Dlaczego w Polsce potrzebny jest Rozwój lokalny

Dlaczego w Polsce potrzebny jest Rozwój lokalny kierowany
przez społeczność (RLKS/CLLD)
Krzysztof Kwatera, Prezes LGD Dolina Raby, Wiceprezes Polskiej Sieci LGD
Podstawa prawna
Art. 28-31 w projekcie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności,
Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz
Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram
strategicznych oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu
Spójności, oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1083/2006, /KOM/2011/0615 wersja
ostateczna/
RLKS a podejście LEADER
1) Podobnie jak w podejściu LEADER (Oś 4 PROW 2007-2014):
a) społeczność lokalna przygotowuje Lokalną Strategię Rozwoju (LSR), w której
określa m.in. cele oraz zasady, w tym kryteria wyboru, projektów służących
osiągnięciu tych celów;
b) LSR realizowana jest przez Lokalną Grupę Działania (LGD) – partnerstwo
złożone z przedstawicieli trzech sektorów, przy czym żadna grupa nie może mieć
więcej niż 50% głosów; LGD jest odpowiedzialna m.in. za nabór i wybór projektów,
o których mowa wyżej
2) RLKS jest rozszerzeniem na lata 2014-2020 podejścia LEADER, zastosowanego
w obecnym okresie programowania w Osi 4 PROW, w taki sposób, że:
a) RLKS może być zastosowany nie tylko na obszarach wiejskich, ale także miejskich
b) w ramach RLKS można wykorzystać nie tylko Europejski Fundusz Rolny na rzecz
Rozwoju Obszarów Wiejskich, ale także Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Morski
i Rybacki oraz Fundusz Spójności
Cel RLKS
Wg Założeń Umowy Partnerskiej, przyjętych przez Rząd RP w dniu 15 stycznia 2013 r.:
Podstawowym celem RLKS jest zwiększenie udziału społeczności lokalnej
1
programowaniu i zarządzaniu rozwojem danego obszaru. W ten sposób współpraca
i wspólne definiowanie potrzeb i problemów oraz propozycji ich rozwiązań prowadzi do
spójnego i zrównoważonego rozwoju danego obszaru i powoduje wzrost aktywności
lokalnej społeczności oraz przyczynia się do budowania kapitału społecznego.
Cel Osi 4 PROW 2007-2013
„Celem osi czwartej jest przede wszystkim budowanie kapitału społecznego poprzez
aktywizację mieszkańców oraz przyczynianie się do powstawania nowych miejsc pracy
na obszarach wiejskich, a także polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami i ich
waloryzacja, w wskutek pośredniego włączenia lokalnych grup działania
w system zarządzania danym obszarem. Pomocne w osiągnięciu celów osi będą również
projekty współpracy.”
Definicja kapitału społecznego
1) Jest wiele definicji
2) Wg Roberta Putnama:
„Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie,
normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając
skoordynowane działania: "Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest
produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się
osiągnąć, gdyby go zabrakło.
Kapitał społeczny w Polsce
1) Wg Legatum Prosperity Index za 2012 r., w zakresie kapitału społecznego Polska
znalazła się na 46 miejscu w świecie za Laosem, Sudanem czy Białorusią.
2) Prof. J. Czapiński w Diagnozie Społecznej 2013 oceniając pod katem „dwóch
warunków definiujących kapitał społeczny w rozumieniu Putnama: wzajemnego
zaufania ludzi i znacznego udziału wolontariatu w populacji osób aktywnych
zawodowo” stwierdza że: „Polska nie spełnia ani jednego z tych dwóch
kryteriów społeczeństwa obywatelskiego.”1
1
Czapiński, J. (2013). Stan społeczeństwa obywatelskiego. Kapitał społeczny. Diagnoza
Społeczna 2013 Warunki i Jakość Życia Polaków - Raport. [Special issue]. Contemporary
Economics, 7, 296-308 DOI: 10.5709/ce.1897-9254.110
2
„ Pod względem ogólnego zaufania zajmujemy jedno z ostatnich miejsc wśród krajów
objętych badaniem European Social Survey (ESS) w 2006 i 2010 r. (wykres 6.3.1).
