diagnostyczne badania radioizotopowe jako czynnik nara¯enia

Medycyna Pracy, 2001; 52; 2; 95—100
95
Maria Anna Staniszewska1
Tamara Kowalska2
DIAGNOSTYCZNE BADANIA RADIOIZOTOPOWE JAKO CZYNNIK
NARA¯ENIA POLSKIEJ POPULACJI NA PROMIENIOWANIE JONIZUJ¥CE
(RAPORT WSTÊPNY)
RADIOISOTOPIC DIAGNOSTIC EXAMINATIONS AS A FACTOR RESPONSIBLE FOR THE POLISH POPULATION
EXPOSURE TO IONIZING RADIATION
1
Z Zakładu Ochrony Radiologicznej
Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. J. Jankowski
2 Z Zakładu Medycyny Nuklearnej
Świętokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach
Kierownik Zakładu: dr n. przyr., lek. med. D. Kowalski
STRESZCZENIE Diagnostyczne badania radioizotopowe in vivo są dla populacji ogólnej drugim – po diagnostyce rentgenowskiej – sztucznym źródłem
promieniowania jonizującego wykorzystywanym do celów medycznych. Pierwszy przegląd badań radioizotopowych w Polce dotyczył 1981 r.
Stwierdzono wówczas, iż rocznie wykonanych zostało 80 000 tego rodzaju badań (co odpowiadało ok. 2 badaniom w przeliczeniu na 1000
mieszkańców), a najczęściej stosowanym radioizotopem był 131I, używany podczas bardzo licznych wtedy badań tarczycy.
Zgodnie z danymi z 1996 r. opublikowanymi przez Krajowego Specjalistę ds. Medycyny Nuklearnej „ W Polsce znajduje się (...) 36 zakładów
medycyny nuklearnej w sieci publicznej służby zdrowia oraz kilkanaście pracowni w sieci resortowej służby zdrowia. W naszym kraju wykonuje się
około 130 000 badań radioizotopowych rocznie.”
Jednak dla oszacowania rzeczywistego narażenia polskiej populacji, wynikającego z diagnostycznych badań radioizotopowych, konieczne jest
zgromadzenie szczegółowych danych o strukturze wieku pacjentów oraz o rodzajach i aktywnościach podawanych radiofarmaceutyków.
W niniejszej pracy przedstawiono wstępne wyniki ponownego przeglądu badań radioizotopowych w Polsce, jaki prowadzony jest przez Zakład
Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Dane dotyczące badań radioizotopowych zbierane były wg ustalonego schematu,
uwzględniającego: badany narząd (układ), rodzaj podanego radiofarmaceutyku, rodzaj i aktywność izotopu promieniotwórczego, którym
radiofarmaceutyk był znakowany, wiek i płeć badanego pacjenta. Do końca grudnia 2000 r. zebrano dane o badaniach radioizotopowych wykonanych
w 12 zakładów medycyny nuklearnej, w tym: z 7 pracowni w Warszawie, z 2 pracowni z Kielc oraz z pracowni w Gdańsku, Łodzi i Zgierzu. Łącznie
zarejestrowano dotychczas dane o blisko 40 000 badań radioizotopowych.
Wg przedstawionego wcześniej schematu zgromadzono szczegółowe dane o wszystkich badaniach wykonanych w 1998 r., a ponadto
zarejestrowano ogólne liczby badań wykonanych w wizytowanych pracowniach w 1999 r.; dane z 2000 r. są w trakcie uzupełniania. W rezultacie
stwierdzono, iż ok. 50% ogólnej liczby stanowią badania tarczycy i układu kostnego, co jest zgodne z danymi dotyczącymi krajów zaliczonych do I
poziomu opieki zdrowotnej. Jednak o ile przeciętna dawka efektywna w przeliczeniu na badanie w tych krajach wynosi ok. 4 mSv, to analogiczny
wskaźnik dla polskich pracowni – oszacowany na podstawie dotychczas zgromadzonych wyników wynosi ok. 9 mSv, z czego ponad 7 mSv stanowi
wkład od badań tarczycy jodem (131I).
