Ocena efektów programów zdrowotnych
Transkrypt
Ocena efektów programów zdrowotnych
Ocena efektów programów zdrowotnych realizowanych przez Miejski Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w roku 2013 r. Świadczenia profilaktyczne realizowane przez Miejski Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Chełmie na rzecz mieszkańców miasta Chełm, współfinansowane ze środków budżetu miasta Chełm na trwałe wpisały się w podstawowe elementy działalności zakładu. Podobnie jak w latach poprzednich w roku 2013 były to: − program profilaktyki gruźlicy płuc i raka płuc, − program profilaktyki raka piersi, − program profilaktyki osteoporozy, − program profilaktyki chorób układu krążenia, − program ochrony dzieci z Miasta Chełm przed Inwazyjną Chorobą Pneumokokową. Podstawą realizacji powyższych programów były 1) umowa nr W/S/1/2013 z dnia 31 stycznia 2013 r., 2) umowa nr W/S/42/2013 z dnia 4 lipca 2013 r. Przedstawiając informację o zakresie realizacji i efektów poszczególnych programów zachowano układ opisu stosowany w latach poprzednich. Program profilaktyki gruźlicy płuc i raka płuc Program profilaktyki gruźlicy płuc i raka płuc to jeden z programów cieszących się największym zainteresowaniem zarówno pacjentów jak i lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej pracujących w publicznych i niepublicznych formach działalności. Na realizację tego programu przewidziano najwięcej środków finansowych i skorzystała z niego największa liczba mieszkańców miasta. Wysokie współczynniki zachorowalności na gruźlicę płuc i raka płuc, zwłaszcza na terenie województwa lubelskiego powodują, że problem ten jest jednym z priorytetów działalności profilaktycznej. Cele programu profilaktyki gruźlicy i raka płuc nie uległy zmianie i koncentrowały się na: − zmniejszeniu zachorowalności na raka płuc i gruźlicę płuc poprzez proponowanie zdrowego stylu życia, zmniejszeniu umieralności z powodu raka płuc i gruźlicy płuc poprzez wczesne wykrycie choroby i skierowanie pacjenta na leczenie we wczesnej fazie, − likwidacji źródeł zakażenia prątkiem gruźlicy na terenie miasta Chełm, − edukacji zdrowotnej i zwiększeniu wiedzy nt. gruźlicy płuc i raka płuc wśród mieszkańców, − uświadomieniu pacjentom konieczności wykonywania badań profilaktycznych. Zasady realizacji programu profilaktyki gruźlicy płuc i raka płuc jako kontynuacja działań z lat ubiegłych były analogiczne jak w okresach poprzednich. W ramach programu przeprowadzany był wywiad epidemiologiczny oraz - po uzyskaniu skierowania od lekarza rodzinnego – wykonywane było zdjęcie rtg klatki piersiowej AP wraz z opisem. Końcowym elementem było przeprowadzenie działań edukacyjnych z rozdawnictwem materiałów informacyjnych. Program przeznaczony był dla mieszkańców Chełma powyżej 18 r. życia. Program w wersji realizowanej przez MSP ZOZ był uzupełnieniem programu profilaktycznego finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia, gdzie jedynym elementem programu było przeprowadzenie ankiety. Z uwagi na to, że jednym z elementów programu było wykonanie zdjęcia rtg klatki piersiowej, program był realizowanych tylko w budynku przychodni przy ul. Wołyńskiej. W roku 2013 programem profilaktyki gruźlicy płuc i raka płuc objęto 3 502 osoby. Pierwszym elementem realizacji programu było wypełnienie przez pacjenta ankiety na temat objawów mogących sugerować wystąpienie problemu zdrowotnego Analizę tych objawów ilustruje poniższa tabela. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Rodzaj zgłaszanego objawu Krwioplucie Uporczywy kaszel Brak łaknienia (nagły spadek masy ciała) Utrzymujące się osłabienie Utrzymujące się stany podgorączkowe Pocenie, nadmierne pocenie nocne Duszność Chrypka Liczba osób zgłaszających dany problem 36 797 78 599 119 447 356 312 % 1,03 22,76 2,23 17,10 3,40 12,76 10,17 8,91 Kolejny krok realizacji programu to analiza czynników ryzyka, które pacjent określał samodzielnie wypełniając stosowną ankietę. Szczegółowa analiza czynników ryzyka, wykazała co następuje: 1. 2. 3. Czynne palenie papierosów Bierne palenie papierosów Zachorowania w rodzinie na gruźlicę bądź raka Liczba osób potwierdzających występowanie czynnika 701 202 270 4. płuc Częsty kontakt z chemikaliami, azbestem, 66 1,88 Lp. Czynniki ryzyka % 20,07 5,77 7,71 węglem, koksem, chlorkiem winylu, sadzą, 5. arsenem itd. Częste picie wysokoprocentowych alkoholi (co 34 0,97 6. najmniej 2 razy w tygodniu) Bezrobocie i trudne warunki materialne 202 3,11 Zarówno zgłaszane przez uczestników programu niepokojące objawy, które skłoniły ich do wzięcia udziału w programie jak i stwierdzone w badaniu ankietowym czynniki ryzyka nie odbiegały od analogicznych parametrów stwierdzonych w latach poprzednich. W roku 2013 wykryto prawdopodobieństwo wystąpienia jednego nowego zachorowania na gruźlicę i 6 podejrzeń zachorowania na raka płuc. Przypadki te wymagają potwierdzenia w diagnozie klinicznej. Niemal w każdym roku realizacji tego programu wykrywane są inne schorzenia płuc, które w obecnej edycji programu wykryto u 1 139 osób, (32,52 % przebadanych osób). Gruźlica płuc w aktywnej postaci jest chorobą zakaźną. Obecny wzrost liczby chorych na gruźlicę, może być spowodowany wzrostem populacji osób zakażonych wirusem HIV, chorych na AIDS, a także zwiększoną ilością osób z obniżoną odpornością na skutek leczenia immunosupresyjnego. Koszt leczenia gruźlicy i raka płuc jest bardzo wysoki dlatego tak bardzo istotna jest profilaktyka gruźlicy i chorób płuc. Stąd też zainteresowanie programem przez pacjentów i lekarzy jest wysokie, a wyniki badań rtg potwierdzają potrzebę kontynuacji programu. Również położenie geograficzne, czyli bliskość granicy z Ukrainą , na terenie której odnotowuje się stale rosnącą liczbę zachorowań na gruźlicę lekooporną uzasadnia kontynuację działań profilaktycznych w następnych latach. Program profilaktyki raka piersi Potrzeba realizacji programu profilaktyki raka piersi wynika z głównych problemów w naszym kraju i w naszym mieście oraz z założeń i koncepcji Narodowego Programu Zdrowia. NFZ finansuje świadczenia profilaktyczne w tym zakresie dla kobiet powyżej 50 roku życia. Natomiast z uwagi na coraz większą zapadalność na raka piersi w wieku poniżej pułapu określonego przez NFZ, program MSP ZOZ adresowany był do młodszych kobiet. Podobnie jak program profilaktyki gruźlicy płuc i raka płuc oraz program profilaktyki chorób układu krążenia, również program profilaktyki raka piersi stanowił uzupełnienie działań profilaktycznych podejmowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Działania w programie MSP ZOZ skierowane były do kobiety w wieku 16 50 lat z tym, że badanie ultrasonograficzne było przeznaczone dla kobiet w wieku 16 - 40 lat. Objęcie badaniami profilaktycznymi młodych kobiet wynikało z faktu, że bardzo wiele z nich stosuje antykoncepcję w postaci tabletek hormonalnych. Jak dowodzą badania naukowe, długotrwałe stosowanie tabletek antykoncepcyjnych często skutkuje zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka piersi. Program stanowił kontynuację działań prowadzonych w latach poprzednich. Głównym celem programu było zmniejszenie umieralności z powodu raka gruczołu sutkowego, poprzez zwiększenie wykrywalności wczesnych przypadków raka sutka, zwiększenie świadomości konieczności prowadzenia samobadania i nauczenie prawidłowego sposobu samobadania piersi już od najmłodszych lat. Działania podejmowane w programie MSP ZOZ ukierunkowane były na badanie palpacyjne piersi, naukę samobadania, ocenę ryzyka zachorowania oraz w przypadku wystąpienia wskazań – wykonanie badania usg piersi. Programem objęto grupę 1 000 kobiet, w tym u połowy kobiet objętych programem wykonano badanie ultrasonograficzne piersi. Edukacja była prowadzona z użyciem fantomu. Kobiety ćwiczyły też na sobie umiejętność prawidłowego wykonania samobadania. W ramach edukacji zdrowotnej kobiety badane wyposażono w ulotkę edukacyjną z tego zakresu. Program realizowany był w Przychodni Nr 1 przy ul. Wołyńskiej 11. Działania w ramach programu prowadziły wykwalifikowane pielęgniarki z certyfikatem umiejętności badania piersi i nauki samobadania, natomiast usg wykonywali lekarze radiolodzy. W efekcie przeprowadzonych działań w badaniu palpacyjnym grupy kobiet stwierdzono: − u 13 kobiet zmiany w kształcie piersi lub ich położeniu (asymetria), wciągnięcie brodawki, zaczerwienienie lub owrzodzenie, co stanowi 1,3 % badanych kobiet, − u 214 kobiet wykryto guzek lub stwardnienie, co stanowi 21,4 % badanych kobiet, − u 4 kobiet zaobserwowano powiększenie węzłów chłonnych, tj. u 0,40 % przebadanych, − u 773 kobiet nie stwierdzono zmian w badaniu palpacyjnym ( 77,3%). Stwierdzone zmiany palpacyjne, wiek kobiety bądź też wątpliwości w trakcie badania fizykalnego skutkowały kierowaniem kobiet na badania ultrasonograficzne. Badaniom takim poddano połowę kobiet objętych programem. W wyniku badania usg piersi stwierdzono: - zmianę łagodną u 210 kobiet, - zmianę łagodną niepewną u 36 kobiet, - zmianę podejrzaną u 5 kobiet, - nie stwierdzono zmian u 282 kobiet. Z uwagi na możliwość wystąpienia więcej niż jednej zmiany u badanej kobiety liczby te nie sumują się. Zarejestrowane zmiany spowodowały kierowanie kobiet na dalszą diagnostykę: − 5 kobiet skierowano na badanie mammograficzne, − 51 kobiet skierowano na konsultację onkologiczną. Realizując program szacowano również ryzyko zachorowania na raka piersi u każdej kobiety biorącej udział w programie (na podstawie opracowań Instytutu Onkologii w Warszawie): - małe ryzyko zachorowania u 981 kobiet, - średnie ryzyko zachorowania u 16 kobiet, - wysokie ryzyko zachorowania u 3 kobiet . Porównując stwierdzone zmiany zarówno w badaniu palpacyjnym, jak i rozpoznane w badaniu ultrasonograficznym, to należy zauważyć, że w bieżącej edycji programu zanotowano zdecydowanie większą liczbę wykrytych zmian w stosunku do roku poprzedniego. Powyższe dane pozwalają stwierdzić, że problem zagrożenia zachorowania na raka piersi istnieje nadal, dlatego też uzasadniona jest potrzeba kontynuowania badań profilaktycznych w następnych latach. Program profilaktyki osteoporozy Styl życia współczesnego człowieka znacznie wpływa na ograniczenie aktywności fizycznej. Rozwój medycyny w znaczący sposób wydłużył czas życia człowieka, co przyczyniło się do postępującego starzenia się społeczeństw, a tym samym spowodowało wzrost zachorowań na osteoporozę. Osteoporoza to choroba, w której kości stają się kruche i niewytrzymałe w związku z nadmierną utratą masy kostnej, spowodowanej niedoborem wapnia w organizmie. Najcięższą postacią osteoporozy są złamania szyjki kości udowej, która wiąże się z 5-20% śmiertelnością w ciągu pierwszego roku po złamaniu. W 50% daje trwałe kalectwo oraz prowadzi do licznych powikłań. Śmiertelność mężczyzn z powodu złamań jest znacznie większa niż kobiet, a zachorowalność stale wzrasta. Osteoporoza może w szczególności dotyczyć: − ludzi starszych (osteoporoza starcza), − kobiet w okresie 10 lat po menopauzie, − osób długotrwale przyjmujących leki np. kortyzon, przeciwkrzepliwe, moczopędne, przeciwdrgawkowe, − osób unieruchomionych przez długi czas, − osób cierpiących na