Program selekcji genomowej po trzech latach

Transkrypt

ISSN 1508-1192
Nr 49/2/2011
Czy markery DNA mogą pomóc w hodowli
zachowawczej pszczół rodzimych?
str. 9
APIFOOD kontra cukier?
str. 21
Program selekcji genomowej po trzech latach
realizacji
str. 28
Nasza obecność w Uzbekistanie
str. 32
• nasienie najlepszych buhajów
ras mlecznych i mięsnych
• nasienie knurów o najwyższych
parametrach hodowlanych
• unasienione matki pszczele
www.shiuz.pl
Oferujemy:
Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o.o. w Bydgoszczy
ul. Zamczysko 9a, 85-868 Bydgoszcz
tel./fax 52 328 03 01, 328 03 09, fax 52 328 03 17
e-mail: [email protected], www.shiuz.pl
INFORMATOR Nr 49/2/2011
Spis treści
4
Rodzima rasa pszczół
objęta programem
ochrony zasobów genetycznych
Łucja Skonieczna
9
Czy markery DNA
mogą pomóc w hodowli
zachowawczej pszczół
rodzimych?
Andrzej Oleksa
14 Charakterystyka ma-
teriału hodowlanego znajdującego się
w Pasiece Hodowlanej SHiUZ Sp. z o.o
w Bydgoszczy
Grzegorz Szewczyk
17 Prace w pasiece wiosną
i latem
Grzegorz Szewczyk
21 APIFOOD kontra cukier?
Łucja Skonieczna
23 Choroby pszczół
Grzegorz Szewczyk
26 Oferta buhajów
28 Program selekcji geno-
mowej po trzech latach
realizacji
Stanisław Kamiński
31 Warsztaty Interbull
w Kanadzie
Tomasz Suchocki
32 Nasza obecność w Uzbekistanie
Joanna Studzińska
33 Genetyczna bezrożność
bydła – ważna cecha
w codziennej pracy hodowcy
Joachim Kasza
Szanowni czytelnicy,
drodzy rolnicy,
hodowcy i producenci
P
ortal biznes.onet.pl informuje, że w Polsce co sekundę ubywa 105 pszczół.
To obrazuje poważny problem,
który dotyczy nie tylko pszczelarzy, ale nas wszystkich, gdyż
pszczoły zapylają prawie jedną
trzecią roślin uprawnych i dzięki
nim otrzymujemy niemal 90%
owoców. Niestety przyczyny
wymierania tych owadów są
bliżej nieznane.
W tym numerze „Informatora” aż sześć artykułów poświęciliśmy pszczołom. Jednym
z ciekawszych jest tekst autorstwa Pani Łucji Skoniecznej
pt. Rodzima rasa pszczół objęta programem ochrony zasobów genetycznych, przybliżający zagadnienie prowadzenia
Programu Ochrony Zasobów
Genetycznych Zwierząt Gospodarskich, a artykuł Czy markery DNA mogą pomóc w hodowli
zachowawczej pszczół rodzimych? Pana Andrzeja Oleksa
pokazuje, jak poprzez zastosowanie badań markerów DNA
można istotnie zwiększyć efektywność prowadzenia prac ho-
dowlanych.
Pan
Grzegorz
Szewczyk
przedstawia krótką charakterystykę najczęściej spotykanych chorób w artykule Choroby pszczół oraz w skrócie
omawia jak je zwalczać, a jego
tekst Prace w pasiece wiosną
i latem może pomóc właściwie
przygotować się do prac wiosenno-letnich, a od ich sprawnego przeprowadzenia zależy
efektywność każdej pasieki
Z artykułu Program selekcji
genomowej po trzech latach
realizacji Pana Stanisława Kamińskiego mogą się Państwo
dowiedzieć, co do tej pory osiągnęliśmy i jakie są dalsze perspektywy działań konsorcjum
MASinBULL, którego SHiUZ Sp.
z o.o. z siedzibą w Bydgoszczy
była inicjatorem.
Jeszcze raz gorąco zachęcamy do lektury wszystkich artykułów.
dr inż. Monika SKARWECKA
Dyrektor ds. organizacji hodowli
i rozrodu zwierząt
SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy
Wydawca: Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o.o. w Bydgoszczy
ul. Zamczysko 9a 85-868 Bydgoszcz, tel. 52 328 03 01, fax 328 03 17
Redakcja: SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy Oddział w Olecku, Al. Zwycięstwa 10
19-400 Olecko, tel./fax 87 523 00 06
Komitet redakcyjny: Monika Skarwecka, Marcin Marciniak
Skład i łamanie: Marcin Marciniak
Fotografia na okładce: Monika Skarwecka
Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk części lub całości tylko za pisemną
zgodą wydawcy.
Nakład: 14 720 egzemplarzy ISSN 1508–1192
3
Rodzima rasa
pszczół objęta
programem
ochrony
zasobów
genetycznych
W Polsce pod patronatem Instytutu Zootechniki –
Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie od
wielu lat prowadzony jest Program Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich, którego
celem jest ochrona rodzimych gatunków zwierząt.
Wśród pszczół ochroną zasobów genetycznych objęte są cztery linie rasy środkowoeuropejskiej: Asta,
Augustowska, Północna i Kampinoska, co jest realizowane poprzez utrzymywanie rejonów hodowli
zachowawczej. Regulacje w prowadzeniu pasiek na
tych obszarach chronionych mają na celu zachowanie zasobów genetycznych bezcennych linii występującej na naszych terenach pszczoły miodnej.
mgr inż. Łucja SKONIECZNA
P
szczoły
środkowoeuro
pejskie (podgatunek pszczo
ły miodnej Apis mellifera
mellifera) pochodzą z północnej Afryki, skąd przywędrowa-
4
ły ok. 10 tys. lat temu. Naturalnym terenem występowania
tej rasy jest Europa Zachodnia,
Środkowa i Północna. Od południa ograniczają go Pireneje,
Alpy, Sudety i Karpaty, a na
wschód rozciąga się po Ural,
przez Białoruś, północną Ukrainę i środkową Rosję.
Pszczoły te podlegały jedynie
selekcji naturalnej i przystosowały się do trudnych warunków klimatyczno‑pożytkowych
naszego kraju. Cechy charakterystyczne tej rasy to:
• bardzo dobra zimotrwałość
rodzin,
• ostrożne czerwienie matek
przy nawrotach zimna wiosną,
• dynamiczny rozwój rodzin
wiosną po ustabilizowaniu
się warunków pogodowych.
W trakcie ewolucji powstało szereg populacji lokalnych
o cechach pszczoły środkowoeuropejskiej, nieznacznie różniących się od siebie. Cechami wspólnymi dla lokalnych
populacji, które stały się podstawą do wyłonienia linii tej
rasy i które obecnie występują
w Polsce są:
• ciemna barwa ciała,
• stosunkowo duża wielkość
pszczół,
• długie i rzadkie włoski na
pancerzu chitynowym, dzięki czemu pszczoły sprawiają wrażenie, że są jeszcze
ciemniejsze.
Poza tym cechą wspólną jest
duża ruchliwość pszczół na plastrach, tendencja do „spływania” z plastrów i tworzenia zwisających gron.
W latach sześćdziesiątych XX
wieku do Polski zaczęto importować znaczące ilości pszczół
innych ras. W początkowym
okresie głównie pszczoły kaukaskie, a później rasy kraińskiej. Na skutek takich działań nastąpiło niemal całkowite
wyparcie pszczół środkowoeuropejskich z terenu ich na-
Linia M Asta
Nazwa linii pochodzi od inicjałów imienia i nazwiska hodowcy Aleksandra Stasińskiego z Radomska, który jeszcze
przed II wojną rozpoczął namnażanie materiału i pracę
selekcyjną lokalnych pszczół
w Dobrej koło Strykowa, w powiecie Brzeziny w woj. łódzkim.
Obecnie ochrona tej linii prowadzona jest w systemie stad
zachowawczych:
wiodącego,
którego właścicielem od roku
1976 jest Pasieka Zarodowa
w Kocierzowach, obecnie na-
leżąca do Mazowieckiego Centrum
Hodowli
i Rozrodu Zwierząt Sp. z o.o.
w Łowiczu oraz
stad współpracujących,
rozmieszczonych na
terenie
gmin:
Gomunice, Sulejów,
Kodrąb
i
Dobryszyce,
natomiast
naturalna populacja
występuje Pszczoły rasy środkowoeuropejskiej linii Augustowska
w Lubieniu oraz
w Borkach i Ogroblach nad
snych i letnich.
Wartą.
Swoiste cechy tej linii to:
Linia M Augustowska
• barwa pszczół od szaro-ziemistej do ciemnobrązowej,
Realizacja programu ochrony
• cicha wymiana matek,
pszczół linii augustowskiej jest
• dobre zimowanie,
oparta na utrzymaniu rejonu
• zdolność gromadzenia dużej hodowli zachowawczej pszczół
ilości pyłku,
augustowskich, zlokalizowane• wzmożona obronność gniaz- go w woj. podlaskim na terenie
da,
Puszczy Augustowskiej z cen• wysoka produkcja wosku.
trum w gminie Płaska. Jest
Cele prowadzonego progra- on podzielony na dwie strefy:
mu linii M Asta to:
centralną o promieniu około
• zachowanie populacji, a tak- 10 km od miejscowości Płaska,
że zwiększanie jej liczebno- a także izolacyjną o szerokości
ści docelowo do minimum około 10 km od granicy stre200 rodzin pszczelich utrzy- fy centralnej. Rejon to obszar
mywanych w systemie stad powstały dla zabezpieczenia
zachowawczych,
naturalnej populacji pszczół
• zachowanie cech fenotypo- przed wyparciem naturalnego
wych tej populacji,
genotypu pszczół środkowo• zachowanie wartościowych europejskich. Naturalny „bank
cech linii takich jak wcze- genów” stanowi około 300 rosny rozwój, niska rojliwość, dzin znajdujących się w streodporność na choroby, dłu- fie centralnej, z którego stado
gowieczność, dobra floro- wiodące może czerpać materiał
migracja, cicha wymiana do odnawiania własnego stada
matek, dobre zimowanie, i do selekcji.
zdolność gromadzenia duStado wiodące tej linii utrzyżej ilości pyłku, wzmożona mywane jest przez Stację Hoobronność gniazda, wyso- dowli i Unasieniania Zwierząt
ka produkcja wosku, wyko- Sp. z o.o. w Bydgoszczy Pasierzystywanie pożytków wcze- kę Hodowlaną w Olecku, na-
Fot. Łucja Skonieczna
turalnego występowania. Następowała introdukcja genów
innych ras, poprzez kojarzenie
się matek w powietrzu z trutniami będącymi źródłem obcego genetycznie materiału. Dlatego też powstały programy
ochrony pszczół tej rasy. Obecnie ochroną objęte są następujące linie: Asta, Augustowska,
Kampinoska i Północna.
Realizacja tych programów
jest oparta na utrzymaniu rejonów hodowli zachowawczej
pszczół dla linii Augustowska i Kampinoska, a także na
współpracy pomiędzy podmiotem utrzymującym stado zachowawcze wiodące i podmiotami utrzymującymi stada
zachowawcze współpracujące
w przypadku wszystkich czterech chronionych linii. Zasady tej współpracy są określone
w umowach zawartych między
tymi podmiotami.
Strona organizacyjna prowadzonych programów nieco się
różni, co zostanie uwzględnione w dalszej części dotyczącej
realizacji programów dla poszczególnych linii rasy środkowoeuropejskiej (M).
5
Fot. Grzegorz Szewczyk
powych oraz biologicznych
takich jak: dobra zimotrwałość, dostosowanie rozwoju
rodzin pszczelich do warunków zewnętrznych.
Linia M Kampinoska
tomiast stada zachowawcze
współpracujące mogą być zlokalizowane poza obszarem rejonu hodowli zachowawczej,
na terenie woj. podlaskiego,
w powiatach: suwalskim, sejneńskim i augustowskim, oraz
woj. warmińsko-mazurskiego,
w powiatach: oleckim, ełckim,
gołdapskim i kętrzyńskim. Obszar taki wybrano w celu obserwacji wartości użytkowej
populacji w odmiennych, często lepszych warunkach pożytkowych.
Swoiste cechy pszczół linii
augustowskiej to:
• gromadzenie zapasów miodu
wokół czerwiu,
• niezbyt chętnie zagospodarowanie nadstawek,
• zbieranie pyłku i intensywne jego gromadzenie wokół
czerwiu lub w komórkach
między czerwiem, w sposób
nieuporządkowany na różnych plastrach,
• trudny do opanowania nastrój rojowy w przypadku
braku pożytku i zbyt ciasnego gniazda,
• tworzenie nieco mniejszych
rodzin w stosunku do pozostałych linii tej rasy.
6
Cele prowadzonego programu linii M Augustowska to:
• zachowanie populacji pszczół
miejscowych w rejonie hodowli zachowawczej, z równoczesnym dążeniem do
utrzymania ich liczebności
na poziomie nie mniejszym
niż 1000 rodzin pszczelich,
w tym w centrum rejonu co
najmniej 200 rodzin,
• zwiększenie i utrzymanie liczebności stad zachowawczych na poziomie minimum
200 rodzin pszczelich,
• stabilizacja i zachowanie
w stadach zachowawczych
cech typowych dla linii,
• reintrodukcja matek ze stad zachowawczych do
populacji utrzymywanej w obrębie rejonu hodowli zachowawczej,
• doskonalenie cech
użytkowych takich
jak:
miodność,
nierojność,
łagodność, przy zachowaniu charakterystycznych dla
chronionej populacji cech fenoty- Pszczoły rasy środkowoeuropejskiej linii Kampinoska
Stado wiodące pszczół rasy środkowoeuropejskiej linii Augustowska prowadzone
w gminie Płaska przez Pasiekę Hodowlaną w Olecku SHiUZ Sp. z o.o.
Realizacja programu ochrony pszczół linii M Kampinoska
odbywa się także w oparciu
o powołany do istnienia rejon
hodowli zachowawczej (podobnie jak dla linii pszczół augustowskich),
zlokalizowany
w woj. mazowieckim na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego z tym, że w tym rejonie ze względu na jego zasięg
i ukształtowanie nie występuje podział na strefy. Występuje tylko jedna strefa (o statusie
strefy izolacyjnej dla pszczół
augustowskich).
Stado zachowawcze wiodące
utrzymywane jest także przez
Stację Hodowli i Unasieniania
Zwierząt Sp. z o.o. w Bydgoszczy Pasiekę Hodowlaną w Parzniewie. Stada zachowawcze
współpracujące mogą być lokalizowane poza obszarem rejonu hodowli zachowawczej
w warunkach centralnej Polski.
Obecnie są one zlokalizowane
Stado zachowawcze wiodące pszczół rasy środkowoeuropejskiej linii Kampinoska
utrzymywane przez SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy Pasiekę Hodowlaną w Parzniewie
na terenie kilku powiatów woj.
mazowieckiego: pruszkowskiego, otwockiego, wołomińskiego
oraz mińskiego.
kampinoskiej to:
• utrzymywanie dużej siły rodzin w całym sezonie,
• gromadzenie pyłku wokół
czerwiu i na sąsiednich plastrach w sposób uporządkowany,
• bardzo dobra penetracja
podszycia w kompleksach leśnych.
