Komentowanie na studenckich portalach społecznościowych

Bożena T. Jarosz
[email protected]
Katedra Technologii i Mediów Edukacyjnych
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN
Kraków
Komentowanie na studenckich portalach społecznościowych
– potrzeba i kultura wypowiedzi
Komentowanie w Internecie
Komentowanie w globalnej Sieci [http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_moderacji,
2009] występuje powszechnie na stronach typu internetowe forum dyskusyjne, blog czy
portal społecznościowy, gazeta lub inna strona umożliwiająca publikację artykułów, a nawet
– chociaż w znacznie mniejszym stopniu – w obrębie klasycznych witryn WWW, w których
statyka przeważa nad dynamiką. Komentowanie możliwe jest dzięki zastosowaniu
specjalnych technik, oferujących czytelnikowi interakcję. Komentarze wpisuje się w okienku
edycyjnym formularza i wprowadza przyciskiem. Technicznie umożliwiają to, np. skrypty php
czy javascript.
W zależności od rodzaju usługi komentowaniu podlegają różne formy sieciowej
aktywności. Komentowanie jest sposobem na publiczne wyrażanie opinii związanych
z pewnym głównym obiektem tekstowym, wizualnym lub muzycznym, umieszczonym
w sieci. Obiektami tymi mogą być, np. tematy zapoczątkowane na forach, notki, artykuły
i wszelka twórczość, ale także wizerunki internautów reprezentowane przez profile tekstowe
i fotograficzne, nicknamy i awatary, a nawet zdarzenia i zjawiska powszechnie znane
w danym kręgu (np. zdarzenie klasowe lub postać nauczyciela).
Szczególnym rodzajem usługi internetowej jest forum, gdzie najczęściej dochodzi do
ilościowej, jakościowej czy strukturalnej równowagi pomiędzy pierwszą wiadomością, która
ma zainicjować dyskusję na dany temat, a następującymi po niej komentarzami. Wszystkie
wiadomości określa się mianem wpisów lub postów, natomiast wiadomość otwierającą
dyskusję nazywamy właśnie tematem, a także wątkiem lub topikiem.
Regulaminy komentowania i moderowanie
Obecnie zasady komentowania w Sieci regulują różne mechanizmy mniej lub
bardziej sformalizowane. Podstawę do oceny i wartościowania komentarzy stanowi
netykieta – enigmatyczne określenie reguł przyzwoitego zachowania się w Sieci, przy czym
same reguły nie zostały dotychczas skodyfikowane [http://pl.wikipedia.org/wiki/Netykieta,
2009]. Na poszczególnych stronach ich właściciele lub administratorzy mogą dodatkowo –
uściślając netykietę – przedstawić własny zbiór zasad czynnego korzystania ze strony.
W nielicznych tylko przypadkach na stronach pojawiają się przykłady dbałości o poprawną
polszczyznę. Mogą one przybrać postać ogólnej zachęty, jak np. akcja umieszczania linku,
pod którym można znaleźć następującą informację: Proponuję Wam akcję sprzeciwu wobec
ludziom anty-gramatycznym! Jeżeli piszesz poprawnie gramatycznie posty, robisz
11
minimalnie mało błędów, nie lubisz anty-ortografii... wklej ten kod do swojego podpisu:
[omgwtf, 2008]
Piszę poprawnie po polsku
Mogą mieć też formę porady bądź zalecenia. I tak na jednym z forów autor wątku radzi
m.in.: Poprawna ortografia, nie jest niczym wymaganym, ale poprawna pisownia, jest
pewnego rodzaju wyrazem szacunku dla innych forumowiczów, jeśli jesteś dyslektykiem
używaj programów, które automatycznie poprawiają błędy (to o ortografij powinno być
w regulaminie, bo jeśli zobaczycie, posty to co drugi ma błedy typu wieże (jako wiara)
i wierza (jako wieża), o niby nic a kłuje w oko oraz Nie pisz grubą literą, ponieważ uważa się
to za krzyk, a to niekultularne. (chyba, że akurat wypada, to do posta) [Richec, 2009].
