Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiČzanych z wďadzČ

Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiČzanych z wďadzČ

Problemy ZarzÈdzania, vol. 12, nr 1 (45): 66 – 80
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.45.5
Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiÈzanych
z wïadzÈ ib pieniÚdzmi
Nadesïany: 30.10.13 | Zaakceptowany do druku: 03.01.14
Anna Olga Kuěmiñska*
Artykuï omawia wykorzystanie aktywizacji wbeksperymentach psychologicznych, skupiajÈc siÚ na kategoriach zwiÈzanych zbwïadzÈ ibpieniÚdzmi. Odnosi siÚ ponadto do obserwowanych wbwielu badaniach róĝnic
pomiÚdzy studentami zarzÈdzania ibekonomii oraz innych kierunków, wyjaĂniajÈc je jako potencjalne skutki
chronicznej aktywizacji kategorii wïadzy ib pieniÚdzy. Prezentowane sÈ wyniki badañ przeprowadzonych
na uczniach warszawskich szkóï Ărednich (N = 134) sugerujÈce, ĝe wspomniane róĝnice pomiÚdzy
studentami wynikajÈ zb samoselekcji raczej niĝ socjalizacji.
Sïowa kluczowe: aktywizacja, wïadza, idea pieniÚdzy, zarzÈdzanie, ekonomia.
The consequences of activation of categories associated
with power and money
Submitted: 30.10.13 | Accepted: 03.01.14
An article discusses the use of activation in experimental psychological research, focusing on the
categories associated with power and money. It further addresses the issue of potential chronic power
and money activation by relating to the observable differences between students of management and
economics and those of other disciplines. Results of the study conducted on the students of three
Warsaw high schools are presented (N = 134), suggesting that the abovementioned differences stem
from self-selection rather than socialization.
Keywords: activation, power, idea of money, management, economics.
JEL: M10
*
Anna Olga Kuěmiñska – mgr, Wydziaï ZarzÈdzania, Uniwersytet Warszawski.
Adres do korespondencji: Uniwersytet Warszawski, Wydziaï ZarzÈdzania, ul. Szturmowa 1/3, 02-678bWarszawa; e-mail: [email protected].
Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiÈzanych z wïadzÈ i pieniÚdzmi
1. WstÚp
Aby zrozumieÊ, jak formuïujemy opinie na dowolny temat, musimy pamiÚtaÊ, ĝe nasza wiedza moĝe byÊ modelowana za pomocÈ sieci skojarzeniowej, której elementy róĝniÈ siÚ stopniem dostÚpnoĂci (por. WieczorkowskaWierzbiñska, 2011). Jeĝeli naszym zadaniem jest uzupeïnienie brakujÈcej litery
wb sïowie WO_A, to, czy bÚdzie to WODA czy WOLA, zaleĝy od tego, czy
wbpoprzednim zadaniu pojawiïo siÚ sïowo PIm czy CH}m (Kahneman, 2012).
To pierwsze sïowo aktywizuje kategoriÚ zwiÈzanÈ zb pragnieniem, to drugie
zb dziaïaniem. Ten stwierdzany wb badaniach efekt nazywamy „torowaniem”
(priming effect) ib najczÚĂciej nie uĂwiadamiamy sobie jego wpïywu na nasze
myĂli, uczucia ibzachowania. W badaniach pokazano na przykïad, ĝe sama obecnoĂÊ obiektów kojarzonych ze Ăwiatem biznesu, takich jak skórzana aktówka
czy drogie pióro, powodowaïa, ĝe uczestnicy gry zachowywali siÚ bardziej
rywalizacyjnie (Kay, Wheeler, Bargh ib Ross, 2004). Na pewno zaprzeczyliby
jednak, gdyby im powiedzieÊ, ĝe to aktówka wpïynÚïa na ich zachowanie.
¥rodowisko, wbktórym ĝyjemy, dostarcza boděców aktywizujÈcych róĝne
kategorie. Menedĝerowie spÚdzajÈ wiÚkszoĂÊ dnia wbwarunkach aktywizacji
kategorii „wïadza”, ekonomiĂci kategorii „pieniÈdze”. Waĝna jest wbzwiÈzku
zbtym próba odpowiedzi na pytanie obkonsekwencje chronicznej aktywizacji
tych kategorii. Czy ich aktywizacja zmienia percepcjÚ ibodpowiada za czÚsto
wystÚpujÈce naduĝywanie wïadzy? Moĝemy badaÊ, jak posiadanie wïadzy
wpïywa na zachowania wzglÚdem podwïadnych, analizujÈc przypadki szefów-tyranów wbwarunkach naturalnych, nie pozwala nam to jednak oddzieliÊ
zaobserwowanych efektów od wpïywu zmiennych zakïócajÈcych, tj. róĝnic
indywidualnych (inteligencji, pewnoĂci siebie, zamiïowania do ryzyka) czy
charakterystyki firmy (np. kultury organizacyjnej).
Tylko badania eksperymentalne pozwalajÈ na stworzenie modelu sytuacji
naturalnej wblaboratorium ibdziÚki temu moĝemy kontrolowaÊ ibsystematycznie zmieniaÊ warunki, aby zbadaÊ dokïadnie tÚ samÈ sytuacjÚ zawierajÈcÈ
pewne elementy lub ich pozbawionÈ (Aronson ib Wieczorkowska, 2001).
W badaniach eksperymentalnych moĝemy losowo przydzielaÊ badanym
rolÚ przeïoĝonego lub podwïadnego lub aktywizowaÊ kategoriÚ W’ADZY
ib obserwowaÊ, jak wpïynie to na ich zachowanie. W przywoïywanych niĝej
badaniach aktywizacja kategorii W’ADZY byïa wynikiem zadania wstÚpnego, które polegaïo na przykïad na:
– rozwiÈzywaniu ïamigïówki polegajÈcej na wyszukiwaniu sïów zwiÈzanych
(grupa 1.) lub niezwiÈzanych zb wïadzÈ (grupa 2.);
– przywoïaniu zb pamiÚci zdarzenia, wb czasie którego czuli, ĝe majÈ duĝÈ
(grupa 1.) vs niewielkÈ wïadzÚ (grupa 2.) nad innymi osobami.
Stwierdzone róĝnice wb zachowaniu grup 1. ib 2. dajÈ nam pewnoĂÊ, ĝe
odpowiada za nie wïaĂnie aktywizacja kategorii W’ADZA, poniewaĝ byïa
to jedyna róĝnica miÚdzy grupami. Poniĝej znajduje siÚb kilka przykïadów
stwierdzonych zaleĝnoĂci.
Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014
67
Anna Olga Kuěmiñska
Aktywizacja wïadzy prowadzi do wzmoĝenia tendencjib do postrzegania
innych jako narzÚdzia do osiÈgania osobistych celów (Gruenfeld, Inesi,
Magee ibGalinsky, 2008) oraz orientacji na dÈĝenie do postawionych sobie
celów (Galinsky, Gruenfeld ib Magee, 2003; Magee, Galinsky ib Gruenfeld,
2007; Smith ib Bargh, 2008).
W piÚciu eksperymentach osoby zb grupy 1. istotnie surowiej oceniaïy
wykroczenia innych (przekroczenie limitu prÚdkoĂci, oszustwo wb deklaracji podatkowej itp.) niĝ takie same wïasne (Lammers, Stapel ib Galinsky, 2010).b Efekt ten ulegaï odwróceniu, prowadzÈc do bardziej surowego
oceniania swoich przewinieñ, gdy badani uzmysïawiali sobie, ĝe wïadza,
którÈ siÚ cieszyli, nie byïa prawowita (nie byïo ĝadnych podstaw do ich
wyróĝnienia).