Cele prowadzonego programu linii Kampinoska to:
• zachowanie populacji pszczoły miejscowej w rejonie hodowli zachowawczej, z równoczesnym dążeniem do
utrzymania ich liczebności
na poziomie nie mniejszym
niż 1000 rodzin pszczelich,
• zwiększenie i utrzymanie liczebności stad zachowawczych na poziomie minimum
200 rodzin pszczelich,
• stabilizacja i zachowanie
w stadach zachowawczych
cech typowych dla populacji,
• reintrodukcja matek ze stad
zachowawczych do popula-
cji utrzymywanej w obrębie
rejonów hodowli zachowawczej,
• doskonalenie cech użytkowych takich jak: miodność,
nierojność, łagodność, przy
zachowaniu charakterystycznych dla chronionej populacji
cech fenotypowych oraz biologicznych takich jak: dobra
zimotrwałość, dostosowanie
rozwoju rodzin pszczelich do
warunków zewnętrznych.
Linia M Północna
Pszczoły z tej linii pochodzą
od pszczół miejscowych, utrzymywanych i selekcjonowanych
w naturalnych warunkach klimatyczno-pożytkowych
północnej Polski; powstała z połączenia wcześniej prowadzonych
linii pszczół środkowoeuropejskich: Mazurki oraz Pomorskiej.
Podobnie jak dla linii M Augustowska, ochrona pszczół tej
linii opiera się o stado wiodące, zlokalizowane w SHiUZ Sp.
z o.o. w Bydgoszczy Pasiece
Hodowlanej w Olecku oraz stada współpracujące. Dla tej linii,
jak i dla M Asty nie ma wyznaczonych administracyjnie rejonów hodowli zachowawczej.
północnej to:
• tworzenie małych i średnich
rodzin na zimę,
• zdolność do wykorzystywania nawet ubogich pożytków,
• wczesny rozwój – linia osiąga pełnię rozwoju wiosennego na okres kwitnienia rzepaku,
• skłonność do rójki w przerwach w pożytku.
Cele prowadzonego programu linii M Północna to:
• zachowanie populacji linii
i zwiększenie jej liczebności
docelowo do minimum 200
rodzin pszczelich utrzymywanych w stadach zachowawczych,
• zachowanie cech fenotypowych typowych dla tej populacji,
• zachowanie
wartościowych cech przystosowawczych
wykorzystywanych
(w chowie czystym i krzyżowaniu) w użytkowaniu
pszczół w trudnych warunkach klimatyczno-pożytkowych północnej Polski takich
jak:
a)tworzenie małych i średnich rodzin na zimę,
b)szybki i dynamiczny rozwój wiosenny następujący
wraz z ustabilizowaniem
się pogody,
c)zdolność do wykorzystywania ubogich pożytków,
d)zmniejszenie
skłonności
do rójki i agresywności.
Zasady
uczestnictwa
w programach ochrony
Programy ochrony wszystkich linii realizowane są wspól-
7
nie przez:
• właścicieli pasiek utrzymujących stada zachowawcze
(wiodące i współpracujące)
dla poszczególnych linii,
• Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy
w Krakowie koordynujący
działania w zakresie ochrony
zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich,
• podmiot prowadzący ocenę
pszczół oraz księgi dla linii
hodowlanych pszczół.
Umowa zawarta pomiędzy
właścicielem pasieki a Instytutem Zootechniki – Państwowym Instytutem Badawczym
w Krakowie określa zasady
uczestniczenia w programie
ochrony dla pasiek utrzymujących stada zachowawcze (minimalna liczba rodzin w stadzie
to 10 szt.). Stado współpracujące posiada materiał hodowlany o podobnej wartości jak stado wiodące.
Włączanie nowych stad zachowawczych do programu
ochrony odbywa się na wniosek właściciela pasieki złożo-
8
Fot. Marcin Marciniak
ny do Instytutu
Zootechniki – Państwowego Instytutu Badawczego
w Krakowie za pośrednictwem stada zachowawczego wiodącego dla
poszczególnych linii.
Uczestniczyć w programie mogą także pszczelarze posiadający pasieki
na terenie rejo- Pszczoły rasy środkowoeuropejskiej linii Północna
nów chronionych
(dla linii M Augustowska i M Kam- istotną wspólną cechę. Są dopinoska).
Tam
pszczelarze skonałym komponentem do
utrzymują określone matki. tworzenia wysoko wydajnych
Głównym celem utrzymywania mieszańców międzyrasowych
tych pasiek z punktu widzenia i to zarówno stosowanym po
ochrony to możliwie najwięk- stronie ojcowskiej, jak i masze wysycenie przestrzeni po- tecznej. Efekt inseminacji np.
wietrznej trutniami rasy rodzi- trutniami ras rodzimych możemej, aby jak najwięcej matek my zaobserwować przy miodomogło kojarzyć się z tymi trut- braniu, gdzie mieszańce dają
niami, a tym samym aby za- znaczne zwiększenie wydajnobezpieczało to przed wpływami ści miodu z rodziny.
ras obcych.
Aby móc otrzymywać wysoWszystkie chronione linie ko wydajne mieszańce o pomają jeszcze jedną bardzo wtarzalnych cechach, musimy
realizować programy ochrony
pszczół rodzimych i zachować
tę bezcenną pulę genową.
Wprowadzenie nowych technik do programu, takich jak
analiza DNA, pozwoliłoby na
skuteczniejszą ochronę tych
pszczół. Niezależnie od zastosowanej techniki, chrońmy nasze rodzime, bezcenne pszczoły.
Więcej informacji znajdą Państwo na stronach internetowych
Instytutu Zootechniki – Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie w dziale Bioróżnorodność – Ochrona zasobów
genetycznych pod adresem:
Stado wiodące pszczół rasy środkowoeuropejskiej linii Północna w Pasiece Hodow- http://www.bioroznorodnosc.
lanej w Olecku SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgszczy
izoo.krakow.pl. 
Czy markery
DNA mogą
pomóc
w hodowli
zachowawczej
pszczół
rodzimych?
Hodowla zachowawcza prowadzona w przypadku
wielu gatunków zwierząt gospodarskich ma na celu
zachowanie zmienności genetycznych pierwotnych
ras i linii oraz przeciwdziałanie wsobności. Do prowadzenia tych prac zaprzęga się najnowocześniejsze
technologie służące do badania genotypu zwierząt.
Działania takie prowadzone są także w przypadku
wybranych ras i linii pszczół występujących w Polsce. Poprzez zastosowanie badań markerów DNA
można istotnie zwiększyć efektywność prowadzenia
prac hodowlanych.
dr Andrzej OLEKSA
Katedra Genetyki, Instytut Biologii Eksperymentalnej
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
P
szczoła miodna należy
do najważniejszych ekonomicznie
organizmów
użytkowych. W Polsce utrzy-
mywanych jest przeszło milion
rodzin pszczelich, dzięki czemu ilość pszczół przypadających na jednostkę powierzchni
(3,5 rodziny / 1 km2) przekracza nieco wartość typową dla
Unii Europejskiej (3,1 rodziny /
1 km2). Mogłoby się więc wydawać, że wobec stosunkowo dużej wielkości stada, zasoby genetyczne pszczoły miodnej nie
są zagrożone. Jednak problem
zaniku zmienności genetycznej
pszczół (tak, jak i innych organizmów użytkowych) istnieje i jest on niepożądaną konsekwencją pracy hodowlanej.
Celem hodowli jest bowiem poprawa i utrwalenie pożądanych
wartości cech użytkowych organizmów. Prowadzona w tym
celu selekcja (staranny dobór
osobników rodzicielskich) nieuchronnie prowadzi do zmiany
częstości genów w populacji,
a zazwyczaj także do bezpowrotnej utraty części naturalnej
zmienności genetycznej. Kolejny czynnik prowadzący do zaniku pewnej części zasobów
genetycznych pszczoły miodnej to import matek obcego
pochodzenia, w wyniku którego dochodzi do zastąpienia ras
rodzimych. Dlatego, równolegle do hodowli nastawionej na
otrzymanie organizmów wartościowych pod względem komercyjnym, realizuje się działania służące zabezpieczeniu
zmienności genetycznej. Ważnym elementem takich poczynań jest hodowla zachowawcza, tj. świadome działanie
prowadzące do zachowania zanikających, pierwotnych ras
i linii organizmów użytkowych,
wraz z utrzymaniem ich charakterystycznych, genetycznie
uwarunkowanych właściwości
i cech. Obecnie hodowlą zachowawczą objęte są cztery linie
pszczół rasy środkowoeuropejskiej: Kampinoska, Augustowska, Asta i Północna. [Szerzej
9
Fot. Andrzej Oleksa
Pszczoły rodzimego pochodzenia (podgatunek
Apis mellifera mellifera)
żyjące dziko w dziupli
drzewa. Markery molekularne umożliwiają identyfikację mało
zmienionych genetycznie populacji pszczoły
celem wzbogacenia hodowli zachowawczych
o programach ochrony wyżej
wymienionych linii pszczół rasy
środkowoeuropejskiej piszemy
w artykule Rodzima rasa pszczół
objęta programem ochrony zasobów genetycznych – przyp.
redakcji.] W stadach objętych
hodowlą zachowawczą selekcja na cechy użytkowe stoi na
dalszym planie, pierwszorzędne znaczenie mają natomiast
działania nastawione na utrzymanie zmienności genetycznej
charakterystycznej dla danej linii oraz przeciwdziałanie wzrostowi wsobności. Cele te osiąga
się poprzez odpowiedni dobór
materiału do hodowli (eliminacja osobników o genach obcych
dla linii) oraz unikanie kojarzenia osobników w pokrewieństwie. Warunkiem osiągnięcia
zakładanych celów hodowli zachowawczej jest właściwa identyfikacja materiału. Jak dotąd,
dla potwierdzenia tożsamości oraz odrębności podlegających hodowli zachowawczej linii hodowlanych prowadzi się
ocenę cech morfologicznych
pszczół (użyłkowanie skrzy-
10
deł, długość języczka). Wciąż
mało wykorzystywanym narzędziem w służbie hodowli zachowawczej pszczół są techniki
molekularne. Celem niniejszego artykułu jest zatem dokonanie krótkiego wprowadzenia
do tematyki badań z wykorzystaniem markerów DNA, a następnie wskazanie, w jaki sposób mogą się one przysłużyć
dla ochrony zasobów genowych rodzimych pszczół miodnych.
Czym są markery DNA?
Markery DNA są specyficznym przykładem markerów
genetycznych, czyli charakterystycznych właściwości organizmu
wykorzystywanych
do identyfikacji jego genotypu. Jako markery genetyczne mogą być z powodzeniem
używane niektóre cechy morfologiczne, gdyż fenotyp, jako
efekt ekspresji genów, mówi
wiele o genotypie (już Mendel
stosował kolor kwiatów grochu
jako marker genetyczny). Ce-
chy pszczół stosowane obecnie do oceny materiału hodowlanego, takie jak użyłkowanie
skrzydeł i długość języczka, są
również przykładem markera
morfologicznego umożliwiającego wnioskowanie o genotypie. Markery morfologiczne,
obok swoich bezsprzecznych
plusów (niskie koszty badań), mają jednak także swoje minusy. Zasadniczą wadą
jest możliwość interakcji genotypowo-środowiskowych
(fenotyp zależy nie tylko od
genotypu, ale również od środowiska, w którym zachodzi
rozwój osobniczy). Także fakt,
że w powstawaniu wielu cech
często bierze udział duża liczba różnych genów, nie ułatwia
interpretacji danych morfologicznych. Markery molekularne
posiadają oczywistą wyższość,
gdyż opierając się wprost na
sekwencjach DNA w chromosomach, dostarczają bezpośredniej wiedzy o genotypie.
Polimorfizm markerów genetycznych stwarza możliwości
rozróżniania osobników w po-
Fot. Andrzej Oleksa
właściwości populacji, jak poziom wsobności (efekt kojarzenia krewniaczego), efektywnej
wielkości populacji rodzicielskiej, a także przynależności
populacji do danej linii ewolucyjnej (tj. podgatunku, wzgl.
rasy).
Do czego mogą przydać
się markery DNA?
Tradycyjna ocena cech użytkowych i morfologicznych może zostać wzbogacona
o badania DNA
pulacji, przez co umożliwia genetyczną analizę pochodzenia
(genealogii) osobnika. Idealny
marker molekularny do identyfikacji osobniczej powinien odznaczać się wysokim polimorfizmem. Im jest on większy, tym
więcej informacji dostarczają
markery genetyczne na temat
osobnika czy populacji. Podstawową miarą polimorfizmu jest
liczba alleli, tj. różnych wariantów w ramach danego locus
markerowego. Kolejnymi, pożądanymi właściwościami markerów są:
• kodominacyjny
charakter
dziedziczenia (tj. możliwości
rozpoznania obydwu alleli),
• neutralność (tj. locus nie jest
pod wpływem doboru naturalnego),
• możliwość jednoznacznego
określenia alleli,
• powtarzalność wyników,
• duża liczebność i równomierne rozmieszczenie w genomie,
• możliwość zautomatyzowania analiz,
• względna prostota i niskie
koszty analiz.
Wszystkie te kryteria spełniają mikrosatelity – czyli krótkie odcinki DNA składające się
z wielokrotnie powtórzonych
krótkich motywów, złożonych
z kilku (2-6) par zasad (pz).
Zazwyczaj loci mikrosatelitarne zawierają 10-30 (maksymalnie 50) powtórzeń motywu
i osiągają długość 100 do 400
pz, występują głównie w niekodujących regionach genomu jądrowego. Mikrosatelity
są kodominacyjnymi markerami dziedziczącymi się na sposób mendlowski. Wykazują one
często bardzo wysoki polimorfizm, co jest konsekwencją ich
tandemowej budowy – enzym
przeprowadzający
replikację
DNA może „ślizgać się” na wielokrotnie powtórzonym motywie, dodając lub opuszczając
jednostkę. Dzięki temu w populacji obecnych jest wiele alleli, a dysponując większą liczbą niesprzężonych loci łatwo
uzyskać dla każdego osobnika niepowtarzalną kombinację. Zmienność w obrębie loci
mikrosatelitarnych
pozwala
na charakteryzowanie takich
Tu dochodzimy do sedna
sprawy – do czego można wykorzystać markery DNA w praktyce hodowlanej? Otóż nie będzie chyba zbytnią przesadą
stwierdzenie, że mogą one pomóc odpowiedzieć na najważniejsze pytania dręczące hodowcę.
1. Identyfikacja materiału
hodowlanego
W związku z faktem, że import obcych ras pszczoły miodnej (głównie pszczoły kraińskiej Apis mellifera carnica)
prowadzony jest na większą
skalę przynajmniej od kilku
dziesięcioleci, w skład objętych ochroną stad mogły wejść
osobniki pochodzące od matek
obcego pochodzenia. Jeśli import matek był dawny, w toku
kolejnych pokoleń mogło dojść
do spadku udziału obcych genów w wyniku kojarzenia matek z trutniami z lokalnej populacji. Obecni potomkowie
takich matek mogą wykazywać cechy morfologiczne typowe dla rodzimych pszczół.
Mimo to, w dalszym ciągu jesteśmy w stanie odróżnić rody
wywodzące się od obcych matek, gdyż u zwierząt występują
dwa odrębne genomy różniące
się sposobem dziedziczenia:
genom jądrowy, w którym zlokalizowana jest ogromna więk-
11
szość wszystkich genów oraz
niewielki genom mitochondrialny. Ten drugi dziedziczony
jest wyłącznie po matce, toteż
badanie DNA mitochondrialnego umożliwia wskazanie rodów wywodzących się od obcych matek choćby nawet ich
import nastąpił wiele pokoleń
wstecz, a udział obcych genów
w genomie jądrowym uległ
spadkowi w wyniku kojarzenia
z miejscowymi trutniami. Analiza taka jest o tyle łatwa, że
zróżnicowanie
podgatunków
pszczoły środkowoeuropejskiej
Apis mellifera mellifera i kraińskiej Apis mellifera carnica nastąpiło dawno (ok. miliona lat
temu) i w związku z tym ich sekwencje mitochondrialne wykazują głębokie różnice, łatwo
uchwytne przy pomocy prostego testu PCR* połączonego z analizą z wykorzystaniem
enzymów restrykcyjnych (metoda PCR-RFLP**). Należy stać
na stanowisku, że wszystkie
matki w hodowlach zachowawczych rodzimej pszczoły nie
powinny posiadać mitochondriów innych niż typowe Apis
mellifera mellifera, nawet jeśli wypadają satysfakcjonująco pod względem cech morfologicznych.
