słowo - BezKartek.pl

słowo
w relacjach
społecznych
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
ks. Andrzej Zwoliński
słowo
w relacjach
społecznych
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
Wydawnictwo WAM
Kraków 2003
© Wydawnictwo WAM, 2003
Redakcja
t
en
m
l
ragek.p
f
Korekta
wy kBRABLEC
art
o
KRYSTYNA
z
rm.be
DawwProjekt
okładki
w
RENATA WŁODEK
JOANNA I PIOTR PANASIEWICZ
ISBN 83-7318-074-5
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 KRAKÓW
tel. (012) 429 18 88 • fax (012) 429 50 03
e-mail: [email protected]
DZIAŁ HANDLOWY
tel. (012) 429 18 88 wew. 322, 348, 366 • (012) 423 75 00
fax (012) 430 32 10
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ:
http://WydawnictwoWam.pl
Druk i oprawa:
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
SPIS TREŚCI
1. NARODZINY SŁOWA ................................................................................... 9
A. Zainteresowanie językiem .......................................................................... 9
B. Historia mowy ludzkiej ............................................................................ 13
C. Różnorodność języków ............................................................................ 17
D. Rozwój pisma ........................................................................................... 21
E. Rozwój mowy dziecka ..............................................................................
23
nt
e
2. ZNACZENIE JĘZYKA ..................................................................................
28
m
l
ragek.p
A. Język systemem znaków...........................................................................
28
f
y art
B. Mowa uczuciowo-mimiczna.....................................................................
30
w
o zk
m
C. Mowa pojęciowa ......................................................................................
37
e
r
Daww.b
D. Funkcje języka .........................................................................................
40
3. ROZMOWA ....................................................................................................
44
w
A. Rodzaje wypowiedzi ................................................................................ 44
B. Konwersacja ............................................................................................. 46
C. Przekazywanie siebie ............................................................................... 49
D. Postrzeganie innych ................................................................................. 51
E. Prawidła dobrej rozmowy......................................................................... 56
4. SZTUKA DYSKUSJI ..................................................................................... 59
A. Publiczne place dialogu ........................................................................... 60
B. Zabawa słowem ........................................................................................ 62
C. Typy mów perswazyjnych ........................................................................ 67
D. Chwyty erystyczne ................................................................................... 71
E. Niszcząca siła erystyki .............................................................................. 77
5. OPINIA PUBLICZNA ................................................................................... 80
A. Co to jest opinia publiczna? ..................................................................... 80
B. Proces opiniotwórczy ............................................................................... 83
C. Sposoby badania opinii publicznej ........................................................... 90
D. Sondaż manipulowany ............................................................................. 94
E. Sterowanie opinią publiczną ..................................................................... 97
6. JĘZYK POLITYKI ...................................................................................... 100
A. Czy politycy mają własny język? ........................................................... 100
6
SPIS TREŚCI
B. Kłamstwo w polityce .............................................................................. 103
C. Propaganda ............................................................................................. 105
D. Manipulacja.............................................................................................112
E. Kultura polityczna ...................................................................................115
7. NOWOMOWA KOMUNIZMU ....................................................................118
A. Rządy nad słowami .................................................................................119
B. Pojęcie nowomowy ................................................................................ 122
C. Przymioty nowomowy............................................................................ 124
D. Funkcje nowomowy ............................................................................... 126
E. „Mowa-trawa” ........................................................................................ 128
F. „Inżynierowie dusz”................................................................................ 130
8. NOWA NOWOMOWA ................................................................................ 138
A. Nowe obszary nowomowy ..................................................................... 139
B. „Poprawność polityczna” ....................................................................... 141
C. Proces kształtowania się języka „poprawności politycznej” .................. 144
D. Prawa przekazu językowego .................................................................. 145
E. Przepis na mowę ..................................................................................... 147
9. LITERATURA ............................................................................................. 149
nt
A. Co to jest literatura? ...............................................................................
150
e
m pl
B. Forma zewnętrzna (stylistyka)................................................................
153
g
ra ek.
f
C. Forma wewnętrzna (poetyka) .................................................................
159
wy kart
D. Twórca i dzieło.......................................................................................
164
o
m bez
r.........................................................................
10. LITERATURA MASOWA
169
a
D ww.