Przeïoĝeni sÈ mniej zainteresowani indywidualnymi informacjami
obposzczególnych osobach, czÚĂciej opierajÈ siÚ wbich ocenie na informacjach
zwiÈzanych zbprzynaleĝnoĂciÈ podwïadnych do róĝnych kategorii, takich jak
grupa etniczna, pïeÊ czy zawód (Fiske, 1993). Wbkonsekwencji padajÈ ofiarÈ
myĂlenia stereotypowego. Podwïadni, którym zaleĝy na trafnym przewidywaniu zachowania, preferencji ibdecyzji swoich szefów, interesujÈ siÚ wszelkimi
informacjami na ich temat, które wb danym zadaniu mogÈ byÊ przydatne.
SprawujÈcy wïadzÚ majÈ problemy ze zmianÈ perspektywy (Galinsky,
Magee, Inesi ib Gruenfeld, 2006). Badani byli proszeni ob narysowanie na
swoim czole litery „E” – tak aby byïa widoczna dla drugiego uczestnika. JeĂli
myĂlimy obosobie, która bÚdzie na nas patrzeÊ, narysujemy literÚ odwróconÈ
– ib wb ten sposób znaczÈco czÚĂciej zachowywaïy siÚ osoby zb sytuacyjnie
zaktywizowanÈ pozycjÈ podrzÚdnÈ.
Okazaïo siÚ, ĝe osoby posiadajÈce wïadzÚ mniej chÚtnie wchodzÈ wbrelacje zb tymi, którzy jej nie posiadajÈ oraz umniejszajÈ ich dokonania (Kipnis,b 1972).
Zwierzchnicy, bez wzglÚdu na pïeÊ, czÚĂciej niĝ znajdujÈcy siÚ wbpozycji
podrzÚdnej przejawiali brak zahamowañ wb swoich zachowaniach – prowokujÈco patrzyli na partnera, który im podlegaï, nachylali siÚ ku niemu
ib dotykali go (Gonzaga, Keltner ib Ward, 2008).
2. Chroniczna dostÚpnoĂÊ
Wszystkie przywoïane powyĝej badania odwoïujÈ siÚ do jednorazowej
aktywizacji poczucia posiadania wïadzy. Jeĝeli takie zmiany wb percepcji
ib zachowaniu udaje siÚ uzyskaÊ wb laboratorium, aktywizujÈc przewagÚ na
kilkanaĂcie minut, to jakie sÈ konsekwencje przebywania wb pozycji nadrzÚdnej przez wiele lat, dzieñ po dniu? Czy prowadzi to do chronicznej
dostÚpnoĂÊ idei wïadzy? Gdyby tak byïo, powinniĂmy obserwowaÊ znaczÈce
róĝnice pomiÚdzy osobami, które zb racji wykonywanego lub zdobywanego
zawodu posiadajÈ stale wzbudzonÈ ideÚ wïadzy. I rzeczywiĂcie wiele badañ
wykazaïo istnienie tego typu róĝnic, na przykïad pomiÚdzy studentami zarzÈ68
DOI 10.7172/1644-9584.45.5
Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiÈzanych z wïadzÈ i pieniÚdzmi
dzania – wb naturalny sposób powiÈzanego zb wyobraĝeniem przewagi nad
innymi – oraz kierunków zb nim niezwiÈzanych.
Studenci zarzÈdzania okazali siÚbmniej etyczni (np. McCabe, Butterfield
ibTrevino, 2006; Nill, Schibrowsky ibPeltier, 2004) oraz bardziej tolerancyjni
wbodniesieniu do zachowañ nieetycznych (Segal, Gideon ibHaberfeld, 2011)
niĝ studenci innych kierunków. Pokazano równieĝ, ĝe edukacja zwiÈzana
zb zarzÈdzaniem obniĝa standardy etyczne (Hawkins ib Cocanougher, 1972).
Badanie Instytutu Aspen (2001) pokazaïo, ĝe priorytety studentów ulegïy
zmianie wb ciÈgu dwóch lat studiów MBA – kreowanie wartoĂci dla akcjonariuszy (enhancing shareholder value) staïo siÚ bardziej istotne, podczas
gdy spadïa istotnoĂÊ dobra klientów ib pracowników. Co wiÚcej, badania
pokazaïy, ĝe zwiÈzek pomiÚdzy wielkoĂciÈ firmy abjej nielegalnÈ aktywnoĂciÈ
(np. naruszaniem zasad bezpieczeñstwa ib higieny pracy) mediowany jest
przez liczbÚ czïonków kadry zarzÈdzajÈcej posiadajÈcej tytuï MBA (Williams,
Barrett ib Brabston, 2000).
Badanie McCabe ibTrevino (1995) wykazaïo, ĝe ze wszystkich badanych
studentów, adepci zarzÈdzania przykïadali najmniejszÈ wagÚ do wiedzy ibzrozumienia oraz sprawiedliwoĂci ekonomicznej ibrasowej. Ponadto okazaïo siÚ,
ĝe oszukujÈ oni (np. wbtrakcie egzaminów ibtestów) Ărednio ob50% czÚĂciej
niĝ studenci innych kierunków.
Frey ibMeier (2003), odnoszÈc siÚbdo danych dotyczÈcych datków na cele
charytatywne przekazywanych przez studentów na Uniwersytecie wb Zurichu, pokazujÈ, ĝe najmniejsze darowizny dokonywane sÈ przez studentów
zarzÈdzania.
Studenci zarzÈdzania wykazali wyĝszÈ niĝ studenci kierunków humanistycznych skïonnoĂÊ wbzakresie motywacji do przewodzenia (np. „Wywieranie
wpïywu na innych sprawia mi satysfakcjÚ”) ibakceptacji do wykorzystywania
innych (np. „Powinno siÚ zawsze wykorzystywaÊ kaĝdÈ nadarzajÈcÈ siÚ okazjÚ, niezaleĝnie od tego, jakie konsekwencje poniosÈ przez to inni ludzie”),
niĝszÈ zaĂ wb zakresie kooperacyjnej motywacji osiÈgnieÊ (np. „Chciaïbym
zajmowaÊ siÚ czymĂ, co przyniesie poĝytek innym ludziom”) (Wieczorkowska-Wierzbiñska ib Kuěmiñska, 2012).
3. Aktywizacja pieniÚdzy
InteresujÈce ibzastanawiajÈce sÈ wyniki badañ pokazujÈcych, ĝe podobnie
do studentów zarzÈdzania scharakteryzowaÊ moĝna studentów ekonomii
oraz zawodowych ekonomistów.
Okazaïo siÚ, na przykïad, ĝe ekonomiĂci przekazujÈ mniejsze sumy na
cele charytatywne (Frank, Gilovich ib Regan, 1993), co widoczne jest równieĝ wĂród studentów ekonomii: analiza dobrowolnych datków studentów
University of Washington na cele socjalne pokazaïa, ĝe studenci ekonomii
sÈ mniej hojni niĝ studenci innych kierunków (Rubinstein, 2006). Badania
Frey ib Meier (2003) pokazaïy ponadto, ĝe zetkniÚcie siÚ zb ekonomiÈ jeszProblemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014
69
Anna Olga Kuěmiñska
cze przed rozpoczÚciem edukacji uniwersyteckiej prowadzi do zmniejszonej
finansowej pomocnoĂci.