Powyższy rezultat jest silną motywacją dla uzupełnienia zgromadzonych dotychczas danych i dokonania pełnej analizy badań radioizotopowych
pod kątem narażenia pacjentów, która dostarczyłaby merytorycznych argumentów dla działań optymalizujących ochronę radiologiczną w medycynie
nuklearnej w Polsce. Med. Pr. 2001; 52; 2; 95—100
Słowa kluczowe: medycyna nuklearna, badania radioizotopowe, pacjenci, dawki
ABSTRACT For the general population, in vivo radioisotopic radiological examinations are the second, after x-ray diagnostics, artificial source of
ionizing radiation used for medical purposes. The 1981 survey was the first review of the radioisotopic examinations in Poland and revealed that 80
000 examinations are performed annually (2 examinations per 1 000 population on average). It was also found that 131 I was the most common
isotope used during thyroid examinations very frequently performed at that time.
According to the 1996 data published by the National Consultant on Nuclear Medicine, ”In Poland there are 36 centers of nuclear medicine within
the network of public health care services. Every year about 130 000 radioisotopic examinations are performed.”
In order to estimate real exposure of the Polish population resulting from radioisotopic diagnostic examinations it is necessary to gather detailed
data on the age structure of patients, as well as on the type and activity of radiopharmaceutical be administered.
The paper presents the preliminary results of the follow-up study on radioisotopic examinations in Poland carried out by the Department of
Radiological Protection, Nofer Institute of Medicine, Łódź. The data have been collected according to the adopted schedule, taking account of the
organ (system) examined, the type of administered radiopharmaceutical, the kind and activity of radioactive isotopes used to mark
radiopharmaceutics, age and sex of examined patient.
By the end of December 2000 the data on radioisotopic examinations performed in 12 centers of nuclear medicine (Warsaw – 7; Kielce – 2;
Gdańsk, Łódź and Zgierz – one center in each city) had been collected. Thus far almost 40 000 radioisotopic examinations have been registered.
According to the above mentioned procedure it was possible to collect data on all examinations performed in 1998. In addition, general numbers of
examinations performed in the centers visited in 1999 were registered; the 2000 data are now being completed.
It was finally established that the thyroid and musculoskeletal examinations constitute about 50% of the total number of examinations, which is in
agreement with the data applying to the countries classified as those with the first level of health care. However, while an average effective dose per
examination in those countries accounts for about 4 mSv, in the Polish centers the analogues indicator, estimated on the basis of the results collected
thus far, is about 9 mSv, of this number, over 7 mSv is contributed by thyroid examinations with the use of iodine (131I).
The obtained result is a strong stimulus to supplement and complete the data already gathered and to carry out a thorough analysis of radioisotopic
examination in view of patients’ exposure. Such an analysis would provide the subject matter arguments for the optimization of radiological
protection in nuclear medicine in Poland. Med Pr 2001; 52; 2; 95—100
Key words: nuclear medicine, radioisotopic examinations, patients, doses
96
M.A. Staniszewska, T. Kowalska
Nr 2
WSTÊP
Medycyna nuklearna obejmuje wszystkie metody diagnostyczne i terapeutyczne, polegające na zastosowaniu związków chemicznych znakowanych izotopami promieniotwórczymi, które podawane są pacjentowi do organizmu (tj. poprzez podanie dożylne — do układu krążenia, poprzez podanie doustne — do układu pokarmowego, poprzez podanie
wziewne — do układu oddechowego). Medycyna nuklearna
nie obejmuje brachyterapii — metody stosowanej w terapii
onkologicznej — polegającej na umieszczeniu w jamach ciała pacjenta związków promieniotwórczych zamkniętych
w odpowiednich kapsułkach.
Związek chemiczny znakowany izotopem promieniotwórczym — zwany radiofarmaceutykiem — wykazuje powinowactwo do określonych struktur lub substancji znajdujących się w organizmie pacjenta, dzięki czemu możliwe jest
wprowadzenie izotopu promieniotwórczego do tych ośrodków. Umieszczenie detektora promieniowania jonizującego
nad obszarem ciała pacjenta, do którego wprowadzony został izotop promieniotwórczy, pozwala na wizualizację fizjologicznych struktur, do których wprowadzony został radiofarmaceutyk.
