Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Beskid Żywiecki”

Transkrypt

Strategia zarządzania
dla obszaru Natura 2000
„Beskid Żywiecki”
Projekt PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci
Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach”
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego
(Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
Instytut Ochrony Przyrody PAN
Kraków
Opracowanie strategii: Joanna Zalewska Gałosz, Roksana Krause
kontakt: [email protected] [email protected]
Zdjęcie na stronie tytułowej: W. Mikler
Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Beskid Żywiecki” została opracowana w ramach projektu
PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju
w Karpatach” realizowanego w latach 2007-2011.
Więcej informacji o projekcie: www.iop.krakow.pl/karpaty
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
2
Spis treści
Projekt „Natura 2000 w Karpatach” .................................................................................................................. 5
Strategie zarządzania – załoŜenia ogólne ............................................................................................................ 7
Opis obszaru .......................................................................................................................................................... 8
Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru ............................................................... 8
Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 ........................................................................ 8
Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony ............................................... 11
Istniejące formy ochrony ................................................................................................... 12
Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego ..................................................... 12
Użytkowanie terenu ........................................................................................................... 14
Gospodarka wodami....................................................................................................... 14
Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych ....................................................................................................... 16
Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych .................................................................... 17
Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych................................................ 18
Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych ..................................................................... 28
Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji................................... 32
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych ................. 37
Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych................................................................... 41
Braki danych ....................................................................................................................... 42
Strategia ochrony gatunków roślin.................................................................................................................... 43
Zestawienie gatunków roślin............................................................................................. 43
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin ............................................................ 44
Potrzeby ochrony gatunków roślin .................................................................................. 46
Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji................................................ 47
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin.............................. 49
Zakres monitoringu gatunków roślin ............................................................................... 49
Braki danych ....................................................................................................................... 50
Strategia ochrony gatunków zwierząt ............................................................................................................... 50
Zestawienie gatunków zwierząt........................................................................................ 50
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt ....................................................... 51
Potrzeby ochrony gatunków zwierząt ............................................................................. 56
Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji........................................... 57
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt ......................... 63
Zakres monitoringu gatunków zwierząt .......................................................................... 64
Braki danych ....................................................................................................................... 64
Waloryzacja obszaru Natura 2000 .................................................................................................................... 65
Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań .......................... 65
Sposoby ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony .......................................... 66
Ochrona jakości i naturalności cieków ......................................................................... 68
3
Istniejące plany zarządzania dla obszaru ......................................................................................................... 69
Analiza moŜliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) .............................................................................. 70
Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 ................................................................................... 70
Załączniki............................................................................................................................................................. 71
Załącznik 1. Analiza wpływu realizacji zapisów dokumentów planistycznych gmin na
przedmioty ochrony specjalnego obszaru ochrony Natura 2000 „Beskid Żywiecki”
oraz propozycje rozwiązań eliminujących lub ograniczających negatywne
oddziaływania..................................................................................................................... 71
4
Projekt „Natura 2000 w Karpatach”
Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla
zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt
projektu to 950 000 Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe
15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny
Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%).
Projekt jest wdrażany w latach 2007-2011 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w
Krakowie, w ramach Centrum Natura 2000.
Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu
biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech
województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru
wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie
projektowanych obszarów Natura 2000.
Cele projektu:
• Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do
współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach.
• Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe
wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych.
• Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000.
• Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy
edukacyjne, konkursy).
• Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i
ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania.
Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt:
1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności.
1.1. Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach.
1.2. Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach.
1.3. Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach.
2. Programy aktywnej ochrony.
2.1. Program ochrony dużych drapieżników.
2.2. Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym.
2.3. Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ.
2.4. Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym.
2.5. Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym.
3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja.
3.1. Programy edukacyjne.
3.2. Promocja projektu.
3.3. Koordynacja.
5
Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23
obszarów Natura 2000. Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie
przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii
publicznej poprzez stronę internetową www.iop.krakow.pl/karpaty, poprzez która
można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień.
Kod obszaru
PLC120001
PLH120001
PLH120002
PLH120009
PLH120013
PLH120016
PLH120018
PLH120019
PLH120024
PLH120025
PLH120043
PLH120078
Nazwa obszaru
woj. małopolskie
PLH120094
Tatry
Babia Góra
Czarna Orawa
Kostrza
Pieniny
Torfowiska Orawsko-Nowotarskie
Ostoja Gorczańska
Ostoja Popradzka
Dolina Białki
Małe Pieniny
Luboń Wielki
Uroczysko Łopień
Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego
PLH120052
Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego
PLC180001
PLH180011
PLH180013
PLH180014
Bieszczady
Jasionka
Góry Słonne
Ostoja Jaśliska
(tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej )
(tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu )
woj. podkarpackie
woj. śląskie
PLH240023
PLH240006
PLH240005
PLH240007
PLH240008
Beskid Mały
Beskid Żywiecki
Beskid Śląski
Kościół w Radziechowach
Kościół w Górkach Wielkich
Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie
zarządzania.
6
Strategie zarządzania – założenia ogólne
Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony
ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak
i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do
spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów
Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma
podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe
zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany
ochrony obszarów Natura 2000. Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że
plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi,
uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która
jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone
dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony – bardziej
szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów
ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra
Środowiska:
- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania
projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401)
- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania
projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz.
186)
Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania
w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23
Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają
statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej
współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych
warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie.
Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także
opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić
doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań
ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie
pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań
ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych
dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w
których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w
strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania
przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach
rozwoju gmin i powiatów.
Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej
zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona
obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów
odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku
narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede
wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich
siedliska). W związku z tym, w ramach projektu „Natura 2000 w Karpatach”
sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura 2000. Dla
7
każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie
alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano
kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym
przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań.
Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart
dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków
zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez
stronę internetową projektu.
Opis obszaru
Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru
Obszar zaproponowany do sieci Natura 2000 w styczniu 2006 roku, w celu
ochrony szeregu siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt. Beskid
Żywiecki (kod PLH240006) położony jest w województwie śląskim, w powiecie
żywieckim, na terenie miasta Żywiec oraz 7 gmin (Jeleśnia, Milówka, RadziechowyWieprz, Rajcza, Świnna, Ujsoły, Węgierska Górka):
Gmina
Powiat
Jeleśnia
żywiecki
Pow. obszaru na terenie gminy
[ha]
7 425, 619; (21,05%)
Milówka
żywiecki
1 403,988; (3,98%)
Radziechowy-Wieprz
żywiecki
1 315, 798; (3,73%)
Rajcza
żywiecki
9 259,976; (26,25%)
Świnna
żywiecki
1 291,105; (3,66%)
Ujsoły
żywiecki
10 219,486; (28,97%)
Węgierska Górka
żywiecki
4 240,187; (12,02%)
Miasto Żywiec
żywiecki
119,938; (0,34%)
Jego powierzchnia wynosi 35276,1 ha. W granicach obszaru znajduje się znaczna
część Beskidu Żywieckiego oraz niewielki fragment Beskidu Makowskiego, a także Góra
Grojec w Kotlinie Żywieckiej.
Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000
W obszarze „Beskid Żywiecki” stwierdzono występowanie 21 typów siedlisk
przyrodniczych:
Siedlisko
3220 Pionierska roślinność na
kamieńcach i żwirowiskach górskich
potoków
Reprezentatywność
Powierzchnia
Stan
względna
zachowania
Ocena
ogólna
C (D)
B
B
B
8
4060 Wysokogórskie borówczyska
bażynowe (Empetro-Vaccinietum)
*4070 Zarośla kosodrzewiny
(Pinetum mugo)
4080 Subalpejskie zarośla
wierzbowe wierzby lapońskiej lub
śląskiej (Salicetum lapponum,
Salicetum silesiacae)
*6230 Górskie i niżowe murawy
bliźniczkowe
6430 Ziołorośla górskie
(Adenostylion alliariae)
6510 Łąki ekstensywnie
użytkowane
6520 Górskie łąki konietlicowe
użytkowane ekstensywnie
(Polygono-Trisetion)
*7110 Torfowiska wysokie
z roślinnością torfotwórczą (żywe)
7140 Torfowiska przejściowe
7230 Górskie i nizinne torfowiska
zasadowe o charakterze młak,
turzycowisk i mechowisk
8220 Ściany skalne i urwiska
krzemianowe ze zbiorowiskami
z Androsacetalia vandellii
8310 Jaskinie nieudostępniane do
zwiedzania
9110 Kwaśne buczyny (LuzuloFagenion)
9130 Żyzne buczyny (Dentario
glandulosae-Fagenion, Galio odoratiFagenion)
9140 Górskie jaworzyny
ziołoroślowe (Aceri-Fagetum)
9170 Grąd środkowoeuropejski
i subkontynentalny (GalioCarpinetum, Tilio-Carpinetum)
*9180 Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stromych stokach
i zboczach
*91D0 Bory i lasy bagienne
*91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe,
olszowe i jesionowe (Salicetum
albae, Populetum albae, Alnenion
glutinosoincanae, olsy źródliskowe)
9410 Górskie bory świerkowe
(Piceion abietis)
A
C
B
B
A
C
C
C
C
B
C
C
B
C
C
C
A
C
A
A
A
C
A
A
B
B
B
B
A
C
B
C
A
C
A
C
A
C
A
B
D
-
-
-
A
C
A
B
A
B (C)
A (B)
A
A
B (C)
A (B)
A
A
B
A
A
D
-
-
-
A
C
B
C
A
C
A
C
A
C
B
A
A
A
A (B)
A
Uwaga!
* gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk;
9
W nawiasach podano proponowaną ocenę w zmienionym SFD
Flora i fauna
Na terenie Specjalnego Obszaru Ochrony Siedliskowej Natura 2000 „Beskid
Żywiecki” stwierdzono występowanie 22 gatunków zwierząt i roślin z załącznika II
Dyrektywy Siedliskowej.
Obszar stanowi ważną ostoję dla priorytetowego gatunku jakim jest dzwonek
piłkowany, który w Beskidzie Żywieckim posiada najdalej na zachód wysunięte
stanowiska w kraju. Jest to również istotna ostoja dla mchu widłozęba zielonego. Obszar
stanowi też jeden z trzech rejonów występowania w Polsce tojadu morawskiego
(endemit Karpat Zachodnich) oraz jeden z czterech rejonów występowania tocji
karpackiej. W Kotlinie Żywieckiej znajduje się stanowisko obuwika pospolitego.
Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk Natura 2000 „Beskid Żywiecki” jest też
ważną ostoją dużych drapieżników – niedźwiedzia, wilka i rysia, typowych
przedstawicieli zoocenoz puszczańskich. Faunę reprezentują też dwa endemity
karpackie – gryzoń darniówka tatrzańska i chrząszcz sichrawa karpacka. Nie
potwierdzono do tej pory występowania konarka tajgowego, którego stanowisko na
Romance należy uznać za historyczne. Ostoja jest też ważnym siedliskiem ptaków,
a w szczególności głuszca.
Gatunek
Populacja
1381 widłoząb zielony
Dicranum viride
1902 obuwik pospolity
Cypripedium calceolus
*4070 dzwonek piłkowany
Campanula serrata
4109 tojad morawski
Aconitum firmum ssp.
moravicum
4116 tocja karpacka Tozzia
carpatica
C
1324 nocek duży Myotis
myotis
*1352 wilk Canis lupus
*1354 niedźwiedź
brunatny Ursus arctos
1355 wydra Lutra lutra
1361 ryś Lynx lynx
2612 darniówka tatrzańska
Microtus tatricus
1193 kumak górski
Bombina variegata
Stan
ochrony
Rośliny
B
Izolacja
Ocena ogólna
C
C
D
-
-
-
B
C
B
C
A
B
C
A
C
A
C
A
C
Zwierzęta
B
C
B
C
B
C
C
C
C
C
C
C
C
C
B
C
C
C
C
A
C
C
B
C
B
C
C
10
1166 traszka grzebieniasta
Triturus cristatus
2001 traszka karpacka
Triturus montandoni
1138 /2503 brzanka
Barbus meridionalis
1149 koza Cobitis taenia
1163 głowacz białopłetwy
Cottus gobio
1096 minóg strumieniowy
Lampetra planeri
4014 biegacz urozmaicony
Carabus variolosus
1060 czerwończyk
nieparek Lycaena dispar
4021 konarek tajgowy
Phryganophilus ruficollis
4024 sichrawa karpacka
Pseudogaurotina excellens
C
B
C
C
C
B
C
C
C
C
C
C
C
C
B
C
C
C
B
C
C
B
C
B
C
C
C
C
D
-
-
-
D
-
-
-
(C)
(B)
(C)
(C)
Uwaga!
* gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk
W nawiasie zamieszczono proponowaną ocenę w zmienionym SFD.
Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony
Celem ochrony w SOO siedlisk Natura 2000 „Beskid Żywiecki” jest zachowanie
we właściwym stanie ochrony1 siedlisk przyrodniczych z zał. I Dyrektywy Siedliskowej
oraz gatunków z zał. II Dyrektywy Siedliskowej i ich siedlisk.
Pod względem zajmowanej powierzchni, za główny przedmiot ochrony należy
uznać siedliska leśne. Na wyróżnienie zasługuje również wykształcone w szczytowych
partiach Pilska piętro subalpejskie wraz płatami siedlisk: wysokogórskie borówczyska
bażynowe (Empetro-Vaccinietum) – kod 4060, zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) –
kod *4070 oraz subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej
(Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) – kod 4080. W obszarze równie istotne jest
występowanie płatów roślinności ziołoroślowej i torfowiskowej reprezentującej
1
Zgodnie z Artykułem 1e Dyrektywy Siedliskowej, „właściwy stan ochrony” siedlisk przyrodniczych
oznacza, że:
naturalny zasięg siedliska jest stały lub powiększa się;
zachowuje ono specyficzną strukturę i funkcje, konieczne dla jego trwania w dłuższej
perspektywie czasowej i są podstawy do przypuszczenia, że zachowa je w dającej się przewidzieć
przyszłości;
stan ochrony typowych dla niego gatunków również jest właściwy.
W przypadku gatunków, analogicznie, właściwy stan ochrony oznacza, że:
dynamika populacji gatunku wskazuje na jego żywotność i szansę utrzymania się w biocenozie
przez dłuższy czas;
naturalny zasięg gatunku nie ulegnie zmniejszeniu w przewidywalnej przyszłości;
istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć wystarczająco duże siedlisko, by utrzymać populację
gatunku w dłuższej perspektywie czasowej.
11
siedliska przyrodnicze oznaczone kodem: 6430, 7110, *7140 i 7230 oraz płatów
roślinności łąkowej i murawowej (kod: *6230 i 6520).
SOO „Beskid Żywiecki” stanowi ważną ostoję dla chronionych gatunków roślin,
a w szczególności dla dzwonka piłkowanego, tojadu morawskiego i widłozęba zielonego.
Obszar Specjalnej Ochrony siedlisk Natura 2000 „Beskid Żywiecki” jest też ważną
ostoją fauny typowej dla puszczy karpackiej, reprezentowanej przez duże drapieżniki –
niedźwiedzia, wilka i rysia. Podszczytowe partie Pilska to miejsce występowania
endemicznego gryzonia karpackiego darniówki karpackiej, który poza tym obszarem
występuje w Polsce tylko w Tatrach i na Babiej Górze. Faunę bezkręgowców
reprezentują między innymi dwa gatunki chrząszczy - biegacz urozmaicony i sichrawa
karpacka. Ten ostatni jest endemitem karpackim, którego stanowiska w Beskidzie
Żywieckim są najbardziej na zachód wysuniętymi w Polsce.
Istniejące formy ochrony
Obszar niemal w całości położony na terenie Żywieckiego Parku Krajobrazowego
(35 870 ha; 1986r.);
10 rezerwatów przyrody:
Butorza (30,08 ha; 1961r.), Dziobaki (13,06 ha; 1995r.), Gawroniec (23,69 ha; 1995r.),
Lipowska (62,60 ha; 2008r.), Muńcoł (45,20 ha; 1998r.), Oszast (46,27 ha; 1971r.),
Pilsko (105,21 ha; 1971r.), Pod Rysianką (27,02 ha; 1970r.), Romanka (124,5 ha; 1963r.)
i Śrubita (24,99 ha; 1957r.);
4 użytki ekologiczne:
Hala Cebulowa (16,36 ha; 2007r.), Hala Miziowa (5,13 ha; 2008r.), Hala Kamieniańska
(1,75 ha; 2008r.) i Stowek na Kosarach pod Hyśkowcem (1,76 ha; 2008r.);
8 pomników przyrody:
- 5 drzew: klon jawor (obw. 420, wys. 25 m), klon jawor (obw. 335, wys. 24 m), sosna
wejmutka (obw. 375, wys. 34 m), wiąz górski (obw. 400, wys. 25 m) i wiąz górski (obw.
380, wys. 25 m),
- 2 jaskinie: Jaskinia Przed Rozdrożem i Jaskinia Wickowa ,
- „Stanowisko storczyków w Złatnej Hucie”;
Obszar częściowo położony na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Beskidu
Śląskiego” (3 241,75 ha; obręb leśny Węgierska Górka w Nadleśnictwie Węgierska
Górka).
Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego
Specjalny Obszar Ochrony siedliskowej Natura 2000 „Beskid Żywiecki” cechuje się
dużym zróżnicowaniem szaty roślinnej. Ze względu na znaczne różnice wysokości
wykształciły się tutaj cztery piętra roślinno-klimatyczne: pogórza, regla dolnego, regla
górnego oraz piętro subalpejskie (kosodrzewiny). Największym przekształceniom uległo
piętro pogórza. Obecnie występują tu łąki kośne, pastwiska, niewielkie płaty
przekształconych lasów oraz rozproszona zabudowa mieszkaniowa. W reglu dolnym
dominują sztuczne świerczyny występujące najczęściej na siedliskach buczyny
karpackiej. Najlepiej zachowana szata roślinna występuje w piętrze regla górnego. Część
obszaru zajmują tu hale pasterskie, ale występujące na pozostałym terenie górnoreglowe
świerczyny karpackie zachowały w większości swój naturalny charakter. Piętro
subalpejskie wykształciło się tylko w szczytowych partiach Pilska. Dominującym w tym
12
piętrze zaroślom kosodrzewiny towarzyszą płaty wysokogórskich zbiorowisk
krzewinkowych z bażyną obupłciową oraz zarośli z udziałem wierzby śląskiej, a także
płaty roślinności źródliskowej, ziołoroślowej czy torfowiskowej. Beskid Żywiecki
wyróżnia się obecnością kompleksów polan grzbietowych (zwanych halami). Na często
rozległych polanach dominują zbiorowiska łąkowe, borówczyska oraz pozostałości
muraw bliźniczkowych. Za unikatowe w polskich Karpatach można uznać występowanie
na Hali Cebulowej i Hali Miziowej eutroficznej młaki górskiej, z udziałem czosnku
syberyjskiego i niebielistki trwałej. Osobliwością Beskidu Żywieckiego jest również
obecność na wierzchowinie grzbietowej Lipowska-Rysianka komplesku torfowisk
w otoczeniu górnoreglowej świerczyny.
Flora Beskidu Żywieckiego reprezentowana jest przez około 1000 gatunków,
wśród których obecne są gatunki prawnie chronione, rzadkie i zagrożone, m.in. czosnek
syberyjski, kukułka bzowa, modrzewnica pospolita, ostrożeń głowacz, turzyca
skąpokwiatowa, wyblin jednolistny, czy zarzyczka górska.
Stwierdzono tu między innymi występowanie czterech gatunków roślin
z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: dzwonka piłkowanego, tojadu morawskiego,
tocji karpackiej oraz widłozęba zielonego.
Specjalny Obszar Ochrony siedliskowej Natura 2000 „Beskid Żywiecki” ze
względu na występowanie stosunkowo dużych kompleksów leśnych stanowi bardzo
ważne siedlisko fauny typowej dla puszczy karpackiej reprezentowanej m.in. przez duże
drapieżniki – niedźwiedzia, wilka i rysia. W szczytowych partiach Pilska występuje
endemit karpacki darniówka tatrzańska. Faunę bezkręgowców reprezentują między
innymi dwa gatunki chronionych chrząszczy biegacz urozmaicony i sichrawa karpacka.
Obszar jest również ważnym siedliskiem ptaków.
Geologia i gleby
Obszar SOO Natura 2000 „Beskid Żywiecki” położony jest głównie w obrębie
płaszczowiny magurskiej - jednostki tektonicznej tworzącej jednolicie sfałdowaną
powierzchnię z przeważającym upadem warstw w kierunku południowym. Tylko na
zachodnich zboczach Grojca odsłaniają się utwory płaszczowiny śląskiej i podśląskiej.
W obrębie płaszczowiny magurskiej wyodrębniono serie: piaskowce magurskie,
warstwy podmagurskie, warstwy hieroglifowe, warstwy pasierbieckie, warstwy
belowskie, łupki pstre i warstwy inoceramowe. Utwory te charakteryzują się
zróżnicowaną odpornością na procesy denudacji, co wpływa na zróżnicowane
urzeźbienie terenu. Najbardziej odporne piaskowce magurskie budują najwyższe
szczyty Beskidu Żywieckiego: Pilsko, Romankę, Wielką Rycerzową, Wielką Raczę i inne.
Grzbiety górskie są znacznie rozczłonkowane, stoki cechują się zróżnicowanym
nachyleniem. W wyższych partiach stoków znajdują się liczne leje źródłowe.
Pokrywająca zbocza gruba warstwa zwietrzeliny skalnej przyczynia się do powstawania
osuwisk. W Beskidzie Żywieckim w porównaniu z sąsiadującymi z nim pasmami
górskimi występuje niewiele powierzchniowych form skalnych oraz jaskiń.
Na różnorodność gleb wpływa zróżnicowanie podłoża skalnego, ukształtowanie
terenu, a także warunki klimatyczne związane głównie ze wzniesieniem nad poziom
morza. Największy obszar zajmują górskie gleby bielicowe i skrytobielicowe, gleby
brunatne górskie. Mniejszy udział posiadają rankery i bielice, a sporadycznie występują
gleby opadowo-glejowe, mady górskie, regosole i gleby murszowe.
13
Klimat
Według regionalizacji klimatu Polski E. Romera (1949 r.) Beskid Żywiecki znajduje
się w regionie klimatów górskich i podgórskich. Podział M. Hessa (1965 r.), wyróżnia tu
cztery piętra klimatyczne:
umiarkowanie ciepłe, poniżej 680 m n.p.m., ze średnią roczną temperaturą
powietrza powyżej 6OC,
umiarkowanie chłodne, od 680 do 1080 m n.p.m., ze średnią roczną temperaturą
powietrza wynoszącą od 4 do 6 OC,
chłodne, od 1080 do 1400 m n.p.m., ze średnią roczną temperaturą od 2 do 4OC,
bardzo chłodne, powyżej 1400 m n.p.m., ze średnią roczną temperaturą
od 0 do 2OC,
Średnia roczna temperatura powietrza waha się w granicach od około 7,4OC w niższych
położeniach do 2,9OC na Pilsku (Hala Miziowa). Przeciętny spadek temperatury wraz
z wysokością wynosi 0,58OC na każde 100 m. Podczas bezchmurnych i bezwietrznych
nocy wytwarza się inwersyjny rozkład temperatury powietrza. Wraz z wysokością
wydłuża się okres zalegania pokrywy śnieżnej. W szczytowych partiach Pilska wynosi
190 dni.
Zróżnicowanie opadów atmosferycznych kształtuje się w granicach około 1000
do 1300 mm na rok, a średnia liczba dni pochmurnych waha się od 138 w Żywcu do 165
na Pilsku. Oprócz zróżnicowania wysokościowego na zróżnicowanie klimatu w dużym
stopniu wpływa ukształtowanie i ekspozycja terenu.
W Beskidzie Żywieckim dominują wiatry południowe i południowo-zachodnie,
a także północne i północno-wschodnie. Średnia roczna wilgotność wynosi nieco poniżej
80%.
