Rozdział 1. Wiedza jako obiekt pomiaru

Artykuł pochodzi z publikacji: Procesy decyzyjne w warunkach
niepewności, (Red.) A. Grzegorczyk,
Wyższa Szkoła Promocji, Warszawa 2012
Rozdział 1.
Wiedza jako obiekt pomiaru
Adam Grzegorczyk
Renata Kamińska-Kokot
Sytuacja niepewności opisywana jest jako sytuacja braku informacyjnego nie pozwalającego na oszacowanie ryzyka wystąpienia
zdarzeń nieprzewidzianych. Takie upraszczające spojrzenie na sytuację
niepewności nakazuje uznać, że może być ona wynikiem dwojakiego
braku informacyjnego: 1/ braku informacji, na których ma bazować
decyzja, a zatem odpowiednia analiza właściwych informacji mogłaby doprowadzić do podjęcia trafnej decyzji, a z braku tych informacji
podjęcie decyzji drogą indukcyjną nie jest możliwe; 2/ braku zdolności
podjęcia decyzji, a zatem braku odpowiedniego aparatu decyzyjnego,
który sprowadza się do umiejętności pomiaru parametrów dostępnych
przy decyzji informacji. Zdolność pozyskania i właściwego przetworzenia (w tym ocenienia) informacji dla określonych celów nazywa się
zarządzaniem wiedzą.
Wiedza, jak każdy inny zasób, żeby mogła w pełni przynosić
pożytki i zapewnić przewagę konkurencyjną, wymaga zarządzania.
Zgodnie z powszechnie przyjętą tezą: „co nie jest mierzalne, nie może
być zarządzane”. Teza ta rodzi potrzebę pomiaru wiedzy, co pozwoliłoby na ocenę efektywności podejmowanych działań, a także na dokonanie wyceny wiedzy, jako zasobu, dla potrzeb sprawozdań finansowych
przedsiębiorstwa1.
M. Nycz, M.L. Owoc (red.), Pozyskiwanie wiedzy i zarządzanie wiedzą, Akademia Ekonomiczna
im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 68.
1
8
Pomiar to „przypisanie - zgodnie z określonymi regułami - liczb
lub innych symboli własnościom empirycznym”2. W ekonomii pomiaru
dokonuje się głównie przy wykorzystaniu metod ilościowych. Obecne
jest przekonanie, że informacje ekonomiczne są wiarygodne jeśli wyrażone są przy pomocy metod ilościowych, wskaźników pieniężnych.
Jednak wykorzystanie metod ilościowych do pomiaru kapitału intelektualnego nie gwarantuje takiej samej precyzyjności i wiarygodności
pomiaru jak w przypadku pomiaru kapitału materialnego, finansowego.
Pomiar wiedzy wymaga zastosowania wielu dyscyplin i gałęzi nauk
o zarządzaniu, w tym między innymi: psychologii, socjologii i nauk
o zachowaniach w organizacjach. Dlatego pojawia się wątpliwość co
do wiarygodności tego pomiaru3.
Do pomiaru wiedzy w ujęciu ilościowym wykorzystywane są
głównie trzy rodzaje jednostek pomiarowych: wartości bezwzględne
wyrażone w liczbach naturalnych [n], np. liczba pracowników; wartości wyrażone w procentach [%], np. odsetek pracowników z wyższym
wykształceniem; wartości wyrażone w jednostkach pieniężnych [PLN]
np. wydatki na szkolenia pracowników w skali roku. Admir Fazlagić
zwraca istotną uwagę na fakt, że bez względu na obrany model pomiarowy nie należy przypisywać nadmiernej wagi tylko zintegrowanym
wskaźnikom, należy zwrócić uwagę na relacje przyczynowo skutkowe,
jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami kapitału intelektualnego4.
Jan A. Fazlagić na podstawie dostępnej literatury opracował kryteria, jakie powinien spełniać dobry wskaźnik pomiarowy, przypisując
mu określone cechy. Autor wskazuje, że dobry wskaźnik powinien być:
obiektywny, prawdziwy, niezależny od osoby zbierającej dane i kompletny, biorąc pod uwagę wszystkie istotne elementy wyjaśniające dane
zjawisko. Dodatkowo powinien być zrozumiały, zbieżny z celami organizacji; praktyczny, pozwalać na dokonywanie porównań i zestawień.