Oprócz oceny pochodzenia materiału w linii matecznej, markery DNA jądrowego
(np. mikrosatelity) umożliwiają precyzyjną ocenę poziomu
zmieszańcowania w genomie
jądrowym,
przekazywanym
oburodzicielsko. Zamknięte rejony hodowli pszczoły miodnej
mają zbyt mały promień (ok.
10 km), by wykluczyć unasienianie matek przez trutnie kraińskie bądź mieszanego pochodzenia. W związku z tym
potomstwo z takich kojarzeń
12
może oznaczać się zróżnicowaną domieszką niepożądanych, obcych genów. Niezmiernie istotne jest rozpoznanie
takich mieszańców i wyeliminowanie ich z dalszej hodowli. Wysoce skutecznym narzędziem służącym temu celowi
są badania morfologii pszczół.
Już samo użyłkowanie skrzydeł
pozwala odróżnić z dużą pewnością pszczoły środkowoeuropejskie Apis mellifera mellifera
od dwóch głównych podgatunków utrzymywanych w Polsce,
tj. kraińskiej Apis mellifera carnica i kaukaskiej Apis mellifera caucasica. Przeprowadzone
porównania analiz zmieszańcowania z wykorzystaniem mikrosatelitów oraz współczynników przynależności opartych
na użytkowaniu wskazują, że
obydwie metody dostarczają podobnych konkluzji. Badania genetyczne umożliwiają jednak bezpośrednią ocenę
stopnia zmieszańcowania poszczególnych matek. Jej genotyp może być określony bezpośrednio na podstawie próbki
niewielkiej ilości tkanki (np.
fragmentu skrzydła), bądź wywnioskowany z genotypów robotnic.
W rodzinach używanych wyłącznie do produkcji trutni,
szczególnie istotne jest badanie genotypu jądrowego matki, zaś genom mitochondrialny
jest sprawą drugorzędną, gdyż
i tak nie zostanie on przekazany potomstwu trutni.
W rodzinach używanych do
produkcji matek sytuacja jest
bardziej złożona, gdyż zarówno genom jądrowy, jak i mitochondrialny zostaną przekazane potomstwu. Matki o obcych
mitochondriach lub domieszce
obcych genów jądrowych po-
winny zostać wyeliminowane
z dalszej hodowli zachowawczej. Także unasienienie matek przez trutnie-mieszańce
lub trutnie kraińskie powinno
je dyskwalifikować. Zakładając, że matki pszczoły miodnej
są unasieniane średnio przez
10-20 trutni, udział kojarzeń
matki z trutniami o niepożądanych genotypach może być
stosunkowo poprawnie określony dzięki badaniu genotypów ok. 50 robotnic stanowiących jej potomstwo.
2. Ocena wsobności
Poważnym
ograniczeniem
selekcji pszczół w pasiekach
hodowlanych jest ich niewielka
liczebność, na ogół nie przekraczająca 100-150 rodzin.
W takich populacjach wzrasta prawdopodobieństwo kojarzenia się między osobnikami
spokrewnionymi, co prowadzi do wzrostu wsobności populacji. Jednym ze przejawów
tego zjawiska jest tzw. depresja wsobna, przejawiająca się
m. in. zmniejszoną przeżywalnością czerwiu. Wzrost wsobności wywołuje także zaburzenia proporcji płci (osobniki
homozygotyczne pod względem genów determinujących
płeć są sterylnymi samcami),
co z kolei wpływa negatywnie
na efektywną wielkość populacji i przyczynia się jeszcze
do dalszego wzrostu wsobności populacji. Negatywne skutki wsobności mogą się pogłębić
w przypadku intensywnej selekcji pod względem cech użytkowych prowadzonej w obrębie
linii. W związku z tym istotna
staje się ocena stopnia wsobności materiału wykorzystywanego w hodowli, do czego tradycyjnie wykorzystywane są
informacje o rodowodzie matek. Wobec braku tego rodzaju danych, istotnych informacji mogą dostarczyć markery
DNA, w tym zwłaszcza mikrosatelity. Opracowane ostatnio
metody obliczeniowe pozwalają na oszacowanie wsobności osobniczej poszczególnych
matek.
3. Ocena efektywnej wiel
kości populacji
Dla osiągnięcia celów ochrony zachowawczej konieczne
jest utrzymywanie określonej
wielkości stada, poniżej której
daną linię należy uznać za zagrożoną. Zwykle za taką uznaje się linię, której efektywna
wielkość populacji jest niższa
niż 200 osobników. Ponieważ
efektywna wielkość populacji
odpowiada liczbie osobników,
które mają wkład w pulę genetyczną następnego pokolenia
poprzez rozród (czyli w uproszczeniu równa jest liczbie niespokrewnionych ze sobą osobników w populacji), wielkość ta
jest zwykle kilkukrotnie mniejsza od faktycznej wielkości populacji. W praktyce przyjmuje
się, że za linię zagrożoną uznaje się taką, która reprezentowana jest przez mniej niż 5000
zarejestrowanych osobników,
zaś za poważnie zagrożoną –
przez mniej niż 1000 osobników.
Nieco odmiennie przedstawia się ocena minimalnej trwałej wielkości stada u pszczoły
miodnej. Należy mieć na uwadze specyficzny system społeczny u tego owada (cała
rodzina pszczela jest potomstwem jednej matki) oraz haplodiploidalny sposób determinacji płci (osobniki męskie, tj.
trutnie, posiadają tylko połowę
materiału genetycznego występującego u samic, a zatem
liczba kopii genów w populacji wynosi ¾ wartości typowej
dla organizmów diploidalnych).
Wielkość stada w przypadku
pszczoły powinna być zatem
przynajmniej 1,5 raza większa
niż dla innych zwierząt hodowlanych. Jak zauważono, efektywną wielkość populacji można obliczyć ustalając tempo
zmiany wariancji częstości alleli lub utraty heterozygotyczności między następującymi
pokoleniami.
4. Przepływ genów – ocena
stopnia odizolowania za
mkniętych rejonów hodowli
Optymalnym sposobem zorganizowania zamkniętego rejonu hodowli byłoby umieszczenie dużej populacji pszczół
w miejscu odizolowanym od
dopływu niepożądanych genów
z zewnątrz. Niestety, w Polsce
brakuje miejsc odseparowanych od otoczenia w stopniu
większym niż zdolności przelotu pszczół. W celu prowadzenia hodowli zachowawczej
rodzimych pszczół w warunkach możliwie zbliżonych do
naturalnych,
zorganizowano
dwa zamknięte rejony hodowli – w Puszczy Kampinoskiej
i Augustowskiej. Wprowadzenie stref izolacyjnych, w których zabronione jest utrzymywanie pszczół innych niż
rodzime, ma na celu zabezpieczenie naturalnej populacji
pszczół środkowoeuropejskich
przed introdukcją obcych rasowo genów. Wobec niewielkiego rozmiaru strefy trudno jednak wykluczyć przepływ genów
z zewnątrz. Efektywność izolacji i zasięg przepływu genów
można oszacować pośrednio
na podstawie rozmieszczenia
w przestrzeni zmienności pomiędzy populacjami.
Zamiast podsumowania
Powyższy przegląd nie wyczerpuje oczywiście wszystkich problemów, jakie można rozwiązać z zastosowaniem
markerów DNA. Oczywiście
pierwszorzędną kwestią jest
stała weryfikacja materiału
hodowlanego, w tym pochodzenia matek. Badania oparte wyłącznie na morfologii nie
są w stanie wskazać matek posiadających obcy genom mitochondrialny, gdyż na kształt fenotypu mają w przeważającym
stopniu wpływ geny jądrowe.
Niewątpliwą wadą badań
z wykorzystaniem markerów
DNA są ich koszty, zwłaszcza
jeśli porównamy je z kosztami
badań morfologicznych. Ceny
analiz jednak systematycznie
spadają w miarę jak znajdują one coraz bardziej masowe
zastosowanie. Ogromną zaletą jest natomiast duża wiarygodność uzyskanych wyników,
co jest najlepszym uzasadnieniem wdrożenia metod genetycznych do praktyki hodowlanej.

* PCR – (ang. polymerase chain
reaction) łańcuchowa reakcja polimerazy to reakcja służąca do amplifikacji (namnożenia) wybranego fragmentu DNA in vitro
** PCR-RFLP (Polymerase Chain
Reaction – Restriction Fragment
Length Polymorphism) – metoda
wykorzystująca enzymy restrykcyjne w celu identyfikacji mutacji w obrębie miejsc cięcia danego
enzymu. Pozwala też na wykrycie
mutacji prowadzących do powstania nowych miejsc cięcia
13
Charakterystyka
materiału
hodowlanego
znajdującego się
w Pasiece
Hodowlanej
SHiUZ Sp. z o.o
w Bydgoszczy
Grzegorz SZEWCZYK
1. Rasa środkowoeuropej
ska (M)
Linie objęte programami hodowlanymi ochrony zasobów
genetycznych pszczół:
Linia M Północna – pochodzi
od miejscowych pszczół środkowoeuropejskich z terenu
północnej Polski. Dostosowana
do warunków klimatyczno-pożytkowych tego regionu. Dobra
zimowla, dynamiczny rozwój
wiosenny, dobrze wykorzystuje
pożytki wiosenne. Dobrze znosi
długie i ostre zimy, nie niepokoi
się przed oblotem. Odporna na
choroby, długowieczna i żywotna. Doskonała do gospodarki
14
wędrownej na pożytki ciągłe.
Słabo gromadzi pyłek w końcu
lata. Doskonała do krzyżowania międzyrasowego, głównie
jako strona ojcowska. Najlepsze wyniki osiąga w krzyżówce
z krainką linii Nieska i krainką
linii Rumunka.
Linia M Augustowska – naturalnie
wyselekcjonowana,
doskonale przystosowana do
trudnych warunków przyrodniczych (bardzo ubogie pożytki,
długie i ostre zimy, niskie temperatury nocą w okresie wiosenno-letnim). Na zimę tworzy
rodziny stosunkowo małe, zużywa mało pokarmu, dobrze zi-
muje. W momencie przypływu
nektaru rozwija się wybuchowo. Przy dobrych pożytkach
łatwo osiąga dużą siłę i na ciasne gniazdo reaguje trudnym
do opanowania nastrojem rojowym. Odporna na choroby,
nie rabuje, nie reaguje zwiększoną złośliwością na brak pożytku. Przy przeglądach spływa
w dół plastra, tworząc spadające grona. Miodnością nie ustępuje innym rasom. Polecana na pożytki średniowczesne
(rzepak) i wszystkie pozostałe,
oraz na tereny ubogie pożytkowo, stanowi cenny materiał
hodowlany czysty genetycznie, doskonały do krzyżowania
międzyrasowego.
Linia M Kampinoska –
pszczoły dobrze zimujące, dostosowują wiosenny rozwój
do pogody – intensywnie rozwijają się po okresie chłodów.
Tworzą rodziny duże, ruchliwe,
spływające z plastrów. Reagują nastrojem rojowym na zbyt
ciasne gniazdo i przerwy w pożytkach. W warunkach naturalnych (Puszcza Kampinoska)
pszczoły o przeciętnej miodności i łagodności. Pszczoły odkrywane na nowo ze względu
na dobrą zimowlę i dobre wykorzystanie pożytków, zwłaszcza w krzyżówkach z innymi
rasami.
Linia, dla której realizowany
jest krajowy program doskonalenia genetycznego pszczół:
Linia M Norweska – pszczoły o barwie ciemnej lub ciemnoszarej, silnej budowie ciała.
Bardzo dobrze zimują, wcześnie rozwijają się, utrzymują
bardzo silne rodziny i gromadzą
duże zapasy pyłku. Pszczoły łagodne, średnio rojliwe. Wyma-
2. Rasa kraińska (car)
Linie, dla których realizowane
są krajowe programy hodowlane doskonalenia genetycznego
pszczół:
Linia car Rumunka – charakteryzuje się dobrą zimotrwałością i dobrym rozwojem wiosennym. Łagodna,
dobrze trzyma się plastrów,
tworzy rodziny duże, produkuje dużo mleczka, doskonała do powiększania
pasieki. Polecana na pożytki bardzo wczesne i wczesne obfite.
Linia car PWJOT
– linia wywodzi się
z pszczół sprowadzonych z Węgier, uzyskanych z rezerwy genetycznej ISK Oddziału
Pszczelnictwa w Puławach oraz po impor- Pszczoły rasy kraińskiej linii Nieska
tach z Austrii, a także po matkach wyhodowanych ły średnio i mało rojliwe, barw pasiece Katedry Pszczelnic- dzo łagodne, bardzo dobrze
wykorzystujące pożytki od
wczesnych do późnych.
Linia car Nieska – powstała na bazie utrzymywanych
dotychczas linii Niemka Pszczoły rasy kraińskiej linii PWJOT
i Sklenar. Bardzo łagodna,
dobrze trzyma się plastrów. twa Uniwersytetu Warmińsko
Bardzo dobrze zimuje i od- ‑Mazurskiego w Olsztynie, selekznacza się doskonałą dynami- cjonowanych później w pasiece
ką rozwoju. Wykazuje skłon- SHiUZ w Parzniewie. Pszczoność do ograniczania matek ły o podobnych cechach biolow czerwieniu przy pożytkach gicznych i użytkowych, utrzymywane w odrębnych
grupach pochodzeniowych, a także w kombinacjach między sobą,
podnoszących walory
użytkowe linii PWJOT.
Pszczoły o rozwoju od
bardzo
wczesnego
do średniowczesnego
w zależności od pochodzenia grupy, utrzymujące rodziny silne
Pszczoły rasy kraińskiej linii Rumunka
i bardzo silne. Pszczo-
wczesnych i przejawia
tendencję do cichej
wymiany matek. Wyjątkowo miodna!
gają ograniczenia czerwienia.
Pszczoły dobrze wykorzystujące pożytki od średnich do bardzo dużych, także spadziowe.
W krzyżówkach z pszczołami
kraińskimi świetnie nadają się
na pożytki bardzo obfite, natomiast z pszczołami kaukaskimi
– na pożytki średnie i mało obfite.
3. Rasa kaukaska (cau)
Linie dla których realizowane są programy hodowlane
doskonalenia genetycznego pszczół:
Linia cau Woźnica – łagodna,
dobrze
trzyma
się plastrów, silnie kituje gniazdo, miód sklepi
na mokro, bardzo miodna, do wykorzystania na
pożytki zarówno słabe jak
i intensywne. Dobrze wykorzystuje pożytek ze spadzi i wrzosu. Doskonała do krzyżówek
z pszczołą kraińską. Tworzy
rodziny niezbyt duże. Rodziny
czystorasowe silnie ograniczają matkę w czerwieniu i często nie osiągają odpowiedniej
siły do produkcji miodu towarowego. Nie wymaga zbyt częstych przeglądów, polecana dla
pszczelarzy początkujących.
