programy horyzontalne

Jakub Sznajder
Programy horyzontalne i dokumentacja
indywidualnych podmiotów w prawie wodnym
Skrypt opracowany w ramach działalności
Instytutu Badań nad Demokracją
i
Studium Prawa Europejskiego
w Warszawie
Al. Jerozolimskie 151, kl. I, lok. 2222, 02-326 Warszawa
tel./fax. 22/833-38-90; 833-39-90
www.spe.edu.pl
e-mail: [email protected]
Copyright by
Instytut Badań nad Demokracją
2
Spis treści:
1. Wstęp
4
2. Podstawowe definicje
5
3. Program wodno-środowiskowy kraju
6
4. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych
15
5. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013
17
6. Programy horyzontalne Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
20
7. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013
25
8. Podsumowanie
29
9. Źródła
30
10. Zalecana literatura
32
3
1. Wstęp
W Polsce poważnym problemem, stanowiącym jedną z barier rozwoju gospodarczego, jest
występowanie ograniczonego zasobu wysokiej jakość wody.
Jako przyczyny tego zjawiska wskazuje się generalnie małe zasoby wodne kraju oraz duże
wahania rocznego odpływu wód. Sytuację pogarszają występujące okresy suszy hydrologicznej, będącej
wynikiem głębokiego niedoboru wody gruntowej oraz przyśpieszenia odpływu wód powierzchniowych
ze zlewni.
W wielu dziedzinach gospodarki wodnej widoczne jest znacznie niedoinwestowanie, a skala
niejednokrotnie kilkudziesięcioletnich zaniedbań jest znaczna i trudna do przezwyciężenia.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz działania wewnętrzne spowodowały, że obecnie
funkcjonuje wielu programów o charakterze horyzontalnym oraz regionalnym – mających za cel rozwój
gospodarki wodnej oraz ochronę zasobów wodnych.
Niniejsze opracowanie ma na celu przybliżenie najważniejszych działań w tym obszarze,
prowadzonych na podstawie programów horyzontalnych, obejmujących terytorium całego kraju.
Omówiono zarówno programy wprost ukierunkowane na wsparcie gospodarki wodnej, jak również takie,
które w ramach szerszych działań, uzupełniono o zagadnienia z zakresu ochrony zasobów wodnych.
4
2. Podstawowe definicje
Program horyzontalny – to taki program, którego realizacja lub oddziaływanie obejmuje obszar całego
kraju lub więcej niż jednego kraju (np. programy w ramach współpracy transgranicznej realizowane dla
obszaru zlewni Odry) – w przeciwieństwie do programów regionalnych, których działania i efekty
koncentrują się na wybranym regionie kraju.
Podmiot indywidualny – w kontekście wdrażania programów horyzontalnych za podmioty
indywidualne uznać należy przede wszystkim beneficjentów owych programów oraz podmioty, na które
zostały nałożone obowiązki w zakresie realizacji programów horyzontalnych.
Beneficjenci programów horyzontalnych – za beneficjentów programów horyzontalnych w zakresie
gospodarowania wodą w pierwszej kolejności należy uznać podmioty, na których ciążą prawne
obowiązki związane z prowadzeniem gospodarki wodnej i ochroną wód. Podmioty te korzystają ze
wsparcia finansowego w postaci wsparcia w formie dotacji lub pożyczek, na realizację zadań własnych.
Dokumentacja podmiotów indywidualnych – za taką dokumentację uznać można wszelkiego rodzaju
dokumenty tworzone przez beneficjentów w związku z realizacją zadań z zakresu gospodarki wodnej
i ochrony wód w ramach wsparcia z programów horyzontalnych. Będą to wnioski o dofinansowanie,
sprawozdania z realizacji zadań, opracowania o charakterze analitycznym i planowym, prognozy, a także
dokumentacja projektowa, geologiczna, hydrogeologiczna i hydrologiczna, powstające w związku
z realizacją powierzonych zadań.
Pytania:
1. Czym różni się program horyzontalny od regionalnego?
2. Jaka jest główna przyczyna tworzenia programów horyzontalnych w zakresie gospodarki
wodnej?
3. Kogo uznamy za beneficjenta programów horyzontalnych?
5
3. Program wodno-środowiskowy kraju
Podstawę prawną do opracowania programu wodno-środowiskowego kraju daje art. 113 oraz art.
113b ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t. jedn. Dz.U. 2012, poz. 145). Przez pewien okres
czasu zagadnienie to regulował także art. 113a ustawy, lecz w 2011 roku został on uchylony. Po raz
pierwszy Program wodno-środowiskowy kraju został opracowany w 2010 roku.
Art. 113 ust. 1 Prawa wodnego stanowi, iż planowanie w gospodarowaniu wodami obejmuje
następujące dokumenty planistyczne:
program wodno-środowiskowy kraju, z uwzględnieniem podziału na obszary dorzeczy;
plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza;
plan zarządzania ryzykiem powodziowym;
plan przeciwdziałania skutkom suszy na obszarze dorzecza.
Art. 113b ustawy stanowi natomiast, że program wodno-środowiskowy kraju określa podstawowe
i uzupełniające działania zmierzające do poprawy lub utrzymania dobrego stanu wód
w poszczególnych obszarach dorzeczy.
Wymienione działania podstawowe są ukierunkowane na spełnienie minimalnych wymogów
i obejmują
działania
umożliwiające
wdrożenie
przepisów
dotyczących
ochrony
wód,
w szczególności działania:
służące zaspokajaniu obecnych i przyszłych potrzeb wodnych w zakresie zaopatrzenia ludności
w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi w rozumieniu ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r.
o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t. jedn. Dz.U. 2006, nr
123, poz. 858, ze zm.);
służące ochronie siedlisk lub gatunków zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie
przyrody;
służące kontroli zagrożeń wypadkami z udziałem substancji niebezpiecznych w rozumieniu
ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t. jedn. Dz.U. 2013, poz. 1232);
związane z oceną oddziaływania przedsięwzięć na środowisko oraz na obszar Natura 2000;
służące właściwemu wykorzystaniu osadów ściekowych;
służące zapobieganiu zanieczyszczeniom ze źródeł rolniczych.
Zapamiętaj:
Program wodno-środowiskowy kraju jest dokumentem planistycznym w zakresie gospodarowania
wodami i określa on podstawowe i uzupełniające działania zmierzające do poprawy lub utrzymania
dobrego stanu wód w poszczególnych obszarach dorzeczy.
6
Zgodnie z tzw. Ramową dyrektywą wodną (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie
polityki wodnej (Dz.Urz. UE L z 2000 r., nr 327, s. 1) rozpoczęcie realizacji działań zawartych
w Programie wodno-środowiskowym kraju powinno było nastąpić najpóźniej w ciągu 12 lat od dnia
wejścia w życie dyrektywy, czyli do 22 grudnia 2012 roku, co miało miejsce ponad rok temu.
Celem Programu jest przedstawienie zestawień działań dla realizacji założonych celów środowiskowych,
których wypełnienie w określonym czasie pozwoli uzyskać efekty w postaci lepszego stanu wód.
