Monitoring i bioindykacja środowiska

Opis modułu kształcenia / przedmiotu (sylabus)
Rok akademicki:
2013/2014
Grupa przedmiotów:
Numer katalogowy:
Nazwa przedmiotu1):
Monitoring i Bioindykacja Środowiska
Tłumaczenie nazwy na jęz. angielski3):
Monitoring and Bioindication of Environment
Kierunek studiów4):
Ochrona środowiska
5)
ECTS 2)
2
Dr inż. Grażyna Obidoska
Koordynator przedmiotu :
6)
Prowadzący zajęcia :
Grażyna Obidoska, Jolanta Stawicka, Waldemar Mikuła, Leszek Hejduk, Dariusz Gołaszewski
Jednostka realizująca7):
Katedra Ochrony Środowiska, WOBiAK; Katedra Inżynierii Wodnej, WBiIŚ
Wydział, dla którego przedmiot jest
realizowany8):
BiIŚ
Status przedmiotu9):
a) przedmiot podstawowy
10)
11)
Semestr zimowy
Cykl dydaktyczny :
12)
Założenia i cele przedmiotu :
14)
Metody dydaktyczne :
Jęz. wykładowy :
rok 4
c) stacjonarne
polski
Uświadomienie znaczenia monitoringu środowiska dla zachowania jego dobrostanu. Zaznajomienie z
obowiązującym w Polsce państwowym systemem monitoringu środowiska PMŚ i stosowanymi w nim metodami.
Uświadomienie roli bioindykacji w ocenie stanu środowiska. Zdobycie praktycznych umiejętności w zakresie
metod bioindykacyjnych oraz planowania monitoringu jakości wody.
Powiązania z innymi dziedzinami: Ekologia, Ekotoksykologia, Hydrologia, Gleboznawstwo, Ochrona przyrody
a)
Formy dydaktyczne, liczba godzin13):
b) stopień …I….
Wykład
;
liczba godzin .15.;
b)
Ćwiczenia laboratoryjne
liczba godzin .5;
c)
Ćwiczenia seminaryjno-praktyczne
liczba godzin .10;
d)
Ćwiczenia projektowe
liczba godzin 5;
Wykład z zastosowaniem metod multimedialnych
Ćw. projektowe: poszukiwanie informacji, dyskusja, konsultacje, rozwiązywanie problemu, projekty studenckie
Ćw. seminaryjno-praktyczne: praca zespołowa, analiza materiałów, prezentacja wyników, dyskusja.
Ćw. laboratoryjne: doświadczenie, obliczenia, interpretacja i dyskusja wyników,
Wykłady:
Definicja monitoringu środowiska, monitoring techniczny i biologiczny. Bioindykacja: definicja, podstawowe
pojęcia. Możliwości i ograniczenia metod instrumentalnych i biologicznych monitoringu środowiska.
Definicja, podstawa prawna, cele i struktura Państwowego Monitoringu Środowiska. Podsystemy monitoringów
specjalistycznych. Rola bioindykacji w PMŚ.
Podstawowe pojęcia z zakresu monitoringu powietrza. Metody pomiaru i rejestracji. Organizacja i zasada
funkcjonowania sieci regionalnej i krajowej. Międzynarodowe programy monitoringu powietrza (GEMS, EMEP).
Podstawowe pojęcia z zakresu monitoringu wód. Metody i systemy pomiarowe stanu ilościowego i jakościowego
zasobów wodnych - aparatura i sprzęt. Gromadzenie, transmisja i przetwarzanie danych. Monitoring gleb i ziem.
Metodyka pomiarowa i ocena (klasyfikacja) stopnia degradacji gleb. Organizacja i zasady metodyczne
monitoringu gleb. Monitoring przyrody ożywionej – zadania podsystemu. Monitoring hałasu. Rodzaje hałasu,
dopuszczalny poziom (obszary przekroczeń). Zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się hałasu.
Monitoring promieniowania jonizującego. Źródła promieniowania jonizującego (naturalne i sztuczne),
najważniejsze radionuklidy, kontrola skażeń. Monitoring pól elektromagnetycznych: źródła, skutki, dopuszczalny
poziom (obszary przekroczeń).
Ćwiczenia seminaryjno-praktyczne:
Metody bioindykacyjne stosowane w PMŚ. Różnorodność metod bioindykacyjnych, podstawowe właściwości
bioindykatorów i ich klasyfikacja. Analiza i klasyfikacja metod bioindykacyjnych i bioindykatorów stosowanych w
PMŚ – praca własna studentów, prezentacja wniosków.
Pełny opis przedmiotu15):
Bioindykacyjna ocena stanu środowiska z wykorzystaniem flory zbiorowisk roślinnych. Zmiany antropogeniczne
w środowisku. Metoda ekologicznych liczb wskaźnikowych według Ellenberga i Zarzyckiego, przygotowanie
mapy siedliskowej, ocena stopnia synantropizacji biocenoz.
Ćwiczenia laboratoryjne:
Bioindykacyjne metody oceny stopnia zanieczyszczenia środowiska substancjami toksycznymi i
genotoksycznymi. Przykłady metod pasywnych – skala porostowa (rozpoznawanie gatunków wskaźnikowych
dla stref zanieczyszczenia powietrza), wykorzystanie bioindykatorów kumulacyjnych w programie
monitoringowym ICP-Vegetation. Metody aktywne - laboratoryjne i terenowe - wybrane biotesty toksyczności
próbek środowiskowych. Porównanie toksyczności na podstawie EC50.
Ćwiczenia projektowe
Celem
projektu
jest
zaplanowanie
monitoringu
jakości
wody
w
wybranej
rzece.
