efekty działań, bez uwzględnienia efektów pośrednich np. w zakresie edukacji. Łącznie na realizację Planu Ochrony Klimatu wydano w 2010 roku ponad 24,75 mln PLN. Bezpośrednio uzyskane oszczędności w wydatkach na energię ocenia się na 1,38 mln PLN. Efekty ekologiczne oceniono pośrednio na poziomie 112 755 PLN. 5.1.2. Jakość powietrza Stan wyjściowy Zanieczyszczenia powietrza to wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi składnikami. Do zanieczyszczeń powietrza zalicza się również substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale występujące w znacznie zwiększonych ilościach. Źródła zanieczyszczeń powietrza możemy podzielić ze względu na pochodzenie na dwie grupy: pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego. Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w Bydgoszczy jest emisja antropogeniczna, wynikająca z działalności człowieka. Oprócz działalności człowieka, czynnikiem mogącym mieć negatywny wpływ na jakość powietrza są uwarunkowania klimatyczne i meteorologiczne. Układ wysokiego ciśnienia, małe zachmurzenie, niska temperatura, brak opadów a także mała prędkość wiatru może sprzyjać tworzeniu się 74 zastoisk wysokich stężeń zanieczyszczeń. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są: emisja przemysłowa, emisja niska i emisja komunikacyjna. Emisja punktowa jest to emisja zorganizowana, pochodząca z działalności przemysłowej. Jej źródła energetyczne to elektrociepłownie, kotłownie oraz źródła technologiczne (zakłady przemysłowe). Z procesów energetycznego spalania paliw do atmosfery emitowane są przede wszystkim: dwutlenek siarki, tlenki azotu, pyły, tlenek węgla oraz dwutlenek węgla. Źródła przemysłowe wprowadzają do powietrza substancje gazowe i pyłowe oraz związki organiczne, nieorganiczne, metale ciężkie i substancje specyficzne. Według danych GUS w 2010 roku emisja zanieczyszczeń ogółem z terenu miasta wynosiła 1 209,65 tys Mg/rok i w porównaniu z rokiem wcześniejszym wzrosła o 6,3%. Udział procentowy miasta Bydgoszczy w ogólnej emisji zanieczyszczeń z terenu województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku wynosił 20,6% i był wyższy o 2,7% w porównaniu z rokiem wcześniejszym. Według stanu na koniec 2009 r. w zainstalowanych urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń powietrza w województwie kujwsko-pomorskim zatrzymano 99,1% wytworzonych pyłowych zanieczyszczeń oraz 39,6% wytworzonych gazowych zanieczyszczeń. Natomiast w Bydgoszczy w urządzeniach do redukcji zatrzymano 99,0% zanieczyszczeń pyłowych i 13,3% zanieczyszczeń gazowych. Tabela 42 Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych* na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Emisja zanieczyszczeń pyłowych [tys Mg/rok] 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ogółem 2,02 1,27 0,95 0,59 0,68 0,74 ze spalania paliw 1,98 1,23 0,91 0,55 0,64 0,70 Emisja zanieczyszczeń gazowych [tys Mg/rok] 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ogółem 1 474,85 1 381,18 1 277,58 1 132,28 1 132,62 1 208,91 dwutlenek węgla 1 460,86 1 367,66 1 264,51 1 122,32 1 122,62 1 197,69 dwutlenek siarki 8,70 9,52 9,13 6,63 6,43 7,11 tlenki azotu 3,21 3,21 3,17 2,76 2,94 3,11 tlenek węgla 1,80 0,50 0,47 0,35 0,45 0,82 Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji [tys Mg/rok] 2005 pyłowe gazowe 2006 2007 2008 2009 2010 100,34 95,07 103,24 73,66 65,33 73,29 1,01 1,21 1,18 1,05 1,54 1,54 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL GUS. * dane o emisji z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza dotyczą zanieczyszczeń wprowadzonych w sposób zorganizowany (tzn. z wszelkiego rodzaju urządzeń technologicznych i ogrzewczych za pośrednictwem emitorów-kominów, wyrzutni wentylacyjnych) oraz w sposób niezorganizowany (z hałd, składowisk, w toku przeładunku substancji sypkich lub lotnych, z hal produkcyjnych itp.). 75 Wielkość emisji [Mg/rok] Wielkość emisji [Mg/rok] 2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2005 Rok 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Emisja zanieczyszczeń pyłowych Wykres 11 1600000 1400000 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 Emisja zanieczyszczeń gazowych Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Analizując wielkość emisji w latach 2005-2010 można zauważyć, że emisja zanieczyszczeń zarówno pyłowych jak i gazowych od 2005 do 2008 roku systematycznie spadała, natomiast począwszy od 2008 roku zaczęła systematycznie rosnąć. Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska miasto Bydgoszcz zajmuje pierwsze miejsce wśród miast na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim pod względem wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. Największą instalacją energetycznego spalania paliw o mocy nominalnej powyżej 50 MW w Bydgoszczy jest PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz, ul. Energetyczna 1 85-950 Bydgoszcz, który podlega obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego i realizuje program ograniczania emisji substancji gazowych i pyłowych. Bydgoski oddział składa się z trzech elektrociepłowni. Urząd Miasta w Bydgoszczy w 2010 roku wydał 26 decyzji administracyjnych na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, w 2011 roku wydano 17 decyzji, a w 2012 roku według stanu na dzień 31 marca wydano 3 decyzje. Zestawienie decyzji przedstawiono w załączniku nr 4. Emisja powierzchniowa jest to emisja pochodząca z sektora bytowego i nazywana jest również emisją niską Jej źródłami są lokalne kotłownie i paleniska domowe. Do powietrza emitowane są duże ilości dwutlenku siarki, tlenku azotu, sadzy, tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych, jednak największy problem stanowi emisja pyłu z sektora bytowego. W Bydgoszczy realizowane są przedsięwzięcia zmierzające do ograniczania emisji powierzchniowej, czyli tzw. niskiej emisji, polegające na: likwidacji istniejących na terenie miasta kotłów lub pieców węglowych i zastąpienie ich ekologicznymi urządzeniami grzewczymi, które przyczynią się do zmniejszenia udziału stężenia: pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu oraz benzo(a)piranu powstającego m.in. podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności, podłączeniu obiektów do miejskiej sieci cieplnej, termomodernizacja budynków. Od 2006 roku Urząd Miasta w Bydgoszczy udziela dofinansowania dla osób fizycznych na wymianę pieców lub kotłów węglowych na ekologiczne urządzenia grzewcze. Zasady udzielania dofinansowania zostały określone w uchwale nr IX/66/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 23 marca 2011 roku (opublikowana w Dz. Urz. Kuj.-Pom. Nr 85, poz. 633 z dn. 08.04.2011 r.). W latach 2006-2011 udzielono dotacji na kwotę 1 651 887,50 zł. Miasto Bydgoszcz zaopatrywane jest w ciepło przez miejski system ciepłowniczy zarządzany przez Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Bydgoszczy (KPEC). System ciepłowniczy składa się z 18 kotłowni lokalnych o łącznej zainstalowanej mocy 5,8 MW, w których stosuje się paliwo gazowe oraz dwie ciepłownie o łącznej zainstalowanej mocy 45,6 MW, w których stosuje się jako paliwo węgiel kamienny. Długość sieci na terenie miasta wynosi 386,6 km. Produkcją ciepła dla miejskiej sieci ciepłowniczej w Bydgoszczy zajmuje się także ciepłownia Białe Błota, która terytorialnie należy do gminy Białe Błota. Zainstalowana moc ciepłowni wynosi 36,8 MW, a stosowanym paliwem jest węgiel kamienny. Innymi sposobami zaopatrywania miasta w ciepło to systemy będące własnością zakładów przemysłowych, szpitali i innych firm oraz indywidualne źródła ciepła zaspokajające potrzeby własne domu lub mieszkania. 76 Tabela 43 Procentowy udział odbiorców ciepła na terenie Bydgoszczy w latach 2010 i 2011 2010 rok 2011 rok Odbiorca % udział Budownictwo mieszkaniowe 67,1 67,9 Jednostki oświatowe 9,8 8,8 Służba zdrowia 1,5 1,6 Jednostki administracji publicznej 4,6 4,8 Handel i usługi 13,7 13,7 Przemysł 3,3 3,2 Źródło: Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. (pismo z dnia 30.03.2012 Nr EO/36/12/2399 KPEC w 2011 roku dostarczał ciepło głównie dla budownictwa mieszkaniowego, w następnej kolejności dla handlu i usług oraz dla jednostek oświatowych. W dużej mierze emisję zanieczyszczeń powietrza generuje emisja niska z gospodarstw domowych. Mieszkania ogrzewane są indywidualnymi kotłowniami z wykorzystaniem jako paliwa gazu ziemnego, oleju opałowego i paliwa stałego. Stosowanie niskiej jakości węgla lub spalanie śmieci powoduje wzrost stężenia dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w powietrzu. Emisja liniowa jest to emisja, którą generuje transport prywatny i publiczny. Ze środków komunikacji do powietrza emitowane są głównie: tlenki azotu, pyły, węglowodory aromatyczne i tlenek węgla. Emisja liniowa powstaje z procesów spalania paliw w pojazdach oraz w trakcie towarzyszących ruchowi zjawisk (ścieranie nawierzchni dróg, opon, okładzin), a także w wyniku unosu pyłu z dróg. Najbardziej zagrożone na emisję liniową są duże miasta takie jak Bydgoszcz, w których odnotowuje się bardzo duże natężenie ruchu. W mieście według danych GUS w 2010 roku było zarejestrowanych 212 011 samochodów. Dodatkowo codziennie przez miasto przejeżdża duża ilość pojazdów w stosunku do pozostałych obszarów województwa kujawsko-pomorskiego, ponieważ Bydgoszcz jest ważnym węzłem komunikacyjnym, w którym przecinają się drogi krajowe nr 5 i 10. Istotnym elementem wpływającym na wielkość emisji liniowej w mieście jest również ruch tranzytowy. Poza tym stan techniczny pojazdów oraz brak płynności ruchu, szczególnie w szczytach komunikacyjnych, przy istniejącej przepustowości dróg w mieście powoduje, że zwiększają się emisje zanieczyszczeń komunikacyjnych. Na terenie Bydgoszczy występuje również przekroczenie poziomu docelowego benzo(α)pirenu w powietrzu. Głównym źródłem benzo(α)pirenu jest niepełne spalanie paliw stałych, w tym przede wszystkim węgla i drewna w paleniskach domowych, w szczególności w piecach kaflowych oraz otwartych kominkach. Benzo(α)piren jest wprowadzany do powietrza także w wyniku działalności gastronomicznej (np. restauracje). Emisja benzo(α)pirenu z takich obiektów zależy od metody smażenia mięsa, zawartości tłuszczu w mięsie i typu wentylacji. Innymi źródłami emisji benzo(α)pirenu do powietrza są: pożary lasów, wypalanie łąk i ściernisk, spalanie śmieci i opon na otwartym powietrzu, pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, budowlane, przemysłowe, samoloty. Dużym problemem występującym na terenie Bydgoszczy jest zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki tej substancji, wielu źródeł jej emisji oraz transgranicznego charakteru (cząstki pyłu transportowane są na duże odległości, nawet do 1000 km). Emisję liniową powiązaną z komunikacją oraz emisję rozproszoną z niskich źródeł jest bardzo trudno ograniczyć, a to właśnie te emisje mają największy wpływ na poziomy stężeń pyłu PM10 na terenie miasta. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy co roku dokonuje oceny stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. W 2010 roku WIOŚ w Bydgoszczy prowadził monitoring podstawowych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na trzech automatycznych stacjach pomiarowych zlokalizowanych w Bydgoszczy przy ulicy Warszawskiej, ul. Berlinga i przy Placu Poznańskim. Natomiast WSSE prowadził monitoring przy ul. Ujejskiego 75, Wincentego Pola 19, Kaliskiego i Morskiej. Zakłady Chemiczne ZACHEM w Bydgoszczy wykonały pomiary zanieczyszczeń w dwóch punktach: przy ul. Hutniczej i Wojska Polskiego. W tabeli poniżej zestawiono wyniki pomiarów średnich rocznych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. 77 Zestawienie stężeń zanieczyszczeń powietrza w Bydgoszczy z 2009 i 2010 r. Stężenie średnie roczne Lokalizacja stacji Zanieczyszczenie 2009 rok 2010 rok 3 μg/m Bydgoszcz SO2 15,6 4,1 Plac Poznański NO 34,3 27,1 50,8 NO2 27,6 NOx 103,2 69,1 pył zawieszony (PM10) 39,2 38,7 CO 694,9 823,0 O3 33 42,2 8,9 benzen 1,3 toluen 8,2 1,8 m,p-ksylen 6,5 0,6 o-ksylen 0,32 0,1 etylobenzen 0,54 0,1 ołów * 0,023 0,017 kadm * 0,001 0,0007 nikiel * 0,0031 0,0061 arsen * 0,0021 0,0044 0,0028 0,0039 benzo-a-piren * Bydgoszcz pył zaw. PM2,5 19,9 Ul. Berlinga Bydgoszcz SO2 10,3 7,6 ul. Warszawska 10 NO2 28,8 25,0 NOx 48,7 30,1 NO 13 8,7 59,5 61,1 pył zawieszony (PM10) 20,3 27,7 pył zawieszony (PM2.5) CO 1363,9 O3 39,0 31,8 Bydgoszcz SO2 1,4 2,8 ul.Ujejskiego 75 NO2 19,9 21,1 (Szpital Biziela) fluor 0,9 pył zawieszony PM10 15,9 18,6 0,0023 0,0026 benzo-a-piren * ołów * 0,05 0,06 chrom * 0,003 kadm * 0,001 0,0009 nikiel * 0,004 0,0061 0,044 0,0091 arsen * benzen 2,2 3,0 Bydgoszcz SO2 0,5 ul. Wincentego NO2 17,6 Pola 19 pył zaw. PM10 32,8 32,1 0,0043 0,0061 benzo-a-piren * Bydgoszcz SO2 0,5 0,2 ul. Kaliskiego NO2 14,2 16,0 pył zawieszony BS 5,8 5,5 formaldehyd 3,5 5,5 benzen 3,4 Bydgoszcz SO2 0,4 0,1 ul. Morska 2 NO2 19,0 19,6 pył zawieszony BS 6,8 7,2 formaldehyd 3,7 5,3 benzen 2,0 1,9 Bydgoszcz SO2 1,1 ul.Wojska Polskiego NO2 14,2 46 pył zawieszony BS 5,6 toulen 5,4 - Tabela 44 78 Lokalizacja stacji Bydgoszcz Ul. Hutnicza 89 (Pomiar wykonany przez Zakłady Chemiczna ZACHEM) Bydgoszcz Ul. Wojska Polskiego 46 (Pomiar wykonany przez Zakłady Chemiczna ZACHEM) Stężenie średnie roczne 2009 rok 2010 rok 3 μg/m 4,5 2,9 1,3 2,9 14,2 7,0 2,2 8,2 4,5 19,4 25,5 6,9 7,6 Zanieczyszczenie ksylen formaldehyd chlor chlorowodór benzen chlor chlorowodów kwas siarkowy NO2 Chlor Fosgen Chlorowodów Kwas siarkowy NMHC (wppm) 0,17 0,09 0,83 0,03 0,01 0,21 0,11 0,29 2,58 0,64 * - w pyle zawieszonym PM10 Źródło: „Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz 2010. Na podstawie uzyskanych w 2010 roku wyników stwierdzono przekroczenie średniej rocznej dla benzo(α)pirenu oraz pyłów zawieszonych PM10 i PM2.5. Na stacji pomiarowej zlokalizowanej przy Placu Poznańskim odnotowano przekroczenia stężenia średniorocznego dla benzo(α)pirenu. W porównaniu do roku 2009 do wartości dopuszczalnych spadło stężenie dwutlenku azotu i benzenu. Natomiast wzrost odnotowano w przypadku tlenku węgla, ozonu, niklu, arsenu i benzo(α)pirenu. Na stacji pomiarowej przy ul. Warszawskiej 10 odnotowano przekroczenia dla pyłu zawieszonego PM10. Ponadto prowadzone były pomiary pyłu PM2,5. Dyrektywa 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE) ustanowiła poziom docelowy i poziom dopuszczalny 3 dla PM2,5 – 25,0 µg/m . Wartość średnia roczna na stacji przy ul. Warszawskiej wynosiła w 2010 roku 27,7 3 µg/m . W porównaniu do roku 2009 nastąpił wzrost rocznego średniego stężenia zarówno dla pyłu PM10 jak i dla PM2,5. Pozostałe monitorowane zanieczyszczenia były w mniejszych stężeniach. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna prowadziła monitoring na czterech stacjach pomiarowych. Na stacji zlokalizowanej przy ul. Ujejskiego 75 odnotowano przekroczenia dla bezno(a)pirenu oraz dla arsenu. Pozostałe zanieczyszczenia nie przekroczyły dopuszczalnych norm ale w porównaniu do roku 2009 odnotowano niewielki wzrost ich stężenia w powietrzu. Na stacji pomiarowej przy ul. Wincentego Pola 19 również odnotowano przekroczenia dla benzo(a)pirenu. W porównaniu do roku wcześniejszego stężenie tego zanieczyszczenia wzrosło. W Bydgoszczy podwyższone stężenia zarejestrowano w punktach zlokalizowanych w otoczeniu domów jednorodzinnych, gdzie dominuje zwarta zabudowa mieszkaniowa, a największy wpływ na stężenia ma emisja niska. Rejon Śródmieścia na tle innych dzielnic mieszkaniowych miasta Bydgoszczy wykazuje podwyższone stężenia zanieczyszczeń, z uwagi na słabe warunki przewietrzania, zwartą zabudowę mieszkaniową oraz intensywny ruch pojazdów. Wśród czterech największych miast województwa kujawsko-pomorskiego, najwyższe stężenie NO2 z pomiarów pasywnych uzyskano dla miasta Bydgoszczy. Analizując wyniki pomiarów z wielolecia można zauważyć, że jakość powietrza na terenie Bydgoszczy nie uległa poprawie, a wyniki stężeń pozostają na podobnym poziomie. W stosunku do 2008 roku stężenie dwutlenku azotu wzrosło o 11,8%. Ocena jakości powietrza atmosferycznego Roczna ocena jakości powietrza atmosferycznego za rok 2010 wykonana została w oparciu o ustawę z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz.150 z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska do tej ustawy. W ocenie rocznej za rok 2010 uwzględniono nowy podział kraju na strefy, określony w założeniach do projektu oraz w projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, z dnia 11 stycznia 2011 roku. W dokumentach tych zawarto transpozycję Dyrektywy 2008/50/WE do prawa polskiego. Według nowego podziału strefami są: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., 79 miasto o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., pozostały obszar województwa nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Zgodnie z tą zasadą w województwie kujawsko–pomorskim wydzielono 4 strefy: aglomerację bydgoską, miasto Toruń, miasto Włocławek strefę kujawsko–pomorską. Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego i celu długoterminowego: poziom dopuszczalny - jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i który po tym terminie nie powinien być przekraczany; poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza, poziom docelowy - jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych; poziom ten określa się w celu zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość, poziom celu długoterminowego - jest to poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych, margines tolerancji – oznacza procentowo określoną część poziomu dopuszczalnego, o którą poziom ten może zostać przekroczony, zgodnie z warunkami ustanowionymi w Dyrektywie 2008/50/WE. Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegających ocenie na terenie strefy (dla kryteriów: poziom dopuszczalny i poziom docelowy) jest zaliczenie strefy do jednej z poniżej wymienionych klas: klasa A – jeżeli stężenia zanieczyszczeń nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych, klasa B – jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji, klasa C – jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, albo przekraczają poziomy docelowe. W przypadku poziomów celów długoterminowych dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas: klasa D1 – jeżeli stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 – jeżeli stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego. Dla stref, w których został przekroczony poziom dopuszczalny, powiększony o margines tolerancji albo poziom docelowy, sejmik województwa określa w drodze uchwały program ochrony powietrza (POP). Natomiast dla stref, w których poziom substancji w powietrzu mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym, powiększonym o margines tolerancji, marszałek województwa określa przyczyny przekroczenia poziomów dopuszczalnych i informuje ministra właściwego do spraw środowiska o działaniach podejmowanych w celu zmniejszenia emisji tych substancji. W przypadku wystąpienia na obszarze województwa stref, w których odnotowano przekroczenie poziomu celu długoterminowego, osiągnięcie poziomów celu długoterminowego jest jednym z celów wojewódzkich programów ochrony środowiska. Zakres oceny rocznej wykonanej na potrzeby ustalenia dotrzymywania standardów imisyjnych dla poszczególnych zanieczyszczeń jest analizą wielkości stężeń za 2010 r. Ocenę wykonano według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia dla: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu, ozonu, pyłu PM10, ołowiu w PM10, 80 arsenu w PM10, kadmu w PM10, niklu w PM10, benzo(a)pirenu w pyle PM10, pyłu PM2,5. oraz kryteriów określonych w celu ochrony roślin dla: dwutlenku siarki, tlenku azotu, ozonu Według klasyfikacji dokonanej ze względu na ochronę zdrowia ludzi wszystkie 4 strefy w województwie znalazły się w klasie C, w tym również strefa aglomeracja bydgoska. Skutkuje to koniecznością sporządzenia programów ochrony powietrza. Uchwałą nr XVI/302/11 Sejmiku Województwa KujawskoPomorskiego z dnia 19 grudnia 2011 roku zostały określone programy ochrony powietrza dla 15 stref województwa kujawsko-pomorskiego w tym również dla aglomeracji bydgoskiej, pod względem przekroczeń docelowych benzo(a)pirenu. O zaliczeniu strefy aglomeracji bydgoskiej do niekorzystnej klasy C w 2010 roku zadecydowały: pył zawieszony PM10 i benzo(a)piren, w punktach pomiarowych przy ul. Wincentego Pola i Placu Poznańskim oraz arsen w punkcie pomiarowym przy ul. Ujejskiego. Tabela 45 Wynikowe klasy strefy aglomeracja bydgoska dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej za rok 2010 dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi Strefa Aglomeracja bydgoska Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Kryterium – poziom dopuszczalny SO2 NO2 PM10 PM2,5 Pb C6H6 CO A A As Aglomeracja bydgoska C C B A Kryterium – poziom docelowy Benzo(a)piren Cd C A A A Ni O3 A A Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Raportu o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. W aglomeracji bydgoskiej poziomy celu długoterminowego dla ozonu nie zostały przekroczone w przypadku ochrony zdrowia (klasa D1). Klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin nie przeprowadzono dla aglomeracji bydgoskiej. Jedyną strefą, która podlega tej klasyfikacji jest strefa kujawsko-pomorska. W związku z klasyfikacją strefy bydgoskiej w klasie C zachodzi konieczność opracowania programów ochrony powietrza. W tabeli poniżej przedstawiono podstawę do zakwalifikowania strefy do opracowania programu ochrony powietrza oraz obszar, w którym odnotowano przekroczenia. Tabela 46 Podstawa do zakwalifikowania strefy do opracowania programu ochrony powietrza Podstawa zakwalifikowania do POP Obszar przekroczeń Liczba Strefa Czas Obszar Poziom Substancja Nazwa mieszkańców 2 uśrednienia [km ] [tys] Szwederowo, docelowy arsen rok Wzgórze 2,1 43,0 Wolności Bydgoszcz docelowy benzo(a)piren rok 176,0 358,0 Aglomeracja całe miasto bydgoska Śródmieście pył ze Starym dopuszczalny zawieszony 24h Miastem, 2,4 40,0 PM10 Okole, Wilczak Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Raportu o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. Według najnowszych danych z WIOŚ w ocenie rocznej za 2011 rok pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia uwzględniono: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, 81 benzen, ozon, pył PM10, ołów w PM10, arsen w PM10, kadm w PM10, nikiel w PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył PM2,5. Według klasyfikacji dokonanej ze względu na ochronę zdrowia ludzi aglomeracja bydgoska została zaliczona do niekorzystnej klasy C ze względu na pył zawieszony PM10 (ul. Warszawska, Plac Poznański) i bezno(a)piren (Plac Poznański). W aglomeracji bydgoskiej poziomy celu długoterminowego dla ozonu zostały przekroczone w przypadku ochrony zdrowia (klasa D2). O zaliczeniu strefy do niekorzystnej klasy D2 zdecydowało maksymalne stężenie 8-godzinne ozonu na stacji przy ul. Warszawskiej. Klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin nie przeprowadzono dla aglomeracji bydgoskiej. Jedyną strefą, która podlega tej klasyfikacji jest strefa kujawsko-pomorska. 5.1.3. Odnawialne źródła energii Malejące w skali globalnej zasoby surowców mineralnych głównie paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego), szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi i na środowisko spalania paliw konwencjonalnych oraz dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację źródeł energii, spowodowało zwiększone zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii. Udział energii ze źródeł odnawialnych w energii pierwotnej z roku na rok wzrasta. W krajach Unii Europejskiej udział ten w 2009 roku wynosił: Austria – 73,7% Szwecja – 52,8% Finlandia – 47,6% Niemcy – 21,7% W Polsce udział produkcji energii odnawialnej w produkcji energii ogółem w 2010 roku wynosił 10,22% i był wyższy o 1,7% niż rok wcześniej. Według danych GUS w 2010 roku w Polsce wyprodukowano 8 6 870 tys toe energii odnawialnej, z czego najwięcej pochodziło z biomasy (85,3%) i energii wodnej (3,6%). Najważniejszym i najbardziej aktualnym dokumentem dla energetyki w Unii Europejskiej jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, która nakłada na Polskę obowiązek uzyskania 15% udziału energii z OZE w bilansie zużycia energii finalnej w 2020 r. Potencjał zasobów energii wiatrowej Lokalizacja elektrowni wiatrowych głównie zależy od dwóch czynników tj. od zasobu energii wiatru oraz od uwarunkowań przyrodniczo-przestrzennych. Województwo kujawsko-pomorskie posiada bardzo dobre zasoby energii wiatru i znajduje się w znacznej części w II strefie, tzn. o warunkach korzystnych, charakteryzujących się średnioroczną prędkością wiatru 4-6 m/s. Jedynie północno-zachodnia część województwa niewielkim fragmentem znajduje się w III strefie, tzn. o warunkach dość korzystnych, charakteryzujących się średnioroczną prędkością wiatru 3-4 m/s. Ogólnie przyjmuje się, że strefy I-III charakteryzują się korzystnymi warunkami dla rozwoju energetyki wiatrowej. 8 toe – tona oleju ekwiwalentnego (umownego) – stosowana w bilansach międzynarodowych jednostka miary energii. Oznacza ilość energii, jaka może zostać wyprodukowana ze spalenia jednej metrycznej tony ropy naftowej. Jedna tona oleju umownego równa jest 41,868 GJ lub 11,63 MWh. 82 Rysunek 8 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc (Źródło: Ośrodek Meteorologii IMiGW) Do uzyskania realnych wielkości energii użytecznej dla pojedynczych elektrowni wymagane jest występowanie wiatrów o stałym natężeniu i prędkościach powyżej 4 m/s. Ponadto przyjmuje się, że wielkość progowa opłacalności wykorzystania energii wiatru na wysokości 30 m nad powierzchnią gruntu powinna wynosić 1000 kWh/m2/rok (średnia suma energii wiatru na powierzchnię 1 m2 w Polsce wynosi 1000- 1500 kWh/rok). Znaczna część województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się w strefie charakteryzującej się energią wiatru w granicach 1000-1200 kWh/m2/rok. Najbardziej korzystnymi warunkami energetycznymi wiatru charakteryzują się fragmenty południowo-zachodnie i południowo-wschodnie województwa znajdujące się w strefie energii rzędu 1250-1500 kWh/m2/rok, a nawet 1500-2000 kWh/m 2/rok. Województwo charakteryzuje się znacznym odsetkiem terenów użytkowanych rolniczo. Tereny te mogą być wykorzystywane pod budowę elektrowni wiatrowych, z wyłączeniem terenów na których występują 9 ograniczenia środowiskowe, infrastrukturalne i przestrzenne. Mimo, że na terenie Bydgoszczy występują korzystne warunki meteorologiczne dla rozwoju tego rodzaju energetyki obecnie nie planuje się tego typu przedsięwzięć. Potencjał zasobów energii wodnej Potencjał rozwoju energetyki wodnej w województwie kujawsko-pomorskim skupia się wokół największych rzek województwa tj. Wisły, Noteci, Drwęcy i Brdy. Opierając się na danych hydrologicznych (średniorocznych przepływów), a także uwzględniając wielkości spadków cieków, dokonano szacunkowych obliczeń zasobów energetycznych na największych ciekach w województwie. Tabela 47 Zestawienie mocy i zasobów energetycznych rzek na terenie województwa kujawskopomorskiego Moc Zasoby energetyczne Rzeka [MW] [GWh] Wisła 331,60 2 904,82 Noteć 2,60 22,77 Drwęca 9,50 83,22 Brda 15,60 136,66 Źródło: „Zasoby i możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim”. Woda rzek spływa z wyżej położonych terenów do zbiorników wodnych położonych niżej. Przepływ wody spowodowany jest różnicą energii potencjalnej wód rzeki w górnym i dolnym biegu. Energia potencjalna zamienia się w energię kinetyczną płynącej wody. Aby uzyskać energię, przepuszcza się więc wodę rzeczną przez turbiny. Na terenie miasta Bydgoszczy funkcjonują 6 małych elektrowni wodnych. Małe elektrownie wodne są elektrowniami przepływowymi o zainstalowanej mocy mniejszej niż 5 MW. Instaluje się je przy stopniach wodnych (jazach), gdzie wykorzystują przepływ rzeczny, przy niewielkim spadzie. Pracują one generalnie w systemie ciągłym. W tabeli poniżej przedstawiono ich zestawienie. 9 „Zasoby i możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim” 83 Tabela 48 Rodzaje elektrowni wodnych na terenie miasta Bydgoszczy Rodzaj elektrowni Ilość instalacji Elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW Elektrownia wodna przepływowa do 1 MW Elektrownia wodna przepływowa do 5 MW 3 2 1 Moc instalacji [MW] 0,275 1,744 4,000 Źródło: Urząd Regulacji Energetyki. Potencjał zasobów energii słonecznej W Polsce istnieją dość dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Województwo kujawsko-pomorskie w swoim solarnym potencjale energetycznym na tle kraju plasuje się lekko poniżej średniej. Roczne sumy promieniowania słonecznego pozwalają uzyskać energię rzędu 1100 – 2 1150 kWh/m . Potencjał rynkowy energii solarnej w województwie ocenia się na poziomie 258 778 MW. 2 Uzyskanie takiej mocy wymagałoby zainstalowania do 2020 roku 431 296 m kolektorów słonecznych (przy przyjęciu wskaźnika wydajności instalacji na poziomie 60%), co daje liczbę około 140 000 osób, które w 10 2020 roku będą korzystały w województwie kujawsko-pomorskim z instalacji solarnych. Miasto Bydgoszcz plasuje się na czołowym miejscu w województwie pod względem ilości zamontowanych kolektorów słonecznych. Zainstalowane kolektory słoneczne wykorzystywane są głównie do podgrzewania wody w budynkach zabudowy jednorodzinnej, wielorodzinnej, w obiektach lecznictwa szpitalnego. Przykładem takich rozwiązań są zamontowane kolektory słoneczne do wstępnego podgrzewania wody w Kujawsko-Pomorskim Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy. Kolektory słoneczne zamontowane są także na dwóch statkach pasażerskich o napędzie mechanicznym. Statki wykorzystywane są do przewozu pasażerów po rzece Brdzie. W tabeli poniżej przedstawiono udział powierzchni kolektorów słonecznych zainstalowanych na terenie miasta Bydgoszczy. Tabela 49 Kolektory słoneczne na terenie miasta Bydgoszczy Powierzchnia kolektora Uzyskana energia Jednostka 2 administracyjna m kWh/m2/rok GJ/rok Miasto Bydgoszcz 115,40 57 700,00 207,72 Źródło: „Zasoby i możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim”. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udziela dopłat na częściową spłatę kredytów bankowych przeznaczonych na zakup i montaż kolektorów słonecznych w budynkach mieszkalnych. Oferta skierowana jest do osób fizycznych i wspólnot mieszkaniowych. Potencjał zasobów energii geotermalnej Złożem energii geotermalnej nazywa się naturalne nagromadzenie ciepła (w skałach, wodach podziemnych, w postaci pary) na głębokościach umożliwiających opłacalną ekonomicznie eksploatację energii cieplnej. Na terenie Polski występują naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne, wypełnione gorącymi wodami podziemnymi o zróżnicowanych temperaturach, których bezwzględna wartość zdeterminowana jest powierzchniowymi zmianami intensywności strumienia cieplnego ziemi. Temperatury tych wód wynoszą od kilkudziesięciu do ponad 90°C, a w skrajnych przypadkach osiągają ponad 100ºC. Potencjał geotermalny miasta Bydgoszczy znajduje się 5 zbiornikach wód geotermalnych, których krótką charakterystykę przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 50 Zestawienie podstawowych parametrów hydrogeotermalnych dla miasta Bydgoszczy Zbiornik Strop [m] Miąższość wód [m] Mineralizacja 3 [g/dm ] Temperatura [°C] Wydajność 3 [m /h] Jura górna Jura środkowa Jura dolna Trias górny Trias dolny 100 -500 750 - 1250 1000 - 1250 2000 - 2100 2500 - 2600 100 - 300 140 - 170 300 - 500 20 - 40 75 - 85 10 - 30 45 - 70 40 - 70 160 - 180 180 - 200 20 - 30 35 - 45 30 - 45 65 80 15 - 35 60 - 100 90 - 120 15 - 20 40 - 45 Źródło: „Zasoby i możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim”. 10 „Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018” 84 Wykorzystanie wód geotermalnych na terenie miasta Bydgoszczy obecnie jest niemożliwe i nieopłacalne. Niezależnie od występowania naturalnych basenów sedymentacyjnych wypełnionych gorącymi wodami podziemnymi coraz powszechniej stosowane są pompy ciepła. Pompy ciepła to urządzenia proekologiczne pozwalające na zmniejszenie kosztów ogrzewania domów. Umożliwiają wykorzystanie ciepła niskotemperaturowego oraz odpadowego do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Zasada ich działania jest prosta i analogiczna do zasady działania lodówki. Pompa ciepła pobiera energię (ciepło) z powietrza lub ziemi z zewnątrz budynku, kumuluje je do odpowiedniej wysokości i przekazuje do wymiennika ciepła. Pozyskana energia może być przeznaczona na ogrzanie wody użytkowej lub budynku. Podstawową zaletą wyróżniającą pompy ciepła od innych systemów grzewczych jest to, że 75% energii potrzebnej do celów grzewczych czerpanych jest bezpłatnie z otoczenia, a pozostałe 25% stanowi prąd elektryczny. Powoduje to, że pompy ciepła, w obecnej chwili są najtańszymi w eksploatacji urządzeniami w 11 porównaniu z innymi urządzenia i grzewczymi . Do Urzędu Miasta w Bydgoszczy w latach 2010-2011 wpłynęło 14 zgłoszeń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi. Tabela 51 Liczba zgłoszeń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi Ilość zgłoszeń po Rok Ilość zgłoszeń Ilość wydanych sprzeciwów sprzeciwie ) 2010 6 1 6* ) 2011 8 1 8* *) po usunięciu przeszkód poprawieniu projektu prac (robót) geologicznych Źródło: Urząd Miasta w Bydgoszczy. Ogrzewanie obiektów z wykorzystaniem pomp ciepła jest drogim rozwiązaniem inwestycyjnym ale korzystnym eksploatacyjnie. Potencjał zasobów energii z biomasy i biogazu Biomasa to substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a także przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także inne części odpadów, które ulegają biodegradacji. W zależności od stopnia przetworzenia biomasy, wyodrębnić można następujące rodzaje surowców: surowce energetyczne pierwotne: drewno, słoma, rośliny energetyczne, surowce energetyczne wtórne: gnojowica, obornik, inne produkty dodatkowe i odpady organiczne, osady ściekowe, surowce energetyczne przetworzone: biogaz, bioetanol, biometanol, estry olejów roślinnych (biodiesel), biooleje, biobenzyna i wodór. Potencjalne zasoby energetyczne biomasy można podzielić w zależności od kierunku pochodzenia na trzy grupy: biomasa pochodzenia leśnego, biomasa pochodzenia rolnego, odpady organiczne. Energię z biomasy można uzyskać w wyniku procesów spalania, gazyfikacji, pirolizy, fermentacji alkoholowej czy metanowej oraz wykorzystania olejów roślinnych w produkcji biokomponentów do paliw. Na terenie Bydgoszczy funkcjonuje jedna instalacja w Elektrociepłowni Bydgoszcz II, w której wykorzystuje 12 się współspalanie paliw kopalnych z biomasą przy udziale energetycznym: 85% węgla i 15% biomasy. Biogaz powstaje w wyniku beztlenowej fermentacji odpadów organicznych na składowisku odpadów, odpadów zwierzęcych w gospodarstwach rolnych i osadów ściekowych w oczyszczalni ścieków. Instalacja do poboru gazu składowiskowego wraz z instalacją do przetwarzania gazu w energię elektryczną funkcjonuje w Międzygminnym Kompleksie Unieszkodliwiania Odpadów ProNatura Sp. z o.o. Powstający w bioenergetycznym kopcu recyrkulacyjnym BIO-EN-ER biogaz ujmowany jest w system odprowadzania gazu składowiskowego i przetwarzany na energię elektryczną w agregacie prądotwórczym o mocy 1 MW. Tytuł prawny do instalacji posiada odrębny podmiot gospodarczy. 