autyzm
Transkrypt
autyzm
AUTYZM – JAK TO ROZGRYŚĆ? JOANNA MILLER – NAUCZYCIEL WSPOMAGAJĄCY W SZKOLE PODSTAWOWEJ AUTYZM-CHARAKTERYSTYKA Jedno z najcięższych zaburzeń rozwojowych. Podłoże neurobiologiczne, o niejasnej etiologii. Diagnozowany na podstawie obecności pewnych zachowań i braku innych zachowań. Występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek w relacji 4/1 ( u około 5-20 dzieci na 10.000 urodzin) Szacuje się, że ok. 70-80% dzieci z autyzmem jest upośledzonych umysłowo. ETIOLOGIA AUTYZMU (WG J.KOMENDER,G.JAGIELSKA,A.BRYŃSKA,2012) Czynniki genetyczne Zaburzenia metaboliczne Czynniki z zakresu ciąży i porodu Szczepienia i infekcje przewodu pokarmowego Zmiany neuroanatomiczne i czynnościowe mózgu Czynniki neurologiczne AUTYZM-ZRÓŻNICOWANE PRZYPADKI POD WZGLĘDEM FUNKCJONOWANIA (WG J.KOMENDER,G.JAGIELSKA, A.BRYŃSKA) Osoby mutystyczne (nieposługujące się mową) Osoby z ciężkim upośledzeniem umysłowym Osoby autoagresywne Osoby agresywne Dobrze funkcjonujące osoby z inteligencją w granicach normy Wysokofunkcjonujące osoby z ponadprzeciętnym Ilorazem Inteligencji z zaburzeniami w zakresie umiejętności społecznych,komunikacji słownej i bezsłownej oraz wycinkowymi, stereotypowymi zachowaniami AUTYZM-OSIOWE OBJAWY Triada nieprawidłowości wg.Lorny Wing Poważne zaburzenia w zachowaniach społecznych Poważne zaburzenia w rozwoju komunikacji Sztywny i ograniczony repertuar zachowań, rutyny CZR KLASYFKACJA WG ICD 10 F84.1 Autyzm dziecięcy F84.2 Autyzm atypowy F84.3 Zespól Retta F84.4 Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne, zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi F84.5 Zespół Aspergera F84.8 Inne całościowe zaburzenia rozwojowe F84.9 Całościowe zaburzenia rozwojowe, nieokreślone AUTYZM DZIECIĘCY F.84.1 A. Nieprawidłowy lub upośledzony rozwój wyraźnie widoczny przed 3 rokiem życia, w co najmniej jednym z następujących obszarów: 1) rozumienie i ekspresja językowa używane w społecznym porozumiewaniu się, 2) rozwój wybiórczego przywiązania społecznego lub wzajemnych kontaktów społecznych, 3) funkcjonalna lub symboliczna zabawa. AUTYZM DZIECIĘCY F.84.1 CD. B. W sumie co najmniej sześć objawów spośród wymienionych w punktach (1), (2) i (3), przy czym co najmniej dwa z nich z punktu (1) i po co najmniej jednym z punktów (2) i (3): 1) Jakościowe nieprawidłowości wzajemnych interakcji społecznych przejawiane co najmniej w dwóch z następujących obszarów: a) niedostateczne wykorzystanie kontaktu wzrokowego, wyrazu twarzy, postaw ciała i gestów do odpowiedniego regulowania interakcji społecznych, b) niedostateczny (odpowiednio do wieku umysłowego i mimo licznych okazji) rozwój związków rówieśniczych obejmujących wzajemnie podzielane zainteresowania, czynności i emocje, c) brak odwzajemniania społeczno-emocjonalnego, przejawiający się upośledzeniem lub odmienności reagowania na emocje innych osób, albo brak modulacji zachowania odpowiedniej do społecznego kontekstu, albo słaba integracja zachowań społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych, d) brak spontanicznej potrzeby dzielenia się z innymi osobami radości, zainteresowań lub osiągnięć (np. brak pokazywania, przynoszenia lub podkreślania wobec innych osób przedmiotów swego indywidualnego zainteresowania). AUTYZM DZIECIĘCY F.84.1 CD 2. Jakościowe nieprawidłowości w porozumiewaniu się przejawiane, co