Opis źródeł zanieczyszczeń. Wykonanie profili hydrochemicznych dla rozpatrywanej rzeki dla wybranych
zanieczyszczeń. Wybranie i zestawienie urządzeń pomiarowych dla wyznaczonych punktów pomiarowych wraz
z ich opisem technicznym i wstępną wyceną. Umiejscowienie urządzeń pomiarowych na szkicach (w skali)
wykonanych z map topograficznych lub cyfrowych oraz uzasadnienie wyboru miejsca pomiaru.
Przedstawienie czasu pracy poszczególnych urządzeń na wykresie Gantta dla cyklu rocznego.
Wymagania formalne (przedmioty
1
wprowadzające)16):
Założenia wstępne17):
Podstawy biologii, ekologii, chemii
Wiedza
06 Wykonuje obserwacje w terenie i na podstawie
01 Zna obowiązujący w Polsce system monitoringu
biowskaźników wyciąga wnioski dotyczące jakości
środowiska PMŚ i stosowane w nim metody
środowiska
pomiarowe
07 Potrafi wykonać wybrane proste biotesty
02 Posiada podstawową wiedzę o wykorzystaniu
toksyczności próbek środowiskowych i interpretować
organizmów żywych do oceny stanu środowiska
ich wyniki
Efekty kształcenia18):
03 Zna wybrane metody bioindykacyjne
Kompetencje społeczne
04 Zna sposoby prezentacji danych uzyskiwanych z
08
Jest
świadomy
znaczenia
monitorowania
systemów monitoringu środowiska
środowiska dla zachowania jego dobrostanu
Umiejętności
09 Potrafi pracować samodzielnie i współdziałać w
05 Potrafi przygotować plan systemu monitoringu
grupie.
jakości i ilości wody dla wybranej rzeki z
uwzględnieniem kosztów
01,02,03,04 Pisemna praca testowa
06,07 Ocena wykonania ćwiczeń laboratoryjnych
Sposób weryfikacji efektów kształcenia19): 06,09 Oceny z prac zespołowych na ćwiczeniach seminaryjno-praktycznych
05,09 Ocena zespołowej pracy projektowej
08 Ocena wynikająca z obserwacji w trakcie zajęć
Pisemna praca zaliczeniowa (treść pytań i odpowiedzi z oceną)
Forma dokumentacji osiągniętych efektów
Łącznie trzy oceny z ćwiczeń seminaryjnych i laboratoryjnych (w karcie ocen studentów)
20)
kształcenia :
Ocena z pracy projektowej powstałej podczas ćwiczeń projektowych i poza zajęciami (w karcie ocen studentów)
Pisemna praca zaliczeniowa 50%
Elementy i wagi mające wpływ na ocenę
Średnia z trzech ocen z ćwiczeń seminaryjnych i laboratoryjnych 25%
21)
końcową :
Ocena zespołowej pracy projektowej 25%
Miejsce realizacji zajęć22):
W sali dydaktycznej i w laboratorium
23)
Literatura podstawowa i uzupełniająca :
1. Program PMŚ. Bibl. Monit. Środowiska, aktualny program: www.gios.gov.pl
2. Zimny H. 2006: Ekologiczna ocena stanu środowiska. Bioindykacja i biomonitoring. Wyd. Grzegorczyk, Warszawa
3. Wysocki C., Sikorski P. 2009: Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu. Wyd. SGGW, Warszawa
4. Zarzycki K., i in., 2002: Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Wyd. IB PAN, Kraków
UWAGI24):
Wskaźniki ilościowe charakteryzujące moduł/przedmiot25) :
Szacunkowa sumaryczna liczba godzin pracy studenta (kontaktowych i pracy własnej) niezbędna dla osiągnięcia zakładanych efektów
kształcenia18) - na tej podstawie należy wypełnić pole ECTS2:
60 h
Łączna liczba punktów ECTS, którą student uzyskuje na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich:
1,5 ECTS
Łączna liczba punktów ECTS, którą student uzyskuje w ramach zajęć o charakterze praktycznym, takich jak zajęcia laboratoryjne,
projektowe, itp.:
1 ECTS
Tabela zgodności kierunkowych efektów kształcenia efektami przedmiotu 26)
Nr /symbol
efektu
01
Wymienione w wierszu efekty kształcenia:
Odniesienie do efektów dla programu
kształcenia na kierunku
K_W04+++, K_W21++
K_W02++, K_W08++
03
Zna obowiązujący w Polsce system monitoringu środowiska PMŚ i stosowane w nim
metody pomiarowe
Posiada podstawową wiedzę o możliwościach wykorzystania organizmów żywych do
oceny stanu środowiska
Zna wybrane metody bioindykacyjne
04
Zna sposoby prezentacji danych uzyskiwanych z systemów monitoringu środowiska
K_W17+++
05
Potrafi przygotować plan systemu monitoringu jakości i ilości wody dla wybranej rzeki z
uwzględnieniem kosztów
K_U04+++, K_U05++, KU_06++, K_U16+,
K_U06+++, K_U01+
K_U03+++, K_U06++
08
Wykonuje obserwacje w terenie i na podstawie biowskaźników wyciąga wnioski dotyczące
jakości środowiska
Potrafi wykonać wybrane proste biotesty toksyczności próbek środowiskowych i
interpretować ich wyniki
Jest świadomy znaczenia monitorowania środowiska dla zachowania jego dobrostanu
09
Potrafi pracować samodzielnie i współdziałać w grupie
K_S09++
02
06
07
K_W04++
K_U02+
K_S01++,
2