A. Historia masowego słowa.......................................................................
170
w ..................................................................... 173
B. Masowe druki propagandy
C. Powieść popularna.................................................................................. 176
D. Język masowej literatury ........................................................................ 179
E. Między drukiem a myślą ........................................................................ 180
11. KRÓTKIE SŁOWA .................................................................................... 184
A. Plotka ..................................................................................................... 184
B. Ulotka ..................................................................................................... 190
C. Hasła ....................................................................................................... 192
D. Symbole językowe ................................................................................. 195
12. INFORMACJA – DEZINFORMACJA ...................................................... 204
A. Co to jest informacja? ............................................................................ 205
B. Historia informacji ................................................................................. 207
C. Co to jest dezinformacja? ....................................................................... 210
D. Metody dezinformacji ............................................................................ 213
E. Etyka informacji ..................................................................................... 219
13. AGITACJA ................................................................................................. 222
A. Retoryka instrumentalna......................................................................... 222
B. Pojęcie agitacji ....................................................................................... 226
C. Agitacja polityczna ................................................................................. 227
D. Masowe zauroczenie .............................................................................. 229
SPIS TREŚCI
7
E. Retoryka dziennikarska .......................................................................... 232
14. PROPAGANDA ......................................................................................... 238
A. Co to jest propaganda? ........................................................................... 238
B. Metody propagandy ................................................................................ 245
C. Wartości sugerowane .............................................................................. 249
D. Przeciwdziałanie .................................................................................... 250
E. Kościół na temat propagandy ................................................................. 253
15. PERSWAZJA ............................................................................................. 256
A. Określenie perswazji .............................................................................. 256
B. Typy perswazji ....................................................................................... 259
C. Pojęcie reklamy ...................................................................................... 262
D. Perswazyjność reklamy .......................................................................... 266
E. Etyka przekonywania .............................................................................. 270
16. CENZURA ................................................................................................. 275
A. Historia cenzury ..................................................................................... 275
B. Cenzura komunistyczna .......................................................................... 284
C. Odmiany cenzury .................................................................................... 289
D. Cenzura kościelna .................................................................................. 290
nt
E. Postulat wolności słowa ..........................................................................
293
e
m pl
17. PRASA .......................................................................................................
296
g
ra ek.
f
A. Historia prasy .........................................................................................
297
wy kart
B. Oddziaływanie prasy ..............................................................................
300
o
rm.bez
C. Kłamstwo prasowe .................................................................................
302
a
D ww
D. Etyka prasy .............................................................................................
306
w ......................................................................... 310
E. Narzędzie ewangelizacji
18. RADIO ....................................................................................................... 314
A. Historia radia .......................................................................................... 315
B. Społeczna funkcja radia ......................................................................... 317
C. Radio katolickie ...................................................................................... 322
D. Radio dla ewangelizacji ......................................................................... 327
19. SZTUCZNE JĘZYKI UNIWERSALNE ................................................... 329
A. Tęsknota za wspólnym językiem ............................................................ 330
B. Esperanto ................................................................................................ 337
C. Poszukiwania poesperanckie .................................................................. 343
D. Kierunki poszukiwań .............................................................................. 348
20. JĘZYKI BEZLITEROWE .......................................................................... 350
A. Pasygrafia ............................................................................................... 351
B. Języki migowe ........................................................................................ 355
C. Języki komputerowe ............................................................................... 357
D. Język Kosmosu....................................................................................... 362
E. Język przyrody ........................................................................................ 365
21. DOMINACJE JĘZYKOWE ....................................................................... 368
A. Języki ponadnarodowe ........................................................................... 369
B. Język łaciński ......................................................................................... 372
8
SPIS TREŚCI
C. Język angielski ....................................................................................... 378
D. Suahili .................................................................................................... 380
E. Język rosyjski ......................................................................................... 382
22. CZYTELNICTWO ..................................................................................... 389
A. Co się czyta? .......................................................................................... 390
B. Kto czyta?............................................................................................... 394
C. Czytelnictwo katolickie .......................................................................... 396
D. Czytelnictwo manipulowane .................................................................. 401
E. Wtórny analfabetyzm.............................................................................. 406
23. JĘZYK RELIGIJNY .................................................................................. 409
A. Czy istnieje język religijny? ................................................................... 410
B. Funkcje języka religijnego ..................................................................... 414
C. Rozumienie języka religijnego ............................................................... 416
D. Przymioty języka religijnego ................................................................. 419
E. Nad współczesnym językiem religijnym ................................................ 423
24. KRYZYS JĘZYKA .................................................................................... 432
A. Kultura informacyjna ............................................................................. 432
B. Kryzys kultury a komunikacja................................................................ 436
nt
C. Rozpad języka ........................................................................................
439
e
m pl
D. Ikonosfera przeciw logosferze ...............................................................
443
g
ra .
E. W obronie języka....................................................................................
447
y f tek
w kar
o
rm.bez
a
D ww
w
1. NARODZINY SŁOWA
Język jest równocześnie częścią kultury i warunkiem jej powstania.