W grze SOLIDARNO¥m, wbktórej kaĝda osoba ma 2/3 szans na wygranie
okreĂlonej sumy, ab przed rozgrywkÈ, uczestnicy proszeni sÈ ob deklaracje,
jakÈ czÚĂÊ wygranej przekaĝÈ tym, którzy nie mieli wb grze szczÚĂcia, studenci ekonomii deklarujÈ przekazanie mniejszej sumy przegranym (Selten
ib Ockenfels, 1998).
Studenci ekonomii okazali siÚ bardziej skïonni do przyjmowania ïapówek
(Frank ib Schulze, 2000) – przejawiali zwiÚkszonÈ tendencjÚ do rekomendowania hydraulika dla klubu filmowego, który ĝyczyï sobie wyĝszÈ kwotÚ
za naprawÚ, kiedy uczestnik mógï otrzymaÊ za tÚ rekomendacjÚ wiÚkszÈ
sumÚ pieniÚdzy.
W badaniu (Rubinstein, 2006) studenci Uniwersytetu wb Tel Avivie
wyobraĝali sobie siebie wb roli wiceprezesa firmy, który musi zdecydowaÊ,
czy maksymalizowaÊ zyski firmy poprzez zwolnienie poïowy siïy roboczej, czy
zwolniÊ mniej pracowników, ale zadowoliÊ siÚ mniejszymi zyskami. Wyniki
pokazaïy olbrzymiÈ dysproporcjÚ pomiÚdzy studentami ekonomii ib innych
kierunków – od 45 do 49% zbnich wybraïo strategiÚ maksymalizacji zysków,
podczas gdy takiego wyboru dokonaïo zaledwie od 13 do 16% studentów
filozofii ibmatematyki. Studenci MBA ibprawa znaleěli siÚ po Ărodku (odpowiednio 33% ib 27%). Na brak zwolnieñ zdecydowaïo siÚb bardzo niewielu
studentów ze wszystkich kierunków (od 6 do 13%). Jedynym wyjÈtkiem
byli studenci filozofii, zb których aĝ 36% zdecydowaïo siÚb caïkowicie zignorowaÊ cel zwiÈzany zb maksymalizacjÈ zysku. Badanie to powtórzono na
4158 czytelnikach codziennej gazety biznesowej Globes. Wyniki uzyskane od
studentów zyskaïy potwierdzenie: osoby posiadajÈce wyksztaïcenie ekonomiczne decydowaïy siÚb na zwolnienie 20% pracowników wiÚcej niĝ osoby,
których wyksztaïcenie byïo niezwiÈzane zbekonomiÈ. Aĝ 36% absolwentów
ekonomii podejmowaïo decyzjÚ maksymalizacji zysków, podczas gdy takÈ
decyzjÚb podejmowaïo 25% pozostaïych czytelników.
Seguino, Stevens ib Lutz (1996) przeprowadzili eksperyment DOBRA
PUBLICZNE, wb którym wykazali, ĝe liczba ukoñczonych przedmiotów
ekonomicznych korelowaïa pozytywnie zb tendencjÈ do wykorzystywania
hojnoĂci innych, przy braku wïasnego wkïadu (free-riding), choÊ zwiÈzek
zbkierunkiem studiów okazaï siÚ nieistotny. Podobne wyniki uzyskali Marwell
ibAmes (1981) – wkïad do wspólnej puli studentów ekonomii wynosiï Ărednio
20%, podczas gdy dla innych kierunków Ărednia byïa dwukrotnie wyĝsza
ib osiÈgaïa 42%. Co wiÚcej, zapytani ob to, jaki wkïad jest „sprawiedliwy”,
1/3 studentów ekonomii odmawiaïa odpowiedzi, zachowujÈc siÚ tak, jakby
pytanie byïo niezrozumiaïe. Pozostaïa czÚĂÊ odpowiadaïa, ĝe niewielkie lub
zerowe wkïady sÈ sprawiedliwe.
UczestniczÈc wb popularnej grze DYLEMAT WI}½NIA, moĝemy siÚ
przekonaÊ, ĝe wybory rywalizacyjne prowadzÈ do sukcesu tylko wtedy,
gdy nasz partner zachowa siÚ wb sposób kooperacyjny. W badaniu (Frank,
70
DOI 10.7172/1644-9584.45.5
Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiÈzanych z wïadzÈ i pieniÚdzmi
Gilovich ibRegan 1993) pokazano, ĝe procent wyborów rywalizacyjnych byï
istotnie wyĝszy wbgrupie studentów ekonomii (60%) niĝ wĂród reszty (39%).
Kooperacja roĂnie wb czasie trwania studiów u wszystkich zb wyjÈtkiem studentów ekonomii, wĂród których pozostaje ona na tym samym poziomie.
Pojawia siÚb wiÚc pytanie, dlaczego ekonomiĂci mieliby posiadaÊ chronicznie aktywne poczucie posiadania wïadzy? ByÊ moĝe róĝnice pomiÚdzy
porównywanymi grupami studentów wynikajÈ zbaktywizacji innej reprezentacji poznawczej, abmianowicie idei pieniÚdzy? Jest ona niezaprzeczalnie jednÈ
zbnajwaĝniejszych idei obecnych wbtrakcie zgïÚbiania nauk ekonomicznych.
SugestiÚ takÈ dajÈ nam ponadto badania pokazujÈce, ĝe wybór studiów
zwiÈzanych zb zarzÈdzaniem podyktowany jest miïoĂciÈ do pieniÚdzy (Cunningham, Frauman, Ivy ibPerry, 2004; McCabe ibin., 2006) oraz ĝe studenci
tego kierunku wbwiÚkszym stopniu wierzÈ, ĝe pieniÈdze sÈ gïównÈ siïÈ napÚdzajÈcÈ dziaïanie niĝ na przykïad studenci psychologii (Tang ibChen, 2008).
W ciÈgu ostatnich kilku lat przeprowadzono wiele badañ odnoszÈcych
siÚ do efektów aktywizacji reprezentacji pieniÚdzy, które wb duĝej mierze
okazaïy siÚbpodobne do tych otrzymywanych wbprzypadku opisanych powyĝej
porównañ studentów. Osoby badane, u których zaktywizowano ideÚ pieniÚdzy, np. poprzez ukïadanie zb rozsypanych sïów zdañ dotyczÈcych finansów
czy liczenie pieniÚdzy, wb porównaniu zb osobami, u których nie doszïo do
takiej aktywizacji:
– mniej chÚtnie zwracaïy siÚ obpomoc wbrozwiÈzywaniu trudnego lub nawet
niemoĝliwego do rozwiÈzania zadania ib byïy wb tych próbach bardziej
uporczywe (Vohs, Mead ib Goode, 2006);
– spÚdzaïy mniej czasu na udzielaniu pomocy potrzebujÈcemu: zbieraïy
mniej oïówków, które wypadïy przechodzÈcej obok osobie, spÚdzaïy
mniej czasu na pomocy wb zrozumieniu zadania innemu uczestnikowi,
deklarowaïy chÚÊ poĂwiÚcenia mniejszej iloĂci czasu na pomoc eksperymentatorowi wb kodowaniu danych ib oraz przekazywali mniejsze kwoty
na cele charytatywne (Vohs ib in., 2006; 2008);
– wykazywaïy zmniejszonÈ potrzebÚ kontaktu zbinnymi luděmi: wbprzygotowaniu do rozmowy zbdrugÈ osobÈ, ustawiali krzesïa wbwiÚkszej odlegïoĂci
od siebie oraz chÚtniej wybieraïy wbkwestionariuszu aktywnoĂci wbczasie
wolnym, które wykonuje siÚ samodzielnie, abnie zbinnymi osobami (Vohs
ib in., 2006; 2008);
– odczuwaïy mniejszÈ przykroĂÊ zwiÈzanÈ zbodrzuceniem spoïecznym oraz
deklarowaïy mniejszy poziom odczuwanego bólu fizycznego, spowodowanego zanurzeniem rÚki wb gorÈcej wodzie (Zhou, Vohs ib Baumeister,
2009).