W odróżnieniu od obrazowania za pomocą promieniowania X (łącznie z tomografią komputerową), które polega
na sporządzeniu negatywowej mapy gęstości badanego
obiektu, a tym samym umożliwia wizualizację jego kształtu
i fizycznej struktury — wprowadzenie do określonej struktury fizjologicznej organizmu (narządu, tkanki lub substancji)
radiofarmaceutyku wykazującego pokrewieństwo chemiczne lub związanego z nią poprzez procesy metaboliczne, pozwala na wybiórczą wizualizację tej struktury (bez uwidocznienia innych struktur), a ponadto — na prześledzenie dynamiki jej funkcjonowania poprzez analizę zmian aktywności
zgromadzonego tam izotopu promieniotwórczego w funkcji
czasu, dzięki czemu można ocenić parametry czynnościowe
badanej struktury fizjologicznej.
Obecnie najczęściej stosowanym w medycynie nuklearnej izotopem jest technet (99mTc), przy użyciu którego wykonywanych jest ok. 80% badań radioizotopowych na świecie
(1). Podstawową zaletą technetu jest wyłączna emisja kwantów γ (jako jedynie użytecznych dla tworzenia obrazu)
o energii 140 keV, oraz relatywnie krótki półokres fizycznego rozpadu — 6 godzin.
Podstawowym elementem detekcyjnym urządzeń diagnostycznych stosowanych w medycynie nuklearnej jest kryształ
scyntylacyjny, który reaguje wyłącznie na kwanty γ; dlatego
też używanie radioizotopów emitujących — poza kwantami
γ - także inne cząstki (najczęściej β) musi być umotywowane
wymogami metodologicznymi, gdyż w przeciwnym przypadku powoduje jedynie zbędne zwiększenie dawek pochłoniętych w narządach pacjenta.
Diagnostyczne badania radioizotopowe in vivo są dla populacji ogólnej drugim — po diagnostyce rentgenowskiej —
sztucznym źródłem promieniowania jonizującego, wykorzy-
stywanym do celów medycznych. Pierwszy przegląd badań
radioizotopowych w Polsce dotyczył 1981 r. Stwierdzono
wówczas, iż rocznie wykonanych zostało 80 000 tego rodzaju badań (co odpowiadało ok. 2 badaniom w przeliczeniu na
1000 mieszkańców), a najczęściej stosowanym radioizotopem był 131I, używany podczas bardzo licznych wtedy badań
tarczycy (2). W ciągu 20 lat, jakie minęły od czasu tamtego
przeglądu, zebrane wówczas dane zdążyły się kompletnie
zdezaktualizować: zmieniły się rodzaje radiofarmaceutyków,
powstały nowe generacje urządzeń detekcyjnych oraz nowocześniejsze systemy rejestracji i analizy obrazu. Następstwem tych zmian jest nieadekwatność ówczesnej oceny narażenia pacjentów do obecnej sytuacji.
Zgodnie z danymi z 1996 r. opublikowanymi przez Krajowego Specjalistę ds. Medycyny Nuklearnej w „Raporcie
o stanie, potrzebach i postulowanych kierunkach rozwoju
medycyny nuklearnej” (3): „ W Polsce znajduje się (...) 36 zakładów medycyny nuklearnej w sieci publicznej służby zdrowia oraz kilkanaście pracowni w sieci resortowej służby
zdrowia. Tylko 21 zakładów wyposażonych jest w co najmniej dwa urządzenia scyntygraficzne (...) W naszym kraju
wykonuje się około 130 000 badań radioizotopowych rocznie. W cytowanym raporcie podane są jedynie ogólne liczby
poszczególnych grup badań (68 000 — tarczyca, 17 000 —
układ kostny, 13 000 — nerki, 7000 — wątroba, 7000 — serce). Bardziej szczegółowych danych nikt w Polsce aktualnie
nie posiada. Działające od 1999 r. kasy chorych dysponują
jedynie informacją o ogólnej liczbie badań zakontraktowanych, co nie odpowiada nawet liczbie badań istotnie wykonywanych.
