FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 60
AN­T RO­P O­M O­T O­R Y­K A
2012
STAN BIOLOGICZNY STUDENTÓW I STUDENTEK
AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
NA TLE OGÓŁU MŁODYCH OSÓB DOROSŁYCH
STUDIUJĄCYCH W NAJWIĘKSZYCH PAŃSTWOWYCH
UCZELNIACH KRAKOWA
BIOLOGICAL STATE OF the STUDENTS
at the UNIVERSITY SCHOOL OF PHYSICAL EDUCATION
ON THE BACKGROUND OF THE WHOLE
OF YOUNG ADULTS STUDYING IN BIGGEST
STATE UNIVERSITIES OF KRAKOW
Urszula Pasiut*
* dr, Instytut Fizjologii Człowieka, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie
Słowa kluczowe: studenci, cechy somatyczne, skład ciała, aktywność fizyczna, efekt selekcji
Key words: students, somatic traits, body composition, physical activity, sports selection
– 111 –
-
-
-
Wprowadzenie. Rozwój biologiczny i sprawność fizyczna człowieka jest od lat jednym z ważniejszych obszarów badawczych. Badania antropometryczne są integralną częścią populacyjnych badań przesiewowych.
Wyniki pomiarów oraz wskaźniki konstruowane na podstawie przeprowadzonych pomiarów bezpośrednich,
dostarczają informacji na temat struktury ciała osobników, stanowiąc podstawę oceny stanu biologicznego
populacji. W Polsce obraz trendu zmian zachodzących na przestrzeni dziesięcioleci nie jest jednorodny, a wyniki
badań przeprowadzonych na różnych próbach populacyjnych nie są jednoznaczne. Kwestią stale aktualną pozostaje zatem śledzenie i analizowanie obserwowanych zmian w stanie biologicznym populacji w odniesieniu do
zmieniających się warunków życia człowieka, w tym zmieniającego się środowiska społeczno-ekonomicznego.
Cel badań. Aktualna ocena kondycji biologicznej kobiet i mężczyzn studiujących w AWF w odniesieniu do
poziomu cech somatycznych populacji młodych osób dorosłych studiujących w Krakowie.
Materiał i metody. Analizowano zróżnicowanie cech somatycznych oraz wskaźników antropometrycznych
opisujących skład ciała i rodzaj dystrybucji tłuszczu w ustroju. Obliczono podstawowe charakterystyki liczbowe. Zmienne odbiegające rozkładem od normalnego poddano logarytmicznej transformacji. Zróżnicowanie
somatyczne pomiędzy osobami studiującymi w AWF i ogółem młodzieży akademickiej (UJ, UE, UP, UR, PK,
AGH) zobrazowano graficznie za pomocą profili morfologicznych posługując się wskaźnikami unormowanymi.
Istotność różnic międzygrupowych oceniono testem t-Studenta dla niehomogennych wariancji.
Wyniki badań. Na tle próby badanych kobiet studentki AWF są wyższe, wyróżniają się lepszym umięśnieniem, większą masą ciała oraz istotnie większym wskaźnikiem beztłuszczowej masy ciała. Studenci z AWF na
tle średnich badanej próby mężczyzn, mają niższe wielkości analizowanych cech somatycznych, przy braku
różnic międzygrupowych w poziomie wskaźnika beztłuszczowej masy ciała. Znamienne jest, że osoby z AWF
cechują się istotnie mniejszym otłuszczeniem ciała w porównaniu do badanej próby ogółu kobiet i mężczyzn.
-
STRESZCZENIE • SUMMARY Urszula Pasiut
Pod względem wskaźników: FFM, BMI oraz wysokości i masy ciała występujące różnice międzygrupowe są
odmienne u kobiet i mężczyzn.
Wnioski. Przedstawione w pracy wyniki badań własnych, oparte na losowej próbie o dużej liczebności,
wydają się potwierdzać związki budowy ciała z cechami funkcjonalnymi osób studiujących w AWF w kierunku
lepszego ich rozwoju fizycznego. Wydaje się, że jest to wynik oddziaływania czynnika selekcyjnego, a także
różnic w sferze stylu życia badanych, a zwłaszcza w poziomie aktywności fizycznej związanej z profilem kształcenia i konkretnym programem studiów w AWF.
Introduction. The issues concerning biological development and physical fitness of a human being are among
the most important research areas these years. Anthropometric research forms an integral part of population
screening. The results and indicators, constructed on the basis of direct measurements being conducted, provide
useful information about the body structure of examined subjects, framing at the same time the underpinnings
for the evaluation of the biological condition of the measured population. General representation of changes in
trends in Poland, covering decades, seems to be incoherent, and the results of studies carried out on different
samples are ambiguous. Thus, our current aim is to track and analyze changes in biological condition of populations from the perspective of living and socio-economic conditions.
Aim of the study. The aim of the study was to assess the current biological condition of men and women,
the students at the University School of Physical Education, in relation to the level of somatic traits of population
of young adults studying in Krakow.
Material and methods. The differences in somatic and anthropometric indicators, describing the body built
and the type of fat distribution in the body, were calculated. Variable deviating from normal distribution were
subjected to logarithmic transformation. Somatic differences between the students at the University School of
Physical Education and university students in general (JU, CUE, PU, UA, CUT, UST) were illustrated graphically by
using morphological profiles with the help of standardized indicators. The significance level of group differences
was evaluated by the Student’s t-test for inhomogeneous variables.
Results. Compared on the background of average female sample, the University School of Physical Education
female students were characterized by better developed muscle structure, bigger body weight and significantly
higher index of fat free mass, whereas male students contrasted with average male subjects were characterized
by lower volume of the analyzed somatic traits with the lack of intergroup differences in fat free mass. It is typical that the participants from the University School of Physical Education were characterized by the significantly
lower fat tissue in their bodies.
Conclusions. The results presented in the study, based on a random sample of a large number of participants,
seem to confirm the relationship of body built with the functional characteristics of the University School of Physical Education students in the direction of their better physical development. It seems that this is caused by the
impact of a selective factor and obvious differences in the area of examined lifestyle and particularly in the level
of physical activity associated with the profile of education and specific program of studies.
-
-
-
-
-
Wprowadzenie
Rozwój biologiczny, w tym sprawność fizyczna człowieka,
jest od lat jednym z ważniejszych obszarów badawczych.
Badania antropometryczne są integralną częścią populacyjnych badań przesiewowych. Wyniki pomiarów oraz
wskaźniki konstruowane na podstawie przeprowadzonych pomiarów bezpośrednich, dostarczają informacji
na temat struktury ciała osobników, stanowiąc jeden
z aspektów oceny stanu biologicznego populacji.
W dorobku polskich badaczy istotne miejsce w tym
obszarze zajmują materiały zebrane w trakcie badań
populacji młodzieży studiującej w ośrodkach, w których
prowadzi się kształcenie w zakresie wychowania fizycznego. Młodzież Akademii Wychowania Fizycznego,
z uwagi na stałość kryterium selekcji, jest uznawana za
„dobry punkt odniesienia” [1, 2, 3] zarówno dla porów-
nań międzypopulacyjnych, jak i w monitorowaniu zmian
długoterminowych zachodzących w populacji.