11 www.energiaodnawialna.net 12 Dane z PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz, pismo nr TES2-031603/12 z dn. 12.04.2012 85 Natomiast biogaz z oczyszczalni ścieków był wykorzystywany przez oczyszczalnię ścieków Fordon i Kapuściska. Według danych z Urzędu Regulacji Energetyki na terenie miasta funkcjonują dwie instalacje do wykorzystywania biogazu: biogaz z oczyszczalni ścieków – moc instalacji wynosi 1,022 MW, biogaz składowiskowy – moc instalacji wynosi 1,150 MW. W oczyszczalni ścieków Fordon w procesie fermentacji metanowej osadów powstaje gaz, którego głównym składnikiem jest metan. Gaz ujmowany w kopule komory fermentacyjnej zamkniętej (WKFz), kierowany jest do instalacji oczyszczania, po czym gromadzony jest w zbiorniku gazu. Gaz spalany jest w kotłowni lub kierowany do silnika gazowego agregatu prądotwórczego w celu wytworzenia energii elektrycznej. W przypadku wystąpienia nadmiaru gazu spala się go w pochodni. Ciepło uzyskiwane ze spalania biogazu oraz z chłodzenia silnika gazowego wykorzystywane jest do: ogrzewania osadu w WKFz oraz do celów grzewczych na terenie oczyszczalni ścieków. W oczyszczalni ścieków Kapuściska pozyskany biogaz kierowany jest do zbiornika magazynowego, a następnie do budynku agregatów i wytwornicy pary. W skutek spalania biogazu uzyskuje się energię elektryczną oraz cieplną. Z chłodzenia silników agregatów oraz spalin wytwarzana jest para oraz ciepło do ogrzewania budynków, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Wyprodukowana z biogazu energia elektryczna w 40% pokrywa zapotrzebowanie energetyczne oczyszczalni. Najważniejsze problemy: 1. Przekroczenie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu dla pyłu zawieszonego PM10 2. Przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu i arsenu, 3. Niedotrzymanie standardów imisyjnych dla pyłu zawieszonego PM10 spowodowane jest głównie emisją powierzchniową (emisją niską) pochodzącą z palenisk domowych i kotłowni, 4. Emisja komunikacyjna pochodząca ze środków transportu jako przyczyna niedotrzymania standardów emisyjnych dla benzo(a)pirenu, 5. Niewielkie wykorzystanie potencjalnych możliwości w zakresie odnawialnych źródeł energii (w szczególności energii słonecznej i pomp ciepła) 5.2. Ochrona wód Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. jest dokumentem ustanawiającym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Zobowiązuje państwa członkowskie do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych, w myśl zasady zrównoważonego rozwoju. Transpozycja przepisów Ramowej Dyrektywy Wodnej na grunt prawa polskiego została dokonana poprzez ustawę z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. Nr 0 poz. 145), ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), ustawę z dnia 7 czerwca 2001 r o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r Nr 123, poz. 858) wraz z aktami wykonawczymi do tych ustaw. Wody powierzchniowe Monitoring jakości wód powierzchniowych w roku 2010 realizowano na podstawie Programu Państwowego Monitoringu Środowiska województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2010 – 2012, opracowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy i zatwierdzonego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Monitoring wód płynących realizowano wg. wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685). Punkty pomiarowo-kontrolne zlokalizowano na zamknięciach jednolitych części wód. Badania analityczne wód obejmowały wskaźniki biologiczne, fizykochemiczne i bakteriologiczne. Ocenę jakości wód przeprowadzono na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Rozporządzenie określa sposób klasyfikacji stanu ekologicznego jednolitych części wód w ciekach naturalnych i potencjału ekologicznego w sztucznych i silnie zmienionych jednolitych częściach wód. Ocenę jakości wód pod kątem skażenia sanitarnego wykonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku, w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Na podstawie danych, otrzymanych z Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, cieki mające w swoim 86 biegu jakiekolwiek obiekty hydrotechniczne takie jak: jazy, przepusty, stopnie wodne – zakwalifikowane zostały do wód silnie zmienionych. Do cieków silnie zmienionych na terenie Bydgoszczy zakwalifikowano rzekę Wisłę i Brdę. Do cieków sztucznych zakwalifikowano Kanał Bydgoski. W roku 2010 na terenie województwa kujawsko-pomorskiego jakość wód płynących prowadzono w 65 punktach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na 38 ciekach, z czego na terenie Bydgoszczy było zlokalizowanych 6 punktów pomiarowo-kontrolnych. Tabela 52 Ocena stanu czystości rzek miasta Bydgoszczy w 2010 roku Lokalizacja stanowiska Ocena biologiczna Ocena fizykochemiczna Stan/potencjał ekologiczny Ocena bakteriologiczn a Poniżej ujścia Brdy, Fordon II klasa Ocena dobra Dobry stan ekologiczny (II klasa) Zła Wodowskaz Smukała Bydgoszcz - Ocena dobra - Zadowalająca Jaz Czerskoujście do Wisły - Poniżej stanu dobrego Umiarkowany (III klasa) Niezadowalająca Most Pomorski - Poniżej stanu dobrego - - Kanał Bydgoski Bydgoszcz II klasa Poniżej stanu dobrego Umiarkowany (III klasa) Zła Struga Flis Bydgoszcz - Poniżej stanu dobrego - Zła Nazwa cieku Wisła Brda Źródło: „Stan środowiska w Bydgoszczy w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. Wisła W 2010 roku badania jakości wód Wisły na terenie miasta Bydgoszczy były prowadzone w ramach monitoringu operacyjnego w profilu Fordon 774,9 km. Analizie poddano szeroki zakres parametrów: tlenowych, biogennych, fizycznych, biologicznych, mikrobiologicznych, zasolenia oraz metali. W zakresie fizyko-chemicznym wody Wisły na tym stanowisku spełniały wymogi II klasy. Podobną sytuację odnotowano w 2009 roku. Ocenę biologiczną oparto o pomiary zawartości chlorofilu „a”. Badania prowadzono w okresie od marca do października 2010 roku. Na stanowisku w Fordonie jakość wód odpowiadała II klasie. Na podstawie łącznej oceny biologicznej i fizyko-chemicznej wody Wisły zakwalifikowano do dobrego stan ekologicznego. Natomiast stan sanitarny Wisły na stanowisku w Fordonie oceniono jako niezadowalający. Duży wpływ na jakość wód rzeki miał dopływ wód Brdy. Jednakże wartości średnioroczne parametru mikrobiologicznego liczby bakterii coli typu kałowego w wodach Wisły w profilu w Fordonie w porównaniu z 2009 rokiem, uległy zmniejszeniu o 59%. W związku z sytuacją powodziową w regionie od dnia 24 maja 2010 roku WIOŚ w Bydgoszczy przeprowadził w ramach monitoringu badawczego kontrolę stanu czystości Wisły, także na stanowisku w Fordonie. Analiza wszystkich zebranych, w terminie od 24 maja do 11 czerwca, danych wskazała na wysoki poziom większości badanych wskaźników. Dotyczy to przede wszystkim wskaźników, charakterystycznych dla wód powodziowych: biogennego – fosforu ogólnego, fizycznego – zawiesiny ogólnej i tlenowego – ChZTCr. Ostatnia seria pomiarowa przeprowadzona w dniu 16 czerwca oraz dalszy monitoring rzeki wykazał tendencję powrotu wszystkich wskaźników jakości wód Wisły do stanu sprzed powodzi. W trakcie przechodzenia fali powodziowej nie odnotowano niekorzystnych zmian w koncentracji substancji priorytetowych. Brda W 2010 roku monitoring jakości wód Brdy na terenie miasta Bydgoszczy prowadzony był na trzech stanowiskach kontrolno-pomiarowych: Smukała, Most Pomorski, Jaz Czersko - ujście do Wisły. Badania prowadzone były w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego oraz pod kątem zaopatrzenia ludności w wodę. W zakresie fizyko-chemicznym wody Brdy na stanowisku w Smukale spełniały wymogi II klasy. Pozostałe dwa profile: Most Pomorski i ujście do Wisły – Jaz Czersko Polskie, oceniono poniżej stanu dobrego. Wskaźnikiem decydującym była niska zawartość tlenu rozpuszczonego. W przypadku stanowiska Jaz Czersko stan taki trwał od lipca do września, gdzie średnie stężenie tlenu z tego okresu wynosiło 3,5 mgO 2/l. 87 Jedną z przyczyn powodujących znaczące ubytki tlenu mogą być procesy biochemiczne zachodzące w wodzie, których intensywności sprzyja spowolniony nurt rzeki. Pozostałe parametry jakości wody odpowiadały I i II klasie. Badania bakteriologiczne wód Brdy na odcinku miejskim, wyrażane wskaźnikiem liczby bakterii coli typu kałowego wykazały silne zróżnicowanie. Powyżej ujęcia wody dla miasta Bydgoszczy w profilu – wodowskaz Smukała, Brda prowadziła wody o zadowalającej jakości. Na odcinku od śluzy miejskiej do ujścia Brdy do Wisły, zaobserwowano gwałtowny wzrost wskaźnika mikrobiologicznego, utrzymującego się przez cały rok. Stan sanitarny wód tego odcinka Brdy zakwalifikowano jako niezadowalający. Świadczy to jeszcze o dopływie na tym odcinku rzeki zanieczyszczeń komunalnych, odprowadzanych nielegalnie do sieci kanalizacji deszczowej. Pomimo formalnej niskiej oceny stanu sanitarnego od kilku lat obserwowana jest korzystna tendencja zmniejszenia zanieczyszczenia bakteriologicznego na obu kontrolowanych profilach. Jest to efekt rozbudowy sieci kanalizacyjnej na terenie Bydgoszczy. Kanał Bydgoski W 2010 roku badania wód Kanału na terenie miasta Bydgoszczy prowadzono na stanowisku zlokalizowanym w odległości 0,6 km od połączenia z wodami Brdy. Według oceny fizykochemicznej wody Kanału Bydgoskiego oceniono poniżej dobrego stanu fizykochemicznego. Podobnie jak w roku ubiegłym wpływ na jakość wód miały parametry tlenowe: O 2 i BZT5, zasolenia: wapń, chlorki, substancje rozpuszczone, przewodność i biogenny: azot Kjeldahla, azot amonowy i fosfor ogólny. Porównując średnioroczne stężenia chlorków w wodach Kanału Bydgoskiego z wodami Brdy na wysokości ujęcia wody dla miasta Bydgoszczy odnotowujemy różnicę wartości sięgającą 2 760%. W badanym roku maksymalne stężenie chlorków w wodach Kanału odnotowano w marcu - 445 mg Cl/l, natomiast na rzece Brdzie na wysokości wodowskazu Smukała najwyższe stężenie w maju wyniosło 13,8 mg Cl/l. Sytuacja ta jest spowodowana niezmiennie od szeregu lat faktem zasilania wód Kanału Bydgoskiego zasolonymi wodami Górnego Kanału Noteckiego, który poprzez rzekę Noteć jest odbiornikiem wód z zakładów przemysłu chemicznego położonych w okolicy Inowrocławia i Janikowa. Ocenę biologiczną przeprowadzono na podstawie średniorocznego stężenia chlorofilu „a”, które wynosiło 25,4 µg/l i odpowiadało II klasie. Na podstawie przeprowadzanych badań w okresie od lipca do sierpnia zauważalny jest niedobór tlenu. Utrzymująca się wysoka temperatura powietrza, ograniczona wymiana wód, wpływają na niską wartość tlenu rozpuszczonego w wodach. Stan sanitarny mierzony liczbą bakterii coli oceniono jako bardzo zły. Przez cały rok odnotowano bardzo wysokie stężenia liczby bakterii coli dochodzące do 23.000 NPL w 100ml. Prowadzone w 2010 roku na kontrolowanym odcinku Kanału prace bagrownicze nie wpłynęły negatywnie na wartości badanych wskaźników. Struga Flis Struga Flis jest niewielkim ciekiem płynącym po północnej stronie Kanału Bydgoskiego. Jej źródła znajdują się na zachód od Bydgoszczy. Uchodzi do Brdy poniżej połączenia rzeki z Kanałem Bydgoskim. W 2010 roku ciek oceniono poniżej dobrego stanu fizyko-chemicznego. Wskaźnikiem obniżającym był wskaźnik biogenny - fosfor ogólny. Stan sanitarny wód Flisu oceniono jako bardzo zły. Ponad normatywne skażenie sanitarne wód wyrażone przez liczbę bakterii coli typu kałowego oraz ogólną liczbę bakterii coli dochodziło do 460.000 NPL w 100 ml. Tak wysokie wartości tych wskaźników notowano przez cały okres badawczy. Świadczy to o stałym i intensywnym dopływie zanieczyszczeń komunalnych do wód tego niewielkiego cieku. Ocena przydatności wód do celów pitnych Wody przeznaczone do spożycia monitorowane są na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204 poz. 1728). Rozporządzenie to dzieli wody na trzy kategorie określające jakość wody w zależności od wartości granicznych wskaźników, określonych w załączniku nr 1. W celu uzyskania wody przeznaczonej do spożycia wody te wymagają różnego typu procesów uzdatniania: kategoria A1- woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego oraz dezynfekcji; kategoria A2 – woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, kategoria A3 – woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego. Na terenie miasta Bydgoszczy jakość wód Brdy badano również pod kątem oceny przydatności wód dla celów pitnych. Do tej oceny wytypowano profil powyżej ujęcia komunalnego „Czyżkówko” – wodowskaz Smukała - 20,1 km biegu rzeki. Odpowiadał on kategorii jakości wód – A2 (wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego). Z ogółu badanych parametrów fizykochemicznych i chemicznych 36 z nich mieściło się w kategorii A1 (wody wymagające prostego uzdatniania fizycznego) co stanowi 88% z ogólnej ilości przebadanych parametrów. Jakość wód obniżały następujące wskaźniki: O 2, fenole lotne, 88 liczba bakterii grupy coli typu kałowego oraz ogólna liczba bakterii grupy coli. W latach poprzednich Brda również utrzymała kategorię wód - A2. Wody podziemne W województwie kujawsko-pomorskim wyodrębniono 14 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd).W 2010 roku kontynuowano badania jakości wód podziemnych w ramach monitoringu krajowego, realizowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG) i lokalnego, realizowanego przez WIOŚ oraz właścicieli i zarządzających obiektami. Jakość wód podziemnych w poszczególnych punktach monitoringu sieci krajowej została określona według klasyfikacji podanej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896). Zgodnie z wyżej wymienionym rozporządzeniem klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć następujących klas jakości wód podziemnych: klasa I – wody bardzo dobrej jakości. Wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i nie wskazują na wpływ działalności człowieka, klasa II – wody dobrej jakości. Wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby, klasa III – wody zadowalającej jakości. Wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka, klasa IV – wody niezadowalającej jakości. Wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka, klasa V – wody złej jakości. Wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka. W dniu 20 kwietnia 2010 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Zdrowia zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 72 poz. 466). Rozporządzenie uzupełnia zawarte w dyrektywie 98/83/EC przepisy dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia. Na terenie miasta Bydgoszczy wody podziemne przebadano w dwóch punktach. Charakterystykę punktów wraz z określeniem klasy czystości przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 53 Jakość zwykłych wód podziemnych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj wód JCWPd Użytkowanie terenu Klasa czystości Wskaźniki w granicach stężeń III klasy jakości 44 7 zwierciadło porowy napięte II - Bydgoszcz Łęgnowo Q 1 G 44 5 zwierciadło porowy swobodne III Ca 2194 Typ ośrodka Głębokość stropu m p.p.t. W Charakter punktu Sratygrafia 132 Lokalizacja K Numer otworu 2193 Bydgoszcz K – kredowe, Q – czwartorzędowe, W – wody wgłębne, G – wody gruntowe, 5 – nieużytki naturalne, 7 – obszary zabudowane Źródło: „Raport o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. Wody podziemne w otworze numer 2193 zlokalizowanym w Bydgoszczy na obszarze zabudowanym klasyfikowano jako wody dobrej jakości (II klasa). Natomiast wody podziemne w otworze nr 2194 zlokalizowanym w Bydgoszczy – Łęgnowie na nieużytkach naturalnych miały zadowalającą jakość (III klasa), wskaźnikiem który był w graniach stężeń III klasy jakości był wapń. W ramach sieci lokalnych w 2010 roku prowadzone były także badania wód podziemnych wokół składowisk odpadów komunalnych, zakładów przemysłowych oraz ujęć wody. Do prowadzenia monitoringu na swoim terenie zobowiązane są zakłady, które posiadają obiekty mogące pogorszyć jakość wód podziemnych. Na terenie miasta Bydgoszczy są to następujące zakłady przemysłowe: Zachem – Ciech S.A. w Bydgoszczy - w 2010 roku monitorowane były następujące obiekty: Ogólnozakładowe Składowisko Odpadów (OSO) przy ul. Zielonej (3 piezometry cztery razy w roku), Izolowane Składowisko Osadów (ISO) przy ul. Elektrycznej (4 piezometry cztery razy w roku), Staw 89 Sedymentacyjny w rejonie EPI (7 piezometrów cztery razy w roku). W rejonie ISO i OSO, z częstotliwością cztery razy w roku, przeprowadzono w dwóch punktach badania wód odciekowych i drenażowych. Co najmniej raz w roku, każdy punkt obserwacyjny był przebadany w szerokim zakresie. Wyniki badania potwierdzają zróżnicowaną jakość wód podziemnych i jednocześnie wysoki poziom ich zanieczyszczenia. Stężenie fenoli w piezometrach w rejonie składowiska przy ul. Zielonej występowało w przedziale od 0,9 do 283,87 mg/l, a stężenie chlorków w przedziale od 172 do 9 026 mgCl/l. Stężenia badanych wskaźników kształtują się w większości na poziomie klasy V i poza nią, PGE Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz S.A. - w 2010 roku badania monitoringowe realizowane były czterokrotnie w rejonie składowiska odpadów paleniskowych w Wypaleniskach – Żółwinie (8 piezometrów obserwacyjnych, zlokalizowanych na kierunku dopływu wód podziemnych do składowiska oraz na kierunku ich wypływu ze składowiska i spływu do rzeki Wisły). Zakres badań wód z piezometrów w rejonie składowiska obejmował dwa wskaźniki: odczyn i przewodnictwo elektrolityczne oraz poziom lustra wody. Przebadane wskaźniki nie pozwalają na dokonanie pełnej oceny wód podziemnych w tym rejonie. Monitoring lokalny wokół ujęć wody prowadzony jest w celu stałej kontroli jakości wód podziemnych dopływających do ujęć. Jakość otrzymanych wyników badań wód podziemnych oceniono na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. W 2010 roku w wodę przeznaczoną do spożycia zaopatrywały dwa ujęcia komunalne eksploatowane przez Miejskie Wodociągi i Kanalizację w Bydgoszczy: ujęcie wody powierzchniowej „Czyżkówko”, skąd pochodziło 54% zasobów i ujęcie „Las Gdański”, skąd pochodziło 46% zaopatrzenia. W 2010 roku nie zachodziła potrzeba uruchamiania studni awaryjnych zlokalizowanych w różnych dzielnicach miasta: ujęcie wody „Czyżkówko” - w 2010 roku przeprowadzono rozruch nowo wybudowanego ujęcia infiltracyjnego, poprawiającego jakość wód oraz pozwalającego na pracę ujęcia bez ograniczeń ilościowych. Zastosowano nowatorskie rozwiązania w zakresie sztucznej infiltracji. Ujęcie (poprzez stawy, rowy i kwatery powierzchniowe) zasilają wody Brdy, tworząc sztuczne zasoby wód podziemnych, zbierane w studniach z pompami głębinowymi, lewarowymi i drenażem. Teren ujęcia infiltracyjnego jest objęty ochroną sanitarną oraz odrębnym monitoringiem stanu i jakości wód realizowanym przez sieć 60 piezometrów, ujęcie wody „Las Gdański” - ujęcie, zlokalizowane jest na terenach leśnych w północnej części miasta Bydgoszczy. Średni pobór wody w 2010 roku wynosił ok. 26 tys. m³/d. Woda podziemna czerpana była z 14 studni kredowych i 6 studni czwartorzędowych, wywierconych w dolinie kopalnej. Dla ochrony jakości wody ustanowiona została strefa ochrony pośredniej ujęcia oraz strefy ochrony bezpośredniej poszczególnych studni. Monitoring obejmuje badanie poziomu zwierciadła wody, jakości wód podziemnych w studniach i piezometrach. Spośród przebadanych 15 studni wszystkie klasyfikują się w II klasie – wody dobrej jakości. Parametrem obniżającym jakość wody studni kredowych jest jon amonowy pochodzenia geogenicznego. Drugą klasę spełniają także: przewodność właściwa, fosforany, siarczany, żelazo i mangan. Po wybudowaniu ujęcia infiltracyjnego i odciążeniu studni kredowych, obserwujemy korzystne zjawisko wzrostu ciśnienia wody w kredowej warstwie wodonośnej. W przypadku studni czwartorzędowych parametrem determinującym klasyfikację jest żelazo. W drugiej klasie występują: przewodność właściwa, mangan, siarczany i chlorki. Badania wody z piezometrów, zlokalizowanych na obszarze spływu wód 3 3 do ujęcia, wykazały niskie zawartości: azotanów od <0,44 mg/dm do 15,05 mg/dm , natomiast 3 chlorków od 8,22 do 116 mg/dm . Na jakość wód ma wpływ brak kanalizacji sanitarnej ogródków działkowych, powodujący sezonową zmienność zawartości azotanów w wodach gruntowych w sąsiedztwie ujęcia. W 2010 roku realizowany był monitoring terenu po nieczynnej komunalnej oczyszczalni ścieków – pól irygacyjnych w Bydgoszczy. Spośród przebadanych 11 piezometrów, w 5 stwierdzono III klasę jakości, w pozostałych, ze względu na przekroczenia, sklasyfikowano jakość wód w klasie IV i V. W rejonie zrekultywowanych pól irygacyjnych, z roku na rok obserwuje się poprawę jakości w zakresie zmniejszenia stężenia związków azotu oraz powolny proces osuszania gruntów. Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. badają wodę podawaną z ujęć do sieci zgodnie z wymaganiami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Potwierdzeniem jakości wody w wodociągu jest dokonywana co miesiąc przez Państwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny ocena przydatności wody przeznaczonej do spożycia. Woda podawana do sieci z ujęcia podziemnego Las Gdański w latach 2010 i 2011 spełniała wymagania określone w wyżej wymienionym rozporządzeniu. Natomiast woda podawana do sieci z ujęcia powierzchniowego Czyżkówko w 2010 roku nie spełniała parametrów określonych w wyżej wymienionym 90 13 rozporządzeniu w zakresie sumy THM’ów (od 34 µg/l do 121 µg/l) i zawartości chloroformu (od 28 µg/l do 101 µg/l). W celu wyeliminowania tych przekroczeń przeprowadzono gruntowną modernizację technologii opartej o sztuczną infiltrację i pośrednie ozonowanie. W 2011 roku woda z tego ujęcia spełniała wymagania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Bydgoszczy objął badaniami również następujące ujęcia wód na terenie miasta Bydgoszczy: ujęcie „Zachem” Bydgoszcz, ul. Wojska Polskiego 65, ujęcie Leśny Park Kultury i Wypoczynku w Bydgoszczy, ul. Jeździecka, ujęcie Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy, ul. Meysnera 9. Najważniejsze problemy: 1. Przekroczenia parametrów mikrobiologicznych we wszystkich przebadanych rzekach, wynikające z dopływu zanieczyszczeń komunalnych, 2. Nielegalne odprowadzanie ścieków komunalnych do sieci kanalizacji deszczowej, 3. Negatywny wpływ zakładów przemysłowych na jakość wód podziemnych, 4. Niewłaściwe pozbywanie się nieczystości ciekłych przez mieszkańców. 5.3. Racjonalna gospodarka odpadami W województwie kujawsko-pomorskim obowiązuje Plan gospodarki odpadami województwa kujawskopomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018”, który został przyjęty uchwałą nr XVI/299/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 19 grudnia 2011 roku wraz z Programem ochrony środowiska. Plan gospodarki odpadami obejmuje pełen zakres informacji dotyczących głównych rodzajów odpadów powstających na terenie województwa, a w szczególności odpadów komunalnych, z uwzględnieniem odpadów ulegających biodegradacji, opakowaniowych, niebezpiecznych i innych rodzajów odpadów. Określa również priorytety, cele i zadania z zakresu gospodarki odpadami. Zgodnie ze zmianą przepisów do dnia 30 czerwca 2012 r. 14 aktualizacja wojewódzkiego planu gospodarki odpadami powinna nastąpić 5.3.1. Aktualny stan gospodarki odpadami komunalnymi na terenie miasta Bydgoszczy Zgodnie z art. 3 ustawy o odpadach (Dz. U. 2010 r Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.), odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Ustawa o odpadach ogranicza zatem odpady komunalne, mogące powstać na terenie miasta Bydgoszczy, do odpadów wytworzonych w: gospodarstwach domowych, obiektach infrastruktury (tj. handel, usługi, zakłady rzemieślnicze, zakłady produkcyjne w części socjalnej, targowiska, szkolnictwo i inne). Zgodnie z Krajowym planem gospodarki odpadami 2014 w strumieniu odpadów komunalnych wyróżnia się odpady kuchenne ulegające biodegradacji, odpady zielone (odpady z pielęgnacji i utrzymania zieleni miejskiej i ogródków przydomowych tj., trawa, gałęzie, liście itp.), papier i tekturę, tworzywa sztuczne, szkło, metale, odzież, tekstylia, odpady niebezpieczne oraz odpady wytwarzane nieregularnie tj.: odpady wielkogabarytowe. Ponadto w strumieniu odpadów komunalnych znajduje się również: zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz odpady remontowo – budowlane. Według danych Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku odebrano 129 418,30 Mg odpadów komunalnych. Natomiast w 2011 roku odebrano 133 272,61 Mg odpadów, czyli o prawie 3% więcej niż w 2010 roku. Skład odebranych odpadów komunalnych został przedstawiony w tabeli poniżej. 13 THM – wartość oznacza sumę stężeń związków: trichlorometan, dichlorobromometan, dibromochlorometan, tribromometan. 14 Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r., Nr 152, poz. 897) 91 Tabela 54 Rodzaje i ilości odebranych odpadów komunalnych w 2010 roku Ilość odebranych odpadów Rodzaje odebranych odpadów 2010 rok 2011 rok rodzaj kod masa [Mg] Papier i tektura 20 01 01 1 186,92 990,13 Szkło 20 01 02 4,64 7,80 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 20 01 08 70,56 70,73 Odpady ulegające biodegradacji 20 02 01 2 397,11 1 759,00 Odpady z targowisk 20 03 02 737,35 585,98 Odzież 20 01 10 473,35 427,29 Tekstylia 20 01 11 4,54 0,00 Lampy fluoroscencyjne i inne odpady zawierające rtęć 20 01 21* 0,58 0,60 Urządzenia zawierające freony 20 01 23* 40,42 25,57 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w 20 01 21 i 20 01 23 zawierające niebezpieczne składniki 20 01 35* 28,66 56,90 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w 20 01 21, 20 01 23 i 20 01 25 20 01 36 62,25 12,15 Oleje i tłuszcze jadalne 20 01 25 0,95 0,72 Leki cytotoksyczne i cytostatyczne 20 01 31* 0,39 0,00 Leki inne niż wymienione w 20 01 31 20 01 32 4,20 0,79 Baterie i akumulatory łącznie z bateriami i akumulatorami wymienionymi w 16 06 01, 16 06 02 lub 16 06 03 oraz niesortowane baterie i akumulatory zawierające te baterie 20 01 33* 5,10 14,05 Baterie i akumulatory inne niż wymienione w 20 01 33 20 01 34* 0,00 0,32 Drewno inne niż wymienione w 20 01 37 20 01 38 34,94 10,80 Tworzywa sztuczne 20 01 39 84,74 53,85 Metale 20 01 40 14,30 26,80 Gleba i ziemia, w tym kamienie 20 02 02 73,70 32,50 Inne odpady ulegające biodegradacji 20 02 03 2 282,93 2 275,55 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 20 03 01 105 950,50 109 023,12 Odpady z czyszczenia ulic i placów 20 03 03 4 582,62 5 328,89 Odpady wielkogabarytowe 20 03 07 2 055,65 1 676,37 Opakowania z papieru i tektury 15 01 01 2 994,13 3 616,60 Opakowania z tworzyw sztucznych 15 01 02 2 555,51 2 587,01 Opakowania z drewna 15 01 03 29,95 51,33 Opakowania z metali 15 01 04 208,91 150,86 Opakowania wielomateriałowe 15 01 05 191,54 972,41 Zmieszane odpady opakowaniowe 15 01 06 963,35 841,91 Opakowania ze szkła 15 01 07 2 378,15 2 671,68 Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne) 15 01 10* 0,36 0,90 129 418,30 133 272,61 OGÓŁEM Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. 92 Morfologia odpadów komunalnych W 2009 roku przeprowadzono badania morfologii odpadów komunalnych w mieście Bydgoszczy wraz z ich kalorycznością. Badania przeprowadzono w cyklu rocznym: zima, wiosna, lato, jesień. Zakres badań obejmował badania ilościowe i jakościowe odpadów, w tym między innymi wyznaczenie: wskaźnika nagromadzenia odpadów (objętościowego, wagowego), wskaźników właściwości fizycznych (gęstość, skład frakcyjny – granulometryczny, skład grupowy – morfologiczny). Z przeprowadzonych badań uzyskano następujące wyniki: 3 statystyczny mieszkaniec Bydgoszczy wytwarza 1,89 m odpadów komunalnych rocznie, masa wytworzonych odpadów wynosi 357 kg na mieszkańca, 3 ciężar objętościowy zbieranych odpadów wynosi 166,9 kg/m , gęstość nasypowa odpadów dla poszczególnych rodzajów zabudowy wynosi: 3 ◦ zabudowa wielorodzinna (bloki) – 148 kg/m , 3 ◦ zabudowa jednorodzinna – 208 kg/m , 3 ◦ zabudowa wielorodzinna (kamienice) – 178 kg/m udział masowy w strumieniu odpadów zbieranych na terenie miasta przedstawia się następująco: ◦ odpady o uziarnieniu 20-100 mm – 48,09% ◦ frakcja 100-150 mm – 21,16% ◦ frakcja powyżej 150 mm – 19,87% ◦ frakcja balastu – 10,97% zawartość odpadów ulegających biodegradacji w strumieniu odpadów komunalnych zbieranych na terenie Bydgoszczy wynosi 40,86%. Badania prowadzono dla następujących tras pomiarowych: trasa I – zabudowa wielorodzinna nowa (bloki) z towarzyszącą infrastrukturą, obejmująca osiedla: Nowy Fordon, Bartodzieje, Wyżyny, Kapuściska, Błonie, trasa II – zabudowa jednorodzinna, obejmująca osiedla: Jachcice, Miedzyń-Prądy, Piaski, trasa III – zabudowa wielorodzinna stara (kamienice) z towarzyszącą infrastrukturą, obejmująca osiedla: Śródmieście, Stare Miasto, Bocianowo. W tabeli poniżej przedstawiono skład morfologiczny odpadów komunalnych na poszczególnych trasach pomiarowych. Skład morfologiczny odpadów komunalnych na poszczególnych trasach pomiarowych Trasa Ogółem I II III Skład grupowy / frakcja materiałowa Średnia roczna / Średnia roczna średnia ważona Tabela 55 % Nieopakowaniowe z papieru i tektury 12,74 14,58 16,37 13,91 Opakowaniowe z papieru i tektury 4,22 3,64 2,49 3,72 Opakowaniowe wielomateriałowe 7,72 8,21 6,43 7,53 Nieopakowaniowe z tworzyw sztucznych 2,57 3,12 1,56 2,46 Opakowaniowe z tworzyw sztucznych, PET 2,72 3,36 1,24 2,52 Opakowaniowe z tworzyw sztucznych „twardych”, PE, PP, PCV 2,07 3,89 7,20 3,57 Opakowaniowe z tworzyw sztucznych „miękkich”, folia 7,45 6,10 6,67 7,00 Nieopakowaniowe ze szkła 0,63 0,52 1,43 0,78 Opakowaniowe ze szkła bezbarwnego 8,20 6,18 6,81 7,47 Opakowaniowe ze szkła kolorowego 3,48 2,83 2,81 3,20 Nieopakowaniowe z metali 0,90 0,75 1,07 0,90 93 Trasa I II Skład grupowy / frakcja materiałowa III Ogółem Średnia roczna / średnia ważona Średnia roczna % Opakowaniowe z aluminium 0,91 0,51 1,66 0,99 Opakowaniowe z blachy stalowej 1,25 2,00 1,51 1,46 Odpady spożywcze pochodzenia roślinnego 22,95 20,20 21,57 22,17 Odpady spożywcze pochodzenia zwierzęcego 1,39 2,72 0,69 1,50 Pozostałe organiczne 1,25 1,59 0,42 1,12 Odzież i tekstylia 2,76 1,85 2,96 2,61 Pozostałe mineralne łącznie 0,59 1,65 1,20 0,94 Odpady zawierające żywe drobnoustroje 4,73 3,86 5,33 4,66 Baterie, akumulatory Ślad. 0,01 Ślad. 0,01 Pozostałe niebezpieczne łącznie 0,44 0,56 0,25 0,42 Balast niesegregowany 11,06 11,87 10,33 11,06 Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. Na podstawie przeprowadzonych badań odpadów zbieranych selektywnie zawartość poszczególnych typów opakowań oraz zanieczyszczeń przedstawia się następująco: a) tworzywa sztuczne: nieopakowaniowe z tworzyw sztucznych – 11,8% opakowaniowe z tworzyw sztucznych, PET – 45,6% opakowaniowe z tworzyw sztucznych „twardych”, PE, PP, PCV – 10,1% opakowaniowe z tworzyw sztucznych „miękkich”, folia – 15,3% zanieczyszczenia – 17,2% b) szkło: opakowaniowe ze szkła bezbarwnego – 47,6% opakowaniowe ze szkła kolorowego – 51,2% zanieczyszczenia – 1,2% c) metale: nieopakowaniowe z metali – 52,6% opakowaniowe z aluminium – 8,0% opakowaniowe z blachy stalowej – 13,2% opakowania typu dezodoranty, pojemniki do farb, inne – 18,0% zanieczyszczenia, inne – 8,2% d) papier: nieopakowaniowe – 60,9% opakowaniowe z papieru i tektury – 32,7% opakowania wielomateriałowe – 3,7% zanieczyszczenia – 2,7% 5.3.1.1. Istniejący system gospodarowania odpadami Obowiązki właścicieli nieruchomości Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, właściciele nieruchomości zobligowani są między innymi do: wyposażenia nieruchomości w pojemniki służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywanie tych pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych w sposób zgodny z przepisami ustawy tj. poprzez zawarcie umowy z podmiotem uprawnionym do prowadzenia działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości 94 Obowiązki przedsiębiorców odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości Zgodnie z zapisami ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, podmioty prowadzące na terenie Bydgoszczy działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zobligowane są między innymi do: posiadania zezwolenia Prezydenta Miasta Bydgoszczy na prowadzenie tego rodzaju działalności lub wpisu do rejestru działalności regulowanej w tym zakresie, przedkładania kwartalnych sprawozdań z prowadzonej działalności w terminie do końca miesiąca następującego po kwartale, którego dotyczy sprawozdanie. Wykaz przedsiębiorców uprawnionych do odbierania od właścicieli nieruchomości niesegregowanych odpadów komunalnych oraz innych odpadów zbieranych selektywnie według stanu na dzień 15 maja 2012 roku został przedstawiony w załączniku nr 5. Natomiast wykaz przedsiębiorców uprawnionych do odbierania od właścicieli nieruchomości wybranych rodzajów odpadów komunalnych zbieranych selektywnie według stanu na dzień 15 maja 2012 roku został przedstawiony w załączniku nr 6. Regulamin utrzymania czystości i porządku Aktualnie obowiązuje uchwała nr LXXIII/1103/10 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 22 września 2010 roku w sprawie uchwalenia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Bydgoszczy, zmieniona uchwałą nr XIII/221/11 z dnia 29 czerwca 2011 roku. Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, przedmiotowy regulamin określa między innymi: rodzaje urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz na drogach publicznych, a także wymagania dotyczące ich rozmieszczenia, częstotliwość i sposoby pozbywania się odpadów komunalnych lub nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego, maksymalny poziom odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczanych do składowania na składowiskach odpadów. Zgodnie z zapisami powyższego regulaminu obowiązującego na terenie miasta Bydgoszczy: 1) Właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku na terenie nieruchomości oraz przyległych chodników między innymi poprzez: wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywania tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym prowadzenie selektywnej zbiórki co najmniej następujących kategorii odpadów: ◦ ulegających biodegradacji, ◦ ze szkła, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, ◦ metalu, ◦ niebezpiecznych, w tym termometrów lekarskich zawierających rtęć, zużytych baterii i zużytych akumulatorów, ◦ sprzętu elektrycznego i elektronicznego, ◦ z remontów i wielkogabarytowych. 2) Odpady komunalne zmieszane zbiera się w estetycznych, szczelnych i zamykanych pojemnikach lub kontenerach o pojemnościach zapewniających zbieranie wszystkich odpadów z terenu 3 nieruchomości przez okres między kolejnymi wywozami, jednak nie mniejszych niż 0,06 m (60 l). 3) Selektywna zbiórka odpadów prowadzona jest w pojemnikach lub workach. 4) Do zbierania odpadów komunalnych zmieszanych dopuszcza się stosowanie worków w następujących przypadkach: przy okresowo zwiększonej ilości odpadów, jako uzupełnienie rozliczenia minimalnej pojemności urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych zmieszanych, lecz nie więcej niż 120 litrów w ramach jednej umowy w ciągu miesiąca, gdy na terenie nieruchomości zamieszkują nie więcej niż dwie osoby, jednakże wtedy obowiązek wywozu worka z odpadami powstaje przynajmniej raz w tygodniu, 5) Właściciel nieruchomości ma obowiązek wyposażyć nieruchomość w urządzenia do zbierania odpadów komunalnych zmieszanych o określonych w regulaminie minimalnych pojemnościach przy częstotliwości wywozu jeden raz w tygodniu. 6) Wywóz odpadów komunalnych zmieszanych odbywa się według częstotliwości zapewniającej właściwy stan sanitarno-porządkowy nieruchomości, jednak nie rzadziej niż raz na 7 dni. 7) Określa się szczegółowy sposób postępowania z niektórymi rodzajami odpadów: zużyte baterie należy gromadzić: o w specjalnych pojemnikach usytuowanych w punktach handlowych na terenie Bydgoszczy, 95 w specjalnych pojemnikach usytuowanych w placówkach oświatowych, w specjalnych pojemnikach udostępnionych przez przedsiębiorców, w specjalnych pojemnikach usytuowanych w Urzędzie Miasta Bydgoszczy przy ul. Jezuickiej 4 i ul. Grudziądzkiej 9-15; zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny przeznaczony dla gospodarstw domowych jest odbierany przez: o przedsiębiorców, z którymi właściciel nieruchomości zawarł umowę na odbieranie odpadów komunalnych, o wyspecjalizowane punkty zbierania, których wykaz wraz z adresami znajduje się na stronie internetowej www.czystabydgoszcz.pl (Rady na odpady) oraz na tablicach ogłoszeniowych w Urzędzie Miasta Bydgoszczy. o o o 5.3.1.2. Gospodarowanie odpadami komunalnymi Instalacje do zagospodarowania odpadów Odebrane odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu Bydgoszczy w pierwszej kolejności kierowane są do jednej z czterech funkcjonujących sortowni odpadów komunalnych: 1) Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych ProNatura Sp. z o.o. Ul. Prądocińska 28, 85-893 Bydgoszcz; 2) REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o. Ul. Inwalidów 45, 85-749 Bydgoszcz; 3) Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych CORIMP Sp. z o.o. Ul. Wojska Polskiego 65, 85-825 Bydgoszcz; 4) Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych „TARO” Sp. z o.o. Ul. Wiejska 3, 86-065 Lisi Ogon. Miasto Bydgoszcz dysponuje Kompleksem Unieszkodliwiania Odpadów (KUO), w którego skład wchodzi zespół instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, są to: sortownia odpadów zmieszanych, składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (tzw. składowisko balastu) – znajduje się ok. 4,5 km w południowej części granic administracyjnych miasta Bydgoszczy, bezpośrednio przy obwodnicy drogi nr 10. Powierzchnia całkowita składowiska wynosi 5 ha, obecnie wykorzystywane jest 2,5 ha. Pojemność geometryczna wynosi 585 000 Mg, a nagromadzenie odpadów na koniec 2011 roku wynosiło 380 720,58 Mg, kopiec bioenergetyczny (tzw. kopiec Bio-En-Er) – na koniec 2011 roku zapełnienie kopca wynosiło około 74%, odpady unieszkodliwiane są w okresie kilkuletniej fermentacji metanowej, eksploatacja kopca polega na warstwowym unieszkodliwianiu odpadów z jednoczesnym ich zagęszczaniem i zraszaniem, odgazowaniem, wykonaniem warstw izolacyjnych zewnętrznych z materiału nieprzepuszczalnego oraz rozebraniem kopca po zakończeniu eksploatacji. Powstający w kopcu biogaz jest ujmowany w system odprowadzania gazu składowiskowego i przetwarzany na energię elektryczną w agregacie prądotwórczym o mocy 1 MW, składowisko odpadów niebezpiecznych (tzw. mogilnik) – składa się z bunkra podzielonego na 3 10 komór, nominalna pojemność mogilnika wynosi 18 630 m , pojemność eksploatacyjna – 3 21 420 m . Od 2004 roku nie przyjęto odpadów do składowania, a stan nagromadzenia odpadów wynosi 6 141,970 Mg. Od 2008 roku kompleks zarządzany jest przez Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych ProNatura Sp. z o.o. W kwietniu 2011 roku spółka REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o. również oddała do użytku instalację do biologicznego przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji o wydajności 35 000 Mg/rok. Instalację stanowi kompostownia z funkcją stabilizacji odpadów biodegradowalnych wydzielonych mechanicznie z odpadów zmieszanych oraz funkcją kompostowania odpadów zielonych. Odzysk i unieszkodliwianie odpadów Niesegregowane odpady komunalne Odpady odebrane od właścicieli nieruchomości w pierwszej kolejności poddawane są procesowi segregacji na sortowniach należących do przedsiębiorców odbierających odpady lub w Kompleksie Unieszkodliwiania Odpadów. W wyniku segregacji wydzielone surowce wtórne przekazywane są do uprawnionych podmiotów celem dalszego ich zagospodarowania. Pozostałe odpady poddawane są mechanicznej obróbce. W wyniku tego procesu powstają odpady o różnym stopniu uziarnienia, charakteryzujące się różnymi właściwościami, tj.: 96 minerały (np. piaski i kamienie), odpady palne (paliwo alternatywne), inne odpady (w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów, które poddawane są procesom unieszkodliwiania. W zależności od właściwości odpady tego rodzaju poddawane sa obróbce biologicznej lub są kierowane na składowisko balastu. Pozostałe odpady poddawane są procesom odzysku. Odpady zbierane selektywnie Odpady papieru, szkła, plastiku i metalu zbierane są w systemie workowym (w zabudowie jednorodzinnej) oraz pojemnikowym (w zabudowie wielorodzinnej). Po ich doczyszczeniu przekazywane są bezpośrednio recyklerom lub podmiotom uprawnionym do zbierania tego rodzaju odpadów. Odpady zielone zbierane są w systemie workowym, głównie w zabudowie jednorodzinnej. Część odpadów trafia bezpośrednio do przydomowych kompostowników. Przedsiębiorcy uprawnieni do odbierania odpadów zielonych zagospodarowują je we własnym zakresie lub przekazują uprawnionym podmiotom. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz inne odpady wielkogabarytowe odbierane są przez uprawnionych przedsiębiorców na zamówienie klienta. Ponadto co roku Urząd Miasta Bydgoszczy organizuje bezpłatne akcje zbiórki odpadów wielkogabarytowych na terenie osiedli mieszkaniowych i Rodzinnych Ogródków Działkowych. Następnie odpady wielkogabarytowe są demontowane i poddawane procesom odzysku lub unieszkodliwiania. Przeterminowane leki zbierane są do specjalnych pojemników, które ustawione są w aptekach. Następnie przekazywane są do unieszkodliwienia. Zużyte baterie zbierane są do specjalnych pojemników na terenie placówek szkolno-wychowawczych oraz w budynkach Urzędu Miasta Bydgoszczy. Następnie odpady te są poddawane procesom unieszkodliwiania. 5.3.2. Planowane zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi W dniu 1 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 1 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011 r. Nr 152, poz. 897). Zapisy tej ustawy nakładają na gminy obowiązek zorganizowania nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi na swoim terenie oraz osiągnięcie wskazanych poziomów odzysku i ograniczenia składowania określonych frakcji odpadów. Celem nowych przepisów jest uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, upowszechnienie selektywnego zbierania odpadów „u źródła” oraz zmniejszenie ilości składowanych odpadów komunalnych. Zgodnie z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach od 1 lipca 2013 roku na terenie Bydgoszczy zacznie obowiązywać miejski system odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Przepisy ustawy nakładają na Miasto obowiązek zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Ponadto Rada Miasta Bydgoszczy może postanowić o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne. Do pozostałych obowiązków Miasta wynikających z powyższej ustawy należy: zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi, nadzorowanie gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym realizację zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej następujące frakcje odpadów: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło i opakowania wielomateriałowe oraz odpady komunalne ulegające biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji, tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym wskazanie miejsca, w którym mogą być prowadzone zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych, zapewnienie osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających 97 biodegradacji przekazywanych do składowania, prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, udostępnienie na stronie internetowej urzędu gminy oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji o: o podmiotach odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu danej gminy, zawierające firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres podmiotu odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, o miejscach zagospodarowania przez podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu danej gminy zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania, o osiągniętych przez gminę oraz podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości w danym roku kalendarzowym wymaganych poziomach recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, o punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych, o zbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych. dokonywanie corocznej analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi w celu weryfikacji możliwości technicznych i organizacyjnych gminy w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. 5.3.2.1. Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi W celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, Prezydent Bydgoszczy ogłosi przetarg na odbieranie lub na odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych powstających na terenie miasta. W przetargu będą mogli wziąć udział przedsiębiorcy uprawnieni do prowadzenia działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych na podstawie ważnego zezwolenia Prezydenta Bydgoszczy lub zaświadczenia o wpisie do rejestru działalności regulowanej. Na podstawie art. 6c ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Rada Miasta Bydgoszczy postanowiła w drodze uchwały nr XXIX/534/12 z dnia 30 maja 2012 roku o odebraniu odpadów komunalnych również od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne. Uchwałę tę podjęto z uwagi na następujące okoliczności: objęcie przez Miasto nadzoru nad całym strumieniem odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie miasta, potrzebę kontrolowania sposobu gospodarowania odpadami, w celu osiągnięcia określonych w ustawie poziomów ponownego wykorzystania, recyklingu, odzysku innymi metodami, jak również ograniczenia składowania określonych frakcji odpadów, zasadność uszczelnienia systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w mieście, jak również ujednolicenie zasad jego funkcjonowania. Zgodnie z art. 6d ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, zgodnie z którym rada gminy liczącej ponad 10 000 mieszkańców może podjąć uchwałę o podziale obszaru gminy na sektory. W dniu 29 lutego 2012 roku Rada Miasta Bydgoszczy podjęła uchwałę nr XXII/414/12 w sprawie podziału obszaru Miasta Bydgoszczy na sektory w celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Przetargi zostaną przeprowadzone osobno dla każdego z sektorów. Jako podstawę do wyznaczenia sektorów przyjęto obszary osiedli, stanowiących jednostki pomocnicze Miasta Bydgoszczy, z uwagi na następujące okoliczności: w ramach każdego z osiedli funkcjonuje Zarząd lub Rada Osiedla. Ścisła współpraca z tymi organami będzie stanowiła znaczące wsparcie dla wdrożenia nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie miasta, jak również przeprowadzenia kampanii informacyjnej skierowanej do mieszkańców, miasto dysponuje szczegółowymi danymi na temat ilości osób zamieszkujących teren poszczególnych osiedli, osiedla stanowią wyodrębnione obszary, których zakres terytorialny określają stosowne uchwały Rady Miasta Bydgoszczy. Miasto Bydgoszcz podzielono na dziewięć sektorów, charakterystykę tych sektorów przedstawiono w tabeli poniżej. 98 Tabela 56 Podział Miasta Bydgoszczy na sektory w celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości Ilość mieszkańców Gęstość Powierzchnia Sektor Osiedle (wg stanu na dzień zaludnienia 2 [km ] 2 26.01.2012r) [os/km ] Tereny Nadwiślańskie I Tatrzańskie 15,66 36 455 2 328 Stary Fordon Nowy Fordon Bydgoszcz Wschód II 21,48 34 754 1 618 - Siernieczek - Brdyujście Leśne III Bartodzieje 36,43 42 237 1 159 Jachcice Bielawy IV 5,42 41 337 7 623 Bocianowo-ŚródmieścieStare Miasto Smukała-Opławiec-Janowo Piaski Czyżkówko V 21,62 37 370 1 729 Okole Flisy Osowa Góra Miedzyń-Prądy VI Jary-Wilczak 9,22 36 401 3 947 Błonie Górzyskowo VII 4,86 38 771 7 985 Szwederowo Wzgórze Wolności VIII Glinki-Rupienica 6,41 46 911 7 321 Wyżyny Kapuściska Zimne Wody-Czersko Polskie IX 22,81 27 673 1 213 Łęgnowo Łęgnowo-Wieś Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. W ramach budowy miejskiego systemu odbierania odpadów komunalnych Rada Miasta Bydgoszczy zobligowana jest w terminie do 31 grudnia 2012 roku do określenia w drodze uchwał, stanowiących akty prawa miejscowego: Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Bydgoszczy, dostosowanego do aktualnego wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, określającego m.in. zakres i sposób prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów przez właścicieli nieruchomości, szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zamian za wnoszoną przez właścicieli nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi, a także rodzaju dodatkowych usług świadczonych przez Miasto, metodę ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz stawkę opłaty, wzór deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi składanej przez właścicieli oraz termin, częstotliwość i tryb uiszczania opłaty. Urząd Miasta opracował harmonogram podejmowania stosownych uchwał, który został przedstawiony w tabeli poniżej. Tabela 57 Lp. Planowany harmonogram podejmowania stosownych uchwał Przedmiot uchwały Termin sesji 1. Uchwała w sprawie podziału miasta na sektory 2. Uchwała w sprawie postanowienia o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie 29 lutego 2012 r (uchwalona) 99 30 maja 2012 r 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady Uchwała w sprawie wyboru metody ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz określenia stawek opłat Uchwała w sprawie projektu regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Bydgoszczy Uchwała w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Bydgoszczy Uchwała w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych Uchwała w sprawie dodatkowych usług świadczonych przez gminę w zakresie odbierania odpadów Uchwała w sprawie ustalenia sposobu obliczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie nieruchomości, która w części stanowi nieruchomość, na której nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne, a w części stanowi nieruchomość, na której zamieszkują mieszkańcy (nieobligatoryjna) Uchwała w sprawie terminy, częstotliwości i trybu uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Uchwała w sprawie wzoru deklaracji wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Uchwała w sprawie określenia stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi Uchwała w sprawie cen za świadczenie przez gminę dodatkowych usług w zakresie odbierania odpadów 27 czerwca 2012 r Początek września 2012 r 26 września 2012 r 26 września 2012 r 26 września 2012 r 31 października 2012 r 28 listopada 2012 r 28 listopada 2012 r 27 grudnia 2012 r 27 grudnia 2012 r Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. W ramach nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów ProNatura Sp. z o. o. z siedzibą w Bydgoszczy wybuduje Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych dla Bydgosko – Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego. Zakład zostanie zlokalizowany na działce spółki ProNatura. Projekt współfinansowany będzie ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. W ramach inwestycji powstanie: Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych (ZTPOK) o zdolności produkcyjnej 180 000 Mg/rok, Kompostownia o wydajności 4 000 Mg/rok, Stacja przeładunkowa odpadów w Toruniu o wydajności 60 000 Mg/rok, Sieć przesyłowa – wyprowadzenie energii cieplnej i elektrycznej z ZTPOK wraz z całą infrastrukturą w ilości: o energia cieplna – 648 000 GJ/rok (180 000 MWh/rok), o energia elektryczna – 54 000 MWh/rok. Inwestycja ta zapewni wypełnienie unijnych zobowiązań w zakresie odzysku surowców i redukcji składowania odpadów na składowiskach oraz pozwoli uniknąć ewentualnych kar za niewywiązanie się z zobowiązań, wynikających z akcesji Polski do Unii Europejskiej. Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych będzie instalacją nowoczesną, spełniającą kryteria najlepszej dostępnej techniki i technologii, bezpieczną dla ludzi i środowiska, odzyskującą energię cieplną i elektryczną czyli tzw. zieloną energię. 5.3.2. Odpady niebezpieczne Podstawowym źródłem powstawania odpadów niebezpiecznych jest działalność przemysłowa i usługowa. Odpady niebezpieczne powstają również w gospodarstwach domowych, służbie zdrowia, szkolnictwie oraz w dziedzinie obronności. 5.3.2.1. Odpady zawierające PCB Polichlorowe bifenyle (PCB) ze względu na swoje właściwości były stosowane jako dodatki do olejów w transformatorach i kondensatorach, dodatki do farb i lakierów oraz jako środki konserwujące i impregnujące. Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska, instalacje lub urządzenia, w których są lub były wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska (w tym PCB), powinny zostać oczyszczone lub unieszkodliwione. Wykorzystywanie PCB dopuszczalne było w użytkowanych urządzeniach lub instalacjach, nie dłużej niż do dnia 30 czerwca 2010 roku. Posiadacze odpadów 100 zawierających PCB zobowiązani byli natomiast do ich unieszkodliwienia, w terminie do dnia 31 grudnia 2010 roku. Z dniem 1 stycznia 2011 roku wszystkie zasoby PCB oraz urządzenia zawierające PCB objęte przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska stały się odpadami, w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach. Zgodnie z danymi z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego (WSO) na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono w 2010 roku 5,3540 Mg odpadów zawierających PCB, były to transformatory i kondensatory zawierające PCB (kod: 16 02 09*). Zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie gospodarki odpadami, wytworzone odpady zawierające PCB winny być przekazywane do dalszego zagospodarowania wyłącznie podmiotom posiadającym stosowne zezwolenia (np. zezwolenie na zbieranie i/lub unieszkodliwianie odpadów). W Polsce nie ma instalacji przystosowanych do niszczenia kondensatorów zawierających PCB i muszą one być unieszkodliwiane za granicą. Ilość kondensatorów zawierających związki PCB sukcesywnie maleje, dlatego nie ma konieczności budowy instalacji do ich unieszkodliwiania w Polsce. 5.3.2.2. Oleje odpadowe Oleje odpadowe powstają w wyniku wymiany zużytych olejów, awarii instalacji i urządzeń oraz w wyniku ich usuwania m.in. z pojazdów wycofanych z eksploatacji. Powstają one głównie w stacjach obsługi pojazdów, bazach transportowych i remontowych oraz różnego rodzaju urządzeniach pracujących w przemyśle. Zazwyczaj są to zużyte oleje silników spalinowych i oleje przekładniowe, a także oleje smarowe, oleje do turbin oraz oleje hydrauliczne. Zgodnie z danymi z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono w 2010 roku 304,3940 Mg olejów odpadowych. Tabela 58 Ilość olejów odpadowych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa odpadów Poddana Poddana Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] Emulsje olejowe niezawierające 13 01 05* 23,1410 4,7840 związków chlorowcoorganicznych Mineralne oleje hydrauliczne niezawierające związków 13 01 10* 15,8960 chlorowcoorganicznych Syntetyczne oleje hydrauliczne 13 01 11* 1,1100 Oleje hydrauliczne łatwo ulegające 13 01 12* 0,0000 5,2570 biodegradacji Inne oleje hydrauliczne 13 01 13* 1,6600 Mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe niezawierające związków 13 02 05* 43,3010 chlorowcoorganicznych Syntetyczne oleje silnikowe, 13 02 06* 0,7950 przekładniowe i smarowe Oleje silnikowe, przekładniowe i 13 02 07* 0,0000 0,2580 smarowe łatwo ulegające biodegradacji Inne oleje silnikowe, przekładniowe i 13 02 08* 165,6610 0,0500 smarowe Mineralne oleje i ciecze stosowane jako elektroizolatory oraz nośniki ciepła 13 03 07* 6,1290 0,0250 niezawierające związków chlorowcoorganicznych Inne oleje i ciecze stosowane jako 13 03 10* 45,8200 5,5580 elektroizolatory oraz nośniki ciepła Oleje z odwadniania olejów w 13 05 06* 0,2540 4,5530 separatorach Olej opałowy i olej napędowy 13 07 01* 0,6270 0,6270 2,5460 RAZEM 304,3940 0,6270 23,0310 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Szczegółowy sposób postępowania z olejami odpadowymi obejmujący: 101 zbiórkę, magazynowanie, kwalifikację do właściwego procesu odzysku albo unieszkodliwiania, w oparciu o: o kryteria dopuszczenia do procesu regeneracji w celu uzyskania olejów bazowych, o cechy klasyfikujące olej odpadowy do unieszkodliwiania, określa osobne rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z olejami odpadowymi (Dz.U. z 2004 r. Nr 192, poz. 1968). Zgodnie z tym rozporządzeniem oleje odpadowe zbiera się i magazynuje selektywnie według wymagań wynikających z przeznaczonemu im sposobu przemysłowego wykorzystania lub unieszkodliwiania. Nie należy dopuszczać do ich mieszania z innymi odpadami i substancjami, w tym zwłaszcza z odpadami stałymi, odpadami PCB, olejem napędowym, olejem opałowym, płynami chłodniczymi, płynami hamulcowymi oraz innymi substancjami i preparatami chemicznymi niebędącymi olejami. Dopuszcza się natomiast mieszanie różnych rodzajów olejów odpadowych, pod warunkiem że nie wpłynie to negatywnie na proces ich odzysku lub unieszkodliwiania. Według danych z WSO za 2010 rok na terenie miasta Bydgoszczy zagospodarowano w instalacjach 23,6580 Mg olejów odpadowych. Procesom odzysku poddano 0,6270 Mg olejów odpadowych, głównie w procesie R1 – wykorzystanie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii. Natomiast procesom unieszkodliwiania poddano 23,0310 Mg olejów odpadowych, głównie w procesie D10 - Termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. 5.3.2.3. Odpady medyczne i weterynaryjne Odpady medyczne to odpady powstające w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń w zakresie medycyny. Odpady weterynaryjne to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach. Odpady medyczne i weterynaryjne powstają w procesach diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej i weterynaryjnej. Głównym źródłem powstawania odpadów medycznych między innymi są: szpitale, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, sanatoria, hospicja, przychodnie, ośrodki zdrowia, prywatne praktyki lekarskie oraz gospodarstwa domowe w zakresie przeterminowanych lekarstw i środków medycznych. Odpady weterynaryjne powstają głównie w gabinetach weterynaryjnych oraz w wyniku prowadzenia doświadczeń i badań naukowych na zwierzętach. Ze względów sanitarno-epidemiologicznych niezbędne jest stosowanie jednorazowego wyposażenia tam, gdzie istnieje możliwość zetknięcia się z tkanką. W tym przypadku możliwości zapobiegania powstawaniu odpadów są bardzo ograniczone. Selektywne zbieranie odpadów medycznych i weterynaryjnych pozwala na zmniejszenie masy wtórnie wytwarzanych odpadów zakaźnych. Według danych z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono 1 111,5397 Mg odpadów medycznych i 28,2803 Mg odpadów weterynaryjnych, łącznie wytworzono 1 139,82 Mg odpadów medycznych i weterynaryjnych. Tabela 59 Ilość odpadów medycznych i weterynaryjnych unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj wytworzonych odpadów Odpady medyczne Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki (z wyłączeniem 18 01 03) Części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania (z wyłączeniem 18 01 03) Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją Kod Wytworzonych 1 111,5397 wytworzonych, odzyskanych i Masa odpadów Poddana Poddana procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] 1 106,3610 18 01 01 0,5755 - 0,5530 18 01 02* 33,2890 - 34,3830 18 01 03* 999,9081 - 1 005,0580 102 Rodzaj wytworzonych odpadów wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt (np. zainfekowane pieluchomajtki, podpaski, podkłady), z wyłączeniem 18 01 80 i 18 01 82 Inne odpady niż wymienione w 18 01 03 Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niż wymienione w 18 01 06 Leki cytotoksyczne i cytostatyczne Leki inne niż wymienione w 18 01 08 Odpady amalgamatu dentystycznego Odpady weterynaryjne Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki (z wyłączeniem 18 02 02) Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sadzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt Inne odpady niż wymienione w 18 02 07 Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niż wymienione w 18 02 05 Leki inne niż wymienione w 18 02 07 RAZEM Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana Poddana procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] 18 01 04 52,5290 - 52,9010 18 01 06* 17,2020 - 4,2360 18 01 07 0,2850 - 0,1930 18 01 08* 18 01 09 18 01 10* 2,6730 5,0740 0,0041 28,2803 - 1,9880 7,0490 19,5160 18 02 01 19,3860 - - 18 02 02* 8,4508 - 15,3250 18 02 03 0,0010 - 0,0150 18 02 05* 0,1500 - 0,0020 18 02 06 0,0760 - - 18 02 08 0,2165 1 139,8200 - 1 125,8770 - 4,1740 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Zgodnie z obowiązującym w roku 2009 Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 23 sierpnia 2007 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. Nr 162 poz. 1153), odpady medyczne i weterynaryjne mogą być unieszkodliwianie poprzez: termiczne przekształcenie odpadów, autoklarowanie, dezynfekcję termiczną, działanie mikrofalami, obróbkę fizyczno-chemiczną. Zakazuje się odzysku zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych. Odpady medyczne i weterynaryjne są zbierane w miejscu ich powstawania i gromadzone w specjalistycznych pojemnikach zgodnie z wewnętrznym regulaminem, a następnie przekazywane do unieszkodliwiania do specjalistycznych instalacji. Według danych z WSO na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 poddano unieszkodliwieniu 1 106,3610 Mg odpady medyczne, w procesie D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. Natomiast odpadów weterynaryjnych poddano unieszkodliwieniu w ilości 19,516 Mg, w procesie D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. W sumie na terenie miasta Bydgoszczy unieszkodliwiono 1 125,877 Mg odpadów medycznych i weterynaryjnych. 103 5.3.2.3. Zużyte baterie i akumulatory Szczegółowe zasady postępowania z bateriami i akumulatorami określa odrębna ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz.U. z 2009 r. Nr 79, poz. 666). Odnosi się ona do każdego etapu postępowania z bateriami i akumulatorami począwszy od określenia wymagań stawianym bateriom i akumulatorom przeznaczonym do wprowadzenia na rynek, poprzez zasady ich wprowadzania na rynek, a skończywszy na zasadach zbierania, przetwarzania, recyklingu i unieszkodliwiania zużytych baterii i zużytych akumulatorów. Baterie i akumulatory można podzielić na następujące grupy: kwasowo-ołowiowe (głównie samochodowej), niklowo-kadmowe, pozostałe (w tym alkaliczne). Stosowane są głównie w środkach transportu, do awaryjnego lub energetycznego zasilania awaryjnego, w latarkach, sprzęcie pomiarowym, w telefonach i komputerach przenośnych, elektronarzędziach bezprzewodowych, sprzęcie gospodarstwa domowego. Według danych z WSO w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 79,4538 Mg zużytych baterii i akumulatorów. Tabela 60 Ilość zużytych baterii i akumulatorów wytworzonych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa wytworzonych Rodzaj wytworzonych odpadów Kod odpadów [Mg] Baterie i akumulatory ołowiowe 16 06 01* 68,9350 Baterie i akumulatory niklowo-kadmowe 16 06 02* 2,7736 Baterie alkaliczne (z wyłączeniem 16 06 03) 16 06 04 0,7205 Inne baterie i akumulatory 16 06 05 3,9717 Baterie i akumulatory łącznie z bateriami i akumulatorami wymienionymi w 16 06 01, 16 06 02 lub 16 06 03 oraz 20 01 33* 3,0250 niesortowane baterie i akumulatory zawierające te baterie Baterie i akumulatory inne niż wymienione w 20 01 33 20 01 34 0,0280 RAZEM 79,4538 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Przedsiębiorca wprowadzający do obrotu baterie i akumulatory zobowiązany jest do zorganizowania i sfinansowania zbierania, przetwarzania, recyklingu i unieszkodliwiania zużytych baterii i akumulatorów oraz do ich właściwego gospodarowania. Sprzedawca detaliczny przenośnych baterii lub akumulatorów, którego powierzchnia sprzedaży przekracza 2 25 m jak również sprzedawca hurtowy oraz prowadzący usługi w zakresie wymiany zużytych baterii i akumulatorów zobowiązany jest do nieodpłatnego przyjmowania tego rodzaju odpadów. Istnieją także punkty, w których użytkownik końcowy może oddać bezpłatnie zużyte baterie i akumulatory. Takie punkty są w szkołach, placówkach oświatowych oraz w siedzibach urzędu i innych instytucjach. Baterie można również oddać podmiotowi odbierającemu odpady komunalne, prowadzącemu działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. 5.3.2.4. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Produkcja sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest obecnie jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu. Rozwój nowych technologii i nowych materiałów do produkcji tych urządzeń powoduje szybsze „starzenie się” sprzętu, który po zużyciu staje się odpadem. Zużyte wyroby zawierające elektroniczne podzespoły tworzą istotną grupę odpadów. Rosnąca w ostatnich latach ilość wycofywanych z użytkowania urządzeń elektrycznych i elektronicznych jest związana z rozwojem technicznym i technologicznym oraz postępem cywilizacyjnym. Odpady te ze względu na swoją specyfikę są odpadami uciążliwymi dla środowiska. Sprzęt elektryczny i elektroniczny może zawierać takie niebezpieczne składniki jak: PCB (polichlorowane bifenyle), baterie, części składowe zawierające rtęć, azbest, HC (węglowodory), HCFC (wodorochlorofluoro-węglowodory), HFC (chlorofluorowęglowodory) i inne. Tego typu odpady powstają w gospodarstwach domowych, obiektach infrastruktury i przemyśle. Na terenie miasta Bydgoszczy, według danych z WSO, w 2010 roku wytworzono ogółem 245,0501 Mg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. 104 Tabela 61 Ilość zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego wytworzonego, odzyskanego i unieszkodliwionego w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy Masa odpadów Poddana Poddana Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] Transformatory i kondensatory 16 02 09* 5,3540 zawierające PCB Zużyte urządzenia zawierające freony, 16 02 11* 5,0690 HCFC, HFC Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż 16 02 13* 61,6922 7,2900 wymienione w 16 02 09 do 16 02 12 Zużyte urządzenia inne niż wymienione 16 02 14 120,4443 10,5880 w 16 02 09 do 16 02 13 Lampy fluorescencyjne i inne odpady 20 01 21* 0,1240 zawierające rtęć Urządzenia zawierające freony 20 01 23* 16,3370 15,5400 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w 20 20 01 35* 22,2200 0,9400 01 21 i 20 01 23 zawierające niebezpieczne składniki Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w 20 20 01 36 13,8096 365,5750 01 21, 20 01 23 i 20 01 35 RAZEM 245,0501 399,9330 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Postępowanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym, w sposób zapewniający ochronę zdrowia i życia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju określa ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1495, z późn. zm.). Na terenie miasta Bydgoszczy odzyskowi poddano 399,9330 Mg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, głównie w procesie R15 - przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu. 5.3.2.5. Pojazdy wycofane z eksploatacji Pojazdy mechaniczne wycofane z eksploatacji ze względu na zawartość substancji niebezpiecznych (np. oleje, odpady paliw ciekłych, filtry olejowe, płyny hydrauliczne i hamulcowe) są odpadami poużytkowymi klasyfikowanymi jako odpady niebezpieczne i stanowią istotne zagrożenie dla środowiska. Na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 196 487,091 Mg odpadów w postaci zużytych lub nienadających się do użytkowania pojazdów oraz odpadów z demontażu, przeglądu i konserwacji pojazdów. Tabela 62 Ilość zużytych lub nienadających się do użytkowania pojazdów (wyłączając maszyny pozadrogowe), odpadów z demontażu, przeglądu i konserwacji pojazdów wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa odpadów Poddana Poddana Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] Zużyte opony 16 01 03 647,0140 Zużyte lub nienadające się do 16 01 04* 926,2130 użytkowania pojazdy Zużyte lub nienadające się do użytkowania pojazdy niezawierające 16 01 06 30,8960 cieczy i innych niebezpiecznych elementów Filtry olejowe 16 01 07* 18,6401 31,8290 Okładziny hamulcowe inne niż 16 01 12 2,8150 105 Rodzaj wytworzonych odpadów wymienione w 16 01 11 Płyny hamulcowe Płyny zapobiegające zamarzaniu zawierające niebezpieczne substancje Płyny zapobiegające zamarzaniu inne niż wymienione w 16 01 14 Metale żelazne Metale nieżelazne Tworzywa sztuczne Szkło Niebezpieczne elementy inne niż wymienione w 16 01 07 do 16 01 11, 16 01 13 i 16 01 14 Inne niewymienione elementy Inne niewymienione odpady RAZEM Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana Poddana procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] 16 01 13* 0,2000 - 10,1130 16 01 14* 12,6890 - 5,3520 16 01 15 0,6600 0,2300 0,4400 16 01 17 16 01 18 16 01 19 16 01 20 7 470,4210 54,3260 71,8360 369,6370 1 648,8100 11,8340 4,2720 - 16 01 21* 0,0400 - - 16 01 22 16 01 99 7,1900 1 449,2630 196 487,0910 2 622,2550 47,7340 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Pojazdy wycofane z eksploatacji stanowią zagrożenie dla środowiska ze względu na zawartość wielu substancji niebezpiecznych dlatego też powinny być demontowane jedynie w profesjonalnych stacjach demontażu. Bezpośrednim zadaniem stacji demontażu jest przetworzenie pojazdów wycofanych z eksploatacji poprzez usunięcie elementów i substancji niebezpiecznych, wymontowanie przedmiotów wyposażenia i części przeznaczonych do ponownego użycia, jak również wymontowanie elementów nadających się do odzysku i recyklingu. Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku odzyskowi poddano 2 622,255 Mg odpadów w postaci zużytych lub nienadających się do użytkowania pojazdów oraz odpadów z demontażu, przeglądu i konserwacji pojazdów, natomiast unieszkodliwieniu poddano 47,734 Mg tych odpadów. 5.3.2.5. Odpady zawierające azbest Azbest wykorzystywany był do produkcji około 3 000 wyrobów przemysłowych w różnych dziedzinach gospodarki, przede wszystkim w budownictwie, energetyce, transporcie i przemyśle chemicznym. Wykorzystywany był do produkcji: płyt azbestowo-cementowych falistych i płaskich, rur azbestowocementowych, mas azbestowych natryskowych, materiałów i wykładzin zawierających azbest, płyt azbestowokauczukowych oraz wyrobów tekstylnych (tj. rękawice, odzież ochronna), sznurów i sznurków. Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) kwalifikuje azbest do kategorii substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska, dla których wprowadzony został zakaz wprowadzania ich do obrotu lub ponownego wykorzystania. W praktyce zakaz stosowania azbestu obowiązuje w Polsce od 1997 roku i został wprowadzony odrębną ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazanie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, z późn. zm.). Na zlecenie Ministra Gospodarki został opracowany Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 20092032, w którym głównym celem jest usunięcie i unieszkodliwienie wszystkich wyrobów zawierających azbest do 2032 roku. Według danych z WSO na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku zostało wytworzonych 42,1180 Mg odpadów zawierających azbest. Tabela 63 roku Ilość odpadów zawierających azbest wytworzonych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Odpady azbestowe z elektrolizy Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest Materiały konstrukcyjne zawierające azbest RAZEM 06 07 01* 16 02 12* 17 06 05* Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. 106 Masa wytworzonych odpadów [Mg] 20,4000 3,1780 18,5400 42,1180 Jedynym dopuszczalnym sposobem unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich składowanie, na specjalnie do tego celu przeznaczonych, odpowiednio oznakowanych składowiskach. 5.3.2.6. Przeterminowane środki ochrony roślin Przeterminowane środki ochrony roślin to głównie przeterminowane, zanieczyszczone i niezdatne do użycia środki ochrony roślin i preparatów owadobójczych, jak również opakowania po nich. Źródłem ich powstawania jest przede wszystkim rolnictwo, sadownictwo, ogrodnictwo i w mniejszym stopniu gospodarstwa domowe. Środki ochrony roślin, ze względu na toksyczność wielu z nich dla ludzi i zwierząt, powinno się stosować z zachowaniem zasad i wymogów określonych w przepisach ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849) oraz aktach wykonawczych do tej ustawy. Odrębny odpad stanowią opakowania po środkach ochrony roślin, a obowiązki w zakresie gospodarowania nimi reguluje ustawa z dnia 11 maja 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 63, poz. 638, z późn. zm.). Opakowania po środkach ochrony roślin powinny trafić z powrotem do źródła ich dystrybucji (sprzedawcy, importera, producenta dokonującego wewnątrzwspólnotowego nabycia). Niewykorzystane środki ochrony roślin oraz opakowania po nich powinny wrócić do magazynu przeznaczonego do składowania środków ochrony roślin. Selektywna zbiórka i transport odpadów środków ochrony roślin powinny odbywać się za pośrednictwem uprawnionych, posiadających odpowiednie zezwolenia podmiotów, dowożących odpady do miejsc ich unieszkodliwiania lub bezpośrednio przez wytwórcę dostarczającego odpady do punktów zbierania tych odpadów. Według danych z WSO w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 0,07 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin (07 04 81 – przeterminowane środki ochrony roślin inne niż wymienione w 07 04 80). Unieszkodliwianie odpadów środków ochrony roślin należy do obowiązków ich producenta lub importera. Wykonanie tych obowiązków można zlecić podmiotom, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami. Do unieszkodliwiania odpadów powstających w trakcie stosowania środków ochrony roślin stosuje się metody termicznego przetwarzania. 5.3.3. Pozostałe odpady 5.3.3.1. Zużyte opony Źródłem powstawania zużytych opon (kod 16 01 03) jest przede wszystkim bieżąca eksploatacja pojazdów mechanicznych, jak również samochody wycofane z eksploatacji. Zużyte opony zbierane są w punktach serwisowych ogumienia (podstawowe źródło zużytych opon), punktach wulkanizacyjnych, firmach eksploatujących pojazdy, zakładach demontażu pojazdów oraz przez gminy i osoby fizyczne. Ilość zbieranych zużytych opon zależy od pory roku, najwięcej opon pozyskuje się w okresie wymian jesiennozimowej i wiosennej. Według danych z WSO na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono 647,014 Mg zużytych opon. Wytwórca opon bądź sprowadzający je do kraju jako osobne produkty, ale także sprowadzając je do kraju jako części pojazdów zobowiązany jest do osiągnięcia określonych prawem poziomów odzysku i recyklingu odpadów powstałych z opon. System zbierania zużytych opon rozwija się przez stacje obsługi pojazdów oraz stacje demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Zużyte opony mogą być poddane regeneracji, recyklingowi lub współspalane w cementowniach jako paliwo alternatywne. Zakazane jest składowanie zużytych opon z wyjątkiem opon rowerowych i opon o średnicy zewnętrznej większej niż 1400 mm. 5.3.3.2. Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej Odpady te powstają w budownictwie mieszkaniowym i przemysłowym oraz w kolejnictwie i drogownictwie zarówno na etapie budowy, rozbudowy, modernizacji jak i prac rozbiórkowych. Odpady budowlane i remontowe wytwarzane są m.in. w gospodarstwach domowych, jako odpady z remontów mieszkań, prowadzonych na małą skalę i wówczas są ujęte w zmieszanych odpadach komunalnych, oznaczonych kodem 20 03 01. Katalog nie wyodrębnia tego odpadu w grupie odpadów komunalnych, podgrupie odpadów gromadzonych selektywnie, ani wśród innych odpadów komunalnych. 