zaburzenia hormonalne np. nadczynność tarczycy, cukrzyca itp., − osób pracujących w środowisku szkodliwym dla zdrowia, Negatywne działanie powoduje również palenie tytoniu, picie dużej ilości kawy, siedzący tryb życia. Program profilaktyki osteoporozy realizowany przez MSP ZOZ w swoich działaniach obejmował wywiad z rozpoznaniem czynników zagrożenia chorobą oraz przekazanie podstawowych informacji dotyczących profilaktyki w tym zakresie. Elementem programu było również badanie stopnia gęstości kośćca, na podstawie kości przedramienia, i określenie stopnia SOS oraz wskaźników T-score i Z -score. Program był adresowany do mieszkańców miasta od 35 r. życia. Realizacja programu odbywała się w Przychodni Nr 1 przy ul. Wołyńskiej 11 oraz w zakładach pracy na terenie miasta, miejscach publicznie dostępnych, urzędach i instytucjach. W związku z bardzo dużym zainteresowaniem tym programem, zwłaszcza w czasie sierpniowych „Czwartków ze zdrowiem” zwiększono liczbę osób objętych programem. W roku 2013 w programie wzięło udział 1 106 osób, w tym 856 kobiet (co stanowi 77,39 % badanych) i 250 mężczyzn (22,60 % badanych). Jak we wszystkich programach prowadzonych przez MSP ZOZ pierwszym elementem działań profilaktycznych jest zebranie wywiadu – ankiety na temat czynników ryzyka związanych ze stanem zdrowia i stylem życia osoby uczestniczącej w programie . Analiza tych czynników w odniesieniu do programu profilaktyki osteoporozy w podziale na płeć przedstawiała się następująco: Kobiety Lp. 1. 2. 3. Czynnik ryzyka Nadwaga Niedobór masy ciała Brak lub nieregularne spożywanie Mężczyźni Liczba osób Liczba osób uczestniczących w programie % uczestniczących % 405 47,31 w programie 141 56,40 13 1,52 3 1,20 341 39,84 212 84,80 produktów zawierających wapń Nieregularne 4. 93 10,86 miesiączki 5. Brak miesiączki 493 57,59 Przebyta operacja 6. 125 14,60 usunięcia jajników Nieregularne 7. ćwiczenia 225 26,29 94 37,60 gimnastyczne Brak jakichkolwiek 8. ćwiczeń 595 69,51 139 55,60 fizycznych Osteoporoza u 9. 152 17,76 45 18 członków rodziny 10. Przebyte złamania 240 28,04 45 18,00 kości Oceniając czynniki ryzyka i analizując wyniki badania usg należy stwierdzić: − u 336 kobiet podejrzewa się osteopenię (39,25 % badanych), − u 138 kobiet występuje podejrzenie osteoporozy (16,12 % badanych kobiet), − u 46 mężczyzn podejrzewa się osteopenię (18,40 % badanych), − u 4 mężczyzn występuje podejrzenie osteoporozy (1,60 % badanych mężczyzn). Osoby, u których stwierdzono podejrzenie wystąpienia osteoporozy otrzymały zalecenie skontaktowania się ze swoim lekarzem rodzinnym celem dalszej diagnostyki i podjęcia leczenia. Ten tryb postępowania spowodowany jest faktem, że metody diagnostyczne zastosowane w programie nie stanowią tzw. „złotego standardu” diagnostyki osteoporozy i są tylko – zgodnie z założeniem programu – metodą badań przesiewowych. Osoby objęte programem uzyskały wiedzę z zakresu zdrowego stylu życia i odżywiania się ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki osteoporozy. Starzejące się społeczeństwo i ekonomiczny rachunek strat spowodowanych osteoporozą oraz zainteresowanie mieszkańców Chełma programem osteoporozy nakazują nam wnioskować o kontynuowanie tych działań na lata następne. Program profilaktyki chorób układu krążenia Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność w Polsce z tego powodu należy do najwyższych w Europie. Choroby układu krążenia (CHUK) są przyczyną około połowy wszystkich zgonów i około 1/3 zgonów przedwczesnych, czyli występujących przed ukończeniem 65 roku życia. Dlatego też zasadne jest kontynuowanie wszelkiego rodzaju działań profilaktycznych pomagających w prosty sposób uświadomić szeroki krąg osób o właściwych