Opisane powyĝej efekty aktywizacji pieniÚdzy wystÚpowaïy równieĝ
ub dzieci nierozumiejÈcych jeszcze ekonomicznych funkcji pieniÚdzy, które
wykazywaïy siÚ zmniejszonÈ pomocnoĂciÈ wzglÚdem eksperymentatora
oraz ograniczeniem zachowania prospoïecznego wb grze (GÈsiorowska,
ZaleĂkiewicz ib Wygrab, 2012).
Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014
71
Anna Olga Kuěmiñska
Co ciekawe, Pfeffer ib DeVoe (2008) wykazali, ĝe torowanie zarówno
pieniÚdzy, jak ibkoncepcji ekonomicznych zmniejszaïo chÚÊ uczestników do
wykonywania pracy wb charakterze woluntariusza, co wyjaĂniaïoby obserwowane charakterystyki ekonomistów. W ten sam sposób zachowywaïy
siÚ osoby, których wykonywana praca zakïada wynagradzanie godzinowe
(DeVoe ibPfeffer, 2007). Moĝe to wynikaÊbz faktu, ĝe osoby te myĂlÈ obswoim
czasie wb odniesieniu do pieniÚdzy ib sÈ bardziej skïonne do ewaluacji sposobu wykorzystania go zbperspektywy ekonomicznej, szczególnie jeĂli chodzi
ob czynnoĂci nie podlegajÈce finansowej kompensacie.
4. Socjalizacja czy samoselekcja?
Wiemy wiÚc, ĝe studenci zarzÈdzania ibekonomii róĝniÈ siÚbod studentów
innych kierunków ib ĝe byÊ moĝe spowodowane jest to chronicznÈ aktywizacjÈ wïadzy lub pieniÚdzy. CiÈgle jeszcze brakuje nam jednak pewnoĂci,
czy zaleĝnoĂÊ ta wynika zb samoselekcji uczniów na dany kierunek studiów
czy, byÊ moĝe, dopiero „indoktrynacja” wb trakcie ich trwania sprawia, ĝe
osoby zyskujÈ opisane powyĝej przekonania na temat relacji spoïecznych.
Socjalizacja odnosi siÚ do czynników pozostajÈcych poza indywidualnÈb kontrolÈ, takich jak presja Ărodowiskowa (Grusec ib Hastings, 2006).
WyjaĂniaïaby wiÚc róĝnice jako uksztaïtowane przez czynniki zewnÚtrzne,
jak np. program nauczania na danych studiach. Drugim moĝliwym mechanizmem jest samoselekcja, która sugerowaïaby, ĝe studenci wybierajÈcy
dany kierunek, róĝniÈ siÚ juĝ na etapie decyzji ob jego wyborze. Holland
(1973; za: Segal ib in., 2011) byï zdecydowanym obroñcÈ tezy, ĝe wybór
drogi zawodowej czy edukacyjnej podyktowany jest wyrazem osobowoĂci
(expression of personality), która przejawia siÚ nie tylko wbcechach, ale takĝe
wb zainteresowaniach oraz wyznawanych wartoĂciach. Jego zdaniem ludzie
aktywnie szukajÈ otoczenia spójnego zb ich osobowoĂciÈ – pozwalajÈcego
na realizacjÚ wyznawanych wartoĂci ib rozwój, dziÚki czemu bÚdÈ wb stanie
wykorzystaÊ kompetencje oraz rozwijaÊ swoje zainteresowania. RzeczywiĂcie, wiele badañ pokazuje, ĝe ludzie wybierajÈ kierunek studiów ib zawód,
poniewaĝ wierzÈ, ĝe dominujÈce tam wartoĂci odzwierciedlajÈ ich preferencje
(Tang, Chen ib Sutarso, 2008; McCabe, Dukerich ib Dutton, 1991). Okazuje
siÚ na przykïad, ĝe osoby decydujÈce siÚb studiowaÊ prawo wysoko ceniÈ
równoĂÊ czy mÈdroĂÊ, studenci wybierajÈcy zarzÈdzanie ceniÈ natomiast
szczÚĂcie, ekscytacjÚ, przyjemnoĂÊ oraz bogactwo (Tang ibin., 2008; McCabe
ib in., 1991; Baird ib Zelin, 2007).
5. Badania wïasne
W celu sprawdzenia, czy wspomniane powyĝej róĝnice zaobserwowane
wĂród studentów Uniwersytetu Warszawskiego (Wieczorkowska-Wierzbiñska
ibKuěmiñska, 2012) wynikajÈ zbsamoselekcji osób na dany kierunek studiów,
72
DOI 10.7172/1644-9584.45.5
Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiÈzanych z wïadzÈ i pieniÚdzmi
ab wiÚc odmiennoĂci ich postaw juĝ na poziomie szkoïy Ăredniej, czy teĝ sÈ
to róĝnice, które pojawiajÈ siÚ dopiero wb wyniku ich socjalizacji na tym
kierunku, zreplikowano przeprowadzone wczeĂniej na studentach badanie
wĂród uczniów szkóï Ărednich.
5.1. Metoda
W badaniu ankietowym udziaï wziÚïo 134 (62,3% kobiet) uczniów trzech
warszawskich szkóï Ărednich, których wiek mieĂciï siÚ wb zakresie od 17 do
20 lat (M = 18,35; SD = 0,64). Wszyscy odpowiadali na 27 pytañ pochodzÈcych zb kwestionariuszy: Naduĝywania Wïadzy (Lee-Chai ib Chartrand,
2000; za: Lee-Chai, Chen ib Chartrand, 2009), Motywacji do Sprawowania
Wïadzy (Schmidt ibFrieze, 1997; za: Frieze ibBoneva, 2009) oraz Motywacji
do Sprawowania Wïadzy WyraĝajÈcej siÚ wb Pomaganiu (Frieze ib Boneva,
2009). Podobnie jak wb poprzednim badaniu (Wieczorkowska-Wierzbiñska ib Kuěmiñska, 2012), na ich podstawie obliczono 4 wskaěniki mierzÈce
poziom:
– motywacji przywódczej (np. „SÈdzÚ, ĝe przyjemnie byïoby rzÈdziÊbinnymi
luděmi”),
– kooperacyjnej motywacji osiÈgnieÊ (np. „Byïbym szczÚĂliwy, gdybym mógï
zmieniaÊ ĝycie innych ludzi na lepsze”),
– rywalizacyjnej motywacji osiÈgnieÊ (szukania uznania innych, np. „Chciaïbym robiÊ coĂ waĝnego, aby budziÊ podziw u innych ludzi”),
– akceptacji dla wykorzystywania innych (np. „Ludzie, którzy pozwalajÈ
innym sobÈ pomiataÊ, sami sÈ sobie winni”).
Ponadto uczniowie proszeni byli obokreĂlenie, na skali od 1 (w ĝadnym
wypadku) do 6 (z najwiÚkszÈ przyjemnoĂciÈ), jak bardzo chÚtni byliby podjÈÊ
nastÚpujÈce studia: techniczne, zb zakresu nauk Ăcisïych, biologiczno-przyrodnicze, humanistyczne, filologiczne, psychologiczne, artystyczne, ekonomiczne, zb zakresu zarzÈdzania, socjologiczne, medyczne, prawno-administracyjne, turystyczno-sportowe.
