n nn - Stan perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i

Transkrypt

University of Economy in Bydgoszcz
Voluntary Water Rescue Service (WOPR Poland)
International Life Saving Federation of Europe (ILSE)
STAN, PERSPEKTYWY I ROZWÓJ RATOWNICTWA,
KULTURY FIZYCZNEJ I SPORTU W XXI WIEKU
STATE, PROSPECTS AND DEVELOPMENT OF RESCUE,
PHYSICAL CULTURE AND SPORTS IN THE XXI CENTURY
III edycja
TOM II
PROBLEMY KULTURY FIZYCZNEJ I SPORTU
Redakcja
Marek Napierała
Aleksander Skaliy
Bydgoszcz 2015
Scientific Committee
The Chairman:
prof. WSG dr inż. Wiesław Olszewski (Rektor Wyższej Szkoły Gospodarki w
Bydgoszczy)
doc. Krzysztof Sikora (Prezydent Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy)
prof. dr Kazimierz Marciniak (Rektor Senior Wyższej Szkoły Gospodarki
w Bydgoszczy)
The Deputy Chairmans:
dr Klaus Wilkens (Honory President ILSE Germany)
prof. nadzw. dr hab. Wojciech Wiesner (Wrocław, Polska)
dr Tomasz Zalewski (Szczecin, Polska)
The Members:
prof. nadzw. dr hab. Marek Napierała (Bydgoszcz,Polska), prof. nadzw. dr hab. Stanisław
Przybylski (Gdańsk, Polska), prof. dr hab. Robert Keig Stallman (Oslo, Norwegia),prof. dr hab.
Stoyan Andonow (Sofia, Bułgaria), prof. dr hab. Oksana Zabolotna (Umań, Ukraina), prof.
nadzw. dr hab. med. Walery Żukow (Bydgoszcz, Polska), prof. zw. dr hab. Włodzimierz
Jastrzębski (Bydgoszcz, Polska), dr Aleksander Skaliy (Bydgoszcz, Polska), dr Jerzy Telak
(SGSP, Warszawa, Polska), dr n. med. Piotr Kalmus (Bydgoszcz, Polska), dr n. med. Przemysław
Paciorek (Bydgoszcz, Polska), dr Małgorzata Ostrowska (Bydgoszcz, Polska), dr Robert
Brudnicki (Bydgoszcz, Polska), dr Anna Nalazek (Bydgoszcz, Polska), dr Tatiana Skaliy
(Bydgoszcz, Polska), dr Andrzej Ostrowski (Kraków, Polska), dr Arkadiusz Stanula (Katowice,
Polska), dr Dariusz Skalski (Gdańsk, Polska)
Reviewers:
prof. dr hab. Yuriy Bryskin (Ukraine),
prof. dr hab. Radosław Muszkieta (Poland)
Edited by
Marek Napierala
Aleksander Skaliy
Cover: Studio Grafiki WSG
© Copyright by University of Economy, Bydgoszcz, Poland, 2015
© Copyright by Author(s) 2015
The responsibility for the content value of the publication is left to the author of
the paper.
All correction aiming at unification of the text are limited to minimum.
Total: Number of characters: 853 134 (with abstracts, summaries and graphics)
Publishing and printing house:
University of Economy, str. Garbary 2, 85-229, Bydgoszcz, Poland, tel. 0 52 567 00
47/48, fax 0 52 567 00 77,
E-mail: [email protected]
ISBN 978-83-64628-14-6
2
Spis treści
Wprowadzenie…………………………………………………………………………...7
UWARUNKOWANIA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ STUDENTÓW STUDIÓW
NIESTACJONARNYCH KIERUNKU TURYSTYKA I REKREACJA
Determinants of physical activity extramural students majoring in Tourism and
Recreation
Agnieszka Danielewicz, Ewa Brandt………….……………………………………....9
Особливості морального виховання в туристських походах
Moral Formation of Personality by Means of Tourism
A.Shypko, S.Stepanyuk, I.Gorodinska, Yu. Grabovsky, O.Zubrov, T.Ektova...…20
УЛУЧШЕНИЕ ФИЗИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ СПОРТСМЕНОВ ЗАНИМАЮЩИХСЯ
ЗИМНИМ ПЛАВАНИЕМ ПРИ ПОМОЩИ AQUA-ICE-АЕРОБИКИ
Improvement of the physical condition of winter swimming sportsmen’s by means of
aqua-ice-aerobics
Arbuzova Natalia Alexandrovna, Morozov Sergey Nikolaevich………………..…29
НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКОЕ ОБОСНОВАНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ
ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ ПО
ФИЗИЧЕСКОМУ ВОСПИТАНИЮ В ВУЗЕ И ШКОЛЕ
Methodological bases of information Technology usage in physical education classes at
higher and secondary educational institutions
Ботагариев Тулеген ………………………………………………….………......….33
ORGANIZACYJNE PODSTAWY PROGRAMÓW SPECJALNYCH IGRZYSK OLIMPIJSKICH XXI
WIEKU
Organizational basics of the programs of special olympics in xxi century
Briskin Yuriy, Perderiy Alina, Prystupa Tetiana, Skaliy Aleksander ……….….43
PROBLEMY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI TEORII TRENINGU SPORTOWCOM W XXI
WIEKU
Problems of information transfer in sportsmen teoretial training in XXI century
Briskin Yuriy, Pityn Maryan Prystupa Tetiana, Skaliy Tetiana……………….…55
O CZYM WARTO PAMIĘTAĆ W SZKOLENIU MŁODZIKÓW W PŁYWANIU
What's worth remembering in the swimming training of young athletes
Magdalena Chrobot, Anna Kwaśna, Alina Biskupska ……………………………68
POZIOM WYBRANYCH ZDOLNOŚCI KOORDYNACYJNYCH A WYNIKI
SPORTOWE MŁODZIKÓW W PŁYWANIU
The level of the selected coordination capacity and athletic performance for young
athletes in swimming
Magdalena Chrobot, Anna Kwaśna, Alina Biskupska ….........................................77
JAKOŚĆ ŻYWIENIA DZIECI W WARUNKACH PRZEDSZKOLNYCH W POLSCE PÓŁNOCNEJ
Nutrition quality of preschool children residing in the Northern Poland
Ewa Żary-Sikorska, Anna Keutgen, Elżbieta Wszelaczyńska,
Jarosław Pobereżny………………………………………………………………….107
3
SPOSÓB ŻYWIENIA I AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI PÓŁNOCNEJ
Nutrition and physical activity of preschool children living in the Northern Poland
Ewa Żary-Sikorska, Anna Keutgen ………………..................................................122
СІЛЬСЬКИЙ ТУРИЗМ В КОНТЕКСТІ ВІДПОЧИНКУ НА ЧОРНОМУ МОРІ
Rural tourism in the context of the rest of the Black Sea
Петро Годлевський, Ігор Григус…………………………………………………144
НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКОЕ ОБОСНОВАНИЕ РЕАЛИЗАЦИИ КРУГОВОГО МЕТОДА
ТРЕНИРОВКИ В ПРОФЕССИОНАЛЬНО – ПРИКЛАДНОЙ ФИЗИЧЕСКОЙ
ПОДГОТОВКЕ СТУДЕНТОВ
Scientifically-methodical substantiation implementation of circular training methods in
professional-applied physical preparation of students
Кубиева Светлана ……………...………………………………………………….154
NAWYKI ŻYWIENIOWE I WYGLĄD CIAŁA WŚRÓD MŁODZIEŻY
EATING ATTITUDES AND BODY IMMAGE AMONG ADOLESCENTS
Konstantinos Laparidis, Hristoulaki Asimenia, Georgios Lapousis,
Douda Eleni, Smilios Helias ………………………………………....…………….. 161
МЕСТО ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ КАК ЭЛЕМЕНТА ЗОЖ В СТРУКТУРЕ КОРПОРАТИВНОЙ
СРЕДЫ УНИВЕРСИТЕТА
Exploring the structure of University Corporate Environment: Physical Culture as an
element of Healthy Lifestyle
Levchenko Aleksandr, Levchenko Victoria, Sokolova Elena. ……………………174
THE LEGAL JUSTIFICATION FOR THE USE OF ADAPTIVE PHYSICAL EDUCATION AS ONE OF
THE MEASURES OF SOCIAL SUPPORT FOR PEOPLE LIVING WITH HIV IN RUSSIA.
Nikita S. Nikitin, Michael V. Avakyan ………………………………………...….186
ФИЗИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА И СПОРТ В ПРОФИЛАКТИКЕ АСОЦИАЛЬНЫХ
ПРОЯВЛЕНИЙ СРЕДИ СТУДЕНТОВ
Physical culture and sport in the prevention of asocial manifestations among students
Л.М. Крылова, L. M. Krylova, Н.Н. Бумарскова, N. N. Bomarscova…..……194
PŁYWANIE W WODACH OTWARTYCH – POLSKA POTRÓJNA KORONA
Open water swimming – the polish triple crown
Wojciech Wiesner, Bogusław Ogrodnik……………………………………………199
EDUKACJA ZDROWOTNA W GIMNAZJUM – MIĘDZY TEORIĄ A PRAKTYKĄ
Health education in High Junior School – between theory and practice
Małgorzata Ostrowska………………………………………………..……….…… 218
ALTERNATYWNE MODELE STARZENIA SIĘ MĘŻCZYZN W UJĘCIU TEORII SALUTOGENEZY
NA PRZYKŁADZIE POMIARÓW SPIROMETRII NATĘŻONEJ
The alternative ways of aging of men based on the forced spirometry results in terms of
the salutogenesis theory
Pujszo Małgorzata, Wilczyńska Sylwia, Drumińska Ewelina……….……………233
4
ЛІКАРСЬКИЙ КОНТРОЛЬ ПРИ ВІДНОВНИХ ФІЗИЧНИХ ТРЕНУВАННЯХ
ВИСОКОКВАЛІФІКОВАНИХ ПЛАВЦІВ ПІСЛЯ ГОСТРИХ РЕСПІРАТОРНИХ
ЗАХВОРЮВАНЬ
Medical control during the regenerative physical trainings of highly skilled swimmers’
state after acute respiratory diseases
Фетісова Валентина, Пущина Ірина…………………………………….……….244
PERSONALISTYCZNA KONCEPCJA EDUKACJI RUCHOWEJ
Personalistic concept of physical education
Dariusz Skalski………………………………………………...…………………….262
EDUKACJA ZE ŚRODKÓW UNIJNYCH W GMINIE SKARSZEWY NA TLE WOJEWÓDZTWA
POMORSKIEGO W POLSCE W LATACH 2007 – 2013
Education from EU finances in the community in Skarszewy in Pomorskie province in
Poland in the years 2007-2013
Dariusz Skalski, Stanisław Przybylski, Oksana Zabolotna……………………….288
SZANSE EDUKACYJNE DZIECI Z MAŁYCH ŚRODOWISK WIEJSKICH
Educational Chances children from small rural communities
Dariusz Skalski, Oksana Zabolotna, Stanisław Przybylski……………………….310
CASE METHOD AS A MEANS OF IMPROVING COMMUNICATIVE COMPETENCE OF EXISTING
AND FUTURE TRAINERS RECREATIONAL SWIMMING
Кейс-метод як засіб підвищення комунікативної компетентності діючих і
майбутніх тренерів оздоровчого плавання
Stadnyk V.A, Stadnyk O.V ………………………………………..………………..333
ТЕХНОЛОГІЯ ПІДГОТОВКИ І ПРОВЕДЕННЯ ПРЕДМЕТНИХ ІГРОВИХ УРОКІВ
ФІЗИЧНОЇ КУЛЬТУРИ В ЗАГАЛЬНООСВІТНІХ ШКОЛАХ УКРАЇНИ
Technology of preparation and training of subject game classes of physical culture at
comprehesive schools of Ukraine
Наумчук Володимир……………………………………………………….………337
МОНИТОРИНГ ФИЗИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ И ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВЛЕННОСТИ
ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ: РОССИЙСКИЙ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
Monitoring of physical development and physical readiness of the younger generation:
Russian and foreign experience
С.И. Изаак………………………………………………………………...…………355
OCENA FUNKCJI ŚRÓDBŁONKA NACZYNIOWEGO U ZAWODNIKÓW I LIGI PIŁKI SIATKOWEJ
PO ZAKOŃCZENIU RUNDY ZASADNICZEJ OKRESU STARTOWEGO ROCZNEGO CYKLU
TRENINGOWEGO
Evaluation of the vascular endothelium function in the first league volleyball players
after the main competitive phase of the annual training cycle
Joanna Karolkiewicz, Mateusz Radojewski, Tomasz Podgórski, Barbara
Pospieszna, Jakub Kryściak, Ewa Śliwicka……………………..…………….…...361
5
KOMPLEKSOWE UJĘCIE TERAPII W WODZIE
A comprehensive approach to water treatment
Anna Nalazek, Mirosława Szark – Eckardt, Barbara Gawinecka –Mykaj,
Violetta Łubkowska ………………………………..…………………...…………...371
ПРАКТИЧЕСКИЙ ОПЫТ ОРГАНИЗАЦИИ ЗАНЯТИЙ ПО ФИЗИЧЕСКОМУ ВОСПИТАНИЮ
СТУДЕНТОВ УНИВЕРСИТЕТА ЭКОНОМИКИ В БЫДГОЩЕ
Practical experience with the organization of physical education students at the
Aleksander Skaliy, Tetiana Skaliy, Marta Czukiewska, Kamil Gadecki, Martyna
Musiałowska, Grzegorz Skiba ………………………………………..…………….377
6
Wprowadzenie
7
8
UWARUNKOWANIA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
STUDENTÓW STUDIÓW NIESTACJONARNYCH KIERUNKU
TURYSTYKA I REKREACJA
Agnieszka Danielewicz, Ewa Brandt
Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Liczba znaków: 30948 (ze streszczeniami i grafikami)
Number of characters: 30948 (with abstracts and graphics).
Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, turystyka aktywna, sport, zdrowie, rekreacja,
zdrowy styl życia
Key words: physical activity, active tourism, sport, healthy, recreation, healthy livestyle
Streszczenie
Aktywność fizyczna odgrywa coraz większą rolę w życiu każdego człowieka.
Zauważa się rosnące zainteresowanie aktywnymi formami spędzania czasu wolego.
Coraz więcej ludzi wybiera aktywny wypoczynek zamiast biernego. Dostrzega się
również większą świadomość społeczeństwa dotyczącą korzystnego wpływu
aktywności ruchowej na zdrowie zarówno fizyczne jak i psychiczne. Aktywny tryb
życia niesie ze sobą szereg korzyści. Osoby w sposób systematyczny uprawiające sport
są nie tylko sprawniejsze fizycznie, lecz także, dzięki lepszemu dotlenieniu mózgu mają
lepszą pamięć i koncentrację. Systematyczna aktywność fizyczna to najskuteczniejszy i
najtańszy sposób na uniknięcie wielu schorzeń. Siedzący tryb życia wpływa w sposób
niekorzystny nie tylko na samopoczucie, ale przede wszystkim na kondycję fizyczną
i psychiczną.
Celem badań było zbadanie uwarunkowań aktywności fizycznej losowo dobranej
grupy studentów studiów niestacjonarnych kierunku turystyka i rekreacja.
Metodą wykorzystaną do przeprowadzenia badań była ankieta, natomiast
instrumentem pomiaru kwestionariusz ankiety. Do badania wykorzystano losowo
wybraną grupę studentów Wyższej Szkoły Gospodarki (WSG) studiów
niestacjonarnych kierunku turystyka i rekreacja. Grupa ankietowanych liczyła 187 osób.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej wykorzystując test Chi2 i
współczynnik V-Cramera.
W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że główną przeszkodą aktywnego
spędzania czasu wolnego jest brak infrastruktury (42%). Ponad 80% badanych
potwierdza, że gdyby miała bezpośredni dostęp do obiektów sportowych korzystałaby z
nich częściej niż dotychczas. Preferowaną formą aktywności fizycznej jest jazda na
rowerze (38%) oraz pływanie (26%). Ponad 70% badanych uważa się za osoby aktywne
fizycznie, powodem takiej świadomości może być fakt panującej obecnie „mody” na
aktywny tryb życia. Studenci wiedzę o konieczności bycia aktywnym fizycznie czerpią
z uczelni oraz z czasopism branżowych.
Studenci studiów niestacjonarnych kierunku turystyka i rekreacja są osobami
aktywnymi fizycznie i uprawiają sport przede wszystkim ze względu na chęć
atrakcyjnego wyglądu oraz aktywnego wypoczynku. Preferują aktywność fizyczną w
centrach sportowych w formie zorganizowanej.
9
Abstract
Physical activity plays an increasingly important role in the life of every human
being. Notes a growing interest in active forms of leisure ox. More and more people are
choosing activities instead of passive. He sees also a greater awareness about the
beneficial effects of physical activity on health, both physical and mental. Active
lifestyle brings with it a number of benefits. Persons engaged in a systematic way sports
are not only fitter, but also, thanks to a better oxygenation of the brain have better
memory and concentration. Regular physical activity is the most effective and cheapest
way to avoid many diseases. Sedentary lifestyle in a way that adversely affects not only
wellbeing, but primarily on physical and mental health.
The aim of the study was to investigate determinants of physical activity a random
group of students extramural tourism and recreation.
The method used for testing was a survey, and a questionnaire measuring instrument.
The study used a randomly selected group of students from the University of Economy
(WSG) extramural tourism and recreation. Group surveyed consisted of 187 people.
The results were statistically analyzed using Chi2 test and factor V-Cramer.
The results showed that the main obstacle leisure time activities is the lack of
infrastructure (42%). Over 80% of respondents confirmed that if she had direct access
to the sports facilities would benefit from them more often than before. The preferred
form of physical activity is cycling (38%) and swimming (26%). Over 70% of
respondents considered to be physically active people, the reason for such awareness
could be that prevailing at present "fashion" for an active lifestyle. Students knowledge
about the necessity of being physically active derive from the university and from
magazines.
Students extramural tourism and recreation are physically active people and play
sports mainly because of the desire attractive appearance and active recreation. They
prefer physical activity and sports centers in an organized form.
Wstęp
Analizując uwarunkowania aktywności fizycznej należy przede
wszystkim wyjaśnić pojęcia „aktywności fizycznej” zamiennie używane
z „aktywnością ruchową”. Józef Drabik uważa, że (…) aktywność
fizyczna stanowi kluczowy i integralny składnik zdrowego stylu życia.
Bez niej niemożliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego utrzymania
i pomnażania, a w przypadku dzieci niemożliwy jest prawidłowy rozwój.
Brak ruchu jest głównym i niezależnym czynnikiem ryzyka chorób
układu krążenia (Drabik 1996). Wychowanie fizyczne i sport w
najbardziej widoczny sposób wpływają przede wszystkim na sprawność
dzieci i młodzieży oraz stają się głównym czynnikiem ich rozwoju
motorycznego. Jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności
ogólnoustrojowej człowieka jest stopniowe zmniejszanie aktywności
fizycznej.
Ćwiczenia ruchowe są czynnikiem, który rozwija somatyczne i
motoryczne właściwości organizmu, których znaczenie jest ogromne dla
prawidłowego przebiegu rozwoju biologicznego. Ćwiczenia ruchowe
kształtują właściwości morfologiczne organizmu przez intensyfikowanie
10
wzrastania oraz wpływ na funkcje narządów biorących udział w
ćwiczeniu. Ćwiczenia ruchowe wpływają także na czynnościowe
doskonalenie się organizmu. Praca mięśniowa mobilizuje funkcje całego
organizmu, rozwijając je i dostosowując do szerokiego zakresu zadań.
Strukturalne i funkcjonalne efekty wpływu ćwiczeń ruchowych na
organizm znajdują szczególny wyraz w rozwoju sprawności fizycznej
(Kwilecka i wsp. 1978).
Cel pracy
Głównym celem pracy było zbadanie uwarunkowań mających
wpływ na aktywność fizyczną studentów studiów niestacjonarnych
kierunku turystyka i rekreacja.
W pracy postawiono następujące hipotezy:
1. Założono, że główną przeszkodą aktywnego spędzania czasu
wolnego przez studentów jest jego brak. Większość osób
studiujących niestacjonarnie dodatkowo pracuje. Kolejną
przeszkodą może być brak odpowiedniej infrastruktury oraz
środków finansowych.
2. Domniemano, że rozbudowa infrastruktury sportowej i
rekreacyjnej odniosłaby pozytywny skutek w formie zwiększenia
zainteresowania aktywnym trybem życia.
3. Domniemano, że studenci kierunku turystyka i rekreacja uważają
się za osoby aktywne fizycznie.
4. Założono, że studenci kierunku turystyka i rekreacja ze względu
na studiowany kierunek wiedzę o potrzebie bycia aktywnym
fizycznie czerpią z uczelni oraz z czasopism branżowych.
W pracy podjęto się próby znalezienia odpowiedzi na następujące
pytania, które są jednocześnie celami szczegółowymi:
 jakie są najczęstsze przeszkody aktywnego spędzania czasu
wolnego studentów?
 czy zwiększenie ilości obiektów sportowych w miejscu
zamieszkania zwiększyłoby liczbę osób preferujących aktywność
fizyczną w tego typu obiektach?
 jakie są preferowane formy aktywności fizycznej studentów?
 czy studenci kierunku turystyka i rekreacja uważają się za osoby
aktywne fizyczne?
 z jakich źródeł studenci czerpią wiedzę na temat konieczności
aktywnego wypoczynku?
W celu przeprowadzenia badań opracowana została ankieta,
której wzór zamieszczono w aneksie pracy.
11
Materiał i metody badań
Metodą przeprowadzonych badań była ankieta, natomiast
instrumentem pomiaru kwestionariusz ankiety (zał. nr 1, Ankieta).
Ankieta wykorzystana w przeprowadzonych badaniach to ankieta
audytoryjna, jest to (…) forma pomiaru dogodna do zastosowania na
konferencjach,
sympozjach, zjazdach, wykładach i
innych
zgromadzeniach, na których nie można – z różnych powodów –
przeprowadzić wywiadów osobistych. Pomiar polega na rozdaniu
kwestionariuszy zgromadzonym, a po pisemnych ich wypełnieniu –
zebraniu przez ankietera. Zaletą ankiety audytoryjnej jest możliwość
kontroli pomiaru, dzięki czemu zapewnia się bardzo duży procent
odpowiedzi przy jednoczesnym zachowaniu anonimowości. Ankieta
audytoryjna jest jedną z ankiet przeprowadzanych z bezpośrednim
udziałem ankietera (Kaczmarczyk 2003).
Na charakterystykę próby złożyły się trzy elementy: liczebność próby,
metoda doboru próby, określenie danych demograficznych.
Pytania dotyczyły wiedzy ogólnej na temat aktywności fizycznej i jej
wpływu na organizm ludzki, a także pytano ankietowanych: ile czasu
poświęcają na aktywny wypoczynek, jaki rodzaj aktywności preferują
oraz jaki prowadzą styl życia i jakie mają nawyki żywieniowe. W
pytaniach badani mieli do wyboru od 2 do 7 wariantów odpowiedzi. W
większości pytań ankietowani mieli możliwość dopisania własnej
odpowiedzi lub uzasadnienia wyboru.
Łącznie badaniu poddano 187 studentów, w tym 115 kobiet oraz 72
mężczyzn. Respondentom zadano 17 pytań odnoszących się do
aktywności fizycznej.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej wykorzystując test Chi2
i współczynnik V-Cramera. Zestawienie wyników analizy statystycznej
przedstawiono w tabeli nr 1. Analizy przeprowadzono na poziomie
istotności 0,05. Hipotezy testu Chi2 przyjęły postać:
 H0: Cecha niezależna nie ma wpływu na cechę zależną,
 H1: Cecha niezależna ma wpływ na cechę zależną.
Cechę niezależną stanowiła płeć studentów. Natomiast cechy zależne
były bezpośrednio związane z zadawanymi pytaniami. Współczynnik VCramera pozwala na określenie siły związku między zmiennymi i
zawiera się w przedziale <0;1> im bardziej zbliżona jest jego wartość do
1, tym większa jest zależność między cechami. Współczynnik
zmienności V-Cramera to iloraz odchylenia standardowego i średniej w
danym rozkładzie. Wyraża się go procentowo, aby określić, jaki procent
poziomu średniej stanowi odchylenie standardowe w rozkładzie, im jest
wyższy, tym większe jest względne zróżnicowanie cechy w rozkładzie.
12
Wyniki badań
Wyniki analizy statystycznej przeprowadzonych badań
przedstawiono w tabeli 1. Sprawdzono kolejno wpływ cechy niezależnej
jaką była płeć na poszczególne problemy badawcze. Zauważono wpływ
cechy niezależnej na zależną przy problemie badawczym jakim jest
powód uprawiania sportu, źródła wiedzy o potrzebie aktywności
fizycznej oraz preferowanych formach aktywności fizycznej.
Najsilniejszą zależność obserwuje się jednak w problemie 10
dotyczącym sposobów spędzania wolnego czasu. Stwierdzono, że cecha
niezależna (płeć) ma wpływ na cechę zależną (sposób spędzania czasu
wolnego), w związku z czym przyjęto hipotezę alternatywną, gdyż
Chi2emipryczne (47,9) jest większe od tabelarycznego (11,0) przy 5
stopniach swobody. Współczynnik V-Cramera przyjął w tym momencie
najwyższą wartość (0,358) wskazując na silną zależność między
rozpatrywanymi cechami. Podczas rozpatrywania pozostałych
problemów badawczych przyjęto hipotezę zerową. Współczynnik VCramera przyjął najniższą wartość (0,027) w problemie dotyczących
liczby spalanych papierosów, wskazując na niską siłę zależności
dotyczącą wpływu rodzaju płci na tego rodzaju problem.
Dyskusja i wnioski
Większość studentów twierdzi, że aktywność fizyczna odgrywa w
ich życiu ogromną rolę, część ankietowanych uzależnia rolę aktywności
fizycznej od samopoczucia (kobiety 30%, mężczyźni 36%). W
przypadku 16% ankietowanych studentek i ponad 18% studentów nie ma
dla nich żadnego znaczenia aktywność fizyczna (Wyk. 1). Studenci WSG
jako główne powody uprawiania sportu wskazali: chęć atrakcyjnego
wyglądu, aktywny wypoczynek oraz względy zdrowotne. Najmniejszy
odsetek studentów (około 5% kobiet; 3% mężczyzn) uprawia sport w
celu spotkań ze znajomymi oraz dla zabicia czasu. Te różnice
w odpowiedziach studentów studiów niestacjonarnych kierunku
turystyka i rekreacja wpłynęły na wynik testu Chi2, który wskazał, że
należy przyjąć hipotezę alternatywną, mówiącą, że cecha niezależna ma
wpływ na cechę zależną (Wyk.2).
13
Odpowiedzi na pytanie dotyczące ilości czasu przeznaczanego
tygodniowo na aktywność fizyczną dla obu płci kształtowały się bardzo
podobnie. Największa grupa ankietowanych (kobiety 42%; mężczyźni
47%) przeznacza od 5 - 8h tygodniowo na aktywność fizyczną. Około
34% studentów przeznacza od 9 do 13h tygodniowo (Wyk.3).
W dalszej kolejności zapytano ankietowanych jaki sposób
organizacji aktywności fizycznej preferują (Wyk.4). Odpowiedzi
studentów były podobne, większość, bo około 80% preferuje organizację
aktywności fizycznej w centrach sportowych takich jak siłownie czy
pływalnie, i uprawiają sport rekreacyjnie (około 91%). Wynika z tego,
że studenci są świadomi pozytywnego wpływu uprawiania sportu i
aktywnego trybu życia. Największym powodzeniem wśród studentów
cieszy się jazda na rowerze (42% kobiet i 33% mężczyzn) oraz pływanie
(24% kobiet i 29% mężczyzn). Kolejnym rozpatrywanym aspektem były
przyzwyczajenia żywieniowe studentów. Wiedza na temat prawidłowego
żywienia jest istotnym elementem zdrowego trybu życia oraz odgrywa
dużą rolę w prawidłowej aktywności fizycznej. Ponad 70% studentów
14
twierdzi, że odżywia się regularnie, czyli spożywa dziennie przynajmniej
trzy posiłki dziennie (Wyk. 5).
Bardzo ważnym czynnikiem rozpatrywanym przy prawidłowym
odżywianiu jest stosowanie używek typu: kawa, papierosy, alkohol.
Najczęściej wskazywaną przez studentów używką był alkohol (w
przypadku kobiet 41%, a mężczyzn 36%), następnie papierosy (Wyk. 6).
Badani studenci uważają się za osoby aktywne fizycznie na co wskazano
na wykresie nr 7. Około 80% badanych kobiet uważa, że są osobami
aktywnymi fizycznie, pozostała część tj. 11% nie potrafi jednoznacznie
stwierdzić, 9% twierdzi, że nie są aktywni fizycznie. Studenci płci
męskiej w zdecydowanej większości uważają się za osoby aktywne
fizycznie (ok. 67%) natomiast liczba niezdecydowanych i nie
uważających się za aktywnych jest taka zbliżona (ok. 17%) (Wyk. 7).
W ankiecie zapytano studentów jak najchętniej spędzają czas wolny.
Ankietowani mieli możliwość zaznaczenia następujących form spędzania
czasu wolnego: spacer, oglądanie TV, wyjście do kina, teatru, czytanie,
zajęcia domowe, uprawianie sportu. Z uzyskanych wyników badań
(tabela 2) można wywnioskować, że studenci najczęściej spędzają czas
wolny oglądając telewizję (ok. 30%) oraz spacerując (ok. 24%) dopiero
w dalszej kolejności uprawiają sport (ok. 20%), zajmują się zajęciami
15
domowymi (ok. 12%), czytają (ok. 7%) oraz chodzą do teatru i kina (ok.
7%). Przy czym odpowiedzi były zróżnicowane pod względem płci,
dlatego przyjęto hipotezę alternatywną testu Chi2. Studiujące kobiety
najchętniej wybieraną formę spędzania czasu wolnego wskazywały na:
spacery (ok. 31%), oglądanie TV (ok. 27%) oraz uprawianie sportu (ok.
23%), a następnie czytanie (ok. 9%), chodzenie do teatru i kina (ok. 5%)
oraz zajęcia domowe (ok. 5%). Z kolei mężczyźni jako dominującą
formę spędzania czasu wolnego wskazali oglądanie telewizji (ok. 35%)
oraz zajęcia domowe (ok. 23%), następnie uprawianie sportu (ok. 15%),
spacery (ok. 14%) oraz chodzenie do teatru i kina (ok. 8%) a także
czytanie (ok. 3%). Zróżnicowanie odpowiedzi było tak duże, że
współczynnik V-Cramera, przyjął na tym etapie badań największą
wartość (0,358) (tabela 2).
W dalszej kolejności zapytano ankietowanych, co przeszkadza im w
aktywniejszym spędzaniu czasu wolnego (Tab. 3). Jako najczęstszą
przeszkodę aktywnego spędzania czasu wolnego badani wskazywali na
brak infrastruktury, następnie brak środków finansowych oraz brak czasu
wolnego. Mniej istotnym powodem braku aktywności był wiek oraz brak
poczucia, że aktywne spędzanie czasu wolnego jest potrzebne.
W kolejnym pytaniu studenci zostali zapytani, jakie korzyści wynikają z
prowadzenia aktywnego trybu życia (Wyk. 8). Studenci jako główną
korzyść wskazali atrakcyjny wygląd (43% kobiet, 49% mężczyzn) oraz
pozytywny wpływ na zdrowie człowieka (31% kobiet, 31% mężczyzn).
Ważnym dla ankietowanych jest także możliwość nawiązania nowych
znajomości oraz odreagowanie stresów.
W pytaniu dotyczącym źródeł wiedzy na temat aktywności fizycznej
kobiety w większości wskazywały uczelnię (ok. 40%) oraz czasopisma
(ok. 24%), następnie rodzinę (ok. 17%), reklamy (ok. 12%) oraz
znajomych (ok. 7%). W przypadku ankietowanych mężczyzn wiedza na
temat aktywności fizycznej czerpana jest głównie z uczelni (ok. 28%)
16
oraz z czasopism (ok. 21%), reklam (ok. 19%) oraz od rodziny (ok. 18%)
a następnie od znajomych (ok. 13%). Ta różnica odpowiedzi wśród
badanych w konsekwencji znalazła swoje odbicie w odrzuceniu hipotezy
zerowej, a przyjęciu alternatywnej głoszącej, że płeć wpłynęła na źródło
wiedzy dotyczącej aktywności fizycznej (Wyk. 9).