postawach zdrowotnych, a także prowadzić podstawowe badania pomagające wykryć nieprawidłowości w stanie zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia w wersji prowadzonej przez Miejski Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Chełmie stanowił uzupełnienie ogólnopolskiego programu profilaktyki chorób układu krążenia finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, który jest adresowany do wybranych grup wiekowych, tj. dla ubezpieczonych z grupy wiekowej 35, 40, 45, 50 i 55 lat, u których dotychczas nie rozpoznano chorób układu krążenia oraz którzy nie mieli wykonanych badań w ramach programu w ostatnich pięciu latach, co w znacznym stopniu utrudnia i ogranicza możliwość skorzystania ze świadczeń profilaktycznych. Celem programu profilaktyki chorób układu krążenia realizowanego przez MSP ZOZ było: − wczesne wykrycie choroby i wczesne rozpoczęcie terapii, − zapobieganie powikłaniom chorób układu krążenia, − zmniejszenie zachorowalności na choroby układu krążenia. Program zakładał przeprowadzenie pomiaru poziomu ciśnienia tętniczego krwi, pomiaru poziomu glukozy i poziomu cholesterolu we krwi (na czczo – metodą paskową) oraz określenie masy ciała metodą BMI i pomiar procentowego poziomu tkanki tłuszczowej. Obliczane było również ryzyko zachorowania u poszczególnych osób wg opracowanych standardów. Prowadzono również działania edukacyjne z rozdawaniem ulotek. Świadczenia w ramach programu CHUK adresowano do mieszkańców miasta Chełm powyżej 20 r. życia. Osoby objęte programem otrzymały fachową wiedzę z zakresu zapobiegania chorobom układu krążenia i zdrowego stylu życia. Uczestnicy, u których stwierdzono zmiany badanych parametrów kierowano do lekarzy rodzinnych celem dalszej diagnostyki i ewentualnego leczenia. Realizacja programu odbywała się w obu przychodniach MSP ZOZ oraz na terenie zakładów pracy miasta Chełma i w miejscach publicznych. Program realizowały pielęgniarki wykorzystując fachową wiedzę oraz zakupiony odpowiedni sprzęt medyczny. W ramach programu profilaktyki chorób układu krążenia działaniami profilaktycznymi objęto 1 900 osób. W wyniku przeprowadzonych działań stwierdzono: − podwyższone ciśnienie tętnicze krwi u 198 osób uczestniczących w programie , co stanowi 10,4 % badanych, − podwyższony poziom glukozy we krwi u 148 osób, co stanowi 7,7 % badanych, − podwyższony poziom cholesterolu 952 osób, co stanowi 50,1 % badanych, − nadwagę stwierdzono u 768 osób, co stanowi 40,4 % badanych, − otyłość stwierdzono u 136 osób, co stanowi 7,1 % badanych. W oparciu o zebrany wywiad oszacowano ryzyko zachorowania na serce każdego z uczestników programu (na podstawie standardów opracowanych przez Instytut Żywienia i Żywności). W przebadanej populacji uzyskano następujące wyniki: 1) ryzyko znacznie poniżej przeciętnego występuje u 8 osób (0,42 % badanych), 2) ryzyko zachorowania poniżej przeciętnego występuje u 116 osób (6,1 % przebadanej populacji) , 3) przeciętne ryzyko zachorowania występuje u 1 171 osób (61,6 %), 4) ryzyko umiarkowane stwierdzono u 575 osób (30,2 %) 5) duże ryzyko stwierdzono u 30 osób (1,5 %) Wszystkie osoby objęte programem otrzymały fachową wiedzę z zakresu zapobiegania chorobom układu krążenia i zdrowego stylu życia. Uczestniczący w programie, u których stwierdzono zmiany badanych parametrów kierowano do lekarzy rodzinnych celem dalszej diagnostyki i ewentualnego leczenia. Porównując wyniki przeprowadzonych badań, analizę stanu fizycznego oraz przeprowadzoną ocenę ryzyka zachorowania stwierdzić należy, że w 2013 roku zwiększyła się grupa osób z podwyższonym poziomem cholesterolu, a także z podwyższonym ryzykiem zachorowania na choroby układu krążenia, zwłaszcza w grupie dużego