Historia badań ukierunkowanych na poznanie stanu
biologicznego młodzieży akademickiej w Polsce sięga
połowy dwudziestego wieku, a efekty obserwacji prowadzonych w poszczególnych ośrodkach akademickich
są dobrze udokumentowane [4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 2,
3,12,13,14,15,16,17,18,19]. Warto podkreślić, że młodzież
z Akademii Wychowania Fizycznego jest grupą podwójnie wyselekcjonowaną spośród ogółu populacji, biorąc
pod uwagę selekcję ze względu na fakt podjęcia studiów
wyższych oraz selekcję osób o odpowiednio wysokim
poziomie sprawności fizycznej w naborze na kierunek
Wychowanie Fizyczne. W konsekwencji młodzież tam
studiująca cechuje się również korzystniejszymi wielkościami parametrów morfologicznych w porównaniu do
młodzieży studiującej na innych kierunkach kształcenia
– 112 –
Stan biologiczny studentów i studentek Akademii Wychowania Fizycznego na tle ogółu młodych osób dorosłych...
[20]. Zdaniem niektórych autorów [1, 13] młodzież zaangażowana w trening fizyczny jest populacją najdoskonalszą pod względem rozwoju fizycznego, ponieważ
w rozwoju biologicznym zbliżyła się do poziomu maksymalnego wartości cech, takich jak wysokość i masa
ciała, a zwłaszcza poziom rozwoju tkanki mięśniowej.
Mleczko i Januszewski [20] przeprowadzili obszerną
metaanalizę materiałów, które pochodziły z badań różnych autorów, prowadzonych na przełomie wieków.
Wyniki analiz danych rozproszonych i obserwacje własne autorów były podstawą określenia kierunku długookresowych tendencji przemian w wielkości cech
somatycznych i poziomie sprawności motorycznej u studentów AWF. Stwierdzono dywergencję zmian w rozwoju somatycznym i motorycznym populacji. Z jednej
strony dają się zauważyć zmiany sekularne w kierunku
wysokoroślenia i smuklenia sylwetki kolejnych pokoleń,
z drugiej zaś strony brak jest spodziewanych efektów
długoterminowych w obszarze poprawy motoryki osobników. Zdaniem autorów obraz trendu zmian zachodzących na przestrzeni dziesięcioleci nie jest jednorodny,
a wyniki badań przeprowadzonych na różnych próbach
populacyjnych nie są jednoznaczne [20, 13].
Na tle przeprowadzonych rozważań kwestią stale
aktualną pozostaje śledzenie i analizowanie obserwowanych zmian w stanie biologicznym populacji w odniesieniu do zmieniających się warunków życia człowieka,
w tym zmieniającego się środowiska społeczno-ekonomicznego. Celem niniejszego opracowania jest ocena
wybranych cech i wskaźników biologicznych kobiet i mężczyzn studiujących w Akademii Wychowania Fizycznego
w Krakowie w odniesieniu do poziomu tych cech somatycznych u populacji młodych osób dorosłych legitymujących się statusem studenta krakowskich uczelni.
Materiał i metody badań
Materiał analizowany w pracy stanowią dane antropometryczne próby losowej młodych kobiet i mężczyzn studiujących w dużych państwowych uczelniach Krakowa (Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet
Ekonomiczny, Uniwersytet Pedagogiczny, Uniwersytet
Rolniczy, Akademia Górniczo-Hutnicza, Politechnika
Krakowska, Akademia Wychowania Fizycznego)
o łącznej liczebności 1660 osób. Badania zrealizowano
w ramach badań własnych, dotyczących poziomu
otłuszczenia i dystrybucji tłuszczu w świetle statusu
społeczno-ekonomicznego i stylu życia młodzieży akademickiej. Badania zostały przeprowadzone w okresie
jesiennym 2004 roku po uzyskaniu zgody kierowników
poszczególnych placówek na przeprowadzenie badań
podczas zajęć z wychowania fizycznego.
Materiał dotyczący subpopulacji AWF zbierany był
w jesieni 2004 i 2005 r. ze względu na konieczność
zgromadzenia odpowiedniej liczebności osób, tj. minimum 100 kobiet i 100 mężczyzn studiujących na semestrze III, którzy nie uprawiają sportu wyczynowo. Udział
w badaniach był dobrowolny.
Analizowaną kohortę, reprezentującą subpopulację
młodzieży akademickiej Krakowa, podzielono według
płci, a jej strukturę przedstawiono w tabeli 1. Próbę wyłoniono w drodze losowania dwustopniowego, spośród
osób realizujących III semestr studiów w trybie stacjonarnym, w liczbie co najmniej sto kobiet i stu mężczyzn
z każdej uczelni. Średni wiek badanych: 20,84, SD = 2,02.
W opracowaniu wyodrębniono osoby studiujące
na kierunku wychowanie fizyczne ze względu na specyficzne kryteria naboru na ten kierunek studiów oraz
realizowany tam program, w którym zawarte są obo-
Tabela 1. Struktura badanej próby z populacji młodzieży akademickiej Krakowa
Table 1. The structure of examined sample taken from the population of Krakow university students
Uczelnia
Kobiety
Mężczyźni
Łącznie
AWF
132
114
246
Akademia Górniczo-Hutnicza
AGH
113
132
245
Politechnika Krakowska
PK
117
123
240
Uniwersytet Jagielloński
UJ
140
101
241
Uniwersytet Ekonomiczny
UE
107
121
228
Uniwersytet Pedagogiczny
UP
128
108
236
Uniwersytet Rolniczy
UR
114
110
224
851
809
1660
-
-
-
-
-
Akademia Wychowania Fizycznego
Łącznie
– 113 –
-
-
-
-
-
Urszula Pasiut
wiązkowe zajęcia ruchowe, w ilości co najmniej dziesięciu godzin tygodniowo. Z badań wyłączono osoby
uprawiające wyczynowo różne dyscypliny sportowe.
Dokonano pomiarów antropometrycznych: wysokości
ciała (BH), masy ciała (BM), obwodów tułowia: pasa (WC)
i bioder (HC), kończyn: ramienia (AC) i uda (TC) oraz
standardowych pomiarów grubości fałdów skórno-tłuszczowych w sześciu miejscach na tułowiu i kończynach
(nad mięśniem dwugłowym ramienia – BIC, nad mięśniem trójgłowym ramienia – TRC, podłopatkowy – SSC,
nadgrzebieniowy – SIC, na brzuchu – ABD, na podudziu–
CLF). Na podstawie bezpośrednich pomiarów cech somatycznych obliczono wskaźnik względnej masy ciała
(BMI) i oszacowano skład tkankowy ustroju. Jako miarę
otłuszczenia organizmu obliczono: sumę trzech fałdów
skórno-tłuszczowych pod łopatką, nad mięśniem trójgłowym ramienia i na brzuchu (SF), procentową zawartość tkanki tłuszczowej w całkowitej masie ciała (%FAT),
masę tkanki tłuszczowej wyrażoną w kilogramach (FM)
oraz beztłuszczową masę ciała (FFM). Obliczono także
wskaźniki dystrybucji tłuszczu w organizmie: talia-biodra
(WHR), talia-udo (WTR), wskaźnik stożkowatości ciała
(CI), będący stosunkiem obwodu pasa (m) do iloczynu
wskaźnika empirycznego 0,109 i pierwiastka z masy
ciała (kg) / wysokość ciała (m). Jako miarę otłuszczenia
podskórnego obliczono sumę grubości fałdów skórno-tłuszczowych na tułowiu: pod łopatką, nad grzebieniem
biodrowym i na brzuchu (TSS), sumę grubości fałdów
skórno-tłuszczowych na kończynach: nad mięśniem dwugłowym i trójgłowym ramienia oraz na podudziu (ESS).