Ankietowani zostali zapytani jak często aktywnie spędzają czas wolny
(Wyk. 10). Ponad połowa ankietowanych aktywnie spędza czas wolny
przynajmniej raz w tygodniu. Przynajmniej raz w miesiącu aktywnie czas
wolny spędza około 23% ankietowanych kobiet oraz około 31%
mężczyzn. Pozostała część uczestniczy w aktywności fizycznej
sporadycznie lub nie spędza czasu wolnego aktywnie. Wśród
preferowanych form aktywności fizycznej respondenci mogli w ankiecie
zaznaczyć: pływanie, biegi, gry zespołowe, fitness, ćwiczenia na siłowni,
grę w tenisa lub samodzielnie wskazać inną preferowaną formę
aktywności. Wskazania respondentów różniły się w zależności od płci
(Tab. 4). Chi2 tabelaryczne (12,6) przy sześciu stopniach swobody i
poziomie istotności 0,05 było mniejsze od Chi2 empirycznego (22,2),
dlatego odrzucono hipotezę zerową. Wśród kobiet najczęściej
wskazywaną formą aktywności fizycznej było pływanie (ok. 26%),
ćwiczenia na siłowni (ok. 25%) oraz gry zespołowe (ok. 23%), a
następnie fitness (ok. 13%), biegi (ok. 8%) a także gra w tenisa (ok. 3%)
oraz jazda konna (ok. 1%). Natomiast ankietowani mężczyźni zaznaczali
najczęściej gry zespołowe (ok. 40%) oraz ćwiczenia na siłowni (ok.
23%), następnie fitness (ok. 17%) oraz pływanie (ok. 15%). Najmniejsza
popularnością cieszyły się biegi (ok. 6%).
Dopełnieniem badań były dwa ostatnie pytania dotyczące dostępności
obiektów sportowych w miejscu zamieszkania. W pytaniu 16 poproszono
ankietowanych o ocenianie obiektów sportowych znajdujących się w
zamieszkiwanej miejscowości (Tab. 5). Z uzyskanych wyników badań
17
można wywnioskować, że dostępność obiektów aportowych jest na
średnim poziomie. Większość ankietowanych studentów w skali od 1 do
5 (gdzie 1 oznacza ocenę najniższą, a 5 ocenę najwyższą) oceniła
dostępność na 3 (ok. 48%), Nikt nie wskazał oceny najwyższej,
natomiast około 29% respondentów wskazało ocenę dobrą, a kolejno
16% i 7% oceny 2 i 1. Jako uzasadnienie odpowiedzi wskazywano
najczęściej brak plaży miejskiej z pełną infrastrukturą i zabudową
rekreacyjną, zbyt małą pływalnię oraz zimą brak profesjonalnego
lodowiska.
W dalszej kolejności zapytano studentów, czy jeśli mieliby dogodny
dostęp do obiektów sportowych to korzystaliby z nich częściej (Tab. 6).
Biorąc pod uwagę ogół odpowiedzi, ponad 80% ankietowanych
wskazało, że częściej korzystałoby z tego typu obiektów, około 13%
stwierdziło, że nie zmieniłoby to częstotliwości korzystania z tego typu
obiektów.
Wyniki badań upoważniają do wyciągnięcia następujących wniosków:
 Płeć nie ma wpływu na aktywność fizyczną studentów.
 Studenci przede wszystkim uprawiają sport ze względu na chęć
atrakcyjnego wyglądu oraz aktywnego wypoczynku.
 Studenci preferują organizację aktywności fizycznej w centrach
sportowych takich jak siłownie, pływalnie. Preferują
zorganizowany wypoczynek.
 Studenci kierunku turystyka i rekreacja są świadomi wpływu
właściwego odżywania na zdrowie człowieka, większość z nich
deklaruje, że odżywia się prawidłowo spożywając przynajmniej
trzy posiłki dziennie.
 Problemem wśród studentów może być nadużywanie alkoholu
oraz spalanie dużych ilości papierosów.
 W miejscach zamieszkania studentów brakuje dogodnej
infrastruktury sportowej i rekreacyjnej, pozwalającej na aktywne
spędzanie czasu wolnego, a także rozwijanie pasji.
Piśmiennictwo
Apanowicz J., Metodologia nauk, TNOiK, Toruń 2003. Cybulska A., O
aktywności fizycznej Polaków [online], Komunikat z badań CBOS,
Warszawa 2003. Drabik J., Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym
osób dorosłych cz. II, AWF Gdańsk 1996, s. 215. Kaczmarczyk S.,
Badania marketingowe Metody i techniki, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2003. Kiełbasiewicz – Drozdowska I., Siwiński
W., Teoria i metodyka rekreacji (zagadnienia podstawowe), AWF,
Poznań 2001. Kwilecka M., Kunicki B., Ścieżka zdrowia – poradnik dla
18
organizatorów i użytkowników, Inst. Wyd. CRZZ, Warszawa 1978.
Ostrowska A., Styl życia a zdrowie. Z zagadnień promocji zdrowia, IFiS
PAN, Warszawa 1999. Toczek – Werner S., Podstawy rekreacji i
turystyki, AWF, Wrocław 2002.
ОСОБЛИВОСТІ МОРАЛЬНОГО ВИХОВАННЯ В ТУРИСТСЬКИХ ПОХОДАХ
MORAL FORMATION OF PERSONALITY BY MEANS OF TOURISM
A.Shypko, S.Stepanyuk, I.Gorodinska, Yu. Grabovsky, O.Zubrova,
T.Ektova
Херсонський державний університет
Kherson State University
Ключові слова: моральне виховання, потреби, туристський продукт,
туристський похід.
Key words: moral education, needs, tourist product, a walking tour.
Анотація. Метою дослідження є виявлення умов, що впливають на
моральне виховання особистості в умовах туристських походів. На основі аналізу
туристського продукту визначено, що в умовах туристської подорожі активними
засобами пересування обмін компонентами туристського продукту в основному
відбувається на основі моральних відносин. Праця всієї групи, яка спрямована на
задоволення потреб особи, у сполученні із краєзнавчим пізнанням створює умови
для удосконалення морального виховання.
Annotation. The aim of the study is to identify the conditions that affect the
moral education of the individual in walking tours. The analysis of the tourist product
has given us the ground to state that in an active walking tour the exchange of the tourist
product components occurs mainly on the basis of moral relations. Work of the whole
group, which aims to meet the needs of the individual, combined with the local history
learning creates conditions for the improvement of moral education.
The actuality of the study. Complex processes occurring in the
post-soviet space, give evidence of the fact that the reason of conflicts on
interpersonal and intergroup levels is the lack of an effective mechanism
of moral regulation. The development of the mass media and especially
the virtual space, leads to the possibility to mask the true intentions under
a false name (nickname). This creates opportunities for avoidance of
responsibility, which in its turn makes behavior regulators, such as fear
and shame, ineffective. Consequently, nowadays moral education has
become the most actual area of education.
One of the effective means of pedagogical impact is youth
tourism. At the same time, today it is used inefficiently. In practice,
19
educational institutions often do not see the difference between
sightseeing trips and walking tours. This explains the lack of attention to
the definition of influence on the person in different types of travel.
Analysis of recent research and publications. Problems of
moral education are always given much attention by educators,
psychologists and philosophers. Thus, in S.Krimsky’s works (1992)
moral issues are discussed in the context of the spirituality of the
individual. Psychological aspects of spirituality and education has been
studied by V.Zinchenko (2002). Moral education as a psychological and
pedagogical problem, its structure, content, conditions are the subject of
research, conducted by A.Valeyeva (2007), V.Klepikova (2011),
O.Mantonina (1998), R.Mahmutova (2010) and others.
The purpose of the study is the identification of the major
conditions affecting the moral education of the individual in a walking
tour.
The results of the study. In the study of educational
opportunities of children and youth tourism vast majority of researchers
do not consider its dual nature. On the one hand it acts as a means of
education, and on the other it is a component of the tourist market. It
comes from the fact that in a walking tour the life activity of a tourist and
a tourist group is provided by a number of services, which together
constitute a tourist product. A tourist product, as a set of tourist services,
is focused on the satisfaction of the needs of the individual (see Fig. 1).
Nutrition
Accommodatio
n
Recovery
A tourist
Cognition
Entertainment
Fig. 1. The structure of the tourist product
Hence, the tourist and regional studies, in spite of its social
nature, reproduce the relationship between the "producers" and the
"consumers" of the services, specific to tourism in general. However, its
essential difference lies in the fact that the relationship between the
20
subjects of tourist and regional studies is based on “moral”, not on money
payment. Exchange of products of the activity between the members of
the tourist group is mainly based on the moral relationships and the
regulating factor is not the price, but a moral requirement. This
regulation will be based on the relations in the group, which correspond
to the social structure of the tourist group. In constant tourist groups more
is given not to the person, who occupies the highest place in the
hierarchy of the group, but to the weak or the sick person, the one who
needs support and assistance at the moment.
On the assumption Maslow's views on ranking of the needs and
motivations of the individual, we have analyzed the life of a person in the
process of travelling and come to the conclusion that in the tourist and
regional studies the rating of individual needs takes the following form
(see Table 1).
The findings suggest that the moral relations in the tourist and
regional studies between tourists mainly correspond to moral relations
between members of the human community in the ordinary
circumstances of life.
Table 1. The Rating of the Needs of the Individual
Place in the rating in
accordance with
Needs
topicality
1.
Physiological
1.1.
in food,
1.2.
in night rest,
1.3.
in clean, dry clothes,
1.4.
in hygienic procedures.
2.
Safety
2.1.
in safety while overcoming natural obstacles,
2.2.
in safety while being influenced by meteorological
situation,
2.3.
in conflict-free communication with the local population.
3.
Affections, belonging to a group
3.1.
in communication,
3.2.
in emotional and warm attitude of others.
4.
In achievement
4.1.
in the sense of one’s social significance,
4.2.
in the change of one’s social status.
5.
Cognitive
5.1.
in the information about the area of travel,
5.2.
in the discovery of new properties of natural and social
environment,
5.3.
in the systematisation of the information received,
5.4.
in the need to share one’s discoveries with others.
6.
Aesthetic
21
6.1.
6.2.
6.3.
in the aesthetic sense of contact with others,
in the aesthetic changes in household,
in the personal creation of the works of culture.
The model of tourist and local lore cycle, proposed by A.
Ostapets, basically meets the elementary (basic) component of
educational space. "Three elements of the tourist activity, - the scientist
writes, - preparation, holding, and summing up - in an indissoluble unity
create a structural entity. The parts of this entity, implemented in the
proper sequence, provide tourist and local lore cycle" (Остапец, 1985, p.
73). During the tourist and local lore cycle tourists are working in
systems of administration, and local history instrumentation of the tourist
group, thereby harmonizing the time of all the subjects involved in
extensive general activities.
The information, noted above enables us to draw a conclusion
about the necessity of using the pupils’ activity aiming to meet their vital
needs for moral education. It can be effectively implemented in walking
tours. This gives reason to state, that the decisive condition for effective
moral identity formation will be the organization of educational space,
adequate to the tasks of education and able to meet the personal and
group needs. In our opinion it can be possible if there is a group activity
motive, adequate for a personal motive of each subject of the pedagogical
process.
Among the personal positive factors, aimed at the formation of
the motives of participation in walking tours, there can be the follows:
self-improvement (health promotion, development of physical and
volitional qualities); the desire for self-assertion and self-expression (the
desire to be better than others, to be like a famous person, the desire for
public appreciation, the desire to be attractive to the opposite sex); social
orientations (fashion for tourism, the desire to preserve the family
tradition, the desire to be ready to work together with the nearest
environment); meeting spiritual needs (the desire to feel like a member of
the reference group, chat with friends, get new impressions of the natural
and social environment).
We assume the formation of the students’ group motive by
organizing activities which will meet the needs in creating the space of
living, full of "romance", risk, activity in stressful situations, and so on.
This activity has a a distinct collective character and is focused on the
creation of life conditions of the individual and tourist group in the area
of travel. Thus the intensity of the interaction between the individuals,
the team and the educators with the components of the space will be
equal, because of the unity of the process which they are involved in.
22
In the case of a walking tour on a full self-service all of the
requirements, mentioned above, are relevant for each of the subject of the
educational process, including teachers. In case of changing the
configuration of a tour, some part of these needs will be met by other
people's labor, as consumption of purchased travel services (Table 2). So
during the tours with accommodation at the hotel individual and group
activities, focused on meeting almost all the vital needs become
irrelevant, with the exception of some aspects of the security needs and
the needs of attachment and belonging to a group.
Table 2. The dependence of the moral regulation of a tourist
behavior on the level of self-service in the tourist group
Needs, satisfaction of which require
moral regulation
Type of travelling
Walking
tour
Tourist
walk
Excursion
in food
in clean dry clothes
in night rest
in hygienic procedures
in safety while overcoming natural
obstacles
in safety while being influenced by
meteorological situation
in conflict-free communication with the
local population
in communication
in emotional and warm attitude of others
in the sense of one’s social significance
in the change of one’s social status
in the information about native land
in the discovery of new properties of
natural and social environment
in the systematisation of the information
received
in the need to share one’s discoveries
with others
in the aesthetic sense of contact with
others
in the aesthetic changes in household
in the personal creation of the works of
culture
Exclusion of natural obstacles off the travel format creates the
situation of change in the relations of the person with the social
23
environment thus transforming the entire system of moral relations of a
person. The observations of the behavior of the individual and the group
in travels, different by their types and complexity give us the reason to
state, that in the area of physiological needs, moral requirement is mainly
put forward by the public opinion of the tourist group.
The facts, mentioned above, give us the reason to say, that the
moral principles of the group labor, oriented to meeting the vital needs of
the individual in terms of a walking tour, constitute a fundamental layer
of moral education in the tourist and regional studies. Labour of the
group, carried out to meet the vital needs of each of the tourists and the
tourist group as a whole during the trip, organized on the basis of
administrative and economic instrumentation of the tourist group, is the
moral basis of the formation of the pupil’s personality.
Administrative and economic instrumentation of a tourist group
involves the introduction of permanent, temporary and duty
responsibilities (posts). Members of the group performing permanent
responsibilities, aimed at meeting the vital needs, are grouped into the
life support block of the tourist group. These posts include a treasurer, a
nutrition manager, a repairman. Among the temporary posts of this block
there is the senior person in a tent, and among the duty ones – a cook and
the person setting the camp fire. Young tourists’ activities aimed at
performing permanent, temporary and duty responsibilities contribute to
the formation of reliable dependence, a sense of self-importance in
achieving group goals, building relationships with other members of the
group.
However, the complexity of human behavior can not be caused
only by the actions aimed at protecting his interests in the range of vital
needs. Work in technical and tactical spheres (a navigator, a medic, a
coach, a forecaster) and also the cultural one (a leisure time manager, a
person, responsible for the blog and the newspaper, a photographer) also
affects the moral education of young tourists. Performing any work a
child learns to communicate, to coordinate his actions with others, to take
into account the character of each member of the group. That is why
human behavior is also regulated on the spiritual level.
Spirituality is the ability to translate the external universe into the
person’s inner universe on the ethical ground; the ability to create the
inner world, which helps the person to be himself, and not to be rigidly
dependant of the ever-changing situations (Крымский С.Б.,1992, с.23).
Spirituality is the foundation of morality of a free man, who can raise his
spirit over the situation, to curb the vital needs, no matter how urgent
they are at the moment.
Spirituality can be understood as the property of the human soul,
the essence of which is the predominance of spiritual, moral and
24
intellectual interests over the material ones; only on the basis of the
personal transference on the spiritual level an individual can proceed
from the vital level to the moral one (Ожегов С.И., 1990, p. 186). This
transition means personal rejection of fear to be punished which is the
leading controller of the behavior based on shame, and in the higher
forms of spirituality it is based on conscience and honor.
One of the signs of spirituality there is a need and a person's
ability to explore the world, himself and his place in the world. Precisely
because of this the person comes to understanding of the meaning of life,
his understanding of good and evil, false and true, beautiful and ugly
(Мантонина О.И.,1998, с.13).
That is, spirituality is the result of the internal processes of
personification of the experience of the mankind, processing of personal
impressions and understanding of personal experience. To provide the
conditions for such personal activity, the second component of tourist
and regional studies is introduced, which is student regional studies.
The basis for the personal transference from the consumer level to
the spiritual one is in the unity of two tourist activities – the first one,
meeting their vital needs and the second one, providing the local lore
studies. The transition to the stage of spirituality is possible in the
organization of local lore search focused on finding causal relationships
between events that took place in the area of travel. Regional studies is
carried out on three levels. For the beginners, it is sufficient to introduce
the particular facts of local history, which are based on their theoretical
knowledge, acquired during the training. The second level involves the
expansion of knowledge beyond the school curriculum, and the students
are supposed to realize the interdisciplinary links. A major role in the
first two levels belongs to the head of the group, who advises, stimulates
children, and does not disclose all the information. In the third,
independent level, a young tourist is able to analyze, synthesize, and
determine cause-and-effect relationships.
In order to study the dominant motives of going in for tourism we
have conducted the test among the members of the tourist hobby groups
in Kherson Regional Center of Tourist and Local Lore Creativity of
Students, who studied for the first and the second years. It has been
conducted by the adopted procedure of B. Tropinikova (Ильин Е.П.,
2002) at the beginning of the school year.
According to the results of the psychological testing of the firstyear students the highest rate among the tourist motives is physical
perfection (3.75) (Table 3). Other highly rated motives among the
children are character and mental qualities development (3.7) and the
motive of the expected aesthetic pleasure and thrills (3.67). The least
25
significant for children are the motives of communication (3.09) and
knowledge (3.08).
26
Table 3. Motivation of the first-year students for going in for tourism
(n = 56)
Motivation
Physical perfection
Development of character and mental qualities
Aesthetic pleasure and thrills
Group activity orientation
The acquisition of useful life skills and knowledge
Raise of prestige, desire of fame
Improvement of health
Need for approval
Communication
Cognition
Average score
3,75
3,7
3,67
3,60
3,48
3,43
3,35
3,18
3,09
3,08
Rating
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
The results of testing of young second year tourists (Table 4)
indicate the dominance of group activity motive (3.96). Other highly
rated motives are that of aesthetic pleasure and thrills (3.87) and the
development of character and mental qualities (3.78). Teenagers of the
second year of study show their awareness of the significance of
communication (3.69), giving this motive the fifth place in the rating.
More experienced tourists have also noted the importance of knowledge
(3.28) in tourist travel.
Table 4. Motivation of the second-year students for going in for
tourism (n = 48)
Motivation
Group activity orientation
Aesthetic pleasure and thrills
Development of character and mental qualities
Physical perfection
Communication
The acquisition of useful life skills and knowledge
Cognition
Improvement of health
Need for approval
Raise of prestige, desire of fame
Average score Rating
3,96
1
3,87
2
3,78
3
3,74
4
3,69
5
3,58
6
3,28
7
3,15
8
3,08
9
2,19
10
Thus, in the course of going in for active tourism the motivation
of young tourists is gradually changed, causing the change in the system
of their attitude to the reality.
Conclusions. The basis of moral education is the group activity
of pupils to meet their vital needs, which can be efficiently implemented
in a walking tour. Meeting the needs of a higher level presupposes the
organization of self-government in the tourist group. The combination of
livelihood activities with the local history search creates conditions for
the development of students’ spirituality and morality.
27
Literature
http://lib.npu.edu.ua/cgibin/irbis64r/cgiirbis_64.exe?LNG=uk&Z21ID=&I21DBN=KST&P21D
BN=KST&S21STN=1&S21REF=1&S21FMT=fullwebr&C21COM=S&
S21CNR=&S21P01=0&S21P02=0&S21P03=M=&S21STR=Валеев А.
Нравственное воспитание детей в условиях педагогики свободы
[Текст] /А. Валеев //Воспитание школьников: Теоретический и
научно-методический журнал.  2007.  № 6.  С. 57-59.
Зинченко В.П. Размышления о душе и ее воспитании: (Час Души)
[Текст] /В.П. Зинченко //Вопросы философии.  2002.  №2. 
С.119-136.
Ильин Е.П. Мотивация и мотивы.  СПб., Питер, 2002. – 512с.
BN=KST&S21STN=1&S21REF=&S21FMT=fullwebr&C21COM=S&S
21CNR=&S21P01=0&S21P02=0&S21P03=M=&S21STR=Клепиков В.
Н. Психолого-педагогический механизм приобщения детей к
общечеловеческим ценностям [Текст] /В.Н. Клепиков //Воспитание
школьников.  2011.  № 8.  С. 18-22.
Крымский С.Б.
Контуры
духовности:
новые
контексты
индивидуальности [Текст] /С.Б. Крымский //Вопросы философии. 
1992.  № 12.  С.21-28.
Мантонина О.И.
Нравственно-этические
характеристики
в
структуре формирующейся личности: Дис. Канд. псих. наук 19.00.07
[Текст] /О.И. Мантонина.  Казань, 1998.  177с.
BN=KST&S21STN=1&S21REF=1&S21FMT=fullwebr&C21COM=S&
S21CNR=&S21P01=0&S21P02=0&S21P03=M=&S21STR=Махмудов
а Р.Н. Нравственное воспитание как психолого-педагогическая
проблема [Текст] /Р.Н. Махмудова //Педагогические науки.  2010.
 № 1.  С. 77-81
Ожегов С.И. Словарь русского языка: 70000 слов [Текст] /Под ред.
H.Ю. Шведовой - 22 изд.  М.: Русский язык, 1990.  921 с.
Остапец А.А. Педагогика туристско-краеведческой работы в школе
[Текст] /А.А. Остапец.  М.: Педагогика, 1985.  104 с.
28
УЛУЧШЕНИЕ ФИЗИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ
СПОРТСМЕНОВ ЗАНИМАЮЩИХСЯ ЗИМНИМ
ПЛАВАНИЕМ ПРИ ПОМОЩИ AQUA-ICE-АЭРОБИКИ
Improvement of the physical condition of winter swimming
sportsmen’s by means of aqua-ice-aerobics
Arbuzova Natalia Alexandrovna, Morozov Sergey Nikolaevich
Key words: Aqua-aerobics, Aqua-ice-aerobics, Winter swimming in the natural
reservoir.
Ключевые слова:Аква-аэробика, зимняя аква-аэробика, зимнее купание в
природном резервуаре.
Abstract
The article deals with the improvement of the physical conditions for
sportsmen and amateur winter swimmers. Aqua- ice-aerobics training program has been
developed, and can be used for physical-improving programs during training exercises
in higher educational institutions.
Резюме
Статья посвящена совершенствованию физических кондиций для
спортсменов и любителей зимнего плавания. Была разработана программа
тренировок с Аква-ICE-Аэробики, которая может быть использована как
тренировочно-оздоровительная программа в высших учебных заведениях
Relevance. Increasing the ability of our organism to withstand
adverse external condition is one of the main objectives of healthimproving physical exercises. One of the most effective ways of
improving on our resistance is active movement in a cold water
environment. Aquatic environment and physical activity contribute to
enhance metabolic processes, improving the system of thermo-regulation,
strengthening the musculo-skeletal system, improving the nervous and
digestive systems and improving mental performance, which is very
important for human health (Bulgakov, 1984, Mabuza IN, etc., 1994 ).
Currently, one of the most recognized kinds of physical exercise
in natural waters known as aqua-ice-aerobics has spread widely.
Aqua-ice-aerobics is a set of physical exercises for advanced
"walrus" (Not less than six 6 years of winter swimming experience) in
cool and icy water, which is held with music or without. The basis of
aqua-ice-aerobic exercises include competitive swimming, water
exercises using equipment: boards for swimming, flexible sticks
29
(Noodles), swimming dumbbells, balls for water aerobics, gymnastic
hoops and others.
Photo I. Fragment classes in aqua aerobics ice. Arbuzov coach Natalia. In photograph:
from left to right Selyatkin Mikhail, Matveev Igor, Seraya Natalia, Novik Nikolai,
Martynov Andrey. Photographer: Victor Shirokovskikh.
The aim of this study was to improve the methods and means of
physical training that in turn improve efficiency, increase strength and
endurance in athletes and winter swimming enthusiasts.
The study involved 16 participates with an average age of 30
years. The study was conducted for a period of three months (from
January 2015 to April 2015) under the auspices of the public organization
"Moscow Regional Federation of health training and sports winter
swimming" "Kotovskaya walruses" Dolgoprudny, Moscow Region,
Russia (http://morzhi.com).
All participates were subjected to medical examination and had
contraindications to aqua-ice-aerobics. 2 sessions were held with duration
of 5 minutes each, with active rest in between - implementation of
general developmental exercises in a warm room. The water temperature
in natural ponds is from +1C to + 4C. The pace of movements performed
depended on the level of physical fitness of athletes and fans of winter
swimming. All activities were carried out in accordance with generally
accepted methodological approaches and recommendations for exercises
in water (Gidroaerobika, 1997.).
The structure of traditional classes.
1. Preparatory part: a) warm-up on land.
30
2. The main part: a) walking in different variants; b) run, its
variety and a variety of exercises; c) exercises to develop muscle strength
of hands; d) exercises to develop muscle strength of the trunk; e)
exercises to develop strength of the leg muscles. Running and walking
raising the knees high.
3. the final part takes place in a warm room and include: selfmassage in the following order: head, neck, chest, abdomen, back, feet,
calves, shins and thighs (cardamom, 2001).
Time distribution: preparatory land outdoors - 15 minutes; main
part - 5 minutes in water of 10 minutes of warming in a warm indoor
exercise 5 minutes in water; final part - self-massage in a warm room in
10 minutes.
The musical tracks were chosen taking into account the interests
of the participants, as well as a clear match to tempo and rhythmic
characteristics of music and movement. Exercises were classified on
anatomical basis (certain muscle groups) and to influence the
development of physical qualities (stamina, strength, agility). All
exercises are performed in deep water without support.
Using the principle of illustration, which includes, showing the
exercises and appropriate gestures. The instructor was on ground, in front
of a pond, showing exercises with appropriate gestures and verbal
communication. This systematic process was duplicated in regular
classes. The system was designed to meet the thrice a week, 45 minutes a
session exercise.
Increasing the work-load was carried out gradually. Initially, they
were trained in the basic techniques with the gradual adaptation to the
conditions of the aquatic environment. Exercises were performed with
small amplitude at a slow pace, with a small area of glove resistance
(changing position of the fingers: a) the brush in a fist; b) the fingers are
closed and slightly bent; c) direct brush, fingers are closed). Then,
exercises were carried out at faster speed and with a large number of
repetitions and amplitude and with a bigger area of resistance. Further
exercises on development of dexterity, strength, flexibility, endurance
followed. Varieties of exercises were done by change of speed and
amplitude, area of resistance, and adapted carrying power (flexible sticks
– Noodles).
Elements of strength development were achieved by exercises
toughen by resistance of the water environment and weight of the parts of
body acting above the water surface (which were not submerged in
water).
Exercises to increase mobility in joints were carried out
repeatedly. The movements had dynamic and static character.
31
Considering the physical properties of water, the movement of the joints
can be carried out with bigger amplitude, than on the land.
Endurance was achieved due to long, continuous performance of
the exercises. High motor density was achieved by a continual way of
performance of exercise. A musical rhythmic of movements enabled the
exercises to be carried out at rather high speed.
In the course of the research, there was improvement in the
general well-being and moods of the participates, a general satisfaction
for the work-out was observed. The desire to train throughout the entire
period remained at high level, both before, and after each exercise
session.
Conclusions:
1. The offered technique aqua-ice-aerobics is an effective remedy
in strengthening and general improvement on the wellbeing of people
which are engaged in it.
2. Usage of the aqua-ice-aerobic techniques made favorable
impact on the level of physical working capacity, force and flexibility
increased, body weight decreased in the participants.
3. Application of the aqua-ice-aerobics program for trained
athletes and fans of winter swimming can be used in the training program
in preparation for long distances competitions (450 meters and above).
Literature:
1. Aerobics / / Health . - 1997 . - No 3 . - 41-42 s.
2 . Swimming: Textbook for institutes of physical culture / Edited
by doctor of pedagogical sciences professor N.Zh.Bulgakovoy . -M . :
Physical Education and Sport. 1984 - 286 p.
3. Kardamonova N.N. Swimming: treatment and sport. A series
of "Panacea", Rostov-on-Don, Phoenix, 2001. – 320 с.
4. Fedchenko I.N., Fedchenko NN Value as a form of swimming
exercise : Methodological development for students and trainees RGAFK
FPC / RGAFK . M - . 1994 . – 16 p.
32
НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКОЕ ОБОСНОВАНИЕ
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В
УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ ПО ФИЗИЧЕСКОМУ
ВОСПИТАНИЮ В ВУЗЕ И ШКОЛЕ
Methodological bases of information Technology usage in physical
education classes at higher and secondary educational institutions
Ботагариев Тулеген, Актюбинский региональный
государственный университет
им. К.Жубанова, г.Актобе, Казахстан
Ключевые слова: авторская концепция, физическая
культура
школьников и студентов, учебный процесс, информационные технологии
(электронный учебник, программы на электронно-вычислительной машине),
физическая подготовленность, физическое развитие, программный материал по
физическому воспитанию.
Key words: author's concept, physical culture ofschool children and students,
the learning process, information technology (electronictextbook,program ofelectronic
computer), physical readiness, physical development, program materialin physical
education.
Аннотация
Представлена авторская концепция использования информационных
технологий в физическом воспитании учащейся молодежи. Она основана на
создании в образовательном учреждении (школа, вуз) информационнокоммуникационной физкультурной среды. Автором разработаны электронные
учебные пособия для реализации в учебном процессе по предмету «Теория и
методика физического воспитания» для студентов специальности «физическая
культура и спорт» и по предмету «физическая культура» для студентов
нефизкультурных специальностей. Также представлены программы на ЭВМ для
обработки данных по физическому развитию и физической подготовленности
школьников и студентов.
Abstract
There was showntheauthor's concept about the use of information technology
in physical education in students’ participation. It is based on the creation of an
educational institution (school, college) information and communication physical
environment. The author has developed electronic teaching aids for implementation in
the educational process on the subject of "Theory and methods of physical education"
for students of "physical culture and sport" and the subject "physical culture" for
students which are not specialized from physical education. Also there was presented a
program on a computer for processing data on physical development and from physical
readiness of students.
33
Введение. Проблема исследования заключается в
противоречии между необходимостью внедрения электронного
учебника в учебный процесс по физическому воспитанию
школьников для формирования их теоретических и практических
знаний умений и навыков, и недостаточным научно-методическим
обоснованием механизма реализации этого процесса
в рамках
школьной, вузовской системы уроков.
Цель исследования - теоретически и экспериментально
обосновать условия успешного применения современных
информационных технологий в процессе физического воспитания
студентов и школьников.
Перед работой были поставлены следующие задачи:
1.
Определить
научно-теоретические
предпосылки
использования информационных технологий в физическом
воспитании учащейся молодежи
2. Изучить особенности построения учебного процесса в
общеобразовательных школах и высших учебных заведениях гг.
Актобе и Атырау и их реализацию.
3. Выявить специфику использования авторских разработок
по применению информационных технологий в физическом
воспитании студентов вузов и школьников общеобразовательных
школ
4.
Экспериментально
обосновать
эффективность
использования информационных технологий в учебном процессе по
физическому воспитанию в общеобразовательной школе и высшем
учебном заведении
Методология и организация исследований. Выделено два
уровня методологии. Первый – касается постановки научных
проблем,
определения
направленности
исследования
с
использованием системного подхода.
В рамках первого уровня нами разработана концептуальная
схема
реализации
авторской
концепции
использования
информационных технологий в физическом воспитании учащейся
молодежи (рисунок 1).
В этой схеме мы выделили следующие блоки: «участники
релизации концепции», «компоненты среды», «результаты
реализации концепции». К «участникам реализации концепции»
мы относим преподавателей вуза, школ, а также студентов и
школьников. В содержательной части «компонентов среды» мы
выделяем электронное учебное пособие; информационные
технологии - программы ЭВМ, электронные учебные пособия,
мультимедия; взаимосвязь информационных технологий с
программным материалом, с задачами школьной, вузовской
34
программы; алгоритм работы школьников, студентов с
информационными технологиями (программы ЭВМ, электронные
учебные пособия, мультимедия). «Результатами реализации
концепции» для преподавателей будет эф-фективная взаимосвязь
теоретического и практического разделов материала; для студентов,
школьников – повышение уровня теоретической, физической
технической подготовленности; и самое главное - формирование
познавательной активности обучаемых.
Ко второму уровню нами отнесена совокупность методов,
составляющих исследовательский арсенал конкретной области
знания, в нашем случае – использования информационных
технологий по предмету «Физическая культура». Этот уровень
предусматривал учет условий организации и
проведения
исследований и экспериментов, требований к выбору методов,
обеспечивающих получение достоверного фактического материала
и его адекватную обработку. Для решения поставленных задач
использовались следующие методы исследования: анализ научнометодической литературы; педагогическое наблюдение; анкетный
опрос; анализ документальных материалов; метод определения
умственной
работоспособности;
психологические
методы
исследования; контрольные испытания; методы математической
статистики; педагогический эксперимент. За период исследования
вся экспериментально-опытная работа осуществлялась на базе
Актюбинского регионального государственного университета им.
К.Жубанова, Атырауского
государственного университета
им.Х.Досмухамедова, Атырауского института нефти и газа, в
общеобразовательных школах № 51, 30,36 г.Актобе. В
исследованиях приняло участие 30 преподавателей физической
культуры, 520 студентов и 400 школьников.