Zdarza się także, że wymagania związane z kulturą komentowania oraz poprawnością
merytoryczną i stylistyczną przybierają formę kategorycznych nakazów, których złamanie
zagrożone jest usunięciem postu. Przykładem mogą tu być fragmenty trzech regulaminów:
1. regulaminu pochodzącego z profesjonalnej strony osnews.pl:
Moderatorzy dyskusji mają prawo usunąć dany komentarz (...) z następujących powodów:
komentarz jest wulgarny; komentarz nic nie wnosi do dyskusji (np. “Hurra”, “Eee tam”, “Ale
super!”); poziom merytoryczny komentarza jest bardzo niski; komentarz zawiera
nieakceptowalną liczbę błędów ortograficznych, stylistycznych lub rzeczowych [Regulamin
komentowania, 2009],
2. regulaminu osoby prywatnej, prowadzącej bloga:
Komentarz może zostać usunięty, gdy (m.in.) jest wulgarny, obraźliwy, prowokuje do kłótni,
jest bezwartościowy (”Ale fajnie!”, “Super!”, “Żal.pl”) lub też poziom merytoryczny
komentarza jest bardzo niski [Płoński, 2009] oraz
3. regulaminu umieszczonego przez moderatora na forum społeczności uczniowskiej Cogito
poświęconym twórczości własnej:
• Przestrzegaj zasad ortografii, interpunkcji i gramatyki.
• Nawet jeżeli jesteś niewychowany, udawaj ,że wychowany jesteś (czyli nie obrażaj
innych, nie używaj wulgaryzmów ... traktuj innych tak, jakbyś sam chciał być
traktowany)
• Obowiązuje zakaz pisania postów o treści " lol", "?", "..ekhm.." itp itd itt
• Posty nic nie wnoszące do dyskusji, rozmowy (czyt. "zgadzam się", "też tak myślę")
będą kasowane.
• Nie używaj "języka blogowego" , np "jush", pisania falą , np. "EiHrA" – w skrócie –
dbamy o czystość języka polskiego.
• Pamiętaj,że używanie WIELKICH LITER będzie odebrane jako krzyk [thebill, 2009].
Cytaty pochodzące z regulaminów celowo przytoczyłam w niezmienionej wersji, aby
zobrazować, jak w kilku przypadkach dalekie od interpunkcyjnej i stylistycznej elegancji są
porady napisane w trosce o poprawność językową wpisów.
Jeżeli na stronie istnieje techniczna możliwość rejestracji użytkowników, to
w procesie rejestracji obowiązuje akceptacja regulaminu. W przypadku witryn, w których
komentarze mogą dopisywać także niezarejestrowani użytkownicy, czyli goście – ich także
zwyczajowo obowiązuje netykieta ujęta w regulaminie.
12
Poniżej dokonam wybiórczej analizy kilku polskich lub polskojęzycznych portali
studenckich pod kątem możliwości wpisywania komentarzy pod artykułami, blogami lub na
forum oraz przedstawię wybrane fragmenty regulaminów, regulujące zasady komentowania.
Portal „dla studenta” nie posiada forum, jednakże każdy może dokonać wpisu
w wybranych miejscach, m.in. komentować artykuły. Zamiast regulaminu widnieje
informacja, że redakcja (...) zastrzega sobie prawo do redagowania, skracania bądź
usuwania komentarzy zawierających treści zabronione przez prawo, uznawane za
obraźliwie lub naruszające zasady współżycia społecznego.
Forum „studentów z prawdziwego zdarzenia” na portalu „e-studenci”, na którym
w maju 2009 r. zarejestrowano 49 spośród wszystkich 96 użytkowników portalu, zawiera
specjalny dział pod nazwą „Reguły”, pod którym jednakże jak dotąd (czyli w maju) nie było
wpisanych żadnych reguł. Prawo komentowania posiadają jedynie zarejestrowani
użytkownicy.