5.2. Wyniki
Poniewaĝ celem byïa replikacja badania dotyczÈcego studentów zarzÈdzania oraz kierunków humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz
analiza motywacji osób wybierajÈcych studia ekonomiczne, wb obliczeniach
pominiÚto preferencje dotyczÈce innych kierunków. Ze wzglÚdu na wysokie
skorelowanie, preferencje wyboru kierunków studiów zostaïy zagregowane
wb nastÚpujÈcy sposób: ekonomiczne ib zb zakresu zarzÈdzania (M = 3,0;
SDb =b 1,53), humanistyczne ib filologiczne (M = 3,0; SD = 1,51).
W celu sprawdzenia, czy istniejÈ zwiÈzki pomiÚdzy motywacjÈ przywódczÈ, kooperacyjnÈ ib rywalizacyjnÈ motywacjÈ osiÈgniÚÊ oraz akceptacjÈ dla
wykorzystywania innych ab preferowanym kierunkiem studiów, przeprowadzono analizÚ korelacji. Jej wyniki przedstawiono wbtabeli 1. Jak widaÊ, chÚÊ
studiowania zarzÈdzania ibekonomii bardzo silnie koreluje zbakceptacjÈ dla
Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014
73
Anna Olga Kuěmiñska
ZarzÈdzanie
ib ekonomia
Akceptacja dla wykorzystywania
0,34***
Motywacja przywódcza
0,38***
Rywalizacyjna motywacja osiÈgniÚÊ
0,30***
Humanistyczne
ib filologiczne
0,23**
Kooperacyjna motywacja osiÈgniÚÊ
**
p < 0,01;
***p
< 0,001; wyniki nieistotne pominiÚto.
Tab. 1. Wspóïczynniki korelacji Pearsona pomiÚdzy nasileniem róĝnych typów motywacji
ab preferencjami dotyczÈcymi wyboru kierunku studiów. ½ródïo: opracowanie wïasne.
wykorzystywania innych, motywacjÈ przywódczÈ ib rywalizacyjnÈ motywacjÈ
osiÈgniÚÊ. Preferowanie kierunków humanistyczno-filologicznych powiÈzane
jest natomiast zb kooperacyjnÈ motywacjÈ osiÈgniÚÊ.
5.3. Analiza regresji
W celu wyïonienia najlepszych predyktorów wyboru kierunku studiów
przeprowadzono analizÚ regresji, wbktórej zmiennÈ zaleĝnÈ byïy preferencje
dotyczÈce wyboru studiów zwiÈzanych zbzarzÈdzaniem ibekonomiÈ, abzmiennymi niezaleĝnymi nasilenie róĝnych typów motywacji. PïeÊ nie korelowaïa
zbpreferencjami wyboru dotyczÈcymi analizowanych kierunków, pominiÚto jÈ
wiÚc wbkolejnych obliczeniach. Z analizy wyïÈczono ponadto kooperacyjnÈ
motywacjÚ osiÈgniÚÊ, która nie korelowaïa istotnie zbpreferencjami wyboru
zarzÈdzania ib ekonomii.
Najlepszymi predyktorami preferencji wyboru kierunków zwiÈzanych
zb zarzÈdzaniem ib ekonomiÈ okazaïa siÚ akceptacja dla wykorzystywania
innych oraz motywacja przywódcza (tabela 2). Im wiÚksza akceptacja
dla wykorzystywania innych oraz motywacja przywódcza badanych, tym
wiÚkszÈ byïa ich deklarowana chÚÊ studiowania zarzÈdzania ib ekonomii.
Model ten wyjaĂnia 20% zmiennoĂci deklarowanych preferencji zwiÈzanych
WartoĂci wspóïczynników regresji
t
Beta
b
Staïa
–0,44
Akceptacja dla wykorzystywania innych
0,50
0,24
2,71**
Motywacja przywódcza
0,40
0,24
2,22*
Rywalizacyjna motywacja osiÈgniÚÊ
0,16
0,10
1,03
R2 = 0,20;
*
p < 0,05;
**
skorygowane R2 = 0,18
p < 0,01.
Tab. 2. WartoĂci wspóïczynników równania regresji dla preferencji dotyczÈcych wyboru
kierunku studiów zwiÈzanych zb zarzÈdzaniem ib ekonomiÈ. ½ródïo: opracowanie wïasne.
74
DOI 10.7172/1644-9584.45.5
Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiÈzanych z wïadzÈ i pieniÚdzmi
zb wyborem kierunku studiów ib okazaï siÚ dobrze dopasowany do danych
F(3, 128) = 10,72, p < 0,001.
Rywalizacyjna motywacja osiÈgniÚÊ, pomimo wysokiego skorelowania
zb preferencjami dotyczÈcymi studiowania zarzÈdzania ib ekonomii, straciïa
istotnoĂÊ po wïÈczeniu jej do analizy regresji zbpozostaïymi dwoma predyktorami. Sugerowaïo to, ĝe byÊ moĝe motywacja przywódcza jest mediatorem zaleĝnoĂci pomiÚdzy rywalizacyjnÈ motywacjÈ osiÈgniÚÊba preferencjami
zwiÈzanymi zb wyborem zarzÈdzania ib ekonomii. W celu sprawdzenia tej
predykcji przeprowadzono cztery osobne analizy regresji. Standaryzowany
wspóïczynnik regresji dla zwiÈzku pomiÚdzy RywalizacyjnÈ MotywacjÈ OsiÈgniÚÊ ab preferencjami dotyczÈcymi wyboru zarzÈdzania ib ekonomii zostaï
zredukowany zb 0,30 (p < 0,001) dla efektu bezpoĂredniego do 0,10 (n.i.),
co wskazuje,wedïug zaïoĝeñ Barona ibKenny’ego (1986), na peïnÈ mediacjÚ
(rysunek 1). Model ten zweryfikowano dodatkowo za pomocÈ testu Sobela1,
który potwierdziï wystÈpienie efektu mediacji (Aroian test z-value = 4,107;
p < 0,001).
*
0**
Motywacja
Przywódcza
0,6
Rywalizacyjna
Motywacja Osiągnięć
0,30*** (0,10)
0,3
8**
*
Preferencje dot. wyboru
zarządzania i ekonomii
W nawiasie znajduje siÚ standaryzowany wspóïczynnik regresji dla zaleĝnoĂci pomiÚdzy RywalizacyjnÈ
MotywacjÈ OsiÈgniÚÊ ab preferencjami dotyczÈcymi wyboru zarzÈdzania ib ekonomii przy kontroli
Motywacji Przywódczej; *** p < 0,001.
Rys. 1. Standaryzowane wspóïczynniki regresji dla zwiÈzku pomiÚdzy RywalizacyjnÈ
MotywacjÈ OsiÈgniÚÊ abpreferencjami dotyczÈcymi wyboru zarzÈdzania ibekonomii, wbktórym
mediatorem jest Motywacja Przywódcza. ½ródïo: opracowanie wïasne.