Результаты исследования и их обсуждение. Анализ
научно-методической литературы (В.И.Баюров,2004, Ю.А. Орлова,
2009, Л.В.Митенкова , 2004, Е.В.Хока, 2006, С.Н.Фролов, 2007,
П.К. Петров, 2004, А.И. Федоров, 2003) позволил сделать
заключение, что научно-теоретическими аспектами проблемы
воспитании учащейся молодежи являются следующие:
противоречие между необходимостью формирования
информационно-коммуникационной физкультурной среды для
воспитании учащейся молодежи и недостаточной реализацией этого
процесса на практике физического воспитания. Разрабатываемые
электронные средства обучения часто реализуются в недостаточной
гармоничной взаимосвязи с самим ходом учебного процесса. Для
35
решения этой проблемы необходимо при разработке электронных
учебников или других информационных технологий предусмотреть,
чтобы с одной стороны сам ход занятия был соответствующим
образом адаптирован для достижения эффекта от использования
такого пособия, а само пособие должно поддерживать те режимы
обучения, для которых его используют.
противоречие между необходимостью при реализации
информационных технологий в учебный процесс по предмету
«физическая культура» повысить эффективность развития
физических способностей, двигательных умений и навыков и
отсутствием
требований к специализированным электронным
средствам
обучения
по
основам
видов
спорта
для
общеобразовательной школы, которые позволили бы на
принципиально
новом
уровне
решать
образовательные,
оздоровительные, воспитательные и прикладные задачи. Для
решения этой проблемы необходимо содержание электронных
учебных и других информационных технологий наполнять
соответствующими
дидактическими
средствами,
методами,
техническими условиями, которые позволили бы акцентировать
усилия на этих аспектах.
противоречие между необходимостью формирования
информационной культуры педагога и учащегося для реализации
информационных технологий и недостаточно рационально
избираемой преподавателем модели реализации учебного процесса
по физическому воспитанию. Для решения этой проблемы
преподавателю
необходимо
разрабатывать
микромодель
взаимосвязи воздействия элементов применяемой информационной
технологии с конечными результатами деятельности студентов, т.е.
с их профессионально-педагогическими знаниями, навыками в
рамках границ изученных тем.
Системный анализ результатов передового опыта специалистов
физической культуры, описанного в научно-методической
литературе, личный опыт в качестве преподавателей
36
Информационно-коммуникативная
физкультурная
среда
совокупность условий, способствующих возникновению и развитию процессов
учебного информационного взаимодействия между обучаемым (студентом,
школьником),
преподавателем
и
информационными
технологиями,
формированию познавательной активности обучаемого (студента, школьника)
при условии наполнения компонентов среды предметным содержанием.
Участники
реализации
концепции
Преподаватели
Студенты
Школьники
Компоненты среды
Результаты реализации концепции
Электронное учебное
пособие
Преподаватели – эффек-тивная
взаимосвязь тео-ретического и
практи-ческого материала
Информационные технологии программы ЭВМ, электронные
учебные пособия, мультимедия
Взаимосвязь информационных
технологий с программным
материалом, с задачами школьной,
вузовской программы
Алгоритм работы школьников, студентов с
информационными технологиями
(программы ЭВМ, электронные учебные
пособия, мультимедия)
Студенты, школьники –
повышение уровня
теоретической, физической
технической
подготовленности
Формирование
познавательной
активности обучаемых
Рисунок 1 - Концептуальная схема реализации авторской концепции
воспитании
высшей школы позволил нам разработать авторскую концепцию
воспитании учащейся молодежи.
Использование информационных технологий в физическом
воспитании учащихся может быть осуществлено при создании в
образовательном учреждении (школа, вуз) информационнокоммуникационной физкультурной среды - совокупности условий,
способствующих возникновению и развитию процессов учебного
информационного взаимодействия между обучаемым (студентом,
школьником), преподавателем и информационными технологиями
(программы ЭВМ, электронные учебники), формированию
познавательной активности обучаемого (студента, школьника)
37
при условии наполнения компонентов среды предметным
содержанием.
В постановке учебного процесса по физическому воспитанию
студентов-биологов нами выявлены определенные противоречия,
которые заключаются в следующем:
- в связи с непогодными условиями при переходе в спортивный
зал не соблюдается взаимозаменяемость средств и методов, в
результате чего не реализуются поставленные задачи, которые
необходимо решать при прохождении таких разделов «бег на
средние и длинные дистанции». Следствием этого является низкий
уровень развития выносливости студентов;
- большая загруженность спортивного зала приводит к
невысокой моторной плотности, в результате чего куммулятивный
эффект от проведенных занятий снижается и динамика уровня
физического потенциала студентов падает. Также нарушается
«эффект последействия» физических нагрузок;
- преподавателями почти не применяются информационные
технологии в реализации запланированного материала;
- среди форм организации профессионально-прикладной
физической подготовки, согласно концепции физкультурного
воспитания студентов, не находят должного применения
самостоятельные занятия физическими упражнениями, что
приводит к недостаточному двигательному объему двигательной
деятельности студентов.
Анализ приведенных выше данных позволяет выделить
следующие
направления
для
оптимизации
физической
подготовленности студентов.
А) Необходимо внедрение информационных технологий проведения
занятий для повышения уровня физической подготовленности
школьников и студентов.
Б) Предусмотреть при разработке комплексов упражнений их
направленность
на
совершенствование
работоспособности школьников и студентов.
В) Учитывая, что на занятиях с одной стороны, преподаватели
должны реализовывать теоретический и практический разделы
программы, а с другой стороны, школьники и студенты не успевают
адаптироваться и усваивать предложенный им материал за
отведенное им время, есть необходимость внедрения в учебный
процесс электронных учебных пособий по предмету «физическая
культура».
Г) Необходимо взаимосвязать последовательность прохождения
программного материала по предмету «физическая культура» со
структурой и содержанием электронного учебного пособия в
38
направлении эффективного решения школьниками и студентами
цели и задач, поставленных в программе
по физическому
воспитанию.
Среди
информационных
технологий,
разработанных
авторским коллективом, можно выделить следующие:
- программа на ЭВМ для обработки данных уровня физической
подготовленности и физического развития школьников;
- программа для ЭВМ по обработке данных президентских тестов
физической подготовленности школьников общеобразовательной
школы;
- электронное учебное пособие «Общие основы теории и методики
физического воспитания»;
- электронное учебное пособие «Физическое воспитание в вузе».
Для применения программ на ЭВМ для обработки данных
уровня физической подготовленности и физического развития
школьников специалистам необходимо знать алгоритм работы с
ними. Во-первых, необходимо разработать задания на обработку
информации. Они зависят от задач, который ставит преподаватель
перед применением программы.
Применение программ
позволяет оперативно получать
информацию о параметрах уровня физической подготовленности и
физического развития школьников и студентов, принимать решения
по коррекции выявленных недостатков.
Разработанное электронное пособие по предмету «общие
основы теории и методики физической культуры» позволяет
студентам специальности «Физическая культура и спорт»
самостоятельно изучать темы данной дисциплины (в частности
десяти тем) по модульному принципу. Т.е. по каждой теме
предлагается лекционный, практический материал (семинарские
занятия). Для закрепления изученного материала для каждой темы
предлагаются тестовые задания.
Разработанное нами электронное учебное пособие по
предмету «физическая культура» предлагает по 7 модулям (спринт,
бег на средние и длинные дистанции, прыжки в длину с разбега,
метание малого мяча, гранаты, баскетбол, волейбол, гимнастика)
лекционный,
практический
материал,
тестовые
задания,
самостоятельную
работу, видеоматериалы, дополнительные
материалы (по различным видам спорта).
Эффективность работы с электронным учебным пособием
заключается в следующем:
преподаватель
и
студент,
школьник
знает
последовательность изучения программного материала;
39
- после самостоятельного изучения студентом, школьником
предлагаемого
материала у них формируются теоретические
умения, знания, зрительные представления об изучаемом
двигательном действии (т.е. элементы «идеомоторной тренировки»).
Важным разделом
является реализация рефлексии
обучаемых. Т.е. студент, школьник сам оценивает освоение им
предлагаемого для обучения двигательного действия. На наш
взгляд, такой подход в обучении позволяет осмысленно осваивать
обучаемому технику двигательного действия.
Предлагаемые «видеоматериалы» позволяют обучаемым
зрительно
воспринимать
динамику
техники
выполнения
двигательных действий.
Технология внедрения электронного учебника по предмету
«Физическая культура» в учебный процесс заключается в
следующем. На одном из трех часов занятий в неделю учащиеся,
студенты по 25 минут работают в электронном классе с данным
учебником. Здесь у них должны формироваться теоретические
знания по программному материалу, зрительные ощущения по
выполнению двигательных действий (при ознакомлении с
методикой выполнения упражнений). В спортивном зале при
непосредственном выполнении упражнений сложившиеся у
учащихся зрительные ощущения постепенно превращаются в
двигательные навыки по их реализации в практике физического
воспитания.
При использовании программы на ЭВМ для обработки
данных уровня физической подготовленности и физического
развития школьников специалист должен:
- понимать идею её предназначения;
- ставить задачи, которые можно решить с помощью этой
программы;
разработать методический инструментарий для их
реализации;
- владеть методикой интерпретации полученных данных;
Разработанные с помощью применения этой программы
оценочные таблицы уровня физической подготовленности и
физического развития школьников региона позволяют учителям
физической культуры применять их с целью дифференциации
учащихся по группам в соответствии с их подготовленностью. В
свою очередь это позволяет вводить коррекции в учебновоспитательный процесс по физическому воспитанию для
оптимизации постановки физического воспитания учащихся.
Разработанная программа на ЭВМ по обработке результатов
сдачи
учащимися
Президентских
тестов
40
подготовленности позволяет оценивать учителю физической
культуры следующее:
- как полученные результаты согласуются с выполнением
учащимися нормативов президентских тестов (т.е. выполнили или
нет);
- на основе полученных данных преподаватель физической
культуры может сделать вывод, что уровень физической
подготовленности учащихся не должным образом соответствует
предъявляемым требованиям;
представленные результаты учащихся по частоте
результатов в тех или иных интервалах позволяют судить
преподавателям физической культуре о реальном физическом
потенциале учащихся. Как для преподавателей, так и занимающихся
графическое наглядное представление «не попадания» их
результатов в несоответствующие нормам интервалы приводит к
необходимости внесения корректив в процесс физического
воспитания.
Применение
электронного учебного пособия «Общие
основы теории и методики физического воспитания» позволило
повысить показатели
умственной работоспособности, памяти
студентов.
Использование электронного учебного пособия по предмету
«Физическая культура» в школе позволило добиться следующих
позитивных результатов:
- разработана взаимосвязанная реализация запланированного
материала по предмету «физическая культура» с
содержанием электронного учебного пособия;
- минимизация разницы в оценке учителями физической
культуры и учащимися выполнения последними техники
«низкий старт», что свидетельствует об улучшении
технической подготовленности учащихся;
- повышение уровня теоретической, физической и технической
подготовленности учащихся;
- изменение мнения о позитивном влиянии внедрения
электронного учебного пособия в учебный процесс по
предмету «физическая культура» на уровень их физической,
теоретической и технической подготовленности.
В результате проведенного исследования нами в высших
учебных заведениях и общеобразовательных школах гг.Атырау и
Актобе была реализована наша авторская концепция, суть которой
заключалась в создании
информационно-коммуникационной
физкультурной среды. Она должна включать в себя следующие
составляющие:
41
- участники этой среды – преподаватели, студенты, школьники;
- компоненты среды – электронное учебное пособие,
информационные технологии (программы ЭВМ, мультимедиа),
взаимосвязь информационных технологий с программным
материалом, с задачами школьной, вузовской программы; алгоритм
работы школьников, студентов с информационными технологиями;
- ожидаемые результаты – для преподавателей – эффективная
взаимосвязь теоретического и практического разделов материала;
для студентов, школьников – повышение уровня теоретической,
технической
подготовленности;
формирование
познавательной активности обучаемых.
Список литературы
Баюров В.И. (2004). Информационные технологии в системе
олимпийского образования студенческой молодежи: автореф...
канд.. пед. наук: 13.00.04.  Москва..  24 с.
Орлова Ю.А. (2009). Современные информационные технологии как
средство повышения подготовки будущих мененджеров в вузах
физической культуры: автореф... канд.. пед. наук: 13.00.08. 
Волгоград. 24 с.
Митенкова Л.В. (2004). Использование компьютерного комплекса в
образовательном процессе по дисциплине «физическая культура»:
автореф... канд.. пед. наук: 13.00.04.  Санкт-Петербург. 23 с.
Хока Е.В. (2006). Современные информационные технологии в
управлении деятельностью спортивной школы: автореф... канд.. пед.
наук: 13.00.04.  Сургут.  23 с.
Фролов С.Н. (2007). Диагностика соревновательной деятельности на
основе компьютерной методики оценки технико-тактических
показателей в водном поло: автореф... канд.. пед. наук: 13.00.04. 
Москва. 24 с.
Петров П.К. (2004). Система подготовки будущих специалистов
физической культуры в условиях информатизации образования:
автореф... канд.. пед. наук: 13.00.04.  Ижевск 24 с.
Федоров А.И. (2003). Спортивно-педагогическая информатика:
теоретико-методологические аспекты информатизации системы
подготовки специалистов по физической культуре и спорту:
Монография. – М.: Теория и практика физической культуры. –448 с.
42
ORGANIZACYJNE PODSTAWY PROGRAMÓW SPECJALNYCH IGRZYSK
OLIMPIJSKICH XXI WIEKU
Organizational basics of the programs of special olympics in xxi
century
Briskin Yuriy, Perderiy Alina, Prystupa Tetiana, Skaliy Aleksander
Lviv State University of Physical Culture, Ukraine
University of Physical Education, Wroclaw, Poland
University of Economy, Bydgoszcz, Poland
Key words. Special Olympics; organizational structure; principles of
organizational effectiveness; organizational models; volunteers.
Summary. Organizational support for Special Olympics programs is
considered on two levels: organization of a national program of Special Olympics and
organization individual activities and systematic work on the ground. Features of their
construction, the principles of organizational effectiveness (structural and territorial
divisions, government support, involvement of representatives of business,
collaboration with community and sports organizations; management system with the
distribution of the officers, etc.) are characterized on the example of countries-leaders in
the development of programs for Special Olympics. Administrative-hierarchical and the
club organizational models functioning programs of Special Olympics are allocated. A
group of accreditation criteria for the recognition of new and renewal of accreditation of
existing programs of Special Olympics are identified and characterized. Categories of
Special Olympics volunteers are defined and main activities are provided by volunteers
(coaching activities and organization of the training process, the organization of the
competition, the organization of the sports club, a family club, the management
activities (local leadership program, sub-program, the work of sports director, a member
of the Board of Management), working to attract sponsors, PR-activity, acting as a
partner under the "Unified sport", etc.)
Introduction
Adaptive sport in the ХХІ century is an important social
phenomenon and a significant part of the Olympic movement, actual
scientific and academic discipline (Бріскін Ю.А., Передерій А.В. 2004,
2005; Передерій А.В. 2012, Perederiy A. 2013). It includes a
Paralympic sport, Deaflympic sports and Special Olympics (Евсеев С.П.
1998, Бріскін Ю.А. 2003, Бріскін Ю.А., Евсеев С.П., Передерій А.В.
2010). Special Olympics were founded in 1968 in USA and were
initiated by Eunice Kennedy Shriver. Now Special Olympics is a global
movement for people with intellectual disabilities, which is recognized
by International Olympic Committee (Слинявчук К. 2002, Мудрик В.
43
2006, Карпенко Л. 2006). In last years Special Olympics is
characterized by active development, progress of different programs,
increasing influence on public life for dissemination of ideas in most
countries (Росвал Г., Даментко М. 2006). Special Olympics is one of
the most ambitious global organization. This unique managerial project
received support in the world not on the basis economic factors, but on
the basis of personal and ideological factors. The ways to achieve such
scale are very interesting. The effectiveness of any activity depends on its
organization. Humanization of global society in XXI century outstrips
opportunities in different countries to develop adaptive sports. Now,
people in most countries have an understanding of necessity to support
and develop ideas of Special Olympics. However, the level of
implementation of these ideas in national programs is significantly
different. It depends on the organizational model of the Special Olympics
in a country. Scientific research on the Special Olympics movement
includes the historical (Приступа Е. 2002, Мудрик В. 2006,),
philosophical (Матвєєв С. and other 2009) and methodological
(Передерій А., Розторгуй Марія 2007, Alina Perederiy and other 2008,
Юрій Бріскін, Аліна Передерій, Марія Розторгуй 2009) questions.
Researching of organizational aspects of the programs of Special
Olympics is not enough.
Objectives of the paper
Characterization of the structure and content of organizational
basics of Special Olympics programs.
Material and research methods
Theoretical analysis and generalization, documentary methods,
comparison, modeling.
Results of the research
Organizational support Special Olympics programs should be
considered on two levels: national and local. The national level is the
structure, activities, management of the national program of Special
Olympics. Local level is organized of a various activities and systematic
work in the field. Organizational structure of the Special Olympics
program also involves consideration of its personnel, involving
specialists from different fields, the level of their preparing for the
implementation in all areas of work.
Review of national models of the organizational structure of the
program of Special Olympics is impossible without an overall view of
the structure of the International Organization of Special Olympics.
Activity International Organization of Special Olympics is realized in
seven regions in the world: North America, Europe/Eurasia, East Asia,
Africa, Asia Pacific, Latin America and the Middle East/North Africa. In
01.01.2013 there are 220 accredited programs in the world. The highest
44
number of accredited programs is in North America - 74. According to
the regulatory documents of the Special Olympics in the country a few
accredited programs may act if their activities comply with the
requirements of the International Organization of Special Olympics. It is
characteristically for the United States - homeland Special Olympics,
where 51 programs are accredited. More than half million athletes are
registered in this region. The East Asian region is leading by the number
of athletes. Here in five accredited programs 1.09 million athletes are
registered. The Europe/Eurasia region united 58 accredited programs
which the most different in culturally, linguistically and economically.
The African region is represented by 18 accredited programs; AsiaPacific - 23 accredited programs (about 1,000,000 athletes). The Latin
American region has 19 accredited programs. Middle East/North Africa
region is the most dynamical. It has 23 accredited programs. Number of
athletes increased from 20000 to 150000 in this region.
Management of international movement Special Olympics
provides the International Organization of Special Olympics. The Board
of Directors is the governing body of the International Organization of
Special Olympics. The Board of Directors determines the international
strategy, according to which local, state/provincial, national Special
Olympics develop. The Board of Directors consist of representatives of
business and sport elite, professional sportsmen, educators and experts to
work with people with intellectual disabilities around the world.
According the Bylaws of the International Organization of Special
Olympics the Board of Directors shall consist of not less than nine or
more than thirty-eight elected directors plus the ex officio directors. Each
elected director shall be elected by the Board of Directors from nominees
submitted to the Board by the Nominating Committee. The officers of the
corporation shall consist of a Chair, up to three Vice Chairs, a President,
a Chief Executive Officer, a Secretary, and a Treasurer and may include
such other officers as may be deemed necessary or desirable by the
Board of Directors. Each officer shall be elected for a term of three years
by the Board of Directors upon nomination by the Nominating
Committee. The number of officers may be increased, if necessary, on
the proposal of the Nomination Committee. In addition, the Board of
Directors consists of 32 people, including 30 full and 2 honorary
members. So, the Board of Directors includes three categories of people:
officials, full members and honorary members. Structure of the Board of
Directors of the International Organization of Special Olympics clearly
reflects the parity representation in the governing bodies all regional
Special Olympics, representatives of big business, persons of royal
families, legendary athletes, athletes of Special Olympics, eminent
scientists, famous public figures and statesmen.
45
The next level of management of the Special Olympics in the
world is 7 Regional Leadership Councils, which responsible for plan of
the strategic development for their region: Africa, Asia-Pacific, East
Asian, Latin American, North American regional management councils,
as well as the Regional Leadership Councils of the Special Olympics
Europe/Eurasia and the Middle East/North Africa. Regional Leadership
Councils each referred to herein as "RLC's" may be established for one
or more Regions or Sub-Regions with the approval of SOI's Board. At
the time of such approval, SOI will specify in writing, in the form of a
resolution adopted by SOI's Board, the geographic area represented by
each RLC. RLC's shall not be separate legal. SOI, in consultation with
the RLC, may periodically authorize the formation of one or more SubRegional Leadership Councils ("SRLC's") to operate within a SubRegion. Persons elected to membership on an RLC shall meet the
following criteria: be an Executive/Program Director, or member of a
Board of Directors/ Program Committee, of an Accredited Program, or in
the case of the membership on the North American Leadership Council, a
member of a Board of Directors/Program Committee of a Canadian
provincial Program; have extensive knowledge of, and significant prior
experience with, the Special Olympics Movement; understand the role
and responsibilities of the RLC's; be an effective advocate for the
mission and Founding Principles of the Special Olympics Movement;
regularly attend or participate in meetings or conference calls convened
by the RLC to which that person is elected to membership.
Accreditation procedure of the national program is the exclusive
prerogative of the International Organization of Special Olympics. But
accredited programs operate under the direct supervision RLC. The
procedure for obtaining accreditation includes the following definitions:
"Accreditation Standards", "Accreditation License", "Accredited
Program", "Certificate of Accreditation".
Accreditation standards - a set of criteria established by the
International Organization of Special Olympics for the recognition of
new or continuation of the already accredited programs. These criteria
are classified into five groups:
1. Criteria in sport, training and development programs.
2. Criteria for games and competitions.
3. Criteria of public awareness.
4. Criteria regarding the structure of the program, management,
and financing activities.
5. Criteria for fundraising.
The national program may obtain one of the four levels of
accreditation (from I level – the highest to IV - conditional level of
46
accreditation). It depends of the presence of certain indicators of sports
for persons with intellectual disabilities in the country.
In the first group of criteria for determining the level of
accreditation is taken into account: the number of official kinds of sport,
which developed in Special Olympics program in country (for example,
for II level accreditation, there should be 6, for I level - 10 kinds of
sport), order of training of coaches and organization of training for
athletes, training of organization of competitions, plan for the
organization of the Games and plan for general development of program.
The presence of governance structures (sports committee), their number
and qualification of officers determines the level of accreditation of the
program. This criterion is very important. Determining the level of
accreditation is also dependent on the presence of volunteer programs
Unified sports, motor activity, leadership of athletes. The criterion of this
block is the scope of the program: the prevalence in a certain amount of
administrative units, development of programs in rural and
inaccessible/poor areas, balanced development of programs for boys and
girls, for athletes with different levels of possibilities. The first group of
criteria also takes into account the implementation of research programs
and involving families, volunteers, and the presence of positive dynamics
of development.
Evaluation of the competition (the second group of criteria)
includes conformity of the National Games and the Olympic tradition,
according to General Rules of Special Olympics. For the highest level
accreditation (1 level) is necessary that all the sub-programs spent Games
at their level. I and II levels of accreditation also envisage full
representation (according to the quota) in all World Games.
Public awareness (the third group of criteria) includes an
assessment of the methods of cooperation with the media, orientation to a
wide audience, existence of the plan outreach activities to potential
volunteers, sponsors and society as a whole. The systematic edition of the
printed information such as newsletters, reports etc is an important
criterion of this block. Obtaining the I and II levels of accreditation
requires the professional post to work with the public.
The fourth group of criteria includes the legal status that ensures
independence from other organizations and authority to raise funds on
behalf of the Program, the presence of the Board of Directors/National
Committee (qualitative and quantitative composition depends on the
level of accreditation), which has a legal responsibility for the
management and operation of the Program, the existence regulatory and
legal documents (Bylaws). Frequency of confirmation of level of
accreditation depends on the level of accreditation and is carried out: for
I level – every three years, for II level – every two years, for II level –
47
every year, for conditional accreditation - in the terms defined by the
International Organization of Special Olympics. Financial status and
stable annual budget are important factors that determine the level of
accreditation of the program. Programs of all levels of accreditation,
apart from conditional accreditation, should be able to systematically
communicate with the International Organization of Special Olympics, as
well as discuss and approve the prospective and operational plans,
organizational and financial reports.
There are no differences in the requirements for the programs of
different levels of accreditation in fifth group of criteria ("Fundraising").
For accreditation, Programs must have long-term plan fundraising to
comply with all the provisions of the General Rules regarding
sponsorship, avoid placing commercial markings on athletes’ sports
uniform during competition, opening and closing ceremonies.
Unification of criteria for recognition of national programs allows
you to organize development programs for Special Olympics, adhere to
clear standards in organizational, financial, legal and ethical aspects. At
the same time, the presence of accreditation requirements doesn’t restrict
the autonomy of national programs in choosing the direction of
development, taking into account the traditions and conditions of each
region.
"Accredited Program" - a national program or any program of the
United States, has received accreditation from the International
Organization of Special Olympics for organizing and conducting training
and competitions within the territory, which is defined legally. Each
accredited program has full power and is responsible for organizing and
conducting competitions in their geographical boundaries, in accordance
with the General Rules and conditions of accreditation. The program is
authorized to determine the scope of its activities; frequency and
magnitude of competitions spent in its territory; carry out the selection of
participants of the World Games; HR policy; regulate the involvement of
employees and volunteers; implement projects of fundraising; to consider
any other matters relating to the financing, organization and conduct of
special programs and competitions within their geographic jurisdiction
(except World and Regional Games).
"Accreditation license" - a document, which provided by each
program as a part of an application for a new or renewed accreditation, if
approved by the International Organization of Special Olympics is to
confirm the authority of the program and for the basis for the issuance of
a certificate of accreditation.
Thus, in accordance with the existing accreditation criteria and
national conditions, each country generates organizational bases of the
activities of an accredited program of Special Olympics. Given the high
48
level of organization, programs of Special Olympics Russia, Kazakhstan,
the United Kingdom and Ireland have special interest.
Special Olympics of the Russian Federation. "Special
Olympics Russia" was registered in September 1999, by the Ministry of
Justice of the Russian Federation. It is the only organization in the
country which represents Russia in the International Organization of
Special Olympics and in international competitions. Organization
"Special Olympics Russia" is divided territorially into 7 county divisions,
each of which has regional, national, provincial and municipal branches.
In general, Organization "Special Olympics Russia" includes 47 local
territorial structures. "Special Olympics Russia" has the support of large
companies, charities, community sports organizations (including the
Russian Olympic Committee and others) and government agencies. It is
important that the activities of the Russian Organization of Special
Olympics is maintained at the President’ Administration, the Committee
of State Duma the Russian Federation for Physical Culture, Sports and
Youth Affairs, Ministry of Education and Science.
The Governing Board is the governing body of the Special
Olympics Russia. The Governing board includes the President, Chairman
and 7 members of the board. The current activities of the organization is
conducted by the Directorate, which includes General Director, Financial
Director, Director of Development and Coordination of regional
programs, Sport Director, Administrative Director, Adviser on
international affairs, Manager of Media affairs and 22 adviser on sport,
which are responsible for the development of all kinds of sport in
country.
High level of organizational support of Special Olympics Russia
is based, in particular, on professional criteria and requirements for
officials, which is not observed in other accredited programs.
The effectiveness of organizational support of Special Olympics
Russia is determined by the following principles:
• structural and territorial division of the organization, which
covered the whole country;
• state support;
• involvement of business;
• cooperation with public and sports organizations;
• cooperation with charitable foundations;
• effective system of management with the distribution of
authority officials.
Special Olympics Kazakhstan was founded in 1990, in 1992,
registered at the Ministry of Justice and is recognized by the National
Olympic Committee of the Republic of Kazakhstan. International
accreditation was received in 1993. According to the Ministry of Health
49
of Kazakhstan (2010), the country has about 100,000 children with
intellectual disabilities. About 15% of them and 3% of adults goes in for
sports by the program Special Olympics Kazakhstan. The organization
considers its activity to be much wider than the attraction of a certain
number of people with intellectual disabilities to sporting activities. The
organization carries out extensive activities for assistance to families,
teachers, coaches, informed public. Special Olympics Kazakhstan has 16
branches, unites 18,500 athletes; 15,000 of which - children. Every year
200 sport competitions of 20 sports are conducted by the organization,
10-12 of which are of national level. Organization declares that
participated teams of Kazakhstan in all World and European sport
competitions of Special Olympics creates an image in the international
community as a country, in which developing democratic principles and
social justice is the priority.
Special Olympics Kazakhstan has substantial support of
government Republic of Kazakhstan, the Ministry of Health, Education,
Social Welfare, Agency of Sport and regional structures.
Kazakhstan is determined by the following principles:
• state support;
• preferred orientation on programs for children and youth in
cooperation with specialized education institutions;
• system of incentives for all people who help implement
programs of Special Olympics (certificates, awards of the Government,
Ministries, NOC, etc.);
• creating a positive image through the dissemination of
information about the achievements of athletes of Kazakhstan.
Special Olympics Great Britain – one of the first European
programs. Now Special Olympics Great Britain has more than 130
accredited clubs operating in 19 different regions of England, Scotland
and Wales. It unites 8,000 athletes and 2,800 volunteers. The national
office has departments: PR, events, fundraising, sports and services and
the national office volunteers. The Board of Directors is the governing
body of the Special Olympics Great Britain. It consists of business and
sports leaders, professional athletes, educators and experts in the field of
education of persons with intellectual disabilities. In accordance with its
charitable status, the focus of the Board of Directors is aimed to finance,
financial management for successful implementation of the goals.
Currently Special Olympics Great Britain relies solely on individual and
corporate sponsors and donations.
Special Olympics Ireland. Special Olympics Ireland was found
in 1978. Special Olympics Ireland is based on 440 clubs located
throughout the country. Clubs are community organizations that are
50
created by volunteers in the community. Now the Special Olympics
Ireland registered nearly 11,000 athletes and 18,000 volunteers and
developed about 20 kinds of sport and volunteer programs "Athletes'
Families ", "Athletes' Leadership", "Motor Activity" and the program
"Healthy Athletes". Special Olympics Ireland is the largest community
organization in the country.
Special Olympics clubs are geographically fixed to provinces of
Ireland. Experience of creation in Ireland of the so-called "service
groups" is of interest. "Service groups" – a form of organization of the
Special Olympics program, which provides sports services in residential
areas, in special schools, conducting sports events ("Day of motor
activity", seminars, etc.). These sporting events are planned Special
Olympics separately Ireland.
The Board of Directors is the governing body of the Special
Olympics Ireland. It includes General Director, the Chairman and 13
members. Under the Board of Directors operates the Board of sponsors
the support of which is the key to successful development programs of
Special Olympics. When analyzing the composition of the Board of
Directors it should be noted that over the years it included the Minister of
Health, Deputy Commissioner of the National Police, Minister of Justice
and other influential officials of the country. It has provided a high level
of organizational effectiveness of Special Olympics Ireland. The
activities of these persons have facilitated in the first time in the history
of Special Olympics torch relay "Fire of Hope» («Torch Run») in 1989.
This action brought the Special Olympics £ 97000. The first Special
Olympics Ireland clubs were organized with these funds. Given the
substantial merits and the possibility of Special Olympics Ireland, Dublin
in 2003 (for the first time outside the US) is assigned to the capital of the
World Summer Games Special Olympics. Games were held at the
highest organizational and sports level, which gave a good impetus to the
further development of programs of Special Olympics.
It should be noted that the Special Olympics has significant
support from the government of Ireland. State funding is provided by the
Irish Sports Council. This support ranges from 34% in 2008 to 50% (€
2.78 million and 4 million respectively) in 2011. In 2012-2013 there is a
substantial reduction in government grants (up to € 1,5 Mill.), which
requires the activation of other items of income to provide core funding
such as sponsorship, fundraising, attracting corporations and companies,
the general public to the various activities.
Ireland is determined by the following principles:
• club structure of the organization, based on the local
community, covering the entire country;
51
• purposeful activity on formation of volunteering;
• state support;
• involvement in the management of influential people;
• support actions and initiatives (relay "Fire of Hope") to raise
public awareness and fundraising.
An analysis of the most successful national programs of Special
Olympics Europe / Eurasia (Russia, Kazakhstan, the UK and Ireland)
Region, gives the possibility to identify two organizational models of
functioning of accredited programs: administrative-hierarchical and the
club organizational models. The first model is more common and is used
in most countries. It is based on a hierarchically structured program with
the existence of the central governing bodies that govern the governing
structures of the territorial divisions. In turn, the territorial units
hierarchically are subordinated to the central governing body. In this
model, the governing structure of the program of Special Olympics
collaborates with existing institutions to work with people with
intellectual disabilities: special schools, rehabilitation centres, sports
organizations, etc. The second model is based on the club organization of
activities. This model is characterized by the involvement of people with
intellectual disabilities on a place of residence.
Volunteers are the basis of organizational support systematic
work, effective year-round training and competition process in the
accredited program and at the international level. Volunteers are the most
important part of Special Olympics in the interaction between programs
and society. Some volunteers, who are representatives of businesses or
government agencies, can provide substantial financial support, sports
facilities, equipment, transportation, etc. Spectators and journalists may
be volunteers of Special Olympics. In modern conditions the functioning
of the Special Olympics can be considered as an additional resource
volunteer support from officials, functionaries of sports, representatives
of sports federations, etc.