Cele szczegółowe Programu to:
niepogarszanie stanu części wód;
osiągnięcie dobrego stan wód: dobry stan ekologiczny i chemiczny dla wód powierzchniowych,
dobry stan chemiczny i ilościowy dla wód podziemnych;
spełnienie wymagań specjalnych, zawartych w innych unijnych aktach prawnych i polskim
prawie, w odniesieniu do obszarów chronionych (w tym wrażliwych na eutrofizację wywołaną
zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, narażonych na zanieczyszczenia
związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych, przeznaczonych do celów rekreacyjnych, do
poboru wody dla zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, przeznaczonych do
ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym, do ochrony siedlisk lub
gatunków, dla których utrzymanie stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie);
zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie zrzutu substancji priorytetowych do środowiska lub
ograniczone zrzuty tych substancji.
Program wodnośrodowiskowy kraju
cele szczegółowe
Niepogarszanie stanu
części wód
Spełnienie wymagań
specjalnych w
odniesieniu do obszarów
chronionych
Osiągnięcie dobrego
stanu wód
Eliminowanie
i ograniczanie zrzutu do
środowiska substancji
priorytetowych
Pytania:
1. Co stanowi cel główny Programu wodno-środowiskowego kraju?
2. Czy Program wodno-środowiskowy kraju wypełnia zadania również w odniesieniu do obszarów
chronionych – np. obszaru Natura 2000?
3. Czy w Polsce obowiązywał okres przejściowy na wdrożenie postanowień tzw. Ramowej
dyrektywy wodnej?
7
Program wodno-środowiskowy kraju uwzględnia wymagania Ramowej dyrektywy wodnej, w tym
podział działań na działania podstawowe i działania uzupełniające.
W ramach działań podstawowych zastosowano podział na dwie grupy, tj. działania podstawowe
grupy A i B.
Działania podstawowe grupy A wynikają z:
Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych;
Programu wyposażenia aglomeracji poniżej 2000 równoważnej liczby mieszkańców (RLM)
w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji zbiorczej;
Programu wyposażenia zakładów przemysłu rolno-spożywczego o wielkości nie mniejszej niż
4000 równoważnej liczby mieszkańców (RLM) odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód
w urządzenia zapewniające wymagane przez polskie prawo standardy ochrony wód;
Programów przyjętych dla obszarów wrażliwych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego;
Działań zapobiegających zanieczyszczeniu wód substancjami zanieczyszczającymi lub grupami
substancji zanieczyszczających, stanowiących poważne zagrożenie dla środowiska wodnego lub
za jego pośrednictwem środowiska przyrodniczego.
Działania podstawowe grupy B obejmują:
Działania dla silnie zmienionych i sztucznych części wód pozwalające na osiągnięcie przez te
części wód dobrego potencjału;
Działania wymagane na mocy części A załącznika VI Ramowej dyrektywy wodnej (działania
wymagane w pozostałych dyrektywach);
Zestawienie pozostałych działań podstawowych wymagane na mocy art. 11 ust. 3 Ramowej
dyrektywy wodnej.
8
Program wodno-środowiskowy kraju wypełnia także obowiązki wynikające z następujących aktów
prawa unijnego:
dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków
komunalnych (Dz.Urz. UE L z 1991, nr 135, s. 40);
dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed
zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (Dz.Urz. UE L 1991,
nr 375, s. 1);
dyrektywy 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotyczącej
zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylającej dyrektywę 76/160/EWG (Dz.Urz. UE L
2006, nr 64, s. 37);
dyrektywy Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi (Dz.Urz. UE L z 1998, nr 330, s. 32);
dyrektywy Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska,
w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie (Dz.Urz.
UE L z 1986, nr 181, s. 6);
dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych
oraz dzikiej fauny i flory (Dz.Urz. UE L z 1992, nr 206, s. 7);
dyrektywy Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa
(Dz.Urz. UE L 2010, nr 20, s. 7);
dyrektywy Rady 91/414/EWG z dnia 15 lipca 1991 r. dotyczącej wprowadzania do obrotu
środków ochrony roślin (Dz.Urz. UE L z 1991, nr 230, s. 1);
dyrektywy Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa
poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (Dz.Urz. UE L z 1997, nr 10,
s. 13);
dyrektywy 2008/1/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 stycznia 2008 r. dotyczącej
zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz.Urz. UE L z 2008, nr 24, s. 8);
dyrektywy Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny wpływu wywieranego
przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dz.Urz. UE L z 1985, nr 175,
s. 40);
dyrektywy Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 19991 r. zmieniającej dyrektywę 85/337/EWG
w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na
środowisko (Dz.Urz. UE L z 1997, nr 73, s. 5);
dyrektywy 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie
publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę 90/313/EWG
(Dz.Urz. UE L z 2003, nr 41, s. 26);
9
dyrektywy 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2002 r. w sprawie
odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom
wyrządzonym środowisku naturalnemu (Dz.Urz. UE L 2004, nr 143, s. 56);
dyrektywy 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie
ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (Dz.Urz. UE L
z 2006, nr 372, s. 19).
Działania Programu wodno-środowiskowego kraju wdrażające wybrane dyrektywy UE wskazane
w załączniku VI A Ramowej dyrektywy wodnej.
Dyrektywa 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych –
zadania wynikające z tej dyrektywy obejmują realizację inwestycji związanych z wdrażaniem zapisów:
Krajowego programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych,
Programu wyposażenia aglomeracji poniżej 2000 równoważnej liczby mieszkańców (RLM)
w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji zbiorczej oraz
Programu wyposażenia zakładów przemysłu rolno-spożywczego o wielkości nie mniejszej niż
4000 równoważnej liczby mieszkańców (RLM), odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód,
w urządzenia zapewniające wymagane przez polskie prawo standardy ochrony wód.
Działania dotyczą budowy, rozbudowy bądź modernizacji obiektów oczyszczalni ścieków oraz
budowy bądź modernizacji systemów kanalizacyjnych, dążących dla zapewnienia prawidłowego
zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych oraz ścieków przemysłowych biologicznie rozkładalnych
z niektórych dziedzin przemysłu, które nie są odprowadzane do oczyszczalni komunalnych, w celu
redukcji ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska.
Dyrektywa 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami
powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego – zadania wynikające z tej dyrektywy przekładają
się na krajowe programy opracowane dla obszarów wyznaczonych jako szczególnie narażone na
zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. W programie wodno-środowiskowym kraju
zostały wskazane do realizacji zadania pochodzące ze wspomnianych programów działań tam, gdzie
zostały one ustalone, natomiast na pozostałych obszarach w ramach określenia działań
uzupełniających, pozwalających na osiągnięcie przez wody założonych celów, zostały wskazane
działania polegające na ograniczeniu odpływu związków azotu do wód z powierzchni
użytkowanych rolniczo, głównie poprzez:
prowadzenie monitoringu wód, wspieranie rolnictwa ekologicznego i rolnictwa zrównoważonego
oraz
10
prowadzenie właściwej techniki gospodarowania w zakresie uprawy roślin i hodowli zwierząt,
ograniczającej straty związków azotowych do wód, np.: przechowywanie nawozów naturalnych
w odpowiednich warunkach.
Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotycząca zarządzania
jakością wody w kąpieliskach i uchylającej dyrektywę 76/160/EWG – zadania wynikające z tej
dyrektywy mają na celu kontrolowanie wody w kąpieliskach, zarządzanie jakością tej wody oraz
udostępnianie społeczeństwu tych informacji. Wdrożenie powyższych wymagań następuje poprzez
wskazanie działań typu: objęcie nadzorem sanitarnym wody w kąpielisku i wykonywanie oceny jakości
wody oraz informowanie mieszkańców o jakości wody w kąpielisku.
Dyrektywa 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia
przez ludzi – wprowadzone do Programu wodno-środowiskowego kraju zadania wynikające z tej
dyrektywy polegają na:
opracowaniu oceny jakości wody przeznaczonej do spożycia;
informowaniu mieszkańców o jakości wody przeznaczonej do spożycia.
Dyrektywa 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, w szczególności
gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie – wprowadzone do Programu
wodno-środowiskowego kraju zadania wynikające z tej dyrektywy polegają na umieszczeniu
w Programie zadania: zagospodarowanie osadów ściekowych.
Dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej
fauny i flory wskazuje na konieczność stworzenia spójnej Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych
obszarów ochrony siedlisk naturalnych i siedlisk gatunków, która pozwoli zachować te siedliska
w odpowiednim dla nich stanie lub odtworzyć właściwe warunki dla uzyskania takiego stanu.
W Programie wodno-środowiskowym kraju realizację postanowień tej dyrektywy zapewniają takie
działania jak:
ochrona, zachowanie i przywracanie biotopów i naturalnych siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej
fauny i flory; opracowanie i wdrożenie planu zadań ochronnych obszaru prawnie chronionego;
ochrona, zachowanie ekosystemów od wód zależnych zgodnie z planami ochrony obszarów
prawnie chronionych; kompleksowa ochrona układu hydrologicznego poprzez ochronę źródlisk
i zapobieganie erozji.
11
Dyrektywa 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii
związanych z substancjami niebezpiecznymi – wprowadzone do Programu wodno-środowiskowego
kraju zadania wynikające z tej dyrektywy polegają na:
opracowaniu programu zapobiegania poważnym awariom przez zakłady o zwiększonym bądź
dużym ryzyku;
opracowaniu wewnętrznego i zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego przez odpowiedzialne
służby;
opracowaniu planów operacyjno-ratowniczych dla wszystkich gmin, w których znajdują się
obiekty niebezpieczne;
opracowaniu wojewódzkich planów zarządzania ryzykiem dla wszystkich województw oraz
planów powiatowych dla tych powiatów, na terenie których znajduje się więcej niż 5 obiektów
niebezpiecznych;
zorganizowaniu na szczeblu centralnym systemu analizy doświadczeń z przebiegu zaistniałych
awarii i przebiegu akcji ratowniczych;
prowadzeniu krajowego rejestru obiektów niebezpiecznych;
opracowaniu programu informowania społeczeństwa o nadzwyczajnych zagrożeniach środowiska
i edukacji w tym zakresie, obejmującego działania na szczeblu lokalnym, regionalnym
i centralnym; prace legislacyjne w analizowanym zakresie.
Dyrektywa 2008/1/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca
zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli – wprowadzone do Programu wodnośrodowiskowego kraju zadania wynikające z tej dyrektywy polegają na:
Konieczności uzyskania pozwolenia zintegrowanego w celu zapobiegania zanieczyszczeniom
i ich kontroli przez zakłady prowadzące rodzaje działalności wymienione w rozporządzeniu
w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych
elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości;
kontroli przestrzegania warunków w zakresie dopuszczalnych wartości emisji substancji
zanieczyszczających środowisko;
wydaniu rozporządzenia Ministra Środowiska „w sprawie minimalnych wymagań wynikających
z najlepszej dostępnej techniki, jakie muszą spełniać instalacje”.
12
Dyrektywa 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie
publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę 90/313/EWG –
wprowadzone do Programu wodno-środowiskowego kraju zadania wynikające z tej dyrektywy
polegają na:
prowadzeniu bazy danych o środowisku i udostępnianiu informacji przez Państwową Inspekcję
Ochrony Środowiska;
publicznym udostępnianiu informacji w zakresie planów ochrony środowiska i planów gospodarki
odpadami;
informowaniu mieszkańców o jakości wody przeznaczonej do spożycia;
informowaniu mieszkańców o jakości wody w kąpielisku;
przestrzeganiu trybu postępowania w sprawach ocen oddziaływania na środowisko.
Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2002 r. w sprawie
odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym
środowisku naturalnemu – na podstawie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom
w środowisku i ich naprawie (Dz.U. z 2007 r., nr 75, poz. 493, ze zm.) przyjęto następujące działania dla
wdrożenia postanowień dyrektywy:
prowadzenie rejestru szkód w środowisku;
prowadzenie działań naprawczych i kompensacyjnych w przypadku powstania szkody
w środowisku.
Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie
ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu – wprowadzone do
Programu wodno-środowiskowego kraju zadania wynikające z tej dyrektywy polegają na:
określeniu dodatkowych punktów monitoringu jakości wód podziemnych;
odizolowaniu ognisk zanieczyszczeń;
monitoringu diagnostycznym dla potencjalnych ognisk zanieczyszczeń;
systematycznej rekultywacji i rewitalizacji terenów użytkowanych wcześniej jako składowiska;
uzupełnieniu monitoringu dla eksploatowanych, wyłączonych z eksploatacji, rekultywowanych
i zamkniętych składowisk odpadów oraz innych instalacji unieszkodliwiania odpadów
komunalnych.
W zakresie wód podziemnych – jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) - przyjmuje się, iż
wszystkie działania wyznaczone w Programie wodno-środowiskowym kraju dla osiągnięcia dobrego
stanu/potencjału ekologicznego wód powierzchniowych będą miały pozytywny wpływ na poprawę stanu
chemicznego i ilościowego wód podziemnych.
13
Wobec powyższego dla JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych
zaproponowano
działania
uzupełniające
w
postaci
konieczności
wykonania
dokumentacji
hydrogeologicznych głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP), które ustalają zasoby
dyspozycyjne wód podziemnych oraz określają granicę obszaru ochronnego – na podstawie opracowanej
dokumentacji jest wyznaczany przez właściwego dyrektora RZGW obszar ochronny zbiornika.
Działania w Programie wodno-środowiskowym kraju w obszarze dorzeczy Wisły i Odry.