Użytkowanie terenu
Własność
Tereny wchodzące w skład obszaru Natura 2000 „Beskid Żywiecki” należą
w około 75% do Skarbu Państwa pozostając głównie w zarządzie Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Pod względem podziału administracyjnego
lasów, ostoja położona jest na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych
w Katowicach, w Nadleśnictwach: Jeleśnia, Węgierska Górka i Ujsoły. Pozostałe tereny
stanowią własność prywatną, gminną oraz wspólnot gruntowych.
Gospodarka wodami
Ostoja położona jest w południowej i południowo-wschodniej części zlewni rzeki
Soły. Sieć rzeczną tworzą dopływy rzeki Soły i Koszarawy. Potoki na terenie ostoi Natura
2000 charakteryzują się dużymi spadkami. W cyklu rocznym przepływu potoków
zaznaczają się dwa maksima: wiosenne spowodowane roztopami i letnie związane
z deszczami.
Główne potoki zostały częściowo uregulowane poprzez budowę systemu stopni
i progów wodnych, zapór przeciwrumoszowych czy też murów oporowych.
14
Pomimo dużego rozproszenia zabudowy i związanym z tym odprowadzaniem ścieków
do wód, stopień stężeń zanieczyszczeń wód powierzchniowych na obszarze ostoi jest
niski. Znaczący wpływ na klasę czystości rzek ma zawiesina, która dyskwalifikuje jakość
wód. Tak duże ilości zawiesin spowodowane są opadami deszczu, pracami
regulacyjnymi w korytach, a także pracami leśnymi, szczególnie takimi jak zrywka
i transport drewna. Na terenie ostoi realizowany jest przez Lasy Państwowe program
„Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie
retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie”.
Cieki wodne znajdują się w administracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej
w Krakowie.
Leśnictwo
Gospodarka w lasach na gruntach należących do Skarbu Państwa prowadzona
jest w obrębie 3 Nadleśnictw: Jeleśnia, Ujsoły I Węgierska Górka.
Na podstawie Ustawy o lasach , nadzór nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych
sprawuje Starosta Powiatu Żywieckiego, który powierzył prowadzenie niektórych
spraw z tego zakresu właściwym miejscowo nadleśniczym. Część ostoi w granicach
Nadleśnictwa Węgierska Górka położona jest na terenie Leśnego Kompleksu
Promocyjnego „Lasy Beskidu Śląskiego”.
Analiza danych zawartych w planach urządzania lasu wskazuje na bardzo duży
udział świerka w składzie gatunkowym. Wynosi on około 80 %. Pozostałe główne
gatunki lasotwórcze takie jak jodła i buk stanowią zaledwie 17 %, z czego przeważającą
część stanowią drzewostany młodszych klas wieku. Udział gatunków domieszkowych
klonu jaworu, wiązu górskiego, jesionu wyniosłego i olszy szarej wynosi zaledwie 3 %.
Siedliska leśne klasyfikowane są na potrzeby gospodarki leśnej w oparciu
o siedliskowy typ lasu. Jednostki te stanowią między innymi podstawę do wyznaczania
pożądanego składu gatunkowego drzewostanów.
Według planów urządzania lasów dominującymi siedliskami na terenie ostoi są:
las mieszany górski, który zajmuje około 59% powierzchni, las górski 28% i bór
mieszany górski 11%. Pozostałe siedliskowe typy drzewostanów: bór wysokogórski, las
łęgowy górski i ols jesionowo-grabowy zajmują łączną powierzchnię około 2%.
Porównanie składów gatunkowych drzewostanów z procentowym udziałem typów
siedliskowych wykazuje niepożądaną dominację świerka nad bukiem, jodłą oraz
gatunkami domieszkowymi. Monokultury świerkowe charakteryzujące się zazwyczaj
jednopiętrową i jednowiekową strukturą cechują się słabą stabilnością zdrowotną,
co przejawiło się w ostatnich latach wzmożonym rozpadem drzewostanów. Wiąże się to
z potrzebą intensywnych działań z zakresu ich przebudowy.
Użytkowanie turystyczne
Położenie i dostępność komunikacyjna Beskidu Żywieckiego sprawiają, że jest on
popularnym terenem turystycznym i narciarskim. Na zasoby turystyczne tego regionu
składa się około 350 km znakowanych szlaków turystycznych oraz 15000 miejsc
noclegowych. Baza noclegowa w wyższych partiach gór liczy 16 schronisk oferujących
około 680 miejsc noclegowych. Uzupełnienie tej bazy stanowi 26 gospodarstw
15
agroturystycznych, które oferują wysoki standard usług, przy stosunkowo niskich
cenach. Dwa główne ośrodki narciarstwa zjazdowego znajdują się w Korbielowie
i Zwardoniu.
W ostatnich latach stają się coraz bardziej modne formy aktywności: turystyka
rowerowa, konna oraz narciarska. Sprzyja temu wyznaczenie wielu kilometrów szlaków
rowerowych i konnych. Niestety coraz częściej na beskidzkich szlakach spotykamy się
z nielegalnymi wjazdami motocykli motocrossowych, quadów, skuterów śnieżnych oraz
samochodów terenowych. Takie formy rekreacji kolidują nie tylko ze standardowym
użytkowaniem turystycznym ale także z ochroną przyrody.
Rozbudowana sieć dróg sprzyja rozwojowi budownictwa letniskowego, które jest
bardzo silnie rozproszone.
Uwarunkowania socjoekonomiczne
Użytki rolne na omawianym obszarze zajmują około 14% powierzchni.
Występujące tu grunty posiadają w większości V i VI klasę. Średnia wielkość
gospodarstwa rolnego wynosi około 2 ha. Czynniki klimatyczne nie sprzyjają uprawom
zbóż w szczególności ozimych. Powszechnie uprawianymi roślinami na tym terenie są
owies, ziemniaki oraz koniczyny z trawami. Produkcja zwierzęca obejmuje bydło, trzodę
chlewną, owce i kozy. Mało urodzajna gleba, niekorzystne ukształtowanie powierzchni
utrudniające dostępność gruntów ornych dla sprzętu mechanicznego oraz silne
rozdrobnienie gospodarstw decydują najczęściej o ich niskiej rentowności. Produkcja
rolna ma głównie znaczenie socjalne, kulturowe i nie ma charakteru towarowego.
Rozdrobniona struktura własności gruntów stanowi dla rolników dużą barierę
do korzystania z systemu dopłat rolno-środowiskowych. Z roku na rok coraz większy
areał gruntów jest odłogowanych ulegając sukcesji w kierunku leśnym. Część areału,
w szczególności na styku z lasami przeznaczana jest pod zalesienia. Istnieje również
duża podaż gruntów przeznaczanych na cele mieszkaniowe i budownictwo rekreacyjne.
Podejmowane są jednak inicjatywy mające na celu wznowienie wypasu zwierząt
hodowlanych. Jedną z nich jest program „Owca Plus” zainicjowany przez Śląski Urząd
Marszałkowski i realizowany przez hodowców przy współpracy ze Stowarzyszeniem
Hodowców Owiec i Śląskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Częstochowie.
Pierwsza edycja programu realizowana w latach 2007-2009 przyniosła zaskakująco
dobre efekty – liczba owiec wzrosła w Beskidach z 1000 do 2600 sztuk. Obecnie
program „Owca plus” jest kontynuowany (pełna nazwa: Program aktywizacji
gospodarczej oraz zachowania dziedzictwa kulturowego Beskidów i Jury KrakowskoCzęstochowskiej Owca plus na lata 2010-2014). Coraz większe jest też zainteresowanie
prowadzeniem gospodarstw agroturystycznych
W Beskidzie Żywieckim rolnictwo nie będzie miało znaczenia strategicznego.
Większość ludności zatrudniona jest w przemyśle, budownictwie, branży handlowej
i usługowe oraz leśnictwie.
Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych
16
Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych
Tab. 1. Lista siedlisk przyrodniczych w obszarze „Beskid Żywiecki”.
Kod
siedliska
Nazwa siedliska
Powierzchnia (ha)
3220
Pionierska roślinność na
kamieńcach i żwirowiskach
górskich potoków
Wysokogórskie borówczyska
bażynowe (Empetro-Vaccinietum)
Zarośla kosodrzewiny (Pinetum
mugo)
Subalpejskie zarośla wierzbowe
wierzby lapońskiej lub śląskiej
(Salicetum lapponum, Salicetum
silesiacae)
Górskie i niżowe murawy
bliźniczkowe
XX
Liczba
płatów
XX
około 4 ha
XX
około 80 ha
XX
mniej niż 3 ha;
potencjalna powierzchnia to około 6 ha
XX
obecnie powierzchnia trudna do
oszacowania (bardzo zróżnicowany stan
zachowania siedliska i odmienne
traktowanie płatów jako reprezentujące
siedlisko przez różnych badaczy);
orientacyjnie zwarte płaty z bliźniczką
psią trawką (powierzchnia płatów
z terenu hal, w których wyraźny
i znaczący jest udział bliźniczki psiej
trawki Nardus stricta) wynosi > 40 ha;
potencjalnie powierzchnia może być
znacznie większa i przypuszczalne
w wyniku prowadzonego wypasu będzie
wzrastała
dokładna powierzchnia siedliska jest
trudna do określenia, orientacyjnie
wynosi kilkadziesiąt hektarów
około 20 ha (rozpoznane zasoby)
XX
4060
*4070
4080
*6230
6430
Ziołorośla górskie (Adenostylion
alliariae)
6510
Łąki ekstensywnie użytkowane
6520
Górskie łąki konietlicowe
Torfowiska wysokie
z roślinnością torfotwórczą
(żywe)
Torfowiska przejściowe
*7110
7140
7230
8220
8310
Górskie i nizinne torfowiska
Ściany skalne i urwiska
Jaskinie nieudostępniane
do zwiedzania
XX
XX
około 800 ha (szacunkowa
powierzchnia)
XX
około 2 ha (orientacyjne dane)
XX
obecnie trudna do oszacowania,
orientacyjnie około kilkunastu-20 ha
około 20 ha
XX
-
XX
XX
51 jaskiń
i schronisk
podskalnych
z czego
w obszarze
siedliskowym
znajduje się
23 obiekty
XX
17
9110
9130
9140
9170
*9180
*91D0
*91E0
9410
Kwaśne buczyny (LuzuloFagenion)
Żyzne buczyny (Dentario
glandulosae-Fagenion, Galio
odorati-Fagenion)
Górskie jaworzyny ziołoroślowe
(Aceri-Fagetum)
Grąd środkowoeuropejski
Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe
na stromych stokach i zboczach
Bory i lasy bagienne
3000 - 4000 ha
(wśród nich
jest 5 jaskiń)
XX
4000 - 7000 ha
XX
50 ha
XX
20 ha
XX
około 3-5 ha
XX
10 ha
XX
Łęgi wierzbowe, topolowe,
albae, Populetum albae, Alnenion
glutinosoincanae, olsy
źródliskowe)
Górskie bory świerkowe
(Piceion abietis)
30 - 176 ha
XX
2500 - 5200 ha
XX
Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych
3220 Pionierska roślinność na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków
Zgodnie z wynikami monitoringu siedliska 3220 przeprowadzonego w 2010 roku, nie
stwierdzono w granicach SOO „Beskid Żywiecki” płatów pionierskiej roślinności na kamieńcach
i żwirowiskach górskich potoków. Nie stwierdzono występowania kamieńców w górnych biegach rzek
i potoków, położonych w granicach obszaru Natura 2000. Wskazane są dalsze prace inwentaryzacyjne
dotyczące siedlisk związanych z rzekami i potokami górskimi.
4060 Wysokogórskie borówczyska bażynowe (Empetro-Vaccinietum)
Niewielkie płaty borówczysk bażynowych Empetro-Vaccinietum występują wśród zarośli
kosodrzewiny na Pilsku. Tworzą tam mozaikę z innymi niewielkimi płatami roślinności nieleśnej,
np. źródliskowej czy ziołoroślowej.
W budowie borówczysk bażynowych uczestniczy głównie bażyna obupłciowa Empetrum
hermaphroditum, borówka brusznica Vaccinium vitis-idea i borówka czernica V. myrtillus, a także śmiałek
pogięty Deschampsia flexuosa, bliźniczka psia trawka Nardus stricta, podbiałek alpejski Homogyne alpina.
Miejscami spotkać można jałowiec pospolity halny Juniperus communis subsp. alpina. Wyróżnione zostały
dwa podzespoły:
- Empetro-Vaccinietum sphagnetosum (zajmuje miejsca wilgotniejsze i bardziej cieniste) – cechuje się
udziałem torfowców (np. Sphagnum cuspidatum, Sph. rubellum),
- Empetro-Vaccinietum polytrichetosum (zajmuje miejsca suchsze i silniej nasłonecznione) – cechuje się
udziałem Polytrichum strictum i porostów (np. z rodzaju Cetraria czy Cladonia).
*4070 Zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo)
Zarośla kosodrzewiny w obrębie piętra subalpejskiego w masywie Pilska zajmują niewielki
obszar w obrębie rezerwatu przyrody „Pilsko”. Poza Babią Górą i Policą (nienaturalne stanowisko) jest to
jedyne miejsce występowania w obrębie Beskidów Zachodnich w pełni wykształconego tego piętra
18
roślinnego. W niższych położeniach zbiorowisko tworzy zwarte zarośla kosodrzewiny z dużą domieszką
świerka oraz subalpejskich liściastych zarośli jarzębiny, wierzby śląskiej, maliny oraz porzeczki skalnej.
Ponieważ Pilsko nie osiąga wysokości n.p.m. umożliwiających wytworzenie się piętra alpejskiego,
w wyniku naturalnych procesów nie powinno dochodzić do powstawania płatowatej struktury zarośli
w obrębie partii szczytowych. Jednakże płatowatość ta występuje, a dodatkowo od strony zachodniej
zbiorowisko jest silnie ograniczone infrastrukturą narciarską. W przestrzeniach między płatami
występują borówczyska, zarośla porzeczki skalnej i wierzby śląskiej oraz zbiorowiska zielne z wietlicą
alpejską, śmiałkiem pogiętym, a w obrębie szlaków murawy bliźniczkowe.
4080 Subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum,
Subalpejskie zarośla wierzby śląskiej nie były dotychczas wykazywane z masywu Pilska. Michalik
(1992) zaliczył zarośla subalpejskie do fragmentów sudeckiego zespołu Pado-Sorbetum. W związku
z brakiem gatunku charakterystycznego – czeremchy skalnej, diagnoza ta nie jest właściwa. Z dwóch zdjęć
wykonanych przez Michalika (l.c.) wynika, że zarośla te należą do zespołu jarzębiny Athyrio-Sorbetum
Borysiak 1986, opisanego z pobliskiego masywu Babiej Góry. Niektóre jednak płaty tych zarośli
zdominowane są przez krzewy wierzby śląskiej i mogą być utożsamiane z zespołem zarośli wierzbowych
Salicetum silesiacae Parusel ex Parusel 2000, także opisanego z Babiej Góry.
Subalpejskie zarośla na Pilsku to niskie i o luźnym zwarciu laski jarzębinowe z udziałem świerka
oraz wierzby śląskiej, kosodrzewiny, jarzębiny i porzeczki skalnej w podszycie. W runie dominuje
Athyrium distentifolium, a z większą ilościowością towarzyszą jej Dryopteris dilatata, Vaccinium myrtillus,
Rubus idaeus i Calamagrostis villosa. W słabo rozwiniętej warstwie mszaków najliczniej występuje
Polytrichastrum formosum.
Stoki, na których rozwijają się zarośla subalpejskie, są strome, o nachyleniu 35-40°, kamieniste.
Pokrywa śnieżna formuje się na przełomie października/listopada i trwa do maja/czerwca. Zasięg
pionowy siedliska: 1350-1450 m n.p.m.
*6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe
W Beskidzie Żywieckim murawy bliźniczkowe związane są z polanami reglowymi. Na halach płaty
z bliźniczką psią trawką Nardus stricta występują na zróżnicowanym terenie, spotykane są od miejsc
płaskich po zbocza o znacznym nachyleniu. Występują w miejscach o różnej ekspozycji.
Zazwyczaj są to niewielkie płaty (rzadko spotykane są miejsca, na których występuje zwarty
i rozległy płat bliźniczyska) rozproszone po powierzchni hal, tworzące mozaikę z innymi zbiorowiskami
roślinnymi. W budowie muraw bliźniczkowych zazwyczaj uczestniczą: bliźniczka psia trawka Nardus
stricta, dziurawiec czteroboczny Hypericum maculatum, jastrzębiec kosmaczek Hieracium pilosella,
jastrzębiec Lachenala Hieracium lachenalii, kosmatka licznokwiatowa Luzula multiflora, mietlica pospolita
Agrostis capillaris, pięciornik kurze ziele Potentilla erecta, przetacznik leśny Veronica officinalis, turzyca
pigułkowata Carex pilulifera, wrzos zwyczajny Calluna vulgaris. Miejscami zaznacza się znaczny udział:
kłosówki miękkiej Holcus mollis, kostrzewy czerwonej Festuca rubra, szczawiu polnego Rumex acetosella,
śmiałka darniowego Deschampsia caespitosa i śmiałka pogiętego Deschampsia flexuosa.
Na polanach często występuje mozaika płatów, które wzajemnie się przeplatają i płaty
z wyraźnym udziałem bliźniczki psiej trawki Nardus stricta przechodzą w płaty, w których dominująca
rola przypada innym gatunkom, a bliźniczka występuje tylko w domieszce.
Siedlisko rozproszone jest na terenie Beskidu Żywieckiego.
6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae)
Ziołorośla wyraźnie zaznaczają się w krajobrazie. Posiadają specyficzną fizjonomię, w budowie
bujnego runa uczestniczyć mogą: ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum, jaskier platanolistny
Ranunculus platanifolius, lepiężnik biały Petasites albus, lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus, liczydło
górskie Streptopus amplexifolius, miłosna górska Adenostyles alliariae, modrzyk górski Cicerbita alpina,
omieg górski Doronicum austriacum, parzydło leśne Aruncus sylvestris, starzec górski Senecio subalpinus,
szczaw alpejski Rumex alpinus, szczaw górski Rumex alpestris, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum
hirsutum, tojad mocny Aconitum firmum, tojad morawski Aconitum firmum subsp. moravicum i wietlica
19
alpejska Athyrium distentifolium; często spotykane są też taksony charakterystyczne dla źródlisk (klasa
Montio-Cardaminetea) czy lasów liściastych (klasa Querco-Fagetea). Posiadają zróżnicowaną warstwę
mszystą.
Wśród fitosocjologicznych identyfikatorów wymienić można:
ziołorośla lepiężnika białego Petasitetum albi,
ziołorośla lepiężnika wyłysiałego Petasitetum kablikiani,
ziołorośla miłosny górskiej Adenostyletum alliariae,
ziołorośla parzydła leśnego i omiegu górskiego Arunco-Doronicetum austriaci,
ziołorośla szczawiu alpejskiego Rumicetum alpini (nie dot. szczawin na polanach),
ziołorośla tojadu mocnego Aconitetum firmi,
ziołorośla wietlicy alpejskiej Athyrietum distentifolii.
Ziołorośla wykazują pewne zróżnicowanie wysokościowe (poszczególne zbiorowiska rozwijają
się optymalnie w różnych piętrach roślinnych). Dość często spotkać można płaty zajmujące małe
powierzchnie (przeciętnie kilkadziesiąt m2) występujące w piętrze subalpejskim, na terenach górskich
lasów i borów oraz na polanach reglowych i polankach śródleśnych. Okazalsze płaty ziołorośli
lepiężnikowych występują w dolinach potoków.
Ziołorośla wykształcają się nad brzegami potoków, w miejscach wypływów wód, zarówno przy
źródłach, jak i w miejscach zabagnionych. Mogą zajmować miejsca płaskie, lokalne wypłaszczenia
podstokowe, kamieńce w dolinach potoków oraz lokalne osuwiska, a także strome stoki wzdłuż koryt
potoków; skarpy nad potokami, urwiste stoki, na wilgotnej podlegającej erozji glebie. Preferują
stanowiska odsłonięte, mogą występować w niewielkich lukach drzewostanowych.
6510 Łąki ekstensywnie użytkowane
Roślinność typową dla siedliska (dobrze wykształcone płaty Arrhenatheretum elatioris)
udokumentowano z terenu eksklawy obszaru, obejmującej północną część Grojca (612 m. n.p.m.), czyli
tzw. Mały Grojec (422 m n.p.m.), Średni Grojec, (476 m n.p.m.) i kilka innych wzniesień (teren ten wchodzi
wg podziału fizyczno-geograficznego Polski Kondrackiego w skład mezoregionu Kotlina Żywiecka,
o odmiennej w stosunku do Beskidu Żywieckiego, fizjografii). Są to wzgórza zbudowane ze skał bogatych
w związki wapnia (wapienie cieszyńskie, łupki cieszyńskie). Łąki rajgrasowe zajmują głównie północne
i wschodnie zbocza tych wylesionych wzniesień; na południowych i zachodnich zboczach są zastępowane
przez murawy kserotermiczne (6520). Poza łąkami rajgrasowymi, w analogicznym układzie warunków
fizyczno-geograficznych, w omawianej części obszaru, spotyka się wtórną roślinność zaroślową z klasy
Rhamno-Prunetea, grądy (9170), układy segetalne.
Gatunkami roślin o największym znaczeniu (wysoka frekwencja lub/i znaczący udział) są:
Arrhenatherum elatius, Crepis biennis, Galium mollugo, Dactylis glomerata, Heracleum sphondylium,
Achillea millefolium, Trisetum flavescens, Leucanthemum vulgare, Vicia cracca, Lathyrus pratensis, Poa
pratensis, Cerastium holosteoides, Holcus lanatus, Festuca pratensis, Chaerophyllum aromaticum, Vicia
sepium, Taraxacum sp., Anthoxanthum odoratum, Veronica chamaedrys, Hypericum maculatum.
Spośród gatunków reprezentatywnych dla siedliska, wg „Poradnika ochrony… (2004)” na
omawianych łąkach występują: Tragopogon orientalis, Arrhenatherum elatius, Dactylis glomerata, Achillea
millefolium, Heracleum sphondylium, Galium mollugo, Leucanthemum vulgare; brak natomiast: Geranium
pratense, Pastinaca sativa, Rumex thyrsiflorus.
Płaty łąk znajdują się w różnym stanie zachowania. Część powierzchni zarasta i ulega
przekształceniom, na innych przywraca się użytkowanie, co poprawia stan siedliska, jeszcze inne
powierzchnie podlegają zmianom użytkowania. Wydaje się jednak, że powierzchnia siedliska maleje.
6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion)
W obszarze SOO siedlisk Beskid Żywiecki siedlisko 6520 reprezentowane może być przez płaty
łąki mieczykowo-mietlicowej Gladiolo-Agrostietum (Br.-Bl. 1930) Pawł. et Wal. 1949, a prawdopodobnie
też łąki o charakterze pastwiskowym tomkowo-mietlicowej Anthoxantho-Agrostietum Silinger 1933 em.
Jurko 1969.
W Beskidzie Żywieckim różnie zachowane płaty łąk górskich występują na polanach reglowych.
Użytkowane łąki spotkać można zazwyczaj w zamieszkałych przysiółkach z zabudową zagrodową.
Występują one w szerokim zakresie wysokości n.p.m., na zróżnicowanym terenie; spotykane są od miejsc
20
wypłaszczonych po zbocza o znacznym nachyleniu i różnej ekspozycji stoków. Mogą uczestniczyć
w tworzeniu mozaiki z innymi siedliskami, albo wykształcać się na większych powierzchniach, jednak
zazwyczaj są to płaty znajdujące się w różnym stanie zachowania (też płaty innych zbiorowisk z klasy
Molinio-Arrhenatheretea) i na różnym etapie sukcesji (w zależności od użytkowania). W niektórych
miejscach zaznacza się już zawansowany proces sukcesji (np. wzrost bujności runa, rozwój krzewów
i młodych drzew). Z kolei inne polany (zazwyczaj ich fragmenty) są zalesiane. Zaznacza się fragmentacja
siedliska.