Linia cau Muchurska – odznaczają się dobrą miodnością,
szczególnie w krzyżówkach
międzyliniowych. Są mało rojliwe i łagodne. Gromadzą znaczne ilości pyłku i silnie kitują.
15
nią z Krasnej
Polany,
wywodzącą się
z
importu).
Pszczoły
są
szare z możliwością pojawiania
się
żółtego ubarwienia
na
dwóch pierwszych
tergiPszczoły rasy kaukaskiej linii Muchurska
tach. Podobnie jak u linii
Odznaczają się wcześniejszym cau KP, tak i tu przy niższych
rozwojem w porównaniu z linią temperaturach wymagana jest
KP pszczół rasy kaukaskiej (li- ostrożność obsługi. 
Pszczoły rasy kaukaskiej linii Woźnica
Trzymają się dobrze plastrów.
Ograniczają matki w czerwieniu. Sklepią miód na mokro.
Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt
Sp. z o.o. w Bydgoszczy
Pasieka Hodowlana w Olecku
Sekcja Hodowlana w Parzniewie
05-800 Pruszków, ul. Przyszłości 1
tel. 22 728 15 99
kom. 600 528 832, 502 270 973
przyjmuje zamówienia na matki pszczele
reprodukcyjne oraz użytkowe,
inseminowane i nieunasienione
następujących ras:
kraińska linii PWJOT (car PWJOT)
kaukaska linii Muchurska
kraińska linii Nieska
środkowoeuropejska linii Kampinoska (M K)
Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt
Sp. z o.o. w Bydgoszczy
Pasieka Hodowlana w Olecku
19-400 Olecko, Al. Zwycięstwa 10
tel. 87 523 0006, 7, 8
kom. 607 384 008
przyjmuje zamówienia na matki pszczele
reprodukcyjne oraz użytkowe,
inseminowane i nieunasienione
następujących ras:
środkowoeuropejska linii Północna (M Pn)
środkowoeuropejska linii Augustowska (M A)
kaukaska linii Woźnica
kraińska linii Nieska
kraińska linii Rumunka (car R)
Wyjaśnienie wybranych pojęć z zakresu pszczelnictwa
Czerw – młodociane, niedoskonałe postaci pszczół i trutni.
Pojęcie to w pszczelarstwie obejmuje wszystkie stadia rozwojowe pszczół, a więc jajo, larwę, przedpoczwarkę i poczwarkę. Wyróżnia się czerw pszczeli i trutowy. Obie te postaci występują najpierw jako czerw otwarty (jajo i larwa),
a później jako czerw kryty (przedpoczwarka i poczwarka).
Czerwić – o matkach pszczół: składać jaja do komórek
plastra.
Czerwienie matek (czerwić) – proces składania jaj przez
matkę. Matka pszczela ma możliwość składania jaj zapłodnionych, których rozwój prowadzi do robotnic i ewentualnie młodych matek, oraz niezapłodnionych, z których powstają trutnie.
Dennica – spód ula.
Matecznik – specjalna komórka w kształcie woskowego
sopla, przeznaczona do wychowu młodej matki. M. bu-
16
dowane są jedynie w okresie poprzedzającym rójkę (m.
rojowe), cichą wymianę (m. cichej wymiany), jak i po
stracie dotychczasowej matki (m. ratunkowe). Ilość m. zakładanych w rodzinie zależy od cech dziedzicznych (rasy
pszczół), pory sezonu i zawarta jest w granicach od jednego (cicha wymiana) do kilkudziesięciu.
Matka pszczela (królowa) – jedyna zazwyczaj w rodzinie
pszczelej w pełni rozwinięta samica. Jest większa od robotnicy i inaczej zbudowana. Przeciętna waga m.p. wynosi
około 200 mg. Zadaniem matki jest składanie jaj (do 3000
dziennie) i regulacja niektórych zachowań robotnic. Tę koordynującą życie rodziny funkcję spełnia m.p. poprzez wydzielanie feromonów (substancji matecznej). Żyje 3-5 lat,
w pasiekach intensywnie wykorzystywanych krócej, albowiem bywa wymieniana przez pszczelarza w drugim lub
trzecim roku.
Prace w pasiece
wiosną i latem
Wiosna i lato to czas największego natężenia prac
w pasiece. Od właściwego przygotowania się do nich,
a następnie ich sprawnego przeprowadzenia zależy
powodzenie w pracy hodowlanej, efektywność produkcji i odpowiednie przygotowanie rodzin do kolejnej zimowli.
Grzegorz SZEWCZYK
sku czerwonej soli potasowej,
która również powoduje topnienie śniegu. Po pierwszym
oblocie dokonujemy tak zwanego wglądu do rodziny, w czasie którego ograniczmy liczbę plastrów w rodzinie przez
W
iosna to bardzo pracowity
okres
dla
pszczelarzy. Pierwszą pracą jaką wykonuje się
w pasiece jest czyszczenie
dennic, które można wykonać
jeszcze przed pierwszym oblotem pszczół. Przy ulach wielokorpusowych najlepiej jest
wymieniać dennicę na czystą,
natomiast w ulach nierozbieralnych usuwa się osyp pszczół
z dennicy i czyści się wylot
z martwych pszczół, powiększamy wtedy też wylot, przy
czym na jedną ramkę powinien
przypadać około jeden cm2 wylotu.
Jeżeli przed pierwszym oblotem na pasieczysku zalega
jeszcze śnieg to dobrze jest go
usunąć. Można to zrobić na kilka sposobów. Jednym z nich
(przy małym pasieczysku) jest
posypanie śniegu popiołem,
co przyspiesza jego topnienie
w słoneczne dni. Inną metodą jest rozsianie na pasieczy-
ujęcie plastrów nie obsiadanych przez pszczoły, co ułatwia
im ogrzanie gniazda. W ulach
wielokorpusowych możemy zabrać wtedy jeden (pusty) korpus, przy okazji oceniamy ilość
zapasu po zimie (powinno pozostać go minimum 5-7 kg).
W razie stwierdzenia, że któraś
z rodzin nie przezimowała, należy zabezpieczyć taki ul przed
dostępem do niego innych
pszczół, dzięki czemu zapobiegamy roznoszeniu się chorób
w pasiece.
Kolejną ważną pracą wykonywaną wiosną jest przegląd
wiosenny. Wykonujemy go,
gdy temperatura powietrza
osiągnie minimum 15 st. C. Celem głównego przeglądu wiosennego jest ocena aktualnej
siły rodziny, ocena czerwiu i jakości matki, stwierdzenie aktualnego stanu zapasów, ocena
zdrowotności rodziny, dostosowanie wielkości gniazda do siły
rodziny, czyszczenie ula. W razie konieczności stosujemy zabiegi mające na celu przyspie-
Przegląd rodziny pszczelej
17
ni przez pszczoły pod przegrodą. Ułatwia to ogrzanie czerwiu
(mniejsza powierzchnia). Metodę tą stosuje się w rodzinach
słabych o małej ilości pszczół.
Zwężenie uliczek między
ramkami do 8-9 mm
Zabieg ten ułatwia pszczołom utrzymanie odpowiedniej
temperatury wewnątrz gniazda, ale można go zastosować
tylko w rodzinach, które nie
posiadają ramek hoffmanowskich. Metodę tą stosuje się
w rodzinach słabych, o małej
ilości pszczół.
Przegląd rodziny pszczelej
ściwego przygotowania rodzin do zimowli oraz pożytku pyłkowego i nektarowego
wiosną.
Oto kilka metod przyspieszania rozwoju:
Metoda Blinowa
Polega na podzieleniu gniazda rodziny pszczelej na dwie
części oddzielone od siebie
przegrodą (zatworomatą). Naprzeciw wylotka ustawiamy
tylko czerw, a zapasy pokarmu
ustawiamy za przegrodą. Pokarm jest przenoszony do rod-
szenie rozwoju wiosennego
pszczół.
Istnieje kilka metod przyspieszania rozwoju wiosennego pszczół, rozpatrując je należy pamiętać, że:
• stosowanie ich w przypadku
bardzo osłabionych zimowlą rodzin może przynieść odwrotny efekt,
• podkarmianie pobudzające
rodzin silnych może zaowocować wcześniejszym powstawaniem nastroju rojowego,
• żadna z nich nie zastąpi wła-
Tworzenie odkładów
18
Odkład
Podkarmianie ciastem mio
dowo-cukrowym lub mio
dowo-cukrowym z obnóża
mi pyłkowymi
Bezpośrednio po oblocie podajemy 0,5-1 kg ciasta na 1 rodzinę. Pobieranie takiej porcji trwa
od około 7 do 14 dni. Jest to
jednak raczej metoda ratowania głodnych rodzin niż przyspieszania ich rozwoju.
Codzienne
podkarmianie
małymi dawkami rzadkiego
syropu
Syrop podaje się w dawce
0,5-1 szklanki na rodzinę. Metoda ta ma jednak wiele wad:
Okresowe odsklepianie pla
strów
Odsklepianie można rozpocząć zaraz po oblocie, w odstępach 5-6-dniowych odsklepia
się kolejne plastry osłaniające
plastry z czerwiem. Nie posiada ono wad metody poprzedniej, powoduje obfite odżywianie się pszczół, co przekłada
się na produkcję mleczka i karmienie matki, kolejnę zaletą tej
metody jest to, że pozbywamy
się resztek zapasu zimowego
i nie ma tym samym ryzyka, że
dostanie się on do wirowanego
miodu, np. rzepakowego.
Przestawianie
plastrów
względem wylotka
W ulach o ramce szeroko-niskiej przestawiamy co drugi plaster z czerwiem o 180
stopni, zmusza to pszczoły do
przenoszenia pokarmu, zwiększa się powierzchnia ogrzanych
plastrów, a matka ma więcej
miejsca do czerwienia.
Przestawienie
korpusów
w przypadku zimowania ro
dzin na dwóch korpusach
Gdy w górnym korpusie przeważa czerw kryty, zamienia się
korpusy dolny i górny miejscami. W silnych rodzinach przestawienia można dokonać po
połowie kwietnia. Odsklepianie
plastrów z zapasem zimowym
wykonuje się wtedy jednorazowo.
Ważnym czynnikiem wpływającym na siłę rodziny jest
walka z warrozą. Wiosną
możemy ją ograniczyć do walki przez dodawanie rodzinom
• pracochłonność,
• straty pszczół lotnych przy
gorszej pogodzie,
• skłonność do rabunków.
Miodobranie
ramek pracy i wycinanie ich
po zasklepieniu czerwiu trutowego. Ma to duże znaczenie w zwalczaniu warrozy, co
przedstawia tabela niżej.
Tabela 1. Rozwój roztoczy varroa destructor – jedno pokolenie w miesiącu
Miesiąc
Ilość roztoczy
luty
10
marzec
20
kwiecień
40
maj
80
czerwiec
160
lipiec
320
sierpień
640
wrzesień
1280
październik
2560
[Źródło: opracowanie własne]
Kolejną ważną czynnością
wykonywaną w pasiece na wiosnę jest wyrównanie siły ro
dzin pszczelich.
Ma to na celu zahamowanie
w silnych rodzinach tendencji
do wchodzenia w nastrój rojowy, zasilenie słabych rodzin
młodą pszczołą, co powoduje
istotny wzrost wydajności pasieki w okresie letnim. Przez
cały okres wiosenny, tj. maj
‑czerwiec, należy dokonywać
przeglądów rodziny co 7-8 dni,
w czasie których musimy: dostosowywać wielkość gniazda
do siły rodziny i warunków pożytkowych, zapobiegać nastrojowi rojowemu w rodzinach.
Możemy to robić na kilka sposobów. Jednym z nich i zarazem najczęściej stosowanym
przez pszczelarzy jest dodawanie węzy. Niestety w zaawansowanym nastroju rojowym
nie wiele to pomaga, ponieważ
pszczoły w nastroju rojowym
niezbyt chętnie pracują, lepsze
skutki przynosi dodanie suszu,
który chętniej jest zaczerwiany przez matkę pszczelą, dzięki czemu już po trzech dniach
pszczoły karmicielki zmuszone
są do karmienia larw, w efekcie zaczyna ubywać w rodzinie
mleczka pszczelego, a to właśnie nadmiar mleczka (czyli
nadmiar pszczół karmicielek)
jest główną przyczyną powsta-
19
wania nastroju rojowego. Drugą bardzo dobrą metodą jest
zrobienie odkładu z krytego
czerwiu i młodej pszczoły, do
którego poddajemy matkę nieunasienioną, przez co powiększamy sobie pasiekę.
Kolejną pracą w pasiece jest
miodobranie, czyli odebranie ramek z dojrzałym miodem. Powszechnie uznaje się,
że wyjmujemy z ula plastry,
które są zasklepione przynajmniej w połowie. Wyjmowanie
plastrów z ula możemy przeprowadzić na kilka sposobów,
uzależnione jest to od metody gospodarki i typu ula. Zabieranie ramek z miodem z ula
możemy wykonać przez omiatanie pszczół lub ich strząsanie
z ramki i właśnie w taki sposób
najwięcej pszczelarzy odbiera miód w małych amatorskich
pasiekach. Inną metodą jest
zastosowanie przegonek, które dzień przed miodobraniem
umieszczamy między gniazdem
a miodnią w rodzinie. Niektórzy
pszczelarze dodatkowo pod daszek
kładą płytkę nasączoną repelentem,
takim jak na przykład aldehyd benzoesowy. Powoduje
to jeszcze szybsze
schodzenie pszczół
z miodni do gniazda, a przegonka nie
pozwala im wrócić na ramki z miodem. Inną metodą
jest wydmuchiwanie pszczół z uliczek
silnym strumieniem
powietrza. Metodę tą możemy
jednak stosować tylko w czasie trwania pożytku ponieważ
w innym przypadku momentalnie doprowadzimy do rabunku.
Po odebraniu plastrów z miodem przenosimy je do pracowni i odsklepiamy za pomocą
widelca lub noża do odsklepiania. W dużych pasiekach do
tego celu używa się odsklepiarek mechanicznych. Przy wiro-
waniu miodu pamiętać należy
o równym rozłożeniu plastrów
w miodarce, co pozwoli nam
zapobiec wyrywaniu się plastrów i uszkodzeniu miodarki.
W warunkach Polski możemy
przeprowadzić od jednego do
trzech miodobrań, w zależności od położenia pasieki i bazy
poużytkowej, jaką wykorzystują nasze pszczoły.

Miodnia – część przestrzeni ula wraz z plastrami przeznaczonymi wyłącznie na miód. Miodnię najczęściej stanowią
plastry zlokalizowane nad kulą czerwiu lub z jej boku.
Oblot – loty pszczół w pobliżu ula nie związane ze zbiorem
pożytku. Oblotu oczyszczającego (wiosennego) pszczoły
dokonują masowo w pierwszy ciepły dzień po zimie. Oblotu
orientacyjnego zaś, w trakcie którego zapoznają się z położeniem ula dokonują młode pszczoły w trakcie pierwszej
wyprawy poza ul (przegra), lub wszystkie po przewiezieniu
ula na nowe miejsce.
Odkład – sztucznie utworzona rodzina pszczela. O. tworzy
się najczęściej z kilku plastrów czerwiu, wziętych z jednego
lub kilku uli wraz z obsiadającymi je pszczołami. Tworzenie
o. jest jedną z metod powiększania pasieki.
Osypywanie się pszczół (spadanie pszczół) – zamieranie
rodziny lub jej części w trakcie zimowli, w wyniku choroby,
lub zatrucia, związane ze stwierdzeniem obecności znacznej liczby martwych pszczół na dnie ula.
Pasieczysko – miejsce, gdzie znajduje się pasieka.