According to the normative documents of the International
Organization of Special Olympics, volunteers are divided into three
categories: 1 (А) - volunteers who are in close contact with the athletes, 2
(В) - volunteers that perform administrative functions, and occasionally
in contact with the athletes and 3 (С) - volunteers who have or may have
only casual or limited contact with athletes (one day or one event,
sporting events, competitions, etc.). To the volunteers of category A and
B satisfy more stringent registration requirements. All volunteers before
their participation in the Special Olympics should receive the necessary
information prepared by accredited program. The information should
include the duties, rules of conduct and specific data, depending on the
nature of the activities. International Organization of Special Olympics
52
has the right to verify the training materials used by any accredited
program for recruiting or training volunteers. During the all events of the
Special Olympics accredited programs must correctly supervise all
volunteers and take appropriate operational measures if they do not
adhere to the policies and procedures established by the organizers of the
event, or if volunteers are poorly performed their duties.
Thus, the main activities that can be provided on a voluntary basis
are: coaching activities and organization of the training process, the
organization of the competition, the organization of the sports club,
family club, management activities (management of the local program,
sub-program, the work of the sports director, member of the Board
management), work to attract sponsors, PR-activity, acting as a partner in
the program "Unified sport", etc.
Conclusions
The organizational structure is a determining factor in the
effectiveness of accredited programs of Special Olympics. On the basis
of national characteristics, conditions for the development of any
accredited program the hierarchical-territorial or club model of
organizational structure may be elected. For the future development of
Special Olympics programs the complex accreditation criteria put
forward by the International Organization of the Special Olympics should
be taken into account. It includes: criteria in sport, training and
development programs; criteria for games and competitions; criteria of
public awareness; criteria regarding the structure of the program,
management, and financing activities; criteria for fundraising. Volunteers
are the backbone of organizational support systematic work of national
programs of Special Olympics. They are involved in the organization of
the training process and competitions, creating sports clubs and family
clubs, management activities, attracting sponsors, as well as PRactivities.
Literature
Бріскін Ю.А. (2003). Адаптивний спорт. Спеціальні
Олімпіади. Навч. посіб., Ахіл, Львів, 128 с.
Евсеев С.П. (1998). Проблемы развития адаптивного спорта.
Тез. докл. Междунар. конгр., Москва, с. 527-528.
Брискин Ю.А. Евсеев С.П., Передерий А.В.. (2010).
Адаптивный спорт . Серия «Спорт без границ», Советский спорт,
Москва, 316 с.
Мудрик В. (2006). История возникновения и развития
международных спортивных организаций инвалидов. Наука в
олимпийском спорте, Київ, с.45-49
Слинявчук К. (2002). Перспективы и пути развития
программы Специальная Олимпиада в Украине. Наука в
53
олимпийском спорте, Київ, с.70-78.
Карпенко
Л.
(2006).
Деятельность
организации
”Специальные Олимпиады" в современном обществе. Наука в
олимпийском спорте, Київ, с. 38-44.
Матвєєв С. та ін. (2009). Проблеми гуманізму в сучасному
спорті. Теорія і методика фізичного виховання і спорту, Київ, с.3338
Передерій А.В. (2012). Загальна характеристика системи
підготовки спортсменів Спеціальних Олімпіад. Фізична активність,
здоров’я і спорт, Львів, с. 65-72.
Приступа Е. (2002). Особенности системы спортивных
соревнований инвалидов. Наука в олимпийском спорте, Київ, с. 3642.
Росвал Г., Даментко М. (2006). Современное состояние и
направления исследований по программе Специальных Олимпиад.
Наука в олимпийском спорте, Київ, с. 20-22.
Бріскін Ю. А. Передерій А.В. (2004). Класифікаційні стратегії
Паралімпійського спорту. Оздоровча і спортивна робота з
неповносправними, Львів, с. 22–29.
Бріскін Ю. Передерій А. (2005) Особливості підготовки
фахівців спеціальності „Олімпійський та професійний спорт”
до роботи в інваспорті. Спортивний вісник Придніпров’я,
Дніпропетровськ, с. 123 – 126.
Бріскін Ю., Передерій А., Розторгуй М. (2009). Шляхи
вдосконалення класифікації в паралімпійському пауерліфтингу.
Теорія і методика фізичного виховання і спорту, Київ, с. 3-6.
Передерій А. Розторгуй М. (2007). Порівняльний аналіз
результативності змагальної діяльності спортсменів різних
нозологічних груп в паралімпійському пауерліфтингу. Молода
спортивна наука України, Львів, с. 275–280.
Perederiy A. (2013). Genesis of organizational and
methodological foundations for mentally disabled persons’ admittance to
Special Olympics programmes. Фізична активність, здоров’я і спорт,
Львів, с. 50 – 58.
Alina Perederiy, Yuriy Briskin, Mariia Roztorgui, Ihor
Zanevskyy. (2008) Biomechanical substantion of handicap in
powerlifting for athletes with a disability. Fizjoterapia : kwartalnik
Polskiego towarzystwa fizjoterapii, Wrocław, P. 38–43.
54
PROBLEMY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI TEORII TRENINGU
SPORTOWCOM W XXI WIEKU
Problems of information transfer in sportsmen teoretial training in
XXI century
Briskin Yuriy, Pityn Maryan, Prystupa Tetiana, Skaliy Tetiana
Lviv State University of Physical Culture
University of Physical Education, Wroclaw, Poland
Key words: sport, information, theoretical training, sportsmen, sport specialists.
Abstract
In this article was found the totality of information transfer in the system of
sportsmen training in the XXI century on the basis of sport specialists and sportsmen of
different qualification poll. Set that most characterized sources of information for
sportsmen of different qualification groups is coach (64,29−78,13 % respondents),
friends and team colleagues (42,86−65,63 % respondents), internet (28,57−43,75 %).
During this the highest levels of sportsmen satisfaction of information need (almost and
fully) are characterized for coach (42,42−64,06 % respondents) and internet
(28,57−50,00 % respondents). On the opinion of sport specialists the most meaning
sources of information for sportsmen are such as coach and friend with team colleagues
(8,61−9,13 і 5,76−6,93 point in accordance).
Introduction
System of sportsmen training during ХХ−ХХІ century has
undergone significant changes in theoretical and methodological and
organizational character that has caused the increase of competitive
activity results in different kinds of sports (Баранов, 2010; Бріскін,
2005; Никитушкин, 2009; Пітин, 2015).
Fundamental researches say about relatively independent and at the
same time closely interconnected sides of sportsmen training process
(Виноградов, Савин, 1997, Пітин, 2014). Due to patterns of educational
and training process in sport is topical the sequence of formation of
knowledge and ideas that realize through theoretical training and further
on the basic the formation of abilities and skills (Орлов, 2009;
Кузьменко, 2011).
Theoretical knowledge that are received on different stages of longterm training are related to the system of sportsmen values and form the
prerequisites of successful establishment and maintenance of sport skills
55
and harmonious personal development (Ашанин, Филенко, 2008;
Єрмолова, 2009; Брискин, Передерий, 2005; Баринов, 2010).
Attempts of theoretical training in sport weren’t able to find main
problems of information transfer in sportsmen theoretical training that
actualize due to new information transfer technologies in ХХІ century
(Абдеев, 1994; Пітин, 2012, 2014; Пітин, Бріскін, 2013).
Aim of the research
Find the totality of information transfer problems in the system of
sportsmen training in ХХІ century.
Tasks of the research
1. Find the sport specialists attitude to the problems of
information transfer in sportsmen theoretical training
2. Find sportsmen of different qualification attitude to the
problems of information transfer in sportsmen theoretical training.
Research methods
During the research were used the methods of theoretical analysis
and generalization of scientific and methodological literature and
information of internet for the detection of problems field in theoretical
training in sport; sociological methods: poll for establishing the
importance of components of structure and content, organizational
features of theoretical training in sport; methods of mathematical
statistics for processing of empirical research data (Пітин, 2013).
The poll was conducted by questionnaire with sportsmen and
sport specialists. In the poll toke part 235 respondents, including 197
sportsmen and 38 sport specialists. Respondents were 21 Ukrainian
merited master of sports (all sportsmen); master of sport of international
level − 36 (32 sportsmen and 4 coaches); Ukrainian master of sport – 151
(130 sportsmen and 21 coach) and candidate of Ukrainian master of sport
– 18 (14 sportsmen and 4 coach).
Between sport specialists were 6 merited workers of physical
culture and sport of Ukraine, 24 merited coaches of Ukraine, 21 coach of
higher category and 2 had doctors degree, 4 – physical culture and sport
science candidate (pedagogical science), one – professor and 4 – docents.
With this method during April 2013 – June 2014 were found
respondent thoughts about actual problems of theoretical training,
including one of the main that was indicated as information transfer in
sportsmen educational and training process.
In this article used next abbreviation PS – primary stage; PBD –
stage of previous basic development; SBD – stage of specialized basic
development; HAP – stage of higher achievement preparation; MRIA –
stage of maximal realization of individual abilities; SG – stage of saving
of higher sport mastery and gradual reduction of achievements and MMS
– Ukrainian merited master of sport; MSIL − master of sport of
56
international level, MS – Ukrainian master of sport, CMS − candidate of
Ukrainian master of sport.
Results
One of the main organizational factors of theoretical training
about which we questionnaire sport specialist was set the optional source
of information for sportsmen on different levels of long-term training.
(table 1).
Table 1. Information transfer main sources significance (sport specialist
poll results, n=38, points)
Source of information transfer
Friends and team colleagues
Periodical scientific and popular
literature (newspaper, journals etc.)
Scientific and methodological
literature (collection of scientific
articles, books, monographs)
Coach
Family
movies (sport)
Television
TV programs
(sport)
news (sport)
Specialized sport
websites
Internet
Social network
Forums
Stages of long-term training
SBD
HAP
MRIA
6,78
6,93
6,54
±2,23
±2,09
±2,46
5,48
6,41
6,87
±2,26
±2,14
±2,11
PS
5,76
±3,02
2,88
±2,26
PBD
6,07
±2,36
3,60
±2,46
SG
6,63
±2,58
6,89
±2,30
2,68
±2,42
3,12
±2,41
4,30
±2,63
6,03
±2,24
6,77
±2,39
6,64
±2,43
8,77
±1,64
5,59
±3,53
4,73
±3,04
5,17
±2,84
4,82
±2,80
4,66
±2,82
4,68
±2,56
2,88
±1,96
8,93
±1,23
5,74
±2,81
5,07
±3,03
5,48
±2,67
5,36
±2,48
5,57
±2,64
5,22
±2,32
3,44
±1,89
9,00
±1,03
5,57
±2,61
5,48
±2,78
5,86
±2,43
5,75
±2,34
6,25
±2,32
6,11
±2,63
4,74
±2,47
9,13
±0,96
5,61
±2,98
5,66
±2,75
6,31
±2,49
6,19
±2,55
7,21
±2,06
6,61
±2,72
5,43
±2,73
9,03
±1,33
5,00
±3,17
5,83
±2,88
6,52
±2,60
6,59
±2,54
7,52
±2,17
6,73
±2,85
5,34
±2,68
8,61
±1,72
4,67
±3,26
5,44
±3,28
6,54
±2,93
6,54
±2,79
7,55
±2,42
6,93
±3,05
5,55
±3,02
Set that for friends and team colleagues, as information source is
typical not significant increase from the stage of PS (5,76 бали) to HAP
(6,93 бали) and further stabilization on the level of 6,54−6,63 points.
Sport specialists skeptically rated the ability of such sources as:
periodical scientific and popular literature, scientific and methodological
literature. For this information sources is typical low significance on
stages of PS–SBD (2,68−5,48 points). This can be caused by specialists
beliefs about complexity of perception and awareness information by
sportsmen from these sources referred to these stages. So, at the levels of
HAP–SG can be seen the increase of significance indicator where it is at
the level of 6,03−6,89 points.
With the results of specialists as source of information is
dominated coach. On all stages we recorded the highest significance
(8,61−9,13 points) and the lowest indicators of standard deviation.
57
It is worth noting that specialists indicate a reduction in the
provision of information from family. There is a systematic decrease in
the importance from PS stage (5,59 points) till SG (4,67 points) on
average level.
It can be argued that for totality of information sources related to
television is typical average significance level for solving the questions
of sportsmen training system. On all stages (movies, TV programs, news)
is observed the increase of indicators from early to final stages of longterm training. During this average significance indicators in groups are
swing from 4,73 till 6,59 points.
Information sources connected with internet specialized sport
websites and social networks has typical differences. Specialists point on
the increase from the stage of PS till SG of the significance of all these
information sources. But the highest significance on the opinion of sport
specialists is specialized sport websites. They achieve high significance
level on stages of HAP, MRIA and SG – 7,21−7,55 points. Social
networks as information source are in the limits of average significance
levels and on the final stages of long-term training (MRIA and SG) is
close to high (6,73 and 6,93 points in accordance). For forums
respondents set a secondary role in information transfer that is confirmed
by low (PS, PBD) and average (HAP−SG) significance level of this
information source.
Among the sportsmen respondents in most qualified groups is set
that the use of communication with friends and team colleagues is an
everyday source of information. For this voted 42,86 % respondents of
MMS qualification group, 65,63 % − MSIL, 54,62 % − MS. Some less
frequency of this information source use note sportsmen of CMS group
(35,71 % respondents) – 2−3 times a week.
Anticipated is the situation with use by sportsmen of different
qualification groups as: periodical scientific and popular literature,
scientific and methodological literature. Most sportsmen of different
qualification groups (MMS, MSIL and MS) showed that this information
sources are used rarely (40,00 and 52,63 %, 31,25 and 43,75 %, 32,81
and 38,10 % respondents in accordance). But for groups of CMS and
MSIL is seen a situation when 35,71 % and 37,50 % sportsmen 3−4
times a month are interested in information related with sport activity
only through periodical scientific and popular literature. During this the
rating of scientific and methodological literature for sportsmen of CMS
group as between the representatives of other qualification groups stays
low, 42,86 % almost never use it. Amount of sportsmen of different
qualification groups that often us periodical scientific and popular
literature and scientific and methodological literature for information
receiving is slight − from 0,78 (MS) till 25,00 % (MMS).
58
At the same time most representatives of all qualification groups
confirm that main source of information receiving is coach (75,00 % −
MMS, 78,13 % − MSIL, 70,54 % − MS and 64,29 %− CMS). On the
priority of this information source indicate 90,00 % sportsmen MMS,
93,76 % (MSIL), 92,24 % (MS) and 92,87 % (CMS) that use this source
of information (coach) everyday ar few times a week (2−5).
About next source of sportsmen information receiving (family)
are available discrete thoughts. So, few sportsmen groups use it every
day and some groups ignore it (almost never). Sportsmen of MMS group
(31,58 % respondents) showed the differences in the use of this source.
Similar situation is indicated for sportsmen of MSIL and MS group
where 32,26 % and 23,02 % of respondents every day receive
information from it 25,81 % and 33,33 % in accordance, conversely,
almost never. Only in CMS group is a relative unanimity of opinion that
is indicated in the support of most respondents (57,14 %) minimal use of
this information source (almost never).
In the middle of ХХ century significant spread has got television.
In this period and now it is characterized as one of the main
informational channels. Due to this the transformation of technological
content and evolution of information society needs has led to the
appearance of a wide range of information transfer sources. Analysis of
specialized (telecommunication) literature and interpretation with view
on the specificity of sport activity and theoretical training of sportsmen
enabled us to offer three main options of informational receiving
(movies, TV programs, news) (Строкатов, 1978; Пітин, 2012, 2013,
2014).
Sportsmen of different qualification note that they don’t use
(27,78 % representatives of MMS group and 25,00 % − MS) movies as
source of information in the task limits in long-term sportsmen training.
Although 41,98 % sportsmen of MSIL use this information source for
information receiving 3−4 times a month and 30,77 % sportsmen of CMS
– 5−6 times a week.
For TV programs as source of information the situation is quite
different. Between sportsmen of qualification group MMS can be seen
relatively uniform distribution of answers with the frequency from 16,67
till 22,22 % sportsmen that from every day till 5−6 times a month use TV
programs for their content renewal that are related to sport activity.
Among representatives of qualification group MSIL and CMS are two
typical situations with frequency of TV program use as information
source. For sportsmen of MSIL its 2−3 times a week and 3−4 times a
month (26,67 % respondents) and for CMS sportsmen – 4−5 times a
week and 3−4 times a month (28,57 % respondents).
59
Among sportsmen of qualification group MS dominated was the
answer about the use of TV programs for improvement of knowledge
system 3−4 times a month (24,59 %) with relatively uniform distribution
of options with higher use frequency (16,39−18,03 % respondents).
Objectively the highest mobility among all sources connected
with television is typical for news. It should be noted that this source
significantly inferior to other possibilities for variation and content
validity of information (Строкатов, 1978; Абдеев, 1994; Богданов,
Пономарев, 2001; Бочаров, Смирнов, 2009). Also sportsmen of
different qualification groups noticed a wide range of its use from every
day use till 2−3 times a week (26,32 % respondents of MMS
group,19,35−35,48 % MSIL group, 25,00−25,81 % MS group. At the
same time sportsmen of CMS group (15,38−23,08 % respondents) didn’t
approve any of the frequency use options of this information source).
In the end of ХХ and at the beginning of ХХІ century formed one
more powerful mean of communication and in accordance a source of
information – internet. As a worldwide phenomenon Internet today in
different forms of representation is available to the general population of
different social levels. Such versatility allowed us to offer sportsmen to
determine how often they use specialized sport websites, social networks
and forums for renewal of the structure of their knowledge. This data is
first time considered in scientific and methodological literature.
In accordance with received data biggest part of qualification
groups MMS, MSIL and MS everyday use internet including sport
websites for receiving specialized information 38,10 %, 40,63 % and
35,43 % of respondents in accordance. Also the biggest part of sportsmen
use services of sport websites 2−5 times a week (from 14,20 till 25,00 %
respondents by different qualification groups). Minor differences
observed in sportsmen of qualification group CMS where most part use
this source 4−5 times a week. But among them are sportsmen that every
day (28,57 %) and 2−3 times a week (21,43 %) seek information at sport
websites.
In a significant number of scientific and methodological literature
social networks aren’t considered as direct sources of information
(Ашанин, Филенко, 2008; Бочаров, Смирнов, 2009; Ань Цзин, 2011).
So, we follow opinions that say that communication between the
participants of the bilateral process is possible under conditions of
information needs at least one of them (Антонюк, 2009, Пітин, 2013,
2014). Thus, it was found that social networks use most athletes of
qualification groups (MSIL − 38,71 %, MS – 43,75 % and CMS –
42,86 % respondents in accordance). The exception is a MMS sportsmen
ЗМС (16,67 % respondents). We consider that this is related with age
features of sportsmen. Active informatization of the society has begun
60
not far enough and at the same time the priority of new communication
means access is related to young sportsmen that in most represent
qualification group CMS, MS and less MSIL. Representatives of MMS
group which average age is after 30 years old had less abilities that is
displayed in poll results. But most sportsmen of this group (MMS) note
that use social network for information receiving 3–4 times a month and
4−5 times a week (27,78 % respondents).
Opposite is the situation with such information source that is
related to internet as forums. Biggest part of sportsmen of all
qualification groups almost never use it for receiving specialized
information that can be used for solving tasks of sportsmen training
system (MMS – 36,84, MSIL – 36,67, MS – 48,36 %, CMS – 28,57 %).
It should be noticed that among sportsmen of CMS group is the same
amount of those who use forums 4−5 times a week for receiving
specialized information.
Besides the determination of the frequency with which sportsmen
are using the sources of information, we found what potential these
sources have to satisfy the information needs of sportsmen. On the
questions of this block are four possible answers. Set that friends and
team colleagues partly or predominantly solve the sportsmen information
need of different groups. Share amount of response options is 85,00 % of
MMS qualification group, 90,63 % − MSIL, 80,77 % − MS and 92,85 %
− CMS.
For information source periodical scientific and popular literature
sportsmen of all group noted partly satisfaction of informational need
during its use (MMS – 63,16 %, MSIL – 50,00 %, MS – 57,36 % and
CMS – 57,14 % respondents in accordance). Herewith in several
qualification groups part of sportsmen noted that this source of
information can predominantly satisfy their need in specialized
information (31,25 % − MSIL and 27,13 % − MS), full (21,43 % −
CMS) or doesn’t satisfy the information need (21,05 % − MMS).
In accordance with the analysis of poll results about scientific and
methodological literature sportsmen say that this source partly satisfies
their informational need when they use it. On this insists 44,44 %
sportsmen of MMS group, 30,00 % − MSIL, 53,17 % − MS and 64,29 %
− CMS. Second leading response of MMS and MSIL group is not
satisfying − 33,33 % and 30,30 % respondents in accordance and for
sportsmen of MS and CMS group dominates response mostly − 28,57 %
and 21,43 % respondents in accordance.
Coach as the carrier of specialized information by the
representatives of various qualification groups predominantly or fully
satisfy the information needs of sportsmen. This highlighted 80,00 % of
respondents MMS, 87,97 % − MSIL, 92,19 % − MS and 85,72 % −
61
CMS. Thus, confirmed a close relationship within a personalized system
of sportsmen training (Келлер, Платонов, 1992).
About the frequency of family use as the source of information
there is a discrete sportsmen statement in different qualification groups
about filling the content of information. So for most sportsmen of
qualification group MMS (38,89 % respondents) this source of
information doesn’t satisfy the information need. Herewith in other
qualification groups (MSIL–CMS, 34,68−42,86 % respondents) fixed
partial satisfaction of the sportsmen needs in the special information. It
shows that at the highest level of qualification family can’t be able to
give the sportsmen information on the demanding level. At the same time
among the sportsmen of all qualification groups are those that relate
differently to the information received in the family. For example,
7,14−17,74 % consider that received in family information is satisfying
their needs. It can happen due to several factors, including: high level of
theoretical training (sportsmen and family members), low information
needs of sportsmen. In addition, it should be emphasized that the families
of sportsmen, parents (or other family member) may be of special
education.
Considering the block or information sources that are related with
modern television we note that movies mostly partly (42,86−50,00 %
respondents of different qualification groups) satisfy the informational
need of sportsmen. Similar situation but with tends to increase the share
of respondents observed for TV programs. Significant potential of partial
information needs identified groups of MMS sportsmen – 72,22 %
respondents, MSIL – 56,57 % and MS – 50,00 % and some higher
reserves (predominantly) noted CMS sportsmen – 50,00 %.
Quite unexpected results were about the information needs
through news. Most prt of sportsmen of different qualification groups
(MMS, MSIL and MS) noted only partly need satisfaction in specialized
knowledge (40,16−57,89 % respondens) and only representatives of
CMS group identified this source as predominantly satisfying their
informational need (50,00 % respondents).
Scientific and technical progress for last year’s substantially
interfered in the distribution of particle sources of information for the
modern man. Every year, developing new means of communication for
meeting the needs of the society that is growing (Строкатов, 1978;
Бочаров, Смирнов, 2009; Пітин 2014, 2015). Internet society moved
from a single application to global. On the basis of these data allowed us
to say that for most part of qualification groups of sportsmen (MSIL, MS
and CMS) sport websites as information source are able to satisfy the
information need. On this show from 41,09 till 50,00 % respondents.
Besides, in this groups are less sportsmen that are fully by received
62
information from sport websites (32,56−42,86 % respondents). The
exception are MMS group of sportsmen among which for 42,86 %
respondents information if partly, 23,81 % − predominately and 28,57 %
− fully satisfy their information needs. This we relate to the frequency of
use of information sources with low awareness of qualification group
MMS sportsmen, as of the latest information technology tools.
Our assumption has an additional argument for the use and
satisfaction of information received through social networks. Thus,
80.00% of respondents indicated MMS that this source does not satisfy
or partly satisfy their need for specialized knowledge.
At the same time with decrease in sportsmen qualification and age
satisfaction from social networks as a source of information increases.
For the dominant groups of athletes MSIL and MS this source partly
(45.16% and 35.16%) or predominantly (25.81% and 29.69% in
accordance) satisfy their information needs. For sportsmen from CMS
group this source has even more pronounced significance - 50,00
indicated that predominantly and 35.71% are fully satisfied with the
information received.
In considering the level of sportsman information needs using
forums we received low scores of the significance of this source. In each
of the qualification groups are sportsmen who aren’t satisfied with the
level of received information (MMS - 38.89% MSIL - 32.14%, MS 45.90% CMS - 21.43% of respondents in accordance) and the need for
specialized information which is only partly satisfied (MMS - 44.44%
MSIL - 42.86%, MS - 26.23% and CMS - 50.00%). This confirms the
need to consider forums in the structure of additional sources with low
level of satisfaction of sportsmen information needs in the limits of
theoretical training.
Discussion
For sportsmen of different qualification groups during assessing
the frequency of use and significance of source were revealed
characteristic differences related to skill level, age, specifity of
information perception. This, in our opinion, due to features of the
educational and training process and the level of social formation of
sportsmen. Thus, it is clear that sportsmen of CMS have a less busy
schedule of training and participation in competitions and relatively
smaller circle of communication. After the transition of sportsmen at the
highest levels of skill (starting with the title MS) communication
component and the amount of information increases significantly.
Today, there are significant gaps in the development of
information materials for practical use by sportsmen represented in
scientific and popular literature. We can assume that the scientific
achievements of specialists in the field of sports are too difficult given
63
the in the scientific and methodological literature for their effective
perception of sportsmen.
Confirmed existing scientific information (Келлер, Платонов,
1992; Никитушкин, 2009; Орлов, 2009) about the coach priority in the
development and realization of sportsmen training system, including
theoretical training. It should be emphasized that received results confirm
our assumption about the high-level requirements for coaches training
level, including theoretical. This allows us to talk about the need to
develop scientific field of professional competencies study of future and
existing specialists in the field of sports.
The level of the family use as a source of information for
sportsmen is determined by localized attitude to sport activity. Sportsmen
receive information regularly from the family in the case of interest by its
members and activity of the sportsmen, however, significantly limited
due to empathy of the family members.
In our opinion, the low level of movies involvement for formation
of the specialized sportsmen knowledge is associated with a significant
decline in the production of high-quality information product. Despite the
genre films (artistic, documentary, animated), their number in content
related to the disclosure of topical issues for sports activities is small.
TV programs are more variable and mobile sources of
information compared with the movies, which also determine the higher
rates of their use. In addition, the current conditions of the channels
dictate requirements on which TV programs should consider the
information needs of society. In connection with the conduct of major
international sport events (Olympics Games, World Championships, etc.)
on most TV channels begin projects as disclosure features of competitive
activity and the specific training of sportsmen.
Arguably, the forums sportsmen of different qualification groups
considered as an element of communication for entertainment, providing
switching from hard educational and training activity, etc., and not as a
one source of information.
For information sources (periodical scientific and popular
literature, scientific and methodological literature) low percent of solving
the information needs of sportsmen we associate with both the quality of
their performance (complexity, excessive scientific, low variability) and
mismatch of the sportsmen contingent (lack of sufficient analytical skills,
quality of sensory systems, etc.).
We also established the first characteristic differences of the use
frequency and significance for solving the information needs sources
related to the television (news, TV programs, movies) and internet
(sports websites, social networks, forums).
64
Conclusions
1. Completive view on the problems of theoretical training in
sport is provided by structure and content of poll specialists in sports and
athletes. It is linked to personal identity (age, sport, employment
experience, skills, etc.), settings of needing and motivational character
for special sports information receiving, content and structure of
theoretical training, transfer of information, identification of priorities in
building theoretical training at different stages long-term improvement in
sport. Poll specialists in sports and athletes conducted using
questionnaires.
2. The most common sources of information for different
sportsmen qualification groups are coach (64,29-78,13% respondents),
friends and team colleagues (42,86-65,63% respondents), internet (28,5743,75% ). Thus the highest levels of information needs of sportsmen
(predominantly and fully) that characterize coach (42,42-64,06%) or
internet (28,57-50,00% respondents). According to sport specialists for
sportsmen most significant are the following sources of information as
coach and friends and team colleagues (8,61-9,13 and 5,76-6,93 points in
accordance).
Список літератури
1. Абдеев Р. Ф. (1994) Философия информационной цивилизации.
Москва.1994. 51 с.
2. Антонюк Р. І. (2009) Концептуальні засади формування
особистості на основі дитячої книжки. Нові технології навчання.
Київ. Вип. 57, с. 21-27.
3. Ань Цзин. (2011) Спортивное воспитание детей в современном
информационном обществе (на материалах настольного тенниса в
КНР). Автореферат. Санкт-Петербург, 22 с.
4. Ашанин В. С., Филенко Л. В. (2008) Информационные
технологии
тестирования
индивидуальных
когнитивных
способностей студентов спортивных специализаций. Физическое
воспитание студентов творческих спеціальностей. Харьков. № 3,
с. 3-8.
5. Баранов В. А. (2010) Физическая культура: ценностногуманистическая основа качества жизни современного общества.
Автореферат. Москва, 43 с.
6. Баринов С. Ю. (2010) Олимпийское образование в процессе
воспитания спортивно-гуманистической культуры личности.
Ученые записки ун-та имени П. Ф. Лесгафта. Санкт-Петербург. № 8
(66), с. 7-13.
7. Богданов В. М., Пономарев В. С. (2001) Информационные
технологии обучения в преподавании физической культуры. Теория
и практика физической культуры. Москва. № 8, с. 55-59.
65
8. Бочаров М. И., Смирнов Ю. Г. (2009) Информационные
технологии в физической культуре и спорте. Ухта, 48 с.
9. Бріскін Ю. А. (2005) Загальна періодизація розвитку
Паралімпійських ігор. Педагогіка, психологія та медико-біологічні
проблеми фізичного виховання і спорту. Харків. № 24, С. 34–37.
10. Бріскін Ю. А., Передерій А. В. (2004) Класифікаційні стратегії
Паралімпійського спорту. Оздоровча і спортивна робота з
неповносправними. Львів, С. 22–29.
11. Виноградов П. А., Савин В. А. (1997) Спорт в мире
информации. Теория и практика физической культуры. Москва.
№ 11, с. 59-62.
12. Єрмолова В. М. (2009) Олімпійська освіта у школі. Київ, 85 с.
13. Келлер В. С. Платонов В. М. (1992) Теоретико-методичні
основи підготовки спортсменів. Львів. Українська Спортивна
Асоціація, 269 с.
14. Кузьменко Г. А. (2011) Теоретическая подготовка юных
спортсменов в системе реализации задач интеллектуального
развития личности. Культура физическая и здоровье. № 4, с. 39-43.
15. Никитушкин В. Г. (2009) Современная подготовка юных
спортсменов. Москва. 112 с.
16. Орлов А. А. (2009) Планування теоретичної та технічної
підготовки дівчат 8–10 років, які займаються важкою атлетикою.
Педагогіка, психологія і медико-біологічні проблеми фізичного
виховання і спорту. Харків. № 8, с. 118-121.
17. Пітин М. (2012) Переваги процесів інформатизації для галузі
фізичної культури і спорту. Теорія та методика фізичного
виховання. Харків. № 4 (90), с. 35-39.
18. Пітин М. (2013) Обґрунтування опитування спортсменів із
проблематики теоретичної підготовки. Молодіжний науковий
вісник Східноєвроп. нац. ун-ту імені Лесі Українки. Серія: Фізичне
виховання. Луцьк. Вип. 10, с. 95-99.
19. Пітин М. (2013) Обґрунтування опитування фахівців спорту з
проблематики теоретичної підготовки. Науковий часопис Нац. пед.
ун-ту ім. М. П. Драгоманова. Серія 15, Науково-педагогічні
проблеми фізичної культури. (фізична культура і спорт). Київ. Вип.
9 (36). с. 92–97.
20. Пітин М. (2014) Загальна характеристика концепції теоретичної
підготовки у спорті. Молода спортивна наука України. Львів. Вип.
18, т. 1. с. 213-218.
21. Пітин М. (2014) Загальна характеристика системи теоретичної
підготовки у спорті. Фізична культура, спорт та здоров’я нації.
Вінниця. Вип. 18, т. 2. С. 173-178.
66
22. Пітин М. (2014) Принципи теоретичної підготовки у спорті.
Фізична культура, спорт та здоров’я нації. Вінниця. Вип. 17, с.
532−538.
23. Пітин М. (2014) Функції теоретичної підготовки у спорті.
Фізична активність, здоров’я та спорт. Львів. № 3 (17). с. 40−48.
24. Пітин М. П., Бріскін Ю.А. (2013) Теоретична підготовка як
предмет досліджень у спорті. Актуальні проблеми фізичного
виховання, спорту та туризму. Запоріжжя, с. 176-177.
25. Пітин М. (2015) Теоретична підготовка в спорті. Монографія.
Львів. ЛДУФК, 372 c.
26. Строкатов В. В. (1978) Значимость источников спортивной
информациии в повышении теоретических знаний спортсменов
различной квалификации. Физическая культура и спорт в условиях
развитого социализма. Омск, с. 133-135.
67
O CZYM WARTO PAMIĘTAĆ W SZKOLENIU
MŁODZIKÓW W PŁYWANIU
WHAT'S WORTH REMEMBERING IN THE SWIMMING
TRAINING OF YOUNG ATHLETES
Magdalena Chrobot, Anna Kwaśna, Alina Biskupska
Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
Słowa kluczowe: trening pływacki, sport dzieci, motywacja
Key words: swimming training, sport young athletes, motivation
Streszczenie
Priorytetem w szkoleniu młodzików w pływaniu nie jest wynik sportowy, ale
przede wszystkim poczucie bycia w zespole, współzawodnictwa, ponadto dobra
zabawa, nauka korzystania z rekreacji wodnej oraz wszechstronny rozwój organizmu.
Dzieci w wieku 12 lat wchodzą w etap treningu pływackiego, w którym system
szkolenia nabiera podstawowych ram treningowych. Nadal jednak dużą wagę
przywiązuje się do wszechstronnego przygotowania, rozwoju wydolności tlenowej,
ujawnienia zdolności specyficznych do wysiłku sportowego w pływaniu. Oprócz
kształtowania wytrzymałości, podnoszenia umiejętności technicznych, dokładności
wykonywanych zadań, tak ważna w treningu jest dobra atmosfera, dobra zabawa czy
urozmaicenie jednostek treningowych. Ma to pozytywny wpływ na rozwój zdolności
motorycznych zawodnika, na chęć realizacji treningu, satysfakcję z przebywania w
grupie zawodników. Jest to również powodem, dla którego zawodnik w wieku juniora i
seniora z sukcesem kontynuuje karierę sportową.
Abstract
A priority in the training of young athletes in swimming is not a sports score,
but above all, the feeling of being in a band competition, in addition to having fun,
learning to use recreation and versatile development of the organism. Children under 12
years of age are included in the training state, in which the training takes on a basic
framework for practice. Still, great importance attaches to the comprehensive
preparation, the development of aerobic capacity, disclosure of specific capabilities to
the effort in the swimming. In addition to the development of strength, lifting technical
skills, precision tasks, so important in training is a good atmosphere, fun and variety
training units. This has a positive impact on the development of motor skills of the
player, the desire to implement training, satisfaction with being in a group of players.
This is also the reason why a player at the age of junior and senior sports career
continues with success.
68
Wprowadzenie
Pływanie rozumiane jako forma aktywności ruchowej stanowi
ciekawą ofertę w wymiarze rekreacji, sportu, kultury fizycznej. Jest
„atrakcyjnym środkiem realizacji wartości rekreacyjnych zarówno w
wymiarze fizycznym jak i psychicznym. W przypadku pływania
rzeczywiście możemy realizować wartości witalne bez większego
nakładu pracy, gdyż osiągniecie zadowalających rezultatów wzmocnienia
żywotności prawdopodobnie jest nawet przy bardzo umiarkowanym
wysiłku.” (Juszkiewicz 2008). Nadanie pływaniu znaczenia wartości
sytuuje ten rodzaj aktywności jako wysoce pożądaną dla zachowania
dobrostanu jednostki. Również w pływaniu sportowym dążymy do
ukazania zawodnikowi potrzeby, a w dalszym etapie nadania wartości
podejmowanemu przez niego codziennemu rygorowi treningowemu.
Priorytetem w szkoleniu młodzików w pływaniu nie jest wynik
sportowy, ale przede wszystkim poczucie bycia w zespole,
współzawodnictwa, ponadto dobra zabawa, nauka korzystania z rekreacji
wodnej oraz wszechstronny rozwój organizmu (Rakowski 2010). Dlatego
też nie ma konieczności indywidualizacji treningu z uwagi na
specjalizacje stylu lub dystansu, co ma miejsce w dalszych etapach
treningu. Proces treningowy w tej kategorii wiekowej jest realizowany
wspólnie dla całej grupy, ponieważ stosuje się podobne środki i metody
treningowe. Nie opierają się one tylko na treningu w wodzie czy na
kształtowaniu siły na lądzie, korzysta się również z różnych form
aktywności ruchowej w celu urozmaicenia treningu oraz aby ukazać
wartości utylitarne wynikające z umiejętności pływania. II etap
edukacyjny (klasa IV-VI Szkoły Podstawowej) przypadający na wiek 1013 lat obejmuje etap wszechstronnego przygotowania zawodnika oraz
wprowadza w etap treningu ukierunkowanego. Praktyka pokazuje, iż
niewielki odsetek zawodników kończących drugi etap edukacyjny
właśnie z pływaniem będzie związane do końca swojej kariery
sportowej.
Zadania stawiane są przed trenerem obejmują między innymi:
 harmonijny rozwój fizyczny (dobór środków i metod
treningowych dostosowanych do możliwości rozwojowych i
poznawczych zawodnika),
 prawidłowy rozwój i kształtowanie zdolności motorycznych i
cech psychicznych
 podniesienie poziomu rozwoju funkcjonalnego organizmu
(umożliwienie osiągania wysokich wyników sportowych),
 wzbogacenie umiejętności ruchowych dla celów utylitarnych i
sportowych (wiedza i wartości wypływające z uprawiania
pływania)
69
 rozwijanie zainteresowań i uzdolnień ruchowych w pływaniu,
 kształtowanie postaw prospołecznych i prozdrowotnych.
Dzieci na zawodach sportowych rywalizują w swoich grupach
wiekowych,
dzięki
czemu
stwarzane
są
dobre
warunki
współzawodnictwa i rywalizacji sportowej. Podczas startów w zawodach
sportowych i na treningach dzieci nabywają wiele potrzebnych i
przydatnych umiejętności. Uczą się systematyczności w wykonywaniu
wysiłku sportowego, punktualności, cierpliwości, wytrwałości.
Przytaczając słowa Marka Petrusewicza, mistrza i rekordzisty świata w
stylu klasycznym z lat pięćdziesiątych XX wieku „Sport uczy zwyciężać,
uczy przegrywać –
z godnością i honorem a więc uczy wszystkiego - uczy żyć” (Wiesner
2009).
Komisja Szkoleniowa Polskiego Związku Pływackiego zmierza
do opracowania ogólnopolskiego programu szkolenia pływackiego na
kolejnych etapach treningu sportowego, uznając potrzebę aktualizacji
programów opublikowanych w latach 90’ XX wieku. Kierując się zasadą
traktowania procesu treningowego jako wieloetapowego procesu
ujawniania osobniczych uzdolnień niezbędnych na poszczególnych
etapach szkolenia, istotnym staje się kierowane, perspektywiczne,
połączone z system edukacji szkolenie dzieci i młodzieży, zwłaszcza w
pierwszym etapie szkolenia sportowego. Celem niniejszego opracowania
jest zwrócenie uwagi na główne założenia i cele oraz jakość i
efektywność prowadzonego szkolenia w grupie młodzików.
CHARAKTERYSTYKA
TRENINGU
PŁYWACKIEGO
W
GRUPIE MŁODZIKÓW
Dzieci w wieku 12 lat wkraczają w etap treningu pływackiego, w
którym system szkolenia nabiera podstawowych ram treningowych.
Nadal jednak dużą wagę przywiązuje się do wszechstronnego
przygotowania, rozwoju wydolności tlenowej, ujawnienia zdolności
specyficznych do wysiłku sportowego w pływaniu. W tej grupie
wiekowej trener zwraca uwagę na poziom wyniku sportowego
osiąganego przez zawodników (Bartkowiak 2008). Nieodłącznym
czynnikiem podlegającym szczególnej, stałej uwadze jest doskonalenie
techniki pływania, która nabiera cech techniki sportowej. Priorytetem
staje się rozwój techniki zawodnika, można zauważyć zarys
predyspozycji stylowych i dystansowych, do których powoli może być
przygotowywany. Jednakże głównym założeniem procesu treningowego
jest wszechstronne przygotowanie zawodnika, czego przykładem są
starty w głównych zawodach określonych przez Polski Związek
Pływacki w konkurencji 200m stylem zmiennym oraz 400m stylem
dowolnym. Wczesna specjalizacja, ukierunkowanie na dany dystans i
70
styl, w tej kategorii wiekowej budzi wiele kontrowersji w środowisku
trenerskim - wielu wybitnych trenerów i naukowców opowiada się za
zasadnością, wręcz koniecznością wczesnej specjalizacji już w wieku
12lat, inni pozostają przy zdaniu, iż kształtowanie wszechstronności (styl
zmienny) jest najważniejsze w osiągnięciu pełnej dojrzałości
zawodniczej. W dużym stopniu zależy to od filozofii trenerskiej obranej
przez każdego z osobna oraz od samych zawodników i ich rozwoju
biologicznego. Zdecydowana większość autorytetów trenerskich jak i
narodowa federacja pływania (PZP) opowiada się za tym, by
przygotowywać zawodników na tym etapie szkolenia wszechstronnie, co
wyrażnie
zwiększa
prawdopodobieństwo
osiągania
wyników
mistrzowskich w latach seniorskich (Rakowski 2010). „Wszechstronny
trening na tym etapie przy niewielkiej objętości ćwiczeń specjalnych jest
bardziej korzystny dla dalszego rozwoju niż trening specjalistyczny.
Równocześnie dążenie do zwiększenia objętości ćwiczeń specjalnych,
pogoń za wykonaniem rozmaitych norm w poszczególnych punktach
programu prowadzi do szybkiego wzrostu wyników w wieku
młodzieńczym, co jednak w przyszłości nieuchronnie ujemnie odbija się
na możliwościach rozwoju mistrzostwa sportowego”(Sozański 1993).
Polski system szkolenia młodych pływaków w 2011 roku uległ
zmianie: zwrócona większą uwagę na kształtowanie wszechstronności i
wytrzymałości. Dzieci z klas szóstych szkół podstawowych przystępują
do Ogólnopolskiego Sprawdzianu Wszechstronności i Wytrzymałości
Stylowej. Konkurencje obowiązujące podczas tej imprezy to 800m
stylem dowolnym oraz właśnie 200m stylem zmiennym. Są to dystanse
wymagające od dzieci dużego zaangażowania, poprawnej techniki oraz
odpowiedniej wytrzymałości ogólnej (Rakowski2010). Wyniki uzyskane
na tym sprawdzianie są eliminacją do Międzywojewódzkich
Drużynowych Mistrzostw Młodzików 12-letnich. Nie ma wątpliwości, że
najważniejsze na tym etapie rozwojowym jest wszechstronne
przygotowanie
zawodnika,
zwiększanie
możliwości
wytrzymałościowych i wspomaganie możliwości szybkościowych a nie
dążenie za wszelką cenę do osiągnięcia wysokiego wyniku sportowego.
Analizując objętość i obciążenia treningowe w przygotowaniu
mikrocyklu treningowego, według Maglischo, powinna znaleźć się jedna
lub dwie jednostki, w których zadanie główne stanowią serie
wytrzymałościowe EN2, jedna o EN3 i po każdej z zakresu
sprinterskiego. Systematyczne treningi o zwiększonej intensywności na
tym etapie rozwoju zaczynają być dobrze tolerowane przez zawodników.
Trener natomiast powinien uważać, aby jednostki treningowe o
charakterze beztlenowym nie wywołały przyspieszonych, szybkich,
wyników sportowych. Treningi o charakterze beztlenowym pomimo iż są
dobrze znoszone przez dzieci w tym wieku, powodują iż zawodnicy nie
71
są w stanie osiągnąć tak wysokiego poziomu zakwaszenia jak dorośli ze
względu na minimalną aktywność enzymów metabolizmu beztlenowego.
Zdaniem Maglischo oraz Rakowskiego, treningi tego rodzaju należy
przeprowadzać u osób po zakończonym okresie pokwitania. Zadania
treningowe o charakterze sprinterskim przeprowadzane są w większości
w postaci krótkich serii treningowych, również wyścigów sztafetowych
(Rakowski 2010). Trening techniczny powinien obejmować zadania
kształtujące technikę wszystkich stylów pływackich, startów oraz
nawrotów (Oprychał i wsp.2005). W tej kategorii wiekowej dzieci bardzo
łatwo uczą się nowych elementów, nabywają nowe umiejętności
ruchowe. Ważnym jest, aby zwracać uwagę na dokładność
wykonywanych ćwiczeń, minimalizując pojawienie się błędów, a w
konsekwencji złych nawyków ruchowych. „Przyswajana jest technika
różnych sposobów pływania, startu, wariantów wykonywania nawrotów,
doskonali się technikę ruchu ramion i nóg, technikę oddychania,
synchronizację ruchów ramion i nóg, oddychania itp. Takie podejście
kształtuje zdolności do szybkiego opanowania wariantów techniki
odpowiadającej ich możliwościom morfofunkcjonalnym. W przyszłości
zapewnia to umiejętność dostosowywania głównych parametrów
mistrzostwa technicznego do konkretnych zawodów, a stanu
funkcjonalnego do różnych faz działalności startowej.”(Płatonow 1997).
Poprzez ustawiczną poprawę techniki, zrozumienie wpływu długości
kroku pływackiego na ekonomikę ruchu wpływamy na osiąganie
lepszych rezultatów. Stopień opanowania elementów technicznych
ukazuje, jak zawodnicy potrafią wykorzystać je w różnych zadaniach
sportowych np. treningu wytrzymałościowym czy sytuacji startowej.
Kolejną ważną umiejętnością, którą winien posiąść zawodnik jest
odpowiedni rozkład tempa na dystansie oraz opanowanie elementów
technicznych podczas pływania z maksymalną prędkością.
Prawdopodobieństwo zdobycia tych umiejętności zwiększa się wraz z
udziałem w wielu zawodach sportowych. Zawodnikom w tym wieku
wprowadza się do treningu małe łapki oraz płetwy oczywiście nie w celu
nabywania czy kształtowania siły napędowej, ale w celu poprawienia
techniki pływania wszystkimi stylami. Dzięki tym asortymentom
pływackim zawodnikom łatwiej zrozumieć relację między
częstotliwością ruchów a długością kroku pływackiego. Bardzo ważne
jest, by trener nie wprowadzał dużych łapek pływackich, ponieważ może
to prowadzić do kontuzji w stawach barkowych (Rakowski 2010).
Równie istotną częścią procesu treningowego jest trening na
lądzie. Zadaniem trenera jest uświadomienie zawodnikom, jak ważne jest
ich zaangażowanie w tę część ćwiczeń. W wieku 12 lat nie należy
ćwiczyć siłowo z ciężarami, jednakże zaleca się ćwiczenia siłowe z
wykorzystywaniem własnego ciężaru ciała, w celu wzmacnia
72
poszczególnych partii mięśniowych dominujących w pływaniu.
Nieodłącznych elementem treningu na lądzie jest praca nad rozwojem
gibkości i koordynacji ruchowej, przebiegającej w zgodzie z naturalnym
rozwojem.
Kolejnym aspektem wartym podniesienia jest liczba jednostek
treningowych przypadających na jeden mikrocykl - w pływaniu
zazwyczaj dany mikrocykl trwa tydzień. Zdania trenerów polskich i
trenerów zagranicznych są podzielone. Rozpiętość w liczbie jednostek
jest dość znaczna, bo aż od 5 do 9 treningów tygodniowo. Spora część
trenerów światowej klasy uważa, że dzieci na tym etapie rozwoju nie
należy obciążać treningami dwa razy dziennie. Oczywiście wyłączając z
tego obozy sportowe, zgrupowania, wakacje zimowe i letnie.
Z badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych przez
Amerykański Związek Trenerów Pływania, wnioskuje się, że nie jest
konieczne trenowanie 2 razy dziennie, ponieważ zawodnicy osiągają
zadowalające rezultaty trenując 5-6 razy w tygodniu. Plasują się oni na
najwyższych miejscach w swoich kategoriach wiekowych. Osiągają
wyniki adekwatne i zadowalające do swojego wieku. Zdaniem
Rakowskiego, treningi przeprowadzane raz dziennie od 90 minut do 120
minut, a nawet do 150 minut są wystarczające na tym etapie rozwoju
biologicznego
i pozwalające uzyskiwać satysfakcjonujące rezultaty w tej kategorii
wiekowej.
Zdaniem Maglischo, zawodnikom potrzebny jest trening 5 razy w
tygodniu po półtorej do dwóch godzin. Leonard (2008) twierdzi, że
dzieci trenując 5-6 razy w tygodniu są w stanie osiągnąć wybitne wyniki
sportowe na tym etapie szkoleniowym.. Sweetenham i Atkinson podają
7-9 jednostek treningowych w danym mikrocyklu oraz obciążenie
treningowe 30-38km. Jak można zauważyć, plan pracy wybitnych
trenerów różni się od siebie, jest to spowodowane tym, iż każdy z nich
opracowuje przez lata swoją i tylko swoją drogę do mistrzostwa
sportowego powierzonych mu zawodników. Coraz wyższy poziom
wiedzy i dostępność do badań prowadzonych ku doskonaleniu procesu
treningowego jak i wiedza z zakresu fizjologii, psychologii oraz chęć
podnoszenia jakości procesu treningowego, dobierania metod i środków
do poszczególnych jednostek powoduje ewaluację projektowania planów
treningowych. Tak jak dzieci uczą się uczestniczyć w sporcie pływackim
jak najlepiej potrafią, tak i trener musi dokształcać się dopóki pracuje, bo
inaczej jego zawodnicy pozostaną w miejscu a świat ruszy do przodu.
73
ROLA TRENERA W KSZTAŁTOWANIU POSTAW DO
SPORTU
W każdym z etapów szkolenia pływackiego możemy zauważyć,
iż trener jest także przewodnikiem który wprowadza zawodnika w świat
wartości. Istotną cechą nadającą pływaniu wartość jest jej
indywidualistyczny charakter. Od momentu wskoczenia do wody tak
naprawdę zawodnik staje się wyobcowany i odizolowany od otoczenia.
„Przyczyniać się to może do autokreacji postaw introwertycznych,
skierowania uwagi na samego siebie, zainteresowania głównie własną
osobą, zabsorbowania własnym, wewnętrznym przeżyciem. Takie
nastawienie sprzyja przeżywaniu wartości społecznie pożądanych jak i
odpowiedzialności za własne postępowanie, umiejętności samodzielnej
mobilizacji, wytrwałości, systematyczności, niewykorzystywania innych
dla korzyści własnych.”(Juszkiewicz 2008, s.100). Rolą trenera jest
ukazywanie związku między pracą a wynikiem sportowym, uczenie
startu w zawodach, zaangażowanie dzieci aby osiągały wysoką
frekwencję na treningach, wzbudzanie zamiłowania do uprawianej
dyscypliny sportu. Następną ważną rzeczą jest by trener uświadomił
zawodnikom, iż poprzez systematyczność, poprzez przykładanie się do
treningów będą mogli zdobywać określone założenia, cele. Bycie
sumiennym, uczciwym wobec siebie i innych oraz ciężka praca
wykonywana na treningach prowadzi do sukcesu w późniejszych latach.
Osoby prowadzące zajęcia z dziećmi powinny być wyczulone na
kształtowanie pozytywnych postaw u zawodników wobec kultury
fizycznej, wobec innych ludzi, wobec samych siebie.
Dzieci rywalizują ze sobą na różnych platformach startowych od
zawodów wewnątrz-klubowych przez szkolne, wojewódzkie po krajowe.
Rywalizacja jest nieodłącznym elementem wykonywania tego sportu
indywidualnego. Właśnie tu istotna jest rola trenera, by potrafił
wytłumaczyć zawodnikowi, że po pierwsze walczy sam ze sobą – ze
swoim czasem życiowym, że przyjdzie czas gdy jego wyniki znacząco
się poprawią, że rywalizacja też ma być dla niego źródłem radości i
sprawdzenia samego siebie. Ogromnie ważne jest by dziecko nie straciło
motywacji do dalszego uczestnictwa w treningach, by nie zabrakło
radości, którą daje wysiłek sportowy.W żadnym wypadku nie może dojść
do sytuacji, że trener wyraźnie faworyzuje osoby osiągające najwyższe
sukcesy jest to zachowanie prowadzące do frustracji i agresji innych
zawodników. Przecież nie jest oczywiste, iż dzieci osiągające wysokie
lokaty w wieku juniorskim będę wieść prym w latach seniorskich.
74
Podsumowanie
Trening pływacki prowadzony w grupie młodzików powinien być
nastawiony na kształtowanie i doskonalenie techniki ruchów
napędowych, wszechstronnego przygotowania, rozwoju wydolności
tlenowej, ujawnienia zdolności specyficznych do wysiłku sportowego w
pływaniu, na dobrą zabawę. Organizm zawodnika dobrze toleruje
odpowiednio dobrane obciążenia treningowe. Jeżeli zakładamy, że osoby
uzyskujące bardzo dobre rezultaty w wieku najmłodszym, nie uzyskują
relatywnie podobnych w wieku seniorskim (lub duża ich część
przedwcześnie kończy kariery pływackie), to wniosek może być jeden –
program treningu nie powinien być zbyt forsowany. Celem wieloletniego
treningu pływaków jest optymalny rozwój zawodnika.”(Rakowski 2003).
Dlatego też mówimy o tym, że poziom koordynacyjnych
zdolności motorycznych na średnim i wysokim poziomie jest pożądany
w tak młodym wieku, ale nie musi on odzwierciedlać wyników
sportowych. W procesie szkolenia sportowego dąży się do poprawy
jakości treningów od najmłodszych lat, mając na uwadze możliwość
podniesienia poziomu pływania. Dlatego oprócz kształtowania
wytrzymałości, podnoszenia umiejętności technicznych, dokładności
wykonywanych zadań, tak ważna jest w treningu dobra atmosfera, dobra
zabawa urozmaicanie ich elementami innych dyscyplin sportowych. Ma
to pozytywny wpływ na rozwój zdolności motorycznych zawodnika, na
chęć realizacji treningu, satysfakcję z przebywania w grupie
zawodników. Jest to również powodem, dla którego zawodnik w wieku
juniora i seniora z sukcesem kontynuuje karierę sportową.
Bibliografia
Bartkowiak E. (2008). Pływanie Sportowe. Biblioteka trenera. COS,
Warszawa.
Czabański B., Fiłon M., Zatoń K., (2003). Elementy Teorii Pływania.
Wydawnictwo AWF Wrocław.
Czabański B. (2000). Kształcenie psychomotoryczne. Wydawnictwo
AWF Wrocław.
Dybińska E., Ostrowski A. (2003). Wybrane czynniki
koordynacyjno-sprawnościowe
a postępy w uczeniu się czynności pływackich dzieci 10-letnich.
Kultura Fizyczna,9-10, s. 3-8.
Juszkiewicz M. (2008). Pływanie w kategoriach wartości. Słowem
wstępnym opatrzył prof. dr hab. Józef Lipiec. Kraków.
Karpiński R., Opyrchał Cz., Langner I. (2001). Analiza obciążeń
treningowych M. Spławińskiego na tle współczesnych tendencji w
szkoleniu pływaków 1996-1998. Zeszyty Metodyczno-naukowe
Katowice,11, s.177-200.
75
Opyrchał Cz, Karpiński R, Sachnowski K. (2005). Proces
wieloletniego szkolenia pływaków wysokiej klasy. Sport
wyczynowy, 9-10/489-490.
Platonow W. (1997). Trening wyczynowy w pływaniu. Struktura i
programy. COS. Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe
Kultury Fizycznej i Sportu. Warszawa.
Rakowski M. (2003). Dynamika rozwoju wyników młodych
pływaków w Polsce i USA. Sport wyczynowy,1-2 s.457-458.
Rakowski M. (2010). Sportowy trening pływacki. Londyn.
Sozański, Witczak. (1981). Trening szybkości. SiT. Warszawa.
Sozański H, Zaporożanow W. (1993). Kierowanie jako czynnik
optymalizacji treningu. RCMSzKFiS. Warszawa.
Wiesner W. (2009). Jaki był Marek Petrusewicz. Wrocław.
Zatoń M., Zatoń K., Jastrzębska A. (2007). Relations between
training and the economisation of effort In swimming. Science in
swimming. 1/ ed. by Krystyna Zatoń, Marek Rejman Wrocław:
Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego.
76
POZIOM WYBRANYCH ZDOLNOŚCI KOORDYNACYJNYCH
A WYNIKI SPORTOWE MŁODZIKÓW W PŁYWANIU
The level of the selected coordination capacity and athletic
performance for young athletes in swimming
Magdalena Chrobot, Anna Kwaśna, Alina Biskupska
Słowa kluczowe: zdolności koordynacyjne, trening młodzików, pływanie
Key words: coordination capacity, athletic performance, swimming
Streszczenie
Znaczenie koordynacji ruchowej dla realizacji procesu treningowego w
pływaniu przejawia się w szybkości oraz jakości opanowania, doskonalenia i stabilizacji
nauczanych czynności ruchowych. Autorki pracy poszukiwały zależności pomiędzy
wybranymi koordynacyjnymi zdolnościami motorycznymi (mającymi wiodące
znaczenie w pływaniu) a wynikami osiąganymi w pływaniu przez młodzików. Podjęcie
tego tematu wydaje się mieć istotny wpływ na kształtowanie świadomości znaczenia
koordynacyjnych zdolności motorycznych u dzieci uprawiających pływanie.
Celem pracy jest zbadanie zależności między zdolnościami koordynacyjnymi
a wynikami sportowymi osiąganymi przez młodzików w pływaniu.
W celu weryfikacji powyżej ustalonego celu pracy, postawiono następujące pytania
badawcze:
1. Jak kształtuje się poziom wybranych zdolności motorycznych młodzików
uprawiających pływanie?
2. Czy poziom wybranych zdolności motorycznych młodzików ma wpływ na osiągane
przez nich rezultaty sportowe w pływaniu?
3. Która z wybranych zdolności motorycznych wykazuje najwyższą korelację z
wynikami sportowymi osiąganymi przez młodzików w pływaniu?
Przeprowadzone w pracy badania wybranych zdolności koordynacyjnych i uzyskanych
wyników sportowych na dystansie 200m stylem zmiennym (przeliczanych na punkty
wielobojowe FINA) u młodzików pozwoliły na wyciągniecie określonych wniosków:
1. Analiza uzyskanych wyników nie wskazuje na potwierdzenie założenia, iż
zawodnicy 12-letni posiadający wyższy poziom wybranych koordynacyjnych
zdolności motorycznych uzyskują lepsze wyniki sportowe w pływaniu.
2. W badanej grupie czynnikiem istotnym była zależność między zdolnością wysokiej
częstotliwości ruchów a wynikami sportowymi osiąganymi przez młodzików w
pływaniu. Tylko między tymi dwoma cechami ustalona została silna
współzależność.
3. Nie stwierdzono istotnie statystycznie zależności pomiędzy zdolnością
kinestetycznego różnicowania jak i zdolnością rytmizacji ruchów a wynikami
sportowymi uzyskiwanymi przez młodzików w pływaniu.
4. Wyższy poziom koordynacyjnych zdolności motorycznych może pomagać
w osiąganiu wysokich wyników, ale nie jest czynnikiem determinującym. Przy
niskim poziomie tych koordynacyjnych zdolności nie uzyskuje się wysokich
osiągnięć sportowych.
77
Abstract
The importance of motor coordination for the implementation process in
swimming is in speed and quality control, improve and stabilize motor activities taught.
The author sought work depending on the coordination between the selected mobility
capabilities (with a leading role in swimming) and achieved results in swimming by
young athletes. Take this topic seems to have a significant impact on the development
of awareness of the importance of coordinating motor skills in children engaged in
swimming.
The aim of the work is to investigate the relationship between the coordination
capacity and performance achieved sports by young athletes in swimming. In order to
verify the above set to work, posed the following research questions:
1. In order to verify the above set to work, posed the following research questions: how
is the level of the selected motor skills young athletes engaged in swimming?
2. Whether the level of selected motor skills young athletes has an impact on their
sports results achieved in swimming?
3. Which of the selected motor skills shows the highest correlation with sports results
achieved by young athletes in swimming?
Research work carried out in coordination and capacity of selected sports results
obtained at a distance of 200m individual medley (converted to FINA points) on young
swimmers have made it possible to draw certain conclusions:
1. The analysis of the obtained results do not point to confirm assumptions that players
12-year-old with a higher level of coordination selected motor skills have better
athletic performance in swimming.
2. In the test group was a major factor in the relationship between the high-frequency
movement and sports results achieved by youngsters in swimming. Only between
these two features is a strong dependency.
3. There were indeed statistically the relationships between differentiation of
kinesthetic capacity and ability to rhythmic movements and sports results obtained
by young athletes in swimming.
4. A higher level of motor skills coordination can assist in achieving high results, but it
is not the determining factor. Those with low capacity coordination does not get
high athletic achievement.
Wprowadzenie
Osiągnięcie wysokiej, mistrzowskiej klasy sportowej jest
niemożliwe przy niskim poziomie zdolności koordynacyjnych, dlatego
istotne jest by kształtować je od najmłodszych lat. Zdolności
koordynacyjne są tematem zainteresowań w środowisku sportowym
zarówno w teorii jak i w praktyce. Możliwości motoryczne człowieka są
ściśle uzależnione od koordynacyjnych zdolności. Co więcej, to właśnie
one stanowią podstawowy warunek do sprawnego wykonywania
czynności człowieka, w konsekwencji prowadzą do uzyskiwania
wysokich wyników sportowych. Na skuteczność procesu uczenia się
czynności motorycznych w wodzie silny wpływ może mieć między
innymi koordynacja ruchowa. Pomimo iż pływanie jest uznawane za
złożoną czynność ruchową, to jest także czynnością cykliczną, w którym
udział i bogactwo techniki (objętość oraz różnorodność ćwiczeń) nie ma
78
tak wielkiego znaczenia jak, na przykład, w technicznych dyscyplinach
sportu. Jednakże, w przypadku każdej dyscypliny czy wykonywanej
czynności ruchowej wysoki jej poziom sprzyja osiąganiu wysokich
efektów zarówno w pracy dydaktycznej jak i w działalności sportowej.
Koordynacja ruchowa jest silnie zależna od funkcjonowania
układu nerwowego, z jednej strony silnie uwarunkowana genetycznie, z
drugiej – podlegająca zmianie w wyniku działania czynników
środowiskowych. Jest, w świetle definicji Starosty, „zdolnością
integrującą przejawianie się innych zdolności czy też organizator ich
współdziałania
podczas
wykonywania
rozmaitych
czynności
motorycznych”(Starosta 2003), lub też „ zdolnością człowieka do
wykonywania ruchów dokładnie, szybko, i w zmiennych warunkach.”
(Starosta 1997). Raczek z kolei koordynację ruchową definiuje jako
„(…) zestrojenie poszczególnych składowych ruchowych w jedną
sensowną całość oraz ich właściwe uporządkowanie dla określonego celu
ruchowego, który ma być zrealizowany w konkretnej sytuacji” (Raczek i
wsp. 2002). Najbardziej efektywnie kształtować ją można w pomiędzy 7
a 12 rokiem życia (Osiński 2003), przypada to zatem na czas procesu
edukacyjnego realizowanego w szkole podstawowej. Odmiennego zdania
są Prus i Raczek (Raczek i wsp. 2002) twierdząc, iż cały okres szkolny
sprzyja kształtowaniu i symulacji motorycznej dziecka. Ponadto im
wyższy poziom koordynacji wrodzonej tym wyższe efekty w uczeniu się
ruchu, tzn. systematyczne zajęcia ruchowe u osób z wyższym poziomem
koordynacyjnych zdolności motorycznych przynoszą efekt w postaci
szybszego i dokładnego nauczenia się ruchu.
Znaczenie koordynacji ruchowej dla realizacji procesu szkolnego
wychowania fizycznego przejawia się w szybkości oraz jakości
opanowania, doskonalenia i stabilizacji nauczanych czynności
ruchowych. Jest więc jednym z czynników determinujących skuteczność
procesu nauczania na lekcji wychowania fizycznego. Kształtowanie
koordynacji ruchowej w procesie nauczania szkolnego powoduje również
wzrost
bezpiecznych
zachowań
w
sytuacjach
nowych,
nieprzewidzianych, często związanych z bezpieczeństwem ucznia.
Badania nad wpływem poziomu koordynacji ruchowej na
skuteczność nauczania ruchu dzieci w wieku szkolnym (12 - letnich)
przeprowadził Sadowski (1994). Określił w ich poziom koordynacji
ruchowej za pomocą testu Starosty (poziom globalnej koordynacji
ruchowej), następnie zbadał jej wpływ na skuteczność nauczania skoku
kucznego przez skrzynię (realizowane w trakcie 4
jednostek
lekcyjnych). Zaobserwował istotną statystyczne zależność pomiędzy
obserwowanymi zmiennymi (Starosta 2003). Doskonalenie zdolności
koordynacyjnych w wieku szkolnym pozytywnie wpływa na rozwój
motoryczny przyszłych sportowców. „Bardzo istotna jest również rola
79
koordynacyjnego czynnika w zwiększaniu procesu wychowania
fizycznego oraz szkolenia sportowego dzieci i młodzieży.
Koordynacyjne zdolności motoryczne wyznaczają bowiem w znacznym
stopniu szybkość i jakość uczenia się motorycznego, doskonalenie i
stabilizację sportowych umiejętności techniczno-taktycznych oraz ich
adekwatne wykorzystanie w stosunku do zaistniałych sytuacji i
warunków” (Raczek i wsp. 2002).
Badania empiryczne Raczka (Raczek 1997, 2002, 2003), Dybińskiej
(Dybińska 2003), czy Starościaka (Starościak 2003) ukazują zależność
zdolności koordynacyjnych od poziomu inteligencji rozpatrywanych w
aspekcie uczenia się czynności motorycznych.