Portal „eStudent” oferuje trzy główne działy, podane w zaskakującej kolejności
(„imprezy, nauka, praca czyli codzienne życie studenta”). Ta kolejność świadczy
o narzuconej przez właścicieli portalu tematyce – zasadniczym celem spotkań studiujących
internautów powinna być rozrywka, a dopiero na dalszym miejscu te wartości, dla których
użytkownicy trafili na studia. Regulamin serwisu informuje, m.in. o tym, że za działania
naruszające Regulamin przez Użytkownika będzie uznane (m.in.) naruszanie zasad
Netykiety oraz przestrzega, że osoby zamieszczające w Serwisie zdjęcia lub wypowiedzi
naruszające prawo lub chronione prawem dobra osób trzecich mogą ponieść z tego tytułu
odpowiedzialność karną lub cywilną. Także w przypadku tego portalu komentarze mogą
zamieszczać wyłącznie użytkownicy zarejestrowani.
Regulamin serwisu „eurostudent” zawiera oddzielny rozdział dotyczący wyrażania
opinii związanych z publikowanymi artykułami, w którym nie dopuszcza się umieszczania
w komentarzach treści, m.in. sprzecznych z prawem, uznanych powszechnie za naganne
moralnie, społecznie niewłaściwe, szkalujących osoby publiczne i prywatne, obrażających
inne osoby, które wyraziły opinie czy też wulgaryzmów. W części regulaminu poświęconej
forum dodatkowo odnaleźć można zapis zalecający przestrzegania ogólnie przyjętej
netykiety oraz zakazujący, m.in. stosowania treści obraźliwych. Redakcja zastrzega sobie
prawo ingerencji w treść publikowanych postów z usunięciem komentarza, postu lub nawet
konta użytkownika włącznie. Komentować artykuły mogą wszyscy internauci – także
niezarejestrowani.
Portal „studentnews” jest głównie serwisem informacyjnym. Nie posiada forum.
Artykuły mogą komentować nawet niezarejestrowani goście, natomiast na stronie nie
znalazłam regulaminu komentowania.
Korzystanie z portalu „students” możliwe jest na trzech poziomach dostępu:
dla osób niezarejestrowanych oraz dla zarejestrowanych użytkowników lub studentów
z potwierdzonym formalnie statusem. Warunkiem komentowania jest rejestracja w serwisie.
W regulaminie, oprócz odwołania się do zasad powszechnie obowiązującej netykiety
oraz prawa autorskiego, wyszczególniono m.in. w części „Sposób korzystania przez
Użytkowników z Serwisu” zalecenie powstrzymywania się od publikacji wypowiedzi
pisanych w większości wielkimi literami, mających na celu wywoływanie konfliktu czy też
13
naruszających dobra osobiste innych (...) poprzez ich obrażanie, pomawianie lub
znieważanie. W części „Treści oraz materiały zamieszczane przez Użytkowników”
w zakresie kultury komentowania odnalazłam ponadto zakaz publikowania treści
nagannych, w tym: wulgarnych, obscenicznych (...), sprzecznych z powszechnie
akceptowanymi normami obyczajowymi, zawierających treści pornograficzne,
propagujących lub pochwalających przemoc, nienawiść rasową lub religijną, faszyzm,
komunizm, nazizm.
Analiza istniejących regulaminów oraz reguł komentowania i dokonywania wpisów
dowodzi, że główny nacisk położono na ochronę użytkownika przed treściami niezgodnymi
z prawem. Niedozwolone jest więc narażanie innych użytkowników na jakiekolwiek sytuacje
naruszające ich dobra osobiste, a także wywołujące odczucia dyskomfortu (związanego np.
z czytaniem wulgaryzmów czy tekstów „wykrzyczanych” wielkimi literami). Nie pojawia się
jednakże nigdzie – nawet w postaci ogólnej porady czy też zachęty – kwestia dbałości
o poprawność językową wypowiedzi, minimalizację literowych pomyłek oraz używanie
polskich znaków diakrytycznych.
Czy istnieje powszechna potrzeba komentowania i uzyskiwania komentarzy
pod własnym wpisem?