Plastry – płat złożony z przylegających do siebie sześciokątnych komórek z wosku, zbudowany przez pszczoły lub
20
uformowany sztucznie.
Pożytek – ogólna ilość dostępnego dla pszczół pokarmu,
nektaru i spadzi (pożytek miodowy) i pyłku (pożytek pyłkowy).
Robotnica – najczęściej spotykana postać pszczół – nie
w pełni rozwinięta płciowo samica. R. stanowią trzon rodziny pszczelej – latem jest ich kilkadziesiąt tysięcy. R.
wykonują wszystkie prace, od których zależy przetrwanie
rodziny – zajmują się utrzymaniem porządku w gnieździe,
budują plastry, karmią czerw, bronią gniazda, oraz zbierają
nektar i pyłek. Czynności wykonywane przez poszczególne
r. zależne są od ich wieku – r. młodsze pracują w ulu (robotnice ulowe), natomiast starsze w polu (zbieraczki). R. waży
przeciętnie 100 mg i żyje 42 dni (r. letnie) lub 6-8 miesięcy (r. zimowe). Najkrócej żyją r. wiosną - jedynie 21 dni.
Rodnia – rzadziej używane określenie części gniazda z plastrami czerwiu.
Rodzina pszczela – pszczoły robotnice wraz z matką.
Okresowo (wiosną i latem) w skład r.p. wchodzi dodatkowo czerw i trutnie. Najmniej liczne są r.p. po przetrwaniu
zimy (10 000 robotnic) a najliczniejsze w początku lata (do
80 000 robotnic).
Fot. Redakcja
APIFOOD
kontra
cukier?
Jedynym celem, jaki przyświeca pszczołom w okresie letnim jest zebranie zapasów na okres zimowy,
aby cała pszczela rodzina mogła przeżyć do następnego sezonu. Niestety – z punktu widzenia pszczoły
– człowiek upodobał sobie tworzone przez nią zapasy i zabiera rodzinie pszczelej miód zgromadzony
na zimę, dając jej w zamian mniej lub bardziej wartościowy pokarm zastępczy. W naszym kraju przez
ostatnie dziesięciolecia stosowany był w tym celu
cukier, a właściwie jego roztwór z wodą. Niestabilna
na naszym rynku od kilku lat cena cukru spowodowała jednak, że pszczelarze zaczęli się interesować
innymi surowcami, które mogłyby go zastąpić. Jednym z nich jest APIFOOD, pokarm który chcielibyśmy przedstawić i polecić wszystkim pszczelarzom.
mgr inż. Łucja SKONIECZNA
O
d przeszło 10 lat jako pasza dla pszczół są stosowane przez pszczelarzy
w Europie syropy glukozowo-fruktozowe, wykorzystywane
z dobrymi wynikami zarówno
do rozwojowego podkarmiania
rodzin i odkładów, jak i jesiennego uzupełnienia zapasów na
przetrwanie zimy.
Jest wiele aspektów, które
przemawiają za stosowaniem
syropów glukozowo-fruktozowych w naszych pasiekach, ale
zanim je wymienimy, zwróćmy naszą uwagę na to, z czego głównie się składają. Tak
więc w skład tych syropów
‑pasz (pokarmów) dla pszczół
wchodzą cukry proste (glukoza i fruktoza), dwucukier maltoza, oraz cukry wyższe (złożone z trzech lub większej ilości
21
cząsteczek glukozy).
Jednym z takich produktów godnych uwagi jest API
FOOD, powstający wyłącznie
z pszenicy niemodyfikowanej.
Prześledźmy zawartość podstawowych składników tego
pokarmu,
zamieszczonych
w Tabeli 1.
Tabela 1. Specyfikacja paszy APIFOOD
Parametr
cukrowego) i paliwa (mniej
przejechanych kilometrów)
nie jest bez znaczenia,
• jest to produkt bezzapachowy – nie pobudza pszczół do
rabunków w pasiece,
• ma dobrze dobrane stosunki cukrów prostych: glukozy i fruktozy, co minimali-
J. m.
Min.
Max
Sucha substancja (sucha
masa)
%
77
79
Fruktoza (w s.m.)
%
22
28
Glukoza (w s.m.)
%
30
37
Maltoza (w s.m.)
%
17
24
Maltotrioza (w s.m.)
%
5
15
[Źródło: Materiały dystrybutora]
Pasza APIFOOD sprawdza
się doskonale, dlatego że:
• zawiera ok. 77-79% suchej
masy i jest to gotowy produkt do bezpośredniego użycia do podkarmiania,
• w zasadniczy sposób oszczędza siły rodziny pszczelej
(pszczoły nie zużywają się
przy przerabianiu pokarmu,
jak przy syropie cukrowym),
• zmniejsza
nakład
pracy
pszczelarza, skraca czas obsługi rodzin, a także pośrednio wpływa na zmniejszenie
kosztów, co przy obecnych
cenach energii (nie potrzeba przygotowywać syropu
zuje możliwość krystalizacji
w czasie zimowli.
Ponadto, z doniesień pszczelarzy stosujących tego rodzaju
pokarm co najmniej od kilku lat
wynika, że:
• podawanie większych dawek
pokarmu nie powoduje tzw.
efektu „zalewania” rodziny pszczelej, ponieważ gromadzony zapas jest od razu
przenoszony na właściwe
miejsce na plastrach. Dzieje się tak, gdyż duża gęstość
APIFOOD i fakt, że jest to
prawie gotowy zapas, nie
wymaga takiej ilości miejsca
jak przy przerabianiu przez
pszczoły syropu cukrowego;
• po dłuższym przechowywaniu syropu na zewnątrz przy
niższych temperaturach ma
on tendencje do krystalizacji. Skrystalizowany produkt
ma konsystencję skremowanego miodu, a nie twardych kryształów, jak w przypadku cukru. Podobnie może
zachować się pokarm w plastrach nieobsiadanych przez
pszczoły (w trakcie zimowli). Jednak w momencie, kiedy pszczoły będą obsiadać
plastry ze skrystalizowanym
zapasem i podniosą temperaturę, wraca on do postaci
płynnej;
• może być skutecznie stosowany do podkarmiania rodzin, które wykorzystują
późne pożytki, np. spadź,
wrzos czy też nawłoć.
Dodatkowymi czynnikami przemawiającym za używaniem
tego pokarmu jest rekomendacja tego produktu przez Polski
Związek Pszczelarski oraz aktualnie wysokie ceny cukru.
Pozostaje jeszcze jedna kwestia:
ile potrzeba pokarmu APIFOOD
do zakarmienia jednej rodziny
na zimę? Średnio to 10 kg syropu (nie litrów). W zależności
od ilości zapasów w rodzinie, jej
siły, kondycji czy też systemu
ula wartość ta może wahać się
od 8 do 12 a nawet 15 kg. 
W Pasiekach Hodowlanych SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy, zarówno w Olecku jak i w
Parzniewie APIFOOD jest do nabycia w wiaderkach o masie 15 kg w cenie 2,92 zł/kg
(plus obowiązujący podatek VAT). Nie zmuszajmy pszczół do nadmiernego wysiłku
przy przerabianiu pokarmu, oszczędzajmy swoje siły i czas, zmniejszajmy koszty.
Po prostu stosujmy APIFOOD.
APIFOOD zamówisz w Pasiekach SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy pod nr telefonów:
22 728 15 99, 22 758 73 97 – Pasieka Hodowlana w Parzniewie
87 523 00 06, 87 523 00 07 – Pasieka Hodowlana w Olecku
Nie zwlekaj! APIFOOD to zdrowie - każda pszczoła Wam to powie!
22
Choroby pszczół
W pracy w pasiece możemy zetknąć się z różnymi
chorobami zagrażającymi rodzinom pszczelim. Ich
lekceważenie poprzez brak odpowiedniej profilaktyki bądź nieprawidłowe przeciwdziałanie może
przynieść poważne skutki, prowadzące do strat bądź
nawet całkowitego zaprzepaszczenia efektów wieloletniej pracy.
Grzegorz SZEWCZYK
K
ażdy pszczelarz w czasie swojej pracy w pasiece wcześniej lub później
natknie się na groźne choroby
zagrażające pszczołom. Niezwykle ważna jest zatem odpowiednia profilaktyka, właściwa diagnoza i przeciwdziałanie.
Choroby pszczół możemy
podzielić na cztery podstawowe grupy:
•Choroby wirusowe takie
jak na przykład: choroba woreczkowa, paraliże pszczół,
choroba czarnych mateczników.
•Bakteriozy – czyli choroby
wywoływane przez bakterie
i są to takie choroby jak na
przykład zgnilec złośliwy, kiślica.
•Choroby grzybicze takie
jak grzybica otorbielakowa,
grzybica kropidlakowa i choroba sporowcowa.
•Choroby
wywoływane
przez pasożyty takie jak na
przykład warroza.
W tym artykule szerzej omówię najczęściej występujące
choroby pszczół.
Choroba
czerwiu (SB)
woreczkowa
Objawami tej choroby jest
zahamowanie
przeobrażenia
w poczwarkę i zamieranie czerwiu w 8-9 dniu. Upodabnia się
ona do woreczka luźno wypełnionego półpłynną substancją
o lekko brunatnym zabarwieniu.
Wirusy wywołujące to zakażenie giną w środowisku o pH
niższym niż 5, w temperaturze gniazda pszczelego wirus
ten nie traci zakaźności przez
około 4 miesiące, zabijany jest
jednak przy ekspozycji na promienie słoneczne przez około
4-7 godzin. Choroba w rodzinie rozprzestrzenia się przez
młode pszczoły, które czyszcząc komórki z zamarłych larw
zakażają się i później pełniąc
funkcję karmicielek zarażają
kolejne larwy. Objawy zakażenia najbardziej uwidaczniają się w okresie maja i czerw-
ca, często uwarunkowane jest
to ochłodzeniami i brakiem pożytku.
W przypadku wystąpienia
zakażenia wirusowego czerwiu stosuje się usuwanie z ula
plastrów z zamarłym czerwiem
i odkażanie ula 2% roztworem
sody żrącej.
W przypadku ostrego zakażenia możemy zastosować
przesiedlanie pszczół na ramki
z węzą i podkarmienie ciepłym
syropem.
Ostry
(ABPV)
paraliż
pszczół
Najczęściej szczyt rozwojowy choroba osiąga wiosną,
często powodując śmierć całej
rodziny pszczelej. Charakteryzuje ją duży osyp pszczół. Rodziny osłabione, a próby zasilenia ich czerwiem i pszczołami
z rodzin zdrowych nie przynoszą pozytywnych rezultatów.
Mimo prób ratowania rodziny
nie rozwijają się i sukcesywnie
słabną.
Wirus ten replikuje w cytoplazmie i uszkadza mózg pszczoły, co powoduje utratę zdolności lotnych, drżenie skrzydełek
i odnóży. W końcowym stadium
tej choroby pszczoły przestają pobierać pokarm i zamierają. Podobnie jak w przypadku
wszystkich chorób wirusowych,
rozpoznanie polega na pobraniu prób biologicznych z podejrzanych rodzin i przeprowadzeniu badania serologicznego
w Zakładzie Higieny Weterynaryjnej.
Leczenie i zapobieganie ABPV
polega na wymianie matek
i ograniczeniu czynników stresogennych, takich jak na przykład głód, rabunki i niekorzystne warunki bytowania pszczół.
23
http://pl.wikipedia.org
Czerw zaatakowany zgnilcem złośliwym
Zgnilec złośliwy
Jest to choroba bakteryjna wywoływana przez bakterie
Bacillus larvae, atakujące wyłącznie starszy czerw pszczeli.
Zaatakowane larwy zamierają
w stadium larwy wyprostowanej i przedpoczwarki. U zamarłej larwy oskórek początkowo
zmienia zabarwienie na żółty, później na żółto-brązowy,
a w końcu cała larwa ulega rozkładowi i tworzy bezkształtną
masę osuwającą się na dno komórki. Zamarłe larwy wydzielają charakterystyczny silny
zapach gnijącego mięsa. Choroba w obrębie rodziny szerzy
się przez pszczoły czyszczące
komórki i pszczoły karmicielki.
Pomiędzy rodzinami choroba ta
przenoszona jest przez pszczoły rabujące zakażone rodziny,
ale i sam pszczelarz często
przenosi tę chorobę na sprzęcie bądź przenosząc zakażone
ramki do innych uli. Dlatego
tak ważne w zapobieganiu zakażenia zgnilcem jest wczesne
wykrycie i higiena w pasiece.
Rozpoznawanie zgnilca polega na przeprowadzeniu badań laboratoryjnych w Zakładzie Higieny Weterynaryjnej.
W razie podejrzenia wystąpienia zgnilca należy jak najszybciej powiadomić o tym fakcie
Powiatowego Lekarza Wetery-
24
narii, który powinien dokonać
przeglądu podejrzanych rodzin, pobrać próby i przesłać
je do badań. W przypadku potwierdzenia zakażenia rodziny pszczelej bakteriami Bacillus larvae pszczelarz powinien
podjąć działania dostosowane
do wielkości inwazji.
Jeśli jest to nieznaczne zarażenie, to należy zastosować
podwójne przesiedlanie. Polega to na przesypaniu pszczół do
pustej rojnicy i przegłodzeniu
ich przez 24 godziny, następnie przesypujemy te pszczoły do czystego, odkażonego
ula na węzę. Ul po chorej rodzinie należy dokładnie oskrobać z pozostałości wosku i kitu,
a następnie odkazić za pomocą
2% roztworu ługu sodowego,
po czym ul powinien zostać wyszorowany czystą wodą i opalony. Ramki z całą woszczyną,
czerwiem i zapasem najbezpieczniej jest spalić. Cały teren
pasieczyska powinien zostać
posypany wapnem i przekopany na głębokość 20‑30 cm lub
polany mlekiem wapiennym.
Grzybica otorbielakowa
Grzybica otorbielakowa zwana też wapienną jest chorobą czerwiu wywoływaną przez
otorbielaka pszczelego Ascosphaera apis. Choruje na nią
czerw pszczeli i trutowy w każdym stadium rozwoju, jednak najczęściej występuje ona
na larwach wyprostowanych
i przedpoczwarkach. Grzybica
wapienna występuje przez cały
rok, ale największe porażenie przypada na najcieplejszą
porę roku. Źródłem zakażenia
jest zamarły czerw oraz zanieczyszczony zarodnikami miód
i pyłek z zakażonych rodzin.
Rozwojowi grzybicy sprzyja
również wcześniejsze zaziębienie czerwiu. Po zamarciu larwa na skutek odkładania soli
wapnia zmienia się w mumię
przypominającą kawałek kredy i bez trudu daje się usunąć
z komórki, dlatego pszczoły
mogą same oczyścić się z tych
mumii. Często przy zakażeniu
grzybicą wapienną można spotkać takie mumie na dennicy
lub przed wylotkiem.
Zapobieganie i zwalczanie
grzybicy otorbielakowej polega na wymianie w chorych rodzinach zakażonego pokarmu (miodu i pyłku), usunięciu
plastrów z chorym czerwiem,
ścieśnieniu gniazda, wymianie
matki, oczyszczeniu dennicy
i mostków wylotowych ze zmumifikowanych larw i usytuowaniu uli na suchym pasieczysku.
W przypadku bardzo silnego zakażenia należy zastosować podwójne przesiedlanie,
tak jak w przypadku zgnilca
złośliwego. Ramki z zakażonych uli należy zdezynfekować
przez moczenie ich przez 24
godziny w 4% roztworze formaliny. Odkażone plastry myje
się wodą i suszy. Ule po zakażonych rodzinach dezynfekuje
się 2% roztworem sody żrącej.