W literaturze znajdujemy szeroką bazę informacji na temat
koordynacyjnych zdolności motorycznych: jak je kształtować, jak
doskonalić, jak oceniać ich poziom. Klasyfikacją koordynacyjnych
zdolności motorycznych zajmuje się na przestrzeni lat wielu wybitnych
badaczy, między innymi Hirtz, Blume, Szopa, Raczek. Jednakże mało
jest w piśmiennictwie danych dotyczących właśnie koordynacyjnych
zdolności motorycznych pływaków.
Na potrzeby niniejszego opracowania, opierać się będziemy na
klasyfikacji koordynacyjnych zdolności motorycznych wg Raczka
(2002):
 zdolność różnicowania kinestetycznego
• zachowania równowagi ruchów
• orientacji czasowo-przestrzennej
• rytmizacji ruchów
• szybkiej reakcji motorycznej
• sprzężenia ruchów
• dostosowania motorycznego
Koordynacyjne zdolności motoryczne są podstawowym warunkiem
sprawnych działań ruchowych. Szereg badań prowadzonych nad
koordynacyjnymi zdolnościami dowodzi, że wyższy ich poziom wpływa
pozytywnie na naukę czynności ruchowych w wielu dyscyplinach
sportowych. Pozwala również na efektywniejsze kształcenie się w
elementach technicznych danego rodzaju sportu (Dybińska, Ostrowski
2003). Osiągnięcie wysokich, światowych wyników sportowych przy
niskim poziomie koordynacji ruchowej jest niemożliwe. Potrzeba nauki,
rozwijania tych zdolności jest potrzebna od najmłodszych lat. W okresie
szkolnym należy zwracać szczególną uwagę na doskonalenie koordynacji
ruchowej. Uważa się, że właśnie w tym wieku stymulowanie zdolności
motorycznych przynosi największe efekty (Waade i wsp. 2000).
W wyborze koordynacyjnych zdolności motorycznych, które
zastosowano do przeprowadzenia badań kierowano się ich specyfiką w
środowisku wodnym: odnalezienie w nich charakterystycznych i
80
potrzebnych właściwości, które odzwierciedlają się w dyscyplinie
sportowej pływanie. Zdolności koordynacyjne które wybrano do
przeprowadzenia badań to:
 Zdolność kinestetycznego różnicowania ruchów
 Zdolność rytmizacji
 Zdolność wysokiej częstotliwości ruchów.
Zdolność różnicowania kinestetycznego umożliwia człowiekowi
racjonalne zachowanie się w otaczającym go środowisku. Zdolność ta
pomaga w precyzyjnym postrzeganiu siły, czuciu czasu, czuciu tempa,
przestrzeni podczas wykonywania różnych ćwiczeń przy wyborze
najbardziej efektywnego rozwiązania. Zdolność ta dąży do uzyskania
wysokiej dokładności i ekonomii fragmentów ruchów części i faz całego
cyklu ruchowego. Przejawia się ona w umiejętności wykorzystywania
właściwości fizycznych otaczającego środowiska a mianowicie
powietrza - w szybownictwie, skokach narciarskich, windsurfingu, wody
- w pływaniu kajakarstwie, żeglarstwie, lodu - w saneczkarstwie,
łyżwiarstwie. Niezbędna jest we wszystkich dyscyplinach sportowych
(Bajdziński, Starosta 2002). Nazywana często też zdolnością czucia
czasu, czucia tempa, czucia siły, czucia wody, powietrza czy śniegu.
Charakteryzuje się dużą dokładnością i ekonomią wykonywanych
ruchów oraz poszczególnych elementów cyklów ruchowych. „Jej istota
polega na przyjęciu i ocenie oraz przetwarzaniu informacji o kątowej
pozycji w stawach (komponenty przestrzenne), stanie napięcia
zaangażowanych mięśni (komponenty siłowe), prędkości (tempie)
ruchów (komponenty czasowe). Jej podstawą jest zatem precyzyjne
postrzeganie parametrów siły czasu i przestrzeni w toku czynności
motorycznej pod kątem najkorzystniejszego rozwiązania całego zadania
ruchowego” (Raczek i wsp.2002). Do przebiegu danej czynności
ruchowej potrzebne jest właśnie precyzyjne wyczuwanie, które
umożliwia jej wykonywanie dzięki odpowiedniemu kierowaniu
impulsami sterującymi np. napinanie, rozluźnianie mięśni. Różnicowanie
kinestetyczne wykorzystywane jest w wielu dyscyplinach sportowych, w
niezliczonych czynnościach ruchowych takich jak np. podanie piłki w
wyznaczone miejsce, trzymanie ustalonego tempa biegu lub chodu,
wyjście z progu na skoczni, nacisk na łyżwy i ułożenie ciała tak by wybić
się do piruetów. Dodając do tego jeszcze połączenia ruchów rąk, nóg i
głowy nazywane zręcznością oraz rozluźnianie mięśni to wszystko
szczegółowe odmiany koordynacyjnej zdolności różnicowania
kinestetycznego. „Czucie głębokie” - tak również nazywana jest ta
zdolność bierze się od analizatora kinestetycznego, który ma za zadanie
przetwarzać bodźce z proprioreceptorów umieszczonych w mięśniach,
więzadłach, stawach na informacje nawiązujące do ustawienia kątów
81
stawów, położenia kończyn względem siebie, szybkości i kierunku
ruchów (Raczek, Mynarski 1991).
Warunkiem kształcenia, doskonalenia techniki sportowej jest
właśnie powstanie wyobrażeń ruchowych, czyli wytworzenie
orientacyjnego poziomu działania ruchowego. Specjalne wrażenia
dotyczą w szczególności „czucia ciała”, „czucia tempa i rytmu”, „czucia
prędkości” itp. Te rodzaje czucia prowadzą nas do specyficznego
odczuwania zadań ruchowych danych dla konkretnej dyscypliny.
Zdolność ta jest tak reprezentatywna, że jej odzwierciedlenie
znajdziemy w każdej dyscyplinie sportowej od konkurencji zespołowych,
gdzie wykorzystujemy ją do tzw. czucia piłki, przez konkurencje
indywidualne czucie czasu w biegach, pływaniu, kolarstwie, po
konkurencje techniczne w gimnastyce czucie przyrządów. Kolejny
przejaw tej zdolności znajdziemy w sportach wytrzymałościowych o
cyklicznym charakterze, gdzie prowadzi do regulacji prędkości inaczej
tempa, co odnosimy między innymi do pływania. Dzięki zdolności
różnicowania kinestetycznego możliwa jest regulacja prędkości pływania
poprzez modyfikowanie częstotliwości oraz długości kroku pływackiego
co ma znaczenie dla ekonomii wysiłku, które warunkuje poziom
sportowy. Pływanie jak wiemy jest dyscypliną dość specyficzną, między
innymi ze względu na środowisko w jakim się odbywa, zupełnie innym
niż to, w którym człowiek znajduje się na co dzień. W wodzie działają
różnorodne bodźce, które nie mają miejsca na lądzie. Kontrola wzrokowa
w wykonywanych czynnościach w wodzie jest ograniczona, w związku z
czym zdolność różnicowania kinestetycznego jest bardzo potrzebna do
kontroli ruchów w wodzie w celu opanowywania techniki pływania. W
sportach technicznych natomiast decyduje ona o ekspresji ruchów w
dyscyplinach takich jak na przykład łyżwiarstwo figurowe. W sportach
siłowych przejawia się w dokładności i stabilności co można zauważyć w
dyscyplinie np. podnoszenie ciężarów (Raczek i wsp. 2002). Zdolność
kinestetycznego różnicowania jest przydatna w sposób szczególny do
pokonywania napotkanych
oporów i zmiennych warunków w
wykonywanej czynności siłą mięśniową Zatoń, Błacha 1997). Kryteria
które brane są pod uwagę w różnicowaniu kinestetycznym to w głównej
mierze dokładność czyli precyzja wykonywanych ruchów oraz ekonomia
wykonania ruchów.
Warunkiem koniecznym kształcenia techniki jest ciągłe odtwarzanie
wrażeń, poprzez systematyczną, cykliczną pracę wykonywanych zadań
ruchowych w zmiennych warunkach, co w konsekwencji prowadzi do jej
stabilizacji. Opierając się na wrażeniach kinestetycznych kierujemy się
ku doskonaleniu techniki poprzez wykorzystanie zmiennych czasowych
oraz jakości bodźców (Starosta 1997).
82
Rytmizacja ruchów to zdolność uchwycenia, odtwarzania,
wykonywania ustalonych dynamicznych ruchów w zmianie
powtarzających się cykli. Jest to koordynacja ruchów w czasie, każde
zadanie potrzebuje swojego rytmu do poprawnego wykonania ćwiczenia
i też zachowania przerw między jego fragmentami. Rytmy narzucane z
zewnątrz możemy nazywać rytmoliderami. Zdolność ta przejawia się w
takich dyscyplinach jak gimnastyka artystyczna i sportowa, pływanie
synchroniczne i sportowe, łyżwiarstwo szybkie oraz figurowe.
To zdolność, u której podstaw leży wyjaśnienie słowa rytm. Rytm jest to
wykonywanie ruchu cyklicznie lub acyklicznie, często ma określoną
strukturę czasowo-przestrzenną. Jest on cechą przebiegu ruchu, gdzie
występują charakterystyczne proporcje czasowe między poszczególnymi
fazami określonych ruchów. Według Starosty pod pojęciem rytmu
rozumie się jeszcze „równomierne powtarzające się według określonego
schematu ruchy wchodzące w skład konkretnej czynności (np. biegu
łyżwiarskiego) a także rozmaite ruchy wykonywane w stałych odstępach
czasowych (np. w tańcu na parkiecie lub lodzie, czy wiosłowanie w
kajaku)” (Starosta 2003). Zdolność rytmizacji uzewnętrznia się w
wykonywaniu zadanych ruchów określonych dynamiczno- czasową
strukturą. Rytm może być wykonywany i dobierany wg własnego
uznania np. rytm rozbiegu do skoków, czy też ustalony z zewnątrz. Rytm
przejawia się w wielu sportach praktycznie we wszystkich zaczynając od
sportów indywidualnych wytrzymałościowych, przez szybkościowe,
siłowe po sporty zespołowe. Może być on stały lub zmienny w
zależności od dyscypliny sportowej i wymaganej sekwencji ruchu
(zwolnienie, przyspieszenie oraz rozluźnienie, napinanie mięśni)
(Osiński W. 2003). Przeżywać rytm można również obserwując innych
zawodników, innych ćwiczących. Następuje to poprzez zbliżoną do
realnej sytuacji zmiany napięcia mięśniowego w której znajduje się
obserwujący, a dzieje się to dzięki zapisywaniu bodźców przez
analizatory kinestetyczne (Raczek, Mynarski 1992). W różnych
dyscyplinach sportowych rytm można rozumieć jako dokładne
odtworzenie, wykonanie wcześniej podanego ćwiczenia ruchowego ze
zmieniającymi się warunkami. „Omawiana zdolność wyraża się nie tylko
w dostosowaniu do narzuconego rytmu, ale także w inicjowaniu i
zmianie własnego rytmu ruchu(np. indywidualny rytm rozbiegu do
skoków, własny rytm skrętów i ich dowolna zmiana
w zjeździe na nartach). Decydujące znaczenie mają w tym przypadku
informacje kinestetyczne pozwalające na uchwycenie wewnętrznego
wiodącego obrazu rytmu a więc właściwe wyobrażenie ruchu. Zdolność
ta jest ważna dla szybkiego i dokładnego opanowywania umiejętności we
wszystkich dyscyplinach sportu” (Raczek i wsp. 2002).
83
W pływaniu sportowym występuje cykl ruchu, czyli pełna faza pracy
kończyn górnych oraz pracy kończyn dolnych na który składa się faza
przygotowawcza – ruch przygotowawczy oraz faza właściwa – ruch
wiosłujący (kończyny górne). Faza właściwa to ruch wykonywany w
pływaniu, dzięki któremu ciało przemieszcza się w przód. Faza
przygotowawcza to ta część cyklu, w której kończyny przygotowują się
do wykonywania fazy właściwej. W następstwie tego rytmem w
pływaniu nazywamy stosunek jednej z faz ruchu o danej prędkości do
stosunku fazy ruchu innej prędkości. Wykonywanie cyklicznych ruchów
w odpowiednim rytmie jest tym, co najczęściej ćwiczy się wśród dzieci i
młodzieży (Czabański i wsp. 2003). Zdolności rytmizacyjne należy
rozwijać już od najmłodszych lat. Przed powtórzeniem danego nowego
rytmu należy dzieciom umożliwić zobaczenie lub usłyszenie go we
wzorcowym wykonaniu. W tym celu proponuje się różne rozwiązania.
Nauczyciel na lekcji może wykonać pokaz, lub zastąpić go może
sprawny uczeń, który technicznie wykonuje zadania bardzo dobrze. Co
do nauki trudnych zadań, taktyk sportowych potrzeba jest również
pokazu w postaci przekazu filmowego, gdzie jest możliwość zwolnienia
tempa - wykazania najmniejszych szczegółów. Efektywność
odtwarzania, uchwycenia rytmu można ułatwiać od wieku
przedszkolnego wykorzystując nagraną muzykę puszczaną w
odtwarzaczach muzycznych. Zapisane są tam ścieżki dźwiękowe do
wykonywania ćwiczeń gimnastycznych czy tanecznych w rytm muzyki.
Jest to tzw. rytmolider wykorzystywany w szkołach, czy przy nauce na
zajęciach tanecznych. Czabański i współpracownicy wykorzystali z
powodzeniem rytmolidery do nauki i doskonalenia rytmu pływania.
Powinno się z tego korzystać już od najmłodszych lat, ale również w
doskonaleniu w celu poprawy czucia rytmu a co za tym idzie
kontrolowania i sterowania nim. Jak wiadomo w doskonaleniu rytmizacji
niezbędne są akcenty powtarzających się ćwiczeń. Istnieją różne
możliwości przyswajania zdolności rytmizacji zaczynając od zajęć ściśle
rytmicznych ( ćwiczenia z muzyką), po biegi, marsze i wieloskoki
wykonując je w różnym tempie, z różnymi utrudnieniami i z różnymi
przyrządami. Bardzo modny dla dziewcząt i kobiet stał się w ostatnich
latach w Polsce aerobik oraz aqua-aerobik kształtuje on wielostronne
zdolności koordynacyjne, ale przede wszystkim rytmizację (Raczek i
wsp. 2002). „Zdolność rytmizacji wyraża się w dostosowaniu ruchów do
podanego rytmu(zewnętrznego) lub przyjęciu celowego rytmu własnego
(wewnętrznego). Uzewnętrznia się w czasie (przyspieszenie lub
zwolnienie), sile (napięcie, rozluźnienie), formie (skłon, wyprost, obrót) i
przestrzeni (zakres i kierunek ruchu). Podstawowa rola przypada tu
przetwarzaniu informacji akustycznych i wizualnych decydujących o
efektywności w takich dyscyplinach jak: łyżwiarstwo figurowe,
84
gimnastyka sportowa i artystyczna, wioślarstwo i kajakarstwo” (Raczek
1991). Zdolność wysokiej częstotliwości ruchów– polega na wykonaniu
maksymalnych ilości ruchów całym ciałem lub jego częściami bez
ograniczenia czasowego. Przejawia się w takich dyscyplinach
sportowych jak pływanie, kolarstwo, biegi sprinterskie (Raczek,
Mynarski 1992). Zdolność tą postrzega się jako uzewnętrznienie
zdolności szybkościowych człowieka poprzez maksymalne tempo
wykonywania częstotliwości ruchów. „Badania ostatnich lat wykazały, iż
możliwość wykonywania ruchów z maksymalną częstotliwością zależy
od sprawności ośrodków nerwowych zawiadujących antagonistycznymi
grupami mięśniowymi, prowadzącymi do szybkiego przechodzenia ze
stanu pobudzenia w stan hamowania i odwrotnie, czyli od ruchliwości
procesów nerwowych” (Sozański, Witczak 1981). Zdolność ta warunkuje
maksymalnie szybkie wykonywanie ruchów całym ciałem lub jego
częścią, nie ograniczając zadań czasowo. Ma ona duży wpływ na
efektywność sportową w takich dyscyplinach sportowych jak pływanie,
biegi sprinterskie i kolarstwo krótkodystansowe. Ma ona też swoje
odzwierciedlenie w pracach zawodowych przy obsłudze komputera oraz
innych urządzeń technicznych (Raczek i wsp. 2002). W ramach
kształtowania tejże zdolności koordynacyjnej proponuje się:
-naukę i doskonalenie czynności ruchowych o cyklicznym charakterze
-kształtowania ukierunkowanego na zdolności szybkościowe oraz
szybkościowo-siłowe
-wykonywanie zadanych ćwiczeń ruchowych, koordynacyjnych z
różnych dyscyplin sportowych.
Zasadniczym determinującym kryterium tej zdolności koordynacyjnej
jest precyzja i szybkość. Kształtuje się ją najczęściej poprzez metodę
powtórzeniową polegającą na wykonywaniu określonego zadania w
maksymalnymi możliwościami, powtarza się dopóki czas lub siłą nie
będzie stanowczo spadać. Stosowanie zadań zwiększających liczbę
ruchów jest głównym dzięki któremu kształtuje się tę zdolność.
Wykonuje się ruchy całym ciałem, kończynami górnymi lub dolnymi
pracując w przedziale czasowym od 5-15 sekund. „Ćwiczenia
maksymalnej częstotliwości ruchów korzystnie jest łączyć z
koordynacyjnymi kształtującymi dokładność odtwarzania, oceny i
różnicowania przestrzennych, czasowych i siłowych parametrów ruchów
a także wyczucie rytmu” (Raczek i wsp. 2002).
Do ćwiczeń kształtujących wysoką częstotliwość ruchów najczęściej
zaliczamy:
- bieg w miejscu i z przemieszczaniem w ciągu 5-15 sekund
- skoki obunóż przez laskę z maksymalną częstotliwością
- kozłowanie piłki rękoma w niskiej, średniej i wysokiej pozycji z
maksymalną częstotliwością
85
- skoki przez skakankę w maksymalnym tempie
- ćwiczenia z piłkami lekarskimi, chwyty i podania – napinanie,
rozluźnianie mięśni
- różnego rodzaju tapingi, wystukiwanie zadawanych ćwiczeń.
W celu złamania bariery szybkości, bariery częstotliwości ruchów
wykorzystuje się w zależności od dyscypliny sportowej ćwiczenia
wspomagające, ułatwiające zwiększenie częstotliwości. Mianowicie przy
trenowaniu biegów – wykorzystuje się nawierzchnię pochyłą z długim
wybiegiem, czy też szybszy współćwiczący ciągnie na lince 5 metrowej
partnera z maksymalną prędkością. Adekwatnie można przełożyć te
zadania do środowiska wodnego gdzie zużytkować można gumy
sportowe do rozciągania z ściągania. Przy ćwiczeniach ściągających
sama prędkość zwijającej się gumy oraz pływaka podążającego do
brzegu z maksymalną prędkością, łamię barierę szybkości. Są to
ćwiczenia bardzo przydatne i rozwijające w celu polepszenia swoich
wyników sportowych. Scharakteryzowane powyżej koordynacyjne
zdolności motoryczne potrzebują odpowiedniego kształtowania i
doskonalenia od najmłodszych lat, ale też każda z nich jest bardzo
potrzebna w pływaniu sportowym. Ich dobry i wysoki poziom jest
niezbędny do osiągania odpowiednich wyników sportowych
w pływaniu.
Cel pracy i pytania badawcze
Autorki pracy poszukiwały zależności pomiędzy wybranymi
koordynacyjnymi zdolnościami motorycznymi (mającymi wiodące
znaczenie w pływaniu) a wynikami osiąganymi w pływaniu przez
młodzików. Podjęcie tego tematu wydaje się mieć istotny wpływ na
kształtowanie świadomości znaczenia koordynacyjnych zdolności
motorycznych u dzieci uprawiających pływanie. Przeprowadzone
badania pozwoliły na głębsze spojrzenie na poruszaną tematykę pracy.
Praca ma charakter badawczy, jej celem jest zbadanie zależności
między zdolnościami koordynacyjnymi a wynikami sportowymi
osiąganymi przez młodzików w pływaniu.
W celu weryfikacji powyżej ustalonego celu pracy, postawiono
następujące pytania badawcze:
4. Jak kształtuje się poziom wybranych zdolności motorycznych w
grupie młodzików uprawiających pływanie?
5. Czy poziom wybranych zdolności motorycznych młodzików ma
wpływ na osiągane przez nich rezultaty sportowe w pływaniu?
6. Która z wybranych zdolności motorycznych wykazuje najwyższą
korelację z wynikami sportowymi osiąganymi przez młodzików
w pływaniu?
86
Przeprowadzone badania miały charakter eksperymentalny,
mający na celu wykazanie zależności miedzy wybranymi zdolnościami
koordynacyjnymi a wynikami sportowymi osiąganymi przez dzieci 12letnie, uczęszczające do klasy VI Szkoły Podstawowej.
Pomiaru wybranych zdolności koordynacyjnych dokonano
jednorazowo w czerwcu 2012r. dotyczyły one: zdolności kinestetycznego
różnicowania, zdolności rytmizacji oraz zdolności wysokiej
częstotliwości ruchu. W wyborze koordynacyjnych zdolności
motorycznych, które zastosowano do przeprowadzenia badań kierowano
się ich specyfiką w środowisku wodnym: odnalezienie w nich
charakterystycznych i potrzebnych właściwości, które odzwierciedlają
się w dyscyplinie sportowej pływanie. Do oceny zdolności
koordynacyjnych wykorzystano „Testy motoryczne do oceny
specyficznych zdolności koordynacyjnych” na podstawie opracowania
Raczka (Raczek i wsp. 2002). Dobierając dany test do wybranej
zdolności koordynacyjnej autorki pracy kierowały się wykorzystaniem
obszarów tzw. koordynacji wolnej czyli precyzji wykonywania
odpowiedniego zadania w optymalnym tempie oraz tzw. koordynacji
szybkiej co znaczy wykonywanie określonego zadania, testu precyzyjnie
z warunkach ograniczenia czasowego (Waśkiewicz 1998). Zwrócono
uwagę na to, by testy nie wymagały specyficznych przyrządów,
skomplikowanych przyborów i by były stosunkowo proste do
wykonywania. Próby testowe nie zawierały złożonych umiejętności
ruchowych wymagających dodatkowej nauki.
Zdolność kinestetycznego różnicowania ruchów– zdolność ta została
zbadana testem „Opanowywanie podwieszonej piłeczki”.
Potrzebny sprzęt do przeprowadzenia próby to :
Plastikowy kubek z uchwytem (rączką) i podwieszoną do niego na lince
o długości 70cm piłeczką tenisową.
87
Rys.1 – Sprzęt do testu opanowywanie podwieszonej piłeczki.
Opis wykonywanego testu:
Uczestnik sprawniejszą ręką podrzuca piłeczkę tenisową ponad kubek i
następnie stara się ukierunkować ją do kubeczka. Po dwóch próbach
wykonuje 15 ocenianych podrzutów.
Wynik – liczy ilość trafionych podrzutów do kubeczka.
Uwagi: uchwyt jest trzymany na końcu rączki.
Zdolność rytmizacji ruchów– do oceny zdolności wykorzystano test
„Rytmiczne bębnienie kończynami górnymi i dolnymi”.
Potrzebny sprzęt : stoper
Opis wykonywanego testu:
Osoba badana ustawia się w rogu pomieszczenia tak by całą płaszczyzną
dłoni i przy wyprostowanych ramionach dotykać powierzchni ściany
przylegających do narożnika. Na komendę startową wykonuje w
przeciągu 20 sekund jak najwięcej i jak najszybciej potrafi opanowany
wcześniej cykl ruchu. Na dany cykl składa się:
stopa lewej nogi dwa razy uderza w ścianę z lewej strony narożnika,
prawa dłoń raz uderza w ścianę po prawej stronie narożnika,
lewa dłoń dwa razy uderza w ścianę z lewej strony,
stopa prawej nogi raz uderza w ścianę prawej strony.
Wynik – liczba poprawnie wykonanych cykli w ciągu 20 sekund.
88
Uwagi – kolejny element cyklu wykonuje się po zakończeniu
poprzedniego. Jeśli w trakcie wykonywania cyklu wystąpi błąd należy
rozpocząć od pierwszego elementu testu.
Zdolność wysokiej częstotliwości ruchów – do zbadania tej zdolności
użyto test „Skipping z klaśnięciem pod kolanami”.
Potrzebny sprzęt: stoper
Opis wykonywanego testu: osoba badana z postawy zasadniczej na
komendę startową wykonuje w maksymalnym tempie skipping
każdorazowo klaszcząc w dłonie pod kolanem uniesionej nogi. Próba
wykonywana dwukrotnie.
Wynik: ilość klaśnięć w ciągu 15 sekund w lepszej próbie
Uwagi: badany przy wykonywaniu próby powinien mieć wyprostowane
plecy, liczy się ilość klaśnięć które można zarejestrować wzrokowo oraz
słuchowo.
Test 200 m stylem zmiennym - do oceny wyników sportowych w
pływaniu wykorzystano sprawdzian na dystansie 200 m stylem
zmiennym. Osoba badana przepływała dany dystans bez przerwy oraz
zgodnie z przepisami FINA. Test był wykonywany jednorazowo na
krytej pływalni, dzieci stratowały trójkami według ustaleń trenera.
Wynik: czas osiągnięty na dystansie, został wprowadzony w kalkulator
FINA i przeliczony na punkty - osobna punktacja dla dziewcząt i
chłopców.
Wybór dystansu 200 metrów stylem zmiennym jako dystansu testowego
koresponduje z celem etapu szkolenia młodzików, którym jest
kształtowanie wszechstronności i wytrzymałości stylowej. Jednym z
głównych startów określonym przez Polski Związek Pływacki dla tej
grupy wiekowej jest Ogólnopolski Sprawdzian Wszechstronności i
Wytrzymałości Stylowej, wymagający startu w konkurencji 200 metrów
stylem zmiennym oraz 800 metrów stylem dowolnym.
W badaniach uczestniczyło 40 osób – dzieci 12 letnie (19
dziewcząt i 21 chłopców) z dwóch klubów sportowych. Z klubu
pływackiego w Lesznie „Astromal Akwawit Leszno” wzięło udział 23
osoby – 12 dziewcząt, 11 chłopców, a z klubu pływackiego we
Wrocławiu „MKS Juvenia Wrocław” 17 osób, w tym 7 dziewcząt i 10
chłopców. Dzieci biorące udział w badaniach uczęszczały do klasy VI o
profilu sportowym – pływanie. Dzieci objęte są szkoleniem pływackim,
od czwartej klasy szkoły podstawowej.
Badania przeprowadzono w trakcie trwania drugiego semestru
roku szkolnego 2011/2012 na pływalniach krytych 25-metrowych
wymienionych klubów w Lesznie oraz we Wrocławiu.
89
Dla zbadania zdolności koordynacyjnych zostało udostępnione
pomieszczenie o suchej nawierzchni w celu zachowania bezpieczeństwa
uczestnikom. Dzieci wykonywały wyżej przedstawione próby testów
zdolności koordynacyjnych w ramach treningu sportowego.
Tydzień później dzieci miały za zadanie przepłynąć sprawdzian na
dystansie 200m stylem zmiennym na czas. Dzieci przed przystąpieniem
do badań zostały dokładnie poinformowane o celu przeprowadzanych
testów. Do prób testowych zdolności koordynacyjnych uczestnicy
przystępowali po przeprowadzonej 15 minutowej rozgrzewce na lądzie.
Natomiast przed sprawdzianem na dystansie 200 metrów stylem
zmiennym uczniowie wykonali rozgrzewkę w wodzie prowadzoną przez
swojego trenera.
Wyniki badań
Test numer 1 - test "opanowywanie
(różnicowanie kinestetyczne).
podwieszonej
piłeczki"
Ryc. 1 – Wyniki testu poziomu zdolności kinestetycznego różnicowania
u dziewcząt i chłopców.
Analiza wyników zawartych na rycinie 1 ukazuje, iż najwięcej
dziewcząt uzyskało wynik na poziomie dostatecznym. W grupie
chłopców natomiast najczęściej uzyskiwany wynik to dobry.
Maksymalną liczbę podrzutów piłeczki (11 celnych podrzutów) osiągnął
chłopiec, i był to najwyższy uzyskany wynik w tej próbie. Zastanawiać
może fakt, iż aż trzy osoby w grupie dziewcząt jak i chłopców osiągnęły
niski poziom zdolności kinestetycznego różnicowania. Poziom zdolności
kinestetycznego różnicowania przedstawia się stosunkowo słabo jak na
dzieci, które trenują systematycznie pływanie.
90
Wykres ramka-wąsy:
P1
6,0
5,5
5,0
P1
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
K
M
Płeć
Średnia
Średnia±Błąd std
Średnia±1,96*Błąd std
Ryc. 2 – Średnie przedstawiające poziom zdolności kinestetycznego
różnicowania u dziewcząt i chłopców.
Można zauważyć różnicę wśród średnich jakie zostały
przedstawione na rycinie 2. U chłopców wykonujących test do oceny
zdolności kinestetycznego różnicowania średnia jest przy wyniku 4.5
celnych trafień, u dziewczynek natomiast nieco ponad 3.5 celnych
trafień. Porównując te wyniki stwierdzamy, że poziom zdolności
kinestetycznego różnicowania jest wyższy u chłopców.
Test numer 2 - test "Rytmiczne bębnienie kończynami górnymi i
dolnymi” (zdolność rytmizacji ruchów).
91
Ryc. 3 – Wyniki testu zdolności rytmizacji ruchu dziewcząt i chłopców.
Rozpatrując powyższe wyniki z testu nr 2 u dziewcząt, widzimy,
że wartość punktowa tej zdolności jest na bardzo wysokim poziomie.
Osoby przebadane w tej próbie prócz dwóch wypadają bardzo
pozytywnie. Najlepiej z nich spisała się jedna dziewczynka, która
wykonała aż 11 poprawnych cykli bębnienia kończynami.
Na podstawie danych zawartych w rycinie 3 stwierdzono, że
najwyższy poziom zdolności rytmizacji zdobywają dzieci, które
wykonały po 9-11 poprawnych cykli. Są one na wybitnym poziomie.
Reszta chłopców znajduje się na poziomie bardzo dobrym i dobrym,
tylko dwójka na poziomie dostatecznym. Jest to również bardzo wysoki
poziom zdolności rytmizacji ruchów.
92
P2
Wykres ramka-wąsy:
8,0
7,8
7,6
7,4
7,2
7,0
6,8
6,6
6,4
6,2
6,0
5,8
5,6
5,4
K
M
Płeć
P2
Średnia
Ryc.4 – Średnie uzyskane wyniki testu zdolności rytmizacji ruchu wśród
dziewcząt i chłopców.
Na podstawie powyższej ryciny nr 4 możemy zauważyć, że w
zdolności rytmizacji ruchów dziewczynki mają niewielką przewagę nad
chłopcami. Jednak widzimy również, iż górna granica wykresu u
dziewczynek jest zdecydowanie wyżej postawiona niż u chłopców.
U obydwóch płci wyniki testu nr 2 wypadały naprawdę na bardzo
wysokim poziomie.
93
Test numer 3 - test "skipping z klaśnięciem pod kolanami" (zdolność
wysokiej częstotliwości ruchów).
10
8
6
4
dziewczęta
2
chłopcy
0
cel
bdb
db
chłopcy
dziewczęta
dst
niski
Ryc. 5 – Wyniki testu zdolność wysokiej częstotliwości ruchów
dziewcząt i chłopców.
Wyniki testu nr 3 przedstawiają się u dziewcząt również na
dobrym poziomie. Większość z nich mieści się na poziomie dobrym i
bardzo dobrym. Jednak na najwyższym poziomie - celującym - jest tylko
jedna dziewczynka, która uzyskała 45 klaśnięć pod kolanami w teście
mierzącym poziom zdolności wysokiej częstotliwości. Na podstawie
danych zawartych na rycinie 5 możemy stwierdzić, że wybitne zdolności
wysokiej częstotliwości ruchów posiada 5 chłopców (uzyskali wynik w
przedziale 43-46 klaśnięć pod kolanami). Tylko dwóch
z nich jest poziomie dostatecznym, pozostali na bardzo dobrym i
dobrym.
94
Wykres ramka-wąsy:
P3
41
40
39
P3
38
37
36
35
34
33
32
K
M
Płeć
Średnia
Ryc. 6 – Średnie uzyskane wyniki zdolności wysokiej częstotliwości
ruchów dziewcząt i chłopców.
Analizując dane zobrazowane na rycinie 6 zauważamy znaczną
różnicę w poziomie uzyskanych wyników wśród dziewcząt i chłopców.
Średnia klaśnięć pod kolanami dziewcząt wynosi 35.5, podczas gdy w
grupie chłopców nieco ponad 38 poprawnie wykonanych klaśnięć.
Jednakże, pomimo zaobserwowanej różnicy, wyniki przedstawione na
rycinie 6 kształtują się na wysokim poziomie.