Zdaniem dr. A. Urbańskiego wypowiadanie się na forach, komentowanie artykułów
czy prowadzenie własnego bloga to najbardziej dostępne formy aktywności w sieci
[Kowalska, 2009]. Oczywiście, najprostszą formą aktywności zapewne jest komentarz.
Stanowi on kontynuację lub polemikę z cudzym wpisem, który pojawił się w sieci wcześniej
i zawiera pewien intelektualny „zaczyn” dla kolejnych czytelników. Komentarz nie wymaga
takiej kreatywności, jaką musi dysponować osoba prowadząca bloga, często nie wymaga
też pomysłowości, którą dysponują osoby rozpoczynające bulwersujące, kontrowersyjne
wątki na forum. Dlatego też wydaje się, że często czytane artykuły i wpisy powinny zawierać
także proporcjonalnie dużą liczbę komentarzy, i to komentarzy treściowo istotnych,
zawierających konstruktywną polemikę z autorem bądź też ciekawie uzasadniających
zgodność poglądów. Zdecydowałam się sprawdzić, czy zasada „ilościowa” tyczy
obserwowanych przeze mnie serwisów studenckich.
Na portalu „e-studenci” 9 maja 2009 (sobota po południu) witrynę przeglądało
ok. 700 osób, w tym pojedyncze osoby zarejestrowane. Wśród najczęściej czytanych
artykułów 9 maja artykuł Love Message Service otrzymał 3 komentarze, pod artykułem
Kwestia męskiego honoru? znalazłam 4 komentarze, natomiast Pan Jezus już się zbliża, już
puka do mych drzwi, pobiegnę Go przywitać, w Jego ręce laptop lśni... – zaledwie dwa,
w tym jeden to odpowiedź autora na uprzedni post czytelnika. Na forum tegoż portalu
przejrzałam dwa działy tematycznie związane ze studiami: „Oceń studia” oraz „Wykładowcy,
ćwiczeniowcy”. Tytuły działów sugerowały, że mogą one wzbudzić znaczne zainteresowanie
studentów. Niestety, odnalazłam tam znikomą liczbę postów.
W serwisie „eStudent” w dniu 9 maja 2009 pod żadnym z 10 artykułów w kategorii
„Aktualności” z okresu 16-23 kwietnia nie było komentarzy. Wśród najczęściej czytanych
pod artykułem Dziewczyny kalendarz Fujifilm 2009 przeczytanym 1585 razy widnieje tylko
jeden komentarz o „niebanalnej” treści „Ładne :)”. Wiele innych „top artykułów”, m.in.
14
uzupełnione filmami Efekt Lucyfera (czytany 1580 razy) czy W Kongo co minutę umiera
jedno dziecko! (czytany 1571 razy) nie zostało skomentowanych.
Forum portalu „eurostudent” w dniu 7 czerwca 2009 zawierało 4913 wiadomości,
przy 5385 zarejestrowanych użytkownikach. Pomimo tak imponujących danych w badanym
przeze mnie dziale Studenci – rozmowy o życiu studenckim spośród 141 tematów
zdecydowana większość pozostała bez komentarzy, pod wieloma widniało zaledwie po kilka
wpisów. Przodujące w liczbie komentarzy były, niestety, tematy dotyczące pisania prac
dyplomowych. Tytuły www.dyplomowe.com.pl, Prace oraz pisanie prac na zamówienie
uzyskały łącznie otrzymały 256 wpisów, najczęściej zawierających uwagi i porady stosowne
do tematu. Inny popularny temat to Niedługo wakacje (174 wpisy).
„Studentnews” jest serwisem o charakterze zdecydowanie informacyjnym, chociaż
wśród przeważającej liczby notek informacyjnych zdarzają się dłuższe artykuły,
zachęcające treścią do komentowania. W dniu 9 maja br. na 10 pierwszych artykułów
umieszczonych w czołówce serwisu w dwóch działach: „Studia” oraz „Sesja” napisano tylko
jeden dowcipny komentarz.
