Postawy żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych HIV i

126
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 126-130
Postawy żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych
HIV i chorych na AIDS
Attitudes of recruit service soldiers towards the HIV-infected and AIDS patients
Marta Niedźwiedzka, Ewa Nowacka, Andrzej Grzybowski
Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Wprowadzenie. Epidemia AIDS i towarzysząca jej atmosfera strachu
spowodowały, że w świadomości społecznej utrwalił się negatywny stereotyp
chorych. Obraz chorego i lęk przed chorobą doprowadzały do dyskryminacji
zakażonych HIV i chorych na AIDS w przekonaniu, iż każdy kontakt z chorym
jest niebezpieczny.
Cel pracy. Poznanie postaw żołnierzy służby zasadniczej wobec zakażonych
HIV i chorych na AIDS.
Materiał i metody. Badaniem objęto 160 żołnierzy w wieku 19-22 lat
z jednostki wojsk zmechanizowanych, dobranych losowo, na zasadzie
wyrażenia zgody na udział w badaniu. Najliczniejsza grupa respondentów
pochodziła z terenów wiejskich lub miast do 5 tys. mieszkańców (50,0%).
45,0% osób posiadało wykształcenie średnie, 33,1% zawodowe, 21,9%
podstawowe. Badanie przeprowadzono w styczniu 2009 roku.
Wyniki. Większość żołnierzy (67,5%) jest przekonana, że zakażeni HIV
powinni informować o tym innych. Jedynie 11,9% badanych zgodziła się
z tym, że chorzy mają prawo do zachowania informacji o chorobie. Około
34,4% badanych żołnierzy uważa, że osoby chore nie są zagrożeniem dla
innych, natomiast 26,3% było przeciwnego zdania. Połowa badanych
zgodziłaby się, aby chore dzieci uczęszczały do szkół ze zdrowymi. 84%
badanych mogłoby opiekować się przyjacielem chorym na AIDS.
Żołnierze wiedzą, że jest to choroba nieuleczalna, powodująca społeczne
odrzucenie i 76,9% badanych boi się, że taka sytuacja mogłaby ich
spotkać.
Wnioski. Ponad połowa badanych twierdzi, że boi się wykonać test na HIV
gdyż ich wcześniejsze zachowania mogły spowodować zakażenie. Spotkano
postawy obojętności, nietolerancji, chęci izolacji od chorych. Większość
żołnierzy jest przekonana, że zakażeni HIV powinni informować o tym innych
ludzi, ale sami nie byliby skłonni ujawnić informacji o swoim zakażeniu.
Introduction. Since the appearance of AIDS a negative stereotype of
infected persons has been established. Fear of the disease leads to
discrimination of the HIV-infected and AIDS patients, due to the belief
that contact with an infected person is dangerous.
Aim. Recognition of the soldiers’ attitudes towards the HIV-infected and
AIDS patients.
Material and methods. The study comprised 160 mechanized military
recruit service soldiers aged 19-22 years, randomly selected, with their
consent. The majority of respondents came from rural areas or towns
of about 5. 000 inhabitants (50%) and towns of 5-50 000 inhabitants
(29.4%). 45.0% had secondary education, 33.1% – vocational and 21.9%
– primary education. The study was conducted In January 2009.
Results. 67.5% of the soldiers were convinced that the HIV- infected
should inform others about it. Only 11.9% agreed that the patients should
be allowed to keep the information to themselves. About 34.4% do not
regard HIV-infected persons as a threat; 26.3% disagree. Only a half of
the subjects would send their children to school with the infected children.
84% could take care of a friend with AIDS. The soldiers know that AIDS is
incurable, resulting in social rejection and 76.9% are afraid of that.
Conclusions. Over a half of the surveyed are afraid to take a HIV test as
they are aware that their previous behavior could have caused infection.
The attitudes of indifference, intolerance, inclination towards isolation of the
infected were observed. The majority are convinced that the HIV-infected
should inform others about the fact.