107 Grupa 17 katalogu odpadów – odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej - jest podstawową grupą, w której występują odpady budowlane niewchodzące w skład strumienia odpadów komunalnych. Odpady te wytwarzane są najczęściej przez wyspecjalizowane firmy budowlane, na których ciąży obowiązek ich odzysku i unieszkodliwiania, (jeśli umowa o świadczenie usług nie stanowi inaczej). Odpady te występują w zmiennych ilościach, wynikających z prowadzonych robot budowlanych, remontowych i rozbiórkowych na danym terenie. Większe ilości tych odpadów pojawiają się w okresach przebudowy miast, budowy dróg, wyburzeń dla potrzeb nowych tras komunikacyjnych, po klęskach żywiołowych. Według danych z WSO na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku zostało wytworzonych 225 216,1427 Mg odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej. Tabela 64 Ilość odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj wytworzonych odpadów Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów Gruz ceglany Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia Zmieszane odpady betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia inne niż wymienione w 17 01 06 Usunięte tynki, tapety, okleiny itp. Odpady z remontów i przebudowy dróg Inne niewymienione odpady Drewno Szkło Tworzywa sztuczne Odpady drewna, szkła i tworzyw sztucznych zawierające lub zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi (podkłady kolejowe) Asfalt inny niż wymieniony w 17 03 01 Smoła i produkty smołowe Odpadowa papa Miedź, brąz, mosiądz Aluminium Ołów Żelazo i stal Cyna Mieszaniny metali Kable zawierające ropę naftową, smołę i inne substancje niebezpieczne Kable inne niż wymienione w 17 04 10 Gleba i ziemia w tym kamienie zawierające substancje niebezpieczne (np. PCB) Gleba i ziemia w tym kamienie inne niż wymienione w 17 05 03 Urobek z pogłębiania inny niż wymieniony w 17 05 05 Materiały izolacyjne inne niż wymienione w 17 06 01 i 17 06 03 Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] Poddana procesom unieszkodliwiania 17 01 01 20 400,6160 184,6700 38 006,6000 - 17 01 02 2 426,9000 53,7800 5 039,6000 - 17 01 03 11,8620 - 400,0000 - 17 01 07 23 722,6750 148,2000 11 348,1000 - 17 01 80 0,1800 - - - 17 01 81 6 715,2200 - 11 484,9000 - 17 01 82 17 02 01 17 02 02 17 02 03 130,3500 11,5540 42,7580 72,5460 0,5000 - 80,0000 18,4000 23,2000 51,7050 17 02 04* 19 237,6890 2,0000 - 180,5200 17 03 02 70,0000 - 800,0000 - 17 03 03* 17 03 80 17 04 01 17 04 02 17 04 03 17 04 05 17 04 06 17 04 07 0,5000 50,1000 18,0854 81,5148 0,0420 4 766,3850 0,2520 59,6880 195,2100 0,1000 18,5600 116,8910 4 384,5900 - 14,0000 - 17 04 10* 2,1910 - - - 17 04 11 87,3090 - - - 17 05 03* 37,0000 - - 17,4610 17 05 04 146 394,6800 9 328,5700 1 000,0000 - 17 05 06 2,0000 - - - 17 06 04 68,4380 - - - 108 Rodzaj wytworzonych odpadów Materiały konstrukcyjne zawierające gips inne niż wymienione w 17 08 01 Odpady z budowy, remontów i demontażu zawierające rtęć Inne odpady z budowy, remontów i demontażu ( w tym odpady zmieszane) zawierające substancje niebezpieczne Zmieszane odpady z budowy, remontów i demontażu inne niż wymienione w 17 09 01, 17 09 02 i 17 09 03 RAZEM Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] Poddana procesom unieszkodliwiania 17 08 02 0,0000 - - 3,1800 17 09 01* 0,0005 - - - 17 09 03* 0,0110 - - - 17 09 04 805,5960 - - 7 651,8000 225 216,1427 9 913,0300 72 697,6410 7 941,8660 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Zbieraniem i transportem odpadów z budowy, remontów i demontażu zajmują się przede wszystkim wytwórcy tych odpadów tj. osoby prywatne, firmy remontowo-budowlane i demontażowe oraz specjalistyczne podmioty działające w zakresie zbierania i transportu odpadów. Zdecydowana większość tych odpadów poddawana jest odzyskowi, m.in. przy budowie nowej infrastruktury drogowej i kolejowej. Wykorzystywane są również do niwelacji terenu i rekultywacji wyrobisk. Natomiast głównym sposobem unieszkodliwiania jest ich składowanie na składowiskach odpadów. Niektóre tego typu odpady mogą być unieszkodliwiane termicznie. Na terenie miasta Bydgoszczy odzyskowi poddano 82 610,671 Mg odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, z czego 13,6% została poddana odzyskowi poza instalacją. Odpady poddano następującym procesom odzysku: R4 - recykling lub regeneracja metali i związków metali, R14 - inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części, R15 - przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu. Natomiast unieszkodliwiono 7 941,866 Mg tych odpadów, w następujących procesach: D5 - składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne, D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. 5.3.3.3. Komunalne osady ściekowe Komunalne osady ściekowe to pochodzące z oczyszczalni ścieków osady z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Komunalne osady ściekowe powstają w oczyszczalniach ścieków w procesie oczyszczania ścieków komunalnych. Odpady te klasyfikowane są w grupie 19 jako odpady o kodzie 19 08 05 – ustabilizowane komunalne osady ściekowe. Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku funkcjonowały cztery oczyszczalnie ścieków. Według danych z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono 22 180,655 Mg komunalnych osadów ściekowych. Komunalne osady ściekowe w zależności od postaci w jakiej występują oraz ich jakości mogą być termicznie przekształcane w spalarniach lub współspalarniach odpadów (m.in. w cementowniach), poddane odzyskowi w kompostowniach lub biogazowniach albo wykorzystywane bezpośrednio na powierzchni ziemi do ulepszania gleby po ich uprzednim ustabilizowaniu. Najmniej pożądaną, lecz nadal stosowaną, metodą gospodarowania osadów jest ich składowanie na składowiskach odpadów. Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku unieszkodliwiono 1 319,58 Mg komunalnych osadów ściekowych. Osady zagospodarowano w procesach D8 - obróbka biologiczna niewymieniona w innym punkcie niniejszego załącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np. fermentacja) oraz D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. 109 5.3.3.4. Odpady ulegające biodegradacji inne niż komunalne Do odpadów ulegających biodegradacji inne niż komunalne zalicza się 65 rodzajów odpadów zakwalifikowanych ze względu na źródło pochodzenia m.in. do następujących grup: grupy 02 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności (30 rodzajów odpadów z podgrup: 02 01, 02 02, 02 03, 02 04, 02 05, 02 06, 02 07), grupy 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury (10 rodzajów odpadów z podgrup: 03 01 i 03 03), grupy 19 – odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych (13 rodzajów odpadów z podgrup: 19 06, 19 08, 19 09 i 19 12) Właściwości fizyczne i skład chemiczny odpadów ulegających biodegradacji z sektora przemysłowego są bardzo zróżnicowane i zależą od miejsca powstawania odpadów, rodzajów użytych surowców oraz warunków technologicznych prowadzenia procesu. Według danych z WSO w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 549 954,6750 Mg odpadów innych niż komunalne ulegających biodegradacji. Tabela 65 Ilość odpadów ulegających biodegradacji innych niż komunalne wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] - Poddana procesom unieszkodliwiania Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Odpadowa masa roślinna Zwierzęta padłe i odpadowa tkanka zwierzęca stanowiące materiał szczególnego i wysokiego ryzyka inne niż wymienione w 02 01 80 Odpadowa tkanka zwierzęca Surowce i produkty nienadające się do spożycia i przetwórstwa Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków Surowce i produkty nienadające się do spożycia i przetwórstwa Inne niewymienione odpady Surowce i produkty niezdatne do spożycia oraz przetwarzania Odpadowa serwatka Surowce i produkty nieprzydatne do spożycia i przetwarzania Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków Nieprzydatne do wykorzystania tłuszcze spożywcze Odpady z mycia, czyszczenia i mechanicznego rozdrabniania surowców Odpady kory i korka Trociny, wióry, ścinki, drewno, płyta wiórowa i fornir inne niż wymienione w 03 01 04 Odpady z chemicznej przeróbki drewna zawierające substancje niebezpieczne Inne niewymienione odpady Mechanicznie wydzielone odrzuty z przeróbki makulatury i tektury Odpady z sortowania papieru i tektury przeznaczone do recyklingu Inne niewymienione odpady Skratki Zawartość piaskowników Tłuszcze i mieszaniny olejów z 02 01 03 674,4900 02 01 81 10,2030 - - - 02 02 02 418,6300 - - - 02 02 03 12,4970 - - - 02 02 04 94,8600 - - - 02 03 04 57,0410 - - - 02 03 99 1,0000 - - - 02 05 01 159,4000 - - - 02 05 80 3 663,0000 - - - 02 06 01 232,5600 - - - 02 06 03 345,0000 - - 386,0000 02 06 80 6,2890 - - - 02 07 01 371,8000 - - - 03 01 01 2 833,0400 - 2 773,0000 - 03 01 05 19 253,9880 - 7 954,7000 0,2200 - - 2,5000 Wytworzonych 03 01 80* 574,0900 03 01 99 40,7700 - - - 03 03 07 8 758,4580 - - - 03 03 08 965,1220 - - - 03 03 99 19 08 01 19 08 02 19 08 09 284,7000 539,3280 1 713,1100 352,3680 - 261,3100 - 553,2400 1 378,5400 - 110 Rodzaj wytworzonych odpadów separacji olej/woda zawierające wyłącznie oleje jadalne i tłuszcze Tłuszcze i mieszaniny olejów z separacji olej/woda inne niż wymienione w 19 08 09 Szlamy z biologicznego oczyszczania ścieków przemysłowych inne niż wymienione w 19 08 11 Szlamy zawierające substancje niebezpieczne z innego niż biologiczne oczyszczania ścieków przemysłowych Szlamy z innego niż biologiczne oczyszczania ścieków przemysłowych inne niż wymienione w 19 08 13 Inne niewymienione odpady Osady z dekarbonizacji wody Nasycone lub zużyte żywice jonowymienne Papier i tektura Metale żelazne Metale nieżelazne Tworzywa sztuczne i guma Szkło Drewno zawierające substancje niebezpieczne Drewno inne niż wymienione w 19 12 06 Tekstylia Minerały (np. piasek, kamienie) Odpady palne (paliwo alternatywne) Inne odpady ( w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów inne niż wymienione w 19 12 11 RAZEM Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] Poddana procesom unieszkodliwiania 19 08 10* 3,0000 - - - 19 08 12 0,7400 - - - 19 08 13* 108,3300 - - - 19 08 14 439,7400 - - - 19 08 99 19 09 03 19,5000 9,5000 - - - 19 09 05 5,2700 - - - 19 12 01 19 12 02 19 12 03 19 12 04 19 12 05 2 308,5260 276 550,0380 7 503,6860 20 930,6260 2 232,3220 - 4,9000 - 3,5000 18,4350 - 19 12 06* 39,9300 - - 0,4560 19 12 07 116,3820 10,8300 - - 19 12 08 19 12 09 19 12 10 0,0850 79 268,2900 12 162,1300 21 186,5400 - - 1,1800 12,3730 19 12 12 107 468,9260 - 19 015,3200 87 463,3700 549 954,6750 21 197,3700 30 009,2300 90 393,9040 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. System zagospodarowania omawianych odpadów opiera się na odpowiedzialności wytwórców odpadów za ich właściwe zagospodarowanie. Na terenie miasta Bydgoszczy zagospodarowano 141 600,504 Mg odpadów ulegających biodegradacji innych niż komunalne. Procesom odzysku poddano 36,2% (tj. 51 206,6 Mg) tych odpadów, z czego 41,4% zostało poddana odzyskowi poza instalacjami. Większość z tych odpadów została poddana procesom unieszkodliwiania - 63,8% (tj. 90 393,904 Mg) odpadów. 5.3.3.5. Odpady opakowaniowe Odpady opakowaniowe powstają w gospodarstwach domowych oraz w zakładach produkcyjnych, jednostkach handlowych, miejscach użyteczności publicznej i w różnych gałęziach przemysłu. Selektywna zbiórka opakowań ze szkła, tworzyw sztucznych czy papieru może być oparta o systemem pojemników do segregacji odpadów, system workowy przy zbieraniu odpadów opakowaniowych „u źródła” oraz stacje segregacji odpadów. Odpady opakowaniowe klasyfikowane są w grupie 15. Według danych z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku zostało wytworzonych 20 335,5333 Mg odpadów opakowaniowych. 111 Tabela 66 Ilość odpadów opakowaniowych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj wytworzonych odpadów Opakowania z papieru i tektury Opakowania z tworzyw sztucznych Opakowania z drewna Opakowania z metali Opakowania wielomateriałowe Zmieszane odpady opakowaniowe Opakowania ze szkła Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środkami ochrony roślin i i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne) Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] 4 416,2000 4 380,2070 2 741,1000 23 830,6000 4 558,4210 318,3400 1 022,0400 682,2600 Poddana procesom unieszkodliwiania 15 01 01 15 01 02 15 01 03 15 01 04 15 01 05 15 01 06 15 01 07 10 343,9038 4 417,9393 2 221,7360 1 042,6170 669,3678 416,3400 1 158,4360 15 01 10* 65,1090 - - 1 348,9010 15 01 11* 0,0844 - - - 20 335,5333 2 741,1000 39 208,0680 1 423,9600 RAZEM 9,3150 54,0760 2,6700 7,2680 1,7300 - Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Odpady opakowaniowe ze szkła, metali, tworzyw sztucznych, papieru i tektury są poddawane recyklingowi odpowiednio w hutach szkła, hutach metali żelaznych i nieżelaznych, instalacjach do recyklingu tworzyw sztucznych i papieru. Na terenie miasta zagospodarowano łącznie 43 373,128 Mg odpadów opakowaniowych, z czego 96,7% została poddana procesom odzysku. Odpady opakowaniowe zostały zagospodarowane w następujących procesach: R14 - inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części – w ilości 26 972,2270 Mg, R15 - przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu – w ilości 14 935,6210 Mg, R5 - recykling lub regeneracja innych materiałów nieorganicznych – w ilości 41,3200 Mg, D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie – w ilości 1 419,4330 Mg, D8 - obróbka biologiczna niewymieniona w innym punkcie niniejszego załącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np. fermentacja) - w ilości 2,6700 Mg, D9 - obróbka fizyczno-chemiczna niewymieniona w innym punkcie niniejszego załącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np. parowanie, suszenie, strącanie) - w ilości 1,8570 Mg. 5.3.3.6. Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy Podstawą do określenia stanu gospodarki odpadami w wybranych gałęziach gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy (innych niż komunalne) na terenie miasta Bydgoszczy były dane uzyskane z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego. Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono 250 333,286 Mg odpadów z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy. Najwięcej wytworzono odpadów z procesów termicznych – 150 785,54 Mg, odpadów z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej - 78 620,1114 Mg, oraz odpadów z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej - 61 907,8216 Mg. 112 Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy (innych niż komunalne) to: Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego (grupa 04) Według danych z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 404,893 Mg tego typu odpadów. Zagospodarowano poprzez unieszkodliwienie jedynie barwniki i pigmenty zawierające substancje niebezpieczne (04 02 16*) w ilości 0,047 Mg. Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla (grupa 05) W 2010 roku na terenie miasta wytworzono jedynie 0,2 Mg tego typu odpadów, natomiast zagospodarowaniu poprzez unieszkodliwienie poddano 21,88 Mg tych odpadów. Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej (grupa 06) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 61 907,8216 Mg tego typu odpadów. Łącznie zagospodarowano 1 185,74 Mg, z czego odzyskowi poddano 1 175,74 Mg, a unieszkodliwiono 10 Mg tego typu odpadów. Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej (grupa 07) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 78 620,1114 Mg tych odpadów. Odzyskowi poddano 49 212,9719 Mg, a unieszkodliwianiu – 27 264,171 Mg odpadów. Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych) kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich (grupa 08) W 2010 roku na terenie miasta wytworzono 950,64 Mg odpadów tej grupy. Unieszkodliwieniu poddano 496,302 Mg tych odpadów, a odzyskowi – 13,7 Mg. Odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych (grupa 09) W 2010 roku na terenie Bydgoszczy wytworzono 80,0294 Mg odpadów tej grupy. Procesom odzysku poddano 67,395 Mg tych odpadów, natomiast 0,045 Mg unieszkodliwiono. Odpady z procesów termicznych (grupa 10) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy odpadów w tej grupie wytworzono 150 785,54 Mg, odzyskowi poddano – 15 631,729 Mg. Odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych (grupa 11) W 2010 roku na terenie miasta wytworzono 73,957 Mg odpadów z tej grupy. Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych (grupa 12) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 9 976,7205 Mg odpadów z tej grupy. Odzyskowi poddano 56,658 Mg tych odpadów, a unieszkodliwianiu – 1,119 Mg. Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 09) (grupa 13) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono następujące ilości odpadów w poszczególnych podgrupach: 13 05 – 1 954,71 Mg, 13 07 – 2,857 Mg, 13 08 – 70,51 Mg. Unieszkodliwiono 35,131 Mg odpadów z wyżej wymienionych podgrup, a odzyskowi poddano 698,587 Mg. Odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08) (grupa 14) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 17,228 Mg odpadów z tej grupy. Zagospodarowano poprzez unieszkodliwienie 55,298 Mg tych odpadów. Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania ochronne (podgrupa 15 02) 113 W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 260,6133 Mg odpadów z tej podgrupy oraz unieszkodliwiono 351,943 Mg tych odpadów. Odpady nieujęte w innych grupach (grupa 16) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono następujące ilości odpadów w poszczególnych podgrupach: 16 02 – 369,2013 Mg, 16 03 – 2 619,89 Mg, 16 05 – 20,223 Mg, 16 07 – 8,05 Mg, 16 08 – 78,442 Mg, 16 10 – 6,1 Mg, 16 80 – 6,9745 Mg, 16 81 – 1,12 Mg. Na terenie miasta unieszkodliwianiu poddano 51,896 Mg odpadów w wyżej wymienionych podgrup, a 3,546 Mg oddano odzyskowi. Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych (grupa 19) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono następujące ilości odpadów w poszczególnych podgrupach: 19 01 – 280,03 Mg, 19 02 – 11,625 Mg, 19 03 – 822,22 Mg, 19 10 – 1 627,948 Mg. Na terenie miasta odzyskowi poddano 14 938,86 Mg odpadów w wyżej wymienionych podgrup, a 1,073 Mg oddano unieszkodliwieniu. Podsumowanie Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono ogółem 1 396 388,9569 Mg odpadów, z czego: odpadów komunalnych wytworzono – 129 418,3 Mg (tj. 9,3% ogólnej masy wytworzonych odpadów) odpadów niebezpiecznych wytworzono – 198 303,3509 Mg (tj. 14,2% ogólnej masy wytworzonych odpadów) odpadów pozostałych wytworzono - 1 068 667,306 Mg (tj. 76,5% ogólnej masy wytworzonych odpadów) Tabela 67 Masa odpadów wytworzonych, poddana odzyskowi i unieszkodliwiona na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa odpadów [Mg] Poddana Poddana Lp. Rodzaj odpadów Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania Odpady komunalne 129 418,3000 1. Odpady niebezpieczne 198 303,3509 3 022,8150 1 196,6420 2. 2.1 Odpady zawierające PCB 5,3540 2.2 Oleje odpadowe 304,3940 0,6270 23,0310 2.3 Odpady medyczne i weterynaryjne 1 139,8200 1 125,8770 2.4 Zużyte baterie i akumulatory 79,4538 2.5 Zużyty sprzęt elektryczny i 245,0501 399,9330 elektroniczny 2.6 Pojazdy wycofane z eksploatacji 196 487,0910 2 622,2550 47,7340 2.7 Odpady zawierające azbest 42,1180 2.8 Przeterminowane środki ochrony 0,0700 roślin Pozostałe odpady 1 068 667,3060 257 565,6259 129 368,1680 3. 3.1 Zużyte opony 647,0140 3.2 Odpady z budowy, remontów i 225 216,1427 82 610,6710 7 941,8660 demontażu obiektów budowlanych 114 3.3 3.4 3.5 3.6 oraz infrastruktury drogowej Komunalne osady ściekowe Odpady ulegające biodegradacji inne niż komunalne Odpady opakowaniowe Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy RAZEM 22 180,6550 549 954,6750 51 206,6000 90 393,9040 20 335,5333 41 949,1680 1 423,9600 250 333,2860 81 799,1869 28 288,8580 1 396 388,9569 260 588,4409 130 564,8100 Źródło: Opracowanie własne. Odpady na terenie miasta Bydgoszczy zostały zagospodarowane w różnych procesach odzysku i unieszkodliwiania. Łącznie zagospodarowano 391 153,2509 Mg, z czego: odpadów niebezpiecznych zagospodarowano – 4219,457 Mg (tj. 1,1% ogólnej masy zagospodarowanych odpadów), odpadów pozostałych zagospodarowano – 386 933,7939 Mg (tj. 98,9% ogólnej masy zagospodarowanych odpadów). Większość odpadów (tj. 66,6%) została poddana procesom odzysku, pozostałe odpady zostały unieszkodliwione. Najważniejsze problemy: 1. System odbioru odpadów komunalnych nie obejmuje wszystkie nieruchomości na terenie miasta 2. Niski procent odpadów komunalnych kierowanych do recyklingu lub ponownego wykorzystania 3. Niewystarczający poziom pozyskiwania odpadów niebezpiecznych powstających na terenie miasta 4. Zbyt duża ilość odpadów innych niż komunalne poddawana jest procesom unieszkodliwiania 5. Niewielkie wykorzystanie innowacyjnych technologii w gospodarowaniu odpadów innych niż komunalne 6. Niski poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa w zakresie postępowania z odpadami niebezpiecznymi 5.4. Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych Klimat akustyczny ocenia się ilościowo przy pomocy równoważnego poziomu dźwięku A (LAeq), wyrażonego w decybelach [dB], będącego poziomem uśrednionym w funkcji czasu. Wymagane standardy dotyczące klimatu akustycznego określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 120, poz. 826). W rozporządzeniu zawarte są dopuszczalne poziomy hałasu dla poszczególnych rodzajów źródeł (dróg i linii kolejowych, linii elektroenergetycznych, startów, przelotów i lądowań statków powietrznych oraz pozostałych obiektów działalności będących źródłami hałasu), w odniesieniu do rodzaju terenów podlegających ochronie wyróżnionych ze względu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje. Wskaźnikami oceny hałasu stosowanymi w polityce długookresowej, w szczególności przy sporządzaniu map akustycznych, są: LDWN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB),wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia (600-1800), pory wieczoru (1800-2200) i pory nocy (2200-0600), LN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w dB wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy (2200-0600). W ramach czynności kontrolnych stosowanym wskaźnikiem oceny hałasu jest poziom równoważny L AeqD dla 00 00 00 00 pory dnia (godz. 6 -22 ) oraz poziom równoważny LAeqN dla pory nocy (godz. 22 -6 ). 115 Tabela 68 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L Aeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby Dopuszczalny poziom hałasu w dB Pozostałe obiekty i działalność 1) Drogi lub linie kolejowe będąca źródłem hałasu LAeq D L.p Rodzaj terenu 1. a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym 2) pobytem dzieci i młodzieży c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy zagrodowej c. Tereny rekreacyjno2) wypoczynkowe d. Tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast 3) powyżej 100 tys. mieszkańców 2. 3. 4. Przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym 50 45 45 40 55 50 50 40 60 50 55 45 65 55 55 45 LAeq D LAeq N LAeq N przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy Objaśnienia: 1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych. 2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 3) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 Nr 120, poz. 826). Tabela 69 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L Aeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby L.p 1. 2. Rodzaj terenu a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska b. Tereny szpitali, domów opieki społecznej c. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem 1) dzieci i młodzieży a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej oraz zabudowy zagrodowej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny rekreacyjno- Dopuszczalny poziom hałasu w dB Starty, lądowania i przeloty Linie elektroenergetyczne statków powietrznych LAeq D LAeq N LAeq D LAeq N Przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom przedział czasu Przedział czasu przedział czasu odniesienia równy odniesienia równy odniesienia równy 8 8 godzinom 16 godzinom godzinom 55 45 45 40 60 50 50 45 116 L.p Rodzaj terenu Dopuszczalny poziom hałasu w dB Starty, lądowania i przeloty Linie elektroenergetyczne statków powietrznych LAeq D LAeq N LAeq D LAeq N Przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom przedział czasu Przedział czasu przedział czasu odniesienia równy odniesienia równy odniesienia równy 8 8 godzinom 16 godzinom godzinom 1) wypoczynkowe c. Tereny mieszkaniowo-usługowe d.Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. 2) mieszkańców Objaśnienia: 1) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 2) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 Nr 120, poz. 826). Badania poziomu dźwięku, prowadzone według ujednoliconych zasad i metod, stanowią skuteczny system kontrolowania i ewidencji obiektów emitujących hałas. Dynamiczny w ostatnich latach rozwój motoryzacji ma decydujący wpływ na klimat akustyczny środowiska, gdyż jest przyczyną wzrostu natężenia przewozów towarowych i osobowych w ruchu lokalnym oraz tranzytowym, powodując często pogorszenie stanu środowiska w rejonie swojego oddziaływania. Natomiast hałas kolejowy i lotniczy, posiada znaczenie marginalne i jedynie lokalne oddziaływanie. Hałas przemysłowy nie stanowi wielkiej uciążliwości ze względu na jego lokalny charakter. W 2008 roku została sporządzona mapa akustyczna Bydgoszczy, która stanowiła merytoryczną podstawę do opracowania Programu ochrony środowiska przed hałasem. Program ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Bydgoszczy został przyjęty uchwałą nr LXXVI/1138/10 Rady Miasta Bydgoszczy 13 października 2010 roku. Głównym celem programu ochrony środowiska przed hałasem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego na terenach, na których nastąpiły przekroczenia obowiązujących norm. Obecnie trwają pracę nad nową mapą akustyczną miasta ze stanem na 2011 rok. W związku z tym aktualizacji podlegać będzie również Program ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Bydgoszczy. Hałas komunikacyjny Z danych GUS wynika, że od lat systematycznie rośnie liczba zarejestrowanych pojazdów. W 2010 roku w Bydgoszczy było zarejestrowanych 212 011 pojazdów, w porównaniu do roku wcześniejszego liczba ta wzrosła o 3%. Samochodów ciężarowych w 2010 roku było o 5,4% więcej niż w roku 2009, a samochodów osobowych było więcej o 2,7%. Przez miasto przebiegają ważne drogi krajowe, jak również liczne drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne. Od 2012 roku na terenie Bydgoszczy będzie prowadzony stały monitoring hałasu. W 10 wybranych punktach na terenie miasta zostaną zainstalowane stacje całorocznego pomiaru hałasu (L eq). Uzyskane dane z pomiarów zostaną udostępnione na portalu internetowym mapy akustycznej. W 2010 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska wykonał całodobowe pomiary w Bydgoszczy przy ulicach: Grunwaldzkiej, Szubińskiej, Wyszyńskiego i Ludwikowo. Badania wykonano w miejscach, gdzie szlaki komunikacyjne przebiegają w niewielkiej odległości od zabudowy mieszkaniowej, na obszarach zlokalizowanych przy drogach o znacznym natężeniu ruchu pojazdów. Równolegle z pomiarami poziomu hałasu prowadzono rejestrację natężenia ruchu, ze szczególnym uwzględnieniem pojazdów transportu ciężkiego. Wyniki z przeprowadzonych pomiarów przedstawiono w tabeli poniżej. 117 Tabela 70 Pomiary poziomu hałasu prowadzone na terenie Bydgoszczy w 2010 roku Nazwa ulicy Odległość punktu od jezdni Wysokość nad poziomem terenu Równoważny Równoważny Dopuszczalny poziom poziom poziom dźwięku dźwięku dźwięku LAeqD LAeqN DZIEŃ/NOC 6.00 – 22.00 22.00 – 6.00 [m] [m] [dB] Grunwaldzka 34 5,0 Ludwikowo (przy Szyperska 4) 32,0 Szubińska (przy Korczaka) 7,0 Wyszyńskiego 38 6,0 1,5 71,8 65,5 4,0 72,5 66,3 1,5 61,2 58,2 4,0 66,3 62,4 1,5 66,2 62,1 4,0 67,3 61,9 1,5 71,9 68,6 4,0 72,4 69,7 Natężenie ruchu Ogółem dzień/noc Udział pojazdów ciężkich dzień/noc poj./h % 60/50 2049 / 134 11 / 19 60/50 1819 / 201 10 / 16 60/50 1686 / 140 11 / 17 60/50 1863 / 195 12 / 69 Źródło: „Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. Wartość średniego poziomu dźwięku, w monitorowanych punktach na wysokości 4,0 m n.p.t., wahała się dla pory dnia od 64,1–70,2 dB, przy natężeniu ruchu pojazdów 1686-2049 poj./h oraz dla nocy od 61,9–69,7 dB, przy natężeniu ruchu pojazdów 134-201 poj./h. Przeprowadzone pomiary wykazały przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu we wszystkich analizowanych punktach. Wskaźnik naruszenia klimatu akustycznego wahał się od 5,0 do 10,2 dB w porze dziennej oraz od 11,9 do 19,7 dB w porze nocnej. Najbardziej niekorzystne warunki akustyczne, w ciągu całej doby, zarejestrowano przy ulicy Wyszyńskiego i Grunwaldzkiej. Prawie 70% pojazdów poruszających się w porze nocnej ulicą Wyszyńskiego stanowią pojazdy transportu ciężkiego. 118 Rysunek 9 Monitoring hałasu komunikacyjnego w Bydgoszczy W 2010 roku, w ramach monitoringu hałasu komunikacyjnego Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, kontynuował rozpoczętą w 2007 roku rejestrację zmian poziomu dźwięku przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy. Sesje pomiarowe trwały nieprzerwanie przez okres 1 tygodnia (z uwzględnieniem dni roboczych i ustawowo wolnych od pracy), w każdym miesiącu. Prowadzenie ciągłego, wielodobowego pomiaru hałasu komunikacyjnego przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy jest odpowiedzią na wprowadzenie do polskich przepisów, standardów zawartych w dyrektywie 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego – w sprawie oceny i kontroli poziomu hałasu w środowisku, wymuszających modyfikacje dotychczas obowiązujących reguł oceny parametrów klimatu akustycznego środowiska, określających wartości dopuszczalne i sposoby ich estymacji. Tabela 71 Zestawienie wyników ciągłych pomiarów hałasu drogowego w latach 2007-2010 przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy miesiąc styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik Długookresowy średni poziom dźwięku A LDWN [dB] 2007 2008 2009 2010 71,3 72,3 71,7 70,3 70,0 70,8 70,5 68,1 68,2 67,7 68,0 67,3 68,8 68,7 69,9 69,5 71,4 71,1 71,2 70,8 69,9 69,7 69,3 69,6 69,9 71,4 66,2 68,6 70,1 70,4 70,4 70,0 70,4 69,4 70,9 70,8 Dopuszczal na norma LDWN / LN [dB] 65/55 119 Długookresowy średni poziom dźwięku A LN [dB] 2007 2008 2009 2010 63,8 64,9 63,8 62,9 62,5 63,2 62,2 59,7 59,9 59,6 60,1 59,6 61,0 60,8 61,9 61,1 63,4 63,0 63,5 63,0 61,9 61,8 61,4 61,7 61,9 63,2 58,0 60,4 61,8 62,9 62,5 62,5 63,2 61,7 63,2 63,2 miesiąc listopad grudzień ŚREDNIA Długookresowy średni poziom dźwięku A LDWN [dB] 2007 2008 2009 2010 70,6 71,0 70,4 70,2 68,9 70,7 70,7 70,5 71,2 70,6 70,1 Dopuszczal na norma LDWN / LN [dB] Długookresowy średni poziom dźwięku A LN [dB] 2007 2008 2009 2010 62,1 63,3 62,3 62,2 60,9 62,6 62,6 62,6 63,1 63,0 62,3 Źródło: „Stan środowiska Bydgoszczy w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. LDWN - długookresowy poziom hałasu dla doby LN - długookresowy poziom hałasu dla nocy W 2010 rok, wartość średnia z całego okresu obserwacji, dla pory doby wynosiła 70,1 dB, a dla nocy – 62,3 dB. W okresie styczeń-marzec 2010 roku, obserwowane było nieznaczne obniżenie rejestrowanych wartości poziomu dźwięku. Najniższy obliczony długookresowy poziom hałasu dla nocy L N wyniósł 58,0 dB dla stycznia 2010 roku. Niska wartość zarejestrowanych poziomów hałasu w porze nocnej, wpłynęła bezpośrednio, na niższą wartość długookresowego poziomu dźwięku obliczonego dla pory doby. Analiza wyników wartości długookresowego średniego poziomu dźwięku LDWN oraz LN uzyskane w oparciu o pomiary hałasu komunikacyjnego zarejestrowanego w rejonie Placu Poznańskiego w latach 2007-2010, wskazuje na utrzymujące się na stałym poziomie przekroczenia dopuszczalnego długookresowego średniego poziomu dźwięku dla pory doby, jak i dla pory nocy. Z analiz statystycznych wynika, że prawie 49% mieszkańców Bydgoszczy narażonych jest na hałas drogowy przekraczający ustalone wartości dopuszczalne określone wskaźnikiem L DWN, z czego 26% na przekroczenia do 5 dB, 20% na przekroczenia od 5 do 10 dB, natomiast 3% na przekroczenia powyżej 10 dB. W 15 odniesieniu do wskaźnika LN następuje wzrost o 1%-2% przy przekroczeniach do 5 dB. W skali całego miasta, hałas tramwajowy jest mniej uciążliwy niż drogowy. Zasięg oddziaływania to przede wszystkim budynki znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie torów tramwajowych. Z analiz statystycznych wynika, że 2,5% mieszkańców Bydgoszczy narażonych jest na hałas tramwajowy przekraczający ustalone wartości dopuszczalne określone wskaźnikiem LDWN, z czego 0,5 % na przekroczenia od 5 do 10 dB, natomiast niecałe 2% na przekroczenia powyżej 10 dB. W odniesieniu do wskaźnika L N w przedziale od 5-10 dB następuje wzrost narażonych do 0,85%. Hałas kolejowy jest najmniej uciążliwym ze wszystkich hałasów komunikacyjnych – niecałe 2% mieszkańców Bydgoszczy narażonych jest na ponadnormatywny hałas wyrażony wskaźnikiem L DWN oraz 3,5 % wyrażony wskaźnikiem LN. Hałas lotniczy, który powstaje w trakcie startów, przelotu i lądowań statków powietrznych. Monitoring hałasu lotniczego prowadzony do czerwca do listopada przy natężeniu lotów pasażerskich ok. 769 operacji (startów i lądowań) praktycznie nie wykazał przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Jedynie na terenie osiedla Glinki notowano niewielkie przekroczenia (rzędu 2 dB) dopuszczalnych poziomów hałasu na pojedynczych budynkach. W związku z powyższym działania zmierzające do poprawy klimatu akustycznego nie są konieczne. Jednakże w ramach posiadanych kompetencji organy administracji odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowego klimatu akustycznego miasta będą wnioskowały o wprowadzenie obowiązku tzw. zielonego lądowania - CDA (Continous Descent Approach). Jest to sposób lądowania, który jest znacznie bardziej cichy (oraz tańszy) niż tradycyjne lądowanie. System ten pozwala na to, by samolot zniżał się do lądowania nieprzerwanie, a nie jak obecnie schodkowo. Hałas przemysłowy Hałas pochodzący z zakładów przemysłowych, urządzeń oraz zakładów handlowych ma zasięg lokalny i dotyczy w większości przypadków tylko pojedyncze domostwa. Tylko odsetek mieszkańców Bydgoszczy, narażonych jest na ponadnormatywny hałas pochodzący od źródeł przemysłowych i wynosi 0,2 %. Pola elektromagnetyczne Zanieczyszczenie środowiska promieniowaniem elektromagnetycznym (PEM) od lat wzbudza obawy społeczeństwa. Działanie PEM na człowieka jest nieszkodliwe, dopóki jego skutki mieszczą się w granicach wyznaczonych przez zdolności adaptacyjne organizmu. Natomiast może być szkodliwe po przekroczeniu tych granic. 15 „Program ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Bydgoszczy” 120 Źródłem pól elektromagnetycznych są: urządzenia i linie energetyczne, urządzenia radiokomunikacyjne, radiolokacyjne i radionawigacyjne, urządzenia elektryczne pracujące w zakładach pracy i gospodarstwach domowych. Podstawowe regulacje prawne dotyczące ochrony przed polami elektromagnetycznymi zawiera ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne i magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz, a ochrona przed nimi polega na utrzymaniu poziomów tych pól poniżej wartości dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, a także zmniejszanie poziomów co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003 Nr 192 poz. 1883) określa dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zróżnicowane dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludności, a także zakresy częstotliwości promieniowania, dla których określa się parametry fizyczne, charakteryzujące oddziaływanie pól na środowisko. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) okresowe badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku prowadzi wojewódzki inspektor ochrony środowiska. Jednocześnie zgodnie z art. 124 wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Począwszy od roku 2008 monitoring pól elektromagnetycznych (PEM) realizowany jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645), które określa zakres i sposób prowadzenia przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska badań poziomów pól elektromagnetycznych. Sondę pomiarową powinna znajdować się na wysokości 2m nad poziomem terenu w odległości nie mniejszej niż 100 metrów od rzutu anten instalacji radiokomunikacyjnych, radiolokacyjnych radionawigacyjnych na powierzchnię terenu. Celem pomiarów jest wyłącznie określenie poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku w miejscach dostępnych dla ludności, nie służą one natomiast określeniu wpływu poszczególnych obiektów emitujących fale elektromagnetyczne na poziom pól w środowisku. W związku z tym uzyskane wyniki nie mogą stanowić podstawy do wnioskowania o wielkości emisji pól elektromagnetycznych ze źródeł (obiektów) znajdujących się w pobliżu miejsc, w których realizowano pomiary. Według danych z opracowania ekofizjograficznego do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszczy na terenie miasta Bydgoszczy znajduje się wiele urządzeń mogących emitować szkodliwe pola elektromagnetyczne, jednak zasięg ich nie jest duży. Są to: 424 anten telefonii GSM 900 373 anten telefonii GSM 1800 626 anten UMTS Urządzenia GSM i UMTS mieszczą się na łącznej liczbie 419 masztów. Natomiast według danych ze strony internetowej bts-gsm.eu na terenie miasta jest 347 masztów. 541 anten nadawczych radiolinii oraz 541 anten odbiorczych radiolinii, umiejscowionych na łącznie 263 masztach 14 głównych punktów zasilania (GPZ). W liczbie 263 masztów radiolinii jest ok. 40 masztów poza granicami miasta Bydgoszczy jednak wymagają one analizy ze względu na technologiczne powiązanie z siecią transmisji danych w rejonie miasta. Największe skupiska masztów GSM/UMTS znajdują się .w dzielnicach: Śródmieście, Bartodzieje, Wyżyny i Fordon. Największe skupiska urządzeń radiolinii znajdują się w rejonie ulic Roztoczańskiej i Izerskiej gdzie zlokalizowano duży węzeł komunikacyjny. Na terenie Bydgoszczy głównymi elementami elektroenergetycznej sieci przesyłowej są linie 220 kV wprowadzone do stacji Jasiniec 220 kV/110 kV zlokalizowanej przy ul. Jasinieckiej oraz sieć napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia 110 kV wraz ze stacjami 110 kV/15 kV (GPZ Jachcice, Śródmieście, Błonie, Osowa Góra, Bydgoszcz Północ, Rupienica, Bydgoszcz Wschód, Romet, Bydgoszcz Południe, Fordon, Kauczuk, EC II, Zachem, Zachem II oraz projektowane Czyżkówko, Glinki, Fordon ATR, Fordon 2, Fordon 3). Od stycznia 2011 r. weszły w życie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 roku w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. Nr 130, poz. 880). Na podstawie nowych przepisów będzie możliwa ewidencja instalacji wytwarzających pola elektromagnetyczne. Instalacje te wymagają zgłoszenia do właściwego organu (wójta, burmistrza, prezydenta, starosty, marszałka) w zależności od rodzaju instalacji i jej parametrów. 