Uzyskany wynik na
dystansie 200m stylem zmiennym
przeliczony został na punkty wielobojowe zgodnie z obowiązującym
kalkulatorem FINA. Punkty FINA nalicza się w następujący sposób:
1000 punktów jest to wynik rekordu świata na danym dystansie i
analogicznie im słabszy czas tym mniej uzyskanych punktów. Do
przeliczania osiąganych czasów wykorzystano specjalny przelicznik
„FINA Points Calculator”.
Spoglądając na wyniki zamieszczone w tabeli 1 zauważamy dużą
amplitudę uzyskanych czasów. Rezultaty mieszczą się w granicach
176.40s (2:53,40) – 223.00s ( 3:43,00). Różnica pomiędzy najlepszym a
najniższym wynikiem na dystansie 200m stylem zmiennym wynosi 50
sekund, widać również w punktacji FINA, że wynik najsłabszy zdobywa
ledwie 125 punktów, a wynik najwyższy 352. Osiem dziewcząt mieści
się w punktacji powyżej 300 punktów co można uznać za dobre wyniki
pływackie.
95
Tab. 1 – wyniki testu 200m stylem zmiennym dziewcząt.
LP
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Płeć
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
Czas uzyskany w sekundach
176.40
177.00
179.00
180.20
180.50
183.20
183.20
185.20
187.70
193.20
195.00
197.70
198.00
199.00
207.50
208.00
209.00
209.20
223.00
Liczba uzyskanych punktów
352
348
336
330
328
314
314
304
292
268
258
249
249
242
216
214
211
211
125
Tab.2 – Wyniki testu 200m stylem zmiennym chłopców.
LP
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Płeć
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Czas uzyskany w
sekundach
166.00
291
170.70
268
171.00
265
174.60
250
179.10
232
180.30
227
180.90
225
181.50
223
183.20
216
187.30
203
188.20
200
188.50
199
189.80
195
189.90
195
190.30
193
190.40
193
190.80
192
198.30
171
202.90
160
203.40
158
205.20
154
96
Rozpatrując wyniki zawarte w tabeli 2 można zauważyć, że najlepsze
czasy na 200m stylem zmiennym osiąga 4 chłopców w przedziale 166s.
(2:46,00) – 174,60s.(2:54,60),co daje wartość 250 i więcej punktów
wielobojowych FINA. Wahania między najlepszym a najsłabszym
uzyskanym czasem wynosi 39 sekund, co daje 137 punktową różnicę w
punktacji FINA.
Na podstawie danych uzyskanych w tabeli 1 i 2 można zauważyć,
że najlepsze czasy na 200m stylem zmiennym osiągają 4 osoby płci
męskiej w przedziale 166s. (2:46,00) – 174,60s.(2:54,60). Następnie w
czasach od 175s (2:55,00) do 180s (3:00,00) znalazło się 8 osób. Wyniki
osiągane w przedziale 181s (3:01,00) -190s (3:10,00) uzyskało 14 dzieci.
W czasie 191s (3:11,00) - 200s(3:20,00) zmieściło się 6 badanych.
Kolejne wyniki znajdują się w przedziałach czasowych 201s (3:21,00) 210s (3:30,00) - 7 osób. Jedna osoba badana ukończyła dystans z bardzo
niskim wynikiem: ponad 223s (3:43,00).
Wykres ramka-wąsy:
W1
202
200
198
196
W1
194
192
190
188
186
184
182
180
K
M
Płeć
Średnia
Ryc. 7 – Średnia uzyskanych wyników dziewcząt i chłopców na
dystansie 200m stylem zmiennym.
Analiza powyższej ryciny pokazuje, że to dziewczęta mają wyższą
średnią czasową o prawie 8 sekund od chłopców (od 186”-194”).Zatem
chłopcy osiągają zdecydowanie lepsze wyniki w pływaniu na dystansie
200 m stylem zmiennym. Poniżej w tabeli 3 oraz 4 przedstawiono
zestawienie wyników testów wybranych zdolności koordynacyjnych oraz
wyników uzyskiwanych na 200m stylem zmiennym przez młodzików.
97
Tab.3– Zestawienie wyników testów uzyskiwanych przez dziewczęta
LP
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Płeć
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
różnicowanie
kinestetyczne
4
9
6
5
1
2
6
3
4
3
2
2
0
5
0
2
7
2
6
rytmizacja
6
8
8
9
7
6
8
7
5
7
2
11
2
5
10
8
6
5
9
wysoka
częstotliwość
ruchów
35
38
40
41
33
28
33
30
40
30
38
45
38
30
35
42
34
27
37
200m
st.zmiennym
(sek.)
195.00
185.20
183.20
180.20
208.00
209.20
209.00
207.50
193.20
187.70
197.70
176.40
177.00
179.00
183.20
180.50
199.00
223.00
198.00
wynik punkty FINA
258
304
314
330
214
211
211
216
268
292
249
352
348
336
314
328
242
125
249
Tab.4 – Zestawienie wyników testów uzyskiwanych przez chłopców
LP
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
różnicowanie
Płeć kinestetyczne
M
4
M
6
M
4
M
8
M
0
M
4
M
4
M
3
M
2
M
3
M
5
M
0
M
2
M
8
M
8
M
1
M
7
M
5
M
11
M
3
M
4
wysoka
częstotliwość
rytmizacja ruchów
7
37
10
43
5
37
9
44
5
36
8
37
6
43
5
37
6
35
6
40
10
38
4
31
5
36
7
41
7
34
5
46
4
44
6
40
7
34
5
31
8
37
98
200m
st.
zmiennym
(sek.)
166.00
171.00
190.80
181.50
187.30
189.80
188.20
189.90
198.30
180.90
202.90
205.20
190.40
170.70
174.60
183.20
180.30
179.10
188.50
190.30
203.40
wynik punkty
FINA
291
265
192
223
203
195
200
195
171
225
160
154
193
268
250
216
227
232
199
193
158
Powyższe tabele (3 i 4) przedstawiają zestawienie
dotychczasowych wyników w podziale na płeć. Osoba uzyskująca
najlepszy czas w teście pływackim na dystansie 200m stylem zmiennym
nie uzyskuje najlepszych wyników w testach wybranych zdolności
koordynacyjnych: w grupie chłopców plasuje się w średnich wartościach
badanych prób koordynacyjnych. Natomiast wśród badanych dziewcząt
najlepszym uzyskanym czasem w teście pływackim 176.40s (2:56,40)
legitymuje się osoba, która również osiągnęła bardzo wysokie wyniki w
testach rytmizacji oraz wysokiej częstotliwości ruchu, natomiast wyniki
testu różnicowania kinestetycznego bardzo słabe. Dziewczynka
uzyskująca najsłabszy czas na dystansie 200m stylem zmiennym spośród
wszystkich badanych odznacza się również niskimi wynikami wartości
badanych zdolności koordynacyjnych. Analiza wyników zawartych w
ostatniej kolumnie zauważamy, że mimo iż chłopcy uzyskują lepsze
wyniki na 200m stylem zmiennym od dziewcząt, to w punktacji
wielobojowej FINA uzyskują mniejsze wartości punktowe. Jest to
podyktowane właśnie naliczaniem punktów od rekordów świata, który u
mężczyzn jest zdecydowanie bardziej wygórowany.
Zależność między wybranymi zdolnościami koordynacyjnymi
uzyskanym wynikiem sportowym kształtuje się następująco:
a
Tab. 5 – Wyniki zależności korelacyjnej między badanymi cechami.
Zmienna
Korelacja wg Pearsona
W1- czas uzyskany na 200m
stylem
zmiennym
(wynik
sportowy w sekundach)
P1 – ilość trafnych podrzutów r= -0,25
(zdolność
kinestetycznego
różnicowania)
P2 – ilość poprawnych cykli r= -0.15
(zdolność rytmizacji)
P3 – ilość klaśnięć pod kolanami r= -0,61
(zdolność wysokiej częstotliwości
ruchów)
Wartości wyliczane dla przebadanych osób czyli n= 40 rPearsona dla P1 i W1 = -0,25 co oznacza, że korelacja między dwiema
badanymi cechami (ilość trafnych podrzutów, czas) jest ujemna –
(występuje wtedy, gdy wzrostowi wartości jednej cechy odpowiada
spadek wartości drugiej cechy. Zależność liniowa jest wyraźna ale niska i
nieistotna statystycznie r-Persona dla P3 i W1 = -061 co oznacza, że
99
korelacja między dwiema badanymi cechami jest ujemna (ilość klaśnięć,
czas) a współczynnik zależności liniowy i silny. Korelacja między tymi
cechami jest istotna statystycznie. r-Pearsona dla P2 i W2 = -0,15 co
oznacza, że praktycznie nie ma związku liniowego między tymi dwoma
badanymi cechami (ilość wykonanych cykli, czas).
W1 - czas w sekundach
Korelacja
y = -1,1896x + 194,4
R2 = 0,064
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
0
2
4
6
8
10
12
P1- ilość trafnych podrzutów
Ryc.8 - Zależność zdolności różnicowania kinestetycznego (P1) od czasu
uzyskanego na 200m stylem zmiennym. (W1)
Zależność między cechami jest słaba świadczy o tym r = - 0,25. Jest to
wynik nieistotny statystycznie. Można zauważyć, że linia trendu
minimalnie dąży ku dołowi w prawo. Jest to spowodowane słabą
korelacją ujemną między zdolnością kinestetycznego różnicowania
a wynikiem sportowym - czasem uzyskanym na 200metrów stylem
zmiennym. Wraz ze wzrostem ilości trafnych podrzutów o 1, czas
uzyskany na 200 m stylem zmiennym maleje o 1,1 sekundy.
100
W1 - czas w sekundach
Korelacja
y = -0,9226x + 195,7
R2 = 0,0232
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
P2 - ilość poprawnych cykli
Ryc.9 – Zależność zdolności rytmizacji ruchów (P2) od czasu
uzyskanego na 200metrów stylem zmiennym (W1).
Spoglądając na rysunek powyżej zauważamy, że linia trendu jest
praktycznie ustawiona poziomo, co świadczy o tym, że jest bardzo niska
współzależności między zdolnością rytmizacji a wynikami uzyskanymi
przez dzieci. Jak o tym również, że r= -0,15 i jest to nie istotne
statystycznie. Jeżeli ilość wykonanych poprawnie cykli wzrasta o 1, to
wiąże się to ze spadkiem czasu na 200m stylem zmiennym o 0,9
sekundy. Występuje bardzo słaba korelacja między dwoma badanymi
cechami.
W1 - czas w sekunadach
Korelacja
y = -1,6014x + 248,66
R2 = 0,3727
250,00
200,00
150,00
Korelacja
100,00
Liniowy (Korelacja)
50,00
0,00
20
25
30
35
40
45
50
P3 - ilość klaśnięć
Ryc.10 - Zależność zdolności częstotliwości ruchów(P3) od czasu
uzyskanego na 200 metrów stylem zmiennym (W1)
101
Na podstawie rysunku znajdującego się powyżej zauważamy
współzależność
między
zdolnością
koordynacyjną
wysokiej
częstotliwości ruchów a wynikami osiąganymi przez dzieci 12-letnie w
pływaniu na dystansie 200m stylem zmiennym. Zależność między
cechami jest odwrotnie proporcjonalna, wraz ze wzrostem jednej cechy
widoczny jest spadek wartości drugiej cechy. Jeżeli ilość klaśnięć
wzrasta o 1 to czas na 200m stylem zmiennym jest krótszy o 1,6
sekundy. R = -0,61 co oznacza, że korelacja między cechami jest silna,
ujemna oraz istotna statystycznie.
Dyskusja
Osiągnięcie sukcesu w wytrzymałościowych dyscyplinach
sportowych, między innymi w pływaniu, zależy w głównej mierze od
czynników fizjologicznych, psychologicznych ale i od ekonomiki ruchu.
Problematyka ekonomii ruchu, która wiąże się z koordynacyjnymi
zdolnościami motorycznymi stanęła u podstaw podjęcia takiego tematu
pracy. To właśnie koordynacyjne zdolności motoryczne są
podstawowym warunkiem działań motorycznych. Prowadzą do
doskonalenia, stabilizacji umiejętności techniczno-taktycznych. To dzięki
nim potrafimy dynamicznie, szybko reagować na dane sygnały,
dostosowywać ruchy do zmieniających się warunków. Postawiony w
pracy problem badawczy, ukierunkowany na próbę poszukiwania
zależności między uzyskiwanymi wynikami sportowymi w pływaniu a
wybranymi koordynacyjnymi zdolnościami poprowadził do wybrania
testów określających wybrane zdolności koordynacyjne i wyniki
sportowe osiągane przez dzieci 12-letnie.
Analiza uzyskanych w przeprowadzonych testach wyników daje
podstawę do stwierdzenia, iż poziom wybranych koordynacyjnych
zdolności motorycznych w małym stopniu ma wpływ na wyniki
sportowe uzyskiwane w pływaniu. Największą zależność zauważamy w
korelacji między zdolnością wysokiej częstotliwości ruchu a czasem
uzyskanym na dystansie 200m stylem zmiennym (tabela 5). Można
dedukować, że ta koordynacyjna zdolność bardzo dobrze wpływa na
utrzymanie długości kroku pływackiego, parametru technicznego
pływania
silnie
determinującego
wynik
w
konkurencjach
wytrzymałościowych w pływaniu.
Wskazuje na to również linia trendu zmian badanych cech (ryc. 10). Ma
największe odzwierciedlenie w wynikach. To jest korelacja ze znakiem
ujemnym, czyli im wyższe wartości uzyskiwane w próbie częstotliwości
ruchu, tym niższe wyniki w pływaniu. Na tej podstawie można by
przypuszczać, iż częstotliwość ruchu obniża wartość wyniku sportowego
w pływaniu.
102
Natomiast badana koordynacyjna zdolność rytmizacji ruchów
wykazuje korelację ujemną z wynikami osiąganymi przez dzieci 12letnie.(ryc. 9) Według szacunkowych granic r-Pearsona kwalifikuje się
ona w braku korelacji, zauważamy, że zależność tych dwóch cech jest
nieistotna statystycznie. Spowodowane może to być tym, iż wyniki badań
do testu rytmizacji ruchów (ryc.3 i 4) wypadły słabo, wśród pływaków
wydawać by się mogło, że powinny być na wyższym poziomie. Na tej
podstawie zakładamy, iż rytmizacja ruchów nie wpływa na wyniki
osiągane w pływaniu.
Wyniki testu zdolności kinestetycznego różnicowania (ryc.1 i 2)
również nie wykazują silnej korelacji z wynikami uzyskanymi na 200 m
stylem zmiennym. Korelacja jest ujemna, w granicach szacunkowych
słaba zauważamy to na linii trendu w wykresie między tymi cechami
(ryc. 8). Zależność między cechami badanymi cechami jest nieistotna
statystycznie. W oparciu o te wyniki można mniemać, że zdolność
kinestetycznego różnicowania ma niewielki wpływ na wyniki
uzyskiwane w pływaniu przez dzieci 12-letnie.
Jest to zaskakująca obserwacja, ponieważ spodziewano się
wysokiego poziomu wybranych zdolności koordynacyjnych na które
przekładałyby się wysokie wyniki sportowe uzyskiwane przez dzieci 12letnie.
Podsumowując tę część badań trzeba stwierdzić, że nie udało się
potwierdzić
zależności
między
wybranymi
zdolnościami
koordynacyjnymi a wynikami sportowymi uzyskanymi przez dzieci 12letnie w pływaniu. Przeprowadzone testy oraz uzyskane informacje
dotyczące wybranych koordynacyjnych zdolności motorycznych nie dają
odzwierciedlenia w wynikach sportowych osiąganych w tym młodym
wieku. Można jednak sądzić, że przy niskim poziomie zdolności
koordynacyjnych nie uzyskuje się znaczących wyników sportowych.
Przeprowadzone badania mogą wskazywać, iż poziom wybranych
zdolności koordynacyjnych nie daje możliwości określenia wyników
sportowych w pływaniu. Wyjaśnieniem
tego faktu może być
stwierdzenie większego wpływu specyficznej adaptacji fizjologicznej do
wysiłku fizycznego w wodzie (Zatoń M. i wsp. 2007) a nie poziom
koordynacyjnych zdolności motorycznych. Wykazana współzależność
między wysoką częstotliwością ruchów a wynikami uzyskanymi przez
dzieci 12-letnie, może świadczyć o wszechstronności i wytrzymałości
młodych zawodników.
103
Przeprowadzone w pracy badania wybranych zdolności
koordynacyjnych i wyników sportowych na dystansie 200m stylem
zmiennym u dzieci 12-letnich pozwoliły na wyciągniecie określonych
wniosków.
1. Analiza uzyskanych wyników nie wskazuje na potwierdzenie
założenia, iż zawodnicy 12-letni posiadający wyższy poziom
wybranych koordynacyjnych zdolności motorycznych uzyskują
lepsze wyniki sportowe w pływaniu.
2. W badanej grupie czynnikiem istotnym była zależność między
zdolnością wysokiej częstotliwości ruchów a wynikami
sportowymi osiąganymi przez młodzików w pływaniu. Tylko
między tymi dwoma cechami ustalona została silna
współzależność.
3. Nie stwierdzono istotnie statystycznie zależności pomiędzy
zdolnością kinestetycznego różnicowania jak i zdolnością
rytmizacji ruchów a wynikami sportowymi uzyskiwanymi przez
młodzików w pływaniu.
4. Wyższy poziom koordynacyjnych zdolności motorycznych może
pomagać
w osiąganiu wysokich wyników, ale nie jest czynnikiem
determinującym. Przy niskim poziomie tych koordynacyjnych
zdolności nie uzyskuje się wysokich osiągnięć sportowych.
Bibliografia
Bajdziński M., Starosta W. (2002). Kinestetyczne różnicowanie
ruchu i jego uwarunkowania. Warszawa-Gorzów Wlkp.
Bartkowiak E. (2008). Pływanie Sportowe. Biblioteka trenera,
Warszawa.
Czabański B., Fiłon M., Zatoń K. (2003). Elementy Teorii Pływania.
Wydawnictwo AWF Wrocław.
Czabański B. (2000). Kształcenie psychomotoryczne. Wydawnictwo
AWF Wrocław.
Dybińska E., Ostrowski A. (2003). Wybrane czynniki
koordynacyjno-sprawnościowe a postępy w uczeniu się czynności
pływackich dzieci 10-letnich. Kultura Fizyczna, 9-10, s3-8.
Fidelus K. (1997). Koordynacja ruchu i kształtowanie nawyków
ruchowych. Wychowanie Fizyczne i Sport,1-2.
Hirtz P. (1995). Die Komponente Koordination. Korpereziehung 3, s.
102-106.
Juszkiewicz M. (2008). Pływanie w kategoriach wartości. Słowem
wstępnym opatrzył prof. dr hab. Józef Lipiec. Kraków.
104
Karpiński R., Opyrchał Cz., Langner I. (2001). Analiza obciążeń
treningowych M. Spławińskiego na tle współczesnych tendencji w
szkoleniu pływaków 1996-1998. Zeszyty Metodyczno-naukowe
Katowice,11, s. 177-200.
Meinel K., Schnabel G. (1998). Bewegungslehre – Sportmotorik.
Sport-verlag, Berlin.
Opyrchał Cz, Karpiński R, Sachnowski K. (2005). Proces
wieloletniego szkolenia pływaków wysokiej klasy. Sport
Wyczynowy, 9-10/489-490.
Osiński W. (2003). Antropomotoryka. wydanie II rozszerzone, AWF
Poznań.
Ostasiewicz S, Rusnak Z., Siedlecka U. (2001) Statystyka. Elementy
teorii i zadania. Wrocław.
Platonow. (1997). Trening wyczynowy w pływaniu.
Raczek J. (1991). Koordynacyjne zdolności motoryczne (podstawy
teoretyczno-empiryczne i znaczenie w sporcie). Sport Wyczynowy,
5-6/317-318.
Raczek J. Mynarski W. (1991). Z badań nad strukturą
koordynacyjnych zdolności motorycznych. Antropomotoryka, 5, s.319.
Raczek J. , Mynarski W. (1992). Koordynacyjne zdolności
motoryczne dzieci młodzieży. Struktura wewnętrzna i zmienność
osobnicza. AWF Katowice.
Raczek J., Mynarski W., Ljach W., (2002). Kształtowanie i
diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych –
podręcznik dla nauczycieli i studentów. AWF Katowice.
Rakowski M. (2003). Dynamika rozwoju wyników młodych
pływaków w Polsce i USA. Sport Wyczynowy,1-2, s.457-458.
Rakowski M. (2010). Nowoczesny trening pływacki. Londyn.
Sozański, Witczak. (1981). Trening szybkości. SiT. Warszawa
Starosta W., (1997). Odświeżanie i budzenie wrażeń kinestetycznych
– nowa metoda doskonalenia techniki sportowej. Trening II, s. 41-46.
Starosta W. (2003). Motoryczne zdolności koordynacyjne.
Warszawa.
Starościak W. (2003). Uczenie się czynności ruchowych a wiek oraz
poziom sprawności koordynacyjnej dziewcząt. Human Movement,1,
s.74-81.
Szopa J. (1998). Struktura zdolności motorycznych, identyfikacja i
pomiar. Antropomotoryka, 18.
Waade B., Chróścielewski J., Przybylski S. (2000). Poziom i rozwój
koordynacji ruchowej młodych pływaków. Wychowanie fizyczne i
sport, 2, s. 41-45.
105
Waśkiewicz Z., Juras G., Raczek J. (1998). Z badań nad
dostosowaniem antropomotorycznym. Antropomotoryka, 17, s.124152.
Zatoń M., Błacha R. (1997). Kompleksowa metoda oceny
wrażliwości mięśniowo-dotykowej. III konferencja Naukowa,
Wrocław, 21-22 listopada 1997/ red naukowa P. Kowalski, J.
Migasiewicz – Wrocław: Akademia Wychowania Fizycznego, s. 175181.
Zatoń M., Zatoń K., Jastrzębska A. (2007). Relations between
training and the economisation of effort In swimming. Since in
swimming. 1/ ed. by Krystyna Zatoń, Marek Rejman Wrocław:
Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, s. 76-84.
106
JAKOŚĆ ŻYWIENIA DZIECI W WARUNKACH PRZEDSZKOLNYCH
W POLSCE PÓŁNOCNEJ
Nutrition quality of preschool children residing in the Northern
Poland
Ewa Żary-Sikorska1, Anna Keutgen2, Elżbieta Wszelaczyńska1,
Jarosław Pobereżny1
Katedra Mikrobiologii i Technologii Żywności, Wydział Rolnictwa i
Biotechnologii, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy, Bydgoszcz
1
2
Department of Crop Sciences, University of Natural Resources and Life Sciences
Vienna
Słowa Kluczowe: dzieci przedszkolne, sposób żywienia, metoda Starzyńskiej, normy
Keywords: preschool children, diet, Starzynska method, norms
Streszczenie
Celem niniejszej pracy była ocena żywienia dzieci, uczęszczających do
przedszkoli w Polsce Północnej. Do realizacji badań posłużono się 75 jadłospisami (10
zawierało ilościowo-jakościowy skład posiłków, 65 jadłospisów obejmowało skład
jakościowy). Do przeprowadzenia oceny wartości odżywczej jadłospisów posłużono się
oprogramowaniem komputerowym „Dietetyk” opracowanym w Instytucie Żywności i
Żywienia w Warszawie (2001).Uzyskane wartości odniesiono do norm dla badanej
grupy wiekowej. Analizę jakościową wykonano metodą oceny punktowej jadłospisów
wg Starzyńskiej (Czerwińska i Gulińska 2005). Wartość odżywcza analizowanych
jadłospisów wykazała znaczne nieprawidłowości. W analizowanych jadłospisach
przedszkolnych stwierdzono znaczne niedobory witaminy D, Ca i Fe oraz niskie
spożycie mleka i produktów mlecznych. Jadłospisy oceniane metodą punktową za
pomocą testu Starzyńskiej uzyskały ocenę dostateczną i zawierały znaczne błędy.
Istnieje konieczność szerszej kontroli placówek przedszkolnych w kierunku
prawidłowego żywienia.
Summary
The aim of the study was to evaluate the feeding of children attending
kindergartens in Northern Poland. The studies were used 75 containing menus (10
contained a quantitative and qualitative composition of meals, 65 menus contain
qualitative composition). To evaluate the nutritional value of menus used computer
program "Dietetyk" developed at the Institute of Food and Nutrition in Warsaw (2001).
The collected results were compared with the norms for the age group. Qualitative
analysis of kindergartens menus was tested using Starzyńska Test (Czerwińska and
Gulińska, 2005). Nutritional value of
preschool menus showed significant
irregularities. In the analyzed kindergarten menus were significant vitamin D, Ca and Fe
deficiency and low consumption of milk and milk products. Menus tested by Starzyńska
method received low grade and contain significant errors. There is a need for wider
control of kindergartens in the direction of proper nutrition.
107
Wstęp
Każdego dnia podejmujemy decyzję - „co zjeść i ile”.
Niejednokrotnie decyzje te są zbyt gwałtowne i nieprzemyślane. Kierując
się żywieniem dzieci, nie należy podejmować impulsywnych decyzji lecz
przestrzegać zasad i norm, które warunkują im prawidłowy rozwój
(Cianciara 2011). W Polsce ponad 70% dzieci w wieku 3-6 lat uczęszcza
do przedszkoli, w których powinno być realizowane ok. 70%-80%
całodziennej racji pokarmowej (Klemarczyk i wsp. 2005). Dzieci w
wieku przedszkolnym wchodzą w okres intensywnego wzrostu
organizmu, rozwoju psychofizycznego oraz kształtowania nawyków
żywieniowych, dlatego tak bardzo istotne jest ich prawidłowe żywienie.
Ponadto zbilansowana dieta zapobiega powstawaniu chorób
dietozależnych w wieku dorosłym (Kozioł-Kozakowska i wsp. 2007).
Rodzice wysyłając swoje dzieci do przedszkola oczekują, aby rozwijały
się one zarówno pod względem społeczno-kulturowym jak i prawidłowo
się odżywały. Dlatego też placówki, w których umieszczane są dzieci,
powinny sporządzać jadłospisy zgodnie w przyjętymi wytycznymi.
Racjonalne żywienie to przede wszystkim stosowanie zaleceń
dotyczących dziennego zapotrzebowania na energię oraz podstawowe
składniki odżywcze (Wojciechowska-Wąsikiewicz 2008). Znaczącą rolę
w żywieniu dzieci odgrywają również wychowawcy przedszkolni.
Ważna jest ich edukacja żywieniowa, by mogli ją realizować wśród
swoich wychowanków (Kozioł-Kozakowska i wsp. 2008).
108
Planując wyżywienie dzieci w wieku przedszkolnym, należy
starać się wybierać takie produkty, które dostarczą organizmowi
niezbędnych składników odżywczych. Posiłki powinny być
lekkostrawne. Należy ograniczać spożycie słodyczy, które można
zastąpić różnorodnymi owocami i warzywami, będącymi źródłem wielu
witamin i składników mineralnych (Pieczyńska 2006). Ważnym
elementem, który powinien być uwzględniany podczas układania
jadłospisów, to urozmaicenie dań. Jest to jeden z podstawowych
warunków prawidłowej diety, który zapewnia właściwą podaż
wszystkich składników odżywczych. Urozmaicenie, to także obrona
przed niedoborami składników pokarmowych, które przyczyniają się do
prawidłowego rozwoju psychofizycznego dziecka (Wolnicka i
Jaczewska- Schuetz 2011).
Żywienie przedszkolne w większej mierze wpływa na
prawidłowość diety, aniżeli posiłki spożywane w domu. Wartość
energetyczną oraz odżywczą należy dobrać odpowiednio do wieku
dziecka, jego płci, a także aktywności fizycznej. Wartość energetyczna
spożywanych produktów powinna być odpowiednio rozłożona na
poszczególne posiłki (Wolnicka i Rychlik 2011). Ważnym elementem,
na który należy zwracać uwagę przy planowaniu jadłospisów jest ilość
dań oraz czas, w którym mają być spożyte. Zaleca się, aby dziecko
spożywało 4-5 posiłków w ciągu dnia, w tym 3 podstawowe jakimi są:
śniadanie, obiad oraz kolacja. Należy przy tym pamiętać, że nie można
zmuszać dzieci do jedzenia potraw, których nie akceptują
(Wojciechowska-Wąsikiewicz 2008).
Przerwy pomiędzy poszczególnymi posiłkami nie powinny
przekraczać 3-4 godzin. Dzięki regularnemu spożywaniu posiłków
metabolizm organizmu zostaje unormowany, a poziom glukozy we kwi
utrzymuje się na właściwym poziomie, a to z kolei wpływa na dobre
samopoczucie dziecka w ciągu dnia (Wolnicka i Taraszewska 2010).
Najczęstsze błędy związane z żywieniem dzieci to mała ilość
spożywanego pieczywa razowego, kasz oraz nasion roślin strączkowych,
a także niskie spożycie warzyw oraz mleka i jego przetworów. Do
najczęstszych błędów zalicza się także podjadanie między posiłkami, w
szczególności słonych i słodkich przekąsek oraz nadmiar spożywanych
potraw i produktów wysoko przetworzonych (Roszko-Kirpsza i wsp.
2012). Żywność wysoko przetworzona charakteryzuje się niską wartością
odżywczą, obfituje w cukry proste i tłuszcze nasycone, które stanowią
zagrożenie dla zdrowia dzieci, bowiem ich nadmiar może prowadzić do
nadwagi i otyłości (Dubois i wsp. 2007, Kolarzyk i wsp. 2011).
Niejednokrotnie przedszkola nie uwzględniają w jadłospisach
podstawowych produktów
dostarczających dziecku niezbędnych
składników odżywczych. Na śniadanie nie podaje się mleka i jego
109
przetworów, na podwieczorek bądź deser podaje się batoniki, ciastka,
kisiele, a na obiad zdecydowanie za mało serwuje się ryb. Błędy te
powodują, iż organizm nie otrzymuje w dostatecznych ilościach cennych
składników pokarmowych. Zaobserwować można niską podaż
składników mineralnych takich jak wapń oraz witamin, głównie
witaminy D oraz witamin z gr. B. Niejednokrotnie diety przedszkolne
zawierają za dużo ziemniaków, tłuszczów (głównie tłuszczów
zwierzęcych), cukru i słodyczy. Diety obciążone są białkiem oraz sodem,
a wykazują niedobory żelaza, co może przyczyniać się do wystąpienia
anemia, a także gorszych osiągnięć w nauce (Grantham-McGregor i Ani
2001). U dzieci w wieku przedszkolnym kształtują się nawyki
żywieniowe, dlatego też skutki takich błędów mogą mieć odbicie w ich
dorosłym życiu w postaci utarcia się niewłaściwych nawyków
żywieniowych skutkujących większą zapadalnością na choroby
dietozależne (Chwojnowska i Charzewska 2010).
Ocena jadłospisów stanowi ważny element w placówkach
przedszkolnych. Powinna uwzględniać poprawność składu i stopień
pokrycia potrzeb żywieniowych. Ocenę jadłospisów można dokonać
dwiema metodami tj. ilościową i jakościową (Czerwińska i Gulińska
2005).
W metodzie jakościowej pod uwagę bierze się liczbę posiłków
oraz częstotliwość występowania poszczególnych grup produktów
spożywczych, przede wszystkim mleka i jego przetworów, produktów
pochodzenia zwierzęcego oraz warzyw i owoców. Ocenie podlegać może
również urozmaicenie, zastosowane techniki kulinarne oraz smak i barwa
dań. Metoda jakościowa może być stosowana w ocenie żywienia
pojedynczych osób jak i całych rodzin oraz zakładów żywienia
zbiorowego. Ocenę jakościową jadłospisów można wykonać m.in.
stosując metodę punktową, która polega na punktowaniu poszczególnych
elementów żywienia. Jedną z najbardziej znanych metod punktowych
jest ocena wg Starzyńskiej (Czerwińska i Gulińska 2005).
Cel pracy
Celem niniejszej pracy była ocena żywienia dzieci w warunkach
przedszkolnych uczęszczających do przedszkoli w Polsce Północnej
Materiały i metody badań
Ocenę żywienia dzieci w warunkach przedszkolnych
przeprowadzono na podstawie zebranych 20-dniowych jadłospisów i
raportów żywieniowych. Zebranych zostało 75 jadłospisów z czego 10
zawierało ilościowo-jakościowy skład posiłków, natomiast 65
110
jadłospisów obejmowało tylko jakościowy skład dań. Oceniane
jadłospisy składały się głównie z trzech posiłków: śniadania, II śniadania
oraz obiadu. Natomiast podwieczorek i kolację lub kolację dzieci
spożywały w domu, w związku z tym posiłki te nie podlegały ocenie.