Michalik (1998) podaje z Beskidu Żywieckiego dwa podzespoły Gladiolo-Agrostietum typicum
i Gladiolo-Agrostietum deschampsietosum. Płaty pierwszego podzespołu spotykane są niższych
położeniach, a te z nich, które są gospodarczo wykorzystywane cechują się bogatym składem
gatunkowym. Z kolei płaty reprezentujące Gladiolo-Agrostietum deschampsietosum podawane są głównie
z wyższych położeń, na polanach w reglu górnym. Różnią się one składem florystycznym i wyglądem,
a w szczególności wyróżnia je znaczny udział lub nawet dominacja śmiałka darniowego Deschampsia
caespitosa. Płaty Gladiolo-Agrostietum deschampsietosum zazwyczaj cechują się ubóstwem florystycznym.
Wskazane jest podjęcie badań określających, które z nich (i czy w ogóle) można uznać za reprezentujące
typ siedliska 6520.
Na terenie Beskidu Żywieckiego płaty łąk mieczykowo-mietlicowych Gladiolo-Agrostietum są
różnie zachowane. Miejscami siedlisko mogą reprezentować płaty o charakterze pastwiskowym. W wielu
miejscach zaznacza się wzrastający udział traw (np. kostrzewy czerwonej Festuca rubra) i przechodzenie
w płaty o charakterze zbiorowiska z mietlicą pospolitą Agrostis capillaris i kostrzewą czerwoną Festuca
rubra. W budowie warstwy zielnej uczestniczyć mogą, np.: biedrzeniec wielki Pimpinella major,
brodawnik jesienny Leontodon autumnalis, chaber ostrołuskowy Centaurea oxylepis, dzwonek
rozpierzchły Campanula patula, jastrun właściwy Leucanthemum vulgare, komonica zwyczajna Lotus
corniculatus, koniczyna biała Trifolium repens, konietlica łąkowa Trisetum flavescens, kostrzewa czerwona
Festuca rubra, krwawnik pospolity Achillea millefolium, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, mieczyk
dachówkowaty Gladiolus imbricatus, mietlica pospolita Agrostis capillaris, przytulia pospolita Galium
mollugo, przywrotniki Alchemilla spp. (np. przywrotnik ostroklapowy Alchemilla acutiloba, przywrotnik
pasterski Alchemilla monticola, przywrotnik płytkoklapowy Alchemilla crinita, przywrotnik połyskujący
Alchemilla gracilis), rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, świerzbnica polna Knautia arvensis.
W płatach dość często zaznacza się znaczny udział dziurawca czterobocznego Hypericum maculatum.
*7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)
W granicach ostoi SOO Beskid Żywiecki siedlisko 7110 może być identyfikowane na podstawie
płatów reprezentujących zespół Sphagnetum magellanici (Malc. 1929) Kästner et Flössner i/lub Sphagno
fallacis-Eriophoretum vaginati Hueck 1929.
Niewielkie płaty torfowisk wysokich podawane są przede wszystkim z wyższych położeń Beskidu
Żywieckiego (głównie Hala Cebulowa, Hala Miziowa, rezerwat przyrody „Pilsko” i „Lipowska”).
Wspomniane hale objęte zostały ochroną w formie użytków ekologicznych – „Hala Cebulowa” i „Hala
Miziowa”. Interesującym miejscem, gdzie występują m.in. płaty siedliska *7110 jest rezerwat przyrody
„Lipowska”. Obejmuje on wypłaszczenie grzbietowe oraz północno-zachodnie i południowo-wschodnie
stoki Lipowskiej (1324 m n.p.m.) i Rysianki (1332 m n.p.m.). Celem ochrony jest zachowanie torfowisk
przejściowych i wysokich, wraz z systemem oczek wodnych, w otoczeniu boru górnoreglowego.
Płaty torfowisk wysokich stwierdzone zostały również w miejscach niżej położonych, w obrębie
kompleksów młak, łąk wilgotnych i świeżych oraz muraw bliźniczkowych, np. jako „niewielkie zanikające
fragmenty torfowiska wysokiego Sphagnetum magellanici” (przysiółek Krzysówka w Żabnicy, na
północno-zachodnim stoku masywu Rysianki i Lipowskiej, w przedziale wysokości 720-760 m n.p.m.).
Obszar ten proponowany jest do ochrony w formie użytku ekologicznego.
W tworzeniu warstwy zielnej uczestniczą: modrzewnica pospolita Andromeda polifolia, rosiczka
okrągłolistna Drosera rotundifolia, turzyca skąpokwiatowa Carex pauciflora, wełnianka pochwowata
Eriophorum vaginatum, żurawina błotna Oxycoccus palustris. Istotny jest również udział borówki
bagiennej Vaccinium uliginosum, borówki brusznicy V. vitis-idaea i borówki czarnej V. myrtillus. Warstwę
mszystą tworzą torfowce, np. Sphagnum capillifolium, Sph. fallax, Sph. flexuosum, Sph. magellanicum, Sph.
russowii oraz Polytrichum commune.
W Kotlinie Żywieckiej znane jest jedno stanowisko tego typu siedliska. Znajduje się ono na
zachodnim zboczu Grojca, na wysokości 410-415 m n.p.m. Płat torfowiska reprezentuje zespół Sphagno
fallacis-Eriophoretum vaginati. Warstwę zielną o poryciu od 10% do 40% tworzy głównie turzyca
pospolita Carex nigra; z innych gatunków wymienić jeszcze można rosiczkę okrągłolistną Drosera
21
rotundifolia i wełniankę wąskolistną Eriophorum angustifolium. Bardzo dobrze rozwiniętą warstwę
mszystą (pokrycie 100%) tworzą głównie torfowe – Sphagnum fallax, Sph. flexuosum i Sph. magellanicum
oraz Polytrichum commune. Wykształcona w 10-15% warstwa krzewów tworzona jest przez Betula
pendula, B. pubescens i Pinus sylvestris. Torfowisko objęte zostało ochroną w formie użytku ekologicznego
„Stowek na Kosarach pod Hyśkowcem”.
7140 Torfowiska przejściowe
W granicach ostoi siedliskowej Beskid Żywiecki siedlisko 7140 może być identyfikowane na
podstawie płatów reprezentujących zespoły roślinne: Carici canescentis-Agrostietum caninae R. Tx. 1937
i Caricetum nigrae (subalpinum) Br.-Bl. 1915.
W Beskidzie Żywieckim niewielkie płaty kwaśnej młaki turzycowo-mietlicowej Carici canescentisAgrostietum caninae mogą występować w miejscach zasobnych w wodę i zabagnionych. Zazwyczaj na
stanowiskach o nieznacznym nachyleniu i w miejscach odsłoniętych. Warstwa zielna jest przeważnie
dobrze wykształcona i zazwyczaj w jej tworzeniu uczestniczy: mietlica psia Agrostis canina, turzyca siwa
Carex canescens, turzyca gwiazdkowata Carex echinata, turzyca pospolita Carex nigra, wełnianka
wąskolistna Eriophorum angustifolium. Oprócz gatunków charakterystycznych dla klasy ScheuchzerioCaricetea nigrae istotny udział przypada też roślinom łąkowym z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Z kolei
warstwa mszysta może być różnie wykształcona, od 10-100%, średnio 60%, a w niektórych płatach w jej
tworzeniu znaczący udział przypada torfowcom Sphagnum spp.
Niewielkie płaty zespołu turzycy pospolitej Caricetum nigrae (subalpinum) występują w wyższych
położeniach Beskidu Żywieckiego (piętro subalpejskie, regiel górny, górna granica regla dolnego)
w miejscach płaskich lub nieznacznie nachylonych. Spotykane są w miejscach odsłoniętych, jak i przy
ścianie lasu. Płaty zazwyczaj budowane są przez kilkanaście gatunków roślin. Warstwa zielna może być
różnie wykształcona, a zazwyczaj w jej tworzeniu uczestniczy: sit cienki Juncus filiformis, turzyca
gwiazdkowata Carex echinata, turzyca pospolita Carex nigra. Z kolei warstwa mszysta przeważnie jest
bardzo dobrze wykształcona i zazwyczaj tworzona przez torfowce Sphagnum spp. (np. Sphagnum fallax,
Sph. flexuosum, Sph. girgensohnii, Sph. russowii) oraz Polytrichum commune.
7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk
Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk występują
w Beskidzie Żywieckim na wysiękach i wyciekach w obszarach źródliskowych. Występowanie młak
eutroficznych w Beskidzie Żywieckim nie jest zależne od ekspozycji względem stron świata. Płaty młak
eutroficznych znajdują się od wysokości 610 m n.p.m. do 1300 m n.p.m.
W warstwie roślinności zielnej występują gatunki charakterystyczne dla zespołu ValerianoCaricetum flavae, z których najczęściej pojawia się turzyca żółta Carex flava. Znamienne dla młak tego
obszaru jest występowanie starca górskiego Senecio subalpinus, a także czosnku syberyjskiego Allium
sibiricum ograniczającego swoje występowanie wyłącznie do masywu Pilska. Osobliwością przyrodniczą
jest występowanie na Hali Cebulowej i Hali Miziowej eutroficznej młaki górskiej Valeriano-Caricetum
flavae z udziałem czosnku syberyjskiego Allium sibiricum i niebielistki trwałej Swertia perennis subsp.
alpestris. Warstwa roślinności zielnej jest dobrze wykształcona i pokrywa płaty nawet w 100%. Z kolei
pokrycie warstwy mszystej waha się od 5-80%. W warstwie mszaków występują różne gatunki
torfowców Sphagnum sp. div. pokrywając niektóre płaty nawet do 25% (głównie w młakach masywu
Pilska), a poza nimi występują próchniczek błotny Aulacomnium palustre, prątnik nabrzmiały Bryum
pseudotriquetrum, mokradłoszka zaostrzona Caliergonella cuspidata i drabik drzewkowaty Climacium
dendroides.
8310 Jaskinie nieudostępniane do zwiedzania
W Beskidzie Żywieckim zinwentaryzowanych zostało 51 jaskiń i schronisk podskalnych z czego
w obszarze siedliskowym znajduje się 23 obiekty. W większości to niewielkie schroniska podskalne lub
nisze jaskiniowe (18 obiektów), o długości nie przekraczającej 10 metrów. Powstały w wyniku procesów
grawitacyjnych lub erozyjno - wietrzeniowych. Najczęściej bez własnego mikroklimatu – z warunkami
zbliżonymi do powierzchniowych, zmienną temperaturą i wilgotnością, a korytarzami oświetlonymi
światłem słonecznym bezpośrednim lub odbitym. W tych warunkach stwierdzono jedynie występowanie
pająków oraz motyli – szczerbówka kseni Scoliopteryx libatrix. Pozostałe 5 jaskiń charakteryzuje się
22
typowym mikroklimatem jaskiniowym, stabilnością warunków klimatycznych oraz stałą temperaturą
wynoszącą średnio 5-6° C.
Zestawienie wg długości: Jaskinia w Sopotni Wielkiej (Jaskinia Wickowa) dł. 101 m i gł. 7,0;
Jaskinia w Boraczej dł. 28 m i gł. 8 m; Jaskinia przed Rozdrożem dł. 22,4 m; Jaskinia pod Hala Miziową dł.
13 m oraz Jaskinia w Rycerzowej dł. 12 metrów. Tylko dwie z nich są pomnikami przyrody nieożywionej
(J. w Sopotni Wielkiej oraz J. Przed Rozdrożem). Sporadyczne prowadzone są kontrole populacji
nietoperza. Ostatniej zimy 2008-2009, w Jaskini w Sopotni Wielkiej znaleziono 3 egzemplarze
hibernującego nocka wąsatka Myotis mystacinus (C. Szura).
Niestety w wyniku działalności pseudoeksploratorów naruszone zostało naturalne zagłębienie
terenu w rejonie Jaskini przed Rozdrożem, co spowodowało odczuwalny przewiew, a w rezultacie
wymrożenie jaskini oraz uformowanie nacieków i polew lodowych. Prawdopodobnie utracono
hibernakulum nocka wąsatka Myotis mystacinus notowanego w jaskini w 2007 roku. W tym samym roku
nocka wąsatka notowano także w Jaskini w Boraczej oraz po raz pierwszy w tym rejonie mroczka
pozłocistego Eptesicus nilssoni (R. Mysłajek). Ponadto w jaskiniach Beskidu Żywieckiego stwierdzono
występowanie pająków, motyli z gatunku Scoliopteryx libatrix, oraz skoczogonki Tetradontophora
bielanensis (K. Kowalski 1954).
9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion)
Identyfikatorami fitosocjologicznymi siedliska 9110 w Beskidzie Żywieckim jest Luzulo luzuloidisFagetum oraz zbiorowisko Abies alba-Oxalis acetosella.
Kwaśna buczyna Luzulo luzuloidis-Fagetum należy do często spotykanych zbiorowisk leśnych na
terenie Beskidu Żywieckiego. Płaty zespołu zajmują stoki o zróżnicowanym nachyleniu i ekspozycji.
Zostały one stwierdzone w reglu dolnym, w przedziale wysokości 500-1100 m n.p.m. Warstwę drzew
o zwarciu wynoszącym średnio 80% buduje głównie Fagus sylvatica z niekiedy wyraźnie zaznaczającym
się udziałem Picea abies oraz rzadziej Acer pseudoplatanus. Jako domieszka występuje Abies alba. Pokrój
drzew, szczególnie buków uzależniony jest od położenia płatów. Na stokach, zwłaszcza w niższych
położeniach regla dolnego, buk jest smukły i wysoki. W partiach szczytowych drzewa często rosną
w grupach, a ich pnie są krótkie i powykręcane. Warstwa krzewów, tworzona przez podrost drzew, jest
bardzo różnorodnie wykształcona. Często przy dużym zwarciu koron drzew w lasach gospodarczych brak
jej zupełnie lub jej udział w strukturze fitocenozy jest znikomy. Najlepiej wykształcona jest w płatach
zlokalizowanych w rezerwatach przyrody. Maksymalnie jej zwarcie oceniono na 50%. Poza podrostem
drzew w warstwie krzewów występuje: Sorbus aucuparia i Sambucus racemosa. Zróżnicowanie w obrębie
warstwy zielnej o pokryciu 10-90% przyczyniło się do wyróżnienia dwóch podzespołów: Luzulo
luzuloidis-Fagetum typicum i Luzulo luzuloidis-Fagetum dryopteridetosum.
W podzespole L.-F. dryopteridetosum, wilgotniejszym i bardziej chłodnym ze względu na zajmowane
ekspozycje, zaznacza się większy udział gatunków z klasy Vaccinio-Piceetea, takich jak: Vaccinium
myrtillus i Dryopteris dilatata oraz innych: Gymnocarpium dryopteris, Luzula sylvatica i Phegopteris
connectilis. Lepiej rozwinięta warstwa mszysta w tym podzespole osiąga do 20% pokrycia. Największą
rolę odgrywa w niej Polytrichastrum formosum.
W rzadziej spotykanym podzespole L.-F. typicum, którego fitocenozy zajmują stoki cieplejsze o mniejszej
wilgotności, w warstwie zielnej większy udział mają trawy: Calamagrostis arundinacea oraz Poa
nemoralis, a także Senecio ovatus i Prenanthes purpurea – gatunki wyróżniające zespół. Luzula luzuloides
gatunek charakterystyczny zespołu w Beskidzie Żywieckim spotykany jest znacznie rzadziej aniżeli
w Beskidzie Śląskim. Warstwa mszysta jest tutaj słabiej rozwinięta i z reguły osiąga znikome pokrycie.
Częściej spotykanymi gatunkami są: Dicranella heteromalla – gatunek wyróżniający dla kwaśnych buczyn
oraz Atrichum undulatum.
Żyzne jedliny zachodniokarpackie Abies alba-Oxalis acetosella zajmują siedliska uboższe aniżeli
Dentario glandulosae-Fagetum, lecz bogatsze aniżeli Luzulo luzuloidis-Fagetum. Jedliny porastają stoki
o stosunkowo niewielkim stopniu nachylenia, głównie o ekspozycji południowej i południowowschodniej. Płaty dolnoreglowego lasu jodłowego najczęściej spotyka się w przedziale wysokości 800 do
1000 m n.p.m. Warstwę drzew o zwarciu 50-80% buduje Picea abies oraz Abies alba z domieszką Fagus
sylvatica. Warstwa krzewów z reguły jest bardzo słabo rozwinięta oprócz podrostu drzew występuje tu
także sporadycznie Sorbus aucuparia oraz Lonicera nigra. W warstwie runa o zróżnicowanym pokryciu
osiągającym 30-70% największą rolę odgrywa Oxalis acetosella, Galium rotundifolium oraz Rubus hirtus.
Często spotyka się także: Viola reichenbachiana, Galium odoratum, Carex sylvatica, Vaccinium myrtillus
23
i Cardamine trifolia. W dobrze rozwiniętej warstwie mszystej występuje Plagiomnium affine, Atrichum
undulatum, Dicranum scoparium i Polytrichastrum formosum.
9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion)
Fitocenozy Dentario glandulose-Fagetum są spotykane w reglu dolnym na całym obszarze Beskidu
Żywieckiego oraz na Janikowej Grapie w Beskidzie Makowskim, w przedziale wysokości 400-1100 m
n.p.m. Płaty zespołu zajmują najczęściej stoki o ekspozycji północnej, północno-wschodniej i wschodniej.
Drzewostan, w najlepiej zachowanych płatach, o dużym zwarciu osiągającym z reguły 80-90% tworzy
głównie Fagus sylvatica oraz Abies alba ze znacznym niekiedy udziałem Acer pseudoplatanus oraz
domieszką Picea abies. W płatach zdegenerowanych w drzewostanie dominuje Picea abies. Warstwa
krzewów tworzona przez podrost drzew jest słabo rozwinięta w lasach gospodarczych, natomiast
w lasach chronionych w rezerwatach, jej zwarcie osiąga do 50 %. Warstwa zielna w zależności od
zaawansowania procesu glebotwórczego, żyzności i wilgotności podłoża jest bardzo zróżnicowana pod
względem florystycznym, co pozwala wyróżnić w obrębie żyznej buczyny karpackiej 4 podzespoły.
W podzespole z czosnkiem niedźwiedzim Dentario glandulosae-Fagetum allietosum ursini zajmującym
najwilgotniejsze i najżyźniejsze siedliska usytuowane w łagodnie wciętych dolinach potoków oraz
płytkich, szerokich rynnach, w runie występuje masowo Allium ursinum, któremu towarzyszą: Dentaria
glandulosa, D. bulbifera i D. enneaphyllos oraz Polystichum aculeatum. Z roślin typowych dla wilgotnych
lasów liściastych licznie występuje w niektórych płatach Stellaria nemorum.
Na siedliskach średnio wilgotnych występuje podzespół typowy Dentario glandulosae-Fagetum typicum,
w runie którego dominują takie gatunki jak: Dentaria glandulosa, Impatiens noli-tangere, Mercurialis
perennis, Galium odoratum, Asarum europaeum. Podzespół typowy żyznej buczyny karpackiej jest
zbiorowiskiem najczęściej spotykanym w Beskidzie Żywieckim.
Ciekawym podzespołem żyznej buczyny karpackiej o dużych walorach estetycznych jest podzespół
kokoryczowy Dentario glandulosae-Fagetum corydaletosum. W aspekcie wiosennym fizjonomia runa
znacznie odbiega od pozostałych podzespołów wyróżnionych w obrębie żyznej buczyny karpackiej.
Spowodowane to jest obfitym występowaniem takich gatunków jak: Galanthus nivalis, Corydalis cava
i Dentaria bulbifera. Częściej aniżeli w pozostałych podzespołach występuje także: Isopyrum thalictroides,
Cardamine flexuosa i Veratrum lobelianum.
W rezerwacie „Gawroniec” można spotkać podzespół z miesiącznicą trwałą Dentario glandulosae-Fagetum
lunarietosum porastający miejsca skaliste i bardzo strome. W warstwie zielnej dominuje tutaj Lunaria
rediviva, często występują także gatunki charakterystyczne żyznej buczyny karpackiej: Dentaria
glandulosa i Polystichum braunii. Warstwa mszysta w żyznej buczynie karpackiej jest słabo rozwinięta.
Najczęściej tworzy ją: Atrichum undulatum oraz Plagiothecium denticulatum.
Żyzna buczyna w Beskidzie Żywieckim reprezentuje rzadką w Polsce postać śląsko-żywiecką
charakteryzującą się udziałem w runie Dentaria enneaphyllos - gatunku charakterystycznego dla żyznej
buczyny sudeckiej.
9140 Górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum)
Siedlisko zidentyfikowano na terenie ostoi na podstawie występowania fitocenoz Aceri-Fagetum.
Fitocenozy zespołu porastają strome stoki oraz tereny źródliskowe, często siedliska, których podłoże
stanowi trudno przepuszczalny łupek. Występowanie jaworzyny ziołoroślowej w Beskidzie Żywieckim
stwierdzono w przedziale wysokości 800 do 1200 m n.p.m.
Warstwę drzew o stosunkowo niewielkim zwarciu, bo wynoszącym 50-90% buduje Fagus
sylvatica i Acer pseudoplatanus z domieszką Picea abies. Warstwa krzewów jest nierównomiernie
rozwinięta i osiąga największe pokrycie w płatach, które ze względu na występowanie Athyrium
distentifolium mają charakter górnoreglowy. Jej zwarcie wynosi 10-80%. W większości płatów warstwa
krzewów nie wykształca się w ogóle. Warstwa runa o pokryciu 60-100% jest bardzo dobrze rozwinięta.
Dominują tutaj gatunki ziołoroślowe – Adenostyles alliariae, Petasites albus, Athyrium distentifolium.
Mniejszy udział posiada Cicerbita alpina, Rumex arifolius, Thalictrum aquilegiifolium, Veratrum lobelianum.
Warstwa mszysta nie odgrywa istotnej roli w tym zbiorowisku.
Ze względu na istotne różnice florystyczne i ekologiczne w obrębie Aceri-Fagetum wyróżniono 2
podzespoły:
Aceri-Fagetum typicum, o charakterze dolnoreglowym, którego płaty występują na wysokości od 850 do
1120 m n.p.m., wyróżniający się pozytywnie udziałem Acer pseudoplatanus w warstwie drzew, dominacją
24
Adenostyles alliariae i Petasites albus oraz udziałem Athyrium filix-femina w runie, a także większym
udziałem gatunków z klasy Querco-Fagetea;
Aceri-Fagetum athyrietosum distentifolii, o charakterze górnoreglowym, występujący na wysokości od
1100 do 1175 m n.p.m., wyróżniający się dominacją Fagus sylvatica w warstwie drzew oraz Athyrium
distentifolium w runie.
9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
Fitocenozy Tilio-Carpinetum spotykane są w piętrze pogórza Beskidu Żywieckiego i Makowskiego
oraz w Kotlinie Żywieckiej na zachodnich stokach Grojca do wysokości 500 m n.p.m.
Drzewostan o zwarciu osiągającym 90% tworzą: Carpinus betulus, Tilia cordata, Quercus robur,
z domieszką Fraxinus excelsior, Acer platanoides oraz Cerasus avium. W warstwie krzewów o zwarciu do
30% oprócz podrostu drzew najczęściej spotyka się Corylus avellana, Crataegus monogyna oraz Lonicera
xylosteum. Warstwa zielna o pokryciu 20-100% tworzona jest najczęściej przez Aegopodium podagraria,
Anemone nemorosa, Asarum europaeum oraz Poa nemoralis. W najlepiej zachowanych płatach występują
gatunki charakterystyczne zespołu: Galium schultesii oraz Carex pilosa. Ciekawostką florystyczną runa
grądu, występującego na Grojcu w Kotlinie Żywieckim, jest ściśle chroniona Hacquetia epipactis. Warstwa
mszysta wykształca się sporadycznie. W jej skład wchodzą najczęściej Atrichum undulatum, Dicranellea
heteromalla i Plagiothecium laetum. Obecnie siedlisko otrzymało ocenę „D” i nie jest traktowane jako
przedmiot ochrony na terenie SOO „Beskid Żywiecki”.