Dobry wskaźnik powinien ułatwiać kontrolę, a informacja uzyskana
przy jego zastosowaniu powinna budzić zaufanie i umożliwiać zrozumienie badanego zjawiska. Ponadto powinien być dostępny na czas,
wygodny w użyciu, przy czym proces zbierania danych do obliczenia
Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka,
Poznań 2001, s. 606.
3
B. Godziszcze (red.), Wiedza jako czynnik międzynarodowej konkurencyjności, Dom Organizatora, Toruń 2005, ss. 239-240.
4
Ibidem, s. 244.
2
9
wskaźnika nie powinien być zbyt długi, a informacje potrzebne do
obliczenia wskaźnika powinny być dostępne. Ponadto powinien także
poddawać się weryfikacji i umożliwiać okresowe uaktualnienia5.
Złożone relacje łączące poszczególne elementy kapitału intelektualnego sprawiają, że zaprojektowanie wskaźnika, który spełniałby
wszystkie przedstawione powyżej kryteria jest bardzo trudne.
Obecnie wartość rynkowa przedsiębiorstwa coraz częściej znacznie przewyższa jego wartość księgową. Różnica ta spowodowana
jest obecnością kapitału intelektualnego, który obejmuje wszystkie
pozamaterialne elementy. Do kapitału intelektualnego, oprócz wiedzy,
zaliczane są między innymi takie elementy, jak: przewidywane zyski,
wizerunek firmy, systemy informacyjne i procedury administracyjne,
efektywność procesów, doświadczenie, potencjał pracowników, zgromadzone know-how, patenty, kultura organizacji, twórcza atmosfera,
potencjał rozwojowy, relacje z klientami oraz inne czynniki zewnętrzne. Na kształt powyższych elementów kapitału intelektualnego w sposób pośredni lub bezpośredni często ma wpływ wiedza6.
1.1. Trudności pomiaru wiedzy
Pomiar jest najtrudniejszym elementem procesu zarządzania
wiedzą. Wśród głównych trudności pomiaru wiedzy w organizacjach
wymienia się brak wypróbowanych, sprawdzonych i wiarygodnych
metod pomiarowych7. Trzeba przy tym jednak zauważyć, że wspomniany brak jest uwarunkowany przede wszystkim brakiem gotowości i woli poddania określonych elementów informacji właściwemu
pomiarowi, a to wynika z nieświadomości znaczenia takiego pomiaru
i w dużym stopniu także nieumiejętności wykorzystania wyników
pomiaru do podejmowanych decyzji managerskich.
Jedną z istotnych przyczyn tych trudności wskazywanych przez
Stanisława Kasiewicza, Waldemara Rogowskiego i Monikę Kicińską
jest brak jednolitego systemu pomiaru wiedzy, który uwzględniałby
wielowymiarowość tej kategorii i zależność między poszczególnymi
J.A. Fazlagić, Zarządzanie wiedzą: szansa na sukces w biznesie, Wyższa Szkoła HumanistycznoMenedżerska Milenium, Gniezno 2009, s. 121.
6
M. Nycz, M.L. Owoc (red.), op.cit., s. 67.
7
Materiały pokonferencyjne z Konferencji Kadry Zarządzającej pt. Zarządzanie wiedzą- strategie
sukcesu, Katedra Teorii Zarządzania SGH, Warszawa 2002, s. 33
5
10
jej składnikami, zwłaszcza że większość wartości opisujących elementy kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa ma zdecydowanie charakter jakościowy nie ilościowy. Przyczyn trudności pomiaru należy
także upatrywać w niedostosowaniu systemu rachunkowości Wykorzystywane obecnie systemy rachunkowości powstawały w czasach,
gdy podstawowym czynnikiem konkurencyjności przedsiębiorstw były
aktywa materialne, głównie o charakterze rzeczowym. Menedżerowie
w procesie zarządzania przedsiębiorstwem skupiają się przeważnie na
tym co wymierne, na kosztach i działaniach, a wydatki poniesione na
aktywa niematerialne dotyczące kapitału ludzkiego traktują w kategorii kosztu, nie inwestycji, w przeciwieństwie do wydatków na aktywa
materialne, które są prezentowane w bilansie i amortyzowane. Autorzy
wskazują, że miary finansowe mają raczej charakter historyczny i oceniają przeszłe zdarzenia nie dając pełnej możliwości oceny przyszłości,
natomiast pomiar powinien koncentrować się na przyszłości, nie zaś na
przeszłości8.