Do podstawowych działań w obszarze dorzeczy Wisły i Odry wynikających z Programu wodnośrodowiskowego kraju zaliczyć można:
Poszukiwanie i dokumentowanie alternatywnych źródeł wody do spożycia na lądzie, w odległości
do 100 km od brzegu morza;
Weryfikację pozwoleń wodnoprawnych związanych z poborem wód podziemnych i ograniczenie
poboru dla przemysłu i rolnictwa;
Działania edukacyjne związane z racjonalnym gospodarowaniem wodą przeznaczoną do spożycia;
Kontrolowanie stref ochronnych ujęć wody;
Ustanawianie obszarów ochronnych dla głównych zbiorników wód podziemnych;
Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznej dla głównych zbiorników wód podziemnych;
Kontrolowanie stref ochronnych ujęć wody;
Monitorowanie ekosystemów zależnych od wód;
Monitoring celowy wahań zwierciadła wód podziemnych zasilających obszary podmokłe;
Monitoring lokalny składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych;
Przekazywanie raz w roku przez kopalnie danych z odwodnienia do PSH oraz właściwych
RZGW;
Monitoring lokalny wód podziemnych dla obiektów gospodarki odpadami;
Odizolowanie punktowych ognisk zanieczyszczeń od warstw wodonośnych;
Nakładanie obowiązku wykorzystania wód o dobrej jakości, pochodzących z odwodnienia kopalń
do celów socjalno-bytowych.
Podmiotami odpowiedzialnymi za realizację większości działań zawartych w Programie wodnośrodowiskowym kraju jest administracja lub właściciele gruntów bądź obiektów.
Program wodno-środowiskowy kraju nie obejmuje działań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej –
inwestycje tego rodzaju w większości nie są działaniami poprawiającymi stan wód, a tylko takie działania
mogą znaleźć się w PWŚK. Pamiętając jednak o konieczności ochrony ludzi i mienia przed powodzią,
w PWŚK zamieszczono listę istotnych inwestycji związanych z ochroną przeciwpowodziową,
planowanych do realizacji i zgłoszonych w trakcie konsultacji społecznych.
14
Pytania:
1. Jakich działań nie obejmuje Program wodno-środowiskowy kraju?
2. Jakie podmioty są odpowiedzialne za realizację większości zadań zawartych w Programie
wodno-środowiskowym kraju?
3. Wymień przynajmniej 4 przykładowe działania prowadzone w ramach Programu wodnośrodowiskowego kraju w obszarach dorzeczy Wisły i Odry.
4. Jaki akt i w którym miejscu wskazuje na akty prawa unijnego, których postanowienia musi
uwzględniać Program wodno-środowiskowy kraju?
4. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych
Podstawę prawną dla wprowadzenia przez Ministra Środowiska w drodze wydania rozporządzenia
Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych stanowi art. 43 ust. 3 i art. 208 ust. 2 ustawy
z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne.
Krajowy Program Oczyszczania Ścieków
Komunalnych określa wykazy:
aglomeracji, które powinny być
wyposażone - w terminach ustalonych w
art. 208 Prawa wodnego - w systemy
kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie
ścieków oraz wielkość ładunków
zanieczyszczeń biodegradowalnych z tych
aglomeracji koniecznych do usunięcia;
przedsięwzięć w zakresie budowy i
modernizacji zbiorczych sieci
kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków
komunalnych oraz terminy ich realizacji.
Aglomeracja oznacza teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco
skoncentrowane, aby ścieki były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych.
Program krajowy jest zatwierdzony i na poszczególnych aglomeracjach spoczywa obowiązek
realizacji inwestycji budowania kanalizacji zbiorczych dla ścieków komunalnych zakończonych
oczyszczalniami ścieków. Na wójcie, burmistrzu lub prezydencie miasta zaś spoczywa obowiązek
15
składania marszałkowi województwa do 28 lutego każdego roku informacji o pozyskaniu suchej masy
osadów ściekowych w oczyszczalniach ścieków komunalnych i sposobie wykorzystania tych osadów.
Programowanie budowy i modernizacji zbiorczych sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków
nie narusza obowiązków gmin dotyczących tej problematyki, a wynikającej z przepisów o samorządzie
gminnym. Te zadania organizacyjne i wykonawcze spoczywają na gminach niezależnie od wielkości
aglomeracji.
Ustawa Prawo wodne zobowiązuje gminy do realizacji zadania własnego gmin w zakresie
usuwania i oczyszczania ścieków na obszarach aglomeracji wyznaczonych na ich terenie
w terminach:
do 31 grudnia 2015 r. w przypadku aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM)
wynoszącej od 2000 do 15 000,
do 31 grudnia 2010 r. w przypadku aglomeracji o RLM wynoszącej powyżej 15 000.
Powyższe terminy są wyrazem okresu przejściowego dla Polski na wprowadzenie w kraju
wymagań dotyczących systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczania ścieków komunalnych
wynikających z art. 3,4,5 (2) i 7 dyrektywy 91/271/EWG, który to okres trwa do 31 grudnia 2015 r.
Postanowienia Traktatu Akcesyjnego zobowiązują Polskę do redukcji ładunków zanieczyszczeń
biodegradowalnych w kolejnych horyzontach czasowych do końca roku 2005, 2010, 2013 i 2015 oraz do
uzyskania zgodnie z dyrektywą 91/271/EWG minimum 75% redukcji związków azotu i fosforu
w ściekach komunalnych pochodzących z całego kraju.
Nakłady potrzebne na realizację Programu będą w latach 2011-2015 przedstawiać się następująco:
w latach 2011-2013 wyniosą 9,323 mld zł;
w latach 2014-2015 wyniosą 8,948 mld zł;
z czego około 75% środków przeznaczonych zostanie na rozbudowę systemów kanalizacyjnych.
Wnioski o dofinansowanie przedsięwzięć z zakresu budowy, rozbudowy lub modernizacji
oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej.
Wnioski te są oparte o dokumentację projektową ustalającą przedmiot, zakres i koszty
przedsięwzięć dla wyposażenia zidentyfikowanych aglomeracji w spełniające wymagania prawa systemy
kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków. Wnioskowane przedsięwzięcia muszą spełniać podstawowe
kryteria techniczne i ekonomiczne przede wszystkim dotyczące zasięgu systemu kanalizacyjnego, tj.
granic aglomeracji, oraz prognozy ilości odprowadzanych ścieków i wskaźników ekonomicznych.
16
Pytania:
1. Co oznacza pojęcie aglomeracji w rozumieniu Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków
Komunalnych?
2. Co zawiera Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych?
3. Jakie obowiązki spoczywająca wójtach w związku z Krajowym Programem Oczyszczania
Ścieków Komunalnych?
5. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013
(program w końcowej fazie realizacji – nie prowadzi się naborów wniosków, część projektów
znajduje się nadal w fazie realizacji)
Programy rolnośrodowiskowe funkcjonują na obszarze dzisiejszej Unii Europejskiej od 1993
roku. Ich wdrażaniem zajmują się zarówno instytucje publiczne na szczeblu ogólnokrajowym, jak
i lokalnym. Podstawę prawną do ich wprowadzenia stanowiło obecnie zmienione rozporządzenie Rady
(UE) nr 2078/92 z dnia 30 czerwca 1992 roku w sprawie metod produkcji rolnej zgodnych z wymogami
ochrony środowiska i utrzymania krajobrazu.