121 Z badań prowadzonych przez WIOŚ w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, w latach 2006-2010 wynika, że w żadnym paśmie częstotliwości na obszarze miasta, w skład którego wchodzą tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową i miejsca dostępne dla ludności, nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. W 2010 roku na terenie Bydgoszczy monitoring promieniowania elektromagnetycznego w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowej prowadzono na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w następujących punktach: ul. Grzymały Siedleckiego 11 ul. Mickiewicza 2 ul. Altanowa 4 ul. Kanałowa 6, Kościół ul. Koronowska 96 ul. Leśna 11-19 ul. Przemysłowa 8 ul. Sandomierska 35 ul. Wyzwolenia 122 ul. ks. Schulza 5 Na podstawie przeprowadzonych pomiarów prowadzonych na terenie Bydgoszczy w 2010 roku nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm na żadnym ze stanowisk pomiarowych. Najważniejsze problemy: 1. Przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w mieście 2. Wzrost natężenia ruchu drogowego i udziału transportu ciężkiego 3. Lokalizacja budynków mieszkalnych w bliskim sąsiedztwie szlaków komunikacyjnych o znacznym natężeniu ruchu 4. Blisko połowa mieszkańców Bydgoszczy narażonych jest na hałas drogowy przekraczający ustalone wartości dopuszczalne 5. Wzrost liczby miejsc generowania promieniowania elektromagnetycznego poprzez rozwój sieci telefonii komórkowej 6. Brak wystarczającej wiedzy mieszkańców na temat wpływu promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie ludzi 5.5. Środowisko a zdrowie Szybka urbanizacja, rozwój cywilizacji i postęp technologiczny symbolizuje jakość życia człowieka. Wszystko to wpływa na zwiększające się zanieczyszczenie środowiska powodując nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym. Istnieją wyraźne korelacje między zanieczyszczeniem środowiska a zdrowiem ludzi i jakością życia. Zdrowie człowieka uzależnione jest od czterech podstawowych czynników, takich jak styl życia, geny, opieka medyczna oraz środowisko życia. Na zanieczyszczenie środowiska narażeni są szczególne mieszkańcy dużych skupisk miejskich. W środowisku na organizm człowieka działa jednocześnie wiele czynników szkodliwych, które występują w stosunkowo niskich stężeniach w powietrzu, wodzie, glebie oraz żywności. Zwykle ich działanie ma charakter przewlekły, trwający często przez całe lub większość naszego życia. Skumulowane w organizmie działają na różne układy i narządy człowieka, stanowią zagrożenie dla naszego zdrowia, a nawet następnych pokoleń. Skutki zdrowotne narażenia środowiskowego są różnorodne i objawiają się w postaci przejściowych lub trwałych zaburzeń funkcjonalnych, a rzadziej w postaci ewidentnych chorób tj.: alergie, choroby układu oddechowego, sercowo – naczyniowego i pokarmowego, nowotwory, a także problemy z rozrodczością, zaburzenia neurorozwojowe oraz skracanie czasu trwania życia. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 30% wszystkich chorób na świecie spowodowanych jest szkodliwym wpływem czynników środowiskowych, a 40% z nich dotyczy dzieci poniżej piątego roku życia. Najbardziej wrażliwe na szkodliwe oddziaływanie trucizn środowiskowych są dzieci, ze względu na uwarunkowania fizjologiczne i charakterystyczne zachowania. Narażenie organizmu dziecka może objawić się w późniejszym wieku, w postaci odległych skutków zdrowotnych. Do czynników środowiskowych wpływających na zdrowie człowieka należy zaliczyć: czynniki chemiczne – substancje chemiczne organiczne i nieorganiczne (np. kadm, ołów, rtęć, pestycydy), czynniki fizyczne – hałas, mikroklimat, promieniowanie, czynniki biologiczne – bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty sytuacje nadzwyczajne – katastrofy naturalne, awarie przemysłowe. 122 Zanieczyszczenie środowiska prowadzi również do zmian klimatu. Zmiany te w kolejnych dziesięcioleciach mogą się przyczynić między innymi do zmniejszenia zasobów wodnych, zwiększenia częstotliwości i intensywności powodzi, topnienia lodowców, erozji gleb, a także nasilenia takich zjawisk ekstremalnych, jak: trąby powietrzne, gradobicia czy fale mrozów oraz anomalnych upałów. Największą presję na środowisko wywierają: przemysł, transport i komunikacja, a także poważne awarie. Unia Europejska dąży do poprawy zdrowia fizycznego swoich obywateli, podejmując coraz więcej działań na różnych szczeblach. Zostały ustalone dziedziny, które wymagają zwiększonej uwagi: ograniczenie narażenia na oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz substancji potencjalnie szkodliwych dla zdrowia, takich jak związki chemiczne i biologiczne. Utworzono komitety naukowe, które dokonują oceny ryzyka i zwracają uwagę na nowe, znaczące wyniki badań. Ich zadaniem jest wspieranie Wspólnoty w kontrolowaniu substancji, które mogą mieć szkodliwy wpływ na zdrowie i środowisko. Działania UE skupiają się na zagadnieniach takich jak: promieniowanie, hałas, pola elektromagnetyczne, zanieczyszczenie środowiska, ograniczenie liczby wypadków i obrażeń, poprawa bezpieczeństwa produktów. Najważniejszymi problemami związanymi z oddziaływaniem zanieczyszczeń środowiska na stan zdrowia ludzi w mieście Bydgoszczy są: zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego (zanieczyszczenia z sektora przemysłowego i komunikacji), jakość wód powierzchniowych oraz hałas. Wśród zanieczyszczeń powietrza największy wpływ na zdrowie mieszkańców Bydgoszczy mają pyły i benzo(a)piren. W ostatnich kilkunastu latach notuje się stałą poprawę jakości powietrza atmosferycznego, jednak cały czas obserwuje się przekroczenia dla pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu i arsenu. Na podstawie rocznej oceny jakości powietrza atmosferycznego aglomeracja bydgoska została zakwalifikowana do niekorzystnej klasy C. Niekorzystne oddziaływanie wpływu pyłu zawieszonego na organizm człowieka następuje zarówno wskutek bezpośredniego kontaktu z zanieczyszczonym powietrzem, jak i z powodu zmian w środowisku przyrodniczym. Bardzo istotny, chociaż zwykle niedoceniany wpływ na zdrowie populacji ludzkiej wywiera także pył występujący w pomieszczeniach. Z tego względu bardzo ważne jest prowadzenie kompleksowego monitoringu stężeń pyłu atmosferycznego i wewnątrz pomieszczeń. Z badań epidemiologicznych wynika, iż 3 wzrost stężenia zanieczyszczeń pyłowych PM10 o 10 μg/m powoduje kilkuprocentowy wzrost zachorowań na choroby górnych dróg układu oddechowego, w tym astmy. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe narażenie na działanie pyłu zawieszonego PM2,5 skutkuje skróceniem średniej długości życia. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie stężenia pyłu PM2,5 jest równie niebezpieczna, powodując wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i krążenia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagających hospitalizacji. Należy podkreślić, że pyły oddziałują szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie, ale także na roślinność, gleby i wodę. Nośnikiem benzo(a)pirenu w powietrzu jest pył, dlatego jego szkodliwe oddziaływanie jest ściśle związane z oddziaływaniem pyłu oraz jego specyficznymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Wykazuje małą toksyczność ostrą, zaś dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością do kumulacji w organizmie. Benzo(a)piren wykazuje toksyczność układową, powodując uszkodzenie nadnerczy, układu chłonnego, krwiotwórczego i oddechowego, zwiększa także ryzyko zachorowanie na nowotwory. Jakość wód powierzchniowych występujących na terenie Bydgoszczy nadal nie jest w pełni zadowalająca i wskazuje na utrzymanie się wysokiego poziomu zanieczyszczenia bakteriologicznego. Występujące w wodzie bakterie mogą kolonizować skórę i błony śluzowe jamy ustnej oraz układu oddechowego. Wody przeznaczone do spożycia, które są zanieczyszczone wymagają skomplikowanych procesów uzdatniania, które generują wysokie koszty finansowe. Kolejnym istotnym czynnikiem wpływających na zdrowie mieszkańców Bydgoszczy jest hałas. Wysokie poziomy dźwięku pochodzą przede wszystkim od komunikacji drogowej. Prowadzone badania wykazały przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku na wszystkich punktach pomiarowo-kontrolnych. Ponadnormatywny poziom dźwięku może powodować uszkodzenie słuchu, a także negatywnie wpływa na psychikę. Szkodliwość działania hałasu na organizm człowieka objawia się zmęczeniem, gorszą wydajnością nauki, trudnościami w skupieniu uwagi, zaburzeniami orientacji, podwyższeniem ciśnienia krwi, bólem i zawrotami głowy, czasowym lub trwałym uszkodzeniem słuchu. Również ważnym zagrożeniem dla zdrowia mieszkańców Bydgoszczy są poważne awarie oraz transport materiałów niebezpiecznych. Przeciwdziałanie poważnym awariom przemysłowym, a także, w przypadku zaistnienia takich awarii, usuwanie ich skutków, jest bardzo ważne zarówno dla zdrowia i życia okolicznych mieszkańców, jak i środowiska naturalnego. W Polsce istnieje system nadzoru nad instalacjami mogącymi stworzyć zagrożenie 123 poważnych awarii dla środowiska, sprawowany przez służby Inspekcji Ochrony Środowiska. Jest on 16 dostosowany do przepisów unijnych w tym zakresie. Niezbędnym narzędziem w ustalaniu źródeł poważnych awarii jest rejestr zakładów, których działalność może być przyczyną wystąpienia poważnej awarii, w tym zakładów o dużym (ZDR) i zwiększonym (ZZR) ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, prowadzony zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. (Dz. U. Nr 58, poz. 535 z późn. zm.). Na terenie miasta Bydgoszczy w 2011 roku funkcjonowało 6 zakładów, w tym 4 zakłady zakwalifikowane do zakładów 17 dużego ryzyka wystąpienia awarii przemysłowej : Zakłady o zwiększonym ryzyku poważnej awarii przemysłowej (ZZR): „Natural Chemical Products” Sp. z o.o. ul. Wojska Polskiego 65, Bydgoszcz CIECH Pianki Sp. z o.o. ul. Wojska Polskiego 65, Bydgoszcz Zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (ZDR): Zakłady Chemiczne „ZACHEM” S.A. ul. Wojska Polskiego 65, Bydgoszcz „BARTER” S.A. Rozlewnia Gazu Płynnego ul. Portowa 8, Bydgoszcz „BAŁTYK GAZ” Sp. z o.o. Centrum Regionalne Północ, ul. Ołowiana 41, Bydgoszcz Zakłady Chemiczne „NITRO-CHEM” S.A. ul. Wojska Polskiego 65 A, Bydgoszcz Przyczynami wystąpienia potencjalnych awarii mogą być: niedopatrzenia lub niewłaściwa obsługa urządzeń technologicznych, niewłaściwa eksploatacja i konserwacja urządzeń, naturalne zużycie materiału, ukryte wady techniczne. W razie wystąpienia awarii przemysłowej Wojewoda, poprzez komendanta wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, podejmuje działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków. Obowiązany jest również poinformować marszałka województwa o podjętych działaniach. W 2010 roku na terenie Bydgoszczy miały miejsce dwie awarie przemysłowe, które zostały opisane w tabeli poniżej. Tabela 72 Data Awarie przemysłowe na terenie Bydgoszczy w 2010 roku Działania podjęte przez organy Inspekcji Ochrony Opis zdarzenia Środowiska 16.02.2010 r Wyciek oleju napędowego z cysterny samochodowej Inspektorzy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy przeprowadzili rozpoznanie na miejscu zdarzenia oraz ustalili, co następuje: Zdarzenie miało miejsce na drodze krajowej w Bydgoszczy na skrzyżowaniu ulic Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Kamiennej. Z powodu nieszczelności przewodu przy zaworze dwukomorowej cysterny samochodowej na utwardzoną powierzchnię jezdni, z uszkodzonej komory cysterny 3 przewożącej 15,9 m oleju napędowego, wyciekło ok. 6 3 m oleju. Cysterna należy do Hurtowni Olejów i Paliw OLKOP i 3 przewoziła w całości ok. 30 m oleju napędowe-go. Akcję ratowniczą prowadziło 5 jednostek Państwowej Straży Pożarnej w Bydgoszczy. Polegała ona na: zabezpieczeniu miejsca zdarzenia, spompowaniu paliwa z uszkodzonej cysterny w 3 ilości ok. 8m , posypaniu wycieku sorbentem służącym do neutralizacji produktów naftowych w ilości ok. 1 Mg, Uwagi Transport drogowy 16 Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi oraz dyrektywa 2003/105/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2003 r. zmieniającej dyrektywę Rady 96/82/WE w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi. 17 Na podstawie pisma z WIOŚ w Bydgoszczy z dnia 16.04.2012 r, nr WIOŚ-WMŚ.7016.43.2012.ZCZ 124 Data Opis zdarzenia Działania podjęte przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska Uwagi 3 zebraniu ok. 1m odpadów poawaryjnych z powierzchni drogi. Istniało zagrożenie zanieczyszczeniem rzeki Brdy. O zdarzeniu powiadomiono Bydgoskie Centrum Zarządzania Kryzysowego. Na miejscu zdarzenia był Miejski Zarząd Dróg w Bydgoszczy oraz Miejskie Wodociągi i Kanalizacje Sp. z o.o. w Bydgoszczy. Inspektorzy WIOŚ w Bydgoszczy prowadzili monitoring wylotów wód deszczowych sieci kanalizacyjnej do rzeki Brdy z rejonu zdarzenia. 25.06.2010 r Pożar rozpuszczalników Przeprowadzenie przez Kujawsko-Pomorski WIOŚ w PSPA Bydgoszczy rozpoznania zdarzenia, z którego wynikało, co następuje: Zdarzenie miało miejsce w dniu 25 czerwca 2010 r. na terenie firmy Innowacyjno-Wdrożeniowej Spółka ”SOPUR”. w Bydgoszczy. W czasie rozlewania toluenu z 3 pojemników o pojemności 1 m doszło do zapłonu par toluenu wewnątrz pojemnika. Spowodowało to rozerwanie pojemnika, rozlanie się płonącego toluenu na sąsiednie dwa pojemniki zawierające octan butylu i ich spalenie się z całą zawartością. W wyniku pożaru spaliły się następujące substancje niebezpieczne: 3 o ok. 1 m toluenu (oznaczenie F – ciecz łatwopalna, tworząca z powietrzem mieszaniny wybuchowe i Xi – substancja szkodliwa, wg International Chemical Safety Card 0078 jest szkodliwa dla organizmów wodnych); 3 o ok. 1 m octanu butylu (ciecz palna, tworząca z powietrzem mieszaniny wybuchowe, wg Interna-tional Chemical Safety Card 0399 jest szkodliwa dla organizmów wodnych). Akcję gaszenia pożaru podjęła zakładowa służba ratownicza, które kontynuowana była przez jednostkę ratowniczo-gaśniczą z Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej z Bydgoszczy. Zabezpieczono również znajdujące się w pobliżu zbiorniki z propanem i butanem. Według wstępnych ustaleń przyczyną zapłonu toluenu była iskra spowodowana elektrycznością statyczną. Protokół z postępowania w sprawie zdarzenia przekazany został do WIOŚ w Bydgoszczy. W obrębie zasięgu zdarzenia przebywał tylko jeden pracownik (operator procesu przelewania toluenu). Skarżył się na dolegliwości w obrębie klatki piersiowej i został on zabrany do szpitala na 24 godzinną obserwację. Po tym okresie wypisany został ze szpitala. Zdarzenie nie spowodowało skutków dla środowiska; Źródło: Główny Inspektor Ochrony Środowiska. PSPA - zakład wpisany do rejestru potencjalnych sprawców poważnych awarii, ale nie należący do ZDR lub ZZR Transport i stosowanie materiałów niebezpiecznych stwarzają niebezpieczeństwo ich niekontrolowanego uwolnienia do otoczenia, a także wystąpienia zapłonu i wybuchu. Skutkami tych zdarzeń mogą być: skażenie środowiska, zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, zniszczenie konstrukcji budowlanych, rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obszary oraz wytworzenie dużej ilości gazów pożarowych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz podlega obowiązkowi zgłoszenia (Dz. U. Nr 107, poz. 742) przewóz drogowy towarów niebezpiecznych wymienionych w załączniku ww. rozporządzenia podlega obowiązkowi zgłoszenia do komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej. 125 Każdy kto dba o środowisko dba również o własne zdrowie. Każdy mieszkaniec Bydgoszczy może ograniczyć emisję zanieczyszczeń do środowiska stosując w domu i pracy jak najmniej szkodliwych środków chemicznych, segregując odpady komunalne czy oszczędzając energię. Można również wybierać produkty przyjazne dla środowiska oznaczone specjalnymi etykietami i certyfikatami. 6. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH 6.1. Zarządzanie środowiskowe Idea zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko została zapoczątkowana na przełomie lat 60 i 70-tych XX wieku. Wcześniej przedsiębiorstwa zajmowały się głównie naprawianiem szkód wyrządzanych w środowisku. W latach 80-tych pojawiła się koncepcja kompleksowego podejścia do problemu zarządzania wpływem na środowisko. Zaczęto wdrażać nowe technologie, stosować odpowiednio dobrane materiały i surowce i inne działania tego typu. Pojawiło się pojęcie „zarządzanie środowiskowe”. Zarządzanie środowiskowe oznacza te aspekty ogólnej funkcji zarządzania organizacją, które dotyczą kontrolowania i sterowania wpływem, jaki wywiera ona na środowisko. Pojęcie to obejmuje całość problemów dotyczących wpływu wywieranego na środowisko, a mających znaczenie dla strategii firmy i jej konkurencyjności na rynku. Filozofia zarządzania środowiskowego została po raz pierwszy sformułowana w połowie lat osiemdziesiątych w „Kodeksie postępowania w zakresie zarządzania środowiskowego” Niemieckiego Stowarzyszenia na Rzecz Zarządzania Środowiskiem. Warunkiem koniecznym funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego jest jego integracja z ogólnym systemem zarządzania organizacją. Nie może dobrze funkcjonować system zarządzania środowiskowego opracowany i wprowadzony niezależnie od ogólnych celów, priorytetów i procedur obowiązujących w danej organizacji. Dotyczy to zarówno polityki ekologicznej, która powinna stanowić integralną część ogólnej polityki firmy, jak i wszelkich praktyk, procedur, procesów i środków. W przeciwnym wypadku może dochodzić do konfliktów, ponieważ w wielu wypadkach cele ochrony środowiska ustanowione bez uwzględniania celów ekonomicznych firmy, okażą się z nimi sprzeczne. Wdrożenie systemu i jego certyfikacja przedstawia Przedsiębiorstwo jako organizację, która: prowadzi działalność z uwzględnieniem swojej Odpowiedzialności Społecznej (CSR – Corporate Social Responsibility), realizuje w sposób kontrolowany procesy związane z istotnymi aspektami środowiskowymi, realizuje zadania zmierzające do osiągnięcia określonych celów środowiskowych oraz realizacji zadań i programów środowiskowych, zobowiązała się do: utrzymywania zgodności z prawem środowiskowym, zapobiegania zanieczyszczeniom, dążenia do ciągłej poprawy wyników na rzecz ochrony środowiska. Korzyści, jakie przedsiębiorstwo może osiągnąć z wdrożenia Systemu Zarządzania Środowiskiem: zwiększenie konkurencyjności firmy - lepszy wizerunek firmy w oczach potencjalnych klientów i inwestorów, poprawa wizerunku Organizacji jako odpowiedzialnej społecznie (CSR – Corporate Social Responsibility), ułatwienie dostępu do różnego rodzaju programów mających na celu dofinansowywanie działalności Przedsiębiorstwa, uporządkowanie stanu formalnoprawnego - zgodność lub większe prawdopodobieństwo zgodności z wymaganiami prawnymi, łatwiejsze uzyskiwanie pozwoleń i zatwierdzeń, dzięki spełnieniu wymagań prawa, redukcję wytwarzania zanieczyszczeń i odpadów, redukcja kosztów usuwania odpadów i kosztów energii oraz opłat za korzystanie ze środowiska, lepsza współpraca i stosunki ze społeczeństwem, władzami oraz jednostkami kontrolującymi, nacisk położony na zapobieganie, a nie na działania korygujące powoduje obniżenie ryzyka środowiskowego, a przez to obniżenie mogących wystąpić kosztów kar i odszkodowań, Najpopularniejszymi standardami, które definiują wymagania odnośnie Systemów Środowiskowych są obecnie: ISO 14001:2004 Environmental Management Systems (EMS), czyli System Zarządzania 126 Środowiskowego (SZŚ), System Ekozarządzania i Audytu EMAS (ang. Eco Management and Audit Scheme) FSC - System Certyfikacji Kontroli Pochodzenia Produktu oraz Gospodarki Leśnej, EN 16001:2009 - System Zarządzania Energią. Dodatkowo elementy proekologiczne znajdują się również w innych standardach, jak: SQAS (Safety and Quality Assessment System), czyli System Badania i Oceny Bezpieczeństwa i Jakości opracowany przez Europejską Izbę Przemysłu Chemicznego w celu stworzenie warunków odpowiedzialnego i bezpiecznego obrotu produktami branży chemicznej, Standardy poszczególnych globalnych koncernów (charakteryzujące się zazwyczaj bardziej rygorystycznymi wymaganiami niż te przedstawione w popularnych standardach i wymaganiach prawa poszczególnych Krajów, w których funkcjonują zakłady koncernów (przykładami takich koncernów są np. Toyota, Toshiba itp.). ISO 14001:2004 Environmental Management Systems (EMS), czyli System Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) jest normą, w której Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna zawarła wymagania odnośnie systemu zarządzania środowiskowego. Podstawowym zadaniem niniejszej normy ISO 14001 jest wspomaganie ochrony środowiska i zapobieganie zanieczyszczeniom w sposób uwzględniający potrzeby społeczno-ekonomiczne. Obecnie nie ma żadnego centralnego rejestru, w którym byłyby gromadzone dane o liczbie organizacji posiadających certyfikat ISO. System Ekozarządzania i Audytu EMAS (ang. Eco Management and Audit Scheme) jest Wspólnotowym, dobrowolnym instrumentem potwierdzającym ciągłe doskonalenie efektywności ekologicznej (środowiskowej) w organizacjach (przedsiębiorstwach, zakładach, instytucjach). EMAS został przyjęty przez Komisję Europejską w 1993 r., a wdrożony w 1995 r. Składa się z 18 artykułów oraz 8 integralnych i wiążących załączników, z których pierwszy stanowi międzynarodowa norma ISO 14001, tj. wymagania dla Systemu Zarządzania Środowiskowego. EMAS obowiązuje we wszystkich 27 Państwach Członkowskich Unii Europejskiej oraz w krajach z Europejskiego Obszaru Gospodarczego (European Economic Area), jednak przystąpienie do niego jest dobrowolne. Organizacje zarejestrowane w EMAS są w pełni zgodne z prawem, posiadają funkcjonujący system zarządzania środowiskowego oraz komunikują swoje efekty działalności środowiskowej poprzez publikowanie niezależnie zweryfikowanej deklaracji środowiskowej. Organizacja, która chce zarejestrować się w systemie EMAS musi wdrożyć system zarządzania środowiskowego zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001, opublikować deklarację środowiskową zweryfikowaną przez niezależnego, akredytowanego weryfikatora środowiskowego, aktywnie włączyć pracowników w proces zarządzania środowiskowego oraz postępować zgodnie z prawem. Podstawą systemu prawnego EMAS w Polsce jest Rozporządzenie Nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i audytu we Wspólnocie (EMAS) oraz ustawa z dnia 15 lipca 2011 r o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 178 poz. 1060). Z dniem 15 listopada 2008 r., po wejściu w życie zapisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227 z późn. zm.), strukturę organizacyjną systemu EMAS w Polsce tworzą: 1. 2. 3. 4. 5. Minister właściwy do spraw środowiska Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska regionalni dyrektorzy ochrony środowiska Polskie Centrum Akredytacji Krajowa Rada Ekozarządzania Zgodnie z ustawą z dnia 15 lipca 2011 roku o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska jest zobowiązany do prowadzenia rejestru krajowego organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS oraz rejestru akredytowanych weryfikatorów środowiskowych systemu EMAS. Według stanu na dzień 16 kwietnia 2012 roku w bazie zarejestrowanych były 30 organizacji i 39 obiektów, z czego na terenie miasta Bydgoszczy była jedna organizacja i obiekt - Centrum Onkologii im. prof. 18 Franciszka Łukaszczyka (PL 2.04-001-2, data rejestracji 2006-09-07) Ilość organizacji posiadających wdrożony system EMAS mimo ciągłego wzrostu jest nadal niewielka. Z danych uzyskanych z przeprowadzonej ankietyzacji zakładów produkcyjnych i innych instytucji wynika, że niektóre zakłady mają wdrożony system zarządzania środowiskowego. Są to: Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A., PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz, TELEFONIKA Kable Sp. z o.o. S.K.A., Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o., Spółka Wodna 18 www.emas.mos.pov.pl z dnia 16.04.2012 r. 127 KAPUŚCISKA, GRAFPOL B.M. MESZKES, Unilever Polska S.A., BellerPack BellerDruk Sp. z o.o., PKP Cargo S.A., REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o., TYCO Electronics, AFFABRE Sp. z o.o., IMS Sofa Sp. z o.o., Prettl Adion Polska Sp. z o. o., VOLEX Poland Sp. z o.o., BUDOPOL S.A., ATLAS Zakład Produkcyjny nr 3. Wśród jednostek posiadających wdrożony system zarządzania środowiskowego należą: Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka, Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza. Polski Rejestr Czystej Produkcji i Odpowiedzialnej Przedsiębiorczości jest ogólnopolskim, dostępnym publicznie wykazem jednostek organizacyjnych, wyróżniających się w zakresie realizacji zapobiegawczej strategii Czystej Produkcji. Rejestr prowadzony jest przez Stowarzyszenie Polski Ruch Czystszej Produkcji. W latach 1996-2012 świadectwo Czystej Produkcji nadano 247 jednostkom organizacyjnym, w tym trzem 19 jednostkom funkcjonującym na terenie miasta Bydgoszczy : Zakłady Radiowe "ELTRA" S.A . Zakłady Chemiczne "ORGANIKA - ZACHEM" Bydgoskie Zakłady Przemysłu Gumowego "STOMIL". Najważniejsze problemy: 1. Brak faktycznego zaangażowania w optymalizowanie działań na rzecz środowiska, wynikający w dużym stopniu z braku zrozumienia koncepcji systemu zarządzania środowiskiem, 2. Instrumentalne traktowanie systemu zarządzania środowiskowego ukierunkowane jedynie na uzyskanie certyfikatu, 3. Brak skutecznych mechanizmów stymulujących uczestnictwo przedsiębiorstw i instytucji w systemach zarządzania środowiskowego, 4. Znikoma liczba podmiotów, które przystąpiły do systemu EMAS. 6.2. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Zarówno w polskim prawie, jak i w prawie Unii Europejskiej podkreśla się istotną rolę społeczeństwa w zapewnieniu właściwej ochrony środowiska. W polskim prawodawstwie udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska uregulowany jest w ustawie z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). Organy administracji (w tym administracja rządowa i samorządowa wszystkich szczebli a także inne podmioty, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do wykonywania zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony) są zobowiązane do udostępniania każdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone. Informacje, które mogą być udostępniane dotyczą: stanu elementów środowiska (m.in. woda, powietrzem powierzchnia ziemi, kopaliny itp.) emisji, w tym odpadów promieniotwórczych, a także zanieczyszczeń które wpływają lub mogą wpływać na elementy środowiska, środków, tj.: środki administracyjne, polityki, przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, plany, programy itp. a także działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, jak również środków i działań, które mają na celu ochronę tych elementów, raportów na temat realizacji przepisów dotyczących ochrony środowiska, analiz kosztów i korzyści oraz innych analiz gospodarczych i założeń wykorzystanych w ramach środków i działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludzi, oraz stanu obiektów kultury i obiektów budowlanych. Ww. ustawa wprowadza również procedurę udziału społeczeństwa, zarówno w przypadku udziału w podejmowaniu decyzji, jak i opracowywaniu dokumentów. Społeczeństwo ma możliwość składania uwag i wniosków, a organ administracji publicznej rozpatruje wszystkie wniesione uwagi i wnioski. Ponadto możliwe jest przeprowadzenie publicznej rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa. Zapewnienie udziału społeczeństwa w ochronie środowiska ma na celu m.in.: wzrost społecznej świadomości zagadnień ochrony środowiska i pogłębienie rozumienia zagadnień środowiska i zrównoważonego rozwoju, zwiększenie zaufania do administracji i społecznego poparcia dla decyzji dotyczących środowiska, wzmocnienia odpowiedzialności administracji i jawności w podejmowaniu decyzji, poprawę jakości i wykonania decyzji. 19 www.programcp.org.pl 128 Celom tym służyć ma: zapewnienie we właściwym terminie i ułatwianie dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, poprzez: aktywne udostępnianie informacji, udostępnianie informacji na wniosek, tworzenie rejestrów ułatwiających dostęp do informacji, umożliwienie społeczeństwu przedstawiania swoich poglądów: przed wydaniem ważniejszych decyzji administracyjnych dotyczących środowiska, przed uchwalaniem dokumentów strategicznych mających znaczenie dla środowiska, przed uchwaleniem ustaw i rozporządzeń mających znaczenie dla środowiska, zapewnienie dostępu społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości w przypadkach: nierespektowania jego praw dotyczących dostępu do informacji o środowisku, występowania nieprawidłowości respektowaniu procedur dotyczących środowiska, potrzeby kwestionowania działań lub zaniechania działań w dziedzinie środowiska przez organy administracji i inne osoby. W Urzędzie Miasta w Bydgoszczy konsultacje z mieszkańcami przeprowadzane się w przypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla miasta. Podstawowym celem konsultacji jest wysondowanie opinii mieszkańców w sprawie poddanej konsultacji. Konsultacje mają charakter opiniodawczy, a ich wyniki nie są wiążące dla organów miasta. Zasady i tryb przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami Bydgoszczy reguluje uchwała Nr XII/155/07 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 30 maja 2007 roku. Prezydent Miasta zawiadamia o dniu, miejscu i sposobie przeprowadzenia konsultacji, co najmniej na 7 dni przed terminem jej rozpoczęcia poprzez rozpowszechnienie zawiadomienia w mediach lokalnych oraz na stronie BIP Urzędu Miasta Bydgoszczy, konsultacje przeprowadza zespół do spraw konsultacji powołany przez Radę Miasta, zespół do spraw konsultacji przekazuje Prezydentowi Miasta uzyskane opinie i uwagi, Prezydent Miasta przekazuje Radzie Miasta zbiorcze wyniki w terminie 14 dni licząc od ostatniego dnia wyznaczonego do zgłaszania przez mieszkańców opinii i uwag, przewodniczący Rady informuje radnych na sesji Rady o wynikach konsultacji, wyniki konsultacji są publikowane na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej Miasta Bydgoszczy. Najważniejsze problemy: 1. Zbyt mały wpływ lokalnych mieszkańców na etapie planowania przedsięwzięć ingerujące w środowisko naturalne, 2. Małe zainteresowanie społeczeństwa udziałem w konsultacjach 6.3. Rozwój badań i postęp techniczny Prawodawstwo zarówno polskie jak i unijne stawia szereg wymagań i zaleceń w zakresie ograniczania wpływu człowieka na środowisko naturalne. Wiąże się to z poszukiwaniem i wdrażaniem coraz to nowocześniejszych technologii i rozwiązań, które ograniczą do minimum negatywny wpływ działalności człowieka na środowisko, a także spowodują poprawienie stanu środowiska naturalnego. Temu procesowi sprzyja podnosząca się świadomość ekologiczna, wzrost wiedzy społeczeństwa oraz rozwijająca się lokalna gospodarka. Na terenie Bydgoszczy w 2010 roku działało 16 wyższych uczelni (w tym 5 państwowych) o profilu technicznym, ekonomicznym, humanistycznym, medycznym i artystycznym, które zajmowały się nie tylko kształceniem studentów ale także rozwojem badań i technologii. Uczelnie te wykształciły ponad 45 tysięcy studentów. Wskaźnik osób z wyższym wykształceniem wynosi 13,9%. i przekracza średnią krajową szacowaną na poziomie 9,9%. Przy Uniwersytecie Techniczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy powstało Regionalne Centrum Innowacyjności, którego celem jest tworzenie nowoczesnego systemu dystrybucji informacji o charakterze innowacyjnym dla potrzeb całego regionu kujawskopomorskiego oraz nawiązywanie i zacieśnianie powiązań między światem nauki i gospodarką, a także inicjowanie i wdrażanie przedsięwzięć związanych z transferem innowacyjności, wiedzy i know-how w regionie. Miasto charakteryzuje ponadprzeciętna aktywność gospodarcza i wysoki poziom przedsiębiorczości. Bydgoszcz jest rozwiniętym ośrodkiem przemysłowo-handlowym, w którym zarejestrowano 43 tys. podmiotów gospodarczych, z czego ponad 97% stanowią firmy z sektora prywatnego. Elementem wspierającym rozwój gospodarczy jest dobrze rozwinięte otoczenie biznesu. Na terenie Bydgoszczy funkcjonuje 56 banków i Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych, około 30 firm ubezpieczeniowych, liczne podmioty świadczące usługi finansowe, doradcze i zaopatrzeniowe, ponad 20 129 hoteli, przedstawicielstwa i firmy z branży telekomunikacyjnej i IT, nowoczesne centra biurowe. W mieście zlokalizowano również szereg ważnych instytucji związanych pośrednio z gospodarką m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny i Sąd Gospodarczy, ogólnopolskie i regionalne zrzeszenia branżowe oraz organizacje pracodawców jak: Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie, Polska Izba Producentów Urządzeń i Usług na rzecz Kolei, Business Centre Club (BCC), Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców, Bydgoski Klaster Przemysłowy, Izba Przemysłowo-Handlowa Województwa Kujawsko-Pomorskiego czy Pomorsko-Kujawska Izba Budownictwa. Ważną rolę w rozwoju Bydgoszczy odgrywa proinwestycyjna, otwarta polityka władz miasta. Świadczą o niej między innymi: krótki czas oczekiwania na decyzje administracyjne, sprawna obsługa osób otwierających i prowadzących działalność gospodarczą, profesjonalna obsługa inwestorów w modelu „one stop shop”. Bydgoszcz bardzo sprawnie wykorzystuje środki europejskie. Miasto i jego spółki pozyskały łącznie ponad 500 mln zł, z których zrealizowano między innymi: bydgoski system wodny i kanalizacyjny (projekt MWiK Sp. z o.o.), budowę trasy W-Z na odcinku od ulicy Artyleryjskiej do ulicy Żeglarskiej, renowację obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Wyspy Młyńskiej w Bydgoszczy, stworzenie w Bydgoskim Parku Przemysłowo-Technologicznym warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej (I etap), zwiększenie kapitału Bydgoskiego Funduszu Poręczeń Kredytowych, rekultywację składowiska odpadów komunalnych. Natomiast wśród projektów przewidzianych do realizacji do 2013r. na szczególną uwagę zasługują: Bydgoski Węzeł Wodny – rewitalizacja bulwarów i nabrzeży, połączenie linią tramwajową dworca kolejowego Bydgoszcz Główna z centrum Miasta wraz z zakupem taboru, budowa ulicy Nowoogińskiego wraz z obiektem mostowym i dojazdami, budowa linii tramwajowej do Fordonu, budowa Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych. Bydgoszcz jest ośrodkiem prężnie działającym na arenie Europy i świata, czego potwierdzeniem jest długa lista miast partnerskich i zaprzyjaźnionych, współpracujących z naszym Grodem w różnych dziedzinach: Czerkasy, Hartford, Kragujevac, Krzemieńczuk, Mannheim, Ningbo, Patras, Pawłodar, Perth, Pitesti, Reggio Emilia, Wilhelmshaven, Arvika, Eindhoven, Granada, Tuluza. Najważniejsze problemy: 1. Ograniczone środki finansowe na prowadzenie badań i realizację innowacyjnych przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska, 2. Niewystarczająca współpraca pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem w zakresie wdrażania innowacyjnych rozwiązań w przemyśle. 6.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku Zgodnie z ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493), każdy kto powoduje szkody w środowisku zobowiązany jest do poniesienia kosztów naprawienia tych szkód i przywrócenia środowiska do właściwego stanu. Jest to tak zwana zasada „zanieczyszczający płaci”. Przez szkodę w środowisku rozumie się negatywną, mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenianą w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska. Do działalności stwarzającej ryzyko szkody w środowisku zalicza się: działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, wymagającą uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, eksploatację instalacji wymagającą uzyskania: pozwolenia zintegrowanego, pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów wymagającą uzyskania zezwolenia, działalność w zakresie zbierania odpadów oraz działalność w zakresie transportu odpadów wymagające uzyskania zezwolenia, działalność zwolnioną z obowiązku uzyskania odrębnego zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów, działalność związaną z transportem odpadów wymagającą zgłoszenia do rejestru, działalność wymagającą uzyskania pozwolenia wodnoprawnego tj.: wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych, retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych, zamknięte użycie GMO oraz zamierzone uwolnienie GMO do środowiska, w tym wprowadzanie produktów GMO do obrotu, międzynarodowy obrót odpadami, gospodarowanie odpadami wydobywczymi na podstawie zezwolenia na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, 130 produkcję, wykorzystanie, przechowywanie, przetwarzanie, składowanie, uwalnianie do środowiska oraz transport: ◦ substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych lub substancji stwarzających zagrożenie i mieszanin stwarzających zagrożenie, ◦ środków ochrony roślin, ◦ produktów biobójczych, transport towarów niebezpiecznych i materiałów niebezpiecznych. W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania zapobiegawcze. Natomiast w przypadku wystąpienia szkody w środowisku podmiot korzystający ze środowiska zobowiązany jest do podjęcia działań w celu ograniczenia szkody w środowisku, zapobieżenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w tym natychmiastowego skontrolowania, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszczeń lub innych szkodliwych czynników oraz do podjęcia działań naprawczych. Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku nie zostało zażegnane, mimo przeprowadzenia działań zapobiegawczych, lub wystąpiła szkoda w środowisku, podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie zgłosić ten fakt organowi ochrony środowiska i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. Koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych ponosi podmiot korzystający ze środowiska. Najważniejsze problemy: 1. Problemy z ustaleniem sprawcy za szkody w środowisku 6.5. Edukacja ekologiczna W Polityce ekologicznej państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016 celem średniookresowym jest stałe podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa zgodnie z zasadą „myśl globalnie, działaj lokalnie”, która prowadzi do: proekologicznych zachowań konsumenckich, prośrodowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialności za stan środowiska, organizowania akcji lokalnych służących ochronie środowiska, uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotyczących ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna ma na celu podnoszenia świadomości i wiedzy społeczeństwa na temat ochrony środowiska naturalnego. Kształtowanie właściwych postaw przynosi korzyści zarówno dla zdrowia ludzi jak i dla środowiska naturalnego. Edukację ekologiczną należy rozpowszechniać już wśród najmłodszych aby móc ją kontynuować jak najdłużej. Na terenie miasta Bydgoszczy edukacja ekologiczna prowadzona jest głównie przez: Urząd Miasta, Nadleśnictwa, jednostki oświatowe: szkoły, przedszkola, pozarządowe organizacje i fundacje ekologiczne, firmy i instytucje. Urząd Miasta współpracuje z niżej wymienionymi instytucjami i organizacjami w zakresie edukacji ekologicznej: Leśny Park Kultury i Wypoczynku Myślęcinek Sp. z o. o. ul. Gdańska 173 -175, 85-674 Bydgoszcz Kujawsko – Pomorskie Centrum Edukacji Ekologicznej, ul. Gdańska 173–175, 85-674 Bydgoszcz Uniwersytet Technologiczno – Przyrodniczy Im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich, ul. Ks. Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz Remondis Bydgoszcz sp. z o. o., ul. Inwalidów 4, 85-749 Bydgoszcz Bydgoskie Towarzystwo Ekologiczne, ul. Chodkiewicza 51, 85-667 Bydgoszcz Towarzystwo Pomocy Zwierzętom „ANIMALS”, ul. Skłodowskiej Curie 38/24, 85-094 Bydgoszcz MKUO ProNatura Sp. z o. o. ul. Prądocińska 28, 85-893 Bydgoszcz Centrum Edukacji Nauczycieli, ul. Jagiellońska 9, 85-067 Bydgoszcz Bydgoska Masa Krytyczna – Bydgoszcz Stowarzyszenie na rzecz rozwoju transportu publicznego, ul. 3-go Maja 9/4, 85-016 Bydgoszcz Nadleśnictwo Żołędowo, ul. Parkowa 4a, 86-031 Osielsko Fundacja Ekologiczna ARKA, ul. Walecznych 23, 43-344 Bielsko-Biała 131 Urząd Miasta corocznie uczestniczy w ogólnoświatowej akcji Sprzątanie Świata oraz w Międzynarodowym Dniu Ziemi. Organizuje zajęcia i wykłady dla nauczycieli i uczniów (np. Forum Ochrony Środowiska). Przy współpracy z innymi instytucjami (Fundacją Ekologiczną ARKA, Lasami Państwowymi) prowadzi akcję na rzecz klimatu w środowiskach lokalnych, a także promowanie dobrych praktyk i współpracy samorządów, organizacji i szkół w tym zakresie. Na terenie placówek szkolno-wychowawczych prowadzona jest zbiórka baterii i kartoników po napojach. Do dzieci przedszkolnych skierowany jest projekt edukacyjny „Dzieci kontra śmieci” i „Leśna Skrzynia Skarbów”. Dla mieszkańców osiedli organizowane są festyny i happeningi. Organizowane są liczne konkursy wiedzy ekologicznej, wystawy, widowiska sceniczne, wycieczki i rajdy rowerowe. Szczegółowy wykaz akcji ekologicznych prowadzonych przez Urząd Miasta w 2010 i 2011 roku został przedstawiony w załączniku nr 7. W edukacji ekologicznej mieszkańców Bydgoszczy uczestniczą także Nadleśnictwa: Nadleśnictwo Bydgoszcz, które prowadzi edukację na terenach leśnych. Na terenie nadleśnictwa przebiega ścieżka dydaktyczna „Białe Błota”, która przeznaczona jest do zwiedzania pieszo lub rowerem i składa się z 13 przystanków tematycznych. Nadleśnictwo Żołędowo, które szerzy wiedzę o lesie i ochronie przyrody, wykorzystując takie formy edukacji ekologicznej, jak: zajęcia w terenie, konkursy plastyczne, zajęcia w szkołach, coroczny udział w akcji "Sprzątanie Świata". Zostało utworzonych sześć ścieżek przyrodniczo-edukacyjnych. Na terenie Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku działa Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Ekologicznej, które prowadzi: zajęcia dydaktyczne dla dzieci, młodzieży szkolnej, studentów i dorosłych, plenerowe wystawy, warsztaty malarskie, fotograficzne, muzyczne, rzeźbiarskie preferujące tematykę ekologiczną. Są ciekawą twórczą formą przekazu oraz rejestracji stanów zjawisk natury, warsztaty metodyczne dla nauczycieli przyrody i biologii, przedszkoli, gimnazjów, szkół podstawowych oraz ponadgimnazjalnych. Prowadzone w oparciu o specjalistyczny sprzęt podnoszą kwalifikacje nauczycieli i zachęcają do samodzielnego prowadzenia zajęć w pracowniach dydaktycznych Centrum, kursy z zakresu ochrony i kształtowania środowiska dla pracowników administracji samorządowej prowadzone przez specjalistów. Wśród zakładów i przedsiębiorstw prowadzących edukację ekologiczną na terenie miasta Bydgoszczy 20 należy : Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów ProNatura Sp. z o.o. - spółka brała udział w 2010 roku w akcji ekologicznej „Bądź pro naturalny”. Jej celem było budowanie postaw pro ekologicznych wśród mieszkańców Bydgoszczy, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Zorganizowano 7 spotkań z młodzieżą, które miały formę warsztatów roboczych nt. metod unieszkodliwiania odpadów oraz ich segregacji. Warsztaty zostały przeprowadzone teoretycznie i praktycznie na terenie spółki. Na terenie Kompleksu Unieszkodliwiania Odpadów odbyły się warsztaty pt. „Nasza ziemia nie może być śmietniskiem” o tematyce związanej z segregacją i utylizacją odpadów oraz możliwością pozyskania energii elektrycznej z odpadów. W zajęciach wzięło udział 180 uczniów i studentów. Spółka uhonorowała placówki oświatowe współpracujące na rzecz ochrony środowiska tytułami „Eko-szkół”. Uruchomiona została również na stronie internetowej zakładka poświęcona środowisku i edukacji, na której można znaleźć informacje m.in. o sposobie postępowania z użytymi bateriami, niepotrzebnymi meblami. W ramach akcji Sprzątanie Świata spółka zorganizowała happening edukacyjny „Góra Śmieci” - w Parku Kazimierza Wielkiego usypano z worków z odpadami 5 tonową górę śmieci. Leśnicy z Nadleśnictwa Żołędowo poprowadzili wykłady dotyczące czystego wypoczynku w lasach. Happeningowi towarzyszyła wystawa zdjęć regularnie zaśmiecanych i dewastowanych miejsc w Bydgoszczy. Spółka była obecna na 8 edycji festiwalu „Muszla Fest”, na którym przekonywała o potrzebie dbania o środowisko naturalne. Muzyczne występy przeplatały się z konkursami z wiedzy o ekologii. W ramach działań edukacyjnych spółka współpracowała również z Wydziałem Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy. Przyłączyła się do akcji „Drzewko za butelkę”, „Tydzień Czystości Wód” i „Międzynarodowy Dzień Ziemi”. W 2011 roku spółka realizowała autorski projekt ProNatura EkoCup promujący ekologię i zdrowy tryb życia wśród dzieci i młodzieży. W projekcie uczestniczyło ponad 2 000 uczniów z 8 bydgoskich szkół, Bydgoski Klub Sportowy Chemik oraz organizacje ekologiczne. Szkoły rywalizowały w turnieju piłkarskim oraz w teście z wiedzy o ochronie środowiska. Wspólnie z Radą Osiedla Fordon, Radą Osiedla Leśne i Urzędu Miasta Bydgoszczy, spółka zorganizowała akcję „Pachnąca Wiosna”. Rozdawane był woreczki do sprzątania po czworonogach, a przechodniów namawiano do dbania o porządek w miejscach rekreacji i poszanowania zieleni. Gazownia Bydgoska – w 2010 i 2011 roku zorganizowała spotkania edukacyjne w gimnazjach i 20 Dane uzyskane z przeprowadzonej ankietyzacji zakładów przemysłowych i innych instytucji funkcjonujących na terenie miasta. 132 szkołach podstawowych pt. „Ekologiczne źródła energii”. Na spotkaniach poruszono tematykę gazu ziemnego, jego bezpiecznego użytkowania i podkreślono aspekty ekologiczne. Zorganizowano również konkurs ekologiczny pt. „Tańczę, śpiewam, recytuję – ekologią się raduję” skierowany do dzieci, festyn ekologiczny „Wielka Majówka” w Leśnym Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku. Gazownia uczestniczyła również w targach, na których promowała paliwa gazowe jako ekologiczne paliwa do pojazdów samochodowych oraz na potrzeby gospodarstw domowych. Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A. - jest realizatorem międzynarodowego programu przez branżę chemiczną „Odpowiedzialność i Troska” (Responsible Care). Wraz z innymi firmami zrzeszonymi w Programie bierze udział m.in. w akcji „Drzewko za butelkę”. Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. - spółka prowadziła kampanię informacyjną przybliżającą mieszkańcom bagrowanie Rzeki Brdy i Kanału Bydgoskiego, poprzez ukazanie ekologicznych efektów tego przedsięwzięcia. Prowadzono kampanię informacyjną na temat uruchomienia przepompowni, rozbudowy oczyszczalni ścieków w Fordonie, modernizacji stacji uzdatniania wody Czyżkówko oraz budowie stawów infiltracyjnych. Organizowane były wycieczki na najważniejsze obiekty należące do spółki. Spółka uzyskała dotację z Urzędu Marszałkowskiego na realizację projektu Edukacyjnej Ścieżki Ekologicznej na starych obiektach Hali pomp i Wieży Ciśnień. Brała czynny udział w „Zielonej przychodni” propagując zdrową wodę oraz w tworzeniu filmu edukacyjnego dla dzieci „Ekologią się raduję, śpiewam, tańczę, recytuję”. Spółka Wodna KAPUŚCISKA – oczyszczalnię ścieków zwiedzały grupy uczniów i studentów, łącznie 260 osób w 2010 roku i 337 osób w 2011 roku. Przyjęto na praktyki wakacyjne studentów w działach: technologicznym, eksploatacyjnym oraz w laboratorium. Unilever Polska S.A. - spółka włączyła się w obchody Światowego Dnia Zdrowia promując zdrowy tryb życia i ochronę środowiska. W 2011 roku w Kujawsko-Pomorskim Centrum Edukacji Ekologicznej odbyło się seminarium z cyklu „Przedsiębiorstwo – Zagrożenia – Ochrona Środowiska”. REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o. - zakład przeprowadzał warsztaty dla nauczycieli, uczniów i studentów polegające na prezentacji i omówieniu gospodarowania odpadami i zwiedzaniu sortowni odpadów. CZĘŚĆ III – STRATEGIA DZIAŁANIA 7. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA BYDGOSZCZY DO 2016 ROKU 7.1. Cele i priorytety ekologiczne Biorąc pod uwagę podstawowe, strategiczne dokumenty miasta Bydgoszczy, województwa kujawskopomorskiego i Politykę Ekologiczną Państwa oraz mając na uwadze, że głównym założeniem programu ochrony środowiska jest poprawa jakości życia człowieka, za cel nadrzędy dokumentu przyjęto: Poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównoważony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego miasta i poprawy jakości życia mieszkańców. Po analizie stanu aktualnego wyznaczono siedem obszarów priorytetowych ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy: obszar priorytetowy I - Poprawa jakości środowiska obszar priorytetowy II – Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych obszar priorytetowy III – Ochrona przyrody obszar priorytetowy IV – Racjonalna gospodarka odpadami obszar priorytetowy V – Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego obszar priorytetowy VI – Edukacja ekologiczna społeczeństwa obszar priorytetowy VII – Działania systemowe w ochronie środowiska W ramach wyżej wymienionych obszarów priorytetowych wyznaczono cele średniookresowe, których osiągnięcie będzie możliwe dzięki realizacji konkretnych działań ujętych w harmonogramie. Obszar priorytetowy I - Poprawa jakości środowiska Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dążenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku. 133 Kierunki działań: Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, Zmniejszenie energochłonności poprzez termomodernizacje budynków, Zmniejszenie przekroczeń dopuszczalnych poziomów monitorowanych zanieczyszczeń, Zmniejszenie emisji punktowej, Zmniejszenie emisji powierzchniowej (emisji niskiej), Zmniejszenie emisji liniowej, Zwiększenie produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. 2. Poprawa jakości wód powierzchniowych pod kątem parametrów bakteriologicznych i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego oraz dobrej jakości wód podziemnych Kierunki działań: Rozwój i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, Realizacja przedsięwzięć mających wpływ na poprawę stanu jakości wód. 3. Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców Bydgoszczy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu Kierunki działań: Budowa pochłaniająco-rozpraszających ekranów akustycznych w celu zmniejszenia uciążliwości hałasu komunikacyjnego, Budowa i modernizacja dróg w celu zmniejszenia uciążliwości hałasu komunikacyjnego, Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych związanych z modernizacją komunikacji miejskiej. Obszar priorytetowy II – Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Właściwe gospodarowanie gruntami w celu zmniejszenia erozji gleb Kierunki działań: Realizacja przedsięwzięć ograniczających degradację gleb Obszar priorytetowy III – Ochrona przyrody Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Bieżąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych oraz właściwe utrzymanie i rozwój terenów zieleni miejskiej przy uwzględnieniu wartości przyrodniczych, kulturowych i tempa rozwoju miasta Kierunki działań: Realizacja przedsięwzięć mających na celu ochronę dziedzictwa przyrodniczego, Zwiększanie terenów zieleni miejskiej. 2. Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej Kierunki działań: Zwiększanie lesistości miasta, Rozwój bioróżnorodności w lasach oraz ochrona lasów przed degradacją. Obszar priorytetowy IV – Racjonalna gospodarka odpadami Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów: odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji Kierunki działań: Objęcie systemem odbioru odpadów komunalnych wszystkich nieruchomości na terenie miasta, Prawidłowe gospodarowanie odpadami komunalnych powstałymi na terenie miasta. 2. Osiągnięcie określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niż komunalne Przestrzeganie obowiązków prawnych w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadów innych niż komunalne, Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie i odzysk odpadów oraz rozbudowa systemu zagospodarowania odpadów innych niż komunalne. Obszar priorytetowy V – Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń mogących powodować poważną awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska 134 Kierunki działań: Realizacja zadań zmniejszających ryzyko wystąpienia poważnej awarii na terenie miasta 2. Zapobieganie i ograniczanie negatywnych skutków dla ludzi i środowiska spowodowanych zjawiskami pogodowymi takimi jak powodzie i susze Kierunki działań: Ochrona mieszkańców miasta przed skutkami powodzi i suszy Obszar priorytetowy VI – Edukacja ekologiczna społeczeństwa Cel średniookresowy do 2020 roku: 1. Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców Bydgoszczy Kierunki działań: Formalny i nieformalny system kształcenia Obszar priorytetowy VII – Działania systemowe w ochronie środowiska Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach Kierunki działań: Promowanie systemów zarządzania środowiskowego 2. Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska Kierunki działań: Rozszerzenie zakresu informowania społeczeństwa o środowisku i jego stanie 3. Rozwijanie współpracy pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem w zakresie wdrażania innowacyjnych rozwiązań w celu ochrony środowiska Kierunki działań: Zwiększenie znaczenia placówek naukowo-badawczych 4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” Kierunki działań: Zapobieganie powstawaniu i usuwanie szkód w środowisku 7.2. Harmonogram realizacji działań na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku Obszary priorytetowe i cele w zakresie ochrony środowiska wyznaczone w Programie ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy muszą pozostawać w ścisłej korelacji z zadaniami wyznaczonymi w programach ochrony środowiska na szczeblu wyższym, w tym przypadku jest to Program Ochrony Środowiska dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018 oraz z Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Cele określone w Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009 - 2012 z perspektywą do roku 2016 zostały opisane w rozdziale 2.2.1 niniejszego opracowania, natomiast w cele określone w Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018 zostały przedstawione poniżej: 1. Cel ekologiczny: Poprawa jakości środowiska Priorytety: Poprawa jakości wód, Poprawa jakości powietrza atmosferycznego i ochrona klimatu, Poprawa klimatu akustycznego, Ochrona przed polami elektromagnetycznymi, Ochrona przed poważnymi awariami i poważnymi awariami przemysłowymi, Zarządzanie środowiskiem w aspekcie ochrony zdrowia. 2. Cel ekologiczny: Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii Priorytety: Materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość, Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i skutkami suszy, Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych. 3. Cel ekologiczny: Ochrona i racjonalne użytkowanie zasobów przyrodniczych Priorytety: 135 4. Prawna ochrona przyrody i krajobrazu, Ochrona i zrównoważony rozwój lasów, Ochrona powierzchni ziemi i gleb, Ochrona zasobów kopalin. Cel ekologiczny: Działania systemowe w ochronie środowiska Priorytety: Edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa w ochronie środowiska, Rozwój badań i postęp techniczny, Planowanie przestrzenne w ochronie środowiska, Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska. Możliwość osiągnięcia zaplanowanych celów średniookresowych będzie możliwa dzięki realizacji zaproponowanych zadań, które zostały podzielone na zadania własne i koordynowane. Realizacja tych zadań przyczyni się w przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie miasta Bydgoszczy. W harmonogramie realizacji przedsięwzięć umieszczono następujące zadania planowane do realizacji w okresie od 2013 roku do 2020 roku. 136 Tabela 73 Lp. Harmonogram realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w ramach Programu Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania OBSZAR PRIORYTETOWY I – POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I.1 Cel średniookresowy – Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dążenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu Kierunek działań – Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych I.1.1 Utworzenie komórki ds. zarządzania energią w Urzędzie Miasta Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 2 790,0 Środki własne I.1.2 Wprowadzenie zasad eko-drivingu w ramach szkolenia kierowców MZK oraz jednostek samorządu we własnym zakresie Urząd Miasta Bydgoszczy Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. 2013-2020 750,0 Środki własne I.1.3 Wspieranie i promowanie zasad zrównoważonej mobilności dla pracowników np. wspólne korzystanie z samochodu, darmowe bilety komunikacji miejskiej dla pracowników jednostek samorządu Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 b.d Środki własne I.1.4 Wspólne zamówienia publiczne. Połączenie działań w zakresie zamówień z dwóch lub więcej instytucji zamawiających w celu skorzystania z efektu skali Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 b.d Środki własne I.1.5 Wymiana taboru autobusów MZK na nowoczesny Urząd Miasta Bydgoszczy Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. 2013-2020 47 912,0 Środki własne Fundusze unijne I.1.6 Wymiana oraz modernizacja taboru tramwajowego Urząd Miasta Bydgoszczy Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. 2013-2020 140 935,0 Środki własne Fundusze unijne I.1.7 Wymiana lamp rtęciowych na wysokoprężne lampy sodowe Urząd Miasta Bydgoszczy Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2020 1 018,0 Środki własne I.1.8 Kompleksowa kampania informacyjno-edukacyjna Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 812,5 Środki własne WFOŚiGW Fundusze unijne b.d Środki własne Kierunek działań – Zmniejszenie energochłonności poprzez termomodernizacje budynków I.1.9 Wykorzystywanie systemu audytów i świadectw energetycznych do eliminacji strat cieplnych w budynkach Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe I.1.10 Działania na rzecz ograniczenia energochłonności obejmujące kompleksową termomodernizację (z systemami Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 137 57 631,0 Środki własne Środki UE Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania ogrzewania) budynków sektora Samorządu I.1.11 Uzupełnienie istniejących mechanizmów wsparcia sektora Urząd Miasta Bydgoszczy mieszkaniowego poprzez dofinansowanie termomodernizacji domów mieszkaniowych 2013-2020 I.1.12 Przebudowa infrastruktury technicznej w dwóch placówkach Urząd Miasta Bydgoszczy oświatowych (SP nr 10 i ZS nr 25) wraz z termomodernizacją budynków 2013 I.1.13 Termomodernizacja budynków szpitalnych: szpital przy ul. Seminaryjnej 1 i ul. Meysnera 9 Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy 2013-2015 I.1.14 Wykonanie przyłączy gazowych, wodociągowych, CO i CW, wyposażenie budynków, lokali w instalacje wod-kan, gaz i CO Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o. 2013-2016 1 349,0 Środki własne I.1.15 Zmiana źródła ogrzewania w lokalach mieszkalnych z piecowego na CO gaz Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o. 2013-2016 913,0 Środki własne 197 357,0 (20 % dofinansowania w ramach Urzędu Miasta) 39 471,0 Budżet Miasta Bydgoszcz Bank Gospodarstwa Krajowego ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów (FTiR) Środki własne właścicieli nieruchomości 3 946,0 Środki własne Środki UE 430,0 Kredyt z Europejskiego Banku Inwestycyjnego poręczony przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego Kierunek działań – Zmniejszenie przekroczeń dopuszczalnych poziomów monitorowanych zanieczyszczeń I.1.16 Systematyczny monitoring jakości powietrza WIOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.1.17 Kontrola podmiotów gospodarczych w zakresie emisji gazów i pyłów do powietrza WIOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.1.18 Ograniczenie emisji do powietrza pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technologii oraz zmianę systemu ogrzewania Podmioty dostarczające ciepło dla ludności Właściciele nieruchomości Podmioty gospodarcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kredyty Dotacje Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kierunek działań – Zmniejszenie emisji punktowej I.1.19 Wprowadzenie zapisów dotyczących zakazu lokalizacji Urząd Miasta Bydgoszczy zakładów przemysłowych emitujących benzen do powietrza na terenach mieszkaniowych, ze szczególnym uwzględnieniem 138 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania centrum miasta I.1.20 Budowa bloku gazowo-parowego ciepłowniczego o mocy w przedziale ok 240-430 MWe Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2018 1 389 000,0 Środki własne I.1.21 Budowa instalacji do spalania biomasy – modernizacja kotła OP-230 nr 4 Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2014 166 530,0 Środki własne I.1.22 Budowa instalacji odsiarczania spalin kotła OP-230 nr 3 Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2015 50 000,0 Środki własne I.1.23 Budowa instalacji odazotowania spalin kotła OP-230 nr 3 Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2015 25 000,0 Środki własne I.1.24 Modernizacja elektrofiltru kotła OP-230 nr 4 Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2015 15 000,0 Środki własne I.1.25 Modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych tym zautomatyzowanie węzłów cieplnych (usprawnione wymienniki ciepła, zasobniki c.w.u., pełna automatyka). Wymiana sieci cieplnych budowanych w systemie tradycyjnym na preizolowane Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej 2013-2020 48 024,0 Środki własne Środki UE I.1.26 Ograniczenie emisji lotnych związków organicznych – budowa Innowacyjno – rurociągów do przesyłu rozpuszczalników ze zbiorników Wdrożeniowa magazynowych wprost na instalacje w miejsce transportu w Spółka z o.o. SOPUR kontenerach. 2014 370,0 Kredyt bankowy Kierunek działań – Zmniejszenie emisji powierzchniowej (emisji niskiej) I.1.27 Likwidacja kotłów węglowych i podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, wymiana starych kotłów węglowych na: gazowe, retortowe, na biomasę, olejowe i ogrzewanie elektryczne akumulacyjne, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, termomodernizacja budynków jedno i wielorodzinnych Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 I.1.28 Wprowadzenie zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zakaz instalowania kominków, a dla nowych budynków jednorodzinnych – stosowanie ogrzewania proekologicznego: gazu, prądu lub innych wysokosprawnych pieców spalających paliwa wysokiej jakości Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe Kierunek działań – Zmniejszenie emisji liniowej 139 84 697,0 Budżet Miasta Bydgoszcz Bank Gospodarstwa Krajowego ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów (FTiR) Środki własne właścicieli nieruchomości b.d Środki własne Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania I.1.29 Promowanie ruchu rowerowego poprzez stworzenie zintegrowanej sieci ścieżek rowerowych, łączących miejsca zamieszkania z docelowym miejscem podróży, oddzielenie ścieżek rowerowych od transportu samochodowego Urząd Miasta Bydgoszczy Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2014-2020 23 314,0 Środki własne WFOŚiGW I.1.30 Wprowadzanie zieleni ochronnej wzdłuż ciągów drogowych Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2020 b.d Środki własne Kierunek działań – Zwiększenie produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł I.1.31 Mechanizmy wsparcia dla mieszkańców poprzez dofinansowanie kolektorów słonecznych służących do ogrzania ciepłej wody użytkowej Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 I.1.32 Instalowanie systemów energii odnawialnej na budynkach użyteczności publicznej Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe I.1.33 Demonstracja wydajności energetycznej i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych – akronim CE-C5, poprzez budowę Centrum Demonstracyjnego Odnawialnych Źródeł Energii przy Zespole Szkół Mechanicznych nr 2 Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2014 I.1.34 Zwiększenie współspalania biomasy w Ciepłowniach: Białe Błota, Osowa Góra i Błonie o łącznej mocy 96,965 MW. Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej 2013-2020 I.2 Cel średniookresowy - Poprawa jakości wód powierzchniowych pod kątem parametrów bakteriologicznych i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego oraz dobrej jakości wód podziemnych 190 854,0 Bank Gospodarstwa Krajowego ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów (FTiR) b.d Środki własne 2 537,9 EFRR – 2 157,2 (85%) Wkład własny – 380,7 (15%) b.d Środki własne Kierunek działań – Rozwój i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej I.2.1 Modernizacja oczyszczalni ścieków KAPUŚCISKA Spółka Wodna KAPUŚCISKA 2013-2014 I.2.2 Budowa sieci wodociągowej Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. 2013-2016 16 946,0 Środki własne I.2.3 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. 2013-2016 28 867,0 Środki własne I.2.4 Remont instalacji wodociągowej Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z 2013-2016 480 000,0 Środki własne 140 22 527,23 b.d Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania o.o. I.2.5 Remont instalacji kanalizacyjnej Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o. I.2.6 Podczyszczanie ścieków Spółdzielnia Mleczarska „Mlekpol” - Zakład Produkcji Mleczarskiej 2013 I.2.7 Nowy system podczyszczania i dezynfekcji ścieków – szpital przy ul. Seminaryjnej 1 Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy 2013-2015 I.2.8 Utrzymanie, konserwacja i przygotowanie do funkcjonowania Urząd Miasta Bydgoszczy studni oraz hydrantów w sytuacjach kryzysowych będących własnością MWiK Sp. z o.o. W Bydgoszczy 2013-2014 2 463,1 Środki własne I.2.9 Utrzymanie, konserwacja i przygotowanie do funkcjonowania Urząd Miasta Bydgoszczy studni oraz hydrantów w sytuacjach kryzysowych będących własnością Miasta Bydgoszczy 2013-2014 500,0 Środki własne 2013-2016 890 000,0 Środki własne 350,0 Środki własne 250,0 Kredyt z Europejskiego Banku Inwestycyjnego poręczony przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego Kierunek działań – Realizacja przedsięwzięć mających wpływ na poprawę stanu jakości wód I.2.10 Systematyczny monitoring wód podziemnych i powierzchniowych WIOŚ Bydgoszcz PIG Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.11 Poprawa parametrów bakteriologicznych poprzez wyeliminowanie dopływu zanieczyszczeń komunalnych do rzek poprzez kanalizację deszczową Przedsiębiorstwa wodnokanalizacyjne Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.12 Ograniczenie zużycia wody przez podmioty gospodarcze Przedsiębiorcy Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.13 Kontrola podmiotów gospodarczych posiadających pozwolenia wodnoprawne pod kątem przestrzegania norm i wytycznych zapisanych w tych decyzjach WIOŚ Bydgoszcz Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.14 Racjonalne udzielanie pozwoleń na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków Urząd Miasta Bydgoszczy Miejska Pracownia Urbanistyczna Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.15 Likwidacja zbiorników bezodpływowych poprzez podłączanie Urząd Miasta Bydgoszczy się do sieci kanalizacyjnej Właściciele nieruchomości Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.16 Kontrola prawidłowego pozbywania się nieczystości ciekłych Zadanie ciągłe b.d Środki własne Urząd Miasta Bydgoszczy 141 Lp. I.2.17 I.3 Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące przez mieszkańców Straż Miejska Nadzór budowlany Zatężanie ścieków przemysłowych z produkcji trinitrotoluenu Zakłady Chemiczne „NITRO-CHEM” S.A. Lata realizacji 2013 Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania 1 200,0 Środki własne Cel średniookresowy - Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców Bydgoszczy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu Kierunek działań – Budowa pochłaniająco-rozpraszających ekranów akustycznych w celu zmniejszenia uciążliwości hałasu komunikacyjnego I.3.1 ul. Planu 6-cio letniego – od Wojska Polskiego do Baczyńskiego Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 2 970,0 Środki własne I.3.2 ul. Fordońska – od budynku Fordońska 412 do budynku Fordońska 418 Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 1 850,0 Środki własne I.3.3 ul. Jana Pawła II – na wysokości ul. Morawskiej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 560,0 Środki własne I.3.4 ul. Inowrocławska – Ciechocińskiej do budynku Inowrocławska 48 Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 1 950,0 Środki własne I.3.5 ul. Kamienna – od Wyszyńskiego do Gajowej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 4 800,0 Środki własne I.3.6 ul. Nad Torem – od Głuchej do Koronowskiej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 9 660,0 Środki własne I.3.7 Rejon skrzyżowania ul. Wojska Polskiego i ul. Magnuszewskiej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 3 410,0 Środki własne I.3.8 ul. Glinki – od ul. Białogardzkiej do ul. Rysia Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 1 180,0 Środki własne I.3.9 ul. Nowotoruńska-Łęgnowow od ul. Świetlicowej do ul. Zakole Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 2 740,0 Środki własne I.3.10 ul. Podmiejska od ul. Srebrnej do ul. Kruszyńskiej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 2 220,0 Środki własne I.3.11 ul. Jana Pawła II na wysokości Wyższego Seminarium Duchownego Misjonarzy Ducha Świętego Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 990,0 Środki własne Kierunek działań – Budowa i modernizacja dróg w celu zmniejszenia uciążliwości hałasu komunikacyjnego I.3.12 Ograniczenie ruchu ciężkiego z wyłączeniem komunikacji miejskiej w związku z budową ul. Nowobrzozowej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 5,0 Środki własne I.3.13 Remont nawierzchni jezdni – ul. Cieszkowskiego – II etap Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 150,0 Środki własne 142 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania I.3.14 Ograniczenie ruchu ciężarowego, remont nawierzchni jezdni – ul. Kąpielowa, ul. Żeglarska – od trasy W-Z do granicy zamieszkania Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 190,0 Środki własne I.3.15 Ograniczenie ruchu ciężarowego w nocy – ul. Łęczycka od Skłodowskiej-Curie do Kamiennej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 5,0 Środki własne I.3.16 Remont nawierzchni jezdni – ul. Sienkiewicza od Zduny do Chrobrego Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 170,0 Środki własne I.3.17 Remont nawierzchni jezdni – ul. Warszawska od ul. Śniadeckich do ul. Sobieskiego Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2015 150,0 Środki własne I.3.18 Remont nawierzchni jezdni – ul. Fredry Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2015 180,0 Środki własne I.3.19 Remont nawierzchni jezdni – ul. Wiatrakowa Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 200,0 Środki własne I.3.20 Remont nawierzchni jezdni – ul. Produkcyjna Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 420,0 Środki własne I.3.21 Remont nawierzchni jezdni – ul. Piłsudskiego Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 480,0 Środki własne I.3.22 Remont nawierzchni jezdni – ul. Bortnowskiego Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2015-2018 180,0 Środki własne I.3.23 Budowa ul. Ogińskiego na odcinku od ul. Powstańców Wielkopolskich do ul. Wojska Polskiego wraz z obiektami inżynierskimi i dojazdami Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013 217 479,3 Środki własne Środki UE I.3.24 Budowa II etapu ul. Ogińskiego na odcinku od ul. Wojska Polskiego do ul. Jana Pawła II Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 29 500,0 Środki własne I.3.25 Przebudowa ul. Szubińskiej od ul. 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich do granic miasta Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 12 000,0 Środki własne Środki UE I.3.26 Przebudowa Węzła Zachodniego – II etap wraz z budową przeprawy mostowej przez Kanał Bydgoski Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 51 916,0 Środki własne I.3.27 Przebudowa ul. Gdańskiej na odcinku od ul. Śniadeckich do ul. Kamiennej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013 8 000,0 Środki własne I.3.28 Przebudowa ul. Grunwaldzkiej na odcinku od Węzła Zachodniego do granic miasta Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2016 I.3.29 Budowa drugiej jezdni trasy W-Z na odcinku od ul. Gdańskiej Zarząd Dróg Miejskich i do ul. Wyszyńskiego wraz z przebudową odcinków ulic: Komunikacji Publicznej 2013-2014 143 122 000,0 Środki własne 25 000,0 Środki własne Środki zewnętrzne Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania Sokołowskiego, Dwernickiego i Gdańskiej I.3.30 Przebudowa ul. Chodkiewicza na odcinku od ul. Gdańskiej do ul. Sułkowskiego Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013 21 428,0 Środki własne I.3.31 Rewitalizacja ul. Cieszkowskiego i strefy śródmiejskiej Bydgoszczy – I etap budowa połączenia drogowego ul. Mazowieckiej i Gdańskiej Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2014 15 400,0 Środki własne I.3.32 Rewitalizacja Starego Rynku wraz z przyległymi ulicami oraz ul. Mostowej wraz z ciągiem komunikacyjnym Mostu J. Sulimy-Kamińskiego Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013 21 100,0 Środki własne I.3.33 Budowa ścieżek rowerowych Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013 3 000,0 Środki własne I.3.34 Budowa drogi S-5 Nowe Marzy – Bydgoszcz (północnozachodnia obwodnica miasta Bydgoszczy) GDDKiA Po 2013 b.d Środki własne Kierunek działań – Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych związanych z modernizacją komunikacji miejskiej I.3.35 Wymiana taboru autobusowego na nowy spełniający normy EURO-5 i EURO-6: 2013 r. – 12 szt., 2014 r. - 10 szt., 2015 r. - 10 szt., 2016 r. 10 szt., 2017 r. - 10 szt., 2018 r. - 10 szt., 2019 r. - 10 szt., 2020 r. - 10 szt. Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. 