Fazlagić wskazuje na obecność innych problemów jak: niski stan
świadomości wśród kadry zarządzającej, gdzie przeważająca większość
menedżerów nigdy nie zetknęła się z koncepcjami dotyczącym pomiaru
elementów kapitału intelektualnego; niską mobilność kapitału intelektualnego, gdzie większość aktywów niematerialnych jest ze sobą ściśle
powiązana i tylko nieliczne składniki aktywów niematerialnych mogą
podlegać wyodrębnieniu i sprzedaży. Jedną z barier jest także trudność
w oszacowaniu wartości obecnie posiadanej, wiedzy w przyszłości.
Ponadto autor zwraca uwagę na nierzetelny obraz pomiaru, wskazując
na dużą rolę wpływu czynników emocjonalnych na kreatywność czyli
przebieg procesu twórczego poszczególnych pracowników i zespołów
roboczych, natomiast wskaźniki pomiarowe nie obejmują pomiaru
inteligencji emocjonalnej pracowników9.
Gilbert Probst, Steffen Raub i Kai Romhardt wyszczególniają
istotne problemy w konstrukcji narzędzi pomiarowych. Jako główny
problem wskazują na niemożność wyceny niektórych zasobów wiedzy. Wiedza pozostaje zwykle zasobem ukrytym i jest bardzo rzadko
uwzględniana w księgowości jako element aktywów. Trudno jest określić, skąd wynika różnica między wartością rynkową przedsiębiorstwa
a jego wartością księgową. Trudno jest także wycenić wartość wiedzy,
S. Kasiewicz, W. Rogowski, M. Kicińska, Kapitał intelektualny: spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna Kraków, Kraków 2006, ss. 100-101.
9
J.A. Fazlagić, op.cit., ss. 130-132, B. Godziszcze (red.), op.cit., ss. 241-243.
8
11
która ma kluczowe znaczenie dla pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Nie istnieją systemy monitorowania, które umożliwiałyby obserwowanie skali zmian zachodzących w poszczególnych etapach procesu
zarządzania wiedzą. Drugi istotny problemem, na który wskazują
autorzy zawiera się w nieodpowiednim przedmiocie pomiaru. Trudno
określić, jaki wpływ na sytuację finansową przedsiębiorstwa wywierają
zmiany w zasobach wiedzy. Nadmierne skoncentrowanie na wskaźnikach finansowych, powoduje, że nie dostarczają one użytecznych
informacji o istniejących w nim zależnościach przyczynowo-skutkowych dotyczących kapitału intelektualnego. Wykorzystuje się głównie
wskaźniki wewnętrzne odpowiadające specyfice danej organizacji, co
uniemożliwia badania porównawcze rozwoju wiedzy na tle przedsiębiorstw konkurencyjnych. Często ocenia się umiejętności i możliwości
jednostek, a zaniedbuje wiedzę zbiorową. Mierzy się nakłady na rozwój
wiedzy, określając wielkość wydatków na szkolenia, ale nie bada się
korzyści, które wynikają z ich przeprowadzenia. Trzecim dostrzegalnym przez autorów problemem w konstrukcji narzędzi pomiarowych
jest stosowanie nieodpowiednich miar. Często za pierwszoplanowe
uznaje się miary ilościowe, zaś miary jakościowe uważa się za drugorzędne, co jak uważają autorzy nie jest właściwe, gdyż informacje
dotyczące zjawisk o charakterze jakościowym, mogą mieć większe
znaczenie dla rozwoju organizacji niż wskaźniki opisujące zjawiska
ilościowe. Kolejny ukazywany przez autorów problem to brak celowości pomiaru oraz brak świadomości korzyści z pomiaru wiedzy. Mierzy
się to, co łatwo zmierzyć, a nie to, co powinno być zmierzone. Przy tym
nie dobiera się sposobu i trafności wykonania pomiaru do aktualnej
strategii przedsiębiorstwa10.