*9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach
W obszarze wyróżniono wyłącznie podtyp *9180-5 – jaworzyna karpacka. Siedlisko bardzo
rzadkie, optimum wysokościowe zespołu mieści się w strefie od 1000 do 1200 m n.p.m. Dobrze
wykształcone płaty wyróżniają się specyficzną fizjonomią, opanowują specyficzne miejsca o prawie
ekstremalnych dla wzrostu drzew warunkach topograficznych; są to najczęściej bardzo strome urwiska,
dochodzące nawet do 50o, o północnej ekspozycji, z rumoszowatym podłożem. Warstwę drzew na ogół
o luźnym zwarciu ( 40-90 %) współtworzy najczęściej jarząb pospolity Sorbus aucuparia, jawor Acer
pseudoplatanus i buk pospolity Fagus sylvatica; natomiast rzadziej w formie domieszki pojedynczo
pojawiają się: świerk Piecea abies, jodła pospolita Abies alba i wierzba iwa Salix caprea. Drzewa z uwagi na
trudne warunki w jakich się rozwijają fitocenozy siedliska przybierają karłowatą postać i osiągają
niewielkie rozmiary. Podrost i podszyt o zróżnicowanym pokryciu tworzy najczęściej wiciokrzew czarny
Lonicera nigra i wierzba śląska Salix silesiaca. Warstwa runa jest bujna, wielowarstwowa zdominowana
przez wysokie byliny ziołoroślowe, które mają walor gatunków wskaźnikowych dla opisywanego
siedliska.
*91D0 Bory i lasy bagienne
Typ siedliska reprezentowany jest przez zespół Bazzanio-Piceetum. W drzewostanie dominuje
świerk, sporadycznie pojawia się jodła i sosna. Większość drzewostanów jest w fazie optymalnej rozwoju
(wiek 70-100 lat), o dość dużym zwarciu. Runo zdominowane jest przez gatunki siedlisk borowych:
Vaccinium myrtillus, Vaccinium vitis-idaea, Majanthemum bifolium, Deschampsia flexuosa. Warstwa
mszaków jest dobrze rozwinięta, najczęściej występują: Polytrichastrum formosum, Hylocomium splendens,
Pleurozium schreberi, Sphagnum girgensohnii, rzadziej Bazzania trilobata. Zasięg pionowy siedliska: 450700 m n.p.m.
*91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion
glutinosoincanae, olsy źródliskowe)
Siedlisko występuje w dolinach rzek, jednak wskutek wielowiekowej presji człowieka
ograniczone jest do niewielkich płatów. Dominują wyżej położone olszynki górskie (Alnetum incanae) lub
też zbiorowiska odnowieniowe z dominacją olszy szarej Alnus incana. Spotykane są one głównie, w głębiej
wciętych, stromych dolinkach niewielkich potoków. W ich budowie zaznacza się znaczny udział gatunków
przechodzących z sąsiadujących z nimi buczyn. Największy kompleks łęgowy znajduje się u zbiegu
Sopotni Wielkiej i Małej w pobliżu Jeleśni. Z kolei w źródliskowych, zabagnionych częściach potoków
występują niewielkie płaty olszynek bagiennych (Caltho-Alnetum). Z Beskidu Żywieckiego podawane jest
25
też występowanie podgórskiego łęgu jesionowego Carici remotae-Fraxinetum, którego dobrze
wykształcony płat został stwierdzony na stokach Wielkiej Raczy nad potokiem Racza.
Siedliska łęgów jesionowych zostały w większości silnie przekształcone przez gospodarkę
człowieka i leżą poza granicami ostoi. Występujące fragmenty również są mocno przekształcone, często
można raczej mówić o zaroślach łęgowych lub o stadiach odnowieniowych.
9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis)
Identyfikatorami fitosocjologicznymi siedliska 9410 w Beskidzie Żywieckim są 2 zespoły leśne:
Abieti-Piceetum i Plagiothecio-Piceetum.
W fitocenozach Abieti-Piceetum spotykanych w reglu dolnym, warstwę drzew, o zwarciu
dochodzącym do 80%, tworzy głównie Picea abies i Fagus sylvatica z domieszką Abies alba. W warstwie
krzewów, obecnej w zdecydowanej większości płatów, o zwarciu do 70%, spotyka się oprócz podrostu
drzew Sorbus aucuparia i Sambucus racemosa. Warstwę zielną o pokryciu 40-95% buduje przede
wszystkim Vaccinium myrtillus, Dryopteris dilatata, Deschampsia flexuosa, Athyrium filix-femina. Często
spotykana jest charakterystyczna dla zespołu paproć Blechnum spicant. W zróżnicowanej pod względem
pokrycia warstwie mszystej osiągającej od 5% do 80%, obecnej w prawie wszystkich płatach dominuje
Polytrichastrum formosum. Spośród gatunków charakterystycznych dla klasy Vaccinio-Piceetea najczęściej
spotyka się Dicranum scoparium i Buckiella undulata. Częściej występującymi gatunkami towarzyszącymi
są natomiast: Dicranella heteromalla i Plagiothecium curvifolium.
Płaty Plagiothecio-Piceetum spotykane są w Beskidzie Żywieckim w reglu górnym, na grzbietach
w partiach szczytowych oraz na stokach o różnej ekspozycji już od wysokości 1100 m n.p.m.
Warstwę drzew o stosunkowo słabym zwarciu osiągającym 30-80 % tworzy prawie wyłącznie Picea
excelsa ze sporadycznym udziałem Sorbus aucuparia. Warstwa krzewów często nie występuje i jedynie
w pojedynczych przypadkach osiąga pokrycie większe aniżeli 10%. Tworzy ją głównie podrost drzew.
W warstwie zielnej o zmiennym pokryciu dominują takie gatunki jak: Vaccinium myrtillus, Athyrium
distentifolium, Calamagrostis villosa. Spośród gatunków charakterystycznych ze związku Vaccinio-Piceion
najczęściej spotyka się Homogyne alpina, natomiast Lycopodium annotinum, Blechnum spicant i Luzula
luzulina występują sporadycznie. Zróżnicowanie warstwy zielnej, mające największy wpływ na fizjonomię
zespołu i będące wyrazem różnic siedliskowych, stało się podstawą wyróżnienia 3 podzespołów.
Podzespół Plagiothecio-Piceetum typicum cechuje się dominacją Vaccinium myrtillus oraz niekiedy
współdominacją Deschampsia flexuosa. Jego fitocenozy zajmują siedliska stosunkowo najsuchsze
występujące głównie na grzbietach oraz w przygrzbietowych partiach stoków.
Płaty Plagiothecio-Piceetum athyrietosum distentifolii, wyróżniające się dominacją Athyrium
distentifolium, zajmują siedliska bardziej wilgotne i cieniste, zlokalizowane na bardzo stromych stokach
głównie o ekspozycji północnej i północno-zachodniej.
Fitocenozy Plagiothecio-Piceetum calamagrostietosum villosae, charakteryzujące się w warstwie
zielnej dominacją Calamagrostis villosa, zajmują siedliska wilgotne, dobrze nasłonecznione, zlokalizowane
na połogich szczytach oraz obszarach źródliskowych.
W zawsze obecnej warstwie mszystej o pokryciu dochodzącym do 90%, w fitocenozach
wszystkich podzespołów z wysoką stałością i ilościowością występuje Polytrichastrum formosum. Przy
czym jego znaczenie jest największe w podzespole typowym, gdzie spotyka się niekiedy również licznie
występującego Polytrichum commune. W podzespole P.-P. athyrietosum distentifolii na pierwszy plan
wysuwa się Buckiella undulata i sporadycznie Sphagnum girgensohnii. W podzespole P.-P.
calamagrostietosum villosae zaznacza się oprócz Polytrichastrum formosum duży udział gatunków
z rodzaju Sphagnum: Sph. squarrosum, Sph. fallax i Sph. girgensohnii.
Tab. 2. Ocena stanu ochrony siedlisk przyrodniczych w obszarze „Beskid Żywiecki” (FV – właściwy,
U1 – niezadowalający, U2 – zły, XX – nieznany)
Kod
Nazwa siedliska
siedliska
3220
4060
Pionierska roślinność na
kamieńcach i żwirowiskach
górskich potoków
Perspektywy
XX
Specyficz
na
struktura
i funkcje
XX
XX
XX
XX
XX
Powierzchnia
siedliska
ochrony
Ocena
ogólna
Ocena ogólna (%)
FV
U1
U2
XX
XX
-
-
-
100
XX
-
-
-
100
26
*4070
4080
*6230
6430
6510
6520
*7110
7140
7230
8220
8310
9110
9130
9140
9170
*9180
*91D0
*91E0
9410
bażynowe (EmpetroVaccinietum)
Zarośla kosodrzewiny (Pinetum
mugo)
Subalpejskie zarośla wierzbowe
wierzby lapońskiej lub śląskiej
(Salicetum lapponum, Salicetum
silesiacae)
bliźniczkowe
Ziołorośla górskie (Adenostylion
alliariae)
Łąki ekstensywnie użytkowane
U2
U2
U1
U2
50
40
10
FV
FV
FV
FV
100
-
-
U2
U2
U2
U2
-
15
85
-
FV/XX
FV/U1
FV/U1
FV/U1
70
30
-
-
XX
XX
XX
XX
10
20
70
-
Torfowiska wysokie
(żywe)
U1
U1
U1
U1
20
60
20
-
FV
U1
FV/U1
U1
-
60
-
40
FV
U1
U1
U1
20
40
20
20
Ściany skalne i urwiska
Jaskinie nieudostępniane do
zwiedzania
odorati-Fagenion)
Górskie jaworzyny
Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stromych stokach
i zboczach
albae, Populetum albae,
Alnenion glutinosoincanae,
olsy źródliskowe)
(Piceion abietis)
FV
U1
U1
U1
80
20
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
FV
U1
FV/U1
U1
50
25
25
-
U1
U1
FV/U1
U1
60
30
10
-
U1
U1
FV/U1
U1
30
50
20
-
FV
FV
FV
FV
80
20
-
-
-
-
-
-
50
50
-
-
FV
FV
FV
FV
30
70
-
-
FV
U1
FV/U1
U1
FV/U1
U1
FV/U1
U1
100
-
40
60
-
U1
U1
U1
U1
30
40
20
10
27
-
Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych
Tab. 3. Potrzeba podjęcia działań ochronnych siedlisk przyrodniczych w obszarze „Beskid Żywiecki”
(1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski)
Kod
siedliska
Nazwa siedliska
3220
Pionierska roślinność
na kamieńcach
i żwirowiskach
górskich potoków
Wysokogórskie
borówczyska
Zarośla kosodrzewiny
(Pinetum mugo)
4060
*4070
Priorytet
w
obszarze
-
Najistotniejsze miejsca dla
ochrony
1
szczytowe partie Pilska
zabezpieczenie
antyerozyjne szlaku
turystycznego
1
szczytowe partie Pilska
szczytowe partie Pilska;
północny stok Pilska w strefie
górnej granicy lasu, między
górnoreglowym borem
świerkowym PlagiothecioPiceetum (tatricum),
a zaroślami kosodrzewiny
Pinetum mugo carpaticum
siedlisko rozproszone jest na
terenie Beskidu Żywieckiego;
murawy bliźniczkowe
związane są głównie
z polanami reglowymi, np.:
Hala Jodłowcowa, Hala
Lipowska, Hala Mała Racza,
Hala Rycerzowa, polany na
Praszywce
na całym obszarze; występują
głównie w wyższych
położeniach górskich (od
wyższych położeń regla
dolnego), ale obecne są
również w miejscach niżej
położonych, np. ziołorośla
lepiężnikowe na kamieńcach
górskich potoków
ewentualnie
rekultywacja
fragmentów zarośli
kosodrzewiny
ochrona przed
użytkowaniem
narciarskim w zimie
(w szczególności
w okresie niskiej
pokrywy śnieżnej)
4080
Subalpejskie zarośla
wierzbowe wierzby
lapońskiej lub śląskiej
(Salicetum lapponum,
1
*6230
Górskie i niżowe
murawy bliźniczkowe
1
6430
Ziołorośla górskie
1
6510
Łąki ekstensywnie
użytkowane
2
brak danych
Grojec (612 m n.p.m.) koło
Żywca; nie wykluczone jest
występowanie siedliska
w okolicach Jeleśni (tereny
nieleśne położone
w sąsiedztwie rzeki Sopotnia,
Sopotnia Mała, Sopotnia
Wielka) oraz w innych nisko
położonych fragmentach
obszaru (w szczególności
w dolinie Soły)
Najistotniejsze
działania ochronne
(ogólnie)
-
wypas;
koszenie muraw
i płatów
z borówkami,
malinami wraz
z usuwaniem
biomasy; usuwanie
samosiewów drzew
i krzewów
ochrona bierna;
ochrona przed
mechanicznym
zniszczeniem
w trakcie
prowadzenia prac
związanych
z gospodarką leśną
i wodną
użytkowanie płatów:
koszenie jedno lub
dwu -krotne w ciągu
roku; ekstensywne
nawożenie;
usunięcie krzewów
wraz z karczowaniem; utworzenie
użytku ekologicznego
28
6520
Górskie łąki
konietlicowe
użytkowane
ekstensywnie
1
różnie zachowane płaty łąk
górskich spotkać można na
całym obszarze (np. Długi
Groń, Glinka, Hala Krawcula,
Soblówka, Sopotnia Wielka,
Przegibek, Rachowiec,
przełęcz Słowianka,
przysiółek Smereków Wielki)
*7110
Torfowiska wysokie
z roślinnością
torfotwórczą (żywe)
1
grupa Pilska w Beskidzie
Żywieckim, Grojec w Kotlinie
Żywieckiej
7140
Torfowiska
przejściowe
1
płaty kwaśnej młaki
turzycowo-mietlicowej Carici
canescentis-Agrostietum
caninae znane są zarówno
z niższych, jak i wyższych
położeń Beskidu Żywieckiego;
jednak nie należą one do
rozpowszechnionych
w Beskidzie Żywieckim;
przywrócenie
użytkowania:
koszenie jednokrotne
w ciągu roku;
ekstensywne
nawożenie; kośnopastwiskowe
użytkowanie łąk;
usuwanie drzew
i krzewów
ocena uwodnienia
i ewentualnie korekta
warunków wodnych;
ewentualnie
usuwanie drzew
i krzewów
ochrona bierna;
odtworzenie kładki na
szlaku turystycznym;
ewentualnie koszenie,
usuwanie drzew
i krzewów;
określenie
i monitoring wpływu
wypasu owiec
płaty zespołu turzycy
pospolitej Caricetum nigrae
(subalpinum) występują
w wyższych położeniach
Beskidu Żywieckiego, znane
są z grupy Pilska, np. rejon
Pilska (np. Hala
Kamieniańska, Hala Miziowa,
rezerwat przyrody „Pilsko”),
rejon Lipowskiej-RysiankiRomanki (np. rezerwat
przyrody „Lipowska”,
rezerwat przyrody
„Romanka”).
7230
Górskie i nizinne
torfowiska zasadowe
o charakterze młak,
turzycowisk
i mechowisk
1
płaty siedliska były
najczęściej notowane
w rejonie Pilska, Glinki, Hali
Boraczej, Żabnicy
i Zwardonia
ręczne koszenie
z usuwaniem
biomasy;
usuwanie świerków
i krzewów wierzb;
zakaz lokalizowania
ujęć wody;
określenie
i monitoring wpływu
wypasu owiec
i towarzyszącej
infrastrukturze, np.
doprowadzenie wody
do bacówek, poidła
8310
Jaskinie
nieudostępniane
3
występują grupowo
w czterech rejonach: Wielkiej
ochrona bierna;
można rozpatrzyć
29
do zwiedzania
9110
Kwaśne buczyny
(Luzulo-Fagenion)
2
Rycerzowej, Boraczego
i Redykalnego Wierchu,
Romanki oraz Pilska
czasowe zamykanie
zimowisk;
ustanowienie
pomnika przyrody
nieożywionej
„Jaskinia w Boraczej”
na całym obszarze Beskidu
Żywieckiego oraz na
Janikowej Grapie w Beskidzie
Makowskim;
najlepiej wykształcone
i zachowane płaty Luzulo
luzuloidis-Fagetum na terenie
Beskidu Żywieckiego
w rezerwacie „Pod Rysianką”
oraz na Kotarnicy w Sopotni
Wielkiej”a także na Boraczym
Wierchu w Żabnicy oraz
Rycerzowej w Ujsołach;
utworzenie
rezerwatów
przyrody: „Janikowa
Grapa” w Beskidzie
Makowskim oraz
w dolinie potoku
Ciapków, stoki
Kołyski (1015 m
n.p.m.);
żyzne jedliny występują na
Lipowskiej w Złatnej, Małej
Rycerzowej, Bukowinie
i Beskidzie Bednarowym
w Soblówce oraz Kołysce
w Rycerce
9130
Żyzne buczyny
(Dentario glandulosaeFagenion, Galio
odorati-Fagenion)
2
płaty Dentario glandulosaeFagetum są często spotykane
w reglu dolnym na całym
obszarze Beskidu
Żywieckiego oraz na
Janikowej Grapie
w Beskidzie Makowskim;
fitocenozy Dentario
glandulosae-Fagetum
allietosum ursini można
spotkać: w Lesie Kiełbasów
oraz na Kikuli i Małej
Rycerzowej;
najlepiej wykształcony płat
Dentario glandulosaeFagetum corydaletosum
występuje
w rezerwacie „Muńcoł”,
usytuowany w szczytowych
partiach Muńcoła (1165 m
n.p.m.) w grupie Wielkiej
Raczy;
najbardziej rozprzestrzeniony
na terenie ostoi jest
podzespół Dentario
glandulosee-Fagetum typicum,
którego fitocenozy można
zobaczyć na: Wolontarskim
Groniu, Janikowej Grapie,
Kiczorze, Rachowcu,
Romance, Wielkiej Raczy,
wyłączenie
wybranych
fragmentów buczyn
z gospodarczego
użytkowania
utworzenie
rezerwatów
przyrody:
„Rycerzowa”
i „Janikowa Grapa”;
wyłączenie
wybranych
fragmentów buczyn
z gospodarczego
użytkowania
30
Bugaju, Abramowie, Wielkiej
Rycerzowej, Bukowinie
i Oszusie
9140
Górskie jaworzyny
ziołoroślowe (AceriFagetum)
1
9170
Grąd
środkowoeuropejski
i subkontynentalny
(Galio-Carpinetum,
Tilio-Carpinetum)
3
*9180
Jaworzyny i lasy
klonowo-lipowe na
stromych stokach i
zboczach
1
1
*91D0
*91E0
Łęgi wierzbowe,
topolowe, olszowe
1
jaworzyna ziołoroślowa AceriFagetum rzadko występuje na
terenie Beskidu Żywieckiego;
znana jest zaledwie z kilku
stanowisk;
najpiękniejsze płaty
jaworzyny ziołoroślowej
chronione są w rezerwatach
„Oszast” oraz „Dziobaki”; poza
tym fitocenozy tego zespołu
spotyka się w rezerwacie „Pod
Rysianką” i Muńcoł” oraz na
Rycerzowej na obszarze
źródliskowym potoku
Dziobaki
Fitocenozy Tilio-Carpinetum
podawane są dotychczas
jedynie z północnej części
ostoi położonej na obszarze
Beskidu Makowskiego
(Janikowa Grapa) oraz Kotliny
Żywieckiej (Góra Grojec)
ochrona bierna;
utworzenie rezerwatu
przyrody
„Rycerzowa”;
zachodnia część Beskidu
Żywieckiego: nad Bystrą
w Złatnej, w rezerwacie
przyrody „Oszast”, Wielka
Rycerzowa i Wielka Racza
ochrona bierna;
zespół Bazzanio-Piceetum
stwierdzono tylko na
północnych stokach
Rachowca (niewielkie płaty
w granicach rezerwatu
Butorza i w jego pobliżu)
i w okolicy Sopotni Małej nad
brzegami potoku Sopotnia
Wielka
największe i stosunkowo
najlepiej wykształcone
wyłączenie płatów
jaworzyn
z gospodarczego
użytkowania
utworzenie
rezerwatów
przyrody:
„Lyskowiny” na Górze
Grojec w Kotlinie
Żywieckiej
i „Janikowa Grapa”
w Beskidzie
Makowskim
płaty jaworzyn
powinny zostać
wyłączone
z gospodarczego
użytkowania
ochrona bierna;
płaty siedliska
powinny zostać
wyłączone
z gospodarczego
użytkowania;
ewentualnie
w przypadku
katastrofalnej
likwidacji
drzewostanu,
uniemożliwiającej
odnowienie
z sąsiednich
drzewostanów
odnowienie
rodzimym materiałem
(siew lub
sadzenie)
zabezpieczenie przed
wjazdem
31
i jesionowe (Salicetum
Alnenion glutinosoincanae, olsy
źródliskowe)
9410
Górskie bory
świerkowe (Piceion
abietis)
2
kompleksy występują
w dolinach Sopotni Wielkiej
i Małej; słabiej zachowane łęgi
występują w dolinie rzeki
Białej Soły (Ujsoły);
fragmenty łęgów są też
spotykane na innych
potokach, np. w SoblówceCicha, w Złatnej, w Rycerce
Górnej
Abieti-Piceetum jest
najczęściej spotykanym
leśnym zbiorowiskiem
borowym na terenie Beskidu
Żywieckiego, a największy
udział fitocenoz zespołu
zaznacza się we wschodniej
części ostoi w grupie Pilska;
samochodów;
przeciwdziałanie
zaśmiecaniu
odpadami;
wyłączenie
wybranych płatów
łęgów z gospodarczego
użytkowania
wyłączenie
wybranych płatów
siedliska
z gospodarczego
użytkowania
płaty Plagiothecio-Piceetum
spotykane są w Beskidzie
Żywieckim w reglu górnym,
na grzbietach w partiach
szczytowych oraz na stokach
o różnej ekspozycji już od
wysokości 1100 m n.p.m.;
najlepiej zachowane
i wykształcone fitocenozy
Plagiothecio-Piceetum spotyka
się w rezerwatach „Romanka”
i „Pilsko” oraz „Pod Rysianką”
Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji
Kod
siedliska
3220
Nazwa
siedliska
Zagrożenie
Wpływ na przedmiot ochrony
Pionierska
roślinność na
kamieńcach
i żwirowiskach
górskich
potoków
-
-
Sposób
eliminacji lub
ograniczenia
zagrożenia
-
32
4060
Wysokogórskie
borówczyska
bażynowe
(EmpetroVaccinietum)
turystyka piesza;
rozdeptywanie,
rozjeżdzanie;
potencjalnie rozbudowa
infrastruktury
turystycznej
mechaniczne niszczenie siedliska
*4070
Zarośla
kosodrzewiny
(Pinetum mugo)
mechaniczne niszczenie siedliska;
zmiany w strukturze przestrzennej;
sztucznie ograniczenie zasięgu
siedliska w kierunku zachodnim
(infrastruktura narciarska) zahamowanie ekspansji zbiorowiska
w tym kierunku
4080
Subalpejskie
zarośla
wierzbowe
wierzby
lapońskiej lub
śląskiej
(Salicetum
lapponum,
Salicetum
silesiacae)
Górskie
i niżowe
murawy
bliźniczkowe
niewłaściwa
modernizacja szlaków
turystycznych;
intensywne sportoworekreacyjno-turystyczne
wykorzystanie terenu;
infrastruktura
narciarska;
infrastruktury
turystycznej
turystyka narciarska;
infrastruktury
turystycznej
zaprzestanie
użytkowania polan;
sukcesja
zmniejszanie powierzchni siedliska zarastanie przez drzewa i krzewy,
rozwój zwartych płatów z borówką
czarną, maliną właściwą;
zmiana składu gatunkowego
*6230
zabezpiecznie
antyerozyjne
szlaku; zakaz
użytkowania
narciarskiego
przy niskiej
pokrywie śniegu
(mniej niż 50
cm);
odpowiednie
korzystanie
z terenu
odpowiednia
modernizacja
szlaków
turystycznych
(np. na zasadach
przyjętych
w BgPN, TPN);
zrównoważone
korzystanie
z terenu
zabezpieczenie
przed
narciarskim
użytkowaniem
terenu;
zrównoważone
korzystanie
z terenu
6430
Ziołorośla
górskie
(Adenostylion
alliariae)
mechaniczne niszczenie
siedliska (gospodarka
leśna, prace związane
z ingerencją
w swobodny bieg
potoków)
zmniejszanie powierzchni siedliska;
eliminacja cennych gatunków
6510
Łąki
ekstensywnie
użytkowane
zaprzestanie
użytkowania; sukcesja
zmniejszanie powierzchni siedliska zarastanie przez drzewa i krzewy;
wypas;
wykaszanie
muraw
i częściowo
borówczysk oraz
maliniaków;
usuwanie
samosiewów
drzew i krzewów
uwzględnienie
wymogów
ochrony siedliska
w trakcie prowadzenia prac
związanych
z gospodarką
leśną i wodną
przywrócenie lub
kontynuacja
użytkowania
33
6520
*7110
Górskie łąki
konietlicowe
użytkowane
ekstensywnie
(PolygonoTrisetion)
Torfowiska
wysokie
z roślinnością
torfotwórczą
(żywe)
zaprzestanie
użytkowania; sukcesja
zmniejszanie powierzchni siedliska zarastanie przez drzewa i krzewy;
przywrócenie,
modyfikacja
sposobu lub
kontynuacja
użytkowania
zmiany warunków
wodnych (spadek
uwilgotnienia);
ewentualnie
siedliska (np. quady)
przesuszenie; zarastanie; zmiana
składu gatunkowego; zaburzenie
funkcjonowania siedliska
monitoring
warunków
hydrologicznych;
ewentualnie
poprawa
warunków
wodnych;
ewentualnie
usuwanie drzew
i krzewów
w niektórych
przypadkach
koszenie;
uwzględnienie
prowadzenie
gospodarki leśnej
uwzględniającej
wymogi ochrony
siedliska
(wprowadzenie
odpowiednich
zapisów
w planach
urządzenia lasu)
7140
Torfowiska
przejściowe
potencjalnie zmiany
warunków wodnych;
ewentualnie
siedliska (np. quady,
gospodarka leśna);
zarastanie
składu gatunkowego
7230
Górskie
i nizinne
torfowiska
zasadowe
o charakterze
młak,
turzycowisk
i mechowisk
zmiany warunków
wodnych (spadek
uwilgotnienia);
ewentualnie
siedliska (np. quady);
zarastanie
składu gatunkowego
monitoring
warunków
hydrologicznych;
ewentualnie
poprawa
warunków
wodnych;
usuwanie
krzewów
i młodych drzew;
ewentualnie
ekstensywne,
ręczne koszenie
(np. raz na kilka
lat, wskazane jest
przemienne
koszenie części
siedliska,
najlepiej w
terminie późne
lato/jesień, np.