W leczeniu grzybicy w Polsce
stosuje się pochodne chtozanu, na przykład Chitasal Apis.
Leczenie grzybicy powinno być
zawsze zlecone i kontrolowane
przez lekarza weterynarii, pozwoli to uniknąć zanieczyszczenia produktów pszczelich
szkodliwymi substancjami chemicznymi.
Grzybica otorbielakowa jest
często mylona z grzybicą kropidlakową, która jest zooantroponozą (jest patogenna dla
człowieka) i jest niewyleczalna
u pszczół, dlatego silnie porażone rodziny powinny być likwidowane.
Warroza (varroa destructor)
Warroza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez
roztocza, które żywią się hemolimfą pszczół. Samice V. destructuor składają jaja na czerwiu pszczelim lub trutowym
i cały okres rozwoju osobniczego roztocza przebiega na zasklepionym czerwiu. Rozpoznawanie inwazji warrozy opiera
się na stwierdzeniu pasożytów
na pszczołach, czerwiu i w osypie. Badanie czerwiu pod tym
kątem polega na odsklepieniu
czerwiu, najlepiej trutowego
i wyjęciu poczwarek z komórek. Jeżeli występują na nich
pasożyty, to są bardzo dobrze
widoczne jako ciemne punkty
na jasnych ciałach poczwarek.
Szukanie roztoczy w osypie zimowym polega na podsuszeniu osypu i przesianiu go przez
http://pl.wikipedia.org
Zdjęcie roztocza Varroa destructor na
pszczole miodnej, zrobione elektronowym mikroskopem skaningowym
sito o oczkach 3×3 mm, na biały papier i przejrzeniu tego odsiewu.
Varroa destructor prowadzi
do zmniejszenia się masy dorosłych owadów (5-25%), skrócenia długości życia pszczół (do
50%), zaburzeń w rozwoju larwalnym pszczół, a tym samym
deformacji dorosłych osobników (deformacja skrzydeł, odnóży i odwłoka), może prowadzić do zamierania czerwiu,
uszkadza oskórek pszczół, co
stanowi drogę zakażenia przez
patogeny bakteryjne i grzybicze.
Zwalczanie warrozy należy
przeprowadzać pod nadzorem
lekarza weterynarii, który po-
winien dobrać odpowiedni preparat. Pamiętać należy o tym,
że zwalczanie warrozy środkami leczniczymi może odbywać się tylko po ostatnim miodobraniu w taki sposób, żeby
środki te nie przeniknęły do
miodu. W czasie całego sezonu
możemy jednak walczyć z warrozą w sposób mechaniczny.
Polega to na wstawianiu do rodzin ramek pracy, tj. ramek
bez wprawionej węzy. Pszczoły najczęściej zabudowują takie ramki plastrem trutowym,
który wycinamy po zasklepieniu czerwiu.
Najlepiej stosować profilaktykę usuwając przyczyny sprzyjające powstawaniu
i rozprzestrzenianiu się chorób. Tych przyczyn jest bardzo
wiele i niestety często winę za
wybuch choroby ponosi sam
pszczelarz. Należy więc ściśle stosować się do wydanych
przepisów
weterynaryjnych,
a w codziennej pracy przestrzegać podstawowych zasad
dobrego chowu i higieny. 
Rojnica – sprzęt pszczelarski, najczęściej pudło o odpowiedniej konstrukcji, stosowane do zbierania i czasowego
przechowywania rojów.
Rójka – proces naturalnego podziału rodziny. Jedna rodzina pszczoły miodnej może wydać w ciągu roku nawet kilka
rojów. Pierwszy z nich (pierwak) opuszcza macierzak wraz
ze starą matką. Następne wychodzą w kilka dni po nim
z młodymi nieunasienionymi matkami. Po wyjściu z ula rój
siada (uwiązuje się) najczęściej w pobliżu macierzystego
ula i odlatuje dopiero po znalezieniu przez wywiadowczynie miejsca stosownego na osiedlenie się. Po zakończeniu
rójek w macierzaku pozostaje zawsze pewna część pszczół
i jedna z młodych matek.
Sklepienie plastrów (poszywanie plastrów) – przykrywanie wieczkami woskowymi komórek plastrów wypełnionych
całkowicie miodem. Wyróżnia się s.p. na mokro, tzn. bez
pozostawienia warstewki powietrza pomiędzy powierzchnią miodu a wieczkiem woskowym i s.p. na sucho, kiedy
taką warstewkę pszczoły pozostawiają.
Susz – inaczej woszczyna. Puste plastry woskowe używane do poszerzania gniazda lub wycofane z ula i przeznaczone na przetopienie w celu pozyskania wosku.
Ścinanie się pszczół – utarczki pomiędzy robotnicami
z różnych rodzin zakończone śmiercią części z nich na skutek zażądlenia. Do ś. się p. dochodzi podczas niewłaściwie
dokonywanego łączenia rodzin lub podczas rabunków. Matki także ścinają się między sobą lub bywają ścinane przez
robotnice.
Zimowla – okres między ostatnim jesiennym a pierwszym wiosennym oblotem pszczół, spędzany przez rodzinę
pszczelą zebraną w postaci kłębu zimowego. W trakcie z.
w gnieździe w zasadzie nie ma czerwiu, robotnice nie wykonują także żadnych prac, utrzymując jedynie odpowiednio wysoką temperaturę wewnątrz kłębu.
Wybrane pojęcia z zakresu pszczelnictwa pochodzą ze strony PSZCZOŁY.PL Portal o pszczelarstwie www.pszczoly.pl
25
2004-09-21
2005-04-21
PL005101552397
PL005020208372
PL005057772966
FR5625543053
27 MAWAL ET
28 ORDER
29 ORLIK
30 ADAMO
PL005100966676
PL005099143195
25 JUST ST ET
26 SZAŁAS
PL005093243495
PL005117459888
23 F.F.JAREK
24 JUKATAN ET
2006-01-17
PL005131755010
PL005137641805
21 BESZAMEL
22 ORWIN
2005-07-16
2005-08-26
2001-11-05
2001-07-17
2004-06-02
2004-09-02
2004-08-05
2005-09-28
2006-03-29
2003-06-14
FR8066091555
FR1454075600
19 ADMIRABLE
2003-12-06
2003-12-17
2004-11-02
2006-02-09
20 UPSILON
PL005100912369
PL005100908324
17 MOMENT
18 MOFIS
PL005104342643
PL005100966850
15 DRAMON
PL005098954136
14 TOMOGRAF
16 JOLAN ET
2005-05-22
PL005106912752
13 JENOT
2004-08-27
2005-06-25
FR2141062362
FR1724658564
11 VITONSON
2005-10-09
2003-05-01
2003-06-13
2005-03-14
2005-01-16
2000-12-21
2004-03-16
2005-07-08
2006-03-06
2005-05-24
JUSTICE
Nazwa
ojca
JUSTICE
GARTER
JUSTICE
JUSTICE
JOCKO BESN
LANCELOT
JUSTICE
TITANIC
JUSTICE
TITANIC
JUSTICE
OSTWALD
OURASI
BOLIVER
CHAMPION
JUSTICE
JUSTICE
OUTSIDE
100
OSTWALD
99,2 OUTSIDE
100
94,6 MORTY
99,6 STORMATIC
100
100
97,7 JUSTICE
100
100
100
100
98,4 MTOTO
97,4 MONZA
100
98,5 DAWSON
100
100
100
99,2 V EATON
100
98,4 INQUIRER
100
100
100
100
100
100
99,6 JUSTICE
100
Data
% hf
urodzenia
12 AULNAY
PL005069892382
PL005113712772
IWONICZ***
9
10 OMER JUST
PL005106913193
PL005082998221
JUMARDEL ST
GINTER
7
PL005106913094
PL005053304327
FR5367416492
PL005114777602
PL005131754709
PL005106913698
Numer
buhaja
8
OUTSTANDING
JUMAT ST ET
5
6
JARANIT
VIGOR
3
4
JEGIER ST
JUBILER
1
Nazwa
buhaja
2
Lp
127
Podindeks produkcyjny
119
101
104
109
111
111
119
113
115
116
115
121
112
108
108
120
113
118
112
124
116
109
114
114
119
120
113
125
119
Podindeks nóg i racic
Podindeks typu
i budowy
Podindeks kalibru
Podindeks ogólny
pokroju
105
99
96
89
105
94
99
92
117 101
112 115
92
Podindeks płodności
119 130
108 113
97
110
98
WH komórek somatycznych
98
108
98
105 104 112 114
97
96
83
103
98
97
84
97
100
101 110 100
91
104 103
89
108
96
99
98
87
110 115
99
96
78
95
81
97
101
100
113
93
98
101 100
109 108 106 104
111 112
98
89
94
88
89
117
100
103 100 108 104 101 106
85
122 113 109 122 116 108 112
122 106 112 125 115 102 108
113 108 104 106 114
117 119 116 115 109
107 108 103 109 103 109 113
99
107
114 112
114 105 113 106 113
109 117 119 106 103
95
120 106
111 123 116 103 102
103 106 118 107
111
121
117 107 101 115 115 104 106
98
115 105 106 119 109
101 115 107 102
123 110 114 120 117
97
112 109 124 112 100
111 107 108 113 105
121
113 116 120 111 105 110 101
116 112 107 115 111
108 111 102 109 104 100 107
112 103
114 116 102
97
108 120 107 115
116 122 116 114 108
Podindeks wymienia
Składowe podindeksu pokroju
ogólnego
118
Indeks PF
109
109
109
109
109
109
109
109
109
109
110
110
110
110
110
110
110
110
111
111
111
112
112
112
112
112
112
113
114
Liczba córek
WH Przeżywalność
97
79
97
54
74
68
107
96
81
64
74
74
60
48
53
71
84
78
88
71
98
70
109
89
414
b.d.
116
93
141 373 252
474
133
515
588
529
880
303
88
661
569
993
412
210
188
86
852
752
774
631
-145
390
132 414
0,05
0,06
Tł
(%)
21,5
31,6
Bi
(kg)
0,01
0,00
Bi
(%)
-0,17 22,5
9,5
0,03
0,03
0,12
-0,25 21,5 -0,04
23,8 -0,04 24,3
11,2 -0,29 32,0
1,9
0,01
8,0
34,0
94,2
62,8
0,30
24,7
0,18
4,4
-0,06 13,6
0,28
0,05
-0,03
0,09
0,00
0,04
0,12
17,2
21,0
0,09
0,23
-0,18 16,4 -0,02
0,01
-0,07
-0,22
2,0
5,2
8,7
11,7 -0,10 29,4
-0,1
3,6
16,9
0,16
-0,03
-0,15
-0,06
16,1 -0,10 13,3 -0,08
7,5
26,4 -0,12 22,8 -0,08
15,9
13,2
18,2 -0,11 21,4 -0,01
19,5 -0,05 19,2
20,9 -0,24 30,1 -0,04
12,0 -0,06 17,7
23,2
3,3
26,8
17,6 -0,21 16,6 -0,14
70,6
3,9
13,9
34,3
42,6
40,4
72,1
50,3
55,3
61,1
57,8
81,1
47,4
31,9
30,5
76,2
50,8
67,7
0,09
0,28
-0,07
20,6 -0,13 23,6 -0,02
28,6
16,8
47,2
0,13
0,46
52,1
52,5
72,3
75,2
46,8
96,7
72,6
106,8
12,1 -0,24 17,6 -0,10
37,0
29,3
17,9
1116 16,9 -0,34 17,6 -0,23
747
651
860
380
279
92
99
81
94
72
56
89
29,6
43,6
Tł
(kg)
Wartość hodowlana
1007 30,6 -0,13 33,1 -0,01
603
926
Ml
(kg)
107 128 102
108 114
113 163
119 105
119 109
111
b.d.
93
109 116
110 155 133
115 129 109
128 106
113 130 101
b.d.
b.d.
107
117
125 102
111 117
95
122 102
122 125 103
140 1171 659
103
116 114
b.d.
120 131
Liczba obór
Składowe Indeksu PF
Indeks prod. (kg)
0,87
0,82
0,94
0,94
0,89
0,88
0,89
0,84
0,84
0,79
0,71
0,88
0,84
0,92
0,90
0,86
0,89
0,80
0,71
0,78
0,85
0,82
0,90
0,89
0,84
0,87
0,98
0,84
0,85
0,79
Import Francja
OHZ Osięciny Sp. z o.o.
Stanisław Żochowski
Andrzej Zalewski
Krzysztof Pogorzelski
GR Dochowo Dairy
SK w Dobrzyniewie Sp. z o.o.
Import Francja
Import Francja
Wojciech Kowalewski
Wojciech Pruszkowski
Magda Melerowicz-Bos
Hendripol Sp. z o.o.
Import Francja
Import Francja
ZRH Cieleśnica
Krzysztof Banach
Import USA
Import Francja
Jarosław Myszczyński
Hodowca
Buhaje SHiUZ
SHiUZSp.
Sp. zz o.o.
o.o. w
w Bydgoszczy
Bydgoszczyrasy
rasypolskiej
polskiejholsztyńsko-fryzyjskiej
holsztyńsko-fryzyjskiej
odmiany
czarno-białej
pierwszej
wycenie
szacowanej
wartości
hodowlanej
w 2011
Buhaje
odmiany
czarno-białej
popo
pierwszej
wycenie
szacowanej
wartości
hodowlanej
w 2011
roku roku
(buhaje uszeregowane
uszeregowanewedług
wedługIndeksu
IndeksuPF)
PF)
(buhaje
Powtarzalność
(wiarygodność)
OFERTA SHiUZ
SP. ZSP.
O.O.ZWO.O.
BYDGOSZCZY
OFERTA
SHiUZ
W BYDGOSZCZY
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
30
30
30
35
35
35
35
35
35
40
45
70
Cena za 1 porcję nasienia
(netto)
2 26
PL005131754907
37 MIGDAŁ ET
100
100
100
2004-11-07
2006-03-21
100
2004-12-29
99,2 OURASI
2005-08-09
2004-04-25
JUSTICE
111
108
113
108
109
110
110
110 106
95
112 130 111 104 107
114 109 115 108 111
109 107 111 110 105
118 109 103 118 113
123 119 117 117 116
99
98
94
89
97
95
95
98
100
85
102
90
109 110 100 103
115 121 103 106 114
108
107
108
108
108
108
108
117
110
95
b.d.
115
90
90
117 119
103
103 107
95
b.d.
89
67
75
75
67
86
75
78
607
596
259
200
355
-127
14,4
7,3
8,8
3,4
-0,1
4,0
17,2
0,26
13,3
0,23
0,11
0,05
12,2
-0,20 21,0
0,12
0,01
-0,26 13,2 -0,08
-0,14 17,2
0,12
10,3 -0,02
-0,06 16,6
0,03
41,1
31,6
50,8
29,8
34,4
37,1
37,7
Import Francja
Import Francja
0,88
0,84
0,74
Mścice OHZ Sp. z o.o.
Import Francja
0,84
0,86
Grzegorz Grodzki
Ryszard Bober
0,85
0,82
23
23
23
23
23
23
23
Wytłuszczone
zostały buhaje,
które
prezentowane
są po
raz pierwszy w katalogu.
Daneraz
udostępnione
przezw
Instytut
Zootechniki
Państwowy
Instytut Badawczy
w Krakowie,
Wytłuszczone
zostały
buhaje,
które
prezentowane
są po
pierwszy
katalogu.