W Polsce z opinią, że „większości ludzi można ufać”, zgadzało się według naszego
badania zaledwie 10,5 proc. respondentów w 2003 i 2005 r., 11,5 proc. w 2007 r., 13,4
proc. w 2009 r. i tyleż samo w 2011 r. oraz 12,2 proc. w 2013 r., a w ESS w 2010 r. – 22
proc. — trzy razy mniej niż w Danii, Norwegii i Finlandii” […]2
„Znacznie rzadziej też Polacy niż przedstawiciele innych społeczeństw wierzą w dobre
intencje bliźnich. Zaledwie 14 proc. rodaków wg ESS z 2010 r. (mniej tylko w Bułgarii) i
nieco mniej wg Diagnozy Społecznej z 2011 r. a nieco więcej wg Diagnozy Społecznej z
2013 r. (16 proc.) jest przekonanych, że ludzie najczęściej starają się być pomocni
(wykres 6.3.2)”
2
J/w
3
„Skłonność do stowarzyszania się, gdy przynależność do organizacji stała się po zmianie
systemu w pełni dobrowolna, gwałtownie spadła z 30,5 proc. w 1989 r. (World Value
Survey) do 14,8 proc. i utrzymała się na tym poziomie do dzisiaj (w 2013 r. 13,7 proc.).
Lokujemy się pod tym względem, podobnie jak pod względem zaufania, na końcu grupy
krajów objętych badaniem European Social Survey w 2002 r. (wykres 6.3.4)”3
Ocena znaczenia organizacji pozarządowych w Polsce na podstawie zatrudnienia w tych
podmiotach w kilku krajach UE wg The Johns Hopkins University Institute for Policy
Studies Center for Civil Society Studies (dane z druku sejmowego nr 969 – Sprawozdanie
z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010
i 2011)
3
J/w
4
10
8
6
4
2
0
Prof. J. Czapiński stwierdza:
„Dla powodzenia przedsięwzięć zbiorowych, wymagających efektywnej współpracy władz
centralnych i samorządowych, oraz lokalnych społeczności i poszczególnych obywateli,
niezbędny jest kapitał społeczny,”
[...] dzisiaj wystarczającym źródłem indywidualnego rozwoju Polaków i za sprawą ich
indywidualnych starań także Polski jest rosnący kapitał ludzki, przyciągający
zagranicznych inwestorów, i finansowe wsparcie Unii. Za jakiś czas dotkliwie jednak
odczujemy brak kapitału społecznego odpowiedzialnego za rozwój wspólnoty bez dużego
zasilania zewnętrznego.”4
Dlaczego RLKS?
1) Programy krajowe i regionalne nie są w stanie skutecznie odpowiedzieć na
specyficzne problemy lokalne.
2) RLKS pozwala lepiej wykorzystać lokalne zasoby i skoordynować działania
z różnych funduszy.
3) Sytuacja w regionie nie jest jednolita – RLKS pozwala wyrównywać różnice wewnątrz
regionu.
4) RLKS przyczyni się do wzrostu niskiego poziomu kapitału społecznego w Polsce,
szczególnie na obszarach zmarginalizowanych i tym samym do rozwoju tam
społeczeństwa obywatelskiego.
5) Podejście LEADER przyczyniło się do stworzenia tysięcy nowych miejsc pracy na
obszarach wiejskich np. 11 LGD w Irlandii Północnej w Programie LEADER+
stworzyło 1445 miejsc pracy na obszarach wiejskich, a 8 LGD w regionie Walencji –
4
J/w
5
1012 miejsc pracy5.
6) RLKS stwarza możliwości realizacji nowych form, postulowanej w Unii Europejskiej
i niezbędnej w Polsce współpracy między obszarami miejskimi i wiejskimi.
7) Lokalne inicjatywy oddolne zwiększając zdolności transformacyjne obszaru,
pozwalają ograniczać negatywne konsekwencje przemian zewnętrznych, także
w wymiarze globalnym.
8) Na poziomie lokalnym łatwiej uzyskać synergię między różnymi typami
podejmowanych interwencji a stosunkowo duży obszar LGD objęty strategią
pozwala na osiągnięcie masy krytycznej i podejmowanie zróżnicowanych interwencji.