najmniej w jednym z następujących obszarów: a. opóźnienie lub zupełny brak rozwoju mówionego języka, które nie wiąże się z próbą kompensowania za pomocą gestów lub mimiki jako alternatywnego sposobu porozumiewania się (często poprzedzane przez brak komunikatywnego gaworzenia), b. względny niedostatek inicjatywy i wytrwałości w podejmowaniu wymiany konwersacyjnej (na jakimkolwiek występującym poziomie umiejętności językowych), w której zachodzą zwrotne reakcje na komunikaty innej osoby, c. stereotypowe i powtarzające się, idiosynkratyczne wykorzystanie słów i wyrażeń, d. brak spontanicznej różnorodności zabawy w udawanie ("na niby") lub zabawy naśladującej role społeczne. AUTYZM DZIECIĘCY F.84.1 CD 3. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności przejawiane w co najmniej jednym z następujących obszarów: a. pochłonięcie jednym lub liczniejszymi stereotypowymi zainteresowaniami o nieprawidłowej treści i zogniskowaniu, albo jednym lub więcej zainteresowaniami nieprawidłowymi z powodu swej intensywności i ograniczenia, choć nie z powodu treści i zogniskowania, b. wyraziście kompulsywne przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych czynności rutynowych i zrytualizowanych, c. stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe, obejmujące albo stukanie lub kręcenie palcami, albo złożone ruchy całego ciała, d. koncentracja na cząstkowych lub niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów, służących do zabawy (jak: ich zapach, odczucie powierzchni lub powodowanego hałasu lub wibracji). AUTYZM DZIECIĘCY F.84.1 CD C. Obrazu klinicznego nie można wyjaśnić innymi odmianami całościowymi zaburzeń rozwojowych, specyficznymi rozwojowymi zaburzeniami rozumienia języka (F80.2) z wtórnymi trudnościami społeczno-emocjonalnymi, reaktywnymi zaburzeniami przywiązania ani zaburzeniem selektywności przywiązania, upośledzeniem umysłowym (F7072) z pewnymi cechami zaburzeń emocji i zachowania, schizofrenii (F20) o niezwykle wczesnym początku, ani zespołem Retta (F84.2) Przykłady nietypowych zachowań dzieci autystycznych TRIADA ZACHOWAŃ Objawy autyzmu często widoczne są już u małych dzieci, ale stają się coraz bardziej wyraźne wraz z wiekiem dziecka. Najczęściej są one związane z mową, kontaktami z dorosłymi i z rówieśnikami i brakiem elastyczności w zachowaniu. Taki podział objawów autyzmu na 3 główne obszary: komunikacja, interakcje społeczne, sztywność w zachowaniu, zainteresowaniach i wzorcach aktywności, nazywany jest triadą autystyczną lub triadą zaburzeń autystycznych. Objawy związane z interakcjami społecznymi Dziecko wydaje się być niezainteresowane ludźmi lub nieświadome ich obecności. Nie potrafi inicjować kontaktu, bawić się wspólnie, zdobywać przyjaciół. Nie lubi być dotykane, trzymane na rękach lub przytulane. Nie wchodzi w role w zabawie np. zabawa w lekarza, nie angażuje się w zabawy w grupie, nie naśladuje, nie używa zabawek w kreatywny sposób. Ma trudności w rozumieniu uczuć lub mówieniu o uczuciach. Wydaje się nie słyszeć kiedy inni zwracają się do niego. Nie dzieli się osiągnięciami lub zainteresowaniami np. zabawkami, rysunkami. Objawy związane z komunikacją A) Niewerbalną Dziecko unika kontaktu wzrokowego. Używa mimiki twarzy niedostosowanej do wypowiedzi. Ma trudności z odczytywaniem mimiki twarzy, tonu głosu, gestów rozmówcy. Wykonuje nieliczne gestów w celach