Generalnie można stwierdzić, że program rolnośrodowiskowy służy programowaniu działań
w zakresie ochrony środowiska w gospodarstwie rolnym. Te działania nierozerwalnie wiążą się
z wykorzystaniem wszystkich zasobów środowiska – w tym także wód powierzchniowych
i podziemnych. Zatwierdzenie poszczególnych programów rolnośrodowiskowych powoduje, iż Unia
Europejska udziela dofinansowania do tej części kosztów, które pociąga za sobą realizacja programu.
Udział rolników w programach rolno środowiskowych na początkowym etapie ich
funkcjonowania – tj. do roku 2000 – opierał się na umowie, w której rolnicy przyjmowali na siebie
różnorakie zobowiązania, m.in. w zakresie zmniejszenia udziału nawozów sztucznych w produkcji rolnej
czy też innych działań związanych z ochroną wód. Za dochody utracone
związku z realizacją
zobowiązań wynikających z tej umowy wypłacana była rolnikom rekompensata.
Obecnie wsparcie otrzymują rolnicy, którzy zobowiążą się na okres co najmniej 5 lat do
prowadzenia konkretnych działań w zakresie ochrony środowiska w ich gospodarstwie rolnym.
Aktualnie funkcjonowanie programów rolnośrodowiskowych reguluje art. 39 Rozporządzenia
Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 roku w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich
przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) oraz rozporządzenie
Komisji (WE) nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia 2006 roku ustanawiające szczegółowe zasady stosowania
rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005.
Środki na dopłaty dla rolników pochodzą w przypadku Polski w 80% z budżetu UE, a pozostałych
20% pokrywa budżet krajowy.
17
Programy rolnośrodowiskowe dotyczyć mogą także zagadnień związanych z prawem wodnym
i ochroną wód.
Geneza i historia programów rolnośrodowiskowych w Polsce:
W ramach krajowego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 funkcjonował
w Polsce Krajowy Program Rolnośrodowiskowy, który składał się z czterech podprogramów
ochrony różnorodności biologicznej obszarów wiejskich;
ochrony krajobrazu i środowiska przyrodniczego;
rolnictwa ekologicznego oraz
ochrony zasobów genetycznych w rolnictwie.
Kolejny Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 zawierał Krajowy Program
Rolnośrodowiskowy na lata 2007-2013 i skierowany był do rolników, którzy chcieli przyczynić się do
poprawy jakości środowiska oraz zachowania walorów przyrodniczych terenów wiejskich. Udział w nim
był dobrowolny, tak jak w poprzedniej edycji programu.
Początkowo wybrane pakiety rolnośrodowiskowe można było realizować tylko w strefach
priorytetowych, następnie program objął obszar całego kraju.
Na początku swego funkcjonowania Program na lata 2007-2013 składał się z 7 pakietów
rolnośrodowiskowych, w których ramach wyróżniono 40 wariantów, a następnie pakietów rolno
środowiskowych było 9, wraz z 49 wariantami.
Program Rozwoju
Obszarów Wiejskich
historia programów
Program Rozwoju
Obszarów Wiejskich
2004-2006
Program Rozwoju
Obszarów Wiejskich
2007-2013
Ochrona trwałych użytków zielonych w ramach programów rolno środowiskowych, a zagadnienia
ochrony wód:
Trwałe użytki zielone to wieloletnie łąki i pastwiska użytkowane przez człowieka do produkcji pasz dla
zwierząt. Uznano, że trwałe użytki zielone spełniają ważną rolę krajobrazową, przyrodniczą
18
i gospodarczą. Pełnią one rolę w dziedzinie gospodarki wodnej, ponieważ przyczyniają się do
oczyszczania i retencjonowania wody. Właściwością gleb łąkowych jest zwiększona pojemność wodna,
która przy dużym zadarnieniu zatrzymuje znaczne ilości wody opadowej (chroniąc przed wylewami rzek
w czasie wiosennych roztopów i obfitych deszczy).
Pakiety wprowadzane w ramach programów rolnośrodowiskowych polegają w szczególności na
ograniczeniu nawożenia, ilości i terminów wykonywanych pokosów lub intensywności wypasu.
Działania finansowane w ramach PROW 2007-2013 mające bezpośredni bądź pośredni wpływ na
stan wód:
Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego
Działanie 111: Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie;
Działanie 121: Modernizacja gospodarstw rolnych.
OŚ 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich
Działanie 211 i 212: Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach
niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW);
Działanie 214: Program rolno-środowiskowy (Płatności rolno-środowiskowe);
Działanie 221 i 223: Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne.
Oś priorytetowa 3 – Środki służące wspólnemu interesowi
Środek 3.2 – ochrona i rozwój fauny i flory wodnej
Pytania:
1. Co to są programy rolnośrodowiskowe?
2. Jak programy rolnośrodowiskowe mogą oddziaływać na stan zasobów wodnych kraju?
3. Na jaki okres czasu zawierana jest umowa z rolnikami w ramach programów
rolnośrodowiskowych?
4. Jaką rolę pełnią trwałe użytki zielone w gospodarce wodnej?
19
6. Programy
horyzontalne
Narodowego
Funduszu
Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej
Głównym
zadaniem
Narodowego
Funduszu
Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej jest finansowe wspieranie ochrony
środowiska i gospodarki wodnej w Polsce.
Na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo
ochrony środowiska – co 4 lata przyjmowany jest dokument pod
nazwą Wspólna strategia działania Narodowego Funduszu
i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki
wodnej.
Jest to dokument o charakterze planistycznym, wyznaczający
cele,
działania
i
środki
do
ich
osiągnięcia
dla
Funduszu
w perspektywie wieloletniej w skali kraju – a zatem daje podstawę do
programów horyzontalnych wdrażanych i finansowanych przez Fundusz. Obecnie obowiązująca jest
Strategia na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku.
Celem generalnym działania w/w podmiotów na podstawie Strategii jest: poprawa stanu środowiska
i zrównoważone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie
przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku.
Cel generalny będzie realizowany w ramach czterech priorytetów:
ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi;
racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi;
ochrona atmosfery;
ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów.
Wspólna Strategia ma do spełnienia dwa zadania:
stworzenie wspólnej podstawy, z której będą wynikały strategie działania poszczególnych
Funduszy wojewódzkich;
budowanie spójnego systemu Funduszy przez uregulowanie obszaru współpracy Funduszy, który
wykracza poza ich odrębne strategie.
20
Wspólna Strategia zawiera ustalenia planistyczne o charakterze rekomendacji.
Wspólna Strategia w swoich założeniach zachowuje spójność z nadrzędnymi dokumentami
strategicznymi, w tym między innymi z:
Polityką ekologiczną państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 oraz
opracowywaną nowelizacją PEP;
Długookresową strategią rozwoju kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności;
Polityką Energetyczną Polski do 2030 roku;
Średniookresową strategią rozwoju kraju Polska 2020 oraz z dziewięcioma zintegrowanymi
strategiami o charakterze horyzontalnym, w szczególności ze: Strategią Bezpieczeństwo
Energetyczne i Środowisko. Perspektywa 2020 (BEiŚ);
Strategią zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa.