Key words: recruit service soldiers, attitude towards the HIV-infected and
AIDS patients
Słowa kluczowe: żołnierze służby zasadniczej, stosunek do zakażonych HIV
i chorych na AIDS
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 126-130
www.phie.pl
Nadesłano: 20.01.2010
Zakwalifikowano do druku: 28.02.2010
Wprowadzenie
Choroba, jaką jest AIDS i jej rozwój sprawiły, że
stała się ona nie tylko problemem medycznym, ale
przede wszystkim społecznym. Zachorowanie na
AIDS dla wielu ludzi oznacza początek ich socjalnego wyłączenia z życia społecznego i jest to choroba
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Mgr Marta Niedżwiedzka
Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Jaracza 63, 90-251 Łódź
budząca strach, przerażenie, często panikę. Osoby
z HIV/AIDS są stygmatyzowane i dyskryminowane na
podstawie fałszywego stereotypu tej choroby. „W psychologii społecznej terminem stereotypów nazywa
się przekonania na temat członków poszczególnych
grup społecznych” [1]. Są to przekonania, które
Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Postawy żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych HIV ...
odzwierciedlają naszą opinię o innych. Przykładem
stereotypu jest przekonanie, że osoby chore na AIDS
są niebezpieczne dla otoczenia i należy je izolować.
Dla osoby, która na podstawie testu na obecność HIV
dowiaduje się, że jest seropozytywna, jedną z pierwszych decyzji, jakie musi podjąć jest to, czy powiedzieć
o tym rodzinie. Osoby te obawiają się przede wszystkim odrzucenia i izolacji, więc ujawnienie choroby nie
jest łatwe i dlatego wokół HIV/AIDS istnieje zwykle
milczenie. Z badań ankietowych przeprowadzonych
przez Wojciechowską w latach 1996-1997 wynika,
że 62,8% respondentów zakażonych HIV, w tym trzy
razy więcej mężczyzn niż kobiet, odbierało stosunek
społeczeństwa do chorych na HIV/AIDS jako wrogi.
Ponad połowa ankietowanych osób (53,2%) czuła się
dyskryminowana i osamotniona w społeczeństwie.
Jedynie 11% respondentów oceniło postawę społeczeństwa, jako przyjazną, a 26% jako obojętną [2].
Kwestią priorytetową w walce z tą chorobą nadal
pozostaje konieczność podnoszenia wiedzy na temat
HIV/AIDS, kształtowanie właściwego stosunku do
osób chorych i zakażonych oraz właściwego obrazu
samej choroby, jej rozwoju, możliwości zakażenia i zapobiegania. Wiedza o postawach młodych ludzi daje
także możliwość ich ewentualnego korygowania pod
kątem kształtowania pozytywnego stosunku do osób
dotkniętych HIV/AIDS. Od ukształtowanej w młodości relacji do chorych w dużej mierze zależą przyszłe
opinie i zachowania osób dorosłych. W niniejszym
badaniu postanowiono sprawdzić jakie odczucia u żołnierzy wzbudza chory człowiek, jaki jest ich stosunek
do dzieci zakażonych HIV i jak postrzegaliby sytuację
swojego własnego zakażenia HIV.
Cel pracy
Poznanie postaw żołnierzy służby zasadniczej
wobec osób zakażonych HIV i chorych na AIDS.
Materiał i metody
Grupą objętą badaniem jest populacja żołnierzy
służby zasadniczej wojsk zmechanizowanych z jednostki wojskowej w województwie zachodnio-pomorskim licząca 160 osób, dobrana w sposób losowy,
na zasadzie wyrażenia zgody na udział w badaniu.
Badani byli w wieku 19-22 lata. Najliczniejsza grupa respondentów pochodziła z terenów wiejskich
lub miasta do 5 tys. mieszkańców (50,0%) i miast
od 5 do 50 tys. mieszkańców (29,4%). 45,0% osób
posiadało wykształcenie średnie, 33,1% zawodowe
oraz odpowiednio 21,9% podstawowe. Badanie przeprowadzono w styczniu 2009 roku. Badanie polegało
na wypełnieniu anonimowej ankiety, poprzedzonej
krótkim komentarzem wprowadzającym badanych
w jego istotę.