1.2. Czynniki wiedzy należy mierzyć
Można wymienić wiele powodów, dla których współczesne organizacje powinny podjąć wysiłki zmierzające do pomiaru czynników
kapitału intelektualnego. Odpowiednio skonstruowany system pomiarowy gwarantuje przedsiębiorstwu dostęp do niezbędnych informacji
na temat zmian w jego zasobach wiedzy. Pomiar taki wspomaga podejmowanie trafniejszych decyzji na poziomie operacyjnym, strategiczG. Probst, S. Raub, K. Romhardt, Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna,
Kraków 2002, ss. 258-259.
10
12
nym, rozwoju kompetencji indywidualnych pracowników, wywieraniu
wpływu na zachowania pracowników oraz informowaniu zewnętrznych interesariuszy o kondycji przedsiębiorstwa. Wspomaga kontrolę
osiągniętych rezultatów oraz zapewnia większą efektywność procesu
zarządzania wiedzą11.
Rafał Haffer przytacza pogląd G. Probsta, S. Raub, K. Romhardta, że pomiar zasobów wiedzy prowadzi do zwiększenia produktywności wszystkich wykorzystywanych w przedsiębiorstwie zasobów,
pozwalając na efektywniejsze zarządzanie tymi zasobami. Dostarcza
ponadto informacji, jaką wiedzę należy zachować w organizacji oraz
jaką pozyskać z jej otoczenia. Pomaga więc w lokalizowaniu wiedzy
i zwiększaniu przejrzystości jej zasobów, tym samym ułatwiając realizację celów zarządzania wiedzą12.
Pomiar kapitału intelektualnego na potrzeby organizacji dostarcza
cennych informacji o funkcjonowaniu organizacji, co pozwala wskazać, które elementy działają poprawnie, a w których należy dokonać
zmian, ponadto pozwala przedsiębiorstwu na określenie swojej pozycji
konkurencyjnej w oparciu o kapitał intelektualny. A przy systematycznym stosowaniu określonych kryteriów pomiaru kapitału intelektualnego wykorzystując dane wskaźniki przez kolejne lata, można
dokonywać porównań i określać dynamikę jego wzrostu w organizacji,
przez co umożliwia się dokonanie oceny efektów zarządzania wiedzą
w kluczowych obszarach funkcjonowania organizacji. Jednocześnie
taki pomiar ukazuje słabe i mocne strony, a zatem wspomaga podejmowanie decyzji w sferze zarządzania kapitałem intelektualnym i całą
organizacją. Z kolei wykrycie słabych stron kapitału intelektualnego
pozwala organizacji podjąć konkretne działania naprawcze. Pomiar
kapitału intelektualnego jest także ważny dla otoczenia organizacji,
a przede wszystkim dla partnerów i klientów dając im możliwość rozeznania się w kondycji partnera, co wspomaga decyzje o współpracy
oraz zapewnia wyższą satysfakcję klientów. Pomiar kapitału intelektualnego często stanowi źródło wiedzy na temat konkurencyjności
przedsiębiorstwa, umożliwiając pozyskiwanie nowych inwestorów lub
zatrzymywanie obecnych13.
Materiały pokonferencyjne Konferencji Kadry Zarządzającej, op.cit., s. 33.
M.J. Stankiewicz (red.), Zarządzanie wiedzą jako kluczowy czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2006, s.161.
13
K. Leja (red.) Zarządzanie wiedzą: wybrane problemy, Katedra Zarządzania Wiedzą i Informacją. Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2007, op.cit., s. 9.