początek
września)
34
8310
Jaskinie
nieudostępniane
do zwiedzania
akty wandalizmu;
penetracja obiektów
stanowiących zimowiska
nietoperzy; ewentualnie
gospodarka leśna
zmiany mikroklimatu; wyburzanie
nietoperzy; zmiany geomorfologii
jaskini
9110
Kwaśne buczyny
(LuzuloFagenion)
gospodarka leśna (np.
drogi, szlaki zrywkowe);
konsekwencje
przekształcenia
struktury drzewostanu
(zbyt duży udział
świerka); fragmentacja
siedliska
zmiany struktury gatunkowej
drzewostanu; mechaniczne
niszczenie runa
ochrona bierna;
ewentualnie
rozpatrzenie
czasowego
zamykania jaskiń
stanowiących
zimowiska
nietoperzy;
kontrolowane
udostępnianie
jaskiń
utworzenie
rezerwatów
przyrody:
„Janikowa Grapa”
w Beskidzie
Średnim oraz
w dolina potoku
Ciapków, stoki
Kołyski (1015 m
n.p.m.);
przebudowa
drzewostanów;
prowadzenie
gospodarki leśnej
uwzględniającej
wymogi ochrony
siedliska
(wprowadzenie
odpowiednich
zapisów
w planach
urządzenia lasu)
9130
Żyzne buczyny
(Dentario
glandulosaeFagenion, Galio
odoratiFagenion)
gospodarka leśna (np.
drogi, szlaki zrywkowe),
konsekwencje
przekształcenia
struktury drzewostanu
(zbyt duży udział
świerka), zbyt mały
udział cennych gatunków
domieszkowych ;
niszczenie runa
fragmentacja siedliska
utworzenie
rezerwatów
przyrody:
„Rycerzowa”
i „Janikowa
Grapa”;
przebudowa
drzewostanów;
prowadzenie
gospodarki leśnej
uwzględniającej
wymogi ochrony
siedliska
(wprowadzenie
odpowiednich
zapisów
w planach
urządzenia lasu)
35
9140
Górskie
jaworzyny
ziołoroślowe
(Aceri-Fagetum)
potencjalnie:
gospodarka leśna
nieuwzględniająca
wymogów zachowania
siedliska
niszczenie runa
utworzenie
rezerwatu
przyrody
„Rycerzowa”;
wyłączenie
płatów jaworzyn
z gospodarczego
użytkowania
9170
i subkontynentalny
(GalioCarpinetum,
TilioCarpinetum)
-
-
utworzenie
rezerwatów
przyrody:
„Lyskowiny”
na Górze Grojec
w Kotlinie
Żywieckiej
i „Janikowa
Grapa”
w Beskidzie
Makowskim
*9180
Jaworzyny
i lasy klonowolipowe na
stromych
stokach
i zboczach
potencjalnym
zagrożeniem może być
ekspansja świerka –
wymaga to jednak
dalszych badań;
zmiany składu gatunkowego
drzewostanu i runa; zmniejszenie
powierzchni siedliska
wyłączenie
płatów jaworzyn
z gospodarczego
użytkowania
zaburzenia składu gatunkowego
wskazane jest
wyłączenie
płatów siedliska
z gospodarczego
użytkowania;
ewentualnie gospodarka
leśna - płaty o
wyjątkowo małej
powierzchni, które są
zagrożone
„wchłonięciem” przez
otaczające siedlisko
*91D0
Bory i lasy
bagienne
potencjalnie
katastrofalna likwidacja
drzewostanu; zaburzenia
warunków wodnych;
potencjalnie gospodarka
leśna nieuwzględniająca
wymogów siedliska
wprowadzenie
zakazu
usuwania
wiatrowałów
i odwracania
tarcz
korzeniowych
powalonych
drzew;
zakaz zmian
stosunków
wodnych
w obrębie
siedliska
36
*91E0
9410
Łęgi wierzbowe,
topolowe,
olszowe
i jesionowe
(Salicetum albae,
Populetum albae,
Alnenion
glutinosoincanae, olsy
źródliskowe)
Górskie bory
świerkowe
(Piceion abietis)
niewłaściwa gospodarka
leśna;
prace związane
z ingerencją
w swobodny bieg
potoków;
położenie
w sąsiedztwie zabudowy;
zaśmiecanie;
zanieczyszczanie wód;
penetracja płatów
siedliska; prace związane
z modernizacją dróg;
ewentualnie
przepędzanie owiec;
bardzo duża
zmniejszanie powierzchni siedliska;
mechaniczne niszczenie siedliska;
zaburzenia składu gatunkowego;
wkraczanie gatunków obcych,
inwazyjnych; wydeptywanie
masowe pojawy
„szkodników”
pierwotnych
i wtórnych oraz chorób
grzybowych;
drzewostany
w dolnym reglu mają
zaburzoną strukturę
gatunkową;
mechaniczne niszczenie siedliska,
zaburzenia składu gatunkowego
wskazane jest
wyłączenie
płatów siedliska
z gospodarczego
użytkowania;
prowadzenie
wszelkich prac
w obrębie koryta
potoku
uwzględniającej
wymogi siedliska;
prowadzenie
gospodarki leśnej
uwzględniającej
wymogi ochrony
siedliska
(wprowadzenie
odpowiednich
zapisów
w planach
urządzenia lasu)
wspomaganie
naturalnego
odnowienia jodły
lub jej sztuczne
wprowadzanie;
przebudowa
drzewostanów;
ochrona przed
„szkodnikami”
owadzimi
i patogenami
grzybowymi
prowadzenie
gospodarki leśnej
uwzględniającej
wymogi ochrony
siedliska
(wprowadzenie
odpowiednich
zapisów
w planach
urządzenia lasu)
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk
przyrodniczych
Kod
siedliska
4060
Nazwa
siedliska
Wysokogórskie
borówczyska
bażynowe
Stan
ochrony
XX
Cel ochrony
Warunki utrzymania/odtworzenia FV
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
odpowiednie zabezpieczenie i korzystanie
z terenu w trakcie uprawiania sportu,
rekreacji i turystyki
37
*4070
4080
*6230
6430
(EmpetroVaccinietum)
Zarośla
kosodrzewiny
(Pinetum mugo)
Subalpejskie
zarośla
wierzbowe
wierzby
lapońskiej lub
śląskiej
(Salicetum
lapponum,
Salicetum
silesiacae)
Górskie
i niżowe
murawy
bliźniczkowe
Ziołorośla
górskie
(Adenostylion
alliariae)
U2
utrzymanie
i zwiększenie areału
oraz poprawa struktury
i funkcji siedliska
FV
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
U2
utrzymanie
i funkcji siedliska
FV/U1
utrzymanie areału
i stanu ochrony
rekultywacja fragmentów zarośli
kosodrzewiny;
prowadzenie wypasu;
objęcie wypasem dodatkowych polan;
wykaszanie muraw i fragmentów
borówczysk oraz maliniaków (np.
początkowo coroczne, potem co 2 lata
z usuwaniem biomasy);
usuwanie drzew i krzewów
prowadzenie wszelkich prac
w obrębie koryta potoku uwzględniającej
wymogi siedliska;
prowadzenie gospodarki leśnej
uwzględniającej wymogi ochrony siedliska
(wprowadzenie odpowiednich zapisów
w planach urządzenia lasu);
6510
6520
*7110
7140
Łąki
ekstensywnie
użytkowane
Górskie łąki
konietlicowe
użytkowane
ekstensywnie
(PolygonoTrisetion)
Torfowiska
wysokie
z roślinnością
torfotwórczą
(żywe)
Torfowiska
XX
U1
U1
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
utrzymanie
i funkcji siedliska
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
przeciwdziałanie agresywnym formom
wypoczynku (np. użytkowanie quadów,
motorów crossowych)
przywrócenie lub kontynuacja
użytkowania
przywrócenie, modyfikacja sposobu lub
kontynuacja użytkowania
monitoring warunków wodnych siedliska;
ewentualnie poprawa warunków
wodnych;
U1
utrzymanie areału
38
przejściowe
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
wodnych;
7230
Górskie
i nizinne
torfowiska
zasadowe
o charakterze
młak,
turzycowisk
i mechowisk
U1
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
wodnych;
monitoring wpływu wypasu
i towarzyszącej infrastruktury;
w wybranych obiektach:
usuwanie krzewów i młodych drzew;
ewentualnie ekstensywne, ręczne
koszenie;
8310
Jaskinie
U1
nieudostępniane
do zwiedzania
9110
9130
Kwaśne
buczyny
(LuzuloFagenion)
Żyzne buczyny
(Dentario
glandulosaeFagenion, Galio
odoratiFagenion)
U1
U1
utrzymanie obiektów
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
utrzymanie
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
utrzymanie
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
ochrona bierna; ewentualnie czasowe
zamykanie zimowisk;
w planach urządzenia lasu)
utworzenie rezerwatów przyrody;
wytypowanie płatów do wyłączenia
z gospodarczego użytkowania;
na pozostałym areale dopuszczalna
gospodarka leśna;
określenie zasad gospodarowania
i następnie prowadzenie gospodarki leśnej
gospodarka leśna;
39
9140
9170
*9180
*91D0
Górskie
jaworzyny
ziołoroślowe
(Aceri-Fagetum)
FV
i subkontynentalny
(GalioCarpinetum,
TilioCarpinetum)
XX
Jaworzyny i lasy
klonowo-lipowe
na stromych
stokach
i zboczach
FV
Bory i lasy
bagienne
FV/U1
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
utworzenie rezerwatu przyrody;
wyłączenie płatów siedliska
gospodarka leśna;
wyłączenie reprezentatywnych płatów
siedliska z gospodarczego użytkowania;
*91E0
9410
Łęgi wierzbowe,
topolowe,
olszowe
i jesionowe
(Salicetum
albae,
Populetum
albae, Alnenion
glutinosoincanae, olsy
źródliskowe)
Górskie bory
świerkowe
(Piceion abietis)
U1
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
zapewnienie odpowiednich warunków
wodnych
prowadzenie gospodarki leśnej i wodnej
likwidacja dzikich wysypisk śmieci
U1
utrzymanie areału
i poprawa struktury
i funkcji siedliska
gospodarka leśna;
40
Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych
Kod
siedliska
4060
*4070
4080
*6230
6430
6510
6520
*7110
7140
7230
8310
9110
9130
9140
9170
*9180
*91D0
Nazwa siedliska
Zarośla kosodrzewiny
(Pinetum mugo)
Subalpejskie zarośla
wierzbowe wierzby lapońskiej
lub śląskiej (Salicetum
lapponum, Salicetum
silesiacae)
bliźniczkowe
Ziołorośla górskie
Łąki ekstensywnie
użytkowane
Torfowiska wysokie
(żywe)
Jaskinie nieudostępniane
do zwiedzania
odorati-Fagenion)
Górskie jaworzyny
Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stromych stokach
i zboczach
Wskaźniki specyficznej
struktury i funkcji
areał siedliska; wskaźniki
struktury i funkcji wg. załącznika
Liczba stanowisk
do monitoringu
3
6
3
10
8
5
10
3
4
wskaźniki struktury i funkcji wg.
załącznika
5
8
10-20
10-20
2
2
1 lub 3 (jeśli
monitoring ma być
prowadzony
w najlepiej
zachowanych
płatach to w
rezerwacie „Oszast”
- wystarczy 1
stanowisko, a jeśli
również w innych to
w sumie 3)
10
41
*91E0
9410
Alnenion glutinosoincanae,
olsy źródliskowe)
(Piceion abietis)
areał siedliska, Wskaźniki
5
areał siedliska, Wskaźniki
10-20
Braki danych
W celu uzupełnienia wiedzy na temat siedlisk przyrodniczych, stanu ich zachowania,
zagrożeń, metod ochrony wskazane jest:
•
•
•
•
•
Opracowanie zalecanych metod i ustalenie obowiązujących zasad prowadzenia
gospodarki leśnej uwzględniającej wymogi zachowania poszczególnych typów
siedlisk przyrodniczych,
Inwentaryzacja terenowa wybranie płatów leśnych siedlisk przyrodniczych,
które zostaną zaproponowane do wyłączenia z gospodarczego użytkowania,
Przeprowadzenie szczegółowej inwentaryzacji rzek i potoków górskich w celu
określenia stanu ich zachowania, rozmieszczenia siedlisk przyrodniczych,
Określenie wpływu obecnej sytuacji w lasach związanej z masową wycinką
drzewostanów świerkowych i zrywką drewna (powstawaniem czasowo
pozbawionych drzewostanów stoków, mechanicznym zniszczeniem siedlisk,
zmianami warunków wodnych) na siedliska przyrodnicze, a w szczególności
związane ze środowiskiem wodnym, np. roślinność ziołoroślowa (kod: 6430),
Kontynuacja inwentaryzacji i rozpoznania stanu zachowania siedlisk
przyrodniczych na terenie SOO „Beskid Żywiecki” i w jego sąsiedztwie. Względem
wybranych siedlisk przyrodniczych wskazane jest:
› rozpoznanie potoków i rzek pod kątem występowania pionierskiej roślinności
na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (kod: 3220), w celu
stwierdzenia lub wykluczenia jej obecności w obszarze i ewentualnego
wykreślenia z listy przedmiotów ochrony SOO „Beskid Żywiecki”,
› przeprowadzenie szczegółowych badań fitosocjologicznych w celu ostatecznego
ustalenia pozycji systematycznej i zmienności syntaksonomicznej zarośli
jarzębinowo-wierzbowych w strefie górnej granicy lasu (kod: 4080),
› przeprowadzenie inwentaryzacji i dalsze poznanie muraw bliźniczkowych,
a w szczególności określenie ich „bogactwa florystycznego” oraz
„odpowiedniego” składu florystycznego i „typowości” płatów na terenie Beskidu
Żywieckiego, które spełniają kryteria uznania ich za reprezentujące ten typ
siedliska przyrodniczego (kod: 6230),
› rozpoznanie łąk położonych w rejonie granicy obszaru, w niższych położeniach
(do około 500-600 m), w celu uzyskania lepszego stanu rozpoznania
rozmieszenia siedliska w obszarze oraz ewentualnie wykluczenia występowanie
świeżych łąk niżowych poza znanymi stanowiskami w rejonie Grojca (kod: 6510),
› przeprowadzenie inwentaryzacji górskich łąk na terenie przysiółków
zlokalizowanych w miejscach niżej położonych; przeprowadzenie badań
fitosocjologicznych; charakterystyka płatów występujących w piętrze regla
42
•
•
•
•
górnego określanych jako Gladiolo-Agrostietum deschampsietosum z określeniem,
które z nich można uznać za reprezentujące ten typ siedliska;
› wykonanie ekspertyzy stanu uwodnienia siedlisk obejmujących roślinność
torfowiskową; określenie pokładów torfu (kod: 7110, 7140, 7230);
› przeprowadzenie inwentaryzacji roślinności związanej ze ścianami skalnymi
i urwiskami (kod: 8220) w celu weryfikacji ich stanu zachowania, określenia
rozmieszczenia i ewentualnie przeprowadzenia korekty oceny podanej w SFD dla
SOO „Beskid Żywiecki”,
› przeprowadzenie inwentaryzacji siedliska – jaskinie nieudostępnione do
zwiedzania (kod: 8310) w celu wskazania obiektów, które należy uznać za
reprezentujące ten typ siedliska;
› przeprowadzenie inwentaryzacji stanowisk żyznych jedlin, które nie podlegają
ochronie rezerwatowej na terenie Beskidu Żywieckiego (kod: 9110),
› przeprowadzenie inwentaryzacji grądów (kod: 9170), w celu ewentualnego
przeprowadzenia korekty oceny podanej w SFD dla SOO „Beskid Żywiecki”,
› poznane obrazu zmienności jaworzyn, ich dynamiki i trwałości płatów na
stanowiskach (kod: 9180),
› określenie wpływu inwestycji i aktualnej gospodarki człowieka na zachowane
fragmenty łęgów (kod: *91E0),
Kompleksowa inwentaryzacja kopuły szczytowej Pilska wraz z opracowaniem
wskazań i działań ochronnych oraz zakresu monitoringu, w szczególności
uwzględniających wpływ rekreacyjno-turystyczno-sportowego wykorzystania
tego terenu,
Weryfikacja i aktualizacja danych dotyczących powierzchni zajmowanej przez
siedliska przyrodnicze na terenie SOO „Beskid Żywiecki”,
Objęcie monitoringiem reprezentacji wszystkich siedlisk przyrodniczych, czyli
uwzględnienie siedlisk, które do tej pory nie zostały uwzględnione
w monitoringu, a dla pozostałych siedlisk wskazane jest uzupełnienie sieci
punktów monitoringowych,
Opracowanie mapy rozmieszczenia siedlisk przyrodniczych w na terenie SOO
„Beskid Żywiecki” z uwzględnieniem stanu zachowania poszczególnych płatów.
Strategia ochrony gatunków roślin
Zestawienie gatunków roślin
Tab. 1. Lista gatunków roślin z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze „Beskid Żywiecki”.
Nazwa
polska
gatunku
widłoząb
zielony
obuwik
pospolity
dzwonek
piłkowany
tojad
Nazwa
łacińska
gatunku
Dicranum viride
Powierzchnia
siedlisk gatunku
(ha)
co najmniej 1 m2
Liczebność populacji
Cypripedium
calceolus
Campanula
serrata
Aconitum
0,3 m2
około 40 ha
1 osobnik, z niewielką, nieregularną
fluktuacją liczby pędów
> 20 000 pędów generatywnych*
> 2 ha
> 3000
kilka skupień
43
morawski
tocja
karpacka
firmum ssp.
moravicum
Tozzia carpatica
<1 ha
> 500 pędów
* liczebność może być znacznie większa
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin
Widłoząb zielony Dicranum viride
Widłoząb zielony Dicranum viride w Beskidzie Żywieckim występuje tylko na 1 stanowisku.
Pierwsze i jedyne do tej pory stanowisko Dicranum viride w Beskidzie Żywieckim odkryte zostało
w czerwcu 1999 roku w rezerwacie “Gawroniec”. Widłoząb zielony rośnie na korze nasady pnia Fagus
sylvatica oraz na wychodniach piaskowca w płatach żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosaeFagetum. W 1999 roku płat, o powierzchni co najmniej 1 m2, odnaleziono na urwisku porośniętym
buczyną w zachodniej części rezerwatu „Gawroniec”, na wysokości około 430 m n.p.m. Stanowisko to
potwierdzono latem 2007 roku.
Od połowy lat 90. co roku prowadzone są kilkudniowe badania w różnych miejscach Beskidu
Żywieckiego, jednakże do tej pory nie odnaleziono nowych stanowisk tego mchu. Stanowisko
w rezerwacie „Gawroniec” jest najdalej na zachód położonym miejscem występowania D. viride w polskiej
części Karpat.
Cechą Dicranum viride w Europie jest sporadyczne wytwarzanie sporogonów, a z terenu Polski
nie są jeszcze znane osobniki ze sporogonami (dane z 2009r.).
Obuwik pospolity Cypripedium calceolus
Stanowisko obuwika pospolitego stanowi jego izolowaną populację w Kotlinie Żywieckiej. Jest to
jedna z dwóch populacji położonych w Kotlinie Żywieckiej, występująca na lokalnie wapiennym podłożu.
Skrajnie nieliczna populacja, którą stanowi zaledwie jeden osobnik z niewielką, nieregularną fluktuacją
liczby pędów jest silnie zagrożona i praktycznie bliska wyginięcia. Populacja obuwika pospolitego,
pomimo tego, że nie jest znacząca w skali kraju, to stanowi jedno z najbardziej na zachód wysuniętych
stanowisk w polskich Karpatach. Jego utrata spowoduje przesunięcie granicy lokalnego zasięgu.
Dzwonek piłkowany Campanula serrata
Dzwonek piłkowany w Beskidzie Żywieckim posiada najbardziej na zachód wysunięte stanowiska
w polskich Karpatach, tym samym wyznaczając koniec zasięgu. W ostoi dzwonek piłkowany rośnie na
polanach położonych w Paśmie Wielkiej Raczy (Hala Rycerzowa, Mała Racza, pod Orłem, Abramów,
Śrubita, Bendoszka, Muńcoł oraz Przełęcz Przegibek) oraz w grupie Pilska w masywie Krawcowego
Wierchu (Długi Groń, Glinka, Hala Krawcula). Obecnie nie zostało potwierdzone stanowisko z Hali
Malorka podawane przez Białecką (1982).
Dzwonek piłkowany występuje na polanach, położonych zazwyczaj w górnej części stoków
wzniesień i na przełęczach. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszowe serii magurskiej. Polany te w
przeszłości były użytkowane pastersko lub kośnie. C. serrata rośnie głównie na łące mieczykowomietlicowej Gladiolo-Agrostietum capillaris i innych zbiorowiskach łąk świeżych, w zbiorowiskach
przejściowych między świeżą łąką a murawą bliźniczkową. Znacznie rzadziej i mniej obficie występuje
w borówczyskach. Często zasiedla obrzeża ścieżek.
Typy siedlisk przyrodniczych z Zał. I DS, z którymi jest związany dzwonek piłkowany to, przede
wszystkim:
6520 górskie łąki użytkowane ekstensywnie,
*6230 górskie i niżowe murawy bliźniczkowe.
44
Z pewnością w siedlisku właściwym dla dzwonka piłkowanego w ciągu ostatnich 30 lat nastąpiły
istotne zmiany jakościowe. Zarzucenie wypasu na polanach reglowych spowodowało zanik muraw
bliźniczkowch, które były niegdyś istotnym siedliskiem dzwonka piłkowanego.
Z obserwacji w ramach monitoringu i danych historycznych wynika, że po zarzuceniu tradycyjnej
gospodarki rolnej, której podstawą były wypas i koszenie, w siedliskach zachodzą zmiany niekorzystne
z punktu wymagań ekologicznych C. serrata, a mianowicie ekspansja świerka Picea abies, borówki czarnej
Vaccinium myrtillus, maliny właściwej Rubus idaeus i wysokich bylin, głównie starca Fuchsa Senecio fuchsii
i goryczki trojeściowej Gentiana asclepiadea, kośne łąki przekształcają się często w bujne ziołorośla,
a murawy bliźniczkowe – w borówczyska.