Obliczono również wskaźnik dystrybucji tłuszczu (TER =
TSS/ESS) będący stosunkiem sumy fałdów skórno-tłuszczowych tułowia do sumy fałdów skórno-tłuszczowych
kończyn. Pomiary przeprowadzono zgodnie z metodyką
opisaną w literaturze tematu [21, 22].
Obliczono podstawowe charakterystyki liczbowe
cech somatycznych, wskaźników poziomu otłuszczenia
i dystrybucji tkanki tłuszczowej badanej subpopulacji
akademickiej, z wyróżnieniem frakcji osób studiujących
w AWF, które zamieszczono w tabelach osobno dla
kobiet (tab. 2) i mężczyzn (tab. 3). Sprawdzono także
zgodność rozkładu danych z rozkładem normalnym
przy użyciu testu Shapiro-Wilka, w przypadku wykrycia
istotnych różnic dokonano logarytmicznej transformacji
zmiennych (BM, ESS, TSS, TER, SF, FM, FFM, WC).
Porównań wielkości cech somatycznych studentów
AWF i próby ogólnej kobiet i mężczyzn prowadzono
przy użyciu testu t-Studenta dla niehomogennych
wariancji [23], przy czym dla zmiennych o rozkładzie
odbiegającym od normalnego, analizy prowadzono na
zmiennych transformowanych. Za krytyczny przyjęto
poziom istotności p ≤ 0,05.
W celu graficznego (ryc. 1) zobrazowania występujących różnic pomiędzy cechami przedstawiono
średnie z wartości znormalizowanych obliczonych wg
wzoru: X ni =
x - xi
SDx
gdzie:Xni –wartość znormalizowana zmiennej X dla
i-tego przypadku,
X –wartość średnia zmiennej X dla uczelni niesportowych,
SDx –odchylenie standardowe zmiennej X obliczone dla uczelni niesportowych
Podejście takie umożliwia przedstawienie wartości
cech mierzonych w różnych jednostkach w ujednoliconej skali.
Omówienie wyników badań
Analiza uzyskanych wyników, po opracowaniu statystycznym (tab. 2 i 3), prowadzi do konkluzji, że obserwowane
różnice międzypłciowe w wielkościach cech somatycznych badanej próby ogółu kobiet i mężczyzn, a także
frakcji studentek i studentów AWF, są zgodne z typowym zróżnicowaniem dymorficznym w budowie ciała
u młodych osób dorosłych [22, 24, 25]. Wyższe wartości przeciętne cech somatycznych, takich, jak wysokość
i masa ciała, obwody tułowia i kończyn oraz wskaźniki
względnej masy ciała i beztłuszczowej masy ciała, charakterystyczne są dla grupy męskiej (tab. 3), a niższe
cechują kobiety (tab. 2). Wskaźniki dystrybucji tłuszczu
(WHR, WTR, TER, CI) w grupie męskiej są wyższe.
Z kolei pod względem poziomu otłuszczenia – zarówno
podskórnego, wyrażonego jako grubość fałdów skórno-tłuszczowych, jak i opisanego wskaźnikami otłuszczenia
(SF, %FAT, FM) – to kobiety wyróżniają się wyższymi
wartościami średnimi w porównaniu do grupy mężczyzn.
Poziom wszystkich analizowanych cech i wskaźników wykazywał znamienne statystycznie zróżnicowanie
międzygrupowe oprócz otłuszczenia brzucha (ABD).
Na rycinie 1 zamieszczono profile morfologiczne
studentek i studentów AWF na tle wielkości przeciętnych cech ogółu badanej próby młodych kobiet i mężczyzn studiujących w Krakowie. Równocześnie na
diagramie oznaczono cechy somatyczne różniące badanych w sposób istotny statystycznie.
Przedmiotowe różnicowanie budowy ciała frakcji
AWF na tle populacji ogólnej wykazało jednorodność
różnic u kobiet i u mężczyzn w kierunku niższych wartości większości analizowanych cech morfologicznych
– 114 –
Stan biologiczny studentów i studentek Akademii Wychowania Fizycznego na tle ogółu młodych osób dorosłych...
Tabela 2. Charakterystyki statystyczne cech somatycznych i wskaźników badanych kobiet z wyszczególnieniem próby: 1– ogólnej (N=719) oraz próby:
2– studentek AWF (N=132)
Table 2. Statistical characteristics of somatic traits and indicators of examined women including: 1 – general sample (N = 719); 2 – AWF sample (N = 132)
Cecha
Wysokość ciała (cm) BH
Masa ciała (kg) BM
Obwód pasa (cm) WC
Obwód bioder (cm) HC
Obwód ramienia (cm) AC
Obwód uda (cm) TC
BIC (mm)
TRC (mm)
SSC (mm)
ABD (mm)
SIC (mm)
CLF (mm)
BMI
SF
%FAT
FM(kg)
FFM
WHR
WTR
ESS
TSS
-
TER
średnia
SD
min
max
Me
165,19
166,49
57,89
59,22
5,77
5,81
8,20
6,87
147,70
151,80
42,60
43,00
53,10
54,00
80,60
183,20
165,10
182,00
166,00
104,40
75,10
106,10
88,90
123,00
56,80
58,10
70,00
69,50
96,10
5,43
85,50
110,00
96,50
2,40
2,04
4,47
4,03
2,37
19,00
20,40
42,00
47,00
2,50
36,20
32,00
76,00
65,50
20,00
25,40
25,50
56,40
55,85
6,60
1
70,99
6,66
2
1
2
1
2
70,18
96,67
96,34
25,53
25,72
56,70
55,95
7,00
5,70
5,96
1
2
1
2
6,10
1,76
2,00
11,00
6,00
1
2
1
2
12,06
10,50
11,66
10,17
3,66
3,10
4,79
3,24
4,40
2,00
5,00
4,90
39,80
11,00
40,00
22,00
1
14,00
6,14
4,00
44,20
2
1
2
1
2
12,30
16,20
11,59
8,49
8,16
4,18
6,91
4,20
3,04
2,45
27,40
48,40
11,60
6,00
10,40
9,60
12,30
11,80
14,50
34,00
11,00
29,00
14,40
37,79
26,77
110,70
8,00
8,00
20,91
21,14
35,00
1
21,18
2,59
2
1
2
1
2
1,94
12,24
2
1
21,34
37,73
32,97
17,59
15,32
10,39
9,15
47,50
5,80
3,40
4,80
2,70
3,80
15,42
16,73
16,70
2
1
2
1
2
1
8,59
19,60
61,60
31,60
3,53
2,92
3,43
2,36
5,33
7,90
7,96
3,37
3,79
35,61
30,68
23,17
31,50
17,41
74,76
17,26
15,39
9,82
8,97
47,06
50,07
5,43
38,79
64,66
49,70
0,73
0,72
1,25
1,26
0,05
0,05
0,08
0,09
0,58
0,63
0,83
1,08
0,97
0,92
1,57
1,73
1
27,55
7,59
11,80
88,80
2
1
2
1
2
1
2
24,76
41,86
34,06
1,52
1,39
1,10
1,08
5,85
16,20
9,88
0,41
0,32
0,06
0,06
13,60
14,30
17,60
0,65
0,69
1,12
0,90
42,00
130,70
0,73
0,72
1,25
1,25
26,40
23,80
38,00
76,40
32,40
3,67
3,25
1,73
1,34
1,45
1,36
1,41
1,08
-
-
-
-
CI
1
2
1
2
u osób studiujących wychowanie fizyczne (ryc. 1).