2013-2020 75 000,0 Środki własne I.3.36 Zakup taboru tramwajowego 10 sztuk (wymiana eksploatowanych jednostek na nowe) Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. 2018-2020 80 000,0 Środki własne I.3.37 Zakup nowego taboru tramwajowego (12 szt.) Spółka Tramwaj Fordon 2013-2017 90 000,0 Środki własne I.3.38 Zakup nowego taboru tramwajowego (3 szt.) Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. 2015 20 000,0 Środki własne I.3.39 Adaptacja zajezdni tramwajowej przy ul. Toruńskiej 278 w zakresie niezbędnym do obsługi tramwajów niskopodłogowych wraz z zakupem taboru liniowego i pojazdów technicznych Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. 2014-2017 110 000,0 Środki własne I.3.40 Wymiana przetwornic wirowych na statyczne (po 10 szt. w każdym roku) w tramwajach 805 Na Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. 2013-2014 600,0 Środki własne OBSZAR PRIORYTETOWY II – RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH II.1 Cel średniookresowy - Właściwe gospodarowanie gruntami w celu zmniejszenia erozji gleb Kierunki działań – Realizacja przedsięwzięć ograniczających degradację gleb 144 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Jednostki realizujące Lata realizacji Źródło finansowania Urząd Miasta Bydgoszczy IUNG Zadanie ciągłe b.d Środki własne II.1.1 Monitoring zanieczyszczenia gleb użytkowanych rolniczo II.1.2 Rekultywacja gleb zdegradowanych lub zdewastowanych i Właściciele terenów przywracanie im walorów użytkowych Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki UE NFOŚiGW II.1.3 Minimalizacja negatywnego wpływu działalności gospodarczej na stan środowiska glebowego, poprzez modernizację technologii Przedsiębiorcy Zadanie ciągłe b.d Środki własne II.1.4 Prowadzenie działalności rolniczej z uwzględnieniem Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej Podmioty działające w rolnictwie Rolnicy indywidualni Zadanie ciągłe b.d Środki własne OBSZAR PRIORYTETOWY III – OCHRONA PRZYRODY III.1 Cel średniookresowy – Bieżąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych oraz właściwe utrzymanie i rozwój terenów zieleni miejskiej przy uwzględnieniu wartości przyrodniczych, kulturowych i tempa rozwoju miasta Kierunki działań – Realizacja przedsięwzięć mających na celu ochronę dziedzictwa przyrodniczego III.1.1 Inwentaryzacja przyrodnicza i monitoring przyrodniczy na terenie miasta Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy we współpracy z samorządem województwa i Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d. Środki własne III.1.2 Aktualizacja baz danych z zakresu ochrony przyrody Urząd Miasta Bydgoszczy RDOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.3 Czynna ochrona ginących, zagrożonych oraz chronionych gatunków flory i fauny, a także siedlisk przyrodniczych RDOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.4 Ochrona i pielęgnacja pomników przyrody Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.5 Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego Urząd Miasta Bydgoszczy ograniczonego dostępu do terenów cennych przyrodniczo Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.6 Zrównoważony rozwój turystyki na obszarach cennych przyrodniczo Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.7 Tworzenie, utrzymanie i konserwacja przyrodniczych ścieżek Urząd Miasta Bydgoszczy dydaktycznych Zadanie ciągłe b.d Środki własne WFOŚiGW 145 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania Kierunki działań – Zwiększanie terenów zieleni miejskiej III.1.8 Uregulowanie stanu własnościowego i prawnego terenów zieleni Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.9 Wyznaczanie w Miejskim Planie Zagospodarowania Przestrzennego nowych terenów zieleni miejskiej Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.10 Budowa ścieżki widokowej na skarpie południowej na Urząd Miasta Bydgoszczy odcinku od ul. Stromej poprzez Park na Wzgórzu Dąbrowskiego do ul. Kujawskiej. Od 2014 – zadanie ciągłe 2 600,0 Środki własne III.1.11 Budowa parku Cmentarnej. Gniewkowskiej- Urząd Miasta Bydgoszczy Od 2014 – zadanie ciągłe 4 600,0 Środki własne III.1.12 Rewitalizacja terenu pod skarpą wzdłuż ul. Twardzickiego na Urząd Miasta Bydgoszczy odcinku od pomnika Ikara do ul. Piechockiego i przeznaczenie go na tereny rekreacyjno-wypoczynkowe Od 2014 – zadanie ciągłe 13 000,0 Środki własne III.1.13 Rewitalizacja najstarszych parków: Park na Wzgórzu Urząd Miasta Bydgoszczy Dąbrowskiego, Park na Wzgórzu Wolności wraz ze skarpami oraz Park im. Z. Kałuskiego i Ogród Jagiełły poprzez renowację istniejącej zieleni i drzewostanu oraz uzyskanie estetycznego wyglądu parków Od 2014 – zadanie ciągłe 4 500,0 Środki własne III.1.14 Budowa Parku przy ul. Czerwonego Krzyża (dolny taras) Urząd Miasta Bydgoszczy Od 2014 – zadanie ciągłe 4 500,0 Środki własne III.1.15 Budowa Parku przy ul. Siedleckiej Urząd Miasta Bydgoszczy Od 2014 – zadanie ciągłe 2 800,0 Środki własne III.1.16 Utworzenie zieleni parkowej w jarze na Piaskach od ul. Urząd Miasta Bydgoszczy Smukalskiej do ul. Obozowej Od 2014 – zadanie ciągłe 3 400,0 Środki własne III.1.17 Bydgoski Węzeł Wodny – rewitalizacja bulwarów i nabrzeży, Urząd Miasta Bydgoszczy polegająca na przebudowie i budowie umocnień nabrzeży, przebudowie oświetlenia, przebudowie ścieżek rowerowych i pieszych, budowie obiektów małej architektury, przebudowie układu komunikacyjnego i budowie przystanków tramwaju wodnego 2013-2014 31 149,0 Środki własne Środki UE III.1.18 Utrzymanie zieleni miejskiej i czystości na terenach zieleni parkowej i przyulicznej na terenie Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2014 7 000,0 Środki własne III.1.19 Utrzymanie Starego Kanału Bydgoskiego Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2014 260,0 Środki własne III.2 miejskiego przy ul. Cel średniookresowy - Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej 146 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania Kierunki działań – Zwiększanie lesistości miasta III.2.1 Zwiększanie lesistości miasta poprzez zalesianie Lasy Państwowe Właściciele gruntów leśnych Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.2.2 Zalesianie terenów z uwzględnieniem warunków przyrodniczo-krajobrazowych i potrzeb różnorodności biologicznej Lasy Państwowe Właściciele gruntów leśnych Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.2.3 Wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów leśnych Lasy Państwowe Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kierunki działań – Rozwój bioróżnorodności w lasach oraz ochrona lasów przed degradacją III.2.4 Działania prowadzące do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów Nadleśnictwa Prywatni właściciele gruntów leśnych Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.2.5 Identyfikacja zagrożeń lasów i zapobieganie ich skutkom (monitoring środowiska leśnego) Nadleśnictwa Prywatni właściciele gruntów leśnych Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.2.6 Budowa lub modernizacja infrastruktury leśnej służącej zabezpieczeniu przed nadmierną presją turystyki Nadleśnictwa Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.2.7 Rozwój turystyki aktywnej poprzez budowę ścieżek pieszo rowerowych Nadleśnictwa Zadanie ciągłe b.d Środki własne OBSZAR PRIORYTETOWY IV – RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI IV.1 Cel średniookresowy – Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów: odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji. Kierunki działań – Objęcie systemem odbioru odpadów komunalnych wszystkich nieruchomości na terenie miasta IV.1.1 Kontrola stanu zawieranych umów przez właścicieli nieruchomości z firmami prowadzącymi działalność w zakresie odpadów komunalnych Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.1.2 Wdrożenie i administrowanie miejskiego systemu odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.1.3 Wydawanie decyzji w sprawie usuwania odpadów z miejsc na ten cel nieprzeznaczonych tzw „dzikich” wysypisk odpadów Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne 147 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania Kierunki działań - Prawidłowe gospodarowanie odpadami komunalnymi powstałymi na terenie miasta IV.1.4 Budowa Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych dla Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitarnego ProNatura Sp. z o.o. 2013-2015 IV.1.5 Rozwój systemu zagospodarowania odpadów komunalnych wraz z rozbudową KUO w Bydgoszczy ProNatura Sp. z o.o. 2013-2014 IV.1.6 Utworzenie dwóch stacjonarnych punktów selektywnej zbiórki Urząd Miasta Bydgoszczy odpadów komunalnych na terenie miasta IV.2 Cel średniookresowy – Osiągnięcie określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niż komunalne 2013 - 2015 537 720,0 Dotacja z POIiŚ Pożyczka inwestycyjna z NFOŚiGW i WFOŚiGW Środki własne 18 223,0 Środki własne Możliwość uzyskania dofinansowania z WFOŚiGW b.d. Środki własne Możliwość uzyskania dofinansowania z NFOŚiGW lub WFOŚiGW Kierunki działań – Przestrzeganie obowiązków prawnych w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadów innych niż komunalne IV.2.1 Wydawanie decyzji zatwierdzających program gospodarki odpadami niebezpiecznymi Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.2 Wydawanie pozwoleń na wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów innych niż komunalne Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.3 Zbieranie informacji o wytwarzanych odpadach niebezpiecznych i sposobach ich zagospodarowania Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.4 Wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.5 Prowadzenie rejestrów posiadaczy odpadów zwolnionych z obowiązków uzyskiwania zezwoleń na zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.6 Kontrola podmiotów posiadających pozwolenia na Urząd Miasta Bydgoszczy wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów innych niż Straż Miejska komunalne pod kątem zgodności ich postępowania z wydaną decyzją Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kierunki działań – Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie i odzysk odpadów oraz rozbudowa systemu zagospodarowania odpadów innych niż komunalne IV.2.7 Usuwanie wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy Właściciele Użytkownicy wieczyści Zarządcy 148 Zadanie ciągłe 150,0 Dotacje Kredyty i pożyczki Środki własne właścicieli nieruchomości Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji IV.2.8 Rozbudowa zakładu przetwarzania o linię do recyklingu lodówek oraz zwiększenie mocy przerobowych MASTER Recycling Bydgoszcz IV.2.9 Rozbudowa Zakładu Utylizacji Odpadów Medycznych Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy 2013 IV.2.10 Projekt „Zero Landfill” - zero odpadów na wysypisko Unilever Polska S.A. 2013 Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] b.d Źródło finansowania b.d b.d 18 000,0 Środki własne b.d b.d OBSZAR PRIORYTETOWY V – POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO V.1 Cel średniookresowy – Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń mogących powodować poważną awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska Kierunki działań – Realizacja zadań zmniejszających ryzyko wystąpienia poważnej awarii na terenie miasta V.1.1 Systematyczna kontrola podmiotów gospodarczych o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii WIOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne V.1.2 Kontrola przewozów substancji niebezpiecznych. Kontrola stanu technicznego pojazdów i dróg kolejowych Inspekcja Transportu Drogowego Policja Zadanie ciągłe b.d Środki własne V.1.3 Wyznaczanie sieci dróg i obwodnic do przewozu toksycznych Urząd Miasta Bydgoszczy środków przemysłowych i materiałów niebezpiecznych, WIOŚ Bydgoszcz a także wykonanie na obrzeżach miasta odpowiednich parkingów Zadanie ciągłe b.d Środki własne V.1.4 Modernizacja zakładów w celu wyeliminowania potencjalnych Podmioty gospodarcze zagrożeń wystąpienia awarii Zadanie ciągłe b.d Środki własne V.1.5 Usuwanie skutków ewentualnych poważnych awarii Zadanie ciągłe b.d Środki własne Państwowa Straż Pożarna WIOŚ Bydgoszcz Urząd Miasta Bydgoszczy Kierunki działań – Ochrona mieszkańców miasta przed skutkami powodzi i suszy V.1.6 Budowa i modernizacja obiektów hydrowęzła Bydgoszcz: śluza miejska i jaz farny RZGW Gdańsk 2013-2015 30 000,0 Środki własne V.1.7 Trwałe zabezpieczenie nieczynnej śluzy Brdyujście RZGW Gdańsk 2013-2015 Środki własne V.1.8 Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz ochrona przed powodzią Urząd Miasta Bydgoszczy ZMiUW Włocławek RZGW Gdańsk 149 Zadanie ciągłe b.d Środki własne Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania V.1.9 Stałe monitorowanie urządzeń wałów ochronnych ZMiUW Włocławek Zadanie ciągłe b.d Środki własne V.1.10 Modernizacja i odbudowa systemów melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych ZMiUW Włocławek Zadanie ciągłe b.d Środki własne V.1.11 Przygotowanie planu zarządzania ryzykiem powodziowym RZGW Gdańsk Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne V.1.12 Rozwój systemu wczesnego ostrzegania przez zjawiskami hydrologicznymi oraz meteorologicznymi Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki UE V.1.13 Systematyczna ocena ryzyka wystąpienia suszy na terenie miasta IUNG Zadanie ciągłe b.d Środki własne OBSZAR PRIORYTETOWY VI – EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA VI.1 Cel średniookresowy – Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców Bydgoszczy Kierunki działań – Formalny i nieformalny system kształcenia VI.1.1 Prowadzenie stałych akcji informacyjno-edukacyjnych, w tym: drukowanie ulotek informacyjnych, zamieszczanie informacji na stronach internetowych miasta, wspierania działalności lokalnych stowarzyszeń i organizacji proekologicznych, prowadzenie bezpłatnych szkoleń/warsztatów w zakresie edukacji ekologicznej społeczeństwa lokalnego Urząd Miasta Bydgoszczy Stowarzyszenia Organizacje pozarządowe Nadleśnictwa Prasa lokalna Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VI.1.2 Wspieranie placówek oświatowych w zakresie organizacji edukacji ekologicznej np. konkursy dla dzieci i młodzieży Urząd Miasta Bydgoszczy Organizacje pozarządowe Podmioty gospodarcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VI.1.3 Promowanie walorów przyrodniczych miasta w prasie, telewizji i na stronach internetowych Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.4 Edukacja przyrodnicza nauczycieli i uczniów ze szczególnym Urząd Miasta Bydgoszczy uwzględnieniem zwiększenia świadomości w zakresie potrzeb i właściwych metod ochrony przyrody Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.5 Akcje informacyjne na temat możliwości uzyskania dofinansowania na zmianę ogrzewania nieekologicznego na ekologiczne Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2015 b.d Środki własne VI.1.6 Akcje informacyjne na temat możliwości uzyskania dofinansowania na usuwanie wyrobów zawierających azbest oraz szkodliwości azbestu na zdrowie ludzi Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne 150 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania VI.1.7 Akcje informacyjne na temat właściwego postępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi niż niebezpieczne Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.8 Kampanie informacyjne o możliwości ochrony powietrza, oszczędności energii i promujące nośniki czystej energii pochodzącej z odnawialnych źródeł Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.9 Prowadzenie kampanii edukacyjnych uświadamiających Urząd Miasta Bydgoszczy społeczeństwo o zagrożeniach dla zdrowia związanych z emisją benzo(a)pirenu podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności Zadanie ciągłe 150,0 Środki własne WFOŚiGW VI.1.10 Edukacja na temat rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól elektromagnetycznych Urząd Miasta Bydgoszczy Organizacje pozarządowe Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.11 Założenie info -portalu miejskiego na temat odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej z praktycznymi i aktualnymi informacje dla obywateli Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 VI.1.12 Edukacja społeczeństwa w zakresie właściwych zachowań w Służby ratownictwa sytuacji wystąpienia zagrożenia, awarii przemysłowych technicznego Zadanie ciągłe 500,0 Środki własne Środki UE b.d Środki własne Środki zewnętrzne OBSZAR PRIORYTETOWY VII – DZIAŁANIA SYSTEMOWE W OCHRONIE ŚRODOWISKA VII.1 Cel średniookresowy – Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach Kierunki działań – Promowanie systemów zarządzania środowiskowego VII.1.1 Wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego Urząd Miasta Bydgoszczy Podmioty gospodarcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.1.2 Doskonalenie systemów zarządzania środowiskowego Urząd Miasta Bydgoszczy Podmioty gospodarcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.1.3 Wprowadzenie „zielonych zamówień” promujących w zamówieniach publicznych firmy posiadające certyfikaty zarządzania środowiskowego i przyznawanie za nie dodatkowych punktów Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.1.4 Zachęcanie mieszkańców do korzystanie z usług i kupowania Podmioty gospodarcze produktów firm posiadających loga EMAS i ISO 14001 Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.2 Cel średniookresowy - Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska Kierunki działań – Rozszerzenie zakresu informowania społeczeństwa o środowisku i jego stanie VII.2.1 Doskonalenie metod udostępniania informacji o środowisku i Urząd Miasta Bydgoszczy 151 Zadanie ciągłe b.d Środki własne Opis działania/przedsięwzięcia Lp. Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania RDOŚ Bydgoszcz WIOŚ Bydgoszcz jego ochronie VII.2.2 Zachęcanie mieszkańców do uczestniczenia w konsultacjach Urząd Miasta Bydgoszczy społecznych dotyczących ochrony środowiska Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.2.3 Rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz zapewnienie im udziału we wszystkich zespołach podejmujących decyzje dotyczące ochrony środowiska Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.2.4 Udział w szkoleniach pracowników instytucji publicznych oraz Urząd Miasta Bydgoszczy przedsiębiorców w zakresie przepisów o dostępie społeczeństwa do informacji o środowisku Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.3 Cel średniookresowy – Rozwijanie współpracy między jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem w zakresie wdrażania innowacyjnych rozwiązań w celu ochrony środowiska Kierunki działań – Zwiększenie znaczenia placówek naukowo-badawczych VII.3.1 Promowanie tworzenia trwałej współpracy pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi, przemysłem, a samorządem w zakresie wdrażania innowacyjnych rozwiązań w przemyśle Urząd Miasta Bydgoszczy Podmioty gospodarcze Jednostki naukowobadawcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VII.3.2 Wsparcie dla przedsiębiorstw wdrażających i stosujących innowacyjne rozwiązania technologiczne Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VII.4 Cel średniookresowy – Odpowiedzialność za szkody w środowisku zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” Kierunki działań – Zapobieganie powstawaniu i usuwanie szkód w środowisku VII.4.1 Monitoring i kontrola podmiotów korzystających ze środowiska gospodarczych WIOŚ Bydgoszcz Urząd Miasta Bydgoszczy VII.4.2 Egzekwowanie odpowiedzialności za szkody wyrządzone w środowisku VII.4.3 Prowadzenie rejestru szkód w środowisku Zadanie ciągłe b.d Środki własne GIOŚ RDOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne GIOŚ Zadanie ciągłe b.d Środki własne Źródło: Na podstawie dokumentów: „Strategia Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku”, „Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014”, „Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy”, „Szczegółowy Plan Wdrożenia Programu Ochrony Powietrza dla strefy aglomeracja Bydgoszcz”, Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Bydgoszczy – uchwała nr XXIV/472/12 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 28 marca 2012 r, zadania inwestycyjne zaplanowane przez instytucje specjalne oraz przez przedsiębiorców wskazane w ankietach. 152 CZĘŚĆ IV – REALIZACJA ZAŁOŻEŃ PROGRAMOWYCH 8. INSTRUMENTY REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ 8.1. Mechanizmy prawno-ekonomiczne Dzięki odpowiednim instrumentom zarządzania środowiskiem cele zawarte w Programie ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku mogą być skutecznie realizowane. Wśród instrumentów zarządzania środowiskiem, które mogą zostać wykorzystane przy realizacji Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy, należy wyróżnić: instrumenty prawno-administracyjne, ekonomiczne oraz społeczne. Instrumenty te wynikają z następujących aktów prawnych: Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r, Nr 25, poz. 150 z późn zm.) Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r, Nr 0, poz. 145), Ustawa o odpadach (Dz. U. z 2010 r, Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.), Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r, Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r, Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), Ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 1991 r, Nr 77, poz. 335), Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011 r, Nr 163, poz. 981) Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r, Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.), Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r, Nr 243, poz. 1623). Instrumenty prawno-administracyjne Instrumenty prawno-administracyjne to przede wszystkim: akty prawa miejscowego, zakazy, ograniczenia i nakazy, normy (standardy), pozwolenia prawno-administracyjne oraz proekologiczne procedury administracyjne. Akty prawa miejscowego Wśród najważniejszych aktów prawa miejscowego, istotnych z punktu widzenia ochrony środowiska, znajdują się plany zagospodarowania przestrzennego, w których ustala się m.in. szczególne warunki zagospodarowania terenów, uwzględniające potrzeby ochrony środowiska przyrodniczego, kulturowego i zdrowia ludzi, prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody oraz ochrony gruntów rolnych i leśnych. Inne istotne akty prawa miejscowego dotyczą ochrony powietrza (POP), cennych obiektów przyrodniczych, zasad utrzymania czystości i porządku, zasad zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków. Zakazy, ograniczenia i nakazy Zakazy, ograniczenia i nakazy mogą wynikać z ww. aktów prawa miejscowego. Zakazy dotyczą również m.in. emisji szkodliwych substancji, stosowania związków, materiałów czy technologii niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia ludzi. Ograniczenia mogą dotyczyć korzystania ze środowiska, nakazy – np. opracowania oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). Standardy Wśród standardów wyróżniamy m.in.: standardy emisyjne, standardy jakości środowiska oraz inne np. normy produktowe, normy techniczno-technologiczne, normy właściwego postępowania. Standardy emisyjne stanowią dopuszczalne wielkości emisji, które mogą być określone indywidualnie dla danej instalacji lub ogólnie dla poszczególnych typów instalacji, w rozporządzeniach. Standardy jakości środowiska są wymaganiami, które muszą być spełnione w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze. Określają one maksymalne, dopuszczalne stężenia substancji w odniesieniu do odpowiednich komponentów środowiska tj. powietrza, wody, gleby, ziemi oraz dopuszczalne poziomy hałasu lub promieniowania, które mogą być zróżnicowane w zależności od rodzajów obszarów. Normy produktowe stanowią np. dopuszczalne stężenie ołowiu w benzynie. Normy technicznotechnologiczne określają rodzaj i ilość zanieczyszczeń, które mogą powstawać w danym procesie produkcyjnym lub podczas użytkowania danego urządzenia, natomiast normy właściwego postępowania dotyczą np. przewozu substancji niebezpiecznych. Pozwolenia Pozwolenie emisyjne wydawane są w zakresie np. emisji pyłów i gazów do powietrza, wprowadzania ścieków do wód lub powierzchni ziemi, wytwarzania odpadów, a także zintegrowanego oddziaływania na 153 środowisko. Pozwoleniami eksploatacyjnymi są np. koncesje na poszukiwanie lub rozpoznanie złóż, koncesje na wydobywanie kopalin ze złóż, pozwolenia wodnoprawne w zakresie wykonania urządzeń wodnych, poboru wód podziemnych, rolniczego wykorzystania ścieków, decyzje o wyłączeniu gruntów rolnych i leśnych z produkcji. Innym rodzajem pozwoleń są pozwolenia na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego, decyzje o pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Proekologiczne procedury administracyjne Proekologiczne procedury administracyjne stanowią m.in. procedury postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, procedury postępowania w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz na obszar Natura 2000, procedury postępowania w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, procedury dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku, procedury zapewnienia udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. Instrumenty ekonomiczne Do instrumentów finansowych należą: instrumenty o charakterze opłat i podatków, instrumenty oparte na transakcjach rynkowych, zachęty finansowe, administracyjne kary pieniężne i inne instrumenty dobrowolnego stosowania. Instrumenty o charakterze opłat i podatków Instrumentami o charakterze opłat i podatków są np. opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, które ponoszą podmioty korzystające ze środowiska. Zachęty finansowe Zachęty finansowe, czyli pomoc finansowa udzielana przez Państwo skierowane są do podmiotów gospodarczych. Zadaniem zachęt finansowych jest wspieranie inwestycji proekologicznych. Pochodzą one z budżetu państwa lub samorządów lokalnych, funduszy ekologicznych, pomocy zagranicznej. Mogą mieć formę dotacji, kredytów i pożyczek udzielanych na preferencyjnych warunkach. Administracyjne kary pieniężne Administracyjne kary pieniężne, czyli przymusowe bezzwrotne świadczenie ponoszone za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska ustalonych przepisami prawnymi. Instrumenty społeczne Celem instrumentów oddziaływania społecznego jest ukierunkowanie proekologicznego zachowania społeczeństwa, w tym przestrzegania zakazów i nakazów. Oparte są one na założeniu, że zachowanie podmiotów i grup następuje w wyniku pozyskiwania informacji. Instrumenty społecznego oddziaływania to narzędzia związane z kształtowaniem świadomości i wiedzy ekologicznej ludzi. Wyróżniamy instrumenty społecznego oddziaływania o charakterze formalnym i nieformalnym. Do formalnych należy m.in.: edukacja ekologiczna, dostęp do informacji o środowisku Wśród nieformalnych wyróżniamy m.in.: nieformalną edukację ekologiczna (m.in. edukację na podstawie informacji środków masowego przekazu, edukacja kształtowana podczas dyskusji w różnych gronach), działania informacyjne (m.in. ulotki, broszury, seminaria szkoleniowe, masowe akcje i kampanie np.: sprzątanie świata), instrumenty nacisku społecznego (m.in. petycje, zbieranie podpisów, manifestacje, demonstracje). Do instrumentów oddziaływania społecznego zaliczyć można instrumenty, takie jak: Edukacja ekologiczna Pod pojęciem edukacji ekologicznej należy rozumieć działania mające na celu usprawnienie działań samorządów poprzez profesjonalne dokształcanie i systemy szkoleń, wdrożenie interdyscyplinarnego modelu pracy, współpracę i partnerstwo między instytucjami, a także budowanie powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem. Działania edukacyjne oraz szkolenia powinny być organizowane dla: pracowników administracji rządowej i samorządowej, samorządów mieszkańców, nauczycieli szkół wszystkich szczebli, 154 członków organizacji pozarządowych, dziennikarzy, dzieci i młodzieży, dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Dostęp społeczeństwa do informacji Dostęp społeczeństwa do informacji poprzez udział społeczeństwa w zarządzaniu należy zapewnić przy użyciu narzędzi takich jak: konsultacje społeczne, debaty publiczne, czy uzgodnienia. Instrumenty dobrowolnego stosowania Instrumenty dobrowolnego stosowania, to m.in. umowy, porozumienia oraz dobrowolne procedury. Wynikają one z różnych dokumentów o nieobligatoryjnym charakterze. Przykładem mogą tu być porozumienia prezydentów miast, procedury określone w normach zarządzania środowiskowego. Zalecenia ekologiczne Zalecenia ekologiczne wskazują określone działania lub rozwiązania technologiczne, techniczne i organizacyjne, które jednostka może wdrożyć w celu uzyskania wyższej ekologiczno-ekonomicznej efektywności funkcjonowania. Przykładem może być zbiór zaleceń w zakresie oszczędzania energii w jednostkach administracji publicznej. Z uwagi na fakt, że Prezydent Miasta Bydgoszczy dysponuje ograniczonymi instrumentami, spośród wyżej wymienionych, natomiast pozostałe instrumenty znajdują się w posiadaniu innych organów, takich jak: Marszałek Województwa, Wojewoda, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska czy Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, konieczna jest ścisła współpraca pomiędzy tymi instytucjami dla sprawnego i efektywnego zarządzania jakością środowiska na terenie miasta. 8.2. Projekty o charakterze międzynarodowej środowiskowym realizowane i zrealizowane we współpracy 8.2.1. Projekty realizowane Miasto Bydgoszcz realizuje obecnie trzy projekty o charakterze środowiskowym w kooperacji z partnerami zagranicznymi. Projekty współfinansowane są ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu dla Europy Środkowej. 1. Projekt pn. Menadżer do spraw Koordynacji Działań Rewitalizacyjnych Poprzemysłowych, akronim COBRAMAN (tytuł w języku angielskim: Manager Coordinating Brownfield Redevelopment Activities) Terenów Czas trwania projektu: grudzień 2008 r. – sierpień 2012 r. Miasto Bydgoszcz pełni funkcję lidera projektu realizowanego przez 9 partnerów. Celem projektu jest wypracowanie zintegrowanej koncepcji zarządzania terenami poprzemysłowymi. Wymiernym efektem projektu dla Miasta jest wykonanie rekultywacji i zagospodarowanie terenu przy ul. Jagiellońskiej 36-38 na cele rekreacyjne, co przyczyni się do przywrócenia miastu niewielkiego, ale leżącego w centrum miasta obszaru. W ramach projektu: partnerzy opracowali bazę danych projektów zrewitalizowanych oraz przewodnik do zarządzania terenami poprzemysłowymi http://database.cobraman-ce.eu/ w celu utworzenia nowego stanowiska dla samorządów, którego zadaniem będzie koordynowanie działań rewitalizacyjnych należących do kompetencji różnych wydziałów opracowano zakres obowiązków, opisano narzędzia pracy tj. SWOT, plan zarządzania, analizę ryzyka. W ramach projektu przeprowadzono szkolenia, w których uczestniczyli przedstawiciele instytucji partnerskich, w Bydgoszczy w ramach działań pilotażowych wykonano badania gruntu i przeprowadzono rekultywację terenu poprzemysłowego przy ul. Jagiellońskiej 36-38 zanieczyszczonego wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi, fenolami oraz olejami. Wykonano plac zabaw. Najlepsze praktyki wypracowane w ramach działań pilotażowych wszystkich partnerów zostały zebrane w formie opracowania „Najlepsze praktyki w dziedzinie zarządzania terenami poprzemysłowymi”. Opracowanie to wydrukowano w formie podręcznika w języku angielskim oraz w 155 języku polskim. Uniwersytet Techniczny w Ostrawie stworzył program studiów magisterskich, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy - podyplomowe studia oraz e-learning. Budżet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosi 596 866 EUR, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 85%. 2. Projekt pn. Rewitalizacja Miejskich Przestrzeni Nadrzecznych, akronim REURIS (tytuł w języku angielskim: Revitalisation of Urban River Spaces) Czas trwania projektu: wrzesień 2008 r. – sierpień 2012 r. Projekt realizowany jest we współpracy 8 partnerów. Celem projektu jest stworzenie pakietu zasad rewitalizacji miejskich przestrzeni nadrzecznych i zilustrowanie ich w Podręczniku Najlepszych Praktyk. Zadaniem prac realizowanych w projekcie jest wypracowanie wspólnego, kompleksowego podejścia do kształtowania terenów nadrzecznych. W ramach projektu we współpracy z zespołem ekspertów realizowane są zadania związane z: przeprowadzeniem inwestycji pilotażowej, która obejmuje: o zagospodarowanie odcinka parku nad Starym Kanałem od Ronda Grunwaldzkiego do ul. Wrocławskiej. Nowe zagospodarowanie wprowadza elementy służącej wypoczynkowi i rekreacji użytkowników parku, także w sąsiedztwie niedostępnej dotąd strugi. Stylistyka została utrzymana w konwencji nowoczesnej, wyrażona prostymi formami wykonanymi z betonu, metalu i szkła. W parku wykonano nowe ścieżki, place wypoczynkowe, siedziska skarpowe, schody terenowe, trzy kładki nad strugą, ozdobne szklane szykany w wodzie i nowe oświetlenie (w tym podwodne). Wykonano także plac zabaw dla dzieci, niewielki placyk ze stolikami szachowymi oraz nowe nasadzenia roślinne w postaci rozległych rabat bylinowych, rabat z krzewów i szpalerów drzew, zamontowano nowe wyposażenie parku typu ławki, kosze i stojaki rowerowe. o koncepcję programowo–przestrzenną dla całego obszaru parku nad Starym Kanałem (65 ha), określającą możliwości jego rozwoju w przyszłości, poprzedzoną szczegółowymi analizami terenu, takimi jak: waloryzacja przyrodnicza parku, analizy oczekiwań lokalnej społeczności w odniesieniu do procesu rewitalizacji obszaru parku (badania społeczne), analiza uwarunkowań hydrotechnicznych i historycznych, opracowaniem Podręcznika Najlepszych Praktyk zawierającego analizę dotychczas zrealizowanych przykładów rewitalizacji przestrzeni nadrzecznych, opis źródeł ich finansowania oraz wypracowany w projekcie pakiet zasad określający przeprowadzenie procesu rewitalizacji. Pełna wersja podręcznika w języku angielskim jest dostępna w formie elektronicznej (www.reuris-gig.eu), wersja skrócona w formie drukowanej (Poradnik Rewitalizacji) będzie dostępna w wersji anglo– i polskojęzycznej. Budżet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosi 643 528 EUR, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 85%. 3. Projekt pn. Demonstracja Efektywności Energetycznej i Wykorzystanie Odnawialnych Źródeł Energii w Budynkach Publicznych, akronim CEC5 (tytuł w języku angielskim: Demonstration of energy efficiency and utilisation of renewable energy sources through public buildings) Czas trwania projektu: październik 2011 r. – wrzesień 2014 r. Projekt realizowany jest we współpracy 13 partnerów. Celem projektu jest promocja efektywności energetycznej i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii poprzez demonstrację procesu wdrażania w budynkach publicznych. Projekt przyczyni się do redukcji emisji gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie nowych technologii w produkcji energii w budynkach oraz wykorzystanie nowej technologii budowy. Realizacja projektu obejmuje m.in.: przeprowadzenie inwestycji pilotażowej: W Bydgoszczy w ramach działań pilotażowych będzie realizowana inwestycja pn. „Budowa Centrum Demonstracyjnego Odnawialnych Źródeł Energii przy Zespole Szkół Mechanicznych nr 2” polegająca na budowie budynku pasywnego. Inwestycja ma mieć charakter demonstracyjny, budynek ma służyć jako żywe laboratorium uczniom szkoły oraz będzie udostępniony zwiedzającym z zewnątrz. Będzie to pierwszy tego typu budynek w Bydgoszczy, a jednocześnie jeden z niewielu w Polsce. Zostanie opracowany program związany z szerokim udostępnieniem budynku i promocją zastosowanych rozwiązań. Partnerzy projektu przeprowadzą ocenę 3 budynków pod kątem środowiskowym i energetycznym. 156 rozpowszechnienie stosowanych rozwiązań: By wesprzeć decyzje o budowie efektywnie energetycznych budynków, nie tylko w sektorze publicznym będą prowadzone następujące działania: opracowanie materiałów szkoleniowych, udostępnienie przykładowych dokumentów oraz dobrych praktyk związanych z budynkami o niskim zapotrzebowaniu na energię, przeprowadzenie szkoleń dla określonych grup odbiorców. Budżet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosi 585 500 EUR, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 85%. 