Gatunek utrzymuje się na stanowiskach, z których był wcześniej podawany. Na podstawie
ogólnych informacji można jednak stwierdzić, że rośnie ze znacznie mniejszą obfitością. Określenie
dynamiki zmian liczebności populacji na poszczególnych stanowiskach, jak i w całym obszarze, jest
niestety niemożliwe z powodu braku danych liczbowych do porównań.
Z uwagi na klonalny typ wzrostu gatunku i znaczne trudności z wyodrębnieniem osobnika,
za miarę liczebności C. serrata przyjmuje się liczbę pędów generatywnych (kwiatostanowych).
Tojad morawski Aconitum firmum ssp. moravicum
W Beskidzie Żywieckim w masywie Pilska można obecnie uznać, że znajduje się najbogatsza pod
względem liczebności, prawdopodobnie w całym zasięgu geograficznym, populacja tojadu morawskiego.
Spośród wielu stanowisk zlokalizowanych głównie w szczytowych partiach Pilska w piętrze kosodrzewiny
oraz na polanach i w otoczeniu górnoreglowego boru świerkowego w piętrze regla górnego
monitoringiem objęte zostały trzy z nich. Wszystkie zlokalizowane są w okolicy Hali Miziowej. Tojad
morawski rośnie w dużych liczebnie populacjach. Stwierdzono, że na Pilsku rośnie on w jednogatunkowych populacjach. Według dostępnych danych tojad morawski występuje też w rezerwacie
przyrody „Pod Rysianką” oraz w Paśmie Wielkiej Raczy na wysokości 1220 m n.p.m., gdzie jego obecność
wymaga potwierdzenia (Mitka 2008).
Tojad morawski występuje nad potokami, w strefie źródliskowej potoków, w trwale
uwilgotnionych miejscach z przepływem lub wysiękiem wody gruntowej. Zazwyczaj występuje w płatach
roślinności źródliskowej, ziołoroślowej i torfowiskowej.
Typy siedlisk z załącznika I DS, z którymi związany jest tojad morawski to przede wszystkim:
6430 ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium),
7230 górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk.
Tocja karpacka Tozzia carpatica
Obecnie z terenu Beskidu Żywieckiego znane są cztery rejony występowania tocji karpackiej
Tozzia carpatica: rezerwat „Pod Rysianką” i okolice w grupie Pilska oraz Morgi, rezerwat „Śrubita”
i okolice, Wielka Racza – Hala Racza w Paśmie Wielkiej Raczy. Przypuszczalnie nie są to jedyne, izolowane
rejony występowania tocji karpackiej w Beskidzie Żywieckim, a prace inwentaryzacyjne na tym obszarze
powinny dostarczyć informacji na temat jej rozmieszczenia.
Tocja karpacka Tozzia carpatica znana jest z miejsc częściowo zacienionych, wilgotnych
i mokrych – miejsca wypływów wód, czy brzegi potoków. Tocja karpacka stwierdzona została w płatach
roślinności ziołoroślowej i źródliskowej, np. Rumicetum alpini, zbiorowisko Chaerophyllum hirsutumCaltha laeta (klasa Betulo-Adenostyletea), Brachythecio rivularis-Cardaminetum opizii (klasa MontioCardaminetea). W Beskidzie Żywieckim tego typu roślinność występuje w różnych piętrach roślinnych, od
wyższych położeń górskich po miejsca niżej położone (np. ziołorośla lepiężnikowe występujące nad
potokami), dlatego też w obszarze istnieje wiele potencjalnych miejsc występowania tocji karpackiej.
Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze „Beskid
Żywiecki”.
Nazwa
polska
gatunku
Nazwa łacińska
gatunku
Siedlisko
Populacja
Perspektywy
ochrony
Ocena
ogólna
–
Ocena ogólna (%)
FV
U1
U2
45
XX
widłoząb
zielony
obuwik
pospolity
dzwonek
piłkowany
tojad
morawski
tocja
karpacka
Dicranum viride
FV
FV
FV
FV*
100
-
-
-
Cypripedium
calceolus
Campanula
serrata
Aconitum
firmum ssp.
moravicum
Tozzia
carpatica
U2
U2
U1
U2
-
-
100
-
U1
FV/U1
U1
U1
20
40
30
10
FV/U1
FV
U1
FV/U1
40
30
20
10
FV
FV
FV/U1
FV /U1
70
20
-
10
* uwzględniając sytuację sporadycznego wytwarzania sporogonów w Europie i braku takiej obserwacji
w Polsce
Potrzeby ochrony gatunków roślin
Tab. 1. Potrzeba podjęcia działań ochronnych gatunków roślin w obszarze „Beskid Żywiecki” (1= priorytet
wysoki, 2 = średni, 3 = niski)
Nazwa
polska
gatunku
Nazwa
łacińska
gatunku
Priorytet
Najistotniejsze
miejsca dla
ochrony
Najistotniejsze działania ochronne
(ogólnie)
widłoząb
zielony
Dicranum viride
1
ochrona bierna
obuwik
pospolity
Cypripedium
calceolus
1
rezerwat
przyrody
„Gawroniec”
Grojec
w Kotlinie
Żywieckiej
dzwonek
piłkowany
Campanula
serrata
1
tojad
morawski
Aconitum
firmum ssp.
moravicum
1
Pasmo Wielkiej
Raczy (Hale:
Rycerzowa,
Mała Racza, pod
Orłem,
Abramów,
Śrubita,
Bendoszka,
Muńcoł oraz
Przełęcz
Przegibek)
i w grupie
Pilska
w masywie
Krawcowego
Wierchu (Długi
Groń, Glinka,
Hala Krawcula)
masyw Pilska
(piętro
kosodrzewiny
oraz polany
i bór w piętrze
regla górnego),
proponowana jest ochrona czynna;
stały monitoring stanowiska;
ograniczenie rozwoju krzewów;
proponowane jest zwiększenie liczby
osobników (do 30 w dwóch etapach)
oraz zwiększenie liczby stanowisk
o kolejne 3 miejsca
ochrona czynna;
przeciwdziałanie sukcesji;
koszenie; wypas;
stały monitoring działań ochronnych
i ewentualna ich modyfikacja
uwzględniająca reakcję dzwonka na
przeprowadzone zabiegi
głównie ochrona bierna;
ewentualnie ochrona przed
mechanicznym zniszczeniem
stanowiska;
monitoring rozwoju ekspansywnych
bylin i w razie konieczności
46
tocja
karpacka
Tozzia carpatica
1
np. Hala
Cebulowa, Hala
Cudzichowa,
Hala
Jodłowcowa,
Hala Miziowa,
rejon Wielkiej
Raczy, Morgi,
rezerwat
przyrody „Pod
Rysianką”,
rezerwat
przyrody
„Śrubita” i ich
okolice
przeciwdziałanie ich rozwojowi;
utrzymanie odpowiednich warunków
wodnych;
wypoczynku (np. użytkowanie
quadów, motorów crossowych)
ochrona bierna;
ewentualnie ochrona przed
mechanicznym zniszczeniem
stanowiska;
utrzymanie odpowiednich warunków
wodnych;
monitoring rozwoju ekspansywnych
bylin i w razie konieczności
przeciwdziałanie ich rozwojowi
Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji
Nazwa
polska
gatunku
widłoząb
zielony
Nazwa
łacińska
gatunku
Zagrożenie
Dicranum
viride
obuwik
pospolity
Cypripedium
calceolus
leśna;
potencjalnie naturalne
procesy związane
z osuwaniem się gruntu
(osunięcie się skarpy do
rzeki Koszarawa, obfite
opady deszczu, podmycie
skarpy przez wezbrane
wody rzeki)
sukcesja; potencjalnie
turystyczno-rekreacyjna
penetracja tereny;
ewentualnie wykopanie
rośliny
dzwonek
piłkowany
Campanula
serrata
zaprzestanie użytkowania
polan;
sukcesja wtórna w wyniku
zaprzestania tradycyjnego
użytkowania polan;
rozwój gatunków
ekspansywnych (np.
borówka czarna, jeżyny,
malina właściwa, starzec
gajowy i Fuchsa);
udostępnienie turystyczne
gór - potencjalnie zrywanie
i wydeptywanie roślin;
Wpływ na
przedmiot
ochrony
mechaniczne
zniszczenie
stanowiska;
zmiana warunków
siedliskowych
Sposób eliminacji lub
ograniczenia
zagrożenia
uwzględnienie
stanowiska w planie
ochrony rezerwatu
przyrody
osłabienie
populacji;
mechaniczne
zniszczenie
stanowiska; utrata
populacji
zmiana warunków
siedliskowych;
osłabienie
populacji;
zmniejszenie
liczebności;
ograniczenie miejsc
do kiełkowania
nasion;
„zagłuszanie”
dzwonka
piłkowanego przez
wysokie byliny
ochrona czynna;
zapobieganie sukcesji;
zwiększenie liczby
stanowisk i liczby
osobników
czynna ochrona;
zapobieganie sukcesji;
koszenie; wypas;
stały monitoring
wpływu stosowanych
zabiegów
47
tojad
morawski
Aconitum
firmum ssp.
moravicum
gospodarka leśna
(mechaniczne zniszczenie
stanowiska lub osobników,
drastyczna zmiana
warunków siedliskowych
w wyniku odlesienia
terenu);
turystyczne udostępnienie
gór, połączone
z intensywnym rozwojem
infrastruktury turystycznej;
nielegalny ruch pojazdów
terenowych (np. quady);
ewentualnie intensywny
rozwój roślin
ekspansywnych (np.
borówka czarna, malina
właściwa, śmiałek
darniowy); ewentualnie
sukcesja
zmiana warunków
siedliskowych;
brak danych
o wpływie nowych
warunków
wynikających
obecnej sytuacji
w lasach związanej
z masową wycinką
i zrywką drzew,
tworzeniem
licznych dróg;
mechaniczne
zniszczenie
stanowiska lub
osobników;
obniżenie
żywotności
populacji;
w skrajnych
sytuacjach utrata
stanowiska
uwzględnienie
wymogów gatunku
w trakcie prowadzenia
gospodarki leśnej wraz
z wprowadzeniem
odpowiednich zapisów
w planach urządzenia
lasów;
utworzenie „stref
ochronnych” dla
stanowisk, które
zostaną uwzględnione
w PUL ;
zapewnienie
właściwego
nawodnienia;
skuteczne
przeciwdziałanie
zjawisku nielegalnego
ruchu pojazdów
terenowych;
uwzględnianie
wymogów ochrony
gatunku w trakcie
wykorzystywania
masywu Pilska do
celów turystycznorekreacyjnosportowych
tocja
karpacka
Tozzia
carpatica
leśna (mechaniczne
uszkodzenie osobników lub
zniszczenie stanowiska,
drastyczna zmiana
warunków siedliskowych
w wyniku odlesienia
terenu);
zmiany warunków wodnych
– obniżenie wilgotności
podłoża;
intensywny rozwój
wysokich bylin;
zalesienia prowadzone
w sąsiedztwie stanowiska
osłabienie
populacji;
zmniejszenie
liczebności;
zmiana warunków
siedliskowych;
brak danych
o wpływie nowych
warunków
wynikających
obecnej sytuacji
w lasach związanej
z masową wycinką
i zrywką drzew,
tworzeniem
licznych dróg;
mechaniczne
zniszczenie
stanowiska lub
osobników;
w skrajnych
sytuacjach utrata
stanowiska
uwzględnienie
wymogów gatunku
w trakcie prowadzenia
gospodarki leśnej wraz
z wprowadzeniem
odpowiednich zapisów
w planach urządzenia
lasów; utworzenie
„stref ochronnych” dla
stanowisk, które
zostaną uwzględnione
w PUL ;
utrzymanie
właściwego
nawodnienia
48
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin
Gatunek
Stan ochrony
Cel ochrony
widłoząb
zielony
FV
utrzymanie populacji
na aktualnym poziomie
U2
na aktualnym
poziomie, a następnie
wzrost populacji
U1
na aktualnym
poziomie; utrzymanie
odpowiednich siedlisk
FV/U1
na aktualnym
FV/U1
na aktualnym
Dicranum viride
obuwik
pospolity
Cypripedium
calceolus
dzwonek
piłkowany
Campanula
serrata
tojad morawski
Aconitum firmum
ssp. moravicum
tocja karpacka
Tozzia carpatica
Warunki
utrzymania/odtworzenia FV
wdrożenie stałego monitoringu
i procedur reagowania na
pogarszające się warunki
siedliskowe;
uwzględnienie stanowiska
w planie ochrony rezerwatu
przyrody
czynna ochrona;
ograniczenie rozwoju krzewów;
proponowane jest zwiększenie
liczby osobników (do 30
w dwóch etapach) oraz
zwiększenie liczby stanowisk
o kolejne 3 miejsca
czynna ochrona; koszenie;
wypas;
monitoring wpływu koszenia
i wypasu;
i procedur reagowania
na pogarszające się warunki
siedliskowe
siedliskowe;
uwzględnienie wymogów
gatunku w trakcie prowadzenia
gospodarki leśnej
siedliskowe;
uwzględnienie wymogów
gatunku w trakcie prowadzenia
gospodarki leśnej;
uwzględnienie stanowisk
w planach ochrony rezerwatów
przyrody
Zakres monitoringu gatunków roślin
Gatunek
Wskaźniki stanu populacji i stanu siedliska
widłoząb
zielony
obuwik
pospolity
dzwonek
piłkowany
Opracowane w monitoringu GIOS – wg. danych zawartych
w załączniku
w załączniku
w załączniku
Liczba stanowisk
do monitoringu
1
1
8
49
tojad
morawski
tocja karpacka
w załączniku
w załączniku
8
5
Braki danych
W celu uzupełnienia wiedzy na temat siedlisk przyrodniczych, stanu ich zachowania,
zagrożeń, metod ochrony wskazane jest:
• Potwierdzenie obecności i określenie stanu populacji dzwonka piłkowanego na
Hali Malorka w masywie Pilska,
• Potwierdzenie obecności i określenie stanu populacji tojadu morawskiego na
terenie rezerwatu przyrody „Pod Rysianką” oraz w Paśmie Wielkiej Raczy,
• Monitoring wpływu zabiegów ochronnych (wypasu, koszenia) na dzwonka
piłkowanego,
• Kontynuacja inwentaryzacji stanowisk dzwonka piłkowanego, tocji karpackiej,
tojadu morawskiego i widłozęba zielonego,
• Opracowanie zalecanych metod prowadzenia gospodarki leśnej uwzględniającej
wymogi zachowania poszczególnych stanowisk gatunków.
Strategia ochrony gatunków zwierząt
Zestawienie gatunków zwierząt
Tab. 1. Lista gatunków zwierząt z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze „Beskid Żywiecki”.
Nazwa polska
gatunku
Nazwa łacińska
gatunku
konarek tajgowy*
biegacz urozmaicony
czerwończyk nieparek
sichrawa karpacka
Phryganophilus ruficollis
Carabus variolosus
Lycanea dispar
Pseudogaurotina
excellens
Cottus gobio
Lampetra planeri
Barbus meridionalis
Cobitis taenia
Triturus cristatus
Triturus montandoni
Bombina variegata
Ursus arctos
głowacz białopłetwy
minóg strumieniowy
brzanka
koza
traszka grzebieniasta
traszka karpacka
kumak górski
niedźwiedź
Powierzchnia
siedlisk gatunku
(ha)
XX
XX
XX
0,29 ha
Liczebność populacji
XX
XX
XX
XX
XX
XX
XX
36 000 ha
XX
XX
XX
XX
XX
XX
XX
Liczebność niedźwiedzia
w obszarze w latach 1990-2008
wahała się od 1 do 7, średnio 5
(w tym 2 osiadłe i 3
przechodnie).
XX
XX
XX
XX
Liczebność określana jest na
podstawie analizy ankiet
nadsyłanych przez
nadleśnictwa (Jakubiec Z. 2001.
50
wilk
Canis lupus
ok. 30 000 ha
ryś
Lynx lynx
ok. 30 000 ha
Niedźwiedź brunatny Ursus
arctos L. w polskiej części
Karpat. Studia Naturae, 47, ss.
108).
Obszar zamieszkują 3 watahy
wilków. Średnia liczebność
populacji w latach 1998-2003
wynosiła 9-14 dorosłych
osobników.
Średnie zagęszczenie populacji
wynosi 2,1 osobników na 100
km2 dla określenia wielkości
populacji wykorzystano
całoroczne tropienia
i stymulację wycia.
Liczba rysi szacowana jest na
ok. 11-14 osobników, w tym 34 rozmnażające się samice;
Liczba kociąt tropionych
z samicami zimą wahała się od
1 do 3. Osobniki te zamieszkują
jednak obszar po obu stronach
granicy polsko-słowackiej, więc
szacunkowe zagęszczenie
populacji dla całego obszaru
wynosi ok. na 2 osobniki na 100
km2.
wydra
Lutra lutra
darniówka tatrzańska
Microtus tatricus
nocek duży
Myotis myotis
Szacunkowa
długość cieków
wodnych
zasiedlonych
przez wydrę
w obszarze Natura
2000 Beskid
Żywiecki wynosi
40 km
XX
Prawdopodobnie
na całym obszarze
ostoi
Szacunki liczebności oparte są
głównie o tropienia zimowe.
XX
XX
Na znanych 3 stanowiskach
notowano łącznie 6 osobników.
*stanowisko konarka tajgowego Phryganophilus ruficollis na Romance traktować należy jako historyczne
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt
Biegacz urozmaicony
Gatunek notowany w Nadleśnictwie Jeleśnia: Sopotnia Górna, oddz.179c,VI 2007, 3ok. obs. A.
Bosak, leśn. Kiełbasów , oddz.186j, 1 ok. obs. W. Szczepański, (Kuśka, Szczepański 2007), 1 ok;
W Nadleśnictwie Węgierska Górka: Żabnica, oddz. 43b, 1ok. obs. S. Szafraniec, Prusów, oddz.121b, 1 ok.
obs.G. Jarosiewicz (Kuśka, Szczepański 2007).
W Europie Środkowej występuje w podgórskich i górskich lasach do wysokości 1000-1200 m
n.p.m. (D. Kubisz 2004). Biegacz urozmaicony jest gatunkiem higrofilnym zasiedlającym potoki górskie
51
wraz z ich kamienistymi pobrzeżami, wilgotne zarośla nadrzeczne, pobrzeża zbiorników wodnych
w lasach, bagna, rowy. Do podstawowych warunków przetrwania tego gatunku należy zachowanie jego
środowiska życia – młaki, potoki, małe wypłacone zbiorniki wodne w nienaruszonym stanie.
Sichrawa karpacka
Gatunek nie wykazywany w SFD dla ostoi Beskid Żywiecki. Badania przeprowadzone w 2010r.
potwierdziły wcześniejsze informacje o jego występowaniu w ostoi. Na stanowisku w dolinie potoku
Cebulowego: Nadleśnictwo Jeleśnia, leśnictwo Sopotnia Dolna, oddz. 160, wysokość 880-885m n.p.m.,
powierzchnia stanowiska 0,12 ha, 4 osobniki dorosłe w tym 1 samiec, obs. S. Szafraniec (S. Szafraniec,
materiały niepublikowane). Na zachodnich stokach Romanki: Nadleśnictwo Węgierska Górka, leśnictwo
Boracza, oddz. 55, wysokość 1165-1175 m n.p.m., powierzchnia stanowiska 0,17 ha, 27 żerowisk, obs.
S. Szafraniec (S. Szafraniec, materiały niepublikowane). Ze względu na ograniczony teren badań możliwe
jest występowanie sichrawy karpackiej na innych stanowiskach.
Jest to endemit karpacki, gatunek priorytetowy, uważany do niedawna za gatunek wymierający.
Larwy rozwijają się pod korą i w drewnie wiciokrzewu czarnego. Preferuje przerzedzone lasy świerkowe
i jodłowe z udziałem starych okazów wiciokrzewów czarnych.
Ryby (brzanka, koza, minóg, głowacz białopłetwy)
Gatunki ryb wykazane w SFD z ostoi Beskid Żywiecki w rzeczywistości podawane były z terenu
Żywieckiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny: brzanka (Soła, Rycerka, Kamesznica, Koszarawa;
Witkowski msc), koza (Soła, Witkowski msc.), minóg strumieniowy (Sól, Witkowski msc), głowacz
białopłetwy (Soła, Koszarawa; Witkowski msc). Obszar ten nie pokrywa się w całości z granicami ostoi
Beskid Żywiecki, która w swym zasięgu obejmuje tylko najwyższe, górzyste partie masywów,
z wyłączeniem dolin rzek Soły i Koszarawy. Ponadto dane dotyczące ichtiofauny nie są aktualne.
Wyrywkowe dane pochodzą sprzed kilkunastu lat. Biocenozy wodne w ostoi są reprezentowane głównie
przez potoki. Charakter potoków oraz jakość wód wskazują na wysoce prawdopodobne występowanie
w ostoi brzanki i głowacza białopłetwego oraz możliwe występowania kozy i minoga strumieniowego.
Konieczne jest przeprowadzenie kompleksowych badań ichtiofauny na terenie ostoi Beskid Żywiecki.
Traszka grzebieniasta
Jest to typowo nizinny gatunek i jego rozrodczy zasięg w Beskidzie Żywieckim ogranicza się do
Kotliny Żywieckiej tj. do wysokości około 600 m. Do wyjątków należą stwierdzenia do 800 m n.p.m. i są
to głównie stwierdzenia w warunkach lądowych. Granica maksymalnego zasięgu jest zależna od tego czy
są odpowiednie zbiorniczki lęgowe z tym gatunkiem w dolnych partiach podgórskich i jak duże są
populacje. Występowanie traszki grzebieniastej w obrębie granicy ostoi Beskid Żywiecki zależy wyłącznie
od obecności i zagęszczenia siedlisk rozrodu w niższych partiach obszaru. Tak więc pomimo, że
w piętrze regla dolnego już nie ma typowych dla tego gatunku drobnych zbiorniczków wodnych
(stanowisk lęgowych), żyją tam lądowe populacje.
Ogólnie jednak nawet w strefie pogórza obecnie bardzo mało jest zbiorniczków lęgowych
z traszką grzebieniastą. Ubyło ich w ciągu kilkudziesięciu lat 80%, stąd wymieranie gatunku i w tym
piętrze jak w reglu dolnym. Znane stanowiska – zbiorniki rozrodu leżą poza zasięgiem obszaru Natura
2000. Jedynie osobniki tej traszki dochodzą blisko granicy tego obszaru.
Rozrodcze populacje traszki grzebieniastej na obszarze Beskidu Żywieckiego mają liczebność
poniżej 0,5% - w stosunku do innych płazów tam występujących. Poza tym procent udziału wraz z coraz
wyżej położonym terenem jeszcze spada do 0,1%(co jest charakterystyczne dla granicy zasięgu). Oznacza
to, że w zbiorniku z godującymi płazami różnych gatunków można złowić pojedyncze osobniki dorosłe,
niekiedy juwenilne lub nieco więcej ich larw i to nie każdego roku (przeciętnie co 4 lata). Dane te
uzyskano w wyniku wielokrotnego w sezonie odławiania godowych populacji i obliczania ilości
osobników lokalnej populacji metodą bezwzględnego wyłowu. Liczba znanych tu stanowisk traszki
grzebieniastej wynosi około 10 i są one faktycznie poza obszarem Natura 2000..
Stanowiska lęgowe: Żywiec 350 m n.p.m., Cisiec 425 m n.p.m., Węgierska Górka 500 m n.p.m.,
Danielki 600 m n.p.m.
52
Traszka karpacka
Jest to typowo górski gatunek, którego występowanie ograniczone jest do Karpat (endemit).
Naturalny zasięg poza karpacki (Sudety) jest mało prawdopodobny – raczej są to introdukcje niemieckich
zoologów. Podstawą rozmieszczenia jest odpowiednie zagęszczenie siedlisk rozrodu tj. drobnych
zbiorniczków wodnych o odpowiedniej trofii i właściwościach, oraz odpowiednie warunki ekotonalne:
wodno-łąkowo-bagienno-leśne. Przebadano populacje traszki karpackiej w lokalnych populacjach
w transekcie pionowym co 100 m, dla określenia ich pionowych zasięgów, liczebności populacji oraz
struktury morfometrycznej populacji Beskidu Żywieckiego. Ustalono ich zasięg od 400 – 1250 m.