9) Realizacja zintegrowanej, kompleksowej, wielosektorowej strategii rozwoju lokalnego
umożliwia skoordynowane i racjonalne wykorzystanie zasobów endogennych
obszaru zamieniając istniejące zasoby w kapitały i tworząc własny, lokalny potencjał
rozwojowy.
10) Aktywizacja lokalnych społeczności daje podstawy do kreowania rozwoju
innowacyjnego,
przełamującego istniejące bariery i ograniczenia – zadanie
szczególnie ważne w sytuacji, kiedy wieś przeżywa gruntowne zmiany
i przekształcenia a propozycje zawarte w krajowych dokumentach strategicznych
ograniczają się zazwyczaj do rozwiązań konwencjonalnych.
11) Partnerstwo międzysektorowe ułatwia stworzenie
trwałych
lokalnych sieci
powiązań pozwalających uzyskać wartość dodaną podejmowanych działań
i jednocześnie wzmacnia możliwości kontaktów z sieciami zewnętrznymi.
12) Działające w ramach LGD partnerstwo, otwarte na całą społeczność lokalną, tworzy
warunki do współpracy, współdecydowania i współodpowiedzialności i generuje
infrastrukturę społeczną pozwalającą na budowanie zaufana w wzajemnych
relacjach, co stanowi istotę kapitału społecznego.
Programowanie RLKS w Polsce
◦
5
Wg Założeń Umowy Partnerskiej:
„Zastosowanie RLKS w Polsce należało będzie do decyzji instytucji zarządzającej
danym programem operacyjnym – regionalnym (EFS, EFRR), dotyczącym
obszarów wiejskich (EFROW) i obszarów uzależnionych od rybactwa (Europejski
Fundusz Rybacki)
Z Wspólnych Wytycznych 4 Dyrekcji Generalnych Komisji Europejskiej nt. RLKS (dokument
roboczy z 30.01.2013 r.)
6
◦
Polska Sieć LGD, uważa, że powinien powstać zespół koordynujący wdrożenie
RLKS w Polsce. Pomimo kilku interwencji w tej sprawie i gotowego projektu zespołu
z października 2012 r., MRR dotychczas takiego zespołu nie powołało. Powstała
grupa pracująca metodą KOLAB, ale wyniki jej prac są mało przydatne.
Nasze obawy - środki na RLKS
1) Zgodnie z rozporządzeniem UE obowiązkowo przeznaczone zostanie 5% z
EFRROW;
z pozostałych funduszy dowolnie
2) Komisja Rozwoju Regionalnego Parlamentu Europejskiego zaproponowała, podobnie
jak ELARD (europejska sieć LGD) i Polska Sieć LGD (PS LGD), 10% z EFRROW.
3) Komitet Regionów, w skład którego wchodzą m.in. Marszałkowie województw,
w swojej bardzo pozytywnej opinii o RLKS, zasugerował przeznaczenie na RLKS min.
5% z pozostałych funduszy. Pomimo stanowiska Komitetu Regionów tylko
2 województwa podjęły prace nad wdrożeniem RLKS w ramach RPO.
4) Na EFRROW przeznaczono na lata 2014-2020 mniej środków niż w latach
2007-2014. Planuje się też przesunięcie w Polsce 25% środków z II filaru na dopłaty
bezpośrednie. Pomimo, ze obowiązkowe 5% z EFRROW na podejście LEADER to
więcej niż obecne 4,7%, to w rzeczywistości środki dla społeczności lokalnych
w nowym okresie programowania będą mniejsze niż obecnie, o ile nie zostaną
zwiększone z EFRR i EFS.
Nasze inne obawy
1) Brak jednego mechanizmu wdrażania RLKS w przypadku strategii wielofunduszowej,
a zamiast tego osobne mechanizmy dla poszczególnych funduszy.
2) Brak zastosowania RLKS we wszystkich województwach – nie widzimy powodów do
takiego zróżnicowania i pozbawienia szansy zastosowania RLKS dla części
społeczności lokalnych w Polsce.