Charakterystyczny jest izomorfizm zróżnicowania
tkanki tłuszczowej u kobiet i mężczyzn. Znamienne
jest to, że osoby z AWF cechują się istotnie mniejszym
otłuszczeniem ciała w porównaniu do badanej próby
ogółu kobiet i mężczyzn.
– 115 –
Urszula Pasiut
Tabela 3. Charakterystyki statystyczne cech somatycznych i wskaźników badanych mężczyzn z wyszczególnieniem próby: 1– ogólnej mężczyzn (N = 695)
oraz próby: 2 – AWF (N = 114)
Table 3. Statistical characteristics of somatic traits and indicators of examined men including: 1 – general sample (N = 695); 2 – AWF sample (N = 114)
Cecha
Wysokość (cm) BH
Masa ciała (kg) BM
Obwód pasa (cm) WC
Obwód bioder (cm) HC
Obwód ramienia (cm) AC
Obwód uda (cm) TC
BIC (mm)
TRC (mm)
SSC (mm)
ABD (mm)
SIC (mm)
CLF (mm)
BMI
SF
%FAT
FM(kg)
FFM
WHR
WTR
ESS
TSS
-
TER
średnia
178,94
178,36
73,14
70,62
82,39
79,28
98,54
94,09
29,14
28,51
57,46
54,70
4,65
4,25
8,59
7,15
10,95
8,71
13,98
10,44
15,44
9,86
6,24
5,52
22,82
22,17
33,53
26,31
15,19
12,22
11,43
8,81
61,71
61,81
0,83
0,84
1,44
1,45
19,49
16,93
40,37
29,01
2,04
1,73
1,18
1,16
SD
6,21
6,79
10,43
9,58
8,60
7,50
6,07
5,61
2,97
2,79
4,82
4,51
2,03
1,41
3,18
2,75
4,62
2,67
8,62
5,27
9,30
4,95
2,53
2,05
2,84
2,52
14,82
9,55
4,53
3,42
4,93
3,36
6,79
7,35
0,05
0,06
0,09
0,10
6,83
5,37
21,32
11,94
0,64
0,46
0,07
0,07
min
158,50
163,80
51,00
52,40
64,00
66,00
82,20
83,00
18,70
22,40
46,60
47,00
2,20
1,80
3,10
1,80
3,50
4,50
3,40
1,80
4,00
2,80
2,30
2,00
16,46
17,52
11,10
13,80
4,72
5,53
2,77
3,13
44,54
47,48
0,68
0,62
1,03
1,07
7,90
7,80
14,20
13,30
0,96
1,02
0,88
0,92
max
199,00
198,50
114,00
99,00
121,00
105,00
121,00
113,20
40,00
37,00
75,70
67,00
23,00
9,00
25,00
9,00
40,00
22,00
66,70
31,00
60,00
34,00
28,60
13,80
35,65
30,85
114,00
68,20
31,32
25,01
34,23
22,96
87,78
85,28
1,11
1,04
1,82
1,73
64,00
38,60
155,20
83,20
5,75
3,40
1,53
1,35
Me
179,10
178,25
71,80
70,20
81,00
78,00
98,00
93,55
28,80
28,05
57,00
54,40
4,00
4,00
8,00
4,00
9,70
8,15
10,90
8,75
12,40
8,45
5,60
5,20
22,36
22,05
29,00
23,65
14,43
11,54
10,28
8,41
61,23
60,77
0,83
0,84
1,43
1,46
18,00
16,40
33,60
25,20
1,88
1,65
1,17
1,16
-
-
-
-
CI
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
Zaobserwowanej konwergencji zmienności tkanki
tłuszczowej towarzyszy brak paralelizmu różnic międzygrupowych w odniesieniu do płci we frakcji AWF
pod względem wskaźników FFM, BMI, WHR, WTR
oraz wysokości i masy ciała, a także niektórych mierzonych obwodów.
– 116 –
Stan biologiczny studentów
i studentek Akademii Wychowania Fizycznego na tle ogółu młodych osób dorosłych...
Studentki AWF Próba ogólna kobiet Studenci AWF Próba ogólna mężczyzn
* * * * * *
* * * * * * *
*
* * * * * * * * * * * * * * * * *
* * * * – poziom istotności różnic międzygrupowych p ≤ 0,05.
Rycina 1. Profile morfologiczne dla studentek i studentów AWF na tle próby z populacji młodzieży
Rycina 1. Profile morfologiczne
dla studentekKrakowa
i studentów AWF na tle próby populacji młodzieży akademickiej Krakowa
akademickiej
-
-
-
-
-
Figure 1. Morphological profiles of female and male students at AWF on the background of the sample taken from the population of Krakow university
* ‐ poziom istotności różnic międzygrupowych p≤0,05.
students
Przeprowadzone procedury statystyczne wykazały,
że na tle próby badanych kobiet (ryc. 1, tab. 2), studentki
AWF wyróżniają się lepszym umięśnieniem. Wartość
średnia beztłuszczowej masy ciała (FFM) u studentek
Wychowania Fizycznego, jest istotnie statystycznie
wyższa niż u kobiet badanej próby. Ponadto studentki
AWF są wyższe i mają większą masę ciała. Jakkolwiek
omawianą grupę cechują mniejsze przeciętne obwody:
pasa, bioder, uda i nieco większy obwód ramienia
oraz mniejsza wartość wskaźnika dystrybucji WHR,
to jednak różnice nie były znaczące. W odniesieniu do
wskaźnika względnej masy ciała BMI oraz wskaźnika
WTR również nie wykazano różnic międzygrupowych.
Studenci AWF wykazują natomiast bardziej jednorodny charakter zróżnicowania. Na tle średnich badanej
próby mężczyzn, mają mniejsze wielkości przeciętne
nieomal wszystkich analizowanych cech somatycznych
(ryc. 1, tab. 3). Z kolei pod względem beztłuszczowej
masy ciała studenci AWF nie różnią się od pozostałych mężczyzn. Jedynie wskaźniki dystrybucji tłuszczu
– 117 –
Urszula Pasiut
WHR oraz WTR są wyższe u studentów AWF w porównaniu do wartości średnich ogółu badanych mężczyzn.
Wielkości te jednak nie są znacząco różne.
-
-
-
-
-
Dyskusja
W pracy analizowano wielkości przeciętne cech somatycznych osób studiujących na kierunku Wychowanie
Fizyczne w odniesieniu do wielkości tych wskaźników u populacji krakowskiej młodzieży akademickiej. Zarówno badane studentki, jak i studenci AWF,
na tle ogólnej próby kobiet i mężczyzn studiujących
w Krakowie, wyróżniają się istotnie mniejszym otłuszczeniem ciała. Ponadto studentki AWF cechują się
także bardziej rozwiniętą tkanką aktywną oraz większą
masą i wysokością ciała.