Na międzynarodowym portalu „students” w połowie maja 2009 zarejestrowanych
było ponad 77 tys. kobiet i 60 tys. mężczyzn. Nie udało mi się – niestety – w prosty
technicznie sposób wyselekcjonować użytkowników polskojęzycznej części serwisu. Portal
nie posiada forum w tradycyjnej formie, a podstawę aktywności stanowią grupy i blogi.
Grupy są reprezentowane przez znikomą liczbę członków – najliczniejszą, zaledwie
11-osobową grupę tworzą miłośnicy książek. Blogi zaś prezentowane są raczej w formie
kolejnych postów od różnych użytkowników, uszeregowanych według daty umieszczenia
na stronie. Dodatkowo użytkownik ma dostęp do listy blogów najczęściej czytanych
i najchętniej komentowanych. Łatwo przewidzieć, że część tytułów na obu top-listach
powtarza się – kolejno na trzech pierwszych pozycjach list były wymienione identyczne
wpisy. W momencie badania w dniu 22 maja 2009 na pierwszej pozycji wpis o tytule
big pozytyw ciąg dalszy przeczytany 267 razy otrzymał 33 komentarze (komentowało
17 użytkowników). Na dwóch dalszych miejscach komentarzy było ponad 20. Komentarze
tutaj mają zupełnie inny charakter niż pod artykułami – łatwo zauważyć, że komentujący
stanowią raczej zamkniętą społeczność.
Komentowanie na studenckich portalach społecznościowych – rozważania
jakościowe
Zjawisko komentowania wybrałam jako przedmiot odrębnych badań z kilku przyczyn.
Komentowania nie można w sposób jednoznaczny porównywać z pierwszym wpisem
inicjującym na forum nowy wątek, ani też z notką na blogu czy z artykułem. Jak już
wspomniałam, nie wymaga on takiej kreatywności autora, pomysłowości czy zdolności
obserwacji, jak notki. Ponadto komentarze nie obligują użytkownika do polemiki z innymi
komentującymi. Mogą być przejawem jednorazowej, spontanicznej aktywności wpisującego,
której w obrębie danego wątku nie będzie on nigdy później kontynuował. Komentarze mogą
być także impulsywną, nieprzemyślaną i niezaplanowaną reakcją czytelnika na poprzednie
wpisy szczególnie wówczas, gdy wpisującego nie obowiązuje rejestracja i logowanie, czyli
występuje w serwisie ze statusem gościa. Zapewne właśnie w takich sytuacjach dochodzi
15
do pewnych zjawisk, o których napisała Marta Klimowicz, która wzięła udział w projekcie
Technoblog. Zauważyła ona bowiem, iż komentarze, jakie tam się pojawiają w sporej
mierze dotyczą raczej kompleksów i frustracji komentujących, niepomiernie rzadko
odnosząc się do meritum tekstu, a także stwierdziła małą obecność rzeczowej,
merytorycznej dyskusji [Klimowicz, 2009a]. Nieco szerszą próbę wyjaśnienia przyczyn
agresywności i wulgarności w anonimowych komentarzach autorka podjęła w wywiadzie
z Jackiem Antczakiem [Klimowicz, 2009b]. Zapewne rzadko zdarzają się internauci, którzy
z pewną dozą samokrytycyzmu starają się unikać byle jakiego komentowania – podobnie
jak autor następujących stwierdzeń: próbowałem pisać krótkie lub dłuższe komentarze na
blogach, ale dałem za wygraną, bo doszedłem do wniosku, że nie potrafię wysłowić się w tej
zwięzłej formie. (...) Mam zwyczaj czytania komentarzy pod każdym ciekawym lub mniej
interesującym mnie wpisem i wpadam w niemy podziw nad tym, co tam piszą komentatorzy
[stefan, 2009].