Dane
udostępnione
przez
Instytutwww.wycena.izoo.krakow.pl
Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Krakowie, www.wycena.izoo.krakow.pl
MAGICAL
OFAIT
TITANIC
DAWSON
ALLEN
100
100
2005-09-10
2006-01-17
***oferta
oferta
ważna
do wyczerpania
zapasów nasienia
***
ważna
do wyczerpania
zapasów nasienia
FR5237442091
FR3514051956
35 VIRGINO
36 VIRCHOW
PL005086325795
FR5940304071
33 OGAR
34 VAWSON
PL005107051061
PL005129037258
31 JETI ET
32 ARAN ET
o wycenie kwiecień 2011
opracowaliśmy
wkładkę do katalogu sierpień
2010, w której zaprezentowaliśmy nową wycenę wartości hodowlanej buhajów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej,
odmiana
czarno-biała i czerwono-biała,
których nasienie było już dostępne w sprzedaży od 1 października 2010 roku, a także
sześć nowych buhajów wprowadzonych do oferty po analizie wyceny kwietniowej.
P
STACJA HODOWLI I UNASIENIANIA ZWIERZĄT SP. Z O.O. W BYDGOSZCZY
OFERTA MAŁOPOLSKIEGO CENTRUM BIOTECHNIKI SP. Z O.O. W KRASNEM I SHiUZ SP. Z O.O. W BYDGOSZCZY
Zmiany w ofercie
katalogowej
W dalszym ciągu Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt
Sp. z o.o. oferuje nasienie buhaja rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwono-białej
VIKAN
MAKLER
1
Nazwa
buhaja
2
Lp
Wycena - kwiecień 2011
FR2931363918
PL005050279840
PL005055619160
MACZO
VICTOR
CEL
7
8
9
10 FAK
FR2923746878
2003-06-03
2001-11-17
2004-03-20
2001-06-25
2004-11-12
2004-01-23
2004-09-13
2005-05-05
2002-01-27
2004-11-20
94
94
69
89
100
91
97
96
100
86
Data
% hf
urodzenia
FABER
CORMORAN
GOLDSTAR
MARIO-RED
SEPTEMBER ST
KONVOY
PERICLES
HEIN 55
MARIO-RED
KIAN
Nazwa
ojca
113
94
Podindeks typu
i budowy
93
99
WH komórek somatycznych
99
94
87
99
98
99
105
99
99
100
97
97
90
86
90
95
104
91
92
102
93
95
91
98
85
86
91
89
104 102
108
104
97
96
99
98
106
80
118
93
92
109 104
107 119 117 114
87
90
102
109
Indeks PF
98
98
98
99
100
101
101
104
108
Liczba córek
WH Przeżywalność
97
102
102
104
100
92
118
b.d.
97
66
63
42
44
53
106
84
88
87
60
67
48
55
111-608 82-472
**
**
130
72
62
97
113 132
Liczba obór
7,1
13,2
8,5
17,6
Tł
(kg)
15,8
Bi
(kg)
0,14
Bi
(%)
0,24
0,04
-317
208
335
196
38
-4,6
-3,5
-1,1
-9,0
-0,4
0,12
-0,15
-0,19
-0,22
-0,04
-1,7
-0,9
8,8
2,4
-0,2
1,3
10,1
18,4
0,12
-0,10
-0,03
-0,05
-0,01
0,14
0,25
0,13
-0,30 24,4 -0,04
0,15
Tł
(%)
-269 -19,0 -0,10
-264
233
817
130
Ml
(kg)
Wartość hodowlana
Wytłuszczone zostały buhaje, które prezentowane są po raz pierwszy w katalogu. Dane udostępnione przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Krakowie, www.wycena.izoo.krakow.pl
** w zależności od prezentowanej cechy produkcyjnej
98
102
115
113 106 105 106 113 107
99
97
113 105
108 110
97
Podindeks nóg i racic
96
87
95
110 111
Podindeks ogólny
pokroju
102
Podindeks płodności
100
107
113
115
Podindeks wymienia
Składowe podindeksu pokroju
ogólnego
Podindeks kalibru
* buhaj bedący własnością SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy. Pozostałe buhaje należą do MCB Sp. z o.o. w Krasnem
FR5614512976
PL005047827894
BE265600508
VALET
VIX RED *
5
FR2931897257
6
ASTON
VOLESTAR
3
4
PL005047827993
FR5645214193
Numer
buhaja
Podindeks produkcyjny
Składowe Indeksu PF
49,2
Indeks prod. (kg)
-8,0
-5,2
16,4
-4,2
-0,8
-16,3
27,3
50,0
57,2
0,87
0,86
0,85
0,86
0,84-0,91
**
0,89
0,80
0,73
OHZ Głogówek Sp. z o.o.
OHZ Kamieniec Ząb. Sp. z o.o.
Import Francja
Import Francja
Import Francja
Import Francja
Import Francja
Import Francja
0,87
Powtarzalność
(wiarygodność)
0,88
Hodowca
23
23
23
30
23
30
30
30
35
35
Cena za 1 porcję nasienia
(netto)
Buhaje MCB Sp. z o.o. w Krasnem i SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwono-białej po pierwszej wycenie szacowanej wartości
hodowlanej w 2011 roku (buhaje uszeregowane według Indeksu PF)
BUHAJE RAS MLECZNYCH
VIX RED BE265600508, a także reprezentantów takich ras
jak: montbeliarde, jersey, polska czarno-biała, polska czerwono-biała, polska czerwona,
simentalska, oraz ras mięsnych. Posiadamy także nasienie seksowane.
Zainteresowani hodowcy nadal mogą nabyć nasienie buhaja rasy holsztyńsko-fryzyjskiej
odmiany czarno-białej VAUCLUSE
FR4240917397, który został zakwalifikowany jako ojciec buhajów.
Wzbogaciliśmy również naszą ofertę o:
1. nowego buhaja rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej: ARIVERA FR7814271134;
2. nowego buhaja rasy holsztyńsko-fryzyjskiej
odmiany
czerwono-białej: BRAHMS RED
NL415773144;
3. nowego buhaja rasy jersey:
LANE US112861867.
Z nowej oferty mogą Państwo korzystać już od 1 czerwca 2011 roku.
Na uwagę zasługuje fakt,
że wszystkie buhaje na
leżące do Stacji Hodowli
i Unasieniania Zwierząt Sp.
z o.o. prezentowane w no
wej wkładce posiadają wy
cenę genomową.
Zapraszamy na naszą stronę
internetową www.shiuz.pl, na
której oprócz bieżącej oferty
znajdą Państwo także niezbędne wiadomości do prowadzenia pracy hodowlanej i kontaktu z nami na całym obszarze
działania firmy. 
27
Program selekcji
genomowej po
trzech latach
realizacji
W tym roku miną 3 lata od zainicjowania programu
badawczego selekcji genomowej buhajów realizowanego przez konsorcjum MASinBULL. To wystarczająca perspektywa, aby podjąć próbę podsumowania
uzyskanych rezultatów i ocenić możliwości dalszego
rozwoju tej najnowocześniejszej metody oceny wartości hodowlanej buhajów i jej pełnego wdrożenia
w Polsce.
prof. dr hab. Stanisław KAMIŃSKI
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Katedra Genetyki Zwierząt
Konsorcjum MASinBULL
M
ASinBULL to konsorcjum skupiające podmioty zainteresowane
rozwojem i wykorzystaniem
w Polsce najnowocześniejszej, genomowej oceny wartości hodowlanej buhajów (GBV).
W skład konsorcjum weszły:
Stacja Hodowli i Unasieniania
Zwierząt Sp. z o.o. z siedzibą
w Bydgoszczy, Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut
Badawczy w Krakowie, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu oraz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie.
W kwietniu 2011 roku do kon-
28
sorcjum przystąpiło także Małopolskie Centrum Biotechniki
Sp. z o.o. w Krasnem. Głównym celem projektu jest ocena
wartości hodowlanej buhajów
na podstawie markerów DNA,
bez oczekiwania na wyniki testowania na córkach. W praktyce oznacza to możliwość
preselekcji młodych buhajów
zakupywanych do centrów hodowlanych oraz wcześniejsze
dopuszczenie buhaja do rozpłodu (w wieku 1,5 roku). Dla
centrów hodowlanych powinno
to dawać konkretne korzyści
zarówno w zakresie obniżania
kosztów utrzymania buhaja,
a przede wszystkim przyspieszenia postępu hodowlanego,
co przełoży się na coraz lepszą ofertę, czyli genetykę dostarczaną do obór hodowców
w Polsce.
Warunkiem powodzenia projektu oceny genomowej jest
stworzenie tzw. populacji referencyjnej, to jest licznej grupy
buhajów ocenionych tradycyjnie na potomstwie, która posłuży do określenia przydatności każdego markera DNA
w przewidywaniu rzeczywistej
wartości hodowlanej ocenianego buhaja. Tak oszacowane markery zostaną następnie
użyte do oceny nowych buhajów. Czym liczniejsza populacja
referencyjna, tym przewidywanie wartości buhajów na bazie
markerów jest bardziej dokładne. Stąd w krajach przodujących w hodowli bydła mlecznego zaobserwowano swoisty
wyścig w tym zakresie.
W Europie powołano konsorcjum Eurogenomics (Holandia,
Francja, Niemcy i kraje skandynawskie), które, poprzez połączenie krajowych baz danych, zdołało osiągnąć liczebność 18 000
buhajów. Mniejsze kraje, nie zaproszone do współpracy w ramach Eurogenomics, próbują
zawiązać alternatywne konsorcjum IGenoP (z inicjatywy
Irlandii) lub wymieniać się wynikami badań w ramach umów
dwustronnych. W USA i Kanadzie wielkość programów pozwala na pełną niezależność,
w tych krajach program został
wdrożony już w styczniu 2009
roku.
Choć samo rozpoczęcie programu selekcji genomowej
w Polsce i włączenie się do niewielkiej grupy krajów podejmujących to wyzwanie należy uznać za sukces, program
MASinBULL dysponował początkowo populacją referencyjną liczącą zaledwie 1 227
buhajów. Zawarcie umów z Irlandią, Szwajcarią i Czechami
pozwoliło osiągnąć w kwietniu
2011 roku liczbę 2 346 buhajów posiadających ocenę na
podstawie potomstwa. Ponadto, pozyskano genotypy od
1 559 buhajów bez wyceny, tj.
młodych lub mających jedynie
wycenę międzynarodową.
SHiUZ Bydgoszcz we współpracy z UWM Olsztyn zorganizował nowe laboratorium
genotypowania bydła, które
rozpoczęło samodzielne oznaczenia. W samym roku 2010
liczba
zbadanych
buhajów
przekroczyła 1 000 sztuk.
Najbardziej
wartościowym
skutkiem tych działań było
znaczące zwiększenie dokładności oceny genomowej, która
przekroczyła wartość 50% dla
3 cech produkcyjnych.
Kolejnym sukcesem prac
konsorcjum MASinBULL było
uzyskanie pozytywnej opinii
z organizacji INTERBULL, która uznała, że powstające w różnych krajach oceny buhajów
na podstawie markerów genomowych należy zwalidować, tj.
sprawdzić poprawność prowadzonych obliczeń, o czym sze-
rzej pisałem w artykule, który
ukazał się w „Informatorze” Nr
47/2011.
Dzięki pracy konsorcjum
MASinBULL Polska potwierdziła swą obecność w grupie zaledwie 9 państw prowadzących ocenę genomową. Na
podstawie wyników walidacji,
Unia Europejska wydała decyzję o oficjalnym uznaniu oceny genomowej jako równoprawnej z oceną na podstawie
potomstwa. Warunkiem jest
osiągnięcie dokładności oceny na poziomie 50% dla cech
produkcyjnych. Jak wspomniano powyżej, wymóg został
spełniony w polskim programie i z punktu widzenia merytorycznego nie ma przeszkód,
aby w Polsce dopuszczano najlepsze młode buhaje do rozpłodu. Tak dzieje się w innych krajach, np. w USA, Kanadzie, we
Francji czy Holandii.
Reasumując, przez niespełna trzy lata pracy stworzono
podwaliny pod rutynową ocenę
genomową bydła h-f w Polsce
poprzez: prowadzenie banku
DNA, genotypowanie buhajów
i wiarygodne szacowanie genomowej wartości hodowlanej
buhajów.
Co zatem należy zrobić, aby
program selekcji genomowej
w pełni wdrożyć do całego systemu oceny hodowlanej bydła?
W zadaniach przewidzianych
na kolejny rok działalności konsorcjum MASinBULL przewiduje się przede wszystkim:
1.Opracowanie modelu do oceny genomowej krów (jałówek) i w ten sposób stworzenie oferty dla hodowców
pozwalającej na trafniejszy
wybór jałówek/krów do hodowli; taka ocena będzie
możliwa w postaci ekono-
micznego chipu 3K lub droższego chipu 54K, prawdopodobnie adresowanego do
oceny potencjalnych dawczyń zarodków.
2.Ciągłe powiększanie dokładności oceny genomowej poprzez zwiększanie populacji
referencyjnej.
3.Opracowanie modelu opartego o oceny międzynarodowe
buhajów.
Ponadto, uzyskiwane oceny
genomowe dla poszczególnych
cech zostaną wyrażone w postaci indeksu syntetycznego,
genomowego odpowiednika indeksu PF.
Poniesione nakłady na funkcjonowanie projektu MASinBULL
powinny procentować jeśli:
• zostaną przygotowanie rozwiązania prawne dopuszczające buhaje młode z oceną
genomową do inseminacji,
• inne centra hodowlane oraz
hodowcy zarodowi dostrzegą
korzyści wynikające z jego
stosowania i będą zlecać wykonanie oceny genomowej
dla swojego materiału hodowlanego,
• organizacje hodowlane zadbają, aby koszty oceny genomowej
zminimalizować
poprzez np. uzyskanie stosownych dotacji z funduszu
postępu biologicznego.
Nie można także pominąć
faktu, że na krajowym rynku
inseminacji pojawią się młode buhaje zagraniczne. Jako
że zagraniczne programy genomowe bazują na ogromnych
populacjach
referencyjnych,
ich GBV (genomowa wycena
hodowlana) będzie odznaczać
się większą dokładnością, dochodzącą nawet do 70%. Młode buhaje polskie taki wynik
osiągną za kilka lat, lecz mają
29
inne atuty, które należy docenić. Ich ocena genomowa
jest oparta o bazę polską, czyli uwzględnia warunki środowiskowe panujące w polskim środowisku hodowlanym i w tym
sensie jest bardziej wiarygodna. Ponadto, polskie buhaje
będą miały wycenę genomową dla cech uwzględnianych
w polskim programie hodowlanym. Z pewnością także cena
nasienia buhajów młodych krajowych będzie znacznie niższa
od ceny ich konkurentów z zagranicy.
W najbliższych latach postęp
hodowlany będzie zależał od
postawy hodowców – czy wybiorą nasienie oceniane tradycyjnie czy zaryzykują wyprzedzenie postępu hodowlanego
o kilka lat stosując nasienie
buhajów młodych ocenionych
genomowo? Czy zaufają polskim firmom hodowlanym czy
zagranicznym? Postęp hodowlany zawsze zależy od decyzji
i pracy hodowców, której nie
zastąpią najlepsze laboratoria.
W tym miejscu pragnę zapewnić, że korzystanie z osiągnięć
wyceny genomowej za pośrednictwem oferty polskich spółek
inseminacyjnych jest najlepszą
inwestycją w przyszłość hodowli
bydła w Polsce, będąc najefektywniejszą pomocą w osiąganiu celów hodowlanych, zarówno w poszczególnych stadach,
jak i w skali całego kraju.
Powinniśmy zrobić wszystko, aby wykorzystać potencjał
własnych firm, wzmacniać je
i dbać o ich rozwój. Taka postawa gwarantuje niezależność
i rozwój całego systemu hodowlanego, w tym głównie producentów materiału hodowlanego i w efekcie zapewni stały
postęp hodowlany. 