8.2.2. Projekty zrealizowane Projekt pn. Lokalna odpowiedzialność za realizację celów Protokołu z Kioto, akronim LAKS (tytuł w języku angielskim: Local Accountability for Kyoto Goals) Czas trwania projektu: styczeń 2009 r. – październik 2011 r. Miasto Bydgoszcz wraz z 4 partnerami realizowało projekt o akronimie LAKS dotyczący zmian klimatu jako jednej z kluczowych kwestii lokalnej polityki zrównoważonego rozwoju. Projekt współfinansowany był ze środków Wspólnoty Europejskiej w ramach Instrumentu Finansowego na rzecz środowiska (LIFE+). Partnerzy projektu: Miasto Reggio Emilia, Włochy – Koordynator projektu, Miasto Padwa, Włochy, Miasto Girona, Hiszpania, ARPA (Agencja Ochrony Zdrowia i Środowiska w Regionie Emilia Romagna), Włochy. Celem projektu było przystąpienie partnerów projektu do wypełnienia zobowiązań zmierzających do ochrony klimatu, zgodnie z ustaleniami protokołu z Kioto oraz celami polityki energetyczno-klimatycznej Unii Europejskiej. Ponadto projekt przyczyni się do zwiększenia odpowiedzialności i przejrzystości działań władz lokalnych w zakresie ochrony środowiska i emisji gazów cieplarnianych. W ramach projektu: opracowano narzędzia do przeprowadzenia inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych, opracowania planu działań na rzecz ochrony klimatu oraz monitorowania wdrażania tego planu, przeprowadzono inwentaryzację emisji gazów cieplarnianych z obszaru Miasta w latach 2005-2009, opracowano Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy (w skrócie Plan Ochrony Klimatu), który w dniu 3 listopada 2010 r. został przyjęty uchwałą Rada Miasta Bydgoszczy Nr LXXVIII/1164/10. Plan ten określa działania przewidziane do wdrożenia do 2020 r., które mają przyczynić się do redukcji emisji gazów cieplarnianych z terenu Miasta o 18,7% w stosunku do roku 2005 oraz działania mające na celu adaptację do skutków zmian klimatu. Działania w Planie skierowane są do wszystkich organów miasta, miejskich jednostek organizacyjnych, spółek z udziałem miasta, jak również do obywateli oraz firm i instytucji działających na terenie miasta, opracowano narzędzie do monitorowania realizacji Planu, tzw. Bilans Klimatyczny, który corocznie jest przedstawiany Radzie Miasta w celu oceny skutków podjętych działań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz uzyskanych oszczędności. Realizacja projektu przyczyniła się już do kompleksowego spojrzenia władz Miasta na zarządzanie energią, w szczególności przez Urząd i jednostki podległe. Oczekuje się, iż wprowadzona polityka przyczyni się zarówno do obniżenia emisji gazów cieplarnianych z terenu Miasta i stworzy warunki do zrównoważonego rozwoju Miasta, jak również przyczyni się do wygenerowania oszczędności wynikających m.in. z mniejszego zużycia energii elektrycznej i ciepła. Przykładowe działania: modernizacja systemów produkcji i dystrybucji ciepła, opracowanie perspektywicznej strategii energetycznej, utworzenie w Urzędzie Miasta komórki ds. zarządzania energią, opracowanie i realizacja planu działań na rzecz ograniczenia energochłonności w zakresie budynków publicznych, zastąpienie tradycyjnych żarówek na energooszczędne, zastąpienie pojazdów floty jednostek samorządu na pojazdy napędzanie paliwami ekologicznymi, realizacja opracowywanego programu rozwoju transportu (np. usprawnienie systemu komunikacyjnego, wymiana taboru), zastępowanie zwykłych żarówek w sygnalizacji świetlnej na energooszczędne, zastępowanie lamp rtęciowych na wysokoprężne lamy sodowe w publicznym oświetleniu, zarządzanie dystrybucja wody poprzez jej zminimalizowane wykorzystanie, w celu ograniczenia ilości ścieków, przeprowadzenie kampanii dotyczącej oszczędności wody, segregowania odpadów, realizacja zadań przewidzianych w Programie Ochrony Powietrza (np. likwidacja kotłów i podłączenie do miejskiej 157 sieci ciepłowniczej, dofinansowanie wymiany pieców na ekologiczne oraz kolektorów słonecznych), przeprowadzenie kompleksowej kampanii edukacyjno-informacyjnej skierowanej do pracowników urzędu i jednostek podległych oraz różnych grup odbiorców (m.in. uczniowie, studenci, sektory transportu, przemysłu, usług). Budżet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosił 217 460 EUR, w tym dofinansowanie w ramach Instrumentu Finansowego na rzecz środowiska (LIFE+) w wysokości 50%. Projekt pn. Europejska inicjatywa na rzecz redukcji emisji CO 2 za sprawą edukacji ekologicznej, akronim 3x20 net. (tytuł w języku angielskim: a European approach towards CO2 emissions reduction through awareness raising action), Czas trwania projektu: marzec 2010 r. – marzec 2012 r. Miasto Bydgoszcz we współpracy 8 partnerów brało udział w realizacji projektu o akronimie 3x20 net przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach Programu Europa dla Obywateli 2007-2013. Partnerzy projektu: Comune di Rimini, Włochy – lider projektu, Landkreis Offenbach, Niemcy, Provincia di Reggio Emilia, Włochy, Urząd Miasta Norrkoping, Szwecja, Urząd Miasta Linköping, Szwecja, Urząd Miasta Motala, Szwecja, Urząd Miasta Scandiano, Włochy Celem projektu była edukacja ekologiczna przedstawicieli urzędu, jednostek podległych, wytworzenie dobrych praktyk w temacie ekologii oraz umocnienie więzi partnerskich między miastami w zakresie promocji ekologii i redukcji emisji CO2. W ramach projektu: przeprowadzono dyskusje plenarne, wizyty studyjne, panele dyskusyjne, debaty, utworzono interaktywny portal NTT+, opracowano ulotki informacyjne. Podczas międzynarodowych spotkań przeprowadzono dyskusje plenarne, panele dyskusyjne i debaty oraz wizyty studyjne w zakresie mobilności i efektywności energetycznej, odnawialnych źródeł energii, edukacji ekologicznej. Dzięki temu projekt dał możliwość wymiany najlepszych praktyk na szczeblu europejskim w zakresie polityk i projektów realizowanych przez partnerów projektu, umożliwił zaangażowanie obywateli w tematy obecne w Europie, przyczynił się do wzrostu świadomości ekologicznej i aktywności obywateli. Uczestnicy spotkań zapoznali się z doświadczeniami partnerów projektu w celu wypełnienia zobowiązań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych (m.in. opracowanie i realizacja planów działań na rzecz zrównoważonej energii, mobilności, działania promujące ruch rowerowy, kompleksowa termomodernizacja budynków publicznych, gospodarka odpadami, projekty edukacyjne). Odbiorcy seminariów: sektor prywatny, naukowcy, studenci, uczniowie, urzędy i instytucje, organizacje pozarządowe. Budżet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosił 6 246,75 EUR.. 8.3. Mechanizmy finansowe realizacji Programu Sukcesywna realizacja poszczególnych zadań zaplanowanych w Programie ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy uzależniona jest głównie od dostępności środków finansowych, które mogą pochodzić z różnych źródeł. Do podstawowych źródeł finansowania zaplanowanych zadań zalicza się środki własne Urzędu Miasta w Bydgoszczy oraz środki własne przedsiębiorców. Jednak często dostępne środki są niewystarczające i muszą być wspierane kredytami, pożyczkami lub dotacjami, które mogą pochodzić ze źródeł krajowych lub zagranicznych. Źródła krajowe: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie (NFOŚiGW) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest wspólnie z wojewódzkimi funduszami filarem polskiego systemu finansowania ochrony środowiska. Najważniejszym zadaniem 158 Narodowego Funduszu w ostatnich latach jest efektywne i sprawne wykorzystanie środków z Unii Europejskiej przeznaczonych na rozbudowę i modernizację infrastruktury ochrony środowiska w naszym kraju. Wdrażanie projektów ekologicznych, które uzyskały lub uzyskają wsparcie finansowe z Komisji Europejskiej oraz dofinansowanie tych przedsięwzięć ze środków Narodowego Funduszu będzie służyło osiągnięciu przez Polskę efektów ekologicznych wynikających z zobowiązań międzynarodowych. Źródłem wpływów NFOŚiGW są opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kary za naruszanie prawa ekologicznego. Dzięki temu, że główną formą dofinansowania działań są pożyczki, Narodowy Fundusz stanowi „odnawialne źródło finansowania” ochrony środowiska. Pożyczki i dotacje, a także inne formy dofinansowania, stosowane przez Narodowy Fundusz, przeznaczone są na dofinansowanie w pierwszym rzędzie dużych inwestycji o znaczeniu ogólnopolskim i ponadregionalnym w zakresie likwidacji zanieczyszczeń wody, powietrza i ziemi. Finansowane są również zadania z dziedziny geologii i górnictwa, monitoringu środowiska, przeciwdziałania zagrożeniom środowiska, ochrony przyrody i leśnictwa, popularyzowania wiedzy ekologicznej, profilaktyki zdrowotnej dzieci a także prac naukowo-badawczych i ekspertyz. W ostatnim czasie szczególnym priorytetem objęte są inwestycje wykorzystujące odnawialne źródła energii. Ze środków NFOŚiGW o dofinansowanie mogą ubiegać się podmioty - jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa, instytucje i urzędy, szkoły wyższe i uczelnie, jednostki organizacyjne ochrony zdrowia, organizacje pozarządowe tj.: fundacje, stowarzyszenia, administracja państwowa oraz osoby fizyczne. Dofinansowanie przedsięwzięć odbywa się przez udzielanie: oprocentowanych pożyczek, dotacji, w tym: dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, dokonywanie częściowych spłat kapitału kredytów bankowych, dopłaty do oprocentowania lub ceny wykupu obligacji, dopłaty do demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji. W 2012 roku środki finansowe NFOŚiGW rozdysponowane są w ramach następujących programów priorytetowych: ◦ ochrona wód, ◦ gospodarka wodna, ◦ ochrona powierzchni ziemi, ◦ geologia i górnictwo, ◦ ochrona klimatu i atmosfery, ◦ ochrona przyrody, ◦ edukacja ekologiczna, ◦ wsparcie realizacji Polityki Ekologicznej Państwa przez Ministra Środowiska, ◦ programy międzydziedzinowe. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu (WGOŚiGW) – udziela pomocy na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej służące realizacji zasady zrównoważonego rozwoju w województwie kujawsko-pomorskim ze szczególnym uwzględnieniem określonych poniżej wymienionych priorytetów: ◦ ochrona wód i gospodarka wodna, ◦ gospodarka odpadami, ◦ ochrona powietrza, ◦ ochrona przyrody, ◦ edukacja ekologiczna, ◦ poważne awarie, ◦ monitoring. Pomoc finansowa ze środków Wojewódzkiego Funduszu udzielana jest w formie: oprocentowanych pożyczek, dotacji, przekazania środków finansowych, nagród za działalność na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej niezwiązaną z wykonywaniem obowiązków pracowników administracji rządowej i samorządowej oraz udostępniania środków finansowych bankom. Dofinansowanie w formie pożyczki nie może przekroczyć 75% kosztu całkowitego przedsięwzięcia. Oprocentowanie pożyczek wynosi 0,7 stopy redyskonta weksli jednak nie mniej niż 3,0 punktu procentowego w stosunku rocznym. Maksymalny okres spłaty pożyczki wynosi 10 lat. Udzielona pożyczka może być częściowo umorzona. Umorzenie może wynieść do 30%. Natomiast dotacje mogą być udzielane do wysokości 90% kosztu całkowitego przedsięwzięcia. Wojewódzki Fundusz udziela także pomocy finansowej w formie dotacji, do oprocentowania kredytów bankowych lub częściowych spłat kapitału kredytów bankowych na podstawie umowy zawartej z bankiem. Bank Ochrony Środowiska (BOŚ) – oferuje preferencyjne kredyty na przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska i zarazem wspiera rozwój biznesu. Oferta kredytowa skierowana jest do 159 klientów indywidualnych, wspólnot mieszkaniowych, przedsiębiorców i samorządów terytorialnych. Kredyty udzielane są również we współpracy z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Kredyty mogą być udzielane m.in. na: zakup i montaż kolektorów słonecznych do podgrzewania wody , na przedsięwzięcia związane z wykorzystywaniem odnawialnych źródeł energii, na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, termomodernizacje. Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) – udziela kredytów na współfinansowanie projektów wspieranych przez fundusze strukturalne Unii Europejskiej lub projektów zgodnych ze strategią rozwoju regionalnego lub lokalnego oraz kredytów inwestycyjnych przeznaczonych na finansowanie projektów realizowanych, przez jednostki samorządu terytorialnego, wspieranych środkami z budżetu Unii Europejskiej. Zarówno dla samorządów jak i dla klientów indywidualnych oferowane są kredyty preferencyjne na usuwanie skutków klęsk żywiołowych. Oferuje również premie termomodernizacyjne za przedsięwzięcia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków. Źródła zagraniczne: Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013 – udziela dofinansowania na przedsięwzięcia związane z rozwojem infrastruktury technicznej (m.in. infrastruktura drogowa, transport publiczny, infrastruktura kolejowa, portu lotniczego) oraz z zachowaniem i racjonalnym użytkowaniem środowiska (tj. rozwój infrastruktury wodno-ściekowej, infrastruktury w zakresie ochrony powietrza, gospodarki odpadami, infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku). Na większość projektów dofinansowanie bezzwrotne wynosi do 85% wydatków kwalifikowalnych. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) - będzie realizował zasadę zrównoważonego rozwoju poprzez wspieranie inwestycji związanych bezpośrednio oraz pośrednio z ochroną środowiska. Działania związane bezpośrednio z ochroną środowiska to m.in. projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i rekultywacji, działania związane ze zwiększeniem bezpieczeństwa ekologicznego, działania mające na celu dostosowania polskich przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska, działania związane z ochroną różnorodności biologicznej, obszarami chronionymi, kształtowaniem postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska. Do działań związanych pośrednio z ochroną środowiska należą projekty związanych z tzw. transportem przyjaznym środowisku – transport kolejowy, transport morski, transport miejski w obszarach metropolitalnych, rozwój transportu intermodalnego, poprawa stanu śródlądowych dróg wodnych. W ramach POIiŚ mogą być realizowane również działania na rzecz ochrony przyrody, prowadzące do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów różnorodności biologicznej zgodnie z Krajową strategią ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań do tej strategii oraz Polityką Leśną Państwa, w tym Krajowym Programem Zwiększania Lesistości do roku 2020 z perspektywą do roku 2025. Realizowane są także elementy działań przewidzianych w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Wysokość udzielanego dofinansowania to przeważnie do 85% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektów. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013 (POIG) - na celu wspieranie projektów o dużym znaczeniu dla gospodarki, jak również wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Wspierane będą działania z zakresu innowacji: produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej. Wspierana i promowana będzie innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym (określana jako innowacyjność średnia i wysoka). Cele szczegółowe Programu: ◦ zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, ◦ wzrost konkurencyjności polskiej nauki, ◦ zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, ◦ zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, ◦ tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW) - finansuje przedsięwzięcia związane z poprawą środowiska naturalnego i obszarów wiejskich. Realizowane będą zalesiania gruntów rolnych oraz gruntów innych niż rolne oraz odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych, współfinansowanie programów rolnośrodowiskowych, płatności dla obszarów Natura 2000 i związane z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej i in. Działania te mają na celu powiększenie obszarów leśnych poprzez zmniejszenie fragmentacji kompleksów leśnych i tworzenie korytarzy ekologicznych oraz zwiększenie udziału lasu w globalnym bilansie węgla oraz ograniczenie zmian klimatu a także odnowienie i pielęgnację drzewostanów zniszczonych przez czynniki biotyczne i 160 abiotyczne oraz wprowadzanie mechanizmów zapobiegających katastrofom naturalnym. Program pozwala także sfinansować modernizację gospodarstw rolnych oraz doskonalenie zawodowe rolników i ich edukację do rosnących wymagań w zakresie ochrony środowiska, jakości i bezpieczeństwa produkcji. Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013 (PO RYBY) - został stworzony aby realizować cele polskiej polityki rybackiej, którymi są: racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego, podniesienie konkurencyjności polskiego rybołówstwa morskiego, rybactwa śródlądowego i przetwórstwa ryb, poprawa jakości życia na obszarach zależnych od rybactwa. Program zakłada realizację celów strategicznych i podjęcie działań w następujących obszarach priorytetowych: oś priorytetowa 2. Akwakultura, rybołówstwo śródlądowe, przetwórstwo i obrót produktami rybołówstwa i akwakultury, oś Priorytetowa 3: Środki służące wspólnemu interesowi, oś Priorytetowa 4: Zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa, oś Priorytetowa 5: Pomoc techniczna. Instrument finansowy LIFE+ na lata 2007-2013 (LIFE+) - jest jedynym instrumentem finansowym Unii Europejskiej koncentrującym się wyłącznie na współfinansowaniu projektów w dziedzinie ochrony środowiska. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja polityki ochrony środowiska oraz identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących ochrony przyrody. LIFE+ składa się z trzech komponentów, w ramach których współfinansowane są projekty w zakresie: ◦ wdrażania dyrektywy Ptasiej i dyrektywy Siedliskowej, w tym ochrony priorytetowych siedlisk i gatunków, ◦ ochrony środowiska, zapobiegania zmianom klimatycznym, innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie ochrony zdrowia i polepszenia jakości życia oraz wdrażania polityki zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpadami, ◦ działań informacyjnych i komunikacyjnych, kampanii na rzecz zwiększania świadomości ekologicznej w społeczeństwie, w tym kampanie na temat zapobiegania pożarom lasów oraz wymiany najlepszych doświadczeń i praktyk. Program LIFE+ podzielony jest na trzy komponenty tematyczne: ◦ Przyroda i różnorodność biologiczna; ◦ Polityka i zarządzanie w zakresie środowiska; ◦ Informacja i komunikacja. Program LIFE+ zapewnia wsparcie finansowe w średniej wysokości 50% wartości projektu. Nabór wniosków ogłaszany jest raz do roku przez Komisję Europejską. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego - działa w dziedzinie ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez dofinansowanie m.in. redukcji zanieczyszczeń i promowania odnawialnych źródeł energii, promowania zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami, ochrony kulturowego dziedzictwa europejskiego, rozwoju zasobów ludzkich. Wysokość udzielanego dofinansowania to 60% całkowitych kosztów kwalifikowalnych zadania. Wyjątki stanowi przypadek gdy 15% lub więcej całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu będzie współfinansowane z budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Wtedy finansowe wsparcie dla reszty kosztów kwalifikowanych projektu może sięgać nawet do 85% kosztów kwalifikowalnych zadania. ELENA – Inteligentna Energia – Program dla Europy - Komisja Europejska we współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym opracowała nowy program. ELENA ma za zadanie pomóc samorządom lokalnym w przygotowaniu dobrych projektów związanych z efektywnością energetyczną, które będą kwalifikowały się do finansowania przez EBI. Mogą to być projekty związane z: modernizacją budynków publicznych i prywatnych w kierunku obniżenia ich energochłonności, obniżaniem strat energii w sieciach ciepłowniczych i instalacjach chłodniczych, a także rozwojem przyjaznego środowisku transportu. Podstawowy warunek, który musi zostać spełniony przez każdy z tych projektów, to zredukowanie emisji dwutlenku węgla. Komisja przeznaczyła na ten cel 15 mln euro z programu „Inteligentna Energia - Program dla Europy". Europejski Fundusz Efektywności Energetycznej (EFEE) - wspiera działania mające na względzie oszczędzanie energii, efektywność energetyczną, promowanie energii odnawialnej. Zrównoważone inwestycje energetyczne wspierane przez lokalne, regionalne i (w uzasadnionych przypadkach) krajowe władze mogą obejmować: ◦ oszczędzanie energii w budynkach publicznych i prywatnych,; ◦ inwestycje w wysokowydajne instalacje skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej (CHP); ◦ inwestycje w źródła energii odnawialnej; 161 ◦ inwestycje związane z czystym transportem miejskim; ◦ modernizację infrastruktury, takiej jak oświetlenie uliczne czy inteligentne sieci. Potencjalnymi beneficjentami są władze publiczne (np. gminy), przedsiębiorstwa publiczne lub prywatne, które działają w imieniu organów publicznych, takich jak lokalne zakłady energetyczne, firmy świadczące usługi energetyczne (ESCO) lub publiczni dostawcy usług transportowych. 8.4. Koszty realizacji przedsięwzięć Koszty realizacji zadań zaplanowanych w ramach Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy zostały oszacowane na podstawie inwestycji/zadań zgłoszonych przez Urząd Miasta w Bydgoszczy przewidzianych do realizacji w latach 2013-2020. Uwzględniono również zadania zapisane w dokumentach strategicznych miasta (tj. Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014, Plan Ochrony Klimatu oraz Strategii Rozwoju Terenów Zieleni Miasta Bydgoszczy). W wyniku przeprowadzonej ankietyzacji funkcjonujących na terenie miasta Bydgoszczy przedsiębiorstw produkcyjnych oraz instytucji uzyskano informacje na temat planowanych zadań mających poprawić stan środowiska naturalnego miasta. W tabeli poniżej przedstawiono zbiorcze zestawienie kosztów związanych z realizacją zadań zaplanowanych w ramach Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy. Tabela 74 Szacunkowe koszty wdrażania zadań zaplanowanych w ramach Programu w latach 2013-2020 Nakłady finansowe Obszar priorytetowy Cel średniookresowy [tys. zł] POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dążenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku. 2 450 357,90 Poprawa jakości wód powierzchniowych pod kątem parametrów bakteriologicznych i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego oraz dobrej jakości wód podziemnych 1 443 103,33 Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców Bydgoszczy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH OCHRONA PRZYRODY Właściwe gospodarowanie gruntami w celu zmniejszenia erozji gleb Bieżąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych oraz właściwe utrzymanie i rozwój terenów zieleni miejskiej przy uwzględnieniu wartości przyrodniczych, kulturowych i tempa rozwoju miasta Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI 936 883,30 b.d 73 809,00 b.d Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów: odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji 555 943,00 Osiągnięcie określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadmi 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niż komunalne 18 150,00 POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń 162 30 000,00 Cel średniookresowy Obszar priorytetowy EKOLOGICZNEGO EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA DZIAŁANIA SYSTEMOWE W OCHRONIE ŚRODOWISKA Nakłady finansowe [tys. zł] mogących powodować poważną awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców Bydgoszcz 650,00 Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach b.d Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska b.d Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska rozwiązań w celu ochrony środowiska b.d Odpowiedzialność za szkody w środowisku zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” b.d RAZEM 5 508 896,53 Źródło: Opracowanie własne. W tabeli powyżej uwzględniono tylko te przedsięwzięcia, których realizacja została oszacowana przez właściwą jednostkę realizującą. Koszty przedsięwzięć, które nie zostały uwzględnione zostaną określone po wykonaniu planu działania. Z powyższych danych wynika, że w latach 2013-2020 zostanie wydanych 5 508 896,53 tys. zł na realizację zadań zaplanowanych w Programie ochrony środowiska. Najwięcej środków finansowych zostanie przeznaczonych na poprawę jakości środowiska w szczególności na ochronę klimatu i poprawę jakości powietrza, na poprawę jakości wód oraz na zmniejszenie uciążliwości hałasu. Realizacja poszczególnych zaplanowanych zadań zostanie finansowana z różnych źródeł. W głównej mierze będą to środki własne Urzędu Miasta jak również przedsiębiorców, którzy realizować będą zadania własne. Część przedsięwzięć zostanie sfinansowana ze środków NFOŚiGW lub środków unijnych. 9. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU Odpowiedzialność z zakresie realizacji Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 20132016 z perspektywą do 2020 roku spoczywa na Prezydencie Miasta Bydgoszczy. Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) organ wykonawczy sporządza co dwa lata raporty, które przedstawia Radzie Miasta. Nadrzędną zasadą niniejszego opracowania jest realizacja wyznaczonych zadań przez określone jednostki, którym poszczególne zadania przypisano. W procesie wdrażania Programu biorą udział następujące grupy podmiotów: podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu Programem, podmioty realizujące zadania Programu, w tym podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska, podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty Programu, społeczność miasta Bydgoszczy, odbierająca wyniki działań Programu. W cyklach czteroletnich będzie oceniany stopień realizacji przyjętych celów ekologicznych i działań. Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie Prawo ochrony środowiska, dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu. Niezbędna jest współpraca pomiędzy wszystkimi jednostkami uczestniczącymi w realizacji Programu. Prezydent Miasta współpracuje z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego, a także z instytucjami administracji specjalnej (tj. WIOŚ, PPIS) w dyspozycji których znajdują się odpowiednie instrumenty np. prawne, finansowe czy kontroli. 163 Proces wdrażania Programu wymaga stałego monitoringu. Najważniejszym jego elementem jest ocena realizacji zadań z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Okresowej ocenie i analizie należy poddawać: stopień realizacji przedsięwzięć i zadań, poziom wykonania przyjętych celów, rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a ich realizacją, przyczyny ww. rozbieżności. Na potrzeby przeprowadzania oceny realizacji poszczególnych celów, a także zdań przedstawionych w harmonogramie zaproponowano wykorzystanie wskaźników przedstawionych w tabeli poniżej. Analiza przedstawionych wskaźników będzie podstawą do korekty i weryfikacji przedsięwzięć planowanych w Programie. Tabela 75 Zestawienie wskaźników monitorowania Cel średniookresowy Nazwa wskaźnika Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dążenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku Stężenie średnioroczne: - pyłu PM10 - pyłu PM2,5 - benzo(a)pirenu - arsenu - O3 - SO2 - NO2 Ocena jakości powietrza Liczba wydanych decyzji administracyjnych na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza Liczba pieców, kotłów węglowych zlikwidowanych w ramach programu ograniczania niskiej emisji Liczba przyłączy do miejskiej sieci ciepłowniczej Łączna liczba przeprowadzonych kontroli – zakładów pracy i innych podmiotów w ramach udzielanego dofinansowania Roczne nakłady finansowe poniesione na realizację celu Ilość przeprowadzonych termomodernizacji Ilość zgłoszeń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi Stan jakości wód powierzchniowych Jakość wód podziemnych Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej Komunalne i przemysłowe oczyszczalnie ścieków Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczby ludności Jakość ścieków surowych doprowadzanych do oczyszczalni Stężenie zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach do odbiornika Wodociągi: długość czynnej sieci, ludność korzystająca z sieci wodociągowej Kanalizacja: długość czynnej sieci, ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej Ilość zbiorników bezodpływowych w ewidencji Ilość zlikwidowanych zbiorników bezodpływowych Poprawa jakości wód powierzchniowych pod kątem parametrów bakteriologicznych i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego oraz dobrej jakości wód podziemnych 164 Jednostka μg/m 3 klasyfikacja stref sztuk sztuk sztuk sztuk zł/rok sztuk sztuk Klasa jakości Klasa czystości 3 m /rok sztuk % mg/dm 3 mg/dm 3 km % km % sztuk sztuk Cel średniookresowy Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców Bydgoszczy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu Właściwe gospodarowanie gruntami w celu zmniejszenia erozji gleb Bieżąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych oraz właściwe utrzymanie i rozwój terenów zieleni miejskiej przy uwzględnieniu wartości przyrodniczych, kulturowych i tempa rozwoju miasta Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów: odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji. Osiągnięcie określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadmi 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niż komunalne Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia Nazwa wskaźnika Nakłady finansowe poniesione na realizację celu w jednostce czasu Liczba zagrożonych mieszkańców hałasem drogowym w następujących zakresach: do 5 dB 5 – 10 dB 10 – 15 dB 15 – 20 dB > 20 dB wyrażona wskaźnikami LDWN i LN Liczba zidentyfikowanych osuwisk na terenie miasta Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w tym: obszary NATURA 2000 obszary chronionego krajobrazu parków krajobrazowych użytków ekologicznych Liczba pomników przyrody na terenie miasta Liczba opracowanych planów ochrony Przyrost powierzchni prawnie chronionej Powierzchnia terenów zieleni miejskiej Udział terenów zieleni miejskiej w stosunku do powierzchni całego miasta Liczba nowo powstałej zieleni miejskiej Nakłady finansowe poniesione na realizację celu w jednostce czasu Lesistość miasta Powierzchnia obszarów leśnych Powierzchnia zalesień i odnowień Struktura lasów (iglaste, liściaste) Nakłady finansowe poniesione na realizację celu w jednostce czasu Masa zebranych odpadów komunalnych Masa zebranych odpadów komunalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca miasta Odsetek mieszkańców objętych zorganizowanym systemem zbierania/odbierania odpadów komunalnych Masa odpadów komunalnych zebrana selektywnie Masa odpadów ulegających biodegradacji Liczba zlikwidowanych „dzikich” wysypisk odpadów Liczba funkcjonujących instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych zmieszanych i zbieranych selektywnie, poza unieszkodliwianiem na składowisku Liczba funkcjonujących składowisk na terenie miasta Nakłady finansowe poniesione na realizację celu w jednostce czasu Masa zebranych odpadów niebezpiecznych Masa zebranych odpadów opakowaniowych Liczba zakładów o dużym ryzyku (ZDR) i 165 Jednostka zł/rok tys. sztuk ha sztuk sztuk % ha % ha zł/rok % ha ha % zł/rok Mg/rok kg/os % Mg/rok Mg/rok sztuk sztuk sztuk zł/rok Mg/rok Mg/rok sztuk Cel średniookresowy zdarzeń mogących powodować poważną awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców Bydgoszczy Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach Nazwa wskaźnika zwiększonym ryzyku (ZZR) wystąpienia awarii przemysłowej Liczba awarii spowodowanych przez przemysł Liczba awarii spowodowanych przez transport Długość wybudowanych i zmodernizowanych wałów przeciwpowodziowych Długość zmodernizowanych i odbudowanych obiektów melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych. Nakłady finansowe poniesione na realizację celu w jednostce czasu Liczba przeprowadzonych kampanii edukacyjno-informacyjnych Liczba jednostek, które przystąpiły do akcji ekologicznych Nakłady finansowe poniesione na realizację celu w jednostce czasu Liczba organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS Liczba organizacji posiadających certyfikat ISO 14001 Liczba przeprowadzonych „zielonych zamówień” promujących w zamówieniach publicznych firmy posiadające zarządzania środowiskowego Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska certyfikaty Stopień zaangażowania społeczności lokalnej w ocenie oddziaływania na środowiska (liczba zgłoszonych uwag od społeczeństwa). Liczba przeprowadzonych szkoleń pracowników instytucji publicznych i przedsiębiorców w zakresie przepisów o dostępie społeczeństwa środowisku Rozwijanie współpracy między jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem w zakresie wdrażania innowacyjnych rozwiązań w celu ochrony środowiska Jednostka do informacji sztuk km km zł/rok sztuk sztuk zł/rok sztuk sztuk sztuk sztuk sztuk o Liczba instytucji zajmująca się rozwojem nauki i badań na terenie miasta 166 sztuk sztuk Wyjaśnienia skrótów BDL GUS EC EMAS GDOŚ GiEK GUS GZWP ISPA – – – – – – - IUNG – KPOŚK – KPZMiUW KUO – LPKiW – MWiK MZK – NFOŚiGW – OOŚ – OSChR OSO – PEP – PM2,5 PM10 – POIiŚ – POIG – PPIS PROW – RDOŚ – RLM – RZGW SOO – SOPO – UE – UM w Bydgoszczy – WFOŚiGW – WIOŚ – WKFz – WWA – ZDMiKP ZDR – ZMiUW – ZPKChiN – ZZR – Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego Elektrociepłownia (ang. Eco Management and Audit Scheme) System Ekozarządzania i Audytu Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Główny Urząd Statystyczny w Warszawie Główny Zbiornik Wód Podziemnych (ang. Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) przedakcesyjny instrument pomocowy Unii Europejskiej dla państw kandydujących Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych Kujawsko-Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów Leśny Park Kultury i Wypoczynku Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. Miejskie Zakłady Komunikacyjne Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oceny oddziaływania na środowisko Okręgowa Stacja Chemiczno - Rolnicza w Bydgoszczy Obszary specjalnej ochrony ptaków Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 pył zawieszony o granulacji do 2,5 μm pył zawieszony o granulacji do 10 μm Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Bydgoszczy Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Bydgoszczy równoważna liczba mieszkańców Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku Specjalne obszary ochrony siedlisk System Osłony Przeciwosuwiskowej Unia Europejska Urząd Miasta w Bydgoszczy Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy wydzielone komory fermentacyjne zamknięte wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy zakład dużego ryzyka Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego zakład zwiększonego ryzyka Wykorzystane materiały „Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych – AKPOŚK 2010” „Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010 rok” Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2011 „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 2005 - 2007” Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa. Państwowy Instytut Badawczy w Puławach. Puławy 2008 r. „Plan ochrony klimatu i adaptacji do skutków zmian klimatu dla miasta Bydgoszczy” Załącznik do Uchwały nr LXXVIII/1164/10 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 3 listopada 2010 roku „Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014” Załącznik do Uchwały XLV632/09 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 1 kwietnia 2009 roku „Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018” Załącznik do Uchwały nr XVI/299/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 19 grudnia 2011 roku 167 „Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Bydgoszczy” Załącznik do Uchwały nr LXXVI/1138/10 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 13 października 2010 roku Projekt „Lokalna odpowiedzialność za realizację celów protokołu z Kioto” Raport z inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych dla miasta Bydgoszczy „Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku” Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy „Raport z wykonania Programu ochrony środowiska oraz Planu gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy 2007-2008” Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy „Raport z wykonania Programu ochrony środowiska oraz Planu gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy 2009-2010” Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy „Strategia Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku” Załącznik do Uchwały nr XXXVI/795/04 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 10 listopada 2004 roku „Strategia rozwoju terenów zieleni miasta Bydgoszczy” Załącznik do Uchwały nr XVIII/348/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 7 grudnia 2011 roku „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszczy” Uchwała nr L/756/09 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 15 lipca 2009 r. „System zarządzania środowiskowego – rozwój i funkcjonowanie w Polsce” Ewa LisowskaMieszkowska. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 30, 2007 rok. „Wody podziemne miast wojewódzkich Polski” Informator Państwowej Służby Hydrogeologicznej, pod redakcją Zbigniewa Nowickiego Załączniki: Załącznik nr 1 Mapy zagrożeń ruchami masowymi w skali 1:10 000. Załącznik nr 2 Rejestr pomników przyrody Miasta Bydgoszczy Załącznik nr 3 Wykaz podmiotów posiadających aktualne pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych wydane przez Prezydenta Bydgoszczy Załącznik nr 4 Załącznik nr 5 Załącznik nr 6 Załącznik nr 7 Wykaz decyzji administracyjnych na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza wydanych w 2010, 2011 i do końca marca 2012 roku. Wykaz przedsiębiorców uprawnionych do odbierania od właścicieli nieruchomości niesegregowanych odpadów komunalnych oraz innych odpadów zbieranych selektywnie (według stanu na dzień 15 maja 2012 r). Wykaz przedsiębiorców uprawnionych do odbierania od właścicieli nieruchomości wybranych rodzajów odpadów komunalnych zbieranych selektywnie (według stanu na dzień 15 maja 2012 r). Wykaz akcji ekologicznych prowadzonych przez Urząd Miasta w Bydgoszczy w 2010 i 2011 roku. 168