Z komentowaniem wiąże się także pewna cecha, immanentnie wynikająca
z technicznej struktury komentowanej strony. Komentarze stanowią rodzaj „twórczości
zbiorowej”, narastającej w sposób praktycznie nieograniczony. Szczególnie bulwersujący
post może spowodować lawinę dalszych wpisów. Budowa niektórych serwisów umożliwia
ponadto dołączanie wpisów w sposób hierarchiczny. Oznacza to, że w krótkim czasie
początkowy temat wraz z komentarzami rozrasta się do rozmiarów sporej książki. Od
czytelnika, zamierzającego umieścić kolejny komentarz powinno się wymagać uważnego
przeczytania wcześniejszych wpisów, aby uniknął on nużącego powtarzania argumentów,
których użyli jego poprzednicy. Niestety, w przypadku obszernych, rozbudowanych „drzew”
z komentarzami należy się spodziewać pobieżnego przeglądania treści przez kolejne
komentujące osoby i wówczas powielanie tych treści jest nieuniknione.
Jednym z zaleceń netykiety jest zwięzłość. To zalecenie wydaje się oczywiste
właśnie w przypadku komentarzy, szczególnie w sytuacji szybko rozrastającego się drzewa
wpisów. Na wymienionych przeze mnie portalach w zasadzie jest ono przestrzegane.
Rozwlekłe komentarze występują nielicznie, można także zaobserwować tendencję
przeciwną – zwięzłość wypowiedzi sprowadzona bywa do jednego emotikonu. Ponadto,
moim zdaniem krytykowane często odtwórcze użycie skrótów, emotikonów oraz akronimów
w charakterze środków wyrazu, wydaje się rozwiązaniem właściwym, gdy występują
w umiarkowanej ilości, szczególnie w przypadku komentowania. Pozwalają one w lapidarny
sposób zabarwić emocjonalnie własną wypowiedź, unikając niepotrzebnych rozwlekłości.
Na licznie odwiedzanym przez gości portalu „e-studenci” spośród 9 komentarzy pod
trzema najchętniej czytanymi (i wymienionymi powyżej) artykułami cztery komentarze
napisane są pełnymi, rozbudowanymi zdaniami, poprawnymi stylistycznie, gramatycznie
i ortograficznie. Pod względem merytorycznym wypowiedzi są trafne i ciekawe. W dwóch
kolejnych – wypowiedzi skonstruowane są nieco chaotycznie, jednak w obu widać chęć
wyrażenia własnej opinii. Trzy inne komentarze są, niestety, bardzo zdawkowe, ograniczone
głównie do emotikonów i mało wybredne pod względem treści. Jakość merytoryczna
i stylistyczna wypowiedzi rozkłada się więc niemal równomiernie.
W serwisie „students” zauważyłam dużą aktywność zarejestrowanych użytkowników.
Komentujący skupiają się głównie wokół notek blogowych i wewnętrznych artykułów (a więc
16
artykułów autorstwa użytkowników portalu) i – jak wynika z moich obserwacji – stanowią oni
zamknięte, w pewien sposób znające się kręgi. Komentarzy jest wiele, lecz ich poziom bywa
bardzo nierówny – w zależności od tematyki. Te same osoby potrafią wypowiadać się
w ciekawy merytorycznie i poprawny językowo sposób, np. na tematy polityczne, natomiast
tematyka towarzyska obfituje w krótkie wpisy nic nie wnoszące treściowo do dyskusji,
banalne, zdawkowe i często okraszone zbyt dużą liczbą emotikonów. Przeważająca
większość komentarzy napisana jest pełnymi zdaniami, z dbałością o interpunkcję. Około
połowa użytkowników używa w komentarzach polskich znaków diakrytycznych.
Sporadycznie zdarzają się błędy ortograficzne (bierząco, wymażony, nażekać).