ryzyka. Wiele elementów wpływających na ryzyko zachorowania wynika ze stylu życia m. in. ruch, nawyki żywieniowe, palenie tytoniu, masa ciała. Dlatego też właściwe podejście do tych zagadnień osoby zainteresowanej może doprowadzić do zmniejszenia ryzyka zachorowania, a tym samym poprawić stan zdrowia i w konsekwencji przyczynić się do zmniejszenia śmiertelności z powodu chorób układu krążenia. Program ochrony dzieci z Miasta Chełm przed Inwazyjną Chorobą Pneumokokową Celem programu było uodpornienie grupy dzieci urodzonych w latach 2009 – 2010 na zakażenia wywołane przez pneumokoki. Akcja szczepień i pozostałe działania z nią związane stanowią kontynuację programu rozpoczętego w roku 2009. Podstawowe założenia programu to przekazanie rodzicom/opiekunom podstawowych informacji na temat zagrożeń związanych z chorobami wywołanymi przez pneumokoki oraz wykonanie iniekcji szczepionką przeciwko pneumokokom u dziecka. Adresatami programu były dzieci urodzone w roku 2009 i 2010 oraz ich rodzice/opiekunowie, mieszkający na terenie miasta Chełm. W ramach realizacji programu prowadzono następujące działania ; a) przeprowadzenie akcji informacyjno – promocyjnej wśród pacjentów MSP ZOZ i pacjentów n zoz-ów na terenie Chełma b) przeprowadzenie postępowania na wyłonienie dostawcy szczepionki, c) przeprowadzenie akcji wykonania szczepień ochronnych wraz rozdawnic- twem ulotek. Założony termin realizacji programu to okres od zawarcia umowy do końca grudnia 2013 r. Akcja szczepień została rozpoczęta w dniu 19 sierpnia 2013 r. Z uwagi na bardzo duże zainteresowanie szczepieniami, w Przychodni nr 2 przy ul. Połanieckiej akcja została zakończona 30 sierpnia, a w Przychodni nr 1 przy ul. Wołyńskiej ostatnie szczepienie wykonano 2 października 2013 r. Wskazuje to na ogromne potrzeby w zakresie bezpłatnych szczepień. Założeniem programu było zaszczepienie 205 dzieci. Pierwotny szacowany koszt uczestnictwa 1 dziecka w programie określony został w wysokości 243,00 zł. Założono również, że liczba dzieci objętych programem może ulec zmianie, w zależności od uzyskanej ceny zakupu szczepionki. Na potrzeby realizacji powyższego programu zakupiono szczepionkę Prevenar firmy Wyeth. Dokonując zakupu przeprowadzono postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego. Najkorzystniejszą ofertę zaproponowała firma Profarm PS spółka z o.o. ul. Słoneczna 96, 05-500 Stara Iwiczna. Umowę na dostawy szczepionek do celów realizacji programu zawarto w dniu 7 sierpnia 2013 r. Cena jednostkowa szczepionki 214,33 zł brutto Z uwagi na oszczędności przetargowe zwiększono liczbę dzieci objętych szczepieniami do łącznej liczby 218 osób. Struktura wiekowa dzieci zaszczepionych w edycji 2013 r. przedstawia się następująco: − 84 dzieci urodzonych w roku 2009, − 134 dzieci urodzonych w roku 2010. Zakończenie Sloganem jest stwierdzenie, że profilaktyka jest najtańszą i najlepszą formułą dbania o zdrowie. Prowadzona od wielu lat działalność Miejskiego Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w tym zakresie, ukierunkowana nie tylko na profilaktykę, ale również na wczesne wykrywanie niektórych schorzeń, wyraźnie pokazuje zasadność tego rodzaju działalności. Corocznie wykrywane nowe zachorowania nowotworowe czy gruźlicze dają szansę na podjęcie leczenia i powrót do zdrowia wielu osobom. Fakty te oraz ogromne zainteresowanie społeczeństwa Chełma przy niskich nakładach na zdrowie publiczne, a w szczególności na profilaktykę, realizowaną w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego uzasadniają potrzebę kontynuacji prowadzonych działań profilaktycznych w następnych latach. Dyrektor Miejskiego Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej /-/ lek. med. Lech Błazucki