komunikacyjnych np. wskazywanie lodówki w celu otrzymania ulubionego przysmaku. Nieprawidłowa postawa, niezręczność ruchowa, ekscentryczny sposób poruszania się np. chodzenie jedynie na palcach B) Werbalną (mowa) Mówienie nietypowym tonem głosu lub nietypowy rytm mowy np. wymawianie każdego zdania jak pytania. Uporczywe powtarzanie tych samych słów lub zdań. W odpowiedzi na pytanie, powtarza pytanie, zamiast udzielenia odpowiedzi- tzw. echolalia. Mówienie o sobie w 3 osobie tj. Maciek chce jabłko – zamiast: ja chcę jabłko. Agramatyzmy- nieuwzględnianie w mowie form, odmiany wyrazów, wypowiadanie wyrazów w niepoprawnej formie gramatycznej. Wypowiedzi sprawiają wrażenie nieadekwatnych. Dziecko ma trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień. Bierze wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumie poczucia humoru, ironii, metafor Objawy związane z brakiem elastyczności Dziecko przestrzega ścisłej rutyny np. nalega na codzienne chodzenie dokładnie tą samą drogą do szkoły. Ma trudności z adaptacją do jakichkolwiek zmian w planie lub w środowisku np. panikuje i płacze kiedy przestawimy meble lub kiedy ma pójść do szkoły o innej godzinie niż zwykle. Nietypowe przywiązanie do zabawek lub obiektów tj. klucze, włączniki światła, nitki. Obsesyjne układanie przedmiotów w określonym porządku. Zainteresowanie wąską dziedziną wiedzy, często związaną z cyframi i symbolami np. zapamiętywanie i recytowanie rozkładu jazdy tramwaju. Spędza duża czasu na układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów np. wentylator, pralka; lub koncentruje się na specyficznej części przedmiotu np. kółko od auta. Wielokrotnie powtarza ruchy takie jak trzepotanie rękoma na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi – są to tzw. stereotypie ruchowe lub autostymulacje. OBRONNOŚĆ DOTYKOWA niechęć do mycia i czesania włosów, kłopoty ze ssaniem a później z gryzieniem i żuciem, unikanie kontaktu z podłogą, unikanie lepkich i ziarnistych materiałów (piasek, klej) lub miękkich i puszystych (maskotki), nie toleruje ubrań z szorstkich dzianin, rzeczy obcisłych oraz metek ubraniowych nadwrażliwość dotykowa jest najbardziej widoczna w obrębie twarzy, ust, szyi i na podeszwach stóp NIEPEWNOŚĆ GRAWITACYJNA bardzo duży strach przed upadkiem, wysokością nie lubi obracać się kręcić, bo czuje , że straci równowagę, może dłużej niż inne dzieci uczyć się wchodzenia i schodzenia po schodach, nie lubi bawić się na placu zabaw, gdzie są drabinki, huśtawki, INNE NIETYPOWE ZACHOWANIA zachowania autostymulujące, agresja, autoagresja, napady złości, AUTYZM-WCZESNE OZNAKI Autyzm i jego wczesne oznaki należy wykryć jak najszybciej, tak aby móc zaoferować dziecku fachową pomoc AUTYZM-WCZESNE OZNAKI Brak reakcji na własne imię (ok.8-10 mies.) Brak wskazywania 1. rok życia Brak empatycznego reagowania 20. miesiąc życia Ignorowanie ludzi 2. rok życia Nieinteresowanie się dziećmi 2. rok życia Preferowanie samotności 2. rok życia Ubogi repertuar zachowań w toku interakcji 1./2. rok życia Niewyciąganie rąk do ludzi 1./2. rok życia Nieuśmiechanie się w sytuacjach społecznych 2. rok życia Brak kontaktu wzrokowego 1./2. rok życia Brak adekwatnej mimiki (wyrażanie emocji) 1./2. rok życia AUTYZM-WCZESNE OZNAKI CD Brak właściwej gestykulacji i wyrażania emocji za pomocą postawy 2 rok życia Nietypowe pozy 2. rok życia Brak