W życiu człowieka odgrywa więc zasadniczą rolę,
nt m.in. w tworzeniu jego
e
sfery duchowej. Chociaż rodzimy się z pewnymi
m plzakodowanymi w naszym
ragi ezdolnościami,
układzie genetycznym formami myślenia
które umożliwiak.
f
t
y
r
w
a
ją nam stosunkowo łatwe nauczenie
się
języka,
to
jednak
rozwinięcie
się tej
o zk
m
e
r
umiejętności nie jest możliwe
pomocy społeczności. Bez społeczeństwa
Dawbez
w.b niemożliwe. Wskazują na to przypadki
posługiwanie się językiem byłoby
w
dzieci izolowanych społecznie bądź wychowywanych przez zwierzęta.
Język jest więc nade wszystko zjawiskiem społecznym.
A. Zainteresowanie językiem
Szczególna rola języka w kulturze wiąże się również z faktem, że jest on
tym aspektem (kultury), który przenika i jest obecny we wszystkich jej dziedzinach: w gospodarce, wychowaniu, prawie, magii, religii, sztuce i zabawie, warunkując je wszystkie. Stąd też zrozumiałe jest od wieków trwające
zainteresowanie językiem, w wyniku czego powstało wiele różnych jego
teorii. Można mówić o kilku istotnych etapach rozwoju językoznawstwa:
1. Gramatyka normatywna – obecna już w myśli starożytnych Greków,
a także Hindusów i Rzymian. Za twórcę klasycznej gramatyki europejskiej
uważa się Arystotelesa. Koncentrowała się na zagadnieniu relacji pomiędzy
stroną dźwiękową a jego znaczeniem oraz możliwościami zastosowania
zasad logicznych do objaśnienia form gramatyki. Starożytni byli przekonani, że istnieje jedna poprawna gramatyka, ogólnoludzka i uniwersalna,
10
1. NARODZINY SŁOWA
a wszelkie odchylenia od niej są dziełem motłochu. Przekonania te podzielali także później np. Francuzi z tzw. szkoły postroyalowców w XVII i XVIII
wieku, przypisujący odpowiedzialność za zmiany w języku samym gramatykom, zbyt mało czujnym, wskutek czego „hołocie” udało się zepsuć język1.
Wszelkie zmiany w języku uważano więc za odchylenia od poprawności,
zakładając trwałą i niezmienną logikę języka.
2. Filologia – interpretująca, komentująca i krytykująca teksty literackie,
bada indywidualny język każdego pisarza, porównuje teksty pochodzące z różnych epok. Historycznie datuje się jej powstanie na okres renesansu, lecz łączy się na ogół z nazwiskiem Fryderyka Augusta Wolfa (1777). Jej niedoskonałość wiąże się z ograniczeniem do badania jedynie języka pisanego.
3. Językoznawstwo porównawcze – otworzyło nowe perspektywy badawcze, opierając się na rozwoju filologii i gramatyki porównawczej. Za rozpoczynającego ten okres badań nad językiem uważa się Franciszka Boppa
(1791–1867), językoznawcę i germanistę niemieckiego, który porównywał
m.in. materiał językowy sanskrytu z innymi językami. Podobnymi badaniami
zajmowali się: Jakub Grimm (1785–1863) – autor
nt pierwszego w dziejach
e
m l głosowej w językach
lingwistyki prawa głosowego, dotyczącegogprzesuwki
ra ek.p Pott (1802–1887); Albert
germańskich, a także słynnych baśni;fFriedrich
y art
w(1809–1881);
Khun (1812–1881); Teodor Benfey
Max Müller (1823–1900)
o
k
ez
rm.językoznawcze
– sanskrytolog, stosował analizy
do badania mitów i religii;
b
a
D ww – uważany za ojca językoznawstwa ogólWilhelm Humboldt (1767–1835)
w
nego, opierającego się na danych porównawczych i inni. Badania porównawcze, często porzucające historyczny aspekt rozwoju języka, prowadziły niekiedy do zaskakujących, nieuzasadnionych i nierzeczywistych ustaleń2.
4. Lipska szkoła młodogramatyków – umieszczająca badania porównawcze w perspektywie historycznej i porządkująca w ten sposób fakty. Dzięki
jej twórcom przestano uważać język za rzeczywistość rozwijającą się samoistnie i niezależnie, a zaczęto badać go jako wytwór historyczny, zbiorowego ducha grup językowych, wprowadzając także – do analizy zjawisk językowych – kryteria psychologiczne (w miejsce wyłącznie logicznych). Do
przedstawicieli tej szkoły należeli m. in. Karl Brugmann (1849–1919) i August Leskien (1840–1916).
5. Strukturalizm językoznawczy – powstał w wyniku poszukiwań istoty
rzeczy w gąszczu istotnych konkretyzacji i jako próba ujęcia systemowego
1
I. Milka, Kierunki w lingwistyce, tłum. A. Wierzbicki, Wrocław-Warszawa-Kraków
1966, s. 25.
2
F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego , Warszawa 1991, s. 31nn.