Wiodącą strategią dla Wspólnej Strategii jest Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko
Perspektywa 2020.
Przy opracowaniu Wspólnej Strategii zostały uwzględnione również inne polityki i strategie, w tym:
Koncepcjaę Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030,
Krajowy plan gospodarki odpadami 2014, z perspektywą do 2022,
Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych,
Program wodno-środowiskowy kraju,
plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy,
Program działań na rzecz środowiska i klimatu LIFE,
Strategia Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego,
II Krajowy plan działania w zakresie poprawy efektywności energetycznej,
Ramowa konwencja ONZ w sprawie zmian klimatu,
Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej,
Plan strategiczny na rzecz różnorodności biologicznej do roku 2020,
Strategia Zielonego Wzrostu, OECD.
W okresie wdrażania obecnej Wspólnej Strategii, tj. w latach 2009-2011 Fundusze na
finansowanie ochrony środowiska wypłaciły ze środków własnych prawie 13 mld zł, z czego w formie
zwrotnej (pożyczkowej) 8,4 mld zł oraz 4,6 mld zł w formie bezzwrotnej (dotacyjnej).
W tym okresie ponad 70% wydatków (średnio 5,3 mld zł rocznie) przeznaczane było na
współfinansowanie przedsięwzięć z zakresu ochrony wód i gospodarowania zasobami wodnymi.
W nadchodzącym okresie wydatki na zadania związane z ochroną wód i gospodarowaniem
zasobami wodnymi zostaną zmniejszone do około 30% ogólnej sumy wydatków (łącznie około 7 mld
złotych), co jest związane ze zwiększeniem udziału wydatków przeznaczonych na ochronę atmosfery.
21
Cała Wspólna Strategia jest
podporządkowana jednemu
celowi
generalnemu
(misji)
realizowanemu w czterech priorytetach środowiskowych.
Priorytet 1 Strategii – Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi
Działania strategiczne w obrębie tego priorytetu ukierunkowane są głównie na uzyskanie celów
określonych w Planie działania na rzecz zasobooszczędnej Europy, z którego wynika że do 2015 r.
powinien być osiągnięty dobry stan wód w odniesieniu do jakości, ilości i ich wykorzystania we
wszystkich dorzeczach UE, a następne działania z zakresu jakości wód dotyczyć powinny oszczędnego
gospodarowania wodami. W perspektywie do 2020 r., stan oraz dostępność zasobów wód
powierzchniowych i podziemnych będą jednym z najważniejszych środowiskowych uwarunkowań
rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz czynnikiem determinującym efektywność działań na rzecz
zahamowania utraty różnorodności biologicznej.
Dla zapewnienia efektywnej gospodarki wodnej istotne jest zagwarantowanie i utrzymanie
niezbędnej ilości oraz odpowiedniej jakości zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz
usuwanie bądź minimalizowanie wszelkich zagrożeń dla tego sektora. W tym celu konieczne są działania
na rzecz pełnego wdrożenia dyrektywy 2000/60/WE, która ustanawia ramy wspólnotowego działania w
dziedzinie polityki wodnej (tzw. ramowa dyrektywa wodna).
Celami szczegółowymi realizowanymi w tym priorytecie będą:
Cel szczegółowy nr 5.3.1.1 Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych
Podstawowym działaniem w ramach celu szczegółowego jest spełnienie wymogów Dyrektywy
91/271/EWG (dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych) w zakresie redukcji ładunku
zanieczyszczeń, w tym związków biogennych (azot, fosfor) odprowadzanych do wód.
W ramach działania będą realizowane zadania obejmujące utrzymanie, budowę, rozbudowę
i modernizację infrastruktury oczyszczania ścieków, przewidziane w ramach Krajowego Programu
Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK).
Cel szczegółowy nr 5.3.1.2 Efektywne i racjonalne korzystanie z zasobów wodnych
Niedobór wody i susza są obecnie podstawowymi problemami, a zmiany klimatu mogą nasilać te
zjawiska.
Zasadniczą kwestią jest osiągnięcie postępów w celu pełnego wdrożenia ramowej dyrektywy
wodnej. Efektywne i racjonalne korzystanie z zasobów wodnych obejmować powinno działania z zakresu
oszczędnego gospodarowania wodami, tj. usuwania strat na sieci, stosowania inteligentnych liczników,
oszczędzania wody w przemyśle i w nawodnieniach. Wszelkie działania z zakresu efektywnego,
racjonalnego korzystania z zasobów wodnych oraz ochrony wód powinny wynikać z planów
gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy.
Cel szczegółowy - 5.3.1.3 Adaptacja sektora gospodarki wodnej do zmian klimatycznych
Zwiększające się prawdopodobieństwo wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych spowoduje
znaczne zmiany w jakości i dostępności zasobów wodnych co wpłynie na wiele sektorów w tym na
22
produkcję żywności (zależne od nawadniania). Istnieje zatem potrzeba działań w celu m.in.: poprawy
skuteczności zaopatrzenia w wodę m.in. w rolnictwie, gospodarstwach domowych i budynkach,
minimalizacji potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska,
dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, zwiększenia możliwości magazynowania wody,
zwiększenia retencji wodnej, prowadzenia inwestycji na rzecz mniejszego zużycia wody w przemyśle.
Ważne jest też prowadzenie inwestycji w zakresie ochrony przeciwpowodziowej z wykorzystaniem
powstających obiektów na cele energetyczne oraz wspieranie działań o charakterze nietechnicznym
dotyczących m.in. zwiększenia naturalnej retencji, budowy systemów wczesnego ostrzegania
i prognozowania powodzi oraz zarządzania ryzykiem powodziowym, prowadzenia kampanii
edukacyjnych.
Programy Priorytetowe Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w 2014 r.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zarządza finansami publicznymi
przeznaczonymi na działalność ekologiczną poprzez programy priorytetowe. Programy priorytetowe
stanowią narzędzie realizacji „Strategii działania NFOŚiGW na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020
roku”. Programy priorytetowe są tworzone w oparciu o priorytety określone w Strategii oraz o „Listę
priorytetowych programów NFOŚiGW”.
Na podstawie zatwierdzonej Listy programów priorytetowych na dany rok opracowywane są programy
priorytetowe, które uwzględniają potrzeby środowiskowe, potrzeby i możliwości finansowe
beneficjentów.
Program priorytetowy jest podstawowym dokumentem dla beneficjentów aplikujących o wsparcie.
Elementami programu priorytetowego są między innymi:
cel i wskaźniki jego osiągnięcia;
podstawy prawne udzielania dofinansowania;
budżet programu i okres jego wdrażania;
rodzaje beneficjentów i przedsięwzięć;
procedura i kryteria wyboru przedsięwzięć;
szczegółowe zasady udzielania dofinansowania.
Na liście programów priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej znajdują się także działania związane z gospodarowaniem wodami.
Priorytet I – Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi
Program 1.1. Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach
Celem programu jest poprawa stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez wyposażenie
aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej oraz oczyszczalnie ścieków, zgodnie z wymogami
Dyrektywy Rady 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych.
23
Część 1 – Współfinansowanie I osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.