3) „Decyzja, czy realizować strategię wspieraną przez kilka funduszy czy korzystać tylko
z jednego funduszu przy realizacji lokalnej strategii rozwoju, powinna uwzględniać
następujące kwestie:
a) powinna być dokonana w oparciu o indywidualne potrzeby i możliwości danego
obszaru;
b) ważne jest, aby pozwolić LGD na przeprowadzenie własnej oceny wielkości
terytorium na jakim ma być realizowana strategia, oraz rodzaju i stopnia
integracji.”6
6
J/w
7
Czy obecny sposób programowania zapewni polskim LGD możliwość podjęcia takiej
decyzji?
4) Zastosowanie pseudo-RLKS w RPO (konkursów dla m.in. LGD).
ZIT a RLKS
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne są mechanizmem rozwoju terytorialnego podobnie
jak RLKS. Pomimo:
− lepszych (szerszych) zapisów w tym samym projekcie unijnego rozporządzenia,
− ponad 20-letniego w Europie i 8-letniego w Polsce, doświadczenia w realizacji
w stosunku do braku doświadczeń z ZIT,
− lepszych (szerszych) wytycznych europejskich,
− szerszej grupy beneficjentów ostatecznych,
− szerszego celu zastosowania instrumentu,
− bardziej obowiązkowego charakteru (obowiązkowy RLKS w zakresie obszarów
wiejskich),
− umieszczenia instrumentu w tym samym programie operacyjnym (decyzja o jego
zastosowaniu podejmowana jest przez samorządy województw)
to nie RLKS, ale ZIT:
− ma zapewnione środki na realizację z polityki Spójności (i nie jest prawdą,
że dlatego, że 5% należy przeznaczyć na rozwój miast, bo wymóg ten można
zrealizować np. także poprzez RLKS na obszarach miejskich),
− ma opracowane krajowe wytyczne,
− ma ogromne wsparcie przygotowawcze (do 3 mln zł - niektóre dzisiejsze LGD mają
mniej niż na realizację LSR),
− ma zapewnione regulacje w projekcie ustawy o zasadach realizacji programów
operacyjnych.
RLKS w innych krajach
1) W Czechach – kraju 3,5 razy mniejszym od Polski pod względem liczby ludności
planuje się przeznaczenie na RLKS 2 mld Euro; dziś na obszarach wiejskich Oś IV
LEADER jest realizowana kosztem 750 mln Euro, a w nowym okresie będzie
zdecydowanie mniej, o ile nie zostaną dodane środki z EFS i EFRR.
2) RLKS przygotowany jest w Anglii, Portugalii, Grecji, Austrii.
Oczekujemy:
1) Przeznaczenia min. 10% z EFRROW oraz min. 5% z EFRR, min. 10% z EFS i min.
5%
z EFMiR na zastosowanie RLKS w Polsce (kilkudziesięciu Posłów RP poparło
ten postulat w apelu poselskim do Pani Minister E. Bieńkowskiej).
8
2) Zastosowania RLKS na wszystkich obszarach wiejskich, małych i średnich miast oraz
obszarach zmarginalizowanych (rewitalizowanych) dużych miast.
3) Większych kompetencji w zakresie oceny projektów przez doświadczone LGD
i wyboru projektów współpracy przez LGD.
4) Utworzenia międzyresortowego zespołu ds. RLKS z udziałem samorządów
regionalnych, LGD, LGR i organizacji pozarządowych dla opracowania stosownych
wytycznych wdrożenia RLKS w Polsce.
5) Wprowadzenia jednego, prostego mechanizmu (procedur) wdrażania RLKS.
6) Możliwości swobodnego wyboru przez społeczność lokalną realizacji LSR ze środków
EFRR i EFS (dla pozostałych funduszy wg definicji obszarów wiejskich
i zależnych od rybactwa).
7) Większego udziału przedstawicieli LGD, LGR i społeczności lokalnych miast
w pracach dotyczących RLKS (w grupach roboczych RPO).
8) Szerokiej kampanii informacyjnej o RLKS i pracach związanych z zastosowaniem tego
mechanizmu w Polsce.
9