Oznacza to, iż oszacowanie rzeczywistego narażenia polskiej populacji, wynikającego z diagnostycznych badań radioizotopowych nie jest możliwe bez zgromadzenia szczegółowych danych o strukturze wieku pacjentów oraz o rodzajach i aktywnościach podawanych radiofarmaceutyków.
W niniejszej pracy przedstawiono wstępne wyniki ponownego przeglądu badań radioizotopowych w Polsce, jaki prowadzony jest przez Zakład Ochrony Radiologicznej Instytutu
Medycyny Pracy w Łodzi, w celu rozpoznania poziomu narażenia polskiej populacji, spowodowanego zastosowaniem
promieniowania jonizującego do celów medycznych.
MATERIA£ I METODY
Dane dotyczące badań radioizotopowych zbierane były wg
ustalonego schematu. Rejestrowane były wszystkie badania
wykonane w 1998 r. w danej pracowni medycyny nuklearnej,
z uwzględnieniem:
- określenia badanego narządu (układu),
- rodzaju podanego radiofarmaceutyku,
- rodzaju i aktywności izotopu promieniotwórczego, którym radiofarmaceutyk był znakowany,
- wieku i płci badanego pacjenta.
Nr 2
Diagnostyczne badania radioizotopowe
Tabela I. Liczba badań radioizotopowych in vivo wykonanych
w wizytowanych pracowniach w latach 1998—2000
Table I. The number of in vivo radioisotopic examinations
performed in nuclear medicine centres visited in 1998—2000
Pracownia
Laboratory
Liczba badań wykonanych w roku
The number of examinations performed
1998
1999
2000
Gdańsk
7074
4705
5421
Kielce-1
1701
1471
1366*
Kielce-2
905
1790
1621
Łódź
8189
5658
#
Zgierz
1379
1821
#
Warszawa-1
3087
2700
2778
Warszawa-2
4365
4288
5756
Warszawa-3
1651
1223
#
Warszawa-4
1852
1667
#
Warszawa-5
1981
1990
#
Warszawa-6
3199
1578
#
Warszawa-7
3007
1400
#
Suma 12 pracowni
Total number
(12 laboratories)
38390
30291
#
* - awaria aparatury
failure of apparatus
# - dane w trakcie uzupełniania (trwa podliczanie badań w pracowniach)
data under the process of completion (the number of examinations is
being calculated)
Dla potrzeb archiwizacji danych poszczególne rodzaje
badań zakodowano: wyodrębniono 36 kodów szczegółowych oraz grupę pozostałych (innych), nie zaliczonych do
żadnego z kodów szczegółowych.
Ponadto odnotowywane były ogólne liczby badań wykonanych w danej pracowni w 1999 r. oraz uzupełniane są aktualnie ogólne liczby badań wykonanych w 2000 r.
Zgromadzone dane były następnie archiwizowane i przetwarzane przy użyciu specjalnie do tego celu napisanych programów komputerowych (w języku Turbo Pascal): BAZAMN, SUMPLMN, HISTAN i SUMHIS.
Do archiwizacji służył program BAZAMN; dane dotyczące poszczególnych badań rejestrowane były w postaci odrębnych rekordów, w polach których rejestrowane były ww. informacje szczegółowe. Dalsze przetwarzanie danych prowadzone było sukcesywnie przy użyciu programów:
- SUMPLMN — łączenie danych z kolejnych pracowni wg
kodów,
- HISTAN — selekcjonowanie rekordów wg rodzaju badania i wieku pacjenta,
- SUMHIS — utworzenie sumarycznego rozkładu wieku
pacjentów w całym zbiorze danych.
Z uwagi na brak ujednoliconego systemu ewidencjonowania danych w zakładach medycyny nuklearnej konieczne
97
było wypisywanie niezbędnych informacji bezpośrednio
z ksiąg rejestracji pacjentów lub jeśli dane z tego źródła nie
były dostatecznie szczegółowe, dane wynotowywano bezpośrednio z kart poszczególnych pacjentów.