Rodzaje przedsięwzięć:
Przedsięwzięcia w ramach I osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura
i Środowisko:
budowa i modernizacja systemów kanalizacji zbiorczej;
budowa, rozbudowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych.
Dodatkowo, w przypadku realizacji kompleksowych projektów, w zakres przedsięwzięcia może
zostać włączona budowa i modernizacja systemów zaopatrzenia w wodę oraz budowa kanalizacji
deszczowej, pod warunkiem przyczyniania się do wypełnienia dyrektywy 91/271/EWG oraz spełniania
warunków, iż co najmniej 50% kosztów całkowitych przedsięwzięcia dotyczy kanalizacji sanitarnej
i oczyszczania ścieków.
Część 2 – Gospodarka ściekowa w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków
Komunalnych.
Rodzaje przedsięwzięć: Przedsięwzięcia dofinansowywane ze środków krajowych i zagranicznych,
z wyjątkiem przedsięwzięć uzyskujących wsparcie w ramach I osi priorytetowej Programu
Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, takie jak:
budowa, rozbudowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych (także w zakresie
dotyczącym przetwarzania osadów ściekowych),
budowa, rozbudowa lub modernizacja zbiorczych systemów kanalizacji sanitarnej (zakres
przedsięwzięć zgodny z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie sposobu wyznaczania
obszaru i granic aglomeracji).
Program 1.2. Budowa, przebudowa i odbudowa obiektów hydrotechnicznych
Celem programu jest poprawa bezpieczeństwa powodziowego, ograniczenie zjawiska suszy oraz
retencjonowanie wody. Cel zostanie osiągnięty poprzez realizację zadań związanych ze strategią
gospodarki wodnej.
Rodzaje przedsięwzięć: budowa, odbudowa i rekonstrukcja obiektów gospodarki wodnej: zbiorników,
stopni wodnych, jazów, śluz, kanałów, itp.
24
Pytania:
1. Jakie dokumenty stanowią podstawę działań NFOŚiGW w zakresie programów horyzontalnych
w perspektywie do 2020 r.?
2. Wymień programy priorytetowe NFOŚiGW na rok 2014 w zakresie gospodarki wodnej.
3. Co zawiera Priorytet 1 Wspólnej strategii działania Narodowego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki
wodnej?
4. Na ile lat przyjmowany jest dokument Wspólnej strategii działania Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i
gospodarki wodnej?
7. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013
– program w końcowej fazie realizacji – nie prowadzi się naborów wniosków, część projektów
znajduje się nadal w fazie realizacji
W zakończonej perspektywie finansowej był to program horyzontalny – obejmujący obszar całego
kraju – umożliwiający finansowanie działań także w zakresie inwestycji mających na celu poprawę stanu
środowiska wodnego.
Działania skierowane do wód mogły uzyskać finansowanie w ramach pięciu osi priorytetowych
Programu:
Oś priorytetowa I: Gospodarka wodno – ściekowa - głównym celem tej osi priorytetowej było
wyposażenie aglomeracji powyżej 15000 równoważnej liczby mieszkańców RLM w systemy kanalizacji
sanitarnej oraz oczyszczalnie ścieków w celu spełnienia wymogów dyrektywy 91/271/EWG w sprawie
oczyszczania ścieków komunalnych. W ramach tej osi współfinansowane były przedsięwzięcia zawarte
w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych.
Oś priorytetowa II: Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi – celami tej osi
priorytetowej, związanymi bezpośrednio z poprawą stanu wód była likwidacja zagrożeń wynikających ze
składowania odpadów oraz rekultywacja terenów zdegradowanych.
Oś priorytetowa III: Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska – celami tej
osi priorytetowej były: zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych niezbędnych dla ludności
i gospodarki kraju oraz stopnia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i przeciwdziałania skutkom suszy,
zwiększenie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem dobrego stanu ekologicznego,
zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom,
usuwanie ich skutków i przywracanie środowiska do stanu właściwego oraz wzmocnienie wybranych
25
elementów systemu zarządzania środowiskiem, usprawnienie monitoringu stanu środowiska i poprawa
dostępu do informacji w celu wzmocnienia procesów decyzyjnych w ochronie środowiska.
Oś priorytetowa IV: Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony
środowiska – celami tej osi priorytetowej były: racjonalizacja gospodarki zasobami naturalnymi
i odpadami, w tym zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów innych niż komunalne i zwiększenie
poziomu odzysku i recyklingu tych odpadów, zapobieganie powstawaniu i redukcja zanieczyszczeń
różnych komponentów środowiska poprzez dostosowanie istniejących instalacji do wymogów „najlepszej
dostępnej techniki” (BAT), ograniczenie ładunku zanieczyszczeń (w szczególności substancji
niebezpiecznych) odprowadzanych przez przemysł do środowiska wodnego oraz zmniejszenie ilości
nieoczyszczonych ścieków przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi.
Oś priorytetowa V: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych – celami tej osi
priorytetowej było ograniczenie degradacji środowiska naturalnego oraz strat jego zasobów
i zmniejszania różnorodności biologicznej, poprzez: przywracanie właściwego stanu siedlisk
przyrodniczych (ekosystemów) i ostoi gatunków na obszarach chronionych wraz z zachowaniem
zagrożonych wyginięciem gatunków oraz różnorodności genetycznej roślin, zwierząt i grzybów,
przywrócenie drożności korytarzy ekologicznych umożliwiających przemieszczanie się zwierząt
i funkcjonowanie populacji w skali kraju, wsparcie procesu opracowania planów ochrony dla obszarów
chronionych, zwiększenie świadomości w zakresie potrzeby i właściwych metod ochrony środowiska,
przyrody i krajobrazu.
Oś priorytetowa III – Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom
Instytucją Wdrażającą (IW) dla tej osi był Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej.
Do 31.12.2010 r. funkcjonowało, zawarte 29 sierpnia 2006 roku pomiędzy Narodowym Funduszem
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej a Krajowym Zarządem Gospodarki wodnej Porozumienie
w sprawie zasad współpracy przy realizacji Pomocy technicznej na przygotowanie dokumentacji
wnioskowej dla przedsięwzięć Priorytetu III „Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom
środowiska” Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013.
Na podstawie tego porozumienia Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej przygotował część
dokumentacji do wniosków o dofinansowanie z Funduszu Spójności dla projektów z zakresu gospodarki
wodnej zatwierdzonych przez Ministra Środowiska.
Głównym celem III osi priorytetowej było zapewnienie odpowiedniej ilości zasobów wodnych na
potrzeby ludności i gospodarki kraju oraz minimalizacja skutków negatywnych zjawisk naturalnych,
przeciwdziałanie poważnym awariom, zapewnienie dobrego stanu wód przybrzeżnych, a także
wzmocnienie procesów decyzyjnych poprzez zapewnienie wiarygodnych informacji o stanie środowiska
uzyskiwanych w ramach monitoringu środowiska.