Wyniki opracowań innych autorów, których zainteresowania badawcze koncentrują się na poszukiwaniu
związków pomiędzy budową ciała a cechami funkcjonalnymi osób studiujących w AWF, potwierdzają różnice
w kierunku ich lepszego rozwoju fizycznego [4, 5, 6, 7,
8, 9, 10, 2, 3, 13, 16, 20]. W interpretacji omawianego
zjawiska autorzy zwracają uwagę na istotę czynnika
selekcyjnego. Kryteria egzaminu wstępnego na studia
AWF powodują, że młodzież tam studiująca odznacza
się wysokim poziomem rozwoju motorycznego, jak
również wyższym poziomem cech somatycznych oraz
wskaźników odzwierciedlających wyższą wydolność
fizyczną niż ma to miejsce w przypadku innych profili kształcenia. Chociaż w innych badaniach Mleczko
i Mirek [26], analizując zróżnicowanie w budowie somatycznej kobiet i mężczyzn studiujących na różnych
kierunkach w AWF w Krakowie, nie potwierdzili wbrew
oczekiwaniom wyraźnych efektów selekcji sportowej
na korzyść studiujących na kierunku Wychowanie
Fizyczne.
W literaturze współczesnej po roku dwutysięcznym
mało jest doniesień na temat składu ciała osób w analogicznym do badanych studentów wieku, częściej dotyczą one młodzieży szkolnej. Jeśli wziąć pod uwagę
środowisko młodzieży akademickiej Krakowa, to już
w badaniach z lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia [4, 5] stwierdzono wyższy poziom rozwoju fizycznego pod względem wysokości, masy ciała i lepszego
umięśnienia studentek WSWF w porównaniu do studentek UJ, przy prawie jednakowym otłuszczeniu obu
grup badanych, co pozostaje w opozycji do wyników
badań współczesnych, które ujawniają zróżnicowanie
międzygrupowe właśnie w zakresie cech otłuszczenia. Dokonana w ostatniej dekadzie ubiegłego wieku
przez Piechaczka [2] typologia somatyczna studentów
AWF i Politechniki Warszawskiej wykazała różnice
w postaci wyższych wartości cech budowy ciała przy
mniejszym otłuszczeniu u osób z AWF w porównaniu
ze studiującymi w Politechnice Warszawskiej. Wynik
ten uznano za efekt specyficznych kryteriów doboru na
studia, a także za skutek systematycznego uprawiania
ćwiczeń fizycznych, stosownie do programu studiów
w AWF. Również w badaniach młodzieży wrocławskiej
AWF [8, 9] wykazano u obojga płci istnienie związków
pomiędzy czynnym uprawianiem sportu a większą wysokością i masą ciała, a także większą ilością tkanki
mięśniowej oraz mniejszym otłuszczeniem ogólnym.
Przy czym w innym opracowaniu tych autorów ujawniono różnice w dystrybucji tłuszczu i wyższe wartości
u studentów uprawiających sport w porównaniu do nieuprawiających sportu [10].
Wiele opracowań, odnotowanych zarówno w piśmiennictwie polskim, jak i zagranicznym, poświęcono
morfologii osób aktywnych fizycznie. Autorzy tych publikacji donoszą o związkach cech somatycznych z poziomem wydolności fizycznej i wynikiem sportowym
w różnych dyscyplinach [27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34,
35, 36, 37, 38]. Z przeglądu literatury tematu wynika,
że oprócz specyficznej budowy ciała, charakterystycznej dla danej dyscypliny, znamienny jest skład ciała,
w którym stwierdzono dobrze rozwiniętą jest tkankę
mięśniową, a jednocześnie niski jest poziom tłuszczu.
Podkreśla się, że efekty treningowe różnicujące budowę ciała są zależne od specyfiki i czasu trwania procesu treningowego, dyscypliny sportowej oraz wieku
badanych i ich poziomu sportowego.
Mając na uwadze fakt, że studenci AWF wyróżniają
się wysoką sprawnością fizyczną, co było przedmiotem
weryfikacji podczas egzaminu sprawnościowego w postępowaniu rekrutacyjnym, należy jednak pamiętać, że
badana kohorta to osoby nieuprawiające sportu wyczynowo. W opracowaniu uwzględniono jedynie wyniki
tych osób, które zadeklarowały, iż nie uprawiają sportu
wyczynowo w trakcie prowadzenia badań, ani na krótko
przed ich rozpoczęciem. Nie można jednak odrzucić
i takiej możliwości, że uprawiali oni sport znacznie
wcześniej, jeszcze przed podjęciem studiów. Brak więc
podstaw, aby całkowicie odrzucić przypuszczenie, że
na budowę ich ciała mógł wpłynąć specjalistyczny trening, stosowny do potrzeb uprawianej przez nich w odległym czasie dyscypliny sportowej.
Uzyskane wyniki potwierdzają opinię innych autorów
o efekcie selekcyjnym w odniesieniu do morfologii ciała
osób studiujących wychowanie fizyczne. Podejmując
– 118 –
-
-
-
-
-
Stan biologiczny studentów i studentek Akademii Wychowania Fizycznego na tle ogółu młodych osób dorosłych...
się interpretacji wyników badań należy również pamiętać, że osoby kształcące się na kierunku wychowanie
fizyczne, na tle ogółu młodzieży akademickiej, z racji
podjętych studiów, wyróżniają się większą aktywnością
fizyczną. Podejmują co najmniej 10 godzin tygodniowo
programowych zajęć ruchowych, podczas gdy na innych kierunkach kształcenia realizowanych jest jedynie
2 godziny tygodniowo zajęć ruchowych w ramach obowiązkowego Studium WF. Występujące różnice międzygrupowe – zarówno w wielkości masy mięśniowej,
jak i w poziomie otłuszczenia oraz dystrybucji tłuszczu – u kobiet i u mężczyzn, wydają się uzależnione
od poziomu podejmowanej aktywności fizycznej. W
piśmiennictwie można znaleźć liczne doniesienia o pozytywnych powiązaniach aktywności fizycznej z poziomem masy mięśniowej, zmianą w składzie tkankowym
ciała oraz z niższymi wartościami cech otłuszczenia
ciała i większą wydolnością fizyczną we wszystkich
kategoriach wieku [39, 40, 41, 8, 9, 10, 42, 43, 44,
45, 46, 47, 48, 49, 50, 51]. Warto zatem podkreślić,
że poprzez ćwiczenia fizyczne można wpływać na bilans energetyczny ustroju i redukcję otłuszczenia oraz
modyfikować typ dystrybucji tłuszczu w organizmie.
Jednocześnie treningiem fizycznym można kształtować masę mięśniową.
Odnotowany w badaniach własnych wynik, w postaci istotnie mniejszego obwodu uda u studentów
Wychowania Fizycznego i brak znaczących statystycznie różnic w obwodzie uda u kobiet, jak się wydaje potwierdza doniesienia innych autorów na temat
dymorficznego zróżnicowania w reaktywności metabolicznej tkanki tłuszczowej. Skutkiem uprawiania
ćwiczeń fizycznych, obok wzrostu siły mięśniowej, jest
zwiększenie dobowego wydatku energii oraz zmniejszenie ilości złogów tłuszczu w ustroju. W literaturze
można odnaleźć doniesienia o zróżnicowanym wpływie aktywności fizycznej w odniesieniu do specyficznego metabolizmu tkanki tłuszczowej. Indukowane
ćwiczeniami fizycznymi efekty treningowe prowadzą
do szybkiego zmniejszenia ilości tłuszczu w jamie
otrzewnowej i tkance podskórnej szczególnie u mężczyzn. Natomiast adipocyty okolicy pośladkowo-udowej, zwłaszcza u kobiet, są mało wrażliwe na
lipolityczne działanie stymulowanego przez wysiłek
fizyczny układu adrenergicznego [52, 53, 54, 55, 56,
57, 58, 59, 60, 61, 62]. Zatem w odniesieniu do uzyskanego wyniku, przypuszczać można, że jest to specyficzny dla płci efekt treningowy, wynikający z różnej
reaktywności kobiet i mężczyzn na bodźce treningowe. Wynik ten, w połączeniu z istotnie mniejszym
otłuszczeniem frakcji AWF, może wskazywać właśnie
na efekty lipolityczne aktywności fizycznej u badanych
osób.