30
Schemat szacowania genomowej wartości
hodowlanej
[Źródło: Opracowanie własne Redakcji
na podstawie materiałów MASinBULL]
Warsztaty
INTERBULL
w Kanadzie
Pod patronatem INTERBULL odbywają się co roku
spotkania poświęcone wycenie genomowej. Jedno
z takich spotkań miało miejsce na początku tego
roku w Kanadzie.
dr inż. Tomasz SUCHOCKI
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
W
dniach między 27
a 28 lutego 2011
roku odbyły się war
sztaty organizowane przez
INTERBULL. Na miejsce spotkania wybrano miejscowość
Guleph w Kanadzie. Konsorcjum MASinBULL było reprezentowane przez dr. inż. Tomasza
Suchockiego. Polską delegację
uzupełniali dr hab. Wojciech
Jagusiak z Instytutu Zootechniki – Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie
oraz dr hab. Tomasz Strabel
z Uniwersytetu Przyrodniczego
w Poznaniu.
Na warsztatach poruszano
ważne aspekty związane z rozwojem oceny genomowej wartości hodowlanej. Zauważono,
że zarówno rozwój aparatury
informatycznej jak i laboratoryjnej powoduje, że w ocenie
powinno się używać nowocześniejsze mikromacierze zawierające 770 000 markerów
typu SNP (ang. Single Nucleotide Polymorphism), zamiast
dotychczas używanych mikromacierzy z 54 001 markerów
SNP. Stwierdzono, że dalszy
rozwój aparatury może doprowadzić do tego, że w niedalekiej przyszłości w ocenie genomowej wartości hodowlanej
będą dostępne całe sekwencje
DNA buhajów. Zmiana technologii wymusza użycie algorytmów matematycznych do poznania genotypów markerów
SNP znajdujących się na nowej mikromacierzy 770K, a nie
występujących na dotychczas
używanych mikromacierzach
54K. Pozwoli to na oszczędności finansowe i zapobiegnie konieczności ponownego
genotypowania buhajów w nowej technologii.
Podkreślono również istotną
rolę współpracy międzynaro
dowej przy wymianie genotypów i rozwoju krajowej oce-
ny genomowej. Współpraca ta
wpływa przede wszystkim na
powiększenie zbiorów referencyjnych używanych przy krajowych ocenach.
Przedstawiono wyniki pierwszego testu dla międzynaro
dowej
oceny
genomowej
(GMACE). W teście brało udział
dziewięć krajów (Dania, Finlandia, Francja, Holandia, Niemcy,
Nowa Zelandia, Polska, Stany
Zjednoczone oraz Szwecja).
Przy czym Dania, Finlandia oraz
Szwecja występowały wspólnie pod szyldem „krajów nordyckich”. Analizie poddano pięć
cech: długowieczność, kaliber,
liczbę komórek somatycznych
w mleku, wydajność białka
oraz płodność. W Polsce spośród pięciu wymienionych powyżej cech rutynowo oceniane
są trzy: kaliber, liczba komórek
somatycznych w mleku oraz
wydajność białka. Wyniki krajowej oceny genomowej dla tych
cech zostały wysłane do międzynarodowej oceny wykonywanej przez INTERBULL, który
przedstawił wyniki dla dwóch
cech nadesłanych przez Polskę.
Mianowicie korelacja pomiędzy
krajowymi i międzynarodowymi wartościami oceny genomowej dla wydajności białka oraz
komórek somatycznych w mleku wynosiła odpowiednio 0,997
i 0,990. Stwierdzono również, że
metoda GMACE jest skuteczna
i może wpływać na polepszenie
wyników krajowych ocen genomowych.
Zostały przedstawione rów
nież daty kolejnych walida
cji dla kombinowanej wartości
hodowlanej (GEBV) dla ocen
krajowych. W roku 2011 odbędą się jeszcze trzy walidacje:
w czerwcu, sierpniu i listopadzie. 
31
Nasza obecność
w Uzbekistanie
W
32
Fot. Redakcja
Zwierząt Sp. z o.o. z siedzibą w Bydgoszczy, a uzbeckim
współudziałowcem
Przedsiębiorstwo Uznaslchilik. Prezesem
został dr inż. Mirosław Kiszczak.
W czasie targów przedstawiciel Ministerstwa Współpracy
Zagranicznej, Handlu i Inwestycji Republiki Uzbekistanu,
SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy od lat rozwija współ- Pan Akmal Kamałow osobiście
pracę na rynkach Europy Wschodniej i Azji. Od ponad zapewnił o swoim wsparciu dla
roku jesteśmy obecni w Uzbekistanie jako współza- POL-USUZ Sp. z o.o.
Wystawcom towarzyszył takłożyciel Polsko-Uzbeckiej Stacji Unasieniania Zwie- że Ambasador RP w Taszkencie,
Pan Marian Przeździecki, oraz
rząt POL-USUZ Sp. z o.o.
I Radca WPiH Pan Sławomir
Strzałkowski, który od kilku lat
aktywnie wspiera działalność
mgr Joanna STUDZIŃSKA
polskich firm w Uzbekistanie.
Na uroczystej gali wydanej
dla wystawców, oprócz przemówień Organizatorów oraz
dniach od 25 do
ministrów Baniaka i Ka28 maja 2011
małowa, nastąpiło wręczeroku równolegle
nie wyróżnień tym firmom,
z międzynarodową wystaktóre na rynku uzbeckim
wą „Uzbekistan Agrominiodniosły
spektakularny
tech Expo 2011", organizosukces. SHiUZ Sp. z o.o.
waną przez Ministerstwo
otrzymała takież wyróżnieWspółpracy Gospodarczej
nie, które na ręce prezesa
z Zagranicą, Inwestycji
zarządu, Pana Wiesława
i Handlu Republiki UzbeDrewnowskiego złożył Pan
kistanu, w Taszkencie odminister Baniak.
była się III edycja Polskiej
W bezpośrednich rozWystawy Narodowej, któmowach z przedstawicierej organizatorem jest
lami organów władz pańCentrum Promocji Krajo- Wiesław Drewnowski, prezes zarządu SHiUZ Sp. z o.o. stwowych
Uzbekistanu
w
Bydgoszczy
i
Mirosław
Kiszczak,
prezes
zarządu
wej Izby Gospodarczej.
otrzymaliśmy zapewnienie
Patronat nad wystawą ob- POL‑USUZ Sp. z o.o. prezentują polską ofertę insemi- o poparciu dla działalności
nacyjną w czasie wystawy „Uzbekistan Agrominitech
jął Pan Rafał Baniak, pod- Expo 2011” w Taszkiencie
Stacji i pomocy w rozwiąsekretarz stanu w Minizywaniu jej problemów,
sterstwie Gospodarki RP oraz nam możliwość zaprezentowa- a obecność na targach pozwoPan Eljor Ganijew, wicepremier nia na szerokim forum nowej, liła lepiej poznać oczekiwania
i minister spraw zagranicznych powstałej w 2010 roku, stacji odbiorców i kierunki popytu
Republiki Uzbekistanu.
polsko-uzbeckiej o nazwie Pol- zarówno w Uzbekistanie, jak
Organizator zadbał o nadanie sko-Uzbecka Stacja Unasie- i ościennych krajach (Kazachwysokiej rangi imprezie, w któ- niania Zwierząt POL-USUZ Sp. stan, Tadżykistan), na której nasza Stacja uczestniczyła z o.o. – jedynej tego rodzaju re Stacja zamierza rozszerzyć
już po raz drugi jako wystaw- jednostki na rynku, której zało- swoją działalność po ugruntoca. Stoiska odwiedziły licz- życielem z ramienia Polski jest waniu swojej pozycji na rynku
ne oficjalne delegacje, co dało Stacja Hodowli i Unasieniania uzbeckim. 
Genetyczna
bezrożność
bydła –
ważna cecha
w codziennej
pracy hodowcy
Bezrożność i rogatość jest jednym z kryteriów podziałowych bydła. Rogi to możdżenie wyrastające
z kości czołowych, okryte puszką rogową, rosnące
przez całe życie. Występują u bydła powszechnie,
chociaż znane są rasy bezrogie. Kształt, grubość
i długość są związane z warunkami klimatycznymi.
Klimat południowy wpływa dodatnio na długość rogów, natomiast północny powoduje ich wydelikacenie, co związane jest z termoregulacją.
dr inż. Joachim KASZA
MCB Sp. z o.o. w Krasnem
O
becnie znane są następujące genetycznie bezrożne rasy bydła mięsnego: aberdeen angus (odmiana
czarna i czerwona), galloway,
brangus; rasy mleczne to: fińskie oraz szwedzkie bydło bezrożne i czerwona norweska.
W praktyce chowu i hodowli bydła istnieją dwie metody
dochodzenia do bezrożności.
Pierwsza to dekoronizacja rogów metodą chemiczną lub fizyczną. Druga metoda to hodowla ras bezrożnych.
Bydło bezrożne genetycznie znane już było w 3 wieku
przed naszą erą, w wykopaliskach osad starych kultur znaleziono między czaszkami bydła rogatego czaszki bezrożne.
Cecha bezrożności/rogato-
ści warunkowana jest jedną
parą alleli: P – dominujący allel bezrożności i p – recesywny
gen rogatości. W dziedziczeniu
tej cechy mamy do czynienia
z tzw. dominowaniem całkowitym tzn. wszystkie homozygoty recesywne (pp) są zawsze
rogate, a homozygoty dominujące (Pp) oraz heterozygoty
(Pp) – zawsze bezrożne (u heterozygot gen P maskuję ekspresje genu p, stąd allel ten
nie ujawnia się w fenotypie).
Aby uzyskać 100% potomstwa rogatego należy kojarzyć
między sobą tylko homozygoty recesywne. Podobna zależność występuje w przypadku
cechy - umaszczenie: jednolite umaszczenie (gen dominujący) dominuje nad łaciatością
(gen recesywny).
Obecnie genetyczna bezrożność bydła jest cechą częściej
występującą wśród ras mięsnych niż mlecznych.
Wraz ze zmianą technologii
utrzymania na grupowe pojawiły się problemy z rogami u bydła, stąd genetyczna bezrożność
jest cechą funkcjonalną bardzo
pożądaną przez rolników.
Metody fizyczne lub chemiczne usuwania rogów (dekoronizacja) wymagają dodatkowych
nakładów pracy, terminowości
oraz są stresujące dla zwierząt
młodych (cieląt), a w przypadku zwierząt dorosłych są trudne
i ryzykowne. Wszyscy wiemy,
że mniej nakładów to większy
zysk:
zysk = cena sprzedaży − nakłady
Istnieje kilka dróg docho
dzenia do bezrożności ge
netycznej
1. Musi nastąpić mutacja, czyli nagła zmiana recesywnego
33
pem bezrożnej krowy do
swojej obory doświadczalnej. W 1976 roku w oborze
Buhaj
Krowa
Potomstwo
były dwie bezrożne krowy i cielę. W latach 1981
Genotyp (fenotyp)
Genotyp
Fenotyp
‑83 po buhajach Haller Pp
wszystkie bez
PP (bez rogów)
PP (bez rogów)
100% PP
14/29196 i Embargo Pp
rogów
99/98282 urodziło się od50% PP
wszystkie bez
PP (bez rogów)
Pp (bez rogów)
powiednio 46 i 72% cie50% Pp
rogów
ląt bezrożnych. Prace te
wszystkie bez
PP (bez rogów)
pp (rożny)
100% Pp
rogów
prowadzono w przypadku
simentali mięsnych. Pra25% PP
bez rogów
Pp (bez rogów)
Pp (bez rogów)
50% Pp
bez rogów
ce hodowlane nad simen25% pp
rożne
talem dwustronnie użyt50% Pp
bez rogów
Pp (bez rogów)
pp (rożny)
kowanym trwają od 1992
50% pp
rożne
roku. W 1993 roku rugenu p na dominujący P, który haj urodzony w USA, wycenio- szył program ET do homozygot
pociągnie zmianę fenotypową ny w Niemczech. Obecnie jest PP i badania nad markerami
cechy (bezrożność).
duże zapotrzebowanie na jego bezrożności, a od 2003 kon2. Można też zastosować krzy- nasienie w Europie i USA.
trola użytkowości mlecznej
żowanie twórcze z rasa- Korzyści wynikające z bezrożności
i mięsnej ma obowiązek remi
bezrożnymi.
Następ- bydła dla hodowcy:
jestracji cieląt genetycznie
nie cechę tę należy wykryć ÖÖ Wyższa cena sprzedaży przy tej samej bezrożnych.
u rodzących się cieląt przez
W
roku
2007
wydajności
hodowcę lub kontrolę użyt- ÖÖ Zmniejszenie niebezpiecznych urazów w
oborze
doświadczalkowości. Następnie hodownej w Grub na 50 krów 17
ludzi podczas obsługi bydła
ca w swoim stadzie kojarzy ÖÖ Bezpieczny transport
było bezrożnych, wcześniej,
rogate krowy z bezrożnym ÖÖ Spokój w grupach technologicznych podczas mojego pobytu w 2002
buhajem (PP lub Pp) lub odroku takich krów było tylko 8.
utrzymywanych wolnostanowiskowo
wrotnie uzyskując potom- ÖÖ Wyraźne zmniejszenie następstw udeOd 2008 roku na ogólnokrastwo fenotypowo zgodne
jową
wystawę simentali w tyrzeń głowami w grupowym utrzymaniu
z tabelą 1. Jest to krzyżopie mięsnym są dopuszczane
(poronienia, urazy skóry i mięśni)
wanie wypierające. W roku ÖÖ Brak nakładu pracy na dekoronizację
buhaje i krowy z cielętami, któ2010 na listopadowej wysta- ÖÖ Zapobieganie bólowi podczas dekoro- re są genetycznie bezrożne.
wie hodowlanej w Hanowerze
Genetyczna
bezrożność
nizacji
prezentowany był buhaj rasy ÖÖ Brak kosztu dekoronizacji
bydła nie ma wpływu na ceholsztyńsko-fryzyjskiej odchy produkcyjne, gdyż nie
miany czerwono-białej LYPOLL
Prace hodowlane nad ge ma addytywnego działania genu
DE91640, którego jednym netyczną bezrożnością si na te cechy.
z atutów było nosicielstwo mentali w Niemczech
Przy obecnych uwarunkowagenu cechy bezrożności (heteniach ekonomicznych produkrozygota Pp). Buhaj ten po koPrace hodowlane nad tą ce- cji bydlęcej genetyczna bezrożjarzeniach z rogatymi krowami chą rozpoczęły się w 1974 roku ność, jako cecha funkcjonalna
(pp) da po połowie cieląt roga- w Bawarskim Instytucie Ho- jest towarem poszukiwanym
tych i bezrożnych. Jest to bu- dowli Zwierząt w Grub zaku- przez hodowców.

Tabela 1. Zasady dziedziczenia bezrożności
Tabela 2. Wyniki produkcyjne krów rasy simentalskiej w oborze doświadczalnej w Grub w 2004 roku
Krowy
Rożne
Bezrożne
34
Liczebność
Mleko
[kg]
Tłuszcz
[kg]
Zaw.
tłuszczu [%]
Białko
[kg]
Zaw. białka
[%]
107,40
27,90
7537
7578
295
297
3,92
3,91
264
263
3,50
3,47

Program selekcji genomowej po trzech latach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Protokół wykonywania testów

E-prenumerata Kurier Pszczelarski numer 2

Vita - Hodowla Zdrowych Pszczół - VET