streszczenie pracy - Uniwersytet Zielonogórski

Ciebiera O. 2014. KLESZCZE (ACARI: IXODIDA) NA PTAKACH (AVES)
MIGRUJĄCYCH PRZEZ POLSKIE WYBRZEŻE BAŁTYKU. Rozprawa
doktorska, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra
Streszczenie
Rozprawa doktorska podejmuje tematykę forezy kleszczy (Acari: Ixodida) na ptakach
(Aves) migrujących przez polskie wybrzeże Bałtyku. Sezonowe migracje ptaków pomiędzy
lęgowiskami i zimowiskami znajdującymi się często na różnych kontynentach, stwarzają
możliwość rozprzestrzeniania kleszczy oraz patogenów chorobotwórczych groźnych
dla człowieka. Celem rozprawy była analiza zjawiska przenoszenia kleszczy przez ptaki
migrujące wzdłuż polskiego wybrzeża podczas migracji wiosennej i jesiennej. W pracy
zanalizowano problematykę transferu groźnych dla człowieka patogenów chorobotwórczych,
których kleszcze mogą być wektorami i rezerwuarami.
Zbiór kleszczy z ptaków wędrownych odbywał się w punkcie obrączkowania ptaków,
w miejscowości Wicie na wybrzeżu środkowym Polski w latach 2011-2012 podczas migracji
wiosennej i jesiennej. Badania laboratoryjne polegały na oznaczeniu przynależności
gatunkowej zebranych kleszczy. W drugiej części badań w celu analizy epidemiologicznej
kleszczy wykorzystano techniki biologii molekularnej – polimerazową reakcję łańcuchową
(PCR), a produkty amplifikacji poddawano analizie sekwencyjnej.
Łącznie przebadano 2657 osobników z 45 gatunków ptaków należących
do następujących rodzin: Scolopacidae, Strigidae, Alcedinidae, Picidae, Hirundinidae,
Motacillidae, Bombycillidae, Troglodytidae, Prunellidae, Turdidae, Sylviidae, Reguliidae,
Paridae, Aegithalidae, Sittidae, Certhiidae, Fringillidae, Emberizidae. Dodatkowo niektóre
ptaki przeglądano więcej niż jeden raz, a liczba powtórnych odłowień ptaków wynosiła 230.
Najczęściej występującym gatunkiem był rudzik (Erithacus rubecula) (63,3%), śpiewak
(Turdus philomelos) (5,13%), mysikrólik (Regulus regulus) (4,5%). Udział pozostałych
gatunków wahał się w granicach 4,23% - 0,03%. Ptaki podzielono na grupy ekologiczne
względem siedliska jakie zajmują, odległości na jaką lecą na zimowiska oraz pory doby w
której migrują (dzień, noc, dzień i noc). W wyniku badań zebrano łącznie 3397 osobników
kleszczy należących do sześciu gatunków: Ixodes ricinus (1775 larw, 1531 nimf,
oraz 1 samiec); Ixodes frontalis: (22 larwy, 20 nimf); Ixodes arboricola (35 larw); Ixodes
caledonicus (4 larwy); Dermacentor reticulatus (1 larwa); Haemaphysalis punctata (1 nimfa).
Sześć larw i jedną nimfę oznaczono tylko do rodzaju Ixodes. Zebrane kleszcze zawsze były
zlokalizowane na głowie ptaków, w różnych jej częściach: w kącikach dziobu (75,77%),
okolicach oczu (14,22%), na podbródku (4,33%), w okolicach uszu (4,18%), na karku
(1,03%) i w dziobie (0,47%). Ogólna ekstensywność inwazji kleszczy na wszystkich
zbadanych, ptakach we wszystkich sezonach badawczych, wyniosła 40,63%. Na wiosnę,
w latach 2011 i 2012, wyniosła 41,08%, a jesienią 2011 i 2012 r. - 39,89%. Najwyższą
ekstensywność inwazji kleszczy stwierdzono na kosie (T. merula) 69,83%, śpiewaku
(T. philomelos) 52,70%, rudziku (E. rubecula) 46,88%, ziębie (F. coelebs) 44,12%.
Najwyższą ekstensywnością inwazji charakteryzowały się ptaki żerujące na ziemi,
średniodystansowe, oraz migrujące nocą. Najwięcej kleszczy zaobserwowano
na pokrzywnicy (P. modularis), ziębie (F. coelebs) i kosie (T. merula). Średnia intensywność
inwazji dla kosa (T. merula) wynosiła 6,3 kleszczy na jednym ptaku, dla pokrzywnicy
(P. modularis) 6,2 kleszczy na jednym ptaku, a dla zięby (F. coelebs) 4,8 kleszczy na jednym
ptaku. Dla większości ptaków nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w występowaniu
kleszczy na ptakach, ze względu na płeć żywiciela. Taką zależność zaobserwowano dla kosa
(T. merula), szczególnie podczas migracji jesiennej, którego samce posiadały istotnie więcej
pasożytów od samic. Średnie tempo nabywania kleszczy wynosiło 1,0 (SD = 2,45) kleszcza
na dobę, przy czym wahało się od 0,0 do 26,1 kleszcza na dobę i było najwyższe w grupie
migrantów nocnych.
Przebadano 330 kleszczy zebranych z ptaków migrujących w kierunku zakażenia
patogenami chorobotwórczymi zagrażającymi zdrowiu ludzi i zwierząt. W 15,45% badanych
prób wykryto obecność bakterii z rodzaju Borrelia, w 0,61% Anaplasma phagocytophilum,
w 9,09% Rickettsia sp. a Babesia sp. ‘venatorum’ w 1,52% badanych kleszczy.
Przeprowadzone badania potwierdzają znaczącą rolę ptaków wędrownych
w przenoszeniu kleszczy oraz wskazują na istotny problem zagrożenia epidemiologicznego
odkleszczowymi patogenami chorobotwórczymi w Polsce.