Siedlisk takich w ciągu kilkudziesięciu lat ubyło 80%. Stąd mówi się o „wielkim wymieraniu” wszystkich
płazów. Populacja traszki karpackiej na obszarze Beskidu Żywieckiego jest mało liczna, ale w stosunku do
innych płazów na wysokości charakterystycznej dla tego gatunku dochodzi do 30%. Dane te uzyskano w
wyniku odławiania godowych populacji, a więc o dużej skupiskowości, gdy łatwo było obliczyć ilość
osobników populacji metodą bezwzględnego wyłowu.
Stanowiska stwierdzenia traszki karpackiej to: Lipowa, Danielki, Kasperki, Glinne, Złatna, Wielka
Rycerzowa, Pilsko. Gatunek wydaje się być odporny na nagłe zmiany środowiskowe poza nadmierną
ingerencją człowieka (osuszanie i melioracje, wypalanie traw, nadmierne stosowanie nawozów
sztucznych w rolnictwie oraz rozbudowa obiektów turystycznych). Warunkiem jego utrzymania jest
zachowanie wilgotnych biotopów, w tym izolowanych, małych oczek wodnych, młak śródleśnych i młak
w obrębie łąk, rozlewisk niewielkich strumieni i rzek.
Kumak górski
Jest to typowo górski gatunek, którego występowanie nie ogranicza się tylko do Karpat. Podstawą
rozmieszczenia jest odpowiednie zagęszczenie blisko siebie leżących siedlisk rozrodu tj. drobnych
zbiorniczków wodnych o odpowiedniej trofii i właściwościach oraz odpowiednie warunki ekotonalne:
łąkowo-bagienno-leśno–wodne. Siedlisk takich w ciągu kilkudziesięciu lat ubyło 80%. Przeważnie
gatunek ten występuje z innymi płazami, zwłaszcza z traszkami w głębokich kałużach i koleinach
pojazdów na leśnych i łąkowych drogach.
Kumak górski na obszarze Beskidu Żywieckiego jest już obecnie rzadki, a był powszechnym
gatunkiem. W stosunku do innych płazów na wysokości charakterystycznej dla tego gatunku
i w wybranych stanowiskach miał 3,0-28,6 % udziału. Dane te uzyskano w wyniku odławiania godowych
populacji a więc o dużej skupiskowości, gdy łatwo było obliczyć ilość osobników populacji metodą
bezwzględnego wyłowu.
Stanowiska stwierdzenia kumaka górskiego to: Żywiec 350 m n.p.m., Cisiec 425 m n.p.m.,
Węgierska Górka 500 m n.p.m., Kasperki 730 m n.p.m., Glinne 800 m n.p.m., Złatna 900 m n.p.m.,
Rycerzowa 980 m n.p.m., Wielka Rycerzowa 1120 m n.p.m., Pilsko 1350 m n.p.m.
Gatunek wydaje się być odporny na nagłe zmiany środowiskowe poza nadmierną ingerencją
człowieka (osuszanie i melioracje, wypalanie traw oraz nadmierne stosowanie nawozów sztucznych
w rolnictwie). Warunkiem jego utrzymania jest zachowanie wilgotnych biotopów, w tym izolowanych,
małych oczek wodnych, młak śródleśnych i młak w obrębie łąk, rozlewisk niewielkich strumieni oraz
nieutwardzanie dróg leśnych; prowadzenie prac leśnych związanych z transportem drewna, co sprzyja
powstawaniu kolein, które po ulewnych deszczach stają się dogodnym miejscem do rozmnażania się
kumaków.
Niedźwiedź brunatny
Systematyczne, lecz bierne, gromadzenie informacji o występowaniu gatunku w obszarze
prowadzone jest od lat 80. ubiegłego wieku. Informacje te są pozyskiwane metodą ankietową wśród
nadleśnictw i kół łowieckich. Dodatkowym źródłem informacji są dane (wojewódzkiego) regionalnego
konserwatora przyrody o szkodach spowodowanych przez niedźwiedzie.
Opracowana ankieta dostarcza jedynie sumarycznej informacji o wybranych danych populacyjnych
z poszczególnych nadleśnictw lub kół łowieckich w roku sprawozdawczym.
Brak bezpośrednich badań terenowych populacji, jak również szczegółowych badań ankietowych
dotyczących bieżących obserwacji niedźwiedzia w obszarze.
Ostoja niedźwiedzia położona jest na krańcach zasięgu geograficznego w Karpatach Zachodnich.
Z uwagi na położenie ostoi na krańcach zasięgu, zasadnicze znaczenie dla kształtowania się wielkości
53
populacji gatunku w obszarze ma stan liczebności gatunku w Słowackich Beskidach i Małej Fatrze. Stąd
niezbędne jest wspólne prowadzenie monitoringu gatunku na pograniczu czesko-polsko-słowackim.
Niedźwiedź zasiedla cały obszar, lecz stale przebywa i gawruje tylko w wyższych partiach masywu
Wielkiej Raczy oraz Pilska, Romanki i Lipowskiej.
Liczebność niedźwiedzia w obszarze w latach 1990-2008 wahała się od 1 do 7, średnio 5 (w tym 2 osiadłe
i 3 przechodnie). Liczebność określana jest na podstawie analizy ankiet nadsyłanych przez nadleśnictwa
(Jakubiec Z. 2001. Niedźwiedź brunatny Ursus arctos L. w polskiej części Karpat. Studia Naturae, 47,
ss. 108). Siedliskiem gatunku w obszarze są lasy, zarówno liściaste, jak i iglaste oraz mieszane,
z drzewostanami we wszystkich klasach wieku. Okresowo niedźwiedź wykorzystuje polany
i hale śródleśne oraz ekotonową strefę leśno-rolną.Siedliska wykorzystywane przez gatunek i mu
odpowiadające zajmują cały obszar. Jakość siedliska nieodpowiednia (U1). Na taką ocenę wpływ mają
fragmentacja siedliska i zagęszczenie sieci drogowej.
Wilk
Dobrze poznane jest rozmieszczenie, skład pokarmu, pasożyty, wokalizacja, preferencje
środowiskowe oraz problemy ochrony wilków zamieszkujących obszar Natura 2000 Beskid Żywiecki.
Monitoring liczebności oparty o całoroczne tropienia i stymulację wycia prowadzony jest od 1998 roku,
z lat wcześniejszych dostępne są informacje oparte na statystykach łowieckich i ankietach. Subpopulacja
wilka na tym obszarze jest fragmentem większej populacji zamieszkującej łuk Karpat. Żyjące tu watahy
użytkują obszar po obu stronach granicy polsko-słowackiej. Istniejące połączenia (korytarze ekologiczne)
z Beskidem Małym i Beskidem Śląskim są zagrożone m. in. inwestycjami transportowymi i zabudową.
Wilk stwierdzany jest w całym obszarze, z wyjątkiem satelitarnych fragmentów (wzgórze Grojec,
Janikowa Grapa) znajdujących się na północ od głównego obszaru.
Obszar zamieszkują 3 watahy wilków. Średnia liczebność populacji w latach 1998-2003 wynosiła 9-14
dorosłych osobników. Średnie zagęszczenie populacji wynosi 2,1 osobników na 100 km2. Dla określenia
wielkości populacji wykorzystano całoroczne tropienia i stymulację wycia.
Siedliskiem wilka w Beskidzie Żywieckim są rozległe kompleksy leśne. Szczenięta wychowywane są
w miejscach położonych powyżej 880 m n.p.m. (przeciętnie ok. 1000 m n.p.m.). Głównymi miejscami
rozrodu są pasma graniczne (Wielka Racza, Oszast) oraz pasmo Romanki. Gatunek nie jest wyraźnie
związany z typami siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej.
Ryś
Na obszarze Natura 2000 Beskid Żywiecki prowadzono badania nad rozmieszczeniem,
liczebnością, składem pokarmu i preferencjami środowiskowymi rysi. Opisane są także ważniejsze
zagrożenia dla ich ochrony. Monitoring liczebności oparty jest głównie o całoroczne obserwacje
i tropienia zimowe prowadzone od 2001 roku. Z lat wcześniejszych dostępne są informacje oparte na
statystykach łowieckich i ankietach. Subpopulacja rysia na tym obszarze jest fragmentem większej
populacji zamieszkującej łuk Karpat. Żyjące tu osobniki swobodnie przekraczają granicę polsko-słowacką
i użytkują tereny po obu jej stronach. Istniejące połączenia (korytarze ekologiczne) z Beskidem Małym
i Beskidem Śląskim są zagrożone m. in. inwestycjami transportowymi i zabudową.
Ryś stwierdzany jest w całym obszarze, z wyjątkiem satelitarnych fragmentów(wzgórze Grojec,
Janikowa Grapa) znajdujących się na północ od głównego obszaru. Liczba rysi szacowana jest na ok. 11-14
osobników, w tym 3-4 rozmnażające się samice. Liczba kociąt tropionych z samicami zimą wahała się od 1
do 3. Osobniki te zamieszkują jednak obszar po obu stronach granicy polsko-słowackiej, więc szacunkowe
zagęszczenie populacji dla całego obszaru wynosi ok. 2 osobniki na 100 km2. Szacunki liczebności oparte
są głównie o tropienia zimowe. Siedliskiem rysia w Beskidzie Żywieckim są rozległe kompleksy leśne.
Rysie penetrują w trakcie polowań cały kompleks leśny, w tym obszary położone blisko zabudowań,
jednak ich legowiska zlokalizowane są powyżej 740 m n.p.m., w reglu dolnym i reglu górnym. Głównymi
miejscami rozrodu są pasma Wielkiej Raczy, Pilska i Romanki. Gatunek nie jest wyraźnie związany
z typami siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej.
54
Wydra
W obszarze Natura 2000 Beskid Żywiecki nie prowadzono badań nad ekologią wydry. Jedyne
dostępne informacje dotyczą rozmieszczenia. Nieliczne są również informacje dotyczące zagrożeń.
Zamieszkująca ten obszar subpopulacja nie jest izolowana i łączy się z innymi populacjami
zamieszkującymi dorzecze Wisły. Inwentaryzacje wydry w Beskidzie Żywieckim wykazały jej obecność
we wszystkich większych ciekach wodnych położonych w piętrze pogórza i w niższych położeniach regla
dolnego. Ślady jej bytowania stwierdzono zarówno w dużych rzekach – Sole i Koszarawie, jak i w ich
dopływach (potoki: Rycerski, Rycerka, Cicha, Żabnica, Bystra, Juszczynka, Sopotnia Wielka, Sopotnia Mała
i Pewlica). W Beskidzie Żywieckim nie prowadzono żadnych ocen liczebności populacji wydry.
W Beskidzie Żywieckim wydra zamieszkuje głównie rzeki i większe potoki położone w piętrze pogórza
i w niższych położeniach regla dolnego. Gatunek nie jest wyraźnie związany z typami siedlisk z załącznika
I Dyrektywy Siedliskowej
Darniówka tatrzańska
Stanowisko darniówki tatrzańskiej na Pilsku jest trzecim poza Tatrami i Babią Górą stanowiskiem
w Polsce. Badania drobnych ssaków kopuły szczytowej Pilska prowadzone w 1993r. wykazały
występowanie darniówki tatrzańskiej na Hali Miziowej, Hali Pod Kopcem oraz w strefie pomiędzy reglem
górnym, a zaroślami kosodrzewiny. Wielkość populacji została określona na mniej niż 100 osobników,
jednak ze względu na małą ilość odłowionych osobników szacunek ten może być mało dokładny. Zmiany
antropogeniczne tego obszaru w ciągu ostatnich dziesięcioleci mogły spowodować zmiany w wielkości
populacji i w obszarze występowania darniówki tatrzańskiej na Pilsku. Gryzoń ten jest endemitem
karpackim wykorzystującym zróżnicowane środowiska. Występuje w zaroślach kosodrzewiny,
przerzedzonych starodrzewiach świerkowych zarówno na glebach gliniastych, jak i pokrytych rumoszem
skalnym. Jest to gatunek o słabo zbadanej biologii, roślinożerca, prowadzący głównie nocny tryb życia.
Zamieszkuje nory wykopane przez inne drobne ssaki lub wykorzystuje szczeliny pomiędzy rumoszem
skalnym.
Nocek duży
W Beskidzie Żywieckim badania nad nietoperzami, obejmujące kontrole jaskiń i kolonii
rozrodczych oraz odłowy nietoperzy w sieci chiropterologiczne, prowadzone są od 1997 roku (Mysłajek
1998, 2003, 2009). Populacja nocka dużego w Beskidzie Żywieckim nie jest izolowana od innych populacji
tego gatunku. Nocek duży występuje prawdopodobnie na całym obszarze ostoi Beskid Żywiecki. Do tej
pory stwierdzono go na trzech stanowiskach: na szczycie Kołyski, w jaskini Wickowej oraz przy otworze
jaskini Boraczej. Wielkość populacja jest nieznana i trudna do oszacowania. Na znanych 3 stanowiskach
notowano łącznie 6 osobników. Gatunek związany jest z następującymi siedliskami przyrodniczymi:
9110 – kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion),
9130 – żyzne buczyny (Dentarioglandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion),
9410 – górskie bory świerkowe (Piceionabietis część – zbiorowiska górskie),
8310 – jaskinie nieudostępnione do zwiedzania.
Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze
„Beskid Żywiecki”
Nazwa
polska
gatunku
biegacz
urozmaicony
sichrawa
karpacka
Nazwa łacińska
gatunku
Siedlisko
Carabus
variolosus
Pseudogaurotina
excellens
FV
U1
Populacja
Perspektywy
ochrony
Ocena
ogólna
XX
XX
XX
U2
Ocena ogólna (%)
FV
U1
U2
XX
XX
-
-
-
100
U2
-
50
50
-
55
głowacz
białopłetwy
minóg
strumieniowy
brzanka
koza
traszka
grzebieniasta
traszka
karpacka
kumak górski
niedźwiedź
wilk
ryś
wydra
darniówka
tatrzańska
nocek duży
Cottus gobio
U2
XX
XX
XX
-
-
-
100
Lampetra
planeri
Barbus
meridionalis
Cobitis taenia
Triturus
cristatus
Triturus
montandoni
Bombina
variegata
Ursus arctos
Canis lupus
Lynx lynx
Lutra lutra
Microtus tatricus
U2
XX
XX
XX
-
-
-
100
U2
XX
XX
XX
-
-
-
100
U2
U2
XX
XX
XX
U2
XX
U2
-
-
-
100
100
U2
XX
U2
U2
-
-
-
100
U2
XX
U2
U2
-
-
-
100
U1
U1
U1
U1
U1
U2
U2
U1
U1
XX
U2
U2
U1
FV
XX
U2
U2
U1
FV
XX
60
-
33
60
40
-
100
67
40
-
100
Myotis myotis
XX
XX
XX
XX
-
-
-
100
Potrzeby ochrony gatunków zwierząt
Tab. 1. Potrzeba podjęcia działań ochronnych gatunków zwierząt w obszarze „Beskid Żywiecki”
(1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski)
Nazwa polska
gatunku
Nazwa łacińska
gatunku
Priorytet
Najistotniejsze
miejsca dla ochrony
Najistotniejsze działania
ochronne (ogólnie)
biegacz
urozmaicony
Carabus
variolosus
2
Młaki, naturalne potoki
na całym obszarze ostoi
sichrawa
karpacka
Pseudogaurotina
excellens
3
Dolina Potoku
Cebulowego, zachodnie
stoki Romanki
głowacz
białopłetwy
Cottus gobio
2
Naturalne odcinki
cieków o korzystnych
parametrach czystości
wód na całym obszarze
minóg
strumieniowy
Lampetra
planeri
2
Naturalne odcinki
brzanka
Barbus
meridionalis
2
Naturalne odcinki
Utrzymanie siedlisk
wilgotnych, młak, rozlewisk,
naturalnych brzegów potoków.
Zapobieganie nadmiernemu
zacienianiu stanowisk, ochrona
stanowisk wiciokrzewu
czarnego, ewentualne
dosadzanie krzewów w celu
zachowania ciągłości bazy
lęgowej i żerowej.
Poprawa parametrów czystości
wód, likwidacja barier
uniemożliwiających
przemieszczanie się ryb,
renaturyzacja cieków
wodnych.
wodnych.
56
koza
Cobitis taenia
2
Naturalne odcinki
traszka
grzebieniasta
Triturus
cristatus
2
traszka
karpacka
Triturus
montandoni
1
Zbiorniki rozrodu na
terenach przyległych
do granic ostoi
Rozlewiska potoków na
całym obszarze
kumak górski
Bombina
variegata
1
niedźwiedź
Ursus arctos
3
wilk
Canis lupus
3
ryś
Lynx lynx
3
wydra
Lutra lutra
3
darniówka
tatrzańska
Microtus
tatricus
3
nocek duży
Myotis myotis
2
Rozlewiska potoków
i zagłębienia terenu
wypełnione wodą na
całym obszarze
Masyw Wielkiej Raczy,
Rycerzowej, Romanki,
Rysianki i Pilska
Rysianki i Pilska
Rysianki i Pilska
Potoki: Rycerski,
Rycerka, Cicha, Żabnica,
Bystra, Juszczynka,
Sopotnia Wielka,
Sopotnia Mała
i Pewlica)
Kopuła szczytowa
Pilska
Jaskinia Wickowa,
Jaskinia Boracza
wodnych.
wodnych.
Utrzymanie i odtwarzanie
miejsc rozrodu.
Utrzymanie istniejących
i tworzenie nowych miejsc
rozrodu.
Utrzymanie istniejących
i tworzenie nowych miejsc
rozrodu.
Utrzymanie spokoju w ostojach
- miejscach gawrowania.
– miejscach ew. rozrodu
w okresie wychowu młodych.
– miejscach ew. rozrodu
w okresie wychowu młodych.
Utrzymanie nieuregulowanych
koryt potoków, zadrzewień.
Ochrona kosodrzewiny oraz
sąsiadujących z nią
starodrzewów świerkowych.
Niezakłócanie spokoju
w okresie hibernacji
w jaskiniach (X-III).
Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji
Nazwa polska
gatunku
biegacz
urozmaicony
Nazwa łacińska
gatunku
Carabus
variolosus
Zagrożenie
Przesuszenie siedlisk
wilgotnych, obudowa
techniczna koryt
potoków,
kolekcjonerstwo
Wpływ na
przedmiot ochrony
Likwidacja siedlisk
gatunku, zmniejszenie
liczebności
Sposób eliminacji lub
ograniczenia zagrożenia
Utrzymywanie właściwego
poziomu wody na
istniejących rozlewiskach,
młakach, zachowanie
naturalnego biegu potoków,
ew. renaturalizacja cieków.
57
sichrawa
karpacka
Pseudogaurotina
głowacz
białopłetwy
Współpraca z administracją
leśna w celu uniknięcia
przypadkowego zniszczenia
stanowisk w trakcie prac
leśnych. Nie
upowszechnianie informacji
o lokalizacji stanowisk
gatunku.
Ograniczanie prac
regulacyjnych w potokach do
niezbędnego minimum,
prowadzenie prac .
Ograniczenie
zanieczyszczenia wody
Prowadzenie prac leśnych
z uwzględnieniem warunków
pogodowych.
Likwidacja lub
niszczenie krzewów
wiciokrzewu czarnego,
kolekcjonerstwo
Likwidacja lub
zmniejszanie
powierzchni siedlisk,
zmniejszenie
liczebności gatunku
Cottus gobio
Zabudowa techniczna
cieków wodnych,
zanieczyszczanie wód,
długotrwałe zmętnienie
wód wywołane przez
prace w korytach
cieków lub związane
z transportem i zrywka
drewna
Likwidacja lub
zmniejszanie
zmniejszenie
minóg
strumieniowy
Lampetra
planeri
Zabudowa techniczna
cieków wodnych,
prace w korytach
drewna
Likwidacja lub
zmniejszanie
zmniejszenie
Ograniczanie prac
prowadzenie prac.
Ograniczenie
pogodowych.
brzanka
Barbus
meridionalis
Likwidacja lub
zmniejszanie
zmniejszenie
Ograniczanie prac
prowadzenie prac .
Ograniczenie
pogodowych.
koza
Cobitis taenia
Zabudowa techniczna
cieków wodnych,
budowa zapór
spowalniających bieg
rzek. Zanieczyszczanie
wód, długotrwałe
zmętnienie wód
wywołane przez prace
w korytach cieków lub
związane
drewna
Zabudowa techniczna
cieków wodnych,
prace w korytach
drewna
Likwidacja lub
zmniejszanie
zmniejszenie
Ograniczanie prac
prowadzenie prac.
Ograniczenie
pogodowych.
traszka
grzebieniasta
Triturus
cristatus
traszka
karpacka
Triturus
montandoni
Zmniejszenie sukcesu
rozrodczego gatunku,
osłabienie populacji
Utrzymywanie znanych
miejsc rozrodu, ew.
tworzenie zastępczych.
miejsc rozrodu, ew.
tworzenie zastępczych –
płytkich zbiorników,
w naświetlonych miejscach.
excellens
Likwidacja miejsc
rozrodu – większych
zbiorników wodnych
Likwidacja miejsc
rozrodu – mniejszych
zbiorników wodnych,
kolein (asfaltowanie
dróg leśnych)
58
kumak górski
Bombina
variegata
Likwidacja miejsc
rozrodu – mniejszych
zbiorników wodnych,
kolein (asfaltowanie
dróg leśnych)
niedźwiedź
Ursus arctos
Rozwój
infrastruktury
turystycznej.
Udostępnianie
najwyższych partii gór
poprzez budowę
kolejek linowych.
Budowa wyciągów
narciarskich
wkraczających
w miejsca gawrowania
Intensyfikacja
agresywnych form
wypoczynku.
Intensywniejsze
wykorzystanie obszaru
przez użytkowników
skuterów śnieżnych,
motocykli crossowych
oraz quadów,
wjeżdżających w ostoje
Gospodarka leśna
Intensyfikacja
gospodarki leśnej
w związku z masowym
zamieranie świerków
i ich usuwaniem w
ramach cięć
sanitarnych. Zmiana
struktury lasów,
obejmujących również
miejsca gawrowania.
Przepłaszanie
osobników
szczególnie w okresie
gawrowania,
synantropizacja
gatunku, zmniejszanie
i fragmentacja areału ,
obniżanie sukcesu
rozrodczego
miejsc rozrodu, ew.
tworzenie zastępczych –
płytkich zbiorników,
w dobrze naświetlonych
miejscach.
Zabezpieczenie mateczników
przed antropopresją –
rozwojem turystyki
i rekreacji, modyfikacja
terminów prac leśnych.
59
wilk
Canis lupus
Rozwój
infrastruktury
turystycznej.
Udostępnianie
poprzez budowę
kolejek linowych.
Budowa wyciągów
narciarskich,
wkraczających w
miejsca wychowu
młodych (wyższe partie
gór).
Przepłaszanie
osobników,
zmniejszanie
i fragmentacja areału
watah, obniżanie
sukcesu rozrodczego,
konflikty
z hodowcami – nacisk
na odstrzał
osobników
przed antropopresją –
rozwojem turystyki
terminów prac leśnych,
zabezpieczenie środków na
ochronę owiec.
Intensyfikacja
agresywnych form
wypoczynku.
Intensywniejsze
oraz quadów,
wilków, w tym w
miejsca rozrodu.
Gospodarka leśna
Intensyfikacja
gospodarki leśnej
w związku z masowym
zamieranie świerków
i ich usuwaniem w
ramach cięć
sanitarnych. Zmiana
struktury lasów,
obejmująca również
znane uprzednio
miejsca rozrodu
wilków. Prace leśne
prowadzone również
w okresie wychowu
szczeniąt.
Konflikty z hodowlą
zwierząt
gospodarskich.
Promowanie hodowli
owiec w regionie, np.
w ramach programu
Owca Plus, bez
zabezpieczenia
środków na
wprowadzanie
odpowiednich metod
ochrony inwentarza
przed drapieżnikami,
może doprowadzić do
większej liczby szkód
i konfliktów z lokalną
ludnością.