naśladowania 20. miesiąc życia Pasywność, bierność 2. rok życia Hypotonia 2. rok życia Rozproszona uwaga 2. rok życia Nieposzukiwanie kontaktu z innymi osobami w celu dzielenia się z nimi swoimi emocjami (np. radością) 2. rok życia Nieposzukiwanie pocieszenia i nieoferowanie go 3. rok życia Niezdolność do ukierunkowania uwagi innych osób 2./3. rok życia ZABURZENIA WIDOCZNE W ZACHOWANIU MAŁYCH DZIECI Z AUTYZMEM 1. Interakcje społeczne Ograniczone zdolności naśladowania Brak kontaktu wzrokowego lub ograniczony kontakt wzrokowy Ignorowanie innych osób lub słabe reagowanie na ich obecność Brak zainteresowania zabawą społeczną Preferowanie samotności Małe zainteresowanie kontaktem fizycznym z inną osobą Nieuśmiechanie się w sytuacjach społecznych Zubożona mimika ZABURZENIA WIDOCZNE W ZACHOWANIU MAŁYCH DZIECI Z AUTYZMEM 2. - CD Komunikacja Opóźniony lub brak rozwoju mowy Rzadkie wykorzystywanie gestykulacji do komunikowania się Nietworzenie wspólnego pola uwagi Niezwracanie uwagi innej osoby na swoją aktywność lub nieudolne próby zwrócenia uwagi ZABURZENIA Z AUTYZMEM WIDOCZNE W ZACHOWANIU MAŁYCH DZIECI - CD 3. Ograniczone, sztywne wzorce zachowania i zainteresowań Stereotypie ruchowe/ przybieranie niezwykłych póz Niewłaściwy sposób wykorzystywania przedmiotów/ nietypowa zabawa Przywiązanie do niezwykłych obiektów Niezwykłe zainteresowania wzrokowe Nietypowe reakcje na dźwięki Brak wrażliwości na ból, zimno lub gorąco Nadwrażliwość smakowa AUTYZM METODY PRACY TERAPEUTYCZNEJ Techniki niedyrektywne Techniki behawioralne Metoda Dobrego startu Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne Terapia „Holding” Metoda opcji Barryego i Suzi Kaufmanów Model TEACCH – program kompleksowej pomocy osobom z autyzmem AUTYZM CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EFEKTY TERAPII Czas rozpoczęcia Intensywność Zaangażowanie dziecka w bezpośrednie interakcje społeczne80% Indywidualny program Edukacja Wsparcie dla rodziny AUTYZM Nie znamy lekarstwa na autyzm. Obecnie jedyną formą pomocy osobom z autyzmem jest terapia – zindywidualizowana prowadzona z udziałem dzieci i rodziców. Terapia wymaga ciągłego kontaktu z wyspecjalizowanymi ośrodkami i terapeutami. AUTYZM FORMY PRACY TERAPEUTYCZNEJ Trening umiejętności społecznych Psychoedukacja (zajęcia logopedyczne, pedagogiczne, psychologiczne) Terapia poznawczo-behawioralna Muzykoterapia Hipoterapia Terapia Integracji Sensorycznej Interwencja biomedyczna - leczenie farmakologiczne i dieta Hydroterapia TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH Ocena umiejętności społecznych dziecka autystycznego jest bardzo ważna, informuje nas bowiem o zakresie jego kompetencji społecznych, tzn. na ile jest ono w stanie dostosować się do wymogów społeczeństwa, w którym żyje i na ile jest w stanie samodzielnie w nim funkcjonować. Praca nad usprawnieniem dzieci i osób z autyzmem w zakresie kompetencji społecznych powinna obejmować: A - Terapię kontaktu. B - Trening komunikacji społecznej, zarówno bezpośredniej jaki i przez inne media, jak: listy, telefon, Internet, itp. C - Uczenie zachowań właściwych dla danych sytuacji społecznych. D - Rozwijanie rozumienia ludzi, siebie i sytuacji społecznych oraz norm, wzorów i oczekiwań interpersonalnych i kulturowych. E - Rewalidację w zakresie inteligencji emocjonalnej, empatii, dostrajania sie emocjonalnego do