Biegły. Podstawy prawne opiniowania. Etyka

Inga Markiewicz
Klinika Psychiatrii Sądowej IPiN
Psychiatra jako biegły. Regulacje prawne. Zasady etyczne
Biegły

Biegły – to osoba posiadająca wiadomości specjalne, wezwana postanowieniem wydanym
przez organ procesowy do zbadania i wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia
sprawy

Wiadomości specjalne - to wiadomości, które wykraczają poza normalną, powszechną w
danych warunkach rozwoju społecznego wiedzę, z uwzględnieniem rozwoju i
powszechności wiadomości określonego typu w procesie zmian w sferze wiedzy ogólnej.
Gruza, E. (2012). Psychologia sądowa dla prawników, Warszawa, LEX.
Psychiatra jako biegły
 Zakres jego działań wyznaczany jest z jednej strony przez dziedzinę medycyny jaką jest
psychiatria, a z drugiej przez przepisy prawne
 Biegły psychiatra powinien oprócz rzetelnej wiedzy psychiatrycznej, posiadać także
podstawową znajomość prawa
 Pełni służebną (a nie rozstrzygającą) rolę wobec wymiaru sprawiedliwości (konieczność
zachowania obiektywizmu)
Rola biegłego psychiatry
Rolą biegłego nie jest rozstrzygnięcie sprawy, ale jedynie dostarczenie fachowych,
specjalistycznych wiadomości, wyrażonych w postaci przypisanego wymogami prawa środka
dowodowego, poddanego zbadaniu i ocenie przez niezawisły sąd
Gruza, E. (2012). Psychologia sądowa dla prawników, Warszawa, LEX.
Biegły sądowy
Biegłych sądowych ustanawia przy sądzie okręgowym prezes tego sądu (biegli z listy)
Prezes prowadzi listy biegłych sądowych - według poszczególnych gałęzi nauki
Sąd może również powołać (w postanowieniu) biegłych z instytucji albo imiennie każdą
osobę, która posiada wiadomości specjalne z danej dziedziny (biegły ad hoc)
Nie ma żadnej różnicy w traktowaniu i ocenie opinii biegłego złożonej przez biegłego z listy lub
przez innego biegłego powołanego w określonej sprawie przez organ procesowy.
Biegły sądowy
Wymagania, które muszą spełnić biegli:
 Korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich
 Mieć ukończone 25 lat życia
 Mieć teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne


Dawać rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego
Wyrazić zgodę na ustanowienie biegłym
Kadencja trwa 5 lat.
Zwolnienie z funkcji biegłego
Zwolnienie biegłego z funkcji nastąpi, gdy:




Sam biegły wystąpi z taką prośbą
Biegły utracił warunki do pełnienia tej funkcji
Zostanie stwierdzone, że w chwili ustanowienia warunkom tym nie odpowiadał i nadal im
nie odpowiada
Z ważnych powodów, w szczególności jeżeli nienależycie wykonuje on swoje czynności
Rękojmia należytego wykonywania funkcji biegłego
Pojęcie „rękojmi należytego wykonania obowiązków biegłego” określane jest jako całość cech,
zdarzeń i okoliczności dotyczących osoby biegłego sądowego, składających się na jego
wizerunek jako osoby zaufania publicznego. Na wizerunek osoby zaufania publicznego
składają się takie cechy charakteru jak: szlachetność, prawość, sumienność i bezstronność
łącznie.
Ocena spełnienia warunku rękojmi dotyczy prognozowania przyszłych zachowań kandydata do
wykonywania obowiązków biegłego, a tych zaś nie sposób wnioskować inaczej niż z
prezentowanej przez kandydata na biegłego postawy etycznej i moralnej, a także sposobu
jego postępowania, zwłaszcza oceny wykonywania dotychczasowej pracy.
Przyrzeczenie biegłego
Art. 197 kpk
§ 1. Biegły składa przyrzeczenie następującej treści:
§ 2. Biegły sądowy powołuje się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go w tym
charakterze.
Psychiatra jako biegły
Art. 198 kpk
§ 1. W miarę potrzeby udostępnia się biegłemu akta sprawy w zakresie niezbędnym do
wydania opinii wzywa się go do udziału w przeprowadzeniu dowodów.
§ 2. Organ procesowy może zastrzec swoją obecność przy przeprowadzaniu przez biegłego
niektórych lub wszystkich badań, jeżeli nie wpłynie to ujemnie na wynik badania.
§ 3. W razie potrzeby organ procesowy może wprowadzić zmiany co do zakresu ekspertyzy lub
postawionych pytań oraz stawiać pytania dodatkowe.
Najważniejsze zadania biegłych psychiatrów wobec oskarżonego
 Ocena poczytalności
 Ocena zdolności do uczestnictwa w rozprawie
 Ocena konieczności stosowania środków zabezpieczających
 Odpowiedź na ewentualne dodatkowo zadane pytania organu procesowego
Ocena zdolności oskarżonego
do udziału w postępowaniu (art.202§5 kpk)
 na podstawie aktualnego stanu psych., ocenianego podczas badania psychiatrycznego
 Stwierdzenie choroby psych., upośl. umysł. lub innego zakłócenia czynności psych. nie
stanowi dostatecznej podstawy do stwierdzenie niezdolności do udziału w rozprawie
 NIEZDOLNOŚĆ, gdy:
- jakościowe zaburzenia psych.(psychotyczne)
- znacznie nasilone zaburzenia ilościowe (poznawcze, emocj., motyw.)
- znacznie nasilone upośledzenie umysłowe lub otępienie
- znoszą zdolność rozpoznania sytuacji, uniemożliwiają lub ograniczają
jego świadomy udział w postępowaniu
-
Jeśli oskarżony swoim postepowaniem nie zakłóca postępowania – jego obecność jest
wskazana
-
Obowiązkowy udział obrońcy (art. 79 § 1 kpk)
Etyka biegłego psychiatry
Problemy etyczne wynikają z konieczności pogodzenia roli biegłego sądowego (którego
klientem jest zleceniodawca – organ procesowy) z nakazem etycznym wpisanym w
zawód lekarza, jakim jest niesienie pomocy
Biegłego obowiązuje uczciwość i rzetelność tak wobec zleceniodawcy, jak i badanego
Krytyczna ocena własnych kompetencji i świadomość swoich ograniczeń w zakresie
wiedzy i metodologii
Obowiązek podmiotowego traktowania badanego i poszanowanie jego godności
Zasada niełączenia roli biegłego sądowego z żadną inną rolą w stosunku do tej samej
osoby
Zasada zachowania tajemnicy zawodowej
Art. 199 kpk
Złożone wobec biegłego (…) oświadczenia oskarżonego, dotyczące zarzucanego mu czynu, nie
mogą stanowić dowodu.
Art. 51 u.o.z.p. – zakaz utrwalania w dokumentacji dotyczącej badań i przebiegu leczenia
oświadczeń obejmujących przyznanie się do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary
Art. 52.1 u.o.z.p. – zakaz przesłuchiwania osób - obowiązanych do zachowania tajemnicy - jako
świadków, na okoliczność wypowiedzi osoby podejrzanej, co do popełnienia przez nią czynu
zabronionego pod groźbą kary (dotyczy to również biegłych, art. 51.2.
Co do zasady:
Biegły nie może odmówić wykonania należących do jego obowiązków czynności w okręgu
sądu okręgowego, przy którym został ustanowiony, zleconych przez sąd lub organ prowadzący
postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych
Jeżeli zatem biegły w sposób nieusprawiedliwiony opóźnia się ze złożeniem opinii sąd posiada
odpowiednie środki dyscyplinujące, chociażby wskazane w art. 287 k.p.c. - nałożenie na biegłego
grzywny.
Podsumowanie
BIEGŁY PSYCHIATRA
nie identyfikuje się z ofiarą, nie okazuje emocji
jest rzeczowy, bezstronny
nie rzutuje swojego światopoglądu
nie decyduje za sąd, czy było popełnione przestępstwo czy nie
wypowiada się językiem zrozumiałym dla wszystkich
jest specjalistą w swojej dziedzinie
nie może dać się sprowokować
ma prawo do wygłoszenia swojej własnej oceny