międzyrzecki rejon umocniony

MIĘDZYRZECKI REJON UMOCNIONY
MRU jest unikatowym na skalę europejską systemem
fortyfikacji, porównywanym z francuską Linią Maginota. Jest
jednocześnie jedną z najbardziej rozpoznawalnych atrakcji
województwa lubuskiego.
Celem wspólnej promocji Międzyrzeckiego Rejonu
Umocnionego jako zunifikowanego produktu turystycznego
jest podkreślenie jego wyjątkowości. Pod względem rozmachu
i zastosowanych rozwiązań technicznych ten system
fortyfikacji jest nieporównywalny z żadnym innym zespołem obronnym w Polsce. Jest jednym z najlepiej
zachowanych obiektów militarnych w kraju, niezwykle cenną i jedyną w swoim rodzaju pozostałością
burzliwej historii początku XX wieku.
Międzyrzecki Rejon Umocniony, stanowiący element tzw. Ostwall – wału
wschodniego, położony jest w na obszarze pomiędzy rzekami Odrą i
Wartą, a całość fortyfikacji tworzy linię umocnień o długości blisko 100
km. Umocnienia, w skład których wchodzą między innymi jedne z
największych podziemi fortyfikacyjnych świata, zbudowane zostały przez
Niemców w latach międzywojennych dla ochrony wschodniej granicy.
Festungsfront Oder Warthe Bogen (Front Ufortyfikowany Łuku Odry i
Warty) – dziś znany jako MRU – planowany był jako najpotężniejsza i
najnowocześniejsza linia fortyfikacji stałych w Europie, połączony na
północy z Wałem Pomorskim, a na południu – z tzw. Linią Odry.
Na początku budowy stawiano w miejscach ważnych pod względem strategicznym małe schrony
bojowe i rozbudowywano system hydrotechniczny w postaci
zapór, jazów, mostów fortecznych i kanałów. W kolejnych
latach wzmocniono fortyfikacje o schrony (panzerwerki),
następnie podjęto działania zmierzające do stworzenia
właściwego Frontu Ufortyfikowanego Łuku Odry i Warty –
systemu jeszcze silniejszego i nowocześniejszego od
francuskiej Linii Maginota, silnie uzbrojonego, wyposażonego
we wszystkie niezbędne urządzenia: oświetlenie, wentylację,
wodociągi, kanalizację i w którym komunikację umożliwiała kolejka wąskotorowa, kursująca w
korytarzach. Około 21 obiektów pancernych połączono za pomocą podziemnych korytarzy znajdujących
się na głębokości 30-50 m, tworząc labirynt o łącznej długości
ok. 30 km.
Prace trwały do roku 1938, kiedy nastąpiły zmiany w polityce
zbrojnej Niemiec, a sama realizacja śmiałego projektu
okazała się zbyt droga. Budowę wstrzymano, przenosząc
prace na linię Wału Zachodniego, a później – w obliczu
sukcesów na wschodzie – na Wał Atlantycki. Do tego czasu
wybudowano ok. 80 panzerwerków z kopułami
pancernymi oraz 14 stanowisk dla ckm (dla porównania: na całej długości Wału Zachodniego
zbudowano do 1939 roku zaledwie 32 panzerwerki).
W czasie II wojny światowej podziemne tunele przeznaczono na
potrzeby przemysłu wojennego (m.in. fabryki silników lotniczych).
Fortyfikacje miały zostać ponownie wykorzystane i rozbudowane pod
koniec wojny, gdy armia sowiecka zbliżała się do niemieckich granic,
lecz nie zdążono poczynić większych prac i tak linia schronów bojowych
FFOWB została, nie doznając większego uszczerbku, ostatecznie
opuszczona przez oddziały niemieckie na przełomie stycznia i lutego
1945 roku.
Umocnienia uległy zniszczeniom dopiero za sprawą sowietów – ich
działania doprowadziły do tego, że na odcinku północnym nie ocalał w
całości żaden obiekt. Pozostało trochę kopuł pancernych, głównie na odcinku centralnym, zapory
przeciwpancerne – tzw. zęby smoka, mosty forteczne, jazy, kanały i zapory drogowe.
Dziś większą część linii OWB i jej obiekty naziemne można zwiedzać
indywidualnie, zarówno na odcinku południowym, jak i północnym.
Natomiast na odcinku centralnym MRU, na terenie gmin Międzyrzecz i
Lubrza utworzono rezerwat Nietoperek I oraz II, którego celem jest
ochrona miejsca zimowania i rozrodu największej w Europie
wielogatunkowej kolonii nietoperzy. W podziemnych korytarzach MRU
zimuje co roku 20 – 30 tys. osobników należących do 12 gatunków i na
terenie rezerwatu wejście do podziemnego systemu jest zabronione. Udostępnione okresowo (od
kwietnia do października) są tylko niektóre obiekty. Z
przewodnikiem można poznać system podziemny GW Jahn w
Boryszynie (Pętla Boryszyńska) oraz GW Scharnhorst (w
Pniewie): trasa krótsza, ok. 1,5-godzinna, obejmuje salę
muzealną, naziemną ścieżkę dydaktyczną, mały schron bojowy
– Tobruk, naziemną i podziemną część panzerwerka 717 i
przejście podziemnym tunelem do panzwerka 716, natomiast
trasa długa, ok. 2,5 godzinna prowadzi dodatkowo do
podziemnego dworca kolejki wąskotorowej. Dla wytrwałych powstała trasa „extra”, którą wyprawa trwa 4
lub 8 godzin. Istnieje również trasa dostępna dla niepełnosprawnych.
Wyłącznie w okresie wakacyjnym do zwiedzania udostępniana jest tzw. Pętla Nietoperska – czyli
pozdziemne zaplecze Baterii Pancernej nr 8.
W 2011 w podziemiach MRU w Pniewie powstało Muzeum Fortyfikacji i Nietoperzy, a fortyfikacje
odcinka centralnego zostały objęte ochroną konserwatorską.