11
12
13
Monika Kicińska, Stanisław Kasiewicz i Waldemar Rogowski
wskazują na istotne korzyści, jakie niesie pomiar kapitału intelektualnego. Autorzy zauważają, że pomiar kapitału intelektualnego przedstawia pełen obraz elementów aktywów niematerialnych w organizacji,
które są najlepiej rozwinięte, oraz te, które są słabo rozwinięte. Dzięki
temu kadra zarządzająca jest świadoma wartości swoich aktywów
niematerialnych i może budować odpowiednie strategie ich dalszego
rozwijania lub tworzenia czy pozyskiwania. Celem pomiaru jest więc
określenie obecnej wartości poszczególnych elementów kapitału intelektualnego. Autorzy dostrzegają, że w literaturze przedmiotu najczęściej wskazuje się na podstawowe korzyści z pomiaru kapitału intelektualnego dotyczące wpływu pomiaru kapitału intelektualnego na jakość
i skuteczność zarządzania a także pomoc przy formułowaniu strategii.
Dostrzegają, iż pomiar kapitału intelektualnego może być wykorzystywany jako podstawowy element badania potencjału strategicznego
organizacji a także, być bardzo przydatny w procesie oceny stopnia
realizacji strategii. Autorzy ujawniają jedną z podstawowych korzyści,
która wiąże się z systemem wynagradzania i motywowania. Stosowanie mierników kapitału intelektualnego w systemach motywacyjnych
umożliwia stworzenie kultury organizacji zorientowanej na wiedzę.
Pomiar aktywów niematerialnych usprawnia wewnętrzne zarządzanie
kapitałem intelektualnym powodując wzrost świadomości roli kapitału
intelektualnego u pracowników i kadry zarządzającej w zdobywaniu
przewagi konkurencyjnej i generowaniu wartości przedsiębiorstwa.
Pomiar pozwala na monitorowanie efektów działań biznesowych, co
wpływa na efektywne zarządzanie całym przedsiębiorstwem dając
podstawę do podejmowania racjonalnych decyzji inwestycyjnych
i strategicznych. Możliwość pomiaru kapitału intelektualnego wskazuje
na słabe elementy procesu zarządzania kapitałem intelektualnym organizacji, świadomość ich istnienia umożliwia poprawę tych procesów14.
Oprócz wielu korzyści związanych z pomiarem kapitału intelektualnego obecne są także pewne niedogodności pomiaru, które wyrażają
się wzrostem kosztów związanych z pomiarem, potrzebą czasu na zbieranie danych, ich interpretację i prezentację. Ponadto często pojawiają
są zakłócenia w pracy związane ze skupieniem uwagi na pomiarze.
14
S. Kasiewicz, W. Rogowski, M. Kicińska, op.cit., ss. 99-100.
14
W końcowym efekcie mogą pojawić się problemy z interpretacją
pomiaru, gdyż wyniki mogą być zinterpretowane wieloznacznie15.
1.3. Historia pomiaru zasobów niematerialnych
W miarę wzrostu znaczenia zasobów niematerialnych w procesie
budowania trwałej przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa wzrosła
świadomość konieczności ich pomiaru. Pierwsze działania zmierzające
do pomiaru aktywów niematerialnych zostały podjęte w latach 70 ubiegłego wieku w Skandynawii, gdzie powstała koncepcja Human Resource Costing and Accounting (HRCA). Koncepcja ta łącząc zagadnienia
związane z rachunkowością i zarządzaniem zasobami ludzkimi miała
na celu opracowanie sposobów kalkulacji kosztów absencji pracowników, zatrudniania nowych pracowników oraz wskaźnikowych metod
oceny rotacji pracowników, a także efektywności procesu rekrutacji
czy też programów szkoleniowych. Nie znalazła ona jednak szerszego
zastosowania w zakresie pomiaru wartości zasobów wiedzy. Pierwsze
praktyczne próby określenia istoty i pomiaru aktywów niematerialnych
przypisuje się Karlowi-Erikowi Sveiby’emu, który jako menedżer i
współwłaściciel magazynu gospodarczego „Affarsvarlden” zastosował
nowatorskie podejście, które polegało na zerwaniu z tradycyjnymi
zasadami stosowanymi w rachunkowości i zarządzaniu. Sveiby poddał
krytyce tradycyjną sprawozdawczość opartą na wskaźnikach finansowych, która całkowicie ignoruje kwestie czynnika ludzkiego i związanej z nim wiedzy. Sveiby wraz z sześcioma działaczami szwedzkiego
życia gospodarczego założyli 12 listopada 1987 roku Sztokholmie tzw.