6. Dyskusja
W poprzednich badaniach (Wieczorkowska-Wierzbiñska ib Kuěmiñska,
2012), wykazano, ĝe istniejÈ róĝnice pomiÚdzy studentami zarzÈdzania oraz
kierunków humanistycznych pod wzglÚdem nasilenia motywacji przywódczej, kooperacyjnej motywacji osiÈgniÚÊ oraz akceptacji dla wykorzystywania
innych. Róĝnice te mogïy byÊ wyjaĂniane chronicznÈ aktywizacjÈ kategorii
wïadzy ibpieniÚdzy wbczasie studiów. Aby sprawdziÊ, czy ta interpretacja ma
uzasadnienie, moĝna porównaÊ róĝnice pomiÚdzy studentami 1. ib5. roku studiów (w poprzednim badaniu nie stwierdzono takich róĝnic) lub sprawdziÊ,
czy rozbieĝnoĂci te wystÚpujÈ jeszcze przed podjÚciem przez osoby nauki
na danym kierunku. Opisane powyĝej wyniki sugerujÈ, ĝe róĝnice pomiÚdzy studentami zarzÈdzania oraz ekonomii ib innych kierunków wynikajÈ
Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014
75
Anna Olga Kuěmiñska
raczej zb samoselekcji niĝ socjalizacji wb trakcie studiów. Preferencje dotyczÈce wyboru zarzÈdzania ib ekonomiib na etapie szkoïy Ăredniej powiÈzane
sÈb z wyĝszym poziomem akceptacji dla wykorzystywania innych ib motywacji przywódczej, niĝ te dotyczÈce wyboru innej drogi edukacyjnej. Ponadto
motywacja przywódcza peïni funkcjÚ poĂredniczÈcÈ pomiÚdzy rywalizacyjnÈ
motywacjÈbosiÈgniÚÊ abupodobaniami wzglÚdem wyboru zarzÈdzania ibekonomii. Wyniki sÈ spójne zb rezultatami uzyskanymi wb innych badaniach.
Okazaïo siÚ na przykïad, ĝe przyszli adepci ekonomii przekazujÈ mniejsze
datki na cele charytatywne jeszcze przed rozpoczÚciem jakichkolwiek zajÚÊ
zwiÈzanych zb mikroekonomiÈ (Bauman ib Rose, 2011).
Uzyskane wyniki moĝna rozwaĝaÊ wb odniesieniu do istniejÈcych koncepcji skutków aktywizacji pieniÚdzy. Vohs ib in. (2006; 2008) proponujÈ
wyjaĂnienie sposobu dziaïania dostÚpnoĂci reprezentacji pieniÚdzy, skupiajÈc siÚ na ich funkcji rynkowej – samo pojawienie siÚb banknotów czy
monet wb otoczeniu lub myĂlenie ob nich wyzwalaÊb ma u ludzi nastawienie
na samowystarczalnoĂÊ oraz chÚÊ dbania wb wïasny interes. Koncepcja ta
tïumaczy efekty opisane we wstÚpie teoretycznym, jednak okazaïo siÚ,
ĝe aktywizacja pieniÚdzy moĝe prowadziÊ do zgoïa odmiennych skutków,
takich jak chÚÊ pomagania innym czy odwzajemnienie pozdrowienia obcej
osoby (Baryïa, 2013). Baryïa przekonuje wiÚc do wyjaĂniania obserwowanych wyników swoim modelem motywacyjnych konsekwencji aktywizacji
umysïowych reprezentacji pieniÈdza – myĂlenie obpieniÈdzach nasila kaĝdÈ
motywacjÚ, która jest wb danym momencie aktywna. Model ten moĝe byÊ
równieĝ pomocny wbwyjaĂnianiu wyników obecnego badania oraz opisanych
powyĝej zachowañ adeptów ekonomii ibzarzÈdzania, abtakĝe podkreĂlanych
czasem niespójnoĂci.
JeĂli myĂlenie ob pieniÈdzach nasila aktualnie aktywnÈ, ab zatem chronicznie dostÚpnÈ motywacjÚ, powinniĂmy móc zaobserwowaÊ u czÚĂci ekonomistów zachowania bardziej etyczne ib pomocne. RzeczywiĂcie, Laband
ibBeil (1999) argumentowali na przykïad, ĝe ekonomiĂci sÈ bardziej uczciwi
ibkooperatywni niĝ politologowie ibsocjologowie. Yezer, Goldfarb ibPoppen
(1996) przeprowadzili natomiast badanie, wb którym „gubiono” wb klasach
zaadresowany list zawierajÈcy pieniÈdze. Okazaïo siÚ, ĝe studenci ekonomii
zwracali wiÚcej kopert niĝ studenci innych kierunków.
Obecne badanie wykazaïo, ĝe osoby preferujÈce wybór studiów zwiÈzanych zbzarzÈdzaniem ibekonomiÈ charakteryzujÈ siÚ wyĝszym poziomem
motywacji przywódczej ib akceptacji dla wykorzystywania innych. JeĂli
takie osoby dostajÈ siÚb nastÚpnie na wybrane przez siebie kierunki, to
aktywizowana wówczas czÚsto, zb racji poruszanych na studiach tego typu
tematów, kategoria zwiÈzana zbpieniÚdzmi, doprowadziÊ moĝe do wzmoĝenia ekspresji powyĝszych motywacji. InterpretacjÚ tÚ zdajÈ siÚ potwierdzaÊ
badania, np.:
– makiawelizm okazaï siÚ mediatorem zaleĝnoĂci pomiÚdzy miïoĂciÈ do
pieniÚdzy abzachowaniami nieetycznymi (Tang ibCheng, 2008), przy czym
76
DOI 10.7172/1644-9584.45.5
Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiÈzanych z wïadzÈ i pieniÚdzmi
ów efekt mediacyjny wystÚpowaï jedynie wĂród mÚĝczyzn studiujÈcych
zarzÈdzanie (brak u kobiet ib studentów psychologii);
– osoby, które wysoko ceniÈ cele ekonomiczne oraz majÈ wyĝszy poziom
makiawelizmu, sÈ bardziej skïonne do zachowañ nieetycznych (Sims Jr.
ib Hegarty, 1977).
Naleĝy wiÚc pamiÚtaÊ, ĝe pieniÈdze, jako jeden zb najsilniejszych motywatorów (np. Harpaz, 1990), skïaniaÊ nas mogÈ do wzmoĝenia orientacji na
cel, ale teĝ do eskalacji zachowañ nieetycznych. Jako przykïad przytoczyÊ
moĝna pomysïowoĂÊ pracowników firmy Green Giant, którzy wbodpowiedzi
na plan bonusowy zakïadajÈcy wynagradzanie za znajdowanie czÚĂci owadów
wbprzetwarzanych wbfabryce warzywach, zaczÚli przynosiÊ owady zbdomu, aby
uzyskaÊ obiecanÈ premiÚ (Milkovich ibNewman, 2008; za: Tang ibin., 2007).
Na koniec warto odnieĂÊ siÚb jeszcze do potencjalnych róĝnic miÚdzykulturowych. W badaniu przeprowadzonym wb Japonii (Iida ib Oda, 2011)
studenci ekonomii nie zachowywali siÚbbardziej samolubnie niĝ adepci innych
kierunków. Równieĝ wbSzwecji (Ahmed, 2008) nie zauwaĝono ĝadnych istotnych róĝnic pomiÚdzy studentami pierwszych lat studiów ekonomicznych
ib innych.