127
Wyniki
Stosunek żołnierzy do osób zakażonych HIV
i chorych na AIDS
Większość żołnierzy (67,5%) jest przekonana,
że zakażeni HIV powinni informować o tym innych
ludzi. Jedynie 11,9% badanych zgodziła się z tym, że
chorzy mają prawo do zachowania informacji o swojej
chorobie. Około 34,4% badanych żołnierzy wie, że
osoby chore nie są zagrożeniem dla innych, natomiast
26,3% było przeciwnego zdania, co ujawnia nieprzychylny stosunek do chorych. Dobrze rokująca na
przyszłość jest postawa żołnierzy w stosunku do osób
chorych, które chcą zachować swoje dotychczasowe
stanowisko pracy. Ponad 60% badanych nie zgadza
się ze zwolnieniami chorych na AIDS. Mimo dobrze
sprecyzowanych dróg zakażenia się HIV, nadal jednak
14,4% respondentów twierdzi, że chorzy powinni
być zwalniani z pracy, ponieważ stanowią dla innych
ryzyko zakażenia. Większość ankietowanych (48,1%)
przyzwala na korzystanie z tych samych zakładów
opieki zdrowotnej wszystkim osobom. Jedynie nieliczni twierdzili, że taka sytuacja nie powinna mieć
miejsca i byli jej przeciwni (21,3%) (ryc. 1).
nie powinni korzystać z tych samych zakładów
opieki zdrowotnej co zdrowe osoby
powinni być zwalniani z pracy, ponieważ
stanowią ryzyko zakżenia
nie są zagrożeniem dla innych
powinni ujawniać, że są chorzy
0
10
20
30
40
50
60
70
Ryc. 1. Stosunek żołnierzy do osób chorych na AIDS. Odpowiedzi
ankietowanych na pytanie: „Co sądzisz o osobach chorych na AIDS”
(w %, N=160).
Fig. 1. The soldiers’ attitude towards persons with AIDS. The subjects’
answers to the question: “What do you think about persons with AIDS”
(in %, N=160)
W porównaniu z innymi badaniami prowadzonymi w Polsce poziom tolerancji żołnierzy w stosunku do
zakażonych dzieci jest znacznie niższy. Tylko połowa
badanych zgodziłaby się, aby chore dzieci uczęszczały
do tych samych szkół, co inne dzieci. Nie zgodziło
się z tym 15,6% badanych żołnierzy, a 35% nie było
pewnych swojego zdania.
Stosunek żołnierzy do zakażonego przyjaciela
Interesującym zagadnieniem było ustalenie, jak
żołnierze odbierają problem odpowiedzialności za
zachorowanie na AIDS, czy uważają, że chorzy cierpią
z własnej winy. Można przypuszczać, że młodzież,
która obarcza chorych za zachorowanie, ma bardziej
negatywny do nich stosunek. Potwierdzeniem mogą
128
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 126-130
być badania młodzieży szkół średnich przeprowadzone przez Agnieszkę Lintowską. Wykazała ona, że na
postawy młodzieży ma wpływ bezpośredni kontakt
z osobami zakażonymi HIV i chorymi na AIDS oraz
czy osoby te zostały uznane winnymi swojego zakażenia [3]. Jako istotny element badanych postaw wobec
AIDS uznano gotowość żołnierzy do opiekowania się
kimś bliskim żyjącym z HIV. Poziom empatii w stosunku do osób chorych na AIDS jest u żołnierzy dość
wysoki. Deklarują oni bardziej pozytywne nastawienie
w stosunku do bliskich osób chorych na AIDS, niż
ogólnie do osób zakażonych i chorych na AIDS. Prawie
84% badanych mogłoby odwiedzić przyjaciela chorego
na AIDS i wyraża gotowość do opieki nad nim. Tylko
15,6% zgodziło się ze stwierdzeniem „nie martwiłbym
się o niego, ponieważ to, że jest chory jest jego winą”
(ryc. 2).
zachowałaby wiadomość o swoim zakażeniu w tajemnicy przed innymi osobami. Jednak zdecydowana
większość żołnierzy powiedziałaby o swoim zakażeniu
komuś z rodziny (76,9%). Większość żołnierzy jest
przekonana, że należy bać się zachorowania na AIDS.