Warto również podjąć kwestię wykazanego w pracy
odmiennego charakteru zróżnicowania badanej frakcji
AWF na tle ogółu próby w odniesieniu do wskaźników
BMI, WHR, WTR. Na wstępie trzeba zaznaczyć, że
wielkości średnie tych wskaźników, zarówno u kobiet,
jak i u mężczyzn, mieszczą się w granicach normy.
W opracowaniu uwidoczniono brak różnic międzygrupowych pod względem przeciętnej wartości
wskaźnika BMI u kobiet, natomiast w grupie męskiej
jego wartość średnia jest istotnie niższa u studentów
AWF (ryc. 1) w porównaniu do przeciętnej u populacji ogólnej badanych mężczyzn. Pamiętać należy, że
wskaźnik względnej masy ciała BMI w badaniach populacyjnych jest stosowany dwojako. Z jednej strony
jest używany do oceny stanu odżywienia, a z drugiej
wykorzystywany jest do szacowania nadwagi i otyłości, nie wykazując jednak różnic w zawartości tłuszczu
i beztłuszczowej masy ciała. Chrzanowska [22] i inni
autorzy zwracają uwagę na utrudnienia w klasyfikacji
nadwagi i otyłości na podstawie wielkości wskaźnika
BMI, które wynikają z różnic dymorficznych oraz z ontogenetycznej zmienności składu ciała. Przegląd wyników badań przesiewowych [22, 63, 64, 65, 66] wykazuje, że wartość średnia wskaźnika BMI zwiększa się
w poszczególnych kategoriach wiekowych populacji,
a także wzrasta odsetek nadwagi i otyłości w populacji. W badanej grupie młodych osób dorosłych wartości
przeciętne wskaźnika BMI dla kobiet (ogół – 21,18 oraz
AWF – 21,34), a także dla mężczyzn (ogół – 22,87 oraz
AWF – 22,17) przyjmują wielkości wskazujące na dobry
stan odżywienia badanej populacji.
Analizowane w pracy wskaźniki klasyfikacji dystrybucji tłuszczu WHR i WTR są powszechnie stosowane do rozpoznawania otyłości typu centralnego.
Stwierdzone w badaniach zróżnicowanie w kierunku
wyższych wartości tych wskaźników we frakcji osób
studiujących w AWF niż w populacji ogólnej nie ma
jednak znaczenia interpretacyjnego w kwestii rozpoznania otyłości, bowiem wartości średnie tych wskaźników nie przekraczają wartości granicznych normy,
a młodzież studiująca wychowanie fizyczne wyróżnia
się na tle próby ogólnej istotnie mniejszym otłuszczeniem ciała.
Zaskakujący wydaje się wynik dotyczący różnic
wysokości ciała badanych osób. W grupie kobiet studentki AWF są wyższe od ogółu kobiet studiujących
w Krakowie, co znajduje potwierdzenie w doniesie-
– 119 –
Urszula Pasiut
niach innych autorów, wcześniej cytowanych, wskazujących na oddziaływanie czynnika selekcyjnego
w kierunku większych wartości cech somatycznych
i lepszego rozwoju fizycznego osób studiujących wychowanie fizyczne oraz uprawiających sport [2, 3, 8,
13]. U badanych mężczyzn niższą średnią odnotowano
natomiast w grupie AWF. Jakkolwiek stwierdzona różnica wysokości ciała u mężczyzn krakowskich nie jest
znacząca, to jednak w świetle doniesień innych autorów [69, 13, 20] o zachodzących zmianach fluktuacyjnych w trendach sekularnych wysokości ciała, wydaje
się być interesującą obserwacją wymagającą jednak
oddzielnej analizy i opracowania.
Reasumując, badania własne potwierdzają doniesienia innych autorów podejmujących problematykę
uchwycenia związków budowy ciała z cechami funkcjonalnymi osób studiujących w AWF w kierunku lepszego ich rozwoju fizycznego wskutek oddziaływania
czynnika selekcyjnego.
Konkludując aspekt zróżnicowania somatycznego
młodzieży akademickiej należy uznać, że selekcja
związana z naborem na studia w AWF powoduje, że
młodzież studiująca wychowanie fizyczne różni się budową ciała, zwłaszcza korzystniejszym pod względem
zdrowotnym składem tkankowym ciała niż młodzież
studiująca na innych profilach kształcenia.
Uzyskane w pracy własnej wyniki, oparte na losowej próbie o dużej liczebności, ujawniają różnice w poziomie rozwoju cech somatycznych osób studiujących
w Akademii Wychowania Fizycznego w odniesieniu do
wielkości tych cech u populacji ogólnej.
Zdefiniowane różnice w cechach biologicznych
występujące pomiędzy grupami, wydają się być z jednej strony efektem selekcji w momencie rekrutacji na
studia, z drugiej wskazują na powiązania z aktualną
aktywnością fizyczną badanych osób, przez co mogą
być interpretowane jako biologiczne efekty różnic środowiskowych w stylu życia badanych.
-
-
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE [1] Milicer H., Skibińska A., Skład M: Trend sekularny
wielkości i proporcji ciała młodzieży akademickiej.
Wychow Fiz Sport. 1974; 18(4): 63–71.
[2] Piechaczek H: Typologia budowy ciała studentów AWF
i Politechniki Warszawskiej. Wychow Fiz Sport. 1998;
42(1): 67–97.
[3] Pilicz S: Zmiany sekularne w rozwoju fizycznym i spraw­
ności ruchowej studentów polskich. Wychow Fiz Sport.
1998; 42(4): 3–12.
[4] Łukowska A: Próba oceny rozwoju morfologicznego
i ruchowego studentek I roku WSWF i UJ. Kult Fiz. 1964;
17(9): 535–541.
[5] Łukowska A: Rozwój morfologiczny i ruchowy studentek
WSWF i UJ. Kult Fiz. 1966; 19(8–9): 272–80.
[6] Piechaczek H, Lewandowska J, Orlicz B: Zmiany w budo­
wie ciała młodzieży akademickiej Politechniki Warszaw­
skiej w okresie 35 lat. Wychow Fiz Sport. 1996; 40(3):
3–14.
[7] Sławińska T, Ignasiak Z, Jonak W: Próba uchwycenia
związków cech funkcjonalnych i strukturalnych u stu­
dentów AWF we Wrocławiu; w Bergman P. (red.): Zróż­
nicowanie komponentów ciała człowieka w zależności od
wybranych czynników endo- i egzogennych (w świetle
bioelektrycznej metody impedancji). Studia i Monografie.
Wrocław, AWF, 1997; 52: 63–68.
[8] Burdukiewicz A, Janusz A, Miałkowska J, Pietraszewska
J: Zróżnicowanie składu ciała studentów w zależności
od wybranych czynników środowiskowych; w Bergman
P. (red.): Zróżnicowanie komponentów ciała człowieka
w zależności od wybranych czynników endo- i egzo­
gennych (w świetle bioelektrycznej metody impedancji).
Studia i Monografie. Wrocław, AWF, 1997; 52: 13–38.
[9] Burdukiewicz A, Janusz A, Miałkowska J, Pietraszewska
J: Poziom rozwoju komponentów tkankowych ciała w gru­
pach o zróżnicowanym stażu sportowym; w Bergman P.