„Grupę Konrada”, celem której było opracowanie uniwersalnej metody
pomiaru aktywów niematerialnych. Grupa ta w 1989 roku opublikowała efekt swoich dwuletnich prac w postaci tzw. „Raportu Konrada”,
zwanego też „The Invisible Balance Sheet”, w którym po raz pierwszy
zdefiniowano kapitał intelektualny i opracowano zbiór ponad trzydziestu niefinansowych wskaźników dotyczących pomiaru zasobów
intelektualnych16.
A. Szuwarzyński (red.), Zarządzanie wiedzą: wybrane problemy, Politechnika Gdańska. Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2005, s. 16.
16
A. Binsztok, K. Perechuda (red.), Koncepcje, modele i metody zarządzania informacją i wiedzą, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2006, ss. 228-229,
A. Szczygielska, Kapitał intelektualny w gospodarce opartej na wiedzy: wybrane zagadnienia
w świetle studiów i badań empirycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław
2009, ss. 14-15.
15
15
Ewa Głuszek analizując znaczenie „Raportu Konrada” z punktu
widzenia przyszłego rozwoju przedsiębiorstwa zauważa, że dostarczył
on w warunkach nowej ekonomii świeżego poglądu, że istotne jest to,
co rozgrywa się poza ramami bilansu, dlatego jak wskazuje autorka
należy większą wagę przywiązywać do wskaźników i informacji pozafinansowych, przybliżających stan zasobów niematerialnych składających się na kapitał intelektualny organizacji. Wszystkie te czynniki,
które coraz wyraźniej decydowały o możliwości uzyskania przewagi
w zaostrzającej się walce konkurencyjnej na rynku uświadomiły
menedżerom konieczność oceny i tym samym pomiaru posiadanych
aktywów niematerialnych. Pojawiła się zatem potrzeba korzystania
w zarządzaniu przedsiębiorstwem z szerokiej gamy różnorodnych
wskaźników jakościowych, które uzupełniałyby tradycyjne miary
finansowe i pozwalałyby uzyskiwać pełny obraz siły rynkowej organizacji. W dalszej części swych rozważań Ewa Głuszek określa „Raport
Konrada” jako fundament wyznaczający pewien kierunek dla rozwoju
wielu nowych koncepcji odnoszących się do wykorzystywania szeroko
rozumianej wiedzy oraz do relacji zachodzących pomiędzy wiedzą a
sukcesem rynkowym czy tworzeniem wartości. Toteż w latach 90- tych
zaczęły się pojawiać nowe doskonalsze modele pomiaru zasobów
niematerialnych. Ewa Głuszek wskazuje, że coraz większa liczba
przedsiębiorstw wówczas podejmowała próby mierzenia i świadomego
rozwijania swoich zasobów niematerialnych. Autorka doszukuje się
potwierdzenia tych działań, wskazując na duże zainteresowanie tym
tematem środowisk akademickich, a także organizacji odpowiedzialnych za ustanawianie i popularyzowanie nowych standardów gospodarczych. Obecnie zarówno Unia Europejska, jak i OECD postulują
o konieczność uwzględniania wskaźników obrazujących stan zasobów
niematerialnych przedsiębiorstwa i włączanie raportu na temat kapitału
ludzkiego do raportów rocznych przedsiębiorstw17.
1.4. Przyszłość pomiaru wiedzy
Pomiar czynników niematerialnych jest jednym z najważniejszych
elementów procesu zarządzania kapitałem intelektualnym, od jego
wyniku zależy bowiem dalsze zarządzanie tym kapitałem. Obecnie
E. Głuszek, Zarządzanie zasobami niematerialnymi przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 258-259.
17
16
jednak nie ma jednego standardu przeprowadzania pomiaru kapitału
intelektualnego i prawdopodobnie nigdy nie powstanie ten jeden uniwersalny sposób pomiaru kapitału intelektualnego w równym stopniu
przydatny dla wszystkich przedsiębiorstw18.