Natomiast prawie 30% badanych jest przekonana, że
niebezpieczeństwo AIDS jest wyolbrzymione i nie obawia się tej choroby, jednocześnie bagatelizując problem naraża własne zdrowie podejmując ryzykowne
dla zdrowia zachowania, uważając, że choroba AIDS
dotyczy innych osób, ale na pewno nie ich samych
(ryc. 3).
nie boję się, niebezpieczeństwo
jest wyolbrzymione
zrobić test na HIV/AIDS
odrzucenia przez społeczeństwo
83,7
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
84,4
tak
nie
że jest to choroba, której nie da się wyleczyć
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
Ryc. 3. Stosunek żołnierzy do choroby AIDS. Odpowiedzi ankietowanych
na pytanie: „W związku z AIDS najbardziej boję się” (w %, N=160)
16,3
Mógłbym go odwiedzać
i opiekować się nim
15,6
Nie martwiłbym się o niego
ponieważ to, że jest chory
jest jego winą
Ryc. 2. Stosunek żołnierzy do zakażonego przyjaciela (w %, N=160)
Fig.2. The soldiers’ attitude towards an infected friend (in %,
N=160)
Stosunek żołnierzy do choroby AIDS
Chorobie AIDS często towarzyszy lęk, panika, że
jest to choroba zakaźna, na którą nie ma szczepionki
ani lekarstwa; choroba, na którą się umiera, dlatego
wiele osób nie chce wiedzieć czy uległo zakażeniu
i nie robi testów na obecność HIV. Każdy, kto czuje się
zaniepokojony, że mógł zakazić się HIV, może wykonać
test bezpłatnie i anonimowo. Mimo licznych kampanii
społecznych odzew młodych osób na badanie jest dość
niski. Ponad połowa badanych żołnierzy twierdzi, że
boi się wykonać test na HIV. Jest to duża grupa, która
prawdopodobnie świadoma, dzięki poszerzaniu wiedzy o HIV/AIDS wie, że jej wcześniejsze zachowania
mogły zwiększyć ryzyko zakażenia. Jedynie 48,1%
badanych żołnierzy stwierdziła, że nie obawia się
wykonania testu. Prawie 90% w związku z AIDS
najbardziej boi się, że jest to choroba, której nie da się
wyleczyć. Żołnierze wiedzą, że jest to choroba, która
powoduje społeczne odrzucenie, izolację i, aż 76,9%
badanych boi się, że taka sytuacja mogłaby spotkać ich
samych, gdyby zachorowali, dlatego połowa badanych
Fig. 3. The soldiers’ attitude towards AIDS. The subjects’ answers to the
statement: “My greatest AIDS-related fear is:” (in %, N=160)
Największy poziom lęku przed chorobą, której
nie da się wyleczyć wykazują żołnierze mieszkający
w mieście od 50-200 tys. mieszkańców (100,0%)
i powyżej 200 tys. mieszkańców (91,7%) oraz osoby
z wykształceniem podstawowym (91,4%). Odrzucenia przez społeczeństwo nie obawia się ponad 40%
osób z dużych miast, powyżej 200 tys. mieszkańców.
Wykonania testu najbardziej obawiają się żołnierze
z wykształceniem podstawowym (71,4%), jednocześnie w tej grupie prawie 35% badanych uważa,
że niebezpieczeństwo AIDS jest wyolbrzymione
(tab. I).
Dyskusja
Stosunek żołnierzy do osób zakażonych HIV
i chorych na AIDS
W badaniach młodzieży Mirosław Milewski
zadał pytanie: „Jaki jest Twój stosunek do chorych
na AIDS?” Ponad połowa ankietowanych deklaruje
życzliwy stosunek do osób chorych (59,2%), stosunek obojętny ma 32,9% badanych, a niechętnych
chorym osobom było tylko 7,4% osób [4]. Zagadnieniem wywołującym dużo kontrowersji jest miejsce, w którym powinno się leczyć osoby zakażone
HIV i chore na AIDS. Milewski badając postawy
młodzieży z Płocka stwierdził, że ponad połowa
wyraziła pogląd, że leczenie chorych na AIDS powinno odbywać się w oddzielnych szpitalach 57,2%.
Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Postawy żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych HIV ...
129
Tabela I. Stosunek żołnierzy do choroby AIDS (N=160)
Table I. The soldiers’ attitude towards AIDS (N=160)
Nr pyt. Stwierdzenie/statement:
W związku z AIDS najbardziej boję się:/My greatest AIDS-related fear is:
1.
2.
3.
4.
Tak/yes
n
że jest to choroba, której nie da się wyleczyć/ that it is an incurable disease
Wykształcenie: podstawowe/primary
32
47
zawodowe/vocational
62
średnie/secondary
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
68
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
41
miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants
21
miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
11
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
odrzucenia przez społeczeństwo/social rejection
Wykształcenie: podstawowe/primary
26
42
zawodowe/vocational
55
średnie/secondary
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
61
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
38
miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants
17
miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
7
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
zrobić test na HIV/AIDS/to take a HIV/AIDS test
Wykształcenie: podstawowe/primary
25
27
zawodowe/vocational
31
średnie/secondary
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
45
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
21
miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants
12
miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
5
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
nie boję się, niebezpieczeństwo jest wyolbrzymione/I am not afraid, the danger is exaggerated
Wykształcenie: podstawowe/primary
12
14
zawodowe/vocational
21
średnie/secondary
Miejsce zamieszkania: /place of residence:
26
<5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants
10
miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants
6
miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants
5
miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants
Świadczyć może to o pewnym poziomie lęku, że
obecność takich osób na oddziale razem ze zdrowymi
osobami może spowodować ich zakażenie. Co prawda infekcja jest możliwa, ale jej prawdopodobieństwo
jest zbliżone do zakażenia w innych warunkach,
więc nie powinna istnieć obawa przed takimi pacjentami. W wyniku tak negatywnych odpowiedzi
zadano pytanie o opiekę nad chorym w rodzinie
i zauważono znaczną aprobatę takiej formy opieki
przez młodzież (84,6%) [4]. Milewski pytał także
czy należy chore dzieci izolować od innych dzieci
i kształcić w domu. Spośród wszystkich badanych
7,2% aprobowało takie postępowanie, 88,4% uważało, że dzieci zakażone HIV powinny normalnie
uczęszczać do szkoły z innymi dziećmi [4]. Jest to
Nie/no
Ogółem/ total
n
%
%
n
%
91,4
88,7
86,1
3
6
10
8,6
11,3
13,9
35
53
72
21,9
33,1
45,0
85,0
87,2
100,0
91,7
12
6
0
1
15,0
12,8
0,0
8,3
80
47
21
12
50,0
29,4
13,1
7,5
74,3
79,2
76,4
9
11
17
25,7
20,8
23,6
35
53
72
21,9
33,1
45,0
76,3
80,9
81,0
58,3
19
9
4
5
23,7
19,1
19,0
41,7
80
47
21
12
50,0
29,4
13,1
7,5
71,4
50,9
43,1
10
26
41
28,6
49,1
56,9
35
53
72
21,9
33,1
45,0
56,3
44,7
57,1
41,7
35
26
9
7
43,7
55,3
42,9
58,3
80
47
21
12
50,0
29,4
13,1
7,5
34,3
26,4
29,2
23
39
51
65,7
73,6
70,8
35
53
72
21,9
33,1
45,0
32,5
21,3
28,6
41,7
54
37
15
7
67,5
78,7
71,4
58,3
80
47
21
12
50,0
29,4
13,1
7,5
znacznie większy odsetek pozytywnych odpowiedzi w porównaniu z badanymi żołnierzami, gdzie
tylko połowa wyraża aprobatę dla wspólnej nauki
dla dzieci zdrowych i zakażonych HIV. W badanej
przez Komosińską populacji młodzieży stosunek do
dzieci chorych był zbliżony do deklaracji składanych
przez żołnierzy. Ponad 60% uczącej się młodzieży
zgadza się, aby chore dzieci chodziły do szkoły
z innymi. Niestety opinia młodzieży nie uczącej się
nie jest już tak przychylna. Tylko 23% zgadza się na
uczęszczanie zakażonych dzieci do tej samej szkoły,
co inne, zdrowe dzieci. 67% grupy nie jest pewna
swojej decyzji [5]. Żołnierze ujawnili także mało
tolerancyjny stosunek do chorych na AIDS, świadczy
o tym tak duży odsetek badanych, którzy sądzą, iż
130
osoby chore nie maja prawa do tajemnicy (67,5%).