WYNIKI
Do końca grudnia 2000 r. zebrano dane o badaniach radioizotopowych, wykonanych w 12 zakładach medycyny nuklearnej, w tym: z 7 pracowni w Warszawie, z 2 pracowni
z Kielc oraz z pracowni w Gdańsku, Łodzi i Zgierzu. Łącznie zarejestrowano dotychczas dane o blisko 40 000 badań
radioizotopowych.
Według przedstawionego wcześniej schematu zgromadzono szczegółowe dane o wszystkich badaniach, wykonanych w 1998 r., a ponadto zarejestrowano ogólne liczby badań wykonanych w wizytowanych pracowniach w 1999 r.;
dane z roku 2000 są w trakcie uzupełniania.
Wyniki uzyskane w rezultacie analizy zebranych danych
przedstawiono w tabelach I i II.
Zgromadzone dane umożliwiają również określenie
struktury wieku i płci pacjentów badanych w wizytowanych
pracowniach; dla ogółu zarejestrowanych danych wyniki
przedstawiono w tabeli III.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Wynikiem dotychczasowej realizacji tematu jest zgromadzenie szczegółowych danych z 12 pracowni medycyny nuklearnej. Analiza tych danych pozwala zauważyć znaczne zróżnicowanie zarówno liczby, jak i struktury badań wykonywanych w poszczególnych pracowniach. Spostrzeżenie to potwierdza opinia Krajowego Specjalisty ds. Medycyny Nuklearnej zawarta w raporcie (3): „Poziom poszczególnych placówek medycyny nuklearnej w Polsce jest bardzo zróżnicowany. Ze względu na wyposażenie i środki finansowe, tylko
kilka zakładów wykonuje badania radioizotopowe na poziomie europejskim”.
Dlatego też wyciąganie wniosków natury ogólnej na podstawie danych z 1/3 pracowni (12 spośród 36) nie wydaje się
uzasadnione. Tym niemniej, uwzględniając fakt, iż 6 spośród
12 wizytowanych były to duże, szerokoprofilowe zakłady,
można zwrócić uwagę na trendy widoczne w zebranych dotychczas wynikach.
Dane przedstawione w tabeli I ilustrują wpływ zmian administracyjnych w strukturze służby zdrowia: w większości
pracowni w 1999 r. zmniejszyła się znacząco liczba wykonywanych badań w porównaniu z rokiem 1998 r.; o ok. 20%
zmalała także sumaryczna liczba badań z 12 pracowni. Jedynie w 2 spośród 12 pracowni zaobserwowano zwiększenie
liczby badań.
Trzy czwarte badanych pacjentów stanowiły osoby w wieku od 40 do 70 lat. Ponad 80% badań radioizotopowych wykonuje się obecnie przy użyciu radiofarmaceutyków znakowanych technetem (99mTc), co w oczywisty sposób wpływa
na zmniejszenie dawek otrzymywanych przez pacjentów,
98
M.A. Staniszewska, T. Kowalska
Nr 2
Tabela II. Diagnostyczne badania radioizotopowe w 1998 roku wg rodzajów (dane dotyczą 12 wizytowanych pracowni)
Table II. Type of radioisotopic diagnostic examinations in 1998 (data collected in 12 nuclear medicine centres)
Rodzaj badania
Investigation
Scyntygrafia kośćca
Bone imaging
Radiofarmaceutyk
Radiopharmeceutic
MDP
Pyrofosforan
Pryophosphate
HEDP
IgG
Izotop
Radionuclide
Przeciętna aktywność