26
Celami szczegółowymi III osi priorytetowej było:
zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych niezbędnych dla ludności i gospodarki kraju oraz
stopnia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i przeciwdziałania skutkom suszy;
zwiększenie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem dobrego stanu ekologicznego;
zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym
awariom, usuwanie ich skutków i przywracanie środowiska do stanu właściwego oraz
wzmocnienie wybranych elementów systemu zarządzania środowiskiem;
usprawnienie monitoringu stanu środowiska i poprawa dostępu do informacji w celu wzmocnienia
procesów decyzyjnych w ochronie środowiska.
Działaniami dla realizacji celów III osi priorytetowej były:
zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych poprzez właściwą konserwację
istniejących obiektów ochrony przeciwpowodziowej, budowę polderów, suchych zbiorników;
przebudowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych;
przeciwdziałanie poważnym awariom i poprawę stanu bezpieczeństwa technicznego istniejących
obiektów, w tym zbiorników i stopni wodnych, a także innych urządzeń okresowo piętrzących
wodę;
budowa i modernizacja infrastruktury służącej oczyszczaniu i odprowadzaniu wód opadowych
i roztopowych do morza;
modernizacja i budowa nowych zbiorników wielozadaniowych piętrzących wodę (zgodnie
z wytycznymi KE);
zwiększanie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem równowagi stanu ekologicznego
i technicznego rzek, m.in. poprzez odtwarzanie starorzeczy, zalesianie i zakrzewianie;
wykorzystywanie zdolności retencyjnych naturalnych terenów zalewowych i podmokłych, jako
działań będących elementem dużych projektów;
opracowanie dokumentów planistycznych – planów gospodarowania wodami i programów
działań oraz planów ochrony przeciwpowodziowej – wynikających z ustawy Prawo wodne,
ramowej dyrektywy wodnej i dyrektywy w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania
nim;
wzmocnienie systemu wytwarzania i udostępniania informacji o środowisku niezbędnych dla
procesów decyzyjnych w ochronie środowiska poprzez usprawnienie monitoringu środowiska.
27
Beneficjentami działań w ramach III osi priorytetowej były:
W
ramach
działania
3.1
Retencjonowanie
wody
i
zapewnienie
bezpieczeństwa
przeciwpowodziowego:
Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej;
Wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych;
Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki;
Podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.
W ramach działania 3.2: Zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz
przeciwdziałanie poważnym awariom:
Komenda Główna oraz komendy wojewódzkie Państwowej Straży Pożarnej;
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska;
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe oraz jego jednostki organizacyjne;
Urzędy morskie;
Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa;
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
W ramach działania 3.3: Monitoring środowiska:
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska;
Wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska;
Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej;
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe oraz jego jednostki organizacyjne;
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
28
Pytania:
1. Wymień beneficjentów
III osi priorytetowej Programu Operacyjnego
Infrastruktura
i Środowisko.
2. Ile osi priorytetowych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko przewidywało
wsparcie dla przedsięwzięć z zakresu gospodarowania wodami?
3. Co było głównym celem III osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura
i Środowisko?
8. Podsumowanie
W chwili obecnej trwają prace nad ustaleniem kształtu programów operacyjnych na kolejny okres
programowania – tj. na lata 2014-2020.
Można stwierdzić, iż w najbliższej przyszłości kształt programów horyzontalnych w zakresie
gospodarowania wodami zmieni się – z uwagi na stopniową finalizację zadań związanych
w infrastrukturą wodno-ściekową oraz zbliżające się terminy wskazana w Ramowej dyrektywie wodnej.
W znanym kształcie pozostaną w najbliższych latach zagadnienia programów rolnośrodowiskowych.
Znany jest natomiast kształt polityki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w zakresie programów ogólnokrajowych.
29
9. Źródła:
Opracowania i dokumenty:
Wspólna strategia działania Narodowego Funduszu i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska
i gospodarki wodnej na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku, Warszawa 2012, tekst
jednolity;
System finansowania ochrony środowiska w Polsce, Konferencja Narodów Zjednoczonych
w sprawie zmian klimatu COP 19, Warszawa 2013 r.;
Strategia działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata
2013-2016 z perspektywą do 2020 r. Streszczenie, Warszawa 2013 r.;
Przewodnik po programach priorytetowych NFOŚiGW - 2014 rok, Warszawa 2013 r.;
Przewodnik dla beneficjenta Samorządy, wyd. NFOŚiGW, Warszawa 2013 r.;
Przewodnik dla beneficjenta Przedsiębiorstwa, wyd. NFOŚiGW, Warszawa 2013 r.;
Program wodno-środowiskowy kraju, wyd. KZGW, Warszawa 2010 r.;
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, dostępne na stronie internetowej:
http://kzgw.gov.pl/pl/Program-Operacyjny-Infrastruktura-i-Srodowisko;
Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa
2003 r.
Źródła prawa:
Prawo krajowe:
ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
ścieków (t. jedn. Dz.U. 2006, nr 123, poz. 858, ze zm.);
ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t. jedn. Dz.U. 2012, poz. 145);
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t. jedn. Dz.U. 2013, poz. 1232);
ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U.
z 2007 r., nr 75, poz. 493, ze zm.).
Prawo unijne:
dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków
komunalnych (Dz.Urz. UE L z 1991, nr 135, s. 40);
dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r.
ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.Urz UE L z 2000
r., nr 327, s. 1);
30
dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed
zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (Dz.Urz. UE L 1991,
nr 375, s. 1);
dyrektywy 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotycząca
zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylającej dyrektywę 76/160/EWG (Dz.Urz. UE L
2006, nr 64, s. 37);
dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi ((Dz.Urz. UE L z 1998, nr 330, s. 32);
dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska,
w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie (Dz.Urz.
UE L z 1986, nr 181, s. 6);
dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych
oraz dzikiej fauny i flory (Dz.Urz. UE L z 1992, nr 206, s. 7);
dyrektywa Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa
(Dz.Urz. UE L 2010, nr 20, s. 7);
dyrektywa Rady 91/414/EWG z dnia 15 lipca 1991 r. dotycząca wprowadzania do obrotu środków
ochrony roślin (Dz.Urz. UE L z 1991, nr 230, s. 1);
dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa
poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (Dz.Urz. UE L z 1997, nr 10, s.
13);
dyrektywa 2008/1/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca
zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz.Urz. UE L z 2008, nr 24, s. 8);
dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny wpływu wywieranego
przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dz.Urz. UE L z 1985, nr 175,
s. 40);
dyrektywa Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1991 r. zmieniająca dyrektywę 85/337/EWG w
sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na
środowisko (Dz.Urz. UE L z 1997, nr 73, s. 5);
dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2002 r. w sprawie
odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom
wyrządzonym środowisku naturalnemu (Dz.Urz. UE L 2004, nr 143, s. 56);
dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie
ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (Dz.Urz. UE L
z 2006, nr 372, s. 1.
31
10.
Zalecana literatura
Mirosław Kałużny, Prawo wodne. Komentarz, Lexis Nexis Polska Sp. z o.o., Warszawa 2013 r.;
Jan Szachułowicz, Prawo wodne. Komentarz, Lexis Nexis Polska Sp. z o.o., Warszawa 2010 r.
32