W porównaniu z badaniami ­ Izdebskiego ponad
połowa badanych twierdzi, że osoby chore powinny
mieć prawo do zachowania informacji o swojej chorobie. Jedynie 34% populacji badanej było całkowicie
przeciwnego zdania [6]. Ci sami badani również byli
dość przychylni kontynuowaniu dalszej pracy przez
osoby zakażone HIV (84%), a ponad połowa populacji uważała, że osoby chore na AIDS mają takie
samo prawo do korzystania z opieki zdrowotnej jak
inni ludzie. Dość przychylna dla chorych była grupa
30% badanych, która twierdziła, że osoby chore na
AIDS powinny nawet mieć możliwość w większym
stopniu korzystania z ogólnodostępnej opieki zdrowotnej [6].
Stosunek żołnierzy do zakażonego przyjaciela
W badaniach Izdebskiego zadano pytanie o opiekę
nad kimś z rodziny, kto zachorował na AIDS. Ponad
80% badanych zdecydowałaby się podjąć opiekę nad
kimś bliskim, kto zakaził się HIV i zachorował na
AIDS [6] i taki sam stosunek do chorego przyjaciela
ujawnili badani żołnierze.
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 126-130
Podsumowanie i wnioski
1. Tylko 49,5% badanych żołnierzy nie widzi przeszkód, aby dzieci chore na AIDS uczęszczały
razem z innymi dziećmi do tej samej szkoły. Spora
część badanych nie jest pewna jak postąpiłaby
w takiej sytuacji.
2. Większość żołnierzy (67,5%) uważa, że zakażeni
HIV powinni informować o tym innych ludzi, ale
sami nie byliby już tak skłonni ujawnić informacji
o swoim zakażeniu, tylko połowa żołnierzy podzieliłaby się tą informacją z innymi.
3. Ponad połowa badanych żołnierzy twierdzi, że boi
się wykonać test na HIV. Jest to duża grupa, która
prawdopodobnie świadoma, dzięki poszerzaniu
wiedzy o HIV/AIDS wie, że jej wcześniejsze zachowania mogły zwiększyć ryzyko zakażenia i boi
się odkrycia prawdy.
4. Nadal można spotkać się z obojętnością, nietolerancją, chęcią izolacji chorych, spowodowanej
strachem i paniką przed możliwością bezpośredniego kontaktu z chorą osobą. Prawie 15%
ankietowanych twierdzi, że chorzy powinni być
zwalniani z pracy, ponieważ stanowią dla innych
ryzyko zakażenia.
Piśmiennictwo / References
1. Kenrick DT, Neuberg SL, Cialdini RB. Psychologia społecznaRozwiązane tajemnice. GWP, Gdańsk 2002: 546-547.
2. Wojciechowska J. Postawy rodziny i społeczeństwa w percepcji
osób żyjących z HIV i chorych na AIDS. Aspekty, Informacje,
Dyskusje, Stanowiska 1997, 5.
3. Lintowska A. AIDS w świadomości grup młodzieżowych.
[w:] AIDS w świadomości społecznej. Czaplicki Z,
Muzyka W (red). Littera, Olsztyn 1995: 50-51.
4. Milewski M. Społeczne uwarunkowania postaw młodzieży
wobec AIDS: (na przykładzie szkół średnich Płocka). Nomos,
Kraków 2005: 228-251.
5. Komosińska K. Epidemia HIV/AIDS na tle historycznym.
UW-M, Olsztyn 1999: 119.
6. Izdebski Z. Wiedza Polaków na temat HIV/AIDS oraz
zachowania seksualne – 2005 rok, badanie wykonane na
zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS. TNS OBOP: 53-56.