60
ryś
Lynx lynx
Rozwój
infrastruktury
turystycznej.
Udostępnianie
poprzez budowę
kolejek linowych.
Budowa wyciągów
narciarskich,
wkraczających
w miejsca wychowu
młodych (wyższe partie
gór).
Przepłaszanie
osobników,
zmniejszanie
i fragmentacja areału
grup rodzinnych,
obniżanie sukcesu
rozrodczego,
przez antropopresją –
rozwojem turystyki
terminów prac leśnych.
Intensyfikacja
agresywnych form
wypoczynku.
Intensywniejsze
oraz quadów,
rysi, w tym w miejsca
rozrodu.
Gospodarka leśna
Zamieranie świerków
i ich usuwanie w
ramach cięć
sanitarnych
powodujące zmianę
struktury lasów. Prace
leśne prowadzone
również w okresie
wychowu młodych
61
wydra
Lutra lutra
Niszczenie siedlisk.
Umacniane rzek oraz
potoków za pomocą
murów betonowych,
nasypów kamiennych
oraz gabionów
siatkowo-kamiennych.
Usuwanie roślinności
nadbrzeżnej.
Niszczenie siedlisk
gatunku, bądź
pogarszanie jego
stanu; zmniejszanie
liczebności populacji
Pozostawienie
nieuregulowanych potoków,
dbałość o naturalna obudowę
brzegów – ew. zalesienia;
Przeciwdziałanie
kłusownictwu w ramach
istniejącego prawa.
Uporządkowanie gospodarki
wodno-ściekowej.
Degradacja siedlisk,
zmniejszenie areału
występowania
gatunku
Ochrona strodrzewi
świerkowych w rejonie
górnej granicy lasu.
Zabezpieczenie siedlisk przez
antropopresją – rozwojem
turystyki i rekreacji.
Niszczenie siedlisk,
pogarszanie
kluczowych
warunków
(hibernaculum) dla
przeżywania gatunku,
bezpośrednie
narażanie osobników
poprzez zatruwanie
środowiska
Zapewnienie spokoju na
zimowiskach, utrzymywanie
siedlisk leśnych we
właściwym stanie ochrony
(zgodne z zaleceniami dla
typów siedlisk)
Rezygnacja z oprysków
środkami owadobójczymi.
Kłusownictwo
Potencjalne kolizje
z pojazdami.
Stwierdzono przypadki
zabijania wydr przez
pojazdy na drogach
biegnących w pobliżu
cieków wodnych.
darniówka
tatrzańska
Microtus
tatricus
nocek duży
Myotis myotis
Zanieczyszczenie
środowiska.
Zanieczyszczenie wód
jest ważnym
czynnikiem
wpływającym na
spadek liczebności
populacji wydry.
Zanieczyszczenie wód
powodowane jest
głównie brakiem
kanalizacji w tutejszych
gminach.
Zmiana struktury
drzewostanów
świerkowych,
zajmowanie siedlisk
pod infrastrukturę
narciarską
i turystyczną
niekontrolowane
remonty strychów
budynków służących
jako kolonie rozrodcze
nocków dużych;
nadmierna penetracja
zimowisk (jaskiń
i fortyfikacji) przez
turystów;
usuwanie dziuplastych
drzew;
wysychanie
i zarastanie
śródleśnych
zbiorników leśnych;
fragmentacja lasów;
chemiczne zwalczanie
owadów powodujących
gradacje w lasach.
62
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt
Gatunek
Stan ochrony
Cel ochrony
biegacz
urozmaicony
Carabus
variolosus
Utrzymanie siedliska
we właściwym stanie
sichrawa
karpacka
Pseudogaurotina
excellens
głowacz
białopłetwy
Cottus gobio
Utrzymanie populacji na
aktualnym poziomie
i siedliska we właściwym
stanie
minóg
strumieniowy
Lampetra planeri
brzanka
Barbus
meridionalis
koza
Cobitis taenia
traszka
grzebieniasta
Triturus cristatus
traszka
karpacka
Triturus
montandoni
kumak górski
Bombina
variegata
wilk
Canis lupus
ryś
Lynx lynx
wydra
Lutra lutra
aktualnym poziomie
stanie
aktualnym poziomie
stanie
darniówka
tatrzańska
Microtus tatricus
nocek duży
Myotis myotis
Utrzymanie siedliska,
w tym miejsc hibernacji
Warunki utrzymania/odtworzenia
FV
Rezygnacja z osuszania młak,
podmokłości itp. – zalecenia zgodne ze
wskazaniami dla siedlisk 6430, 7230
i 7140.
Ochrona stanowisk wiciokrzewu
czarnego przed wycinaniem
i nadmiernym zacienianiem.
Zachowanie naturalnych fragmentów
cieków, ochrona potoków przed
zanieczyszczaniem, ewentualnie
udrożnienie ciągłości rzek.
zanieczyszczaniem.
zanieczyszczaniem.
zanieczyszczaniem.
Odtwarzanie i ochrona miejsc rozrodu
na terenach przyległych do ostoi oraz
tworzenie lądowych kryjówek.
Zachowanie miejsc rozrodu oraz ich
odtwarzanie, ochrona oraz tworzenie
lądowych kryjówek.
Zachowanie miejsc rozrodu oraz ich
odtwarzanie, ochrona oraz tworzenie
lądowych kryjówek.
Zachowanie mateczników, ograniczenie
antropopresji, utrzymanie bazy
żerowiskowej.
Zachowanie mateczników, ograniczenie
antropopresji, utrzymanie bazy
żerowiskowej.
cieków, ochrona wód przed
zanieczyszczaniem oraz likwidacja
barier uniemożliwiających
przemieszczanie się ryb.
zalecenia zgodne ze wskazaniami dla
siedlisk 4070 – zarośla kosodrzewiny
i 9410-1 – acidofilne bory
górnoreglowe.
zalecenia zgodne ze wskazaniami dla
siedliska 8130.
63
Zakres monitoringu gatunków zwierząt
Gatunek
nazwa polska
biegacz
urozmaicony
Gatunek nazwa łacińska
sichrawa
karpacka
Pseudogaurotina excellens
głowacz
białopłetwy
Cottus gobio
minóg
strumieniowy
Lampetra planeri
brzanka
Barbus meridionalis
koza
Cobitis taenia
traszka
grzebieniasta
Triturus cristatus
traszka
karpacka
Triturus montandoni
kumak górski
Bombina variegata
niedźwiedź
Ursus arctos
wilk
Canis lupus
ryś
Lynx lynx
wydra
Lutra lutra
darniówka
tatrzańska
Microtus tatricus
nocek duży
Myotis myotis
Carabus variolosus
Wskaźniki stanu ochrony
populacji i siedliska
Wskaźniki zgodnie
z metodyką GIOŚ –
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie z
metodyką GIOŚ – w
załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Wskaźniki zgodnie
w załączeniu
Liczba powierzchni do
monitoringu
XX; do określenia
po inwentaryzacji gatunku
2
XX; do określenia
XX; do określenia
XX; do określenia
XX; do określenia
XX; do określenia
XX; do określenia
XX; do określenia
Cały obszar - tropienia
Rozmieszczenie populacji wszystkie cieki wodne
w granicach obszaru
Zagęszczenie populacji - 3
1
1
Braki danych
Brak informacji na temat:
• powierzchni i stanu siedlisk oraz liczebności populacji dla: wydry, ryb, płazów,
biegacza urozmaiconego oraz czerwończyka nieparka.
64
Niekompletne informacje dotyczące:
• rejonów gawrowania niedźwiedzia,
• rozróżnienia poszczególnych grup rodzinnych rysi oraz rozmieszczenia
terytoriów samic tego gatunku,
• występowania i liczebności sichrawy karpackiej oraz nocka dużego (kontynuacja
badań w celu uzupełnienia wyrywkowych danych).
Nieaktualne informacje dotyczące:
• liczebności populacji darniówki tatrzańskiej.
Waloryzacja obszaru Natura 2000
Największe nagromadzenie siedlisk i gatunków znajduje się w masywach:
Pilska, Romanki, Rysianki-Lipowskiej, Wielkiej Rycerzowej i Wielkiej Raczy. Szczególnie
istotne są najwyższe partie tych obszarów obejmujące piętro subalpejskie na Pilsku oraz
regla górnego na całym obszarze ostoi. Są to miejsca istotne do funkcjonowania
populacji dużych drapieżników, a także obszary zachowania zbiorowisk roślinnych o
charakterze naturalnym. Spośród nich wymienić można: zarośla kosodrzewiny,
wysokogórskie bory świerkowe, ziołorośla i torfowiska. W szczytowych partiach Pilska
występuje również endemit karpacki darniówka tatrzańska.
Poza tym w różnych częściach Beskidu Żywieckiego znajdują się zróżnicowane
pod względem wielkości kompleksy siedlisk leśnych, płaty roślinności nieleśnej
i obszary występowania gatunków. Większe kompleksy buczyn występują na stokach
Romanki i Lipowskiej opadających w kierunku Soły (obszar źródliskowy Żabnicy
i Salomonki ?), czy wzdłuż granicy państwa między Lipowską i Wielką Raczą;
a skupiskowo, m.in. na stokach Rycerzowej i Beskidu opadających w kierunku potoku
Cicha, na stokach Kiczory nad potokiem Roztoka.
W masywie Pilska można uznać, że obecnie znajduje się najbogatsza pod
względem liczebności, prawdopodobnie w całym zasięgu geograficznym, populacja
tojadu morawskiego. Z kolei populacja widłozęba zielonego w rezerwacie przyrody
„Gawroniec” jest jedną z największych w polskiej części Karpat. Na polanach reglowych
rośnie dzwonek piłkowany, szczególnie obficie występuje na Hali Krawcula i Przełęczy
Przegibek.
Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura
2000 i propozycje rozwiązań
Obszar podlega wpływom działalności ludzkiej przejawiającej się w różnych
formach działalności. Niektóre z tych oddziaływań, w przypadku zwiększonego
natężenia, mogą znacząco wpływać na obszar Natura 2000. W szczególności
charakterystyczne dla obszaru jest duże zainteresowanie sprzedażą gruntów przy
jednoczesnym pobycie na zakup tych gruntów z przeznaczeniem pod mieszkalnictwo
i zabudowę rekreacyjną. Obszar podlega silnej presji związanej z rozwojem
65
infrastruktury turystyczno-rekreacyjno-sportowej oraz agresywnych form turystyki,
np. nielegalne użytkowanie skuterów śnieżnych, quadów, motorów crossowych,
samochodów terenowych.
Z uwagi na znaczący obszar zajmowany przez siedliska leśne bardzo istotnym
zagrożeniem jest prawdopodobieństwo dalszego rozpadu drzewostanów świerkowych.
Wpływ gospodarki leśnej należy uznać
za jeden z ważniejszych czynników
oddziaływania na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt. Zauważa się
również brak koordynacji ochrony dużych drapieżników po obu stronach granicy
państwowej.
Sposoby ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony
Siedliska przyrodnicze
Utrzymanie właściwego stanu ochrony siedlisk leśnych będących przedmiotem
ochrony obszaru „Beskid Żywiecki” wymaga przede wszystkim:
Wytypowania reprezentatywnych fragmentów borów górno- i dolnoreglowych,
żyznych i kwaśnych buczyn oraz łęgów, które zostaną wyłączone
z gospodarczego użytkowania; taka ochrona bierna zapewni niezakłócony
przebieg naturalnych procesów przyrodniczych,
Wyłączenia z gospodarczego użytkowania płatów jaworzyn (kod 9140, kod
*9180), borów bagiennych i łęgów na obszarach źródliskowych; zapewnienia im
ochrony biernej oraz utworzenia wokół nich odpowiednich „stref ochronnych”,
Utrzymania okresowych zalewów łęgów; ewentualnie usuwanie obcych
gatunków inwazyjnych (np. niecierpek gruczołowaty),
Prowadzenia gospodarki leśnej uwzględniającej wymogi ochrony leśnych siedlisk
przyrodniczych, z wprowadzeniem odpowiednich zapisów w planach urządzenia
lasu,
Uwzględniania tzw. ekologicznych zasad gospodarki leśnej, np. promowanie
konnej zrywki drewna, pozostawienie pewnej ilości martwego drewna,
pozostawianie starych, dziuplastych drzew,
Zachowania zwartych kompleksów leśnych; przeciwdziałanie fragmentacji
kompleksów leśnych i intensyfikacji użytkowania turystyczno-rekreacyjnosportowego,
Uzupełnienia sieci rezerwatów przyrody, m. in. o proponowane rezerwaty
„Janikowa Grapa” i „Rycerzowa”.
Ochrona siedlisk nieleśnych głównie wymaga:
Utrzymania, przywrócenia lub modyfikacji gospodarczego użytkowania łąk
i muraw bliźniczkowych; wskazane jest przywrócenie tradycyjnego
użytkowania kośno-pasterskiego; ochrona przed niekontrolowanym
zalesianiem polan,
Przeprowadzenia zabiegów z zakresu ochrony czynnej (np. wypas, koszenie,
usuwanie samosiewów drzew i krzewów) dla części płatów siedlisk
nieleśnych,
66
Zabezpieczenia przed mechanicznym zniszczeniem siedlisk oraz zajmowaniem
ich powierzchni przez zabudowę mieszkaniową i rekreacyjną, a także
infrastrukturę turystyczną,
Ochrony biernej większości płatów siedlisk nieleśnych, np. torfowisk,
ziołorośli górskich,
Kompleksowej ochrony kopuły szczytowej Pilska,
Prowadzenia gospodarki leśnej uwzględniającej wymogi ochrony nieleśnych
siedlisk przyrodniczych, z wprowadzeniem odpowiednich zapisów w planach
urządzenia lasu.
Gatunki roślin
Ochrona bierna jest obecnie wystarczającą formą ochrony dla większości
stanowisk tojadu morawskiego i tocji karpackiej oraz widłozęba zielonego. Ochrona
stanowisk powinna zapewnić zachowanie odpowiednich warunków siedliskowych,
zabezpieczenie przed mechanicznym zniszczeniem, czy zalesieniem stanowiska.
Stanowiska powinny podlegać monitoringowi i w razie stwierdzenia konieczności
należy podjąć odpowiednie działania ochronne. W planach urządzenia lasów powinny
zostać uwzględnione zapisy dotyczące zachowania stanowisk tych gatunków oraz
propozycje utworzenia „stref ochronnych”. Warunki utrzymania siedlisk tojadu
morawskiego i tocji karpackiej są zbieżne z założeniami ochronnymi ziołorośli (kod
siedliska przyrodniczego – 6430). Nie jest znany wpływ na populację tojadu
morawskiego i tocji karpackiej gwałtownej zmiany warunków siedliskowych, w pobliżu
ich stanowisk, związanej z intensywnymi pracami leśnymi.
Z kolei dla dzwonka piłkowanego wskazaną formą ochrony jest kontynuacja, a na
większości stanowisk przywrócenie tradycyjnej gospodarki kośno-pastwiskowej.
Zabiegi ochrony czynnej w formie wypasu i koszenia powinny podlegać stałemu
monitoringowi i ocenie ich wpływu na dzwonka piłkowanego.
Stanowisko obuwika pospolitego jest silnie zagrożone i może wyginąć zarówno
z przyczyn naturalnych, jak i w wyniku zniszczenia mechanicznego lub pozyskania
(wykopania) obuwika. W celu jego zachowania proponowany jest stały monitoring
stanowiska oraz ochrona czynna. Wskazane jest ewentualne prześwietlanie stanowiska.
Należy również rozpatrzyć propozycję zwiększenia liczby osobników, a także
zwiększenia liczby stanowisk.
Gatunki zwierząt
Głównym celem ochrony gatunków zwierząt jest utrzymanie na poziomie zbliżonym
do aktualnego, liczebności populacji oraz odpowiedniej wielkości i jakości ich siedlisk.
Wymaga to przede wszystkim:
utrzymanie siedlisk wilgotnych, młak, rozlewisk, naturalnych brzegów potoków
stworzenie zastępczych miejsc rozrodu dla gatunków płazów, chrząszczy
ustalenie i likwidacja źródeł zanieczyszczeń wód na terenie ostoi
zaniechanie regulacji cieków za wyjątkiem działań renaturalizacyjnych
oraz regulacji o nieznaczącym poziomie oddziaływania na środowisko,
67
sezonowe ograniczenie realizacji prac leśnych w miejscach gawrowania
niedźwiedzia i centrach rozrodczych wilków
uwzględnienie w planach urządzania lasów oraz stosowanie w ramach dobrej
praktyki leśnej zasad uwzględniających zachowanie gatunków zwierząt i ich
siedlisk
ograniczenie penetracji ludzkiej w kluczowych dla dużych drapieżników
obszarach poprzez zahamowanie rozwoju sieci dróg leśnych oraz egzekwowanie
zakazów dotyczących poruszania się tymi drogami
zapobieganie rozwojowi inwestycji turystycznych w ostojach drapieżników,
przeciwdziałanie agresywnym formom wypoczynku (takim jak np. użytkowanie
skuterów śnieżnych, quadów, motorów crossowych).
Ochrona jakości i naturalności cieków
Bezpośrednie czynniki zagrażające jakości wód i naturalności cieków:
o Ścieki z miejscowości leżących bezpośrednio nad potokiem lub w obrębie
zlewni, pogarszające stan sanitarny wód poniżej miejscowości.
o Gromadzenie ścieków w nieszczelnych zbiornikach lub odprowadzanie
bezpośrednio do wód płynących lub gruntu.
o Wysypywanie śmieci wprost do koryta i składowanie ich na brzegach.
o Nadmierny pobór wody, zmniejszający przepływy w okresach niżówek
zimowych.
o Prace regulacyjne w korytach potoków.
o Użytkowanie potoków jako szlaków do zrywki drewna.
o pobór kamienia i żwiru z koryta, przyczyniający się do naruszenia równowagi
w korycie i w efekcie do zwiększonej erozji.
Potencjalne źródła zagrożeń:
•
•
•
Rozwój rozproszonej zabudowy generującej zanieczyszczenie wód i ich otoczenia
oraz powodujący zwiększenie poboru wody.
Plany ochrony przeciwpowodziowej i innych regulacyjnych prac koryta rzeki.
Intensyfikacja gospodarki leśnej w związku z procesami rozpadu drzewostanów
świerkowych, mogąca spowodować długotrwałe okresy zmętnienia wód.
Potencjalne zagrożenia mogą w przyszłości doprowadzić do trudności
z utrzymaniem minimalnych przepływów na potoku i przyspieszenia spływu wód,
a więc docelowo z zahamowaniem naturalnego odnawiania siedlisk nadrzecznych,
a także pogorszeniem jakości wody.
Niewłaściwie realizowane użytkowanie turystyczno-rekreacyjne
Działania niezbędne do ograniczenia niekontrolowanego użytkowania turystycznorekreacyjnego:
68
•
Ustalenie kierunków działań dotyczących sposobów oraz intensywności
wykorzystania rekreacyjnego i turystycznego.
Określenie pojemności środowiska dla poszczególnych typów aktywności
rekreacyjnej (zabudowa letniskowa, ośrodki narciarskie, szlaki, schroniska, punkty
gastronomiczne, itp.) ze szczególnym uwzględnieniem wpływu na przedmioty
ochrony.
Ograniczenie nieuporządkowanego rozwoju sieci dróg w szczególności w obrębie
obszarów leśnych.
Ograniczanie uprawiania sportów motorowych i sportów ekstremalnych
Wdrażanie turystyki przyjaznej środowisku.
Edukacja ekologiczna i promocja obszaru i jego walorów.
•
•
•
•
•
Istniejące plany zarządzania dla obszaru
W procesie przygotowania planu zadań ochronnych lub planu ochrony lub dla
Specjalnego Obszaru ochrony Siedliskowej Natura 2000 „Beskid Żywiecki” należy
uwzględnić następujące dokumenty planistyczne:
•
•
•
•
•
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego lub studia uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Żywiec oraz 7 gmin:
Jeleśnia, Milówka, Radziechowy-Wieprz, Rajcza, Świnna, Ujsoły, Węgierska Górka,
Dokumentację do projektu planu ochrony Żywieckiego Parku Krajobrazowego,
Plany ochrony rezerwatów przyrody,
Plany urządzania lasu,
Program ochrony opracowany dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy
Beskidu Śląskiego”.
Wskazane jest również uwzględnienie innych materiałów (np. lokalne i krajowe
strategie, programy, plany działań ochrony czynnej), np.:
•
•
•
•
•
•
•
•
Krajowa strategia gospodarowania wybranymi gatunkami zagrożonymi
lub konfliktowymi – dla niedźwiedzia brunatnego,
lub konfliktowymi – dla rysia,
lub konfliktowymi – dla wilka,
lub konfliktowymi – dla wydry,
Programy Ochrony Środowiska,
Program aktywizacji gospodarczej oraz zachowania dziedzictwa kulturowego
Beskidów i Jury Krakowsko-Częstochowskiej „OWCA plus”,
Program – Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach
górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi
infrastruktury w dobrym stanie,
Programy odnowy wsi,
69
•
•
Strategia zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu
żywieckiego na lata 2006-2020,
Projekty lub programy dotyczące utrzymaniem wód i usuwaniem skutków
powodzi.
Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT)
Mocne strony
Strength
Duży areał i duża liczba chronionych gatunków oraz
siedlisk przyrodniczych.
Zachowanie fragmentów lasów o charakterze
puszczy karpackiej.
Obecność kompleksów polan reglowych.
Powiązania ekologiczne z ostojami na terenie
Republiki Słowackiej i Babiej Góry.
Szanse
Oportunities
Możliwość uzyskania dofinansowania na działania
czynnej ochrony przyrody, przywracania tradycyjnej
gospodarki pasterskiej oraz turystyki przyjaznej
środowisku.
Rozpoczęty proces przebudowy drzewostanów.
Możliwość rozwoju działań edukacyjnych
i promocyjnych.
Słabe strony
Weakness
Brak spójnego planu rozwoju turystycznego regionu.
Znaczne dokonane przekształcenia siedlisk leśnych
(dominacja świerka) i rzecznych (uregulowane rzeki,
progi i spiętrzenia).
Zarzucenie gospodarki kośno-pasterskiej na znacznej
części obszaru.
Zagrożenia
Threats
Bardzo silna antropopresja w sezonie letnim
i zimowym.
Presja inwestycyjna na atrakcyjne tereny przy
jednoczesnym spadku opłacalności rolnictwa.
Rozpad drzewostanów świerkowych.
Wzrost zanieczyszczeń wody i jej nadmierny pobór.
Regulacja rzek, pobór żwiru i kamienia z koryta.
Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000
Generalnie, uwzględnienie wymogów ochrony siedlisk przyrodniczych oraz
gatunków roślin i zwierząt w gospodarce leśnej, przywrócenie ekstensywnej gospodarki
kośno-pasterskiej, zrównoważony rozwój turystyki oraz oszczędne gospodarowanie
przestrzenią przyczyni się do zachowania przedmiotów obszaru Natura 2000 „Beskid
Żywiecki.
Zarządzanie obszarem Natura 2000 na terenach leśnych należy pozostawić
w gestii Lasów Państwowych, jako zarządcy znacznej części terenu, a na pozostałej
części właścicielom gruntów, przy współpracy z samorządami i służbami Parku
Krajobrazowego. Nadzór nad obszarem sprawuje Regionalny Dyrektor Ochrony
Środowiska w Katowicach.
70
Załączniki
Załącznik 1. Analiza wpływu realizacji zapisów dokumentów
planistycznych gmin na przedmioty ochrony specjalnego obszaru
ochrony Natura 2000 „Beskid Żywiecki” oraz propozycje rozwiązań
eliminujących lub ograniczających negatywne oddziaływania
71

Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Beskid Żywiecki”

Transkrypt

Podobne dokumenty

natura 2000 - BIP Parku Krajobrazowego Puszczy Romnickiej

Zgłoszenie - Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach

Powierzchnia siedlisk przyrodniczych chronionych w ramach sieci

Okładka - tył

ulotka Wydział Ochrony Przyrody i Obszarów Natura 2000

OPZ Siedliska w Smolniku

zobacz Piotrawin

189 500 45 m2 - Dobry Dom Nieruchomości

Plik PDF - Klub Przyrodników