(red.): Zróżnicowanie komponentów ciała człowieka w za­
leżności od wybranych czynników endo- i egzogennych
(w świetle bioelektrycznej metody impedancji). Studia
i Monografie. Wrocław, AWF, 1997; 52: 77–86.
[10] Burdukiewicz A, Janusz A, Miałkowska J, Pietraszewska J:
Zróżnicowanie w dystrybucji podskórnej tkanki tłuszczowej
w zależności od wybranych czynników środowiskowych;
w Bergman P. (red.): Zróżnicowanie komponentów
ciała człowieka w zależności od wybranych czynników
endo- i egzogennych (w świetle bioelektrycznej metody
impedancji). Studia i Monografie. Wrocław, AWF, 1997;
52: 97–119.
[11] Nowacka-Chiari E, Bergman P, Trawniczek J: Skład ciała
wegetarianek w świetle bioelektrycznej metody impedan­
cji. W: Bergman P. (red.): Zróżnicowanie komponentów
ciała człowieka w zależności od wybranych czynników
endo- i egzogennych (w świetle bioelektrycznej metody
impedancji). Studia i Monografie. Wrocław, AWF, 1997;
52: 87–96.
[12] Przybyłowicz K, Cichoń R: Ocena występowania otyłości
wśród studentek przy zastosowaniu BMI i pomiaru szero­
kości nasady nadgarstkowej. Now Lek. 2002; 71(1): 40–43.
[13] Rogowska E: Tendencje sekularne w rozwoju młodzieży
studiującej w AWF w Gdańsku w Latach 1982–1995;
w Rocznik Naukowy. AWF, Gdańsk, 2001; 10: 273–280.
[14] Trafalska E, Grzybowski A: Ocena składu ciała studentów.
Żyw Człow Metab. 2001; 28(1) Supl: 158–163.
[15] Słowińska M.A, Wądołowska L, Cichoń R, Przybyłowicz
K: Analiza wskaźników somatycznych studentek w latach
– 120 –
Stan biologiczny studentów i studentek Akademii Wychowania Fizycznego na tle ogółu młodych osób dorosłych...
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
-
-
-
-
-
[27]
[28]
1998–2003; w Fizjologiczne uwarunkowania postępo­
wania dietetycznego. Międzynarodowa Konferencja
Naukowa. Warszawa, XI 2004. Część II. [B. m., 2004]:
670–674.
Mirek W, Mleczko E, Januszewski J: Aktywność ruchowa
krakowskich studentów a ich sprawność fizyczna. Antropomotoryka. 2008; 17(41): 49–68.
Mleczko E, Mirek W: Przemiany społeczne a międzypoko­
leniowa zmienność rozwoju somatycznego i motorycznego
krakowskich studentów. Antropomotoryka. 2009; 19(47):
37–41.
Mleczko E, Mirek W, Komorowski L: Długookresowe
tendencje przemian budowy somatycznej i sprawności
motorycznej studentów AWF w Krakowie; w Zadarko E,
Barabasz Z. (red.): Akademicka kultura fizyczna na prze­
łomie stuleci. T. 3, Sprawność fizyczna. Rzeszów, Wyd.
Uniw. Rzeszowskiego, 2009: 7–22.
Tatarczuk J, Asienkiewicz R, Wandycz A: Charaktery­
styka wybranych cech morfologicznych oraz ich związki
korelacyjne ze zdolnościami motorycznymi studentek.
Akademicka kultura fizyczna na przełomie stuleci; w Zadarko E, Barabasz Z. (red.): Akademicka kultura fizyczna
na przełomie stuleci. T. 3, Sprawność fizyczna. Rzeszów,
Wyd. Uniw. Rzeszowskiego, 2009: 39–60.
Mleczko E, Januszewski J: Długookresowe tendencje
przemian w rozwoju somatycznym i motorycznym krakow­
skich studentów. Antropomotoryka, 2009; 19(46): 65–79.
Gołąb S., Chrzanowska M. (red.) Podręcznik do ćwiczeń
z antropologii. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Podręczniki i Skrypty Nr 2, AWF, Kraków 2007.
Chrzanowska M: Biologiczne i społeczno-ekonomiczne de­
terminanty rozwoju podskórnej tkanki tłuszczowej u dzieci
i młodzieży. Wydawnictwo Monograficzne. Kraków, AWF,
1992; 49.
Sokal RR, Rohlf FJ: Biometry : the principles and practice
of statistics in biological research. 3rd ed. New York, W.H.
Freeman; 1995.
Łaska-Mierzejewska T: Antropologia w sporcie i wycho­
waniu fizycznym. Biblioteka Trenera, Warszawa 1999.
Żarów R. (red): Budowa ciała i aktywność fizyczna osób
dorosłych a ich rozwój biologiczny w okresie dziecięcym
i młodzieńczym. Studia i Monografie. Kraków, AWF, 2006;
36.
Mleczko E, Mirek W: Zróżnicowanie międzypłciowe
podstawowych cech somatycznych, fizjologicznych oraz
zdolności motorycznych studentów AWF Kraków o różnym
stopniu aktywności fizycznej; w Socha S. (red.): Problemy
dymorfizmu płciowego w sporcie : materiały pokonferen­
cyjne I Krajowej Konferencji Naukowej. Katowice, PTNKF,
1995: 129–135.
Ignasiak Z, Sławińska T, Bergman P, Jonak W: Aktywność
ruchowa a skład ciała 15-letnich chłopców; w Bergman P.
(red.): Zróżnicowanie komponentów ciała człowieka w za­
leżności od wybranych czynników endo- i egzogennych
(w świetle bioelektrycznej metody impedancji). Studia
i Monografie. Wrocław, AWF, 1997; 52: 69–75.
Houtkoopr L, Mullins VA, Going SB, Brown CH, Lohman
TG: Body composition profiles of elite American heptath­
letes. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2001; 11(2): 162–73.
[29] Leone M, Lariviere G, Comtois AS: Discriminant analysis
of anthropometric and biomotor variables among elite
adolescent female athletes in four sports. J Sports Sci.
2002; 20(6): 443–449.
[30] Tomkinson GR, Popovic N, Martin M: Bilateral symmetry
and the competitive standard attained in elite and sub-elite
sport. J Sports Sci. 2003; 21(3): 201–211.
[31] Barrett RS, Manning JM: Relationships between rigging
set-up, anthropometry, physical capacity, rowing kinemat­
ics and rowing performance. Sports biomech. 2004; 3(2):
221–235.
[32] Saczuk J, Wasiluk A: Charakterystyka somatyczna zawod­
ników taekwon-do ITF. Wychow Fiz Sport. 2004; 48(3):
223–226.
[33] Momola I: Rozwój morfologiczny i poziom zdolności
motorycznych chłopców uprawiających różne dyscypliny
sportowe. Antropomotoryka. 2008; 18(41): 79–89.
[34] Wierzbicka-Damska I, Murawska-Ciałowicz E, Bakońska-Pacoń E, Jastrzębska A: Związki budowy ciała
z poziomem wydolności fizycznej i wynikiem sportowym
zawodników dwóch dyscyplin narciarskich. Antropomotoryka. 2008; 18(44): 55–61.
[35] Marques MC, Marinho DA: Physical parameters and perfor­
mance values in starters and non-starters volleyball players:
A brief research note. Motricidade. 2009; 5(3): 7–11.