Average activity
Liczba badań
No. of exams
% ogólnej liczby badań
% of total number of
exams
99mTc
15–20 mCi
„
„
„
8754
1
831
171
22,80
~0
2,16
0,45
8 mCi
„
688
85
1,79
0,22
10 mCi
„
3724
214
9,70
0,56
5—6 mCi
„
243
211
0,63
0,55
5 mCi
„
2062
0
5,37
0
„
„
„
Statyczna scyntygrafia nerek
Static renal imaging
DMSA
TSUN
99mTc
Dynamiczna scyntygrafia nerek:kłębuszkowa, kanalikowa
Dynamic renal imaging
DTPA
EC
99mTc
Statyczna scyntygrafia wątroby
Static scintigraphy of liver
Koloid
Colloid
PTP
Dynamiczna scyntygrafia wątroby
i dróg żółciowych
Dynamic scintigraphy of liver
and bile ducts
„
„
99mTc
„
HEPIDA
MBF
99mTc
Perfuzyjna scyntygrafia płuc
Scintigraphy of lungs
MAA
SFEROTEC
PULMOCIS
99mTc
„
„
7—8 mCi
„
„
2080
294
40
5,42
0,47
0,10
Spoczynkowo-wysiłkowa
scyntygrafia serca
Rest - exercise heart imaging
MIBI
99mTc
20 mCi
3843
10,01
TcO4-
99mTc
20 mCi
418
1,09
Jony talu
Thallium ion
201Tl
1 mCi
155
0,40
20—25 mCi
„
„
„
127
14
632
123
0,33
0,04
1,65
0,32
27ěCi
15 mCi
3 mCi
4810
10
6861
1253
0,03
17,87
2 mCi
1 mCi
1397
53
3,64
0,14
Serce – bramka
Heart – gate
Statyczna scyntygrafia serca
Static scintigraphy of heart
„
ECD
MIBI
HMPAO
DTPA
99mTc
Scyntygrafia mózgu
Brain scintigraphy
Scyntygrafiatarczycy
Thyroid scintigraphy
NaJ
MIBI
TcO4-
131I
99mTc
Scyntygrafia całego ciała
Whole body scintigraphy
NaJ
MIBG
131I
Scyntygrafia przewodu
pokarmowego
Gastro - intestinal imaging
DTPA
TcO4-
99m Tc
„
20 mCi
8 mCi
13
0
0,03
0
DTPA
99mTc
3 mCi
0
0
Solco Nanocol
99mTc
5 mCi
0
0
MIBI
99mTc
15 mCi
87
0,23
Scintadren
Jodocholesterol
75Se
131I
1 mCi
1
0
~0
0
Scyntygrafia sutków
(mammoscyntygrafia)
Mammoscintigraphy
MIBI
99mTc
20 mCi
11
0,03
Scyntygrafia kanalików łzowych
Scintigraphy of lacrimal dranaige
TcO4-
99mTc
10 mCi
11
0,03
426
1,11
Flebografia kończyn dolnych
Venography of lower extremities
Limfografia kończyn
Lymphography of extremities
Scyntygrafia przytarczyc
Scintigraphy of parathyroid glands
Scyntygrafia nadnerczy
Adrenal imaging
Inne badania
(poza wymienionymi wyżej)
Other exams
„
„
„
„
„
Nr 2
Diagnostyczne badania radioizotopowe
a także redukuje narażenie osób z ich otoczenia (krótki półokres rozpadu technetu). W zestawieniu z danymi sprzed 20
lat (2) daje się zauważyć radykalne zmniejszenie liczby badań tarczycy przy użyciu 131I (z ok. 50% do niespełna 15%),
co zapewne oznacza ograniczenie tego rodzaju procedur do
przypadków klinicznie niezbędnych.
W obecnej strukturze badań dominują badania kośćca
(25%) i tarczycy (30%); w porównaniu z wynikami sprzed 20
lat (2) radykalnie zmalała częstość badań wątroby, a wśród
badań nerek dominują obecnie procedury dynamiczne. Zaobserwowane zmiany są zapewne rezultatem rozwoju techniki ultrasonograficznej, co z punktu widzenia ochrony radiologicznej jest o tyle korzystne, iż ogranicza narażenie populacji na promieniowanie jonizujące.