Pomimo, że w ostatnich latach stworzono bardzo wiele metod
pomiaru kapitału intelektualnego, to świat biznesu nie wykazuje zbyt
wielkiego zainteresowania tymi koncepcjami. Fazlagić wskazuje, że
powodem takiego stanu jest fakt, że niektóre wskaźniki mogą okazać
się przydatne tylko w kontekście realizacji określonych celów organizacji a po ich osiągnięciu ich przydatność będzie niewielka. Ponadto
wskazuje, że proponowane mierniki nie zostały nigdy gruntownie
sprawdzone empirycznie, gdyż niewielu autorów kieruje swe wysiłki
badawcze na weryfikację i badania skuteczności metod już istniejących19. Amir Fazlagić podkreśla, że rozwój pomiaru koncepcji zarządzania wiedzą jest możliwy wówczas, gdy świat nauki zamiast tworzyć
nowe koncepcje pomiaru kapitału intelektualnego skupi swą uwagę na
weryfikacji koncepcji już istniejących, gdzie główny wysiłek zostanie
włożony w konstruowanie i testowanie narzędzi pomiarowych już istniejących a nie tworzenie nowych20.
Wielość problemów wskazuje, że nad wyborem systemu pomiarowego należy się poważnie zastanowić. Większość elementów kapitału
intelektualnego, w tym wiedza nie jest możliwa do przedstawienia w
ujęciu ilościowym w wartościach pieniężnych. Pomiar kapitału intelektualnego rzuca wielkie wyzwanie tradycji ekonomicznej polegające na
odrzuceniu metod ilościowych, gdyż mierniki pieniężne nie są dobrym
miernikiem dla nakładów pracy intelektualnej i pomiaru wiedzy. Przeprowadzenie pomiaru ilościowego nie dostarczy użytecznych informacji co do poziomu kapitału intelektualnego, dlatego konieczne jest
poszerzenie narzędzi diagnostycznych o pomiar jakościowy kapitału
intelektualnego21.
Badacze i praktycy powszechnie uważają, że system pomiaru
kapitału intelektualnego powinien używać różnych miar: finansowych,
niefinansowych, ilościowych, jakościowych, a także opisujących
procesy, przez co informacje będą bardziej obiektywne. Kasiewicz,
B. Godziszcze (red.), op.cit., s. 241.
J.A. Fazlagić, op.cit., s. 130.
20
B. Godziszcze (red.), op.cit., s. 239.
21
R. Borowiecki (red.), Informacja i wiedza w zintegrowanym systemie zarządzania, Wydawnictwo „Zakamycze”, Kraków 2004, s. 254.
18
19
17
Rogowski i Kicińska wskazują na fakt że, „system pomiaru kapitału
intelektualnego powinien dać szeroki wgląd w jego zdolność do tworzenia wartości”, co nie może być zrealizowane przy zastosowaniu
jednej syntetycznej miary22.
Pomiar wiedzy wymaga nowatorskiego podejścia i budowy modeli pomiaru. Violetta Galant w opracowaniu „Pomiar wiedzy w poszukiwaniu standardu” prezentuje pogląd, że punktem wyjścia w pomiarze
wiedzy powinien być przyjęty model zarządzania. Tym niemniej nie
zostały jeszcze wypracowane i powszechnie zaakceptowane standardy
zarządzania wiedzą, które dadzą podstawy do pomiaru wiedzy23. Głównymi metodami wykorzystywanymi na tym etapie powinny być formalne procedury określające konkretne cele, kryteria oceny i pomiaru
zasobów wiedzy, a także techniki jakie będą w tym zakresie stosowane
oraz osoby, stanowiska i komórki odpowiedzialne za realizację pomiaru i ocenę stanu wiedzy24.
Obecnie trwa faza wypracowywania standardów takiego pomiaru,
gdyż jak dotąd nie powstał spójny system pomiaru, który byłby jednocześnie praktyczny i użyteczny. Prawdopodobnie jednak nigdy nie
powstanie jeden uniwersalny sposób pomiaru kapitału intelektualnego
w równym stopniu przydatny dla wszystkich przedsiębiorstw. Trudno
jest bowiem ustalić uniwersalne wskaźniki pomiarowe dla wszystkich
przedsiębiorstw ponieważ mierniki kapitału intelektualnego zależą od
strategii i misji firmy. Dlatego każda organizacja wybiera właściwy dla
swojej specyfiki zestaw wskaźników i sposoby ich prezentacji25.