innych, itd. F - Trening umiejętności związanych z coraz bardziej samodzielnym funkcjonowaniem w pozadomowych sytuacjach społecznych: w szkole, na ulicy, w sklepie, u lekarza, na poczcie, w miejscach rekreacji, itp. Program może być realizowany za pomocą różnych metod i technik, łączonych ze sobą tak, aby jak najskuteczniej i przy jak najmniejszych kosztach emocjonalnych dziecka osiągnąć zamierzone cele. PSYCHOEDUKACJA DLA DZIECI zajęcia logopedyczne, pedagogiczne, psychologiczne PSYCHOEDUKACJA DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW OSÓB Z AUTYZMEM Wsparcie rodziców i opiekunów w rozwiązywaniu trudności wynikających z obecności w rodzinie osoby z autyzmem. Jak funkcjonować w rodzinie z dzieckiem autystycznym. Zachowania trudne. Komunikacja. Relacje rodzinne. TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA Główną ideą tego podejścia jest przekonanie, że zaburzenia w zachowaniu są utrwalonymi negatywnymi reakcjami, których nauczyliśmy się w ciągu życia. Jeżeli więc np. zachowanie neurotyczne jest wyuczone, to można je zmodyfikować lub wręcz się go „oduczyć”. Innymi słowy, do problemów psychicznych dochodzi zazwyczaj, gdy określony bodziec (czyli źródło problemu, np. trudna sytuacja rodzinna) powoduje negatywne, często nieuzasadnione uczucia, myśli i działania pacjenta. Terapeuta pomaga „rozłożyć” problematyczną sytuacje na czynniki pierwsze: rozróżnia się bodziec i kolejne elementy reakcji. Ich zrozumienie pozwala je zmienić, co z kolei modyfikuje nasze odczucia i uwalnia od problemów. MUZYKOTERAPIA HIPOTERAPIA HYDROTERAPIA Dziedzina posługująca się muzyką lub jej elementami w celu przywracania zdrowia lub poprawy funkcjonowania osób z różnorodnymi problemami natury emocjonalnej, fizycznej lub umysłowej Forma rehabilitacji psycho-ruchowej, do której stosuje się konia. Jest jedną z form rehabilitacji wieloprofilowej, czyli oddziałującej jednocześnie ruchowo, sensorycznie, psychicznie i społecznie. Dział fizjoterapii, inaczej wodolecznictwo, metoda leczenia bodźcowego polegająca na zewnętrznym stosowaniu wody o różnych postaciach: ciekłej, stałej lub gazowej. Podstawę leczniczego działania stanowi odpowiednia temperatura lub ciśnienie wody użytej odpowiednio do danej terapii. TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ Terapia ta polega rozwijaniu prawidłowego odbioru i analizy bodźców dostarczanych z otoczenia poprzez zmysły zewnętrzne (wzrok, słuch, dotyk, smak, węch) oraz płynące z własnego ciała poprzez zmysły wewnętrzne (równowagi i czucia głębokiego). Jest dla dziecka bardzo atrakcyjna, gdyż ma charakter wesołej zabawy ruchowej. Podczas tej zabawy dostarczane są dziecku takie bodźce, których najbardziej potrzebuje jego system nerwowy (co wiemy z diagnozy). Terapia ta zwana "naukową zabawą" odbywa się w przyjemnej sali wyposażonej w specjalistyczny sprzęt i pomoce do stymulacji wszystkich systemów zmysłowych. Terapeuta przygotowuje dla każdego dziecka indywidualny program dostosowany do jego potrzeb z zachowaniem zasady stopniowania trudności. INTERWENCJA BIOMEDYCZNA - LECZENIE FARMAKOLOGICZNE I DIETA Podstawowe rodzaje diety wprowadzane u dzieci z autyzmem to - dieta bezglutenowa, - dieta bezkazeinowa - a właściwie bezmleczna - dieta bezcukrowa - lub wszystkie te trzy diety w jednej kombinacji zwane przez niektórych rodziców w Polsce dietą BBB bez, bez, bez.