Jak wynika z analizy wybranych artykułów i innych wpisów pod kątem liczby
komentarzy, której dokonałam w poprzednim rozdziale, liczba ta jest znikoma w porównaniu
z artykułami na popularnych portalach ogólnopolskich. Ponadto zauważyć można ogromne
różnice w liczbie czytających i komentujących. Prawdopodobnym wytłumaczeniem jest fakt,
że na większości portali prawo komentowania udziela się wyłącznie zarejestrowanym
użytkownikom. Użytkownicy – studenci często zamiast anonimowego nicka i awatara
ujawniają swoje imiona, fotografie, a nawet pełne dane personalne. W takiej sytuacji wydaje
się oczywiste, że każda osoba unika niedbałości i dodaje komentarz przemyślany, którego
nie będzie się wstydzić zarówno w kręgu użytkowników, jak też przed postronnymi
czytelnikami serwisu. Dokładniejsze obserwacje komentarzy w wymienionych serwisach,
a szczególnie w tych o dużej aktywności zarejestrowanych użytkowników („e-studenci”
i „students”) dowodzą zdecydowanie wyższej kultury komentowania niż ta, z którą
internauta styka się na najpopularniejszych polskich portalach ogólnotematycznych.
Literatura
http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_moderacji [dostęp 2.05.2009]
http://pl.wikipedia.org/wiki/Netykieta [dostęp 2.05.2009]
Klimowicz M.: Komentowanie – między dyskusją a kompleksami.
http://klimowicz.blox.pl/2007/11/Komentowanie-miedzy-dyskusja-a-kompleksami.html
[dostęp 9.06.2009]
Klimowicz M.: Wszyscy będziemy internautami.
http://www.polskatimes.pl/gazetawroclawska/opinie/89694,wszyscy-bedziemyinternautami,id,t.html#material [dostęp 9.06.2009]
Kowalska E.: Student w Sieci. http://www.eurostudent.pl/
Student-w-sieci,artykul,620,artykuly.html [dostęp 11.05.2009]
omgwtf: Piszę poprawnie po polsku! http://forum.pcformat.pl/showthread.php?tid=53476
[dostęp 2.05.2009]
Richec P.: Porady: Jak pisać posty i zakładać wątki? http://www.forum-fallout3.net/poradyjak-pisac-posty-i-zakladac-watki-t-1129.html [dostęp 15.04.2009]
Płoński M.: Regulamin komentowania. http://blog.plo.net.pl/about/regulamin-komentowania/
[dostęp 6.05.2009]
Regulamin komentowania. http://osnews.pl/regulamin-komentowania/ [dostęp 11.05.2009]
17
stefan: Komentowanie Blogowej Kukułki. http://znaleziska.wordpress.com/2009/02/07/ 284komentowanie-blogowej-kukulki/ [dostęp 9.06.2009]
thebill: Regulamin oraz zasady poprawnego komentowania.
http://www.cogito.com.pl/forum/index.php?topic=15292.0 [dostęp 2.05.2009]
Adresy badanych portali
http://krakow.dlastudenta.pl
http://e-studenci.pl/
http://www.estudent.pl
http://www.eurostudent.pl/
http://www.studentnews.pl
http://www.students.pl
Adresy badanych stron www na portalach
http://www.estudent.pl/post/dziewczyny-kalendarz-fujifilm-2009 [dostęp 9.05.2009]
http://www.estudent.pl/post/efekt-lucyfera [dostęp 9.05.2009]
http://www.estudent.pl/post/w-kongo-co-minute-umiera-jedno-dziecko [dostęp 9.05.2009]
http://e-studenci.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=127:kwestia-mskiegohonoru&catid=34:spoeczenstwo&Itemid=70 [dostęp 9.05.2009]
http://e-studenci.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=121:love-messageservice&catid=34:spoeczenstwo&Itemid=70 [dostęp 9.05.2009]
http://e-studenci.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=229:pan-jezus-ju-sizblia-ju-puka-do-mych-drzwi-pobiegn-go-przywita-w-jego-rce-laptop-lni&catid=39:Jurek
[dostęp 9.05.2009]
http://www.students.pl/spolecznosc/blog/post/24909/big-pozytyw-ciagdalszy/trackrss/pager:2 [dostęp 22.05.2009]
http://www.students.pl/wokol-studiow/kultura/details/25531/EUROpraWYBORY-nastudentspl/pager:1 [dostęp 7.06.2009]
http://www.eurostudent.pl/Studenci,kategoria,28,forum-dyskusyjne.html?
title=Studenci&c=28&p=0 [dostęp 7.06.2009]
18