Wydaje siÚ, ĝe pewne specyficzne charakterystyki odnosiÊb siÚb mogÈ do
pañstw przechodzÈcych transformacjÚ gospodarczÈ. Okazuje siÚ na przykïad, ĝe wb krajach Europy Wschodniej oraz Chinach czÚsto stosuje siÚ
nieracjonalne rozwiÈzania konkurencyjne, wykorzystujÈce strategie cenowe
prowadzÈce raczej do zniszczenia konkurencji niĝ takie, które pozwalaïyby
na poprawÚ osiÈganych przez firmÚ zysków (Brouthers, Lascu ib Werne,
2008). Strategie te stosowane sÈ rzadziej przez menedĝerów, którzy ksztaïcili siÚbjeszcze wbpoprzednim systemie, co autorzy tïumaczÈ jako powstanie
po transformacji swego rodzaju próĝni moralnej (moral vacuum) – jedynÈ
ideologiÈ, którÈ zastÈpiono formalnie obowiÈzujÈcÈ ideologiÚ marksistowsko-maoistowskÈ, zostaïa stosunkowo bezwzglÚdna ib rywalizacyjna forma
kapitalizmu (np. Johnson ib in., 2000; za: Brouthers, Lascu ib Werne, 2008).
Ponadto Grubisic ibGoic (1998) pokazali, ĝe studenci pochodzÈcy zbkrajów wbtrakcie transformacji (kraje Europy ¥rodkowej ibWschodniej) wykazujÈ
siÚb postawami wb wiÚkszym stopniu zorientowanymi na siebie (self-oriented
attitudes), mniejszÈ gotowoĂciÈ do pomocy innym, ab pracÚ wb organizacji
traktujÈ gïównie jako Ărodek do osiÈgniÚcia wïasnych celów, wb porównaniu ze studentami zb Europy Zachodniej czy Ameryki ’aciñskiej. Autorzy
wyjaĂniajÈ to zjawisko raczej wb odniesieniu do charakterystyki ib sposobów przeprowadzenia procesu transformacji niĝ dziedzictwa poprzedniego
ustroju.
Przypisy
1
Test przeprowadzono zbwykorzystaniem oprogramowania dostÚpnego na stronie internetowej: http://quantpsy.org/sobel/sobel.htm.
Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014
77
Anna Olga Kuěmiñska
Bibliografia
Ahmed, A. (2008). Can Education Affect Pro-social Behavior? Cops, Economists and
Humanists in Social Dilemmas. International Journal of Social Economics, 35 (4),
298–307, http://dx.doi.org/10.1108/03068290810854565.
Aronson, E., Wieczorkowska, G. (2001). Kontrola naszych myĂli ibuczuÊ. Warszawa: Santorski.
Aspen Institute. (2001). Where will they lead? MBA student attitudes about business and society. New York: Aspen Institute for Social Innovation Through
Business.
Baird, J. ib Zelin, R. (2007). Personal Values and Ethical Viewpoints of Accounting
Majors? Journal of Legal, Ethical, and Regulatory Issues, 10, 39–54.
Baron, R.M. ib Kenny, D.A. (1986).b The Moderator-Mediator Variable Distinction
in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic and Statistical Considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1173–1182, http://dx.doi.
org/10.1037//0022-3514.51.6.1173.
Baryïa, W. (2013). PieniÈdze wbumyĂle. Jak myĂlenie obpieniÈdzach wpïywa na motywacjÚ.
Sopot: SmakSïowa.
Bauman, Y. ibRose, E. (2011). Selection or Indoctrination: Why Do Economics Students
Donate Less than the Rest? Journal of Economic Behavior and Organization, 79 (3),
318–327, http://dx.doi.org/10.1016/j.jebo.2011.02.010.
Brouthers, L.E., Lascu, D.-N. ibWerne, S. (2008). Competitive Irrationality in Transitional
Economies: Are Communist Managers Less Irrational? Journal of Business Ethics,
83, 397–408, http://dx.doi.org/10.1007/s10551-007-9627-6.
Cunningham, P.H., Frauman, E., Ivy, M.I. ibPerry T.L. (2004). The Value of Money and
Leisure and College Student’s Choice of Major. A Journal of Leisure Studies and
Recreation Education, 19, 65–72.
DeVoe, S.E. ib Pfeffer, J. (2007). When Time is Money: The Effect of Hourly Payment
on the Evaluation of Time. Organizational Behavior and Human Decision Processes,
104, 1–13, http://dx.doi.org/10.1016/j.obhdp.2006.05.003.
Ferraro, F., Pfeffer, J. ib Sutton, R.I. (2005). Economics Language and Assumptions:
How Theories Can Become Self-fulfilling. Academy of Management Review, 30 (1),
8–24, http://dx.doi.org/10.5465/AMR.2005.15281412.
Fiske, S.T. (1993). Controlling Other People: The Impact of Power on Stereotyping.
American Psychologist, 48 (6), 621–628, http://dx.doi.org/10.1037//0003-066X.48.6.621.
Frank, B. ib Schulze, G.G. (2000). Does Economics Make Citizens Corrupt? Journal of
Economic Behavior and Organization, 43, 101–113, http://dx.doi.org/10.1016/S01672681(00)00111-6.
Frank, R.H., Gilovich, T. ib Regan, D.T. (1993). Does Studying Economics Inhibit
Cooperation? The Journal of Economic Perspectives, 7 (2), 159–171, http://dx.doi.
org/10.1257/jep.7.2.159.
Frey, B.S. ib Meier, S. (2003). Are Political Economists Selfish and Indoctrinated? Evidence from ab Natural Experiment. Economic Inquiry, 41, 448–462, http://dx.doi.
org/10.1093/ei/cbg020.
Frieze, I.H. ib Boneva, B.S. (2009). Motywacja do sprawowania wïadzy ab motywacja do
pomagania innym. W: A.Y. Lee-Chai ibJ.A. Bargh (red.), Wïadza. Pokusy ibzagroĝenia,
(s. 75–93). Gdañsk: GWP.
Galinsky, A.D., Gruenfeld, D.H. ib Magee, J.C. (2003). From Power to Action. Journal of Personality and Social Psychology, 85, 453–466, http://dx.doi.org/10.1037/00223514.85.3.453.
Galinsky, A.D., Magee, J.C., Inesi, M.E. ibGruenfeld, D.H. (2006). Power and Perspectives
Not Taken. Psychological Science, 17 (12), 1068–1074, http://dx.doi.org/10.1111/j.14679280.2006.01824.x.
78
DOI 10.7172/1644-9584.45.5
Konsekwencje aktywizacji kategorii zwiÈzanych z wïadzÈ i pieniÚdzmi
GÈsiorowska, A., ZaleĂkiewicz, T. ib Wygrab, S. (2012). Would You Do Something for
Me? The Effects of Money Activation on Social Preferences and Social Behavior
in young Children. Journal of Economic Psychology, 33, 603–608.
Gonzaga, G.C., Keltner, D. ibWard, D. (2008). Power in Mixed-sex Stranger Interactions.
Cognition and Emotion, 22, 1555–1568, http://dx.doi.org/10.1080/026999308019
21008.
Grubisic, D. ibGoic, S. (1998). Attitudes towards Some Aspects of Business Ethics among
Students from Countries in Transition: An Empirical Research. Business Ethics, 7b(3),
163–177, http://dx.doi.org/10.1111/1467-8608.00102.
Gruenfeld, D.H., Inesi, M.E., Magee, J.C. ibGalinsky, A.D. (2008). Power and the Objectification of Social Targets. Journal of Personality and Social Psychology, 95, 111–127,
http://dx.doi.org/10.1037/ 0022-3514.95.1.111.
Grusec, J. ibHastings, P.D. (2006). Handbook of Socialization. New York: Guilford Press.
Harpaz, I. (1990). The Importance of Work Goals: An International Perspective. Journal
of International Business Studies, 21 (1), 75–93, http://dx.doi.org/10.1057/palgrave.
jibs.8490328.