[36] Poliszczuk T, Mosakowska M: Antropometryczny profil
elitarnych badmintonistów z Polski. Med Sport. 2010;
26(1): 45–55.
[37] Sterkowicz-Przybycień KL: Body composition and somato­
type of the top of polish male karate contestants. Biol Sport.
2010; 27(3): 195–201.
[38] Veale JP, Pearce AJ, Buttifant D, Carlson JS: Anthropo­
metric profiling of elite junior and senior Australian football
players. Int J Sports Physiol Perform.2010; 5(4): 509–20.
[39] Seidell JC, Cigolini M, Deslypere JP, Charzewska J,
Ellsinger BM, Cruz A: Body fat distribution in relation to
physical activity and smoking habits in 38-year-old Euro­
pean men. The European Fat Distribution Study. Am J
Epidemiol. 1991; 133(3): 257–265.
[40] Bouchard C , Shephard RJ: Physical activity, fitness, and
health: the model and key concepts. In: Bouchard, C. (ed.)
et. al.: Physical activity, fitness and health: international
proceedings and consensus statement. Champaign, Ill,
Human Kinetics Publishers, 1994: 77–88.
[41] Drabik J: Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej spo­
łeczeństwa. Cz. 1. Wyd. Uczelniane, Gdańsk, AWF, 1995.
[42] Leonard WR: Assessing the influence of physical activ­
ity on health and fitness. Am J Hum Biol. 2001; 13(2):
159–161.
[43] Volek JS, Gomez AL, Love DM, Weyers AM, Hesslink R,
Jr., Wise JA, et al. Effects of an 8-week weight-loss pro­
gram on cardiovascular disease risk factors and regional
body composition. Eur J Clin Nutr. 2002; 56(7): 585–592.
[44] Laitinen J, Pietilainen K, Wadsworth M, Sovio U, Jarvelin
MR: Predictors of abdominal obesity among 31-y-old men
and women born in Northern Finland in 1966. Eur J Clin
Nutr. 2004; 58(1): 180–90.
[45] Suder A, Chrzanowska M: Characteristics of body fat and
adipose tissue distribution in the aspect of selected ele­
– 121 –
Urszula Pasiut
[46]
[47]
[48]
[49]
[50]
[51]
[52]
[53]
[54]
[55]
[56]
[57]
[59]
[60]
[61]
[62]
[63]
[64]
[65]
[66]
[67]
[68]
[69]
-
-
-
-
-
[58]
ments in lifestyle among young adult males. Int J Obes.
2004; 28 suppl 1: 211.
Tammelin T, Laitinen J, Näyhä S: Change in the level
of physical activity fromadolescence into adulthood and
obesity at the age of 31 years. Int J Obes Relat Metab
Disord. 2004; 28(6): 775–782.
Hrycyna M: Wpływ rekreacyjnych ćwiczeń kulturystycz­
nych na wybrane cechy budowy ciała mężczyzn. Kult Fiz.
2005; 11–12: 13–15.
Ambroży D, Pilch W: Wpływ 7-miesięcznych ćwiczeń
fizycznych wykonywanych podczas aerobiku na poprawę
wydolności fizycznej, zmianę masy i składu ciała u mło­
dych kobiet. Med Sportiva Practica. 2007; 8(1): 1–4.
Suder A: Socioeconomic and lifestyle determinants of
body fat distribution in young working males from Cracow,
Poland. Am J Hum Biol. 2008; 20(1): 100–109.
Szostak-Węgierek D, Szamotulska K: Parametry gospo­
darki węglowodanowej u młodych mężczyzn a aktywność
fizyczna. Żyw Człow i Metab. 2008; 35(1): 52–58.
Gradek J, Mleczko E, Swoboda S: Trening w okresie
mezo- i katafazy rozwoju biologicznego kobiet i mężczyzn
a niektóre wskaźniki zdrowia. Antropomotoryka 2011;
21(54): 35–49.
Krotkiewski M: Wysiłek fizyczny a otyłość. Wiad Lek. 1990;
43(9–10): 449–454.
Nazar K, Kaciuba-Uściłko H: Aktywność ruchowa w zapo­
bieganiu i leczeniu otyłości. Pol Tyg Lek. 1995; 50 Supl 1:
68–69.
Nazar K, Kaciuba-Uściłko H: Metaboliczne efekty wysiłku
fizycznego. Med. Metab. 2002; 6, Suppl 4
Tatoń J: Miażdżyca. Zapobieganie w praktyce lekarskiej.
Warszawa, Wyd. Lekarskie PZWL, 1996.
Zachwieja JJ: Exercise as treatment for obesity. Endocrinol
Metab Clin North Am. 1996; 25(4): 965–88.
Samaras K, Campbell LV: The non-genetic determinants
of central adiposity. Int J Obes Relat Metab Disord. 1997;
21(10): 839–845.
Ross R, Dagnone D, Jones PJ, Smith H, Paddags
A, Hudson R, Janssen I: Reduction in obesity and
related comorbid conditions after diet-induced weight
loss or exercise-induced weight loss in men. A random­
– 122 –
ized, controlled trial. Ann Intern Med. 2000; 133(2):
92–103.
Schrauwen P, Westerterp KR: The role of high-fat diets
and physical activity in the regulation of body weight. Br
J Nutr. 2000; 84(4): 417–427.
Mayo MJ, Grantham JR, Balasekaran G: Exercise-induced
weight loss preferentially reduces abdominal fat. Med Sci
Sports Exerc. 2003; 35(2): 207–213.
Ferrara C, St. Laurent C, Wilson T: The Benefits of
a Weight Loss Contest in Overweight and Obese College
Students. Recreat Sports J. 2008; 32(1): 45–51.
Williams PT: Asymmetric weight gain and loss from in­
creasing and decreasing exercise. Med Sci Sports Exerc.
2008; 40(2): 296–302.
Spiegelman D, Israel RG, Bouchard C, Willett WC: Abso­
lute fat mass, percent body fat, and body-fat distribution:
which is the real determinant of blood pressure and serum
glucose? Am J Clin Nutr. 1992; 55(6): 1033–44.
Bouchard C: Genes and body fat. Am J Hum Biol 1993;
5(4): 425–432.
Bouchard C, Després JP, Mauriège P: Genetic and non­
genetic determinants of regional fat distribution. Endocr
Rev. 1993; 14(1): 72–93.
Szponar L, Sekuła W, Rychlik E, Ołtarzewski M, Figurska
K: Badania Indywidualnego Spożycia Żywności i Stanu
Odżywienia w Gospodarstwach Domowych. Warszawa,
IŻZ, 2003.
Jarosz M, Szponar L, Rychlik E, Respondek W, Ołtarzewski MG, Dzieniszewski J, Wardak J: Nadwaga, otyłość,
niedożywienie w Polsce; w Jarosz M (red.): Otyłość,
żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie Polaków: diagnoza
stanu odżywiania, aktywności fizycznej i żywieniowych
czynników ryzyka otyłości oraz przewlekłych chorób nie­
zakaźnych w Polsce (1960–2005), Warszawa, IŻŻ, 2006.
Szponar L (red.): Opcje polityki przeciwdziałania rosną­
cemu zagrożeniu otyłością. Przekrojowe badania porów­
nawcze (Polska). Warszawa, IŻŻ, 2006.
Ziółkowska-Łajp E: Studia tendencji przemian cech mor­
fologicznych. Uwarunkowania i skutki w świetle badań
wieloletnich. Monografie, Poznań, AWF, 1999; 336.