Brak wskaźników i narzędzi pomiarowych sprawia, że w wielu
przypadkach informacja pozostaje bezużytecznym zasobem w działalności przedsiębiorstwa, nie może bowiem zostać operacyjnie wykorzystana do podjęcia optymalnych decyzji gwarantujących przyrost
przewagi konkurencyjnej. Brak także możliwości oszacowania ryzyka
wynikającego z braku dostępu do właściwych informacji lub niemożności ich odpowiedniego przetworzenia. Taki stan sprawia, że wiele
decyzji we współczesnym zarządzaniu podejmuje się w warunkach
niepewności.
S. Kasiewicz [et al.], op.cit., ss. 102-105.
M. Nycz, M.L. Owoc (red.), op.cit., s. 71.
24
M.J. Stankiewicz (red.), op.cit., s. 350.
25
A. Szuwarzyński (red.), op.cit., s. 12.
22
23
18
Abstrakt
Zdolnośc podejmowania decyzji wynika z dostępności właściwej
informacji oraz umiejętności jej przetworzenia pod kątem decyzyjnych
priorytetów. Jednym z podstawowym problemów w procesach decyzyjnych jest braku aparatu do wartościowania informacji, która stanowi podstawowy element procesu zarządzania wiedzą. Pomiar wiedzy
wymaga natomiast właściwego systemu wskaźników i umiejętności
posługiwania się nimi. Braki w tym zakresie sprawiają, że wiele decyzji
managerskich podejmowanych jest w warunkach niepewności.
Słowa kluczowe: wiedza, pomiar, decyzja, niepewność
Abstract
Decision-making ability is due to the availability of appropriate
information and skills of its decision-making process in terms of priorities. One of the main problems is the lack of decision-making apparatus
for evaluating the information, which is a key element of knowledge
management. The measurement of knowledge needs the appropriate
indicator system and the skills to use them. Deficiencies in this area
cause that many managerial decisions are taken under uncertainty.
Key words: knowledge, measurement, decision, uncertainty
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
Binsztok A, Perechuda K. (red.), Koncepcje, modele i metody
zarządzania informacją i wiedzą, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2006.
Borowiecki R. (red.), Informacja i wiedza w zintegrowanym systemie zarządzania, Wydawnictwo „Zakamycze”, Kraków 2004.
Fazlagić J.A., Zarządzanie wiedzą: szansa na sukces w biznesie,
Wyższa Szkoła Humanistyczno-Menedżerska Milenium, Gniezno
2009.
Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D., Metody badawcze w
naukach społecznych, Zysk i S-ka, Poznań 2001.
19
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
20
Głuszek E., Zarządzanie zasobami niematerialnymi przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004.
Godziszcze B. (red.), Wiedza jako czynnik międzynarodowej konkurencyjności, Dom Organizatora, Toruń 2005.
Kasiewicz S., Rogowski W., Kicińska M., Kapitał intelektualny:
spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna
Kraków, Kraków 2006.
Leja K. (red.), Zarządzanie wiedzą: wybrane problemy, Katedra
Zarządzania Wiedzą i Informacją. Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2007.
Materiały pokonferencyjne z Konferencji Kadry Zarządzającej pt.
Zarządzanie wiedzą - strategie sukcesu, Katedra Teorii Zarządzania SGH, Warszawa 2002.
Nycz M., Owoc M.L. (red.), Pozyskiwanie wiedzy i zarządzanie
wiedzą, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004.
Probst G., Raub S., Romhardt K., Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002.
Stankiewicz W.J. (red.), Zarządzanie wiedzą jako kluczowy
czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa,
Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2006.
Szczygielska A., Kapitał intelektualny w gospodarce opartej na
wiedzy: wybrane zagadnienia w świetle studiów i badań empirycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław
2009.
Szuwarzyński A. (red.), Zarządzanie wiedzą: wybrane problemy,
Politechnika Gdańska. Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2005.