Przedstawione wyżej omówienie zaistniałych zmian
i obecnych tendencji w badaniach radioizotopowych wykonywanych w polskich pracowniach warto także rozszerzyć
o pewne porównania z danymi dotyczącymi medycyny nuklearnej w innych krajach; dane takie zostały opublikowane
w najnowszej edycji Raportu Komitetu Naukowego ONZ
Tabela III. Struktura wieku i płci pacjentów badanych
w 1998 roku (dane dotyczą 12 wizytowanych pracowniach
medycyny nuklearnej)
Table III. Age and sex of patients examined in 1998 (data
collected in 12 nuclear medicine centres)
Grupa wieku
Age group
% ogólnej liczby pacjentów
% of total number of patients
kobiety
mężczyźni
ogółem
females
males
total
<1
~0
~0
~0
1–4
0,37
0,48
0,86
5–9
0,63
0,55
1,18
10–4
0,92
0,69
1,62
15–19
1,16
1,08
2,24
20–24
1,20
1,06
2,26
25–29
1,73
0,99
2,72
30–34
2,54
1,27
3,82
35–39
3,79
1,69
5,48
40–44
6,84
3,47
10,31
45–49
8,38
4,20
12,59
50–54
9,05
4,27
13,32
55–59
6,45
3,39
9,84
60–64
6,03
3,35
9,38
65–69
7,17
4,67
11,83
70–74
4,05
2,90
6,95
75–79
2,43
1,80
4,23
>80
0,82
0,57
1,39
Ogółem
Total
63,56
36,44
100
99
Tabela IV. Liczba badań radioizotopowych poszczególnych
rodzajów w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach
1991—1996 w zależności od poziomu opieki zdrowotnej (1)
Table IV. The number of different groups of examinations
per 1000 population in 1991—1996, depending on the health care level (1)
Grupa badań
Group fo exams
Przeciętnie na
świecie
World average
Kraje zaliczone do
Countries classified as
I poziomu opieki II poziomu opieki
zdrowotnej
zdrowotnej
1st level of health 2nd level of health
care
care
Kości
Bones
Serce
Heart
Płuca
Lungs
Tarczyca
Thyroid
Nerki
Kidneys
Wątroba
Liver
Mózg
Brain
Ogółem
Total
4,5
0,24
1,3
2,7
0,17
0,8
2,1
0,03
0,59
5,0
0,30
1,56
0,9
0,16
0,32
2,1
0,09
0,59
1,3
0,05
0,37
19
1,1
5,6
(1). Informacje zaczerpnięte z ww. Raportu przedstawiono
w tabelach IV i V.
Dane zamieszczone w tabeli IV ilustrują typowe obecnie
proporcje w strukturze wykonywanych badań; wynika
z nich, iż ok. 50% ogólnej liczby stanowią badania tarczycy
i układu kostnego. Jest to zgodne z rezultatem oceny dokoTabela V. Wskaźniki narażenia populacji spowodowanego
badaniami radioizotopowymi w różnych krajach
zaliczonych do I poziomu opieki zdrowotnej (1)
Table V. Indicators of the population exposure due to
radioisotopic examinations in different countries classified
as the 1st level of health care (1)
Kraj
Country
Finlandia
Finland
Niemcy
Germany
Holandia
Holland
Federacja Rosyjska
Russia
Wielka Brytania
United Kingdom
USA
Dawka efektywna mSv
Effective dose mSv
w przeliczeniu na
badanie
per exam
w przeliczeniu na
mieszkańca
per inhabitant
4
0,04
3
0,1
4,2
0,067
5,4
0,075
4,2
0,036
4,4
0,14
100
M.A. Staniszewska, T. Kowalska
Nr 2
Tabela VI. Wstępne wyniki oszacowania przeciętnej wartości dawki efektywnej
Table VI. Preliminary estimation of avarage effective doses
Rodzaj badania
Investigation
Scyntygrafia kośćca (MDP + 99mTc)
Bone imaging
Dynamiczna scyntygrafia nerek
(DTPA + 99mTc)
Dynamic renal imaging
Spoczynkowo-wysiłkowa scyntygrafia serca
(MIBI + 99mTc)
Rest - exercise heart imaging
Scyntygrafia tarczycy (NaJ + 131I)
Thyroid scintigraphy
Scyntygrafia tarczycy (TcO4 + 99mTc)
Thyroid scintigraphy
Dynamiczna scyntygrafia wątroby i dróg
żółciowych (HEPIDA + 99mTc)
Dynamic scintigraphy of liver and bile ducts
Perfuzyjna scyntygrafia płuc
(MAA + 99mTc)
Lung perfusion imaging
% ogólnej liczby
zarejestrowanych badań
% of total number
of registered exams
Dawka efektywna
w przeliczeniu na jednostkę Oszacowana dawka
Przeciętna aktywność
aktywności podawanej
efektywna mSv
podawana MBq
mSv/MBq (4,5)
Estimated effective
Average activity MBq
Effective dose per administered
dose mSv
activity mSv/MBq (4,5)
22,8
540
5,7 • 10-3
3
9,7
370
4,9 • 10-3
1,8
10,01
540
9 • 10-3
4,9
12,5
4
1,5 • 10+1
60
17,9
110
1,4 • 10-2
1,5
5,4
190
1,7 • 10-2
3,2
5,4
300
1,1 • 10-2
3,3
nanej w niniejszej pracy, co potwierdzają dane przedstawione w tabeli II.