Hawkins, D.I. ib Cocanougher, A.B. (1972). Student Evaluations of the Ethics of Marketing Practices: The Role of Marketing Education. Journal of Marketing, 36 (2),
61–64, http://dx.doi.org/10.2307/1250980.
Iida, Y. ibOda, S.H. (2011). Does Economics Education Make Bad Citizens? The Effect
of Economics Education in Japan. Journal of Education for Business, 86, 234–239,
http://dx.doi.org/10.1080/08832323.2010.511303.
Kahneman, D. (2012). Puïapki myĂlenia. O myĂleniu szybkim ib wolnym. Poznañ: Media
Rodzina.
Kay, A.C., Wheeler, S.C, Bargh, J.A. ibRoss, L. (2004). Material Priming: The Influence
of Mundane Physical Objects on Situational Construal and Competitive Behavioral
Choice. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 95 (1), 83–96, http://
dx.doi.org/10.1016/j.obhdp.2004.06.003.
Kipnis, D. (1972). Does Power Corrupt? Journal of Personality and Social Psychology, 24,
33–41, http://dx.doi.org/10.1037/h0033390.
Laband, D.N. ib Beil, R.O. (1999). Are Economists More Selfish than Other ‘Social’
Scientists? Public Choice, 100 (1/2), 85–101.
Lammers, J., Stapel, D.A. ibGalinsky, A.D. (2010). Power Increases Hypocrisy: Moralizing
in Reasoning, Immorality in Behavior. Psychological Science, 21 (5), 737–744, http://
dx.doi.org/10.1177/0956797610368810.
Lee-Chai, A.Y., Chen, S. ib Chartrand, T.L. (2009). Od Mojĝesza do Marcosa. Róĝnice
indywidualne dotyczÈce wykorzystywania ib naduĝywania wïadzy. W: A.Y. Lee-Chai
ib J.A. Bargh (red.), Wïadza. Pokusy ib zagroĝenia (s. 75–93). Gdañsk: GWP.
Magee, J.C., Galinsky, A.D. ib Gruenfeld, D.H. (2007). Power, Propensity to Negotiate,
and Moving First in Competitive Interactions. Personality and Social Psychology Bulletin, 33, 200–212, http://dx.doi.org/10.1177/0146167206294413.
Marwell, G. ibAmes, R. (1981). Economists Free Ride, Does Anyone Else? Experiments
on the Provision of Public Goods, IV. Journal of Public Economics, 15 (3), 295–310,
http://dx.doi.org/10.1016/0047-2727(81)90013-X.
McCabe, D.L., Butterfield, K. ibTrevino, L.K. (2006). Academic Dishonesty in Graduate
Business Programs. Academy of Management Learning & Education, 5 (3), 294–305,
http://dx.doi.org/10.5465/AMLE.2006.22697018.
McCabe, D.L., Dukerich, J. ib Dutton, J. (1991). Context, Values and Moral Dilemmas:
Comparing the Choices of Business and Law School Students. Journal of Business
Ethics, 10, 951–960, http://dx.doi.org/10.1007/BF00383799.
McCabe, D.L. ibTrevino, L.K. (1996). What We Know about Cheating in College: Longitudinal Trends and Recent Developments. Change, 28, 29–33.
Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014
79
Anna Olga Kuěmiñska
Nill, A., Schibrowsky, J. ib Peltier, J. (2004). The Impact of Competitive Pressure
on Students’ Ethical Decision-Making in ab Global Setting. Marketing Education
Review,b 14,b 1–13.
Pfeffer, J. ibDeVoe, S.E. (2009). Economic Evaluation: The Effect of Money and Economics on Attitudes about Volunteering. Journal of Economic Psychology, 30, 500–508,
http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1245262.
Rubinstein, A. (2006). A Sceptics Comment on the Study of Economics. The Economic
Journal, 116, C1–C9, http://dx.doi.org/10.1111/j.1468-0297.2006.01071.x.
Segal, L., Gideon, L. ib Haberfeld, M.R. (2011). Comparing the Ethical Attitudes of
Business and Criminal Justice Students. Social Science Quarterly, 92 (4), 1021–1043,
http://dx.doi.org/10.1111/j.1540-6237.2011.00801.x
Seguino, S., Stevens, T. ibLutz, M.A. (1996). Gender and Cooperative Behavior: Economic
Man Rides Alone. Feminist Economics, 2 (1), 1–21.
Selten, R. ib Ockenfels, A. (1998). An Experimental Solidarity Game. Journal of Economic Behavior and Organization, 34, 517–539, http://dx.doi.org/10.1016/S0167-26
81(97)00107-8.
Sims Jr., H.P. ib Hegarty, W.H. (1977). Policies, Objectives, and Ethical Behavior: An
Experiment. Academy of Management Proceedings, (Meeting Abstract Supplement),
295–299, http://dx.doi.org/10.5465/AMBPP.1977.4977605.
Smith, P.K. ib Bargh, J.A. (2008). Nonconscious Effects of Power on Basic Approach
and Avoidance Tendencies. Social Cognition, 26, 1–24, http://dx.doi.org/10.1521/
soco.2008.26.1.1.
Tang, T.L. ib Chen, Y.-J. (2008). Intelligence Vs. Wisdom: The Love of Money, Machiavellianism, and Unethical Behavior across College Major and Gender. Journal of
Business Ethics, 82, 1–26, http://dx.doi.org/10.1007/s10551-007-9559-1.
Tang, T.L., Chen, Y.-J. ibSutarso, T. (2008). Bad Apples in Bad (Business) Barrels: The
Love of Money, Machiavellianism, Risk Tolerance, and Unethical Behavior. Management Decision, 46, 243–263, http://dx.doi.org/10.1108/00251740810854140.
Vohs, K.D., Mead, N.L. ib Goode, M.R. (2006). The Psychological Consequences of
Money. Science, 314, 1154–1156, http://dx.doi.org/10.1126/science.1132491.
Vohs, K.D., Mead, N.L. ibGoode, M.R. (2008). Merely Activating the Concept of Money
Changes Personal and Interpersonal Behavior. Current Directions in Psychological
Science, 17 (3), http://dx.doi.org/10.1111/j.1467-8721.2008.00576.x s. 208–212.
Wieczorkowska-Wierzbiñska, G. (2011). Psychologiczne ograniczenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Wydziaïu ZarzÈdzania UW.
Wieczorkowska-Wierzbiñska, G. ibKuěmiñska, A. (2012). Zmieniona osobowoĂÊ menedĝerów. W: K. Klincewicz ibW. Grzywacz (red.), Rozwój potencjaïu spoïecznego organizacji –
wyzwania wbXXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Wydziaïu ZarzÈdzania UW.
Williams, R.J., Barrett, J.D. ibBrabston, M. (2000). Managers’ Business School Education
and Military Service: Possible Links to Corporate Criminal Activity. Human Relations,
53, 691–712, http://dx.doi.org/10.1177/0018726700535004.
Yezer, A., Goldfarb, R. ib Poppen, P. (1996). Does Studying Economics Discourage
Cooperation? Watch What We Do, Not What We Say or How We Play. Journal of
Economic Perspectives, 10 (1), 177–186, http://dx.doi.org/10.1257/jep.10.1.177.
Zhou, X., Vohs, K.D. ibBaumeister, R.F. (2009). The Symbolic Power of Money: Reminders of Money Alter Social Distress and Physical Pain. Psychological Science, 20,
700–706, http://dx.doi.org/10.1111/j.1467-9280.2009.02353.x.
80
DOI 10.7172/1644-9584.45.5