Z danych w tabeli V wynika, iż przeciętna dawka efektywna w przeliczeniu na badanie wynosi ok. 4 mSv w krajach zaliczonych do I poziomu opieki zdrowotnej. W oparciu
o zgromadzone dotychczas wyniki własne można próbować
oceny analogicznego wskaźnika dla polskich pracowni. Niezbędne do tego celu dane o dawce efektywnej w przeliczeniu
na jednostkę aktywności podanej zaczerpnięto z Publ. 53
ICRP (4) wraz z jej nowelizacją (5). Dane, na podstawie których dokonano powyższej oceny, przedstawiono w tabeli VI.
(W obliczeniach uwzględniono badania najczęściej wykonywane, które łącznie składają się na ponad 80% ogólnej liczby zarejestrowanych badań radioizotopowych).
Zakładając, iż struktura badań skonstruowana na podstawie danych z 12 pracowni jest w przybliżeniu reprezentatywna dla ogółu badań radioizotopowych w Polsce stwierdzono,
iż oszacowana wartość dawki efektywnej wynosi ok. 9 mSv,
z czego ponad 7 mSv stanowi wkład od badań tarczycy jodem (131I), pomimo iż stanowią one jedynie 12,5% liczby badań uwzględnionych w niniejszej ocenie.
Powyższy rezultat jest silną motywacją dla uzupełnienia
zgromadzonych dotychczas danych i dokonania pełnej analizy badań radioizotopowych pod kątem narażenia pacjentów,
która dostarczyłaby merytorycznych argumentów dla działań
optymalizujących ochronę radiologiczną w medycynie nuklearnej w Polsce.
Powyższy rezultat jest silną motywacją dla uzupełnienia
zgromadzonych dotychczas danych i dokonania pełnej analizy badań radioizotopowych pod kątem narażenia pacjentów,
która dostarczyłaby merytorycznych argumentów dla działań
optymalizujących ochronę radiologiczną w medycynie nuklearnej w Polsce.
PIŚMIENNICTWO
1. UNSCEAR 2000 Report to the General Assembly with Scientific Annexes. New York, United Nations, 2000.
2. Staniszewska M.A.: Radiation risk to patients form nuclear medicine in
Poland (1981). Eur. J Nuclear Med. 1987, 13, 307—310.
3. Królicki L.: Raport o stanie, potrzebach i postulowanych kierunkach rozwoju medycyny nuklearnej. Probl. Med. Nukl. 1997, 11, 22, 101—111.
4. ICRP Publication 53: Radiation Dose to Patients from Radiopharmaceuticals. Ann. 1987, 18, 1—4.
5. ICRP Publication 80: Radiation Dose to Patients from Radiopharmaceuticals. Addendum to ICRP 53. Ann. ICRP 1988, 28, 3.
Adres I autorki: Św. Teresy 8, 90-950 Łódź
Nadesłano: 23.03.2001
Zatwierdzono: 15.04.2001