Jadłospisy pochodziły z losowo wybranych przedszkoli znajdujących się
na terenie Polski Północnej. Prośbę o przesłanie jadłospisów w formie
listownej skierowano do 120 przedszkoli, do 54 wysłano dodatkowo
wiadomość mailową z prośbą o przekazanie jadłospisów, do 30
przedszkoli wykonano rozmowę telefoniczną, w sumie zwrócono się do
150 placówek przedszkolnych. Spośród 75 otrzymanych jadłospisów 35
otrzymano droga elektroniczną, pozostałe 40 jadłospisów otrzymano w
postaci zwrotnej przesyłki listownej. Spośród 75 otrzymanych
jadłospisów 44 pochodziły z przedszkoli publicznych, pozostałe 31
pochodziło z przedszkoli prywatnych. W przypadku przedszkoli
prywatnych wszystkie 31 placówek, z których otrzymano jadłospisy
korzystało z firm zewnętrznych dostarczających posiłki (catering).
Wśród 44 przedszkoli publicznych 3 jednostki korzystały z usług
cateringowych. W przypadku otrzymanych 10 pełnych jadłospisów
(skład ilościowo-jakościowy) wszystkie pochodziły z przedszkoli
publicznych dysponujących własną kuchnią i przygotowujących
żywienie we własnym zakresie.
Zebrane wyniki porównano z normami żywienia dla dzieci w
wieku 4-6 lat (Jarosz 2012). Dziecko powinno otrzymywać w
przedszkolu 70% - 80% całodziennej racji pokarmowej, dlatego
odpowiednie dla grupy wiekowej normy dziennego zapotrzebowania na
składniki odżywcze obniżono o 20% w celu uzyskania tzw. „norm
przedszkolnych” (tab.3).
Do przeprowadzenia oceny wartości odżywczej jadłospisów,
posłużono się programem komputerowym „Dietetyk” opracowanym w
Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie (2001). Analizę
jakościową wykonano wykorzystując metodę oceny punktowej
jadłospisów wg Starzyńskiej (Czerwińska i Gulińska, 2005) (tab. 1., tab.
2.).
111
Tab.1. Ocena punktowa jadłospisów wg Starzyńskiej (Czerwińska i
Gulińska, 2005).
Wyróżnik
1.
Liczba punktów
Ilość posiłków w ciągu dnia w jadłospisie
4-5
3
mniej
5
3
0
2. Ilość posiłków, w których występują produkty dostarczające białka
zwierzęcego
we wszystkich posiłkach
w 75% posiłków
w mniejszej liczbie posiłków
5
2
0
3. Częstotliwość występowania mleka lub serów
codziennie w 2 posiłkach
codziennie co najmniej w jednym posiłku i w 50% dni w 2
posiłkach
rzadziej
5
2
0
4. Częstotliwość występowania warzyw lub owoców
codziennie co najmniej 3 posiłkach
codziennie co najmniej 2 posiłkach
rzadziej
5
2
0
5. Częstotliwość występowania warzyw i owoców w postaci surowej
codziennie
w 75% dni
rzadziej
5
2
0
6. Częstotliwość występowania razowego pieczywa, kaszy i
strączkowy suchych
codziennie co najmniej jeden z wymienionych produktów
w 75% dni jeden z wymienionych produktów
rzadziej
5
2
0
Razem
30
Tab. 2. Skala ocen w zależności od uzyskanej liczby punktów
(Czerwińska i Gulińska, 2005).
Ocena jadłospisu
Wnioski
30
21-27
12-20, bez ocen zerowych
<12
Dobry
Dostateczny
Zaledwie dostateczny
zły
Bez błędów
Błędy można wyeliminować
Duże błędy
Nie nadaje się do poprawienia
112
Wyniki badań i dyskusja
Według norm (Jarosz, 2012) dzienne zapotrzebowanie
energetyczne dzieci w wieku 4-6 lat wynosi ok. 1400 kcal, z czego 1120
kcal powinno pochodzić z racji pokarmowych dostarczanych w
przedszkolu. Energia badanych posiłków wynosiła średnio 1231,5 kcal i
pokrywała normę w 110%, a więc średnia racja zapewniała dzieciom
przedszkolnym o 10% więcej energii niż „norma przedszkolna” (tab. 3).
Żywienie wysokoenergetyczne może być szkodliwe dla młodego
organizmu i niesie ze sobą ryzyko nadwagi i otyłości, które utrzymywane
przez okres dzieciństwa może prowadzić do wielu chorób dieta
zależnych (Wojciechowska-Wąsikiewicz 2008, Dymkowska-Malesa i
Skibniewska, 2011).
Tłuszcze, które znajdują się w pożywieniu, są głównym źródłem
energii, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i innych substancji
biologicznie czynnych. W diecie dzieci powinny przeważać naturalne
tłuszcze zwierzęce i roślinne, które zawierają jednonienasycone kwasy
tłuszczowe oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 i n-6, które
warunkują ogólny prawidłowy rozwój młodego organizmu, a przede
wszystkim ośrodkowego układu nerwowego. Produkty, które zawierają
tłuszcze nienasycone to m.in. oleje roślinne (sojowy, słonecznikowy)
oraz ryby morskie. W dietach dzieci przedszkolnych nie zaleca się
spożywania tłuszczy utwardzanych takich jak margaryny ze względu na
zawartość izomerów trans. Należy także pamiętać, że istotny wpływ na
rozwój dziecka ma cholesterol, którego dzienna dawka nie powinna
przekraczać 300 mg (Ziemlański i Socha 1999). W całodziennej racji
pokarmowej dzieci powinno znajdować się ok 55 g tłuszczu, z czego 44g
powinny zapewniać posiłki przedszkolne. Średnia zawartość tłuszczów w
badanych jadłospisach wynosiła 42,4g i jest o 3,2% niższa od „normy
przedszkolnej” (tab.3). Przeciwnie przedstawiają się wyniki badań
przeprowadzonych przez Klemarczyk i wsp. (2005), w których
obserwuje się znaczny niedobór tłuszczu w racjach przedszkolnych.
Deficyt wynosił 25% w odniesieniu do zalecanych norm.
Zawartość białka w analizowanych jadłospisach wykazała, że
dzieci spożywają go aż o 152,4% więcej w odniesieniu do zalecanego
spożycia (RDA) dla grupy wiekowej 4-6 lat (tab.3). Podobne wyniki
uzyskał Szponar i Rychlik (2000), gdzie na podstawie przeprowadzonego
wywiadu żywieniowego, stwierdzono nadmierną podaż białka w diecie
dzieci. Również Sadowska i Krzymuska (2010) uzyskały podobne
wyniki. Zawartość białka w posiłkach przedszkolnych wynosiła 41,6g i o
147% przewyższała zalecane spożycie wg norm (Jarosz 2012).
Obciążenie diety białkiem jest szczególnie niebezpieczne dla nerek i
113
stanowi zagrożenie dla ich prawidłowego funkcjonowania (Pater i wsp.
2005).
Tab.3. Wartość odżywcza 20-dniowych jadłospisów przedszkolnych.
100%
Energia
kcal
1400
Białko
g/d
21
Tłuszcz
g
54
Węglowodany
g/d
130
Błon.
g/d
14
Ca
mg/d
1000
Fe
mg
10
D
µg/o/d
5
C
mg/d
50
1120
1197,7
1086,5
1202,6
1292,4
1173,5
1171,2
1208,5
1173,0
1455,7
1354,3
1231,5
16,8
36,4
35,5
45,5
49,9
40,8
36,9
45,0
48,7
42,3
43,3
42,4
43,2
62,2
62,5
50,8
51,3
45,8
42,1
44,2
45,9
55,4
48,6
50,8
104
135,7
105,0
175,5
172,5
165,1
164,0
168,6
665,8
182,2
189,3
212,4
11,2
12,6
9,5
20,0
16,8
16,8
17,8
11,7
13,3
20,1
18,5
15,7
800
391,6
317,6
534,6
616,3
405,0
324,8
556,6
482,2
368,7
427,8
442,5
8
4,8
4,4
11,6
6,3
6,2
6,1
4,7
4,7
7,0
5,2
6,1
4
1,6
3,5
0,96
1,1
0,9
3,3
0,9
1,1
1,1
1,1
1,5
40
76,3
32,1
167,4
84,7
81,2
90,1
77,5
98,8
71,9
96,4
87,6
*
80%*
*
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
śr.
100% zalecanej dziennej normy na składniki odżywcze i energię dla
dzieci w grupie 4-6 lat
**
80% zalecanej dziennej normy na składniki odżywcze i energię dla
dzieci w grupie 4-6 lat – „norma przedszkolna”
*
114
Węglowodany stanowią podstawowe źródło energii oraz
odgrywają istotną rolę w metabolizmie tłuszczy i białek (Książyk 2001).
Dla dzieci przedszkolnych zalecane spożycie powinno wynosić około
130 g na dzień (Jarosz 2012), a głównym źródłem węglowodanów
powinny być produkty zbożowe takie jak kasze, płatki owsiane i
kukurydziane, ciemne pieczywo (Wojciechowska-Wąsikiewicz 2008).
Spożycie węglowodanów w przypadku wszystkich 10 analizowanych
ilościowo
jadłospisów
przedszkolnych
przewyższało
„normę
przedszkolną” w stosunku do wartości średniej spożywanych
węglowodanów w ramach żywienia przedszkolnego, natomiast w
stosunku do zalecanego spożycia o 63%, co oznacza, że analizowane
jadłospisy przedszkolne są znacznie obciążone węglowodanami (tab.3).
Podobne wyniki otrzymała Sochacka-Tatara i wsp. (2008), gdzie analiza
badań również wykazała znacznie wyższą podaż tego składnika, bowiem
dzienna średnia podaż wynosiła o 120% więcej od zalecanej normy. W
badaniach przeprowadzonych przez Klemarczyk i wsp. w 2005r
odnotowano, iż tylko jedno z badanej grupy przedszkoli zapewniało
prawidłową podaż węglowodanów w posiłkach, w przypadku
pozostałych odnotowano znaczne przekroczenia norm i obciążenie
posiłków węglowodanami. Wystarczające spożycie błonnika (AI) wg
norm dla dzieci w wieku 4-6 lat wynosi 14 g/d (Jarosz, 2012). Średnie
spożycie błonnika w analizowanych racjach pokarmowych wynosiło
15,7g, a więc było wyższe od wystarczającego spożycia (AI)
zakładanego dla tej grupy wiekowej o 12% (tab.3). Frąckiewicz i wsp.
(2011) w zbliżonych badaniach uzyskali podobne wyniki na poziomie
13% przekroczenia wartości AI dla błonnika pokarmowego.
Witaminy oraz składniki mineralne ze względu na udział w wielu
procesach metabolicznych utrzymujących homeostazę organizmu, są
niezbędne do prawidłowego funkcjonowania (WojciechowskaWąsikiewicz 2008). Anuszewska (2001) wskazuje na niskie spożycie
witamin, zwłaszcza witaminy D oraz składników mineralnych przez
polskie dzieci. Spożycie witamin i
składników mineralnych w
analizowanych badaniach własnych odbiega od zaleceń żywieniowych
dla dzieci w grupie wiekowej 4-6 lat. Szczególną uwagę przykuwają
niedobory witaminy D. Średnie spożycie wynosi 1,5µg (tab.3), co
stanowi 30 % zalecanego spożycia (AI) (Jarosz 2012). Wartość ta jest
więc o 62,5% niższa niż podaje norma. Żywienie przedszkolne w
przypadku przeprowadzonych badań pokrywa jedynie 37,5% „normy
przedszkolnej” (80% AI) Podobne wyniki uzyskała Sochacka-Tatara w
2008r., gdzie 90% badanej populacji miało niedobór tej witaminy w
analizowanych dietach. Klemarczyk (2005) w badaniach żywienia
przeprowadzonych w przedszkolu wegetariańskim odnotowali bardzo
115
niską podaż witaminy D, wynoszącą 0,24µg, co stanowi tylko 4,8%
pokrycie wystarczającego spożycia dla grupy wiekowej 4-6 lat. Deficyt
witaminy D w dietach dzieci może skutkować nieprawidłowościami w
rozwoju układu kostnego, co w późniejszym okresie życia prowadzi do
demineralizacji kości. Przeciwnie przedstawiają się wyniki spożycia
przez dzieci witaminy C. Po przeprowadzonej analizie stwierdzono, że
dzieciom przedszkolnym analizowane jadłospisy dostarczają o 119%
więcej tej witaminy w porównaniu do zalecanego spożycia (RDA) w
trakcie całej doby (tab.3). Sprzeczne wyniki uzyskał Klemarczyk i wsp.
(2005), którzy odnotowali niedobory witaminy C w jadłospisach dzieci
wegetariańskich, w których zawartość tego składnika w posiłkach
pokrywała 73% norm żywieniowych. Spożycie składników mineralnych
jest niższe od wartości normatywnych. Badane posiłki przedszkole
dostarczały połowę zalecanego spożycia wapnia oraz około 2/3
zalecanego spożycia żelaza (tab.3). Sadowska i Krzymuska (2010) w
zbliżonych badaniach również odnotowały niedobory wapnia w diecie,
aczkolwiek niższe niż te odnotowane w badaniach własnych. Deficyt w
wapń wynosił 22,5%, natomiast w żelazo 19,4%. Niedobory wapnia oraz
żelaza w dietach w badaniach odnotował również Klemarczyk i wsp.
(2005), gdzie niedobory żelaza wynosiły 6,3% i aż 60% niedobór wapnia
w relacji do zalecanych norm dla grupy wiekowej 4-6 lat, co może być
związane z dietą wegetariańska w przedszkolu, które uczestniczyło w
badaniu. Deficyt organizmu w ten pierwiastek wraz z niedoborem w
witaminę D niesie ryzyko powstania osteoporozy.
Jakościową ocenę jadłospisów przeprowadzono, wykorzystując
test wg Starzyńskiej (tab.4). co umożliwiło sprawdzenie, czy badane
posiłki zostały odpowiednio skomponowane. Średnia ocena jadłospisów
wynosiła 17,9 pkt., dając ocenę zaledwie dostateczną. Występują więc
duże błędy żywieniowe, które należy eliminować. Największą ilość
punktów uzyskiwano w kategorii częstotliwości występowania owoców i
warzyw oraz częstotliwości ich występowania w postaci surowej. W tych
kategoriach wszystkie zebrane jadłospisy uzyskały maksymalna liczbę
punktów.
Najniższą liczbę punktów w ocenie przy użyciu testu Starzyńskiej
uzyskano w kategorii ilości posiłków (tab.4), w których występowały
produkty dostarczające białka zwierzęcego oraz częstotliwości
występowania w posiłkach mleka lub serów co znalazło swoje
potwierdzenie w badaniach jadłospisów ilościowo-jakościowych , które
wykazywały znaczne niedobory wapnia w odniesieniu do zalecanego
spożycia oraz „norm przedszkolnych” Dzieci w wieku przedszkolnym
wchodzą w okres intensywnego wzrostu i rozwoju, dlatego też
dostarczenie młodemu organizmowi mleka i jego przetworów odgrywa
znaczącą rolę. Produkty te są źródłem cennych substancji odżywczych
116
m.in. wapnia, który jest niewątpliwie jednym z najważniejszych
składników mleka, bowiem dzięki niemu następuje prawidłowy rozwój
tkanki kostnej, odpowiedni przebieg wielu procesów fizjologicznych
oraz proces krzepnięcia krwi (Pater i wsp. 2005). Ponadto to podstawowy
składnik kości i zębów. Zapotrzebowanie organizmu na wapń jest
zróżnicowane. W okresie wzrostu, a więc również dla dzieci
przedszkolnych jest ono największe, dlatego niedobór tego pierwiastka w
diecie niesie ze sobą ryzyko powstawania chorób np. osteoporozy,
zwiększona podatność na złamania i urazy kości lub zaburzeń wzrostu
(Lorenc i Karczmarewicz 2001). Mleko i jego przetwory to także źródło
witamin, głównie A, D i z gr. B, składników mineralnych takich jak
magnez, fosfor czy cynk oraz pełnowartościowego białka, które jest
całkowicie wykorzystane przez młody organizm do budowy komórek,
tkanek i narządów. Dzieciom przedszkolnym najlepiej jest podawać
mleko o obniżonej ilości tłuszczu, czyli poniżej 2%. Dzięki temu
zmniejszymy podaż nasyconych kwasów tłuszczowych (Siuba 2011).
Przedszkolakom można podawać także fermentowane napoje mleczne
takie jak jogurt lub kefir. Zawierają one kwas mlekowy i żywe kultury
bakterii, które zasiedlają przewód pokarmowy i hamują rozwój
niepożądanej i chorobotwórczej mikroflory. Wzmacniają także układ
odpornościowy dziecka, co przyczynia się do zmniejszenia podatności na
choroby autoimmunologiczne. Wymienione powyżej przykłady są
dowodem na to, iż mleko oraz jego przetwory ze względu na swoje
korzystne dla organizmu właściwości, powinny stanowić uzupełnienie
codziennej diety dzieci przedszkolnych (Stankiewicz i Lange 2012, Siuba
2011).
Tab. 4. Wyniki ocen punktowych wg Starzyńskiej.
Uzyskane punkty
Ilość jadłospisów
% uzyskanych punktów
10
2
33,3
12
3
40,0
13
2
43,3
14
5
46,6
15
8
50,0
16
1
53,3
17
9
56,6
18
12
60,0
19
4
63,3
20
13
66,6
21
1
70,0
22
6
73,3
23
2
76,6
24
1
80,0
25
6
83,3
17,9*
*
wartość średnia
117
W
analizowanych
metodą
Starzyńskiej
jadłospisach
przedszkolnych pieczywo razowe oraz kasze i suche nasiona roślin
strączkowych, często były zastępowane pieczywem mieszanym. W
przypadku
60%
analizowanych
jadłospisów
przedszkolnych
występowały w 3 dniach z 5 dniowego okresu żywienia, co można
przyjąć za 75% dni wg kryterium Starzyńskiej, co nie stanowi
zadawalającego rezultatu i ma swoje odzwierciedlenie w analizie
jadłospisów jakościowo-ilościowych, które nie pokrywały zalecanego
spożycia oraz „norm przedszkolnych w odniesieniu do spożycia wapnia i
żelaza. Produkty zbożowe, dzięki wysokiej zawartości węglowodanów
złożonych, są głównym źródłem energii w organizmie człowieka.
Stanowią podstawę piramidy żywieniowej i powinny wchodzić w skład
każdego posiłku (Stuper i Perkowski 2008). Produkty te zawierają
błonnik pokarmowy, który korzystnie wpływa na procesy trawienne i
mikroflorę jelitową, witaminy z gr. B, niektóre składniki mineralne np.
żelazo, magnez. Najlepszymi produktami zbożowymi dla dzieci są
produkty pełnoziarniste przede wszystkim pieczywo ciemne, razowe oraz
kasze gruboziarniste (pęczak, gryczana), które odznaczają się większa
zawartością witamin, składników mineralnych i błonnika aniżeli
produkty niepełnoziarniste, które należy podawać dziecku sporadycznie
(Wolnicka i Taraszewska 2010).
Podobne wyniki badań przy użyciu testu Starzyńskiej uzyskała
Dymkowska-Malesa i Skibniewska (2011). Średnia ocena jadłospisu
wynosiła 24 pkt., dając ocenę dostateczną. Najniższa liczba punktów
również dotyczyła ilości posiłków, w których występowały produkty
dostarczające białka zwierzęcego oraz częstotliwości występowania w
posiłkach mleka lub serów.
Wnioski
1. Wartość odżywcza analizowanych jadłospisów wykazała znaczne
nieprawidłowości
2. W analizowanych jadłospisach przedszkolnych stwierdzono istotne
niedobory witaminy D, wapnia i żelaza, co wiąże się z odnotowanym
niskim spożyciem mleka i produktów mlecznych
3. Jadłospisy oceniane metodą punktową za pomocą testu Starzyńskiej
uzyskały ocenę dostateczną i zawierały istotne błędy
4. Istnieje konieczność szerszej kontroli placówek przedszkolnych w
kierunku prawidłowego żywienia, zwłaszcza analizy jakościowej i
ilościowej jadłospisów przedszkolnych
118
Piśmiennictwo
Anuszewska E. L. (2001). Preparaty witaminowe i witaminowomineralne, przeznaczone dla dzieci jako uzupełnienie codziennej diety.
Pediatria współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie
Dziecka, 3, 2, s.145-151.
Chwojanowska Z., Charzewska J. (2010). Błędy w żywieniu dzieci
przedszkolnych. Instytut Żywności i Żywienia, s. 24-29
Cianciara D. (2011). Społeczny wymiar żywienia – zadania dla promocji
zdrowia w Polsce. Hyg. Public Haelth, 46, 1, s. 21-24.
Czerwińska D., Gulińska E. (2005). Podstawy Żywienia Człowieka.
Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s.29-35.
Dubois L., Farmer A., Girard M., Peterson K. (2007). Regular sugarsweetened beverage consumption between meals increases risk of
overweight among preschool-aged children. Journal of the American
Dietetic Association, 107, 6, s.924- 934.
Dymkowska-Malesa M., Skibniewska K. A. (2011). Udział posiłków
przedszkolnych w pokryciu zapotrzebowania na podstawowe składniki
odżywcze i energię. Bromat. Chem. Toksykol. XLIV, 3, s.374-379.
Frąckiewicz J., Ring-Andrzejczuk K., Gronowska-Senger A. (2011).
Zawartość energii i wybranych składników w racjach pokarmowych
przedszkoli z rejonu warszawskiego. Roczn. PZH 62, 2, s.181-185.
Grantham-McGregor S., Ani C. (2001). A review of studies on the effect
on iron deficiency on cognitive development in children. Journal of the
American Dietetic Association,107, 6, s.645-656
Jarosz M. (2012). Normy żywienia dla populacji polskiej- nowelizacja.
Instytut Żywności i żywienia. Warszawa.
Klemarczyk W., Strucińska M., Weker H., Więch M. (2005). Ocena
sposobu żywienia dzieci w przedszkolu wegetariańskim. Pediatria
Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 7, 3,
s.243-246.
Kolarzyk E., Janik A., Kwiatkowski J. (2011). Ocena ryzyka zespołu
metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część II. Żywieniowe
czynniki ryzyka zespołu metabolicznego. Probl. Hig. Epidemiol., 92 (4),
s.747-752.
Kozioł-Kozakowska A., Piórecka B., Schlegel-Zawadzka M. (2008).
Program edukacji żywieniowej dla dzieci w wieku przedszkolnym i ich
rodziców realizowany w Krakowie. Studia Medyczne 11, 65-69.
Kozioł-Kozakowska A., Piórecka B., Żwirska J., Jagielski P., SchlegelZawadzka M. (2007). Ocena sposobu żywienia dzieci w wieku
przedszkolnym z rejonu Krakowa z uwzględnieniem charakterystyki
socjoekonomicznej. Probl. Hig. Epidemiol., 88(4), s. 422-427.
119
Książyk J. (2001). Znaczenie węglowodanów w żywieniu człowieka.
Pediatria współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie
Dziecka 3, 1, s.41-45.
Lorenc R. S., Karczmarewicz E. (2001). Znaczenie wapnia i witaminy D
w optymalizacji masy kostnej oraz zapobieganiu i leczeniu osteoporozy u
dzieci. Pediatria współczesna, 4, 5, s.65-68.
Pater A., Odrowąż-Sypniewska G., Gruszka M. (2005). Rola wapnia w
organizmie. Clinical Chemistry Line, 2, 4, s. 25-28.
Pieczyńska J. (2006). Sporządzane jadłospisów. Instytut Technologii
Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy. Radom, s.29-35.
Roszko-Kirpsza I., Olejnik B., Kulesza M., Jabłoński R., Czerech E.,
Maciorkowska E. (2012). Żywienie dzieci wiejskich w 2 i 3 roku życia.
Probl. Hig. Epidemiol., 93 (3), s.605-612.
Sadowska J., Krzymuska A. (2010). Ocena uzupełniania przedszkolnej
racji pokarmowej przez rodziców u dzieci w wieku przedszkolnym.
Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 43 (2), s.203-211.
Siuba M. (2011). Mleko i przetwory mleczne niezbędne w codziennej
diecie dzieci. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa, s.15-20.
Siuba M. (2011). Produkty zbożowe w diecie dziecka. Instytut Żywności
i Żywienia. Warszawa, s.31-34.
Sochacka-Tatara E., Jacek R., Sowa A., Musiał A. (2008). Ocena
sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym. Problemy Higieny i
Epidemiologii, 89 (3), s.389-394.
Stankiewicz J., Lange M. (2012). Mleczne napoje fermentowane w
żywieniu dzieci w wieku przedszkolnym. Bromat. Chem. Toksykol.
XLV, 2, s.191-195.
Stuper K., Perkowski J. (2008). Zawartość ergosterolu w zbożowych
produktach spożywczych. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość. 5,
60, s.71-77.
Szponar L., Rychlik E. (2000). Żywienie zbiorowe dzieci i młodzieży
szkolnej. Roczn. PZH, 51, 2, s.149-161.
Wojciechowska-Wąsikiewicz
P.
(2008).
Poradnik
intendenta
przedszkola. Wydawnictwo Dr Josef Raabe. Warszawa, s.15-18.
Wolnicka K., Jaczewska-Schuetz J. (2011). Zalecenia dotyczące
żywienia dzieci w przedszkolach, s.18-25
Wolnicka K., Rychlik E. (2011). Zasady układania jadłospisów. Instytut
Żywności i Żywienia. Warszawa, s.12-19.
Wolnicka K., Taraszewska A. (2010). Zasady prawidłowego żywienia
dzieci przedszkolnych. Instytut Żywności i Żywienia.
120
Ziemlański Ś., Socha P. (1999). Normy i zalecenia dotyczące spożycia
tłuszczów ze szczególnym uwzględnieniem dzieci oraz kobiet ciężarnych
i karmiących. Pediatria współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i
Żywienie Dziecka, 1, 2/3, s.139-148.
121
SPOSÓB ŻYWIENIA I AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA DZIECI W WIEKU
PRZEDSZKOLNYM ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI PÓŁNOCNEJ
Nutrition and physical activity of preschool children living in the
Northern Poland
Ewa Żary-Sikorska1, Anna Keutgen2
1
Department of Microbiology and Food Technology, Faculty of Agriculture and
Biotechnology, University of Science and Technology, Bydgoszcz
2
Division of Vegetables and Ornamentals, Department of Crop Sciences,
University of Natural Resources and Life Sciences, Vienna
Słowa kluczowe: dzieci przedszkolne, sposób żywienia, aktywność fizyczna
Key words: preschool children, diet, physical activity
Streszczenie
Celem niniejszej pracy była ocena sposobu żywienia oraz ogólnej aktywności
fizycznej dzieci z losowo wybranych przedszkoli z północnej Polski. Do realizacji
badań posłużono się kwestionariuszem anonimowej ankiety własnego autorstwa.
Ankieta liczyła 31 pytań zamkniętych jednokrotnego i wielokrotnego wyboru, które
były skierowane do rodziców dzieci. Wykazano liczne błędy w żywieniu dzieci
przedszkolnych, które wskazują na konieczność edukacji z zakresie prawidłowych
nawyków żywieniowych zarówno w grupie rodziców, jak i dzieci. Stwierdzono
narastanie nieprawidłowości w żywieniu wraz z wiekiem dziecka, co potwierdza fakt
większej dbałości o jakość żywienia przez rodziców u dzieci najmłodszych wiekowo.
89 % rodziców wskazało siebie jako główny stymulator aktywności fizycznej u swoich
dzieci, jedynie 11% wskazało placówkę przedszkolną jako jednostkę mającą zachęcać
do podejmowania przez dzieci aktywności fizycznej, co wiąże się z potrzebą szerokiej
edukacji wychowania w sporcie.
Summary
The aim of the study was the evaluation of nutrition and physical activity of
children in randomly selected kindergartens in the northern Poland. For the studies an
anonymous questionnaire of own authorship was used. The questionnaire consisted of
31 closed questions of multiple and single choice, which were addressed to the parents
of children. It has been shown numerous flaws in the nutrition of preschool children,
which indicate the need for education on the correct eating habits among parents and
children. It was found increasing irregularities in nutrition with the age of child, which
is confirmed by the fact, that parents take more care about the quality of nutrition of
youngest children. 89% of parents indicated themselves as a major stimulator of
physical activity of their children, only 11% indicated preschool institution as a unit
encouraging children’s physical activity, which is associated with the need of wide
education in sport.
122
Introduction
Properly balanced child nutrition guarantees the supply of all
essential nutrients, as well as the organism's health status in adulthood.
Preschool age is the period, when the child will not only intensively
develop, but also shapes its eating habits and gains basic knowledge of
nutrition by observing the behavior of its parents. Next to good nutrition
is particularly important active lifestyle, which should be realized in
childhood and adolescence (Roszko-Kirpsza et al. 2012, Chabros et all.
2008).
Many serious diet-related diseases, such as obesity, diabetes,
cardiovascular disease have their roots in childhood-fixed faulty dietary
habits, as well as a limited exercise. To avoid mistakes in nutrition and to
acquire proper hygiene and health habits the need should be emphasized
to implement broader health education on nutrition and physical activity
for children, parents, and employees of kindergartens and schools
(Kozioł-Kozakowska et al. 2008).
Not only the lack of awareness or motivation and skills, but also
the high cost of a balanced diet can contribute to the failure to comply
with the principles of rational nutrition (Gąbka and Szostak-Węgierek
2010).
The use of a balanced diet is one of the main factors determining
the proper physical, mental, and social development of children
(Sochacka-Tatara et al. 2008). Balanced diet is a nutrition that provides
adequate amounts of energy and nutrients. Both excess and deficiency of
nutrients can pose the risk of disorders of health status (Charzewska
2011). Significant influence has also the diversity of meals, the
attractiveness of the served dishes, proper selection of products in the
diet of the child. Very important is the number and size of servings
offered to the child as well as the regularity of their consumption (Jarosz,
2008). Research shows that incorrect nutrition in childhood can cause
many diseases in adulthood (Charzewska 2011, Sochacka-Tatara et al.
2008, Seth and Sharma 2013).
In modern society, one of the worsening health problems is
obesity, which applies to both adults and children. Increased
consumption of high-energy foods combined with a rapid decreasing
level of intense physical activity favors the occurrence of overweight and
obesity (Kłosiewicz-Latoszek 2010, Szanecka and Małecka-Tendera
2006, Seth and Sharma 2013). Moreover, consumption of more servings
of food, the widespread habit of snacking, as well as the consumption of
sweetened beverages negatively affect the maintenance of normal body
weight (Szanecka and Małecka-Tendera 2006, Seth and Sharma 2013).
Extremely hazardous becomes the ever increasing percentage of the
123
number of children with overweight and obesity. This chronic systemic
disease characterized by the formation of excess fat tissue occurring in
childhood may also favor its appearance in the future (Kołodziej et al.
2010). It should be emphasized that in young patients, overweight and
obesity may contribute to the development of many chronic diseases, e.g.
high blood pressure or diabetes (Kłosiewicz-Latoszek 2010; Kołodziej et
al. 2010, Seth and Sharma 2013, Prendergast and Gidding 2014). Further
consequences of obesity, threatening health and life, are cancers, strokes,
heart failure, and pulmonary embolism (Kłosiewicz-Latoszek 2010,
Keating et al. 2014, Seth and Sharma 2013).
Studies have shown that the development of atherosclerosis
begins in childhood and lasts many years. Moreover, atherosclerotic
lesions in the aorta often arise even during fetal life. Clinical symptoms
of atherosclerosis (e.g. heart attack, coronary heart disease, stroke) most
commonly appear only in adults, but the age of the first incidents of
disease from the cardiovascular system decreases (Beręsewicz and
Skierczyńska 2006, Prendergast and Gidding 2014).
Adequate time to take preventive action is during kindergarten or
first grade ages. A key role in the prevention of diseases of the
cardiovascular system in adults plays an early diagnosis of the
atherosclerosis risk factors in children (Muchacka-Bianga et al. 2006).
Genetic and environmental factors determine predisposition to the
progressive development of atherosclerosis. Lack of adequate physical
activity, poor nutrition are the main external atherogenic factors
(Krawiec et al. 2010).
Nutrition of children is determined by a number of factors, which
include: the socio-psychological (nutritional awareness and the level of
education of the mother and father), demographic (place of residence, the
number of members in the family, social origin) and economic factors
(financial situation of the family). Another important element is the
tradition of nutritional specific region (Stefańska et al. 2010, KoziołKozakowska et al. 2007).
It is important to introduce the education programs on healthy
eating in kindergartens (Kozioł-Kozakowska et al. 2008). Moreover, the
key model on diet and lifestyle are the parents (Frąckiewicz et al. 2011,
Seth and Sharma 2013). The impact of family on eating habits early of
the youngest is in the form of direct and indirect. Indirect impact is
mainly the formation of nutritional views and the transmission of
attitudes to food, while direct is to provide certain foodstuffs (Keating et
al. 2014). The highest effectiveness in education of behavior and
transmission of standards occurs when a child identifies itself with the
attitude of its parents. Often the mother is greater inspiration for certain
behaviors, hence it depends on her nutritional knowledge and awareness,
124
professional activity, as well as culinary talent. For the mechanism of
nutritional education to operate properly it is important to keep in mind
that a connection should be between kindergarten and home.
It is important to be able to exclude controversial awakening emotions in
a child, who is observing a discrepancy between what is provided at
home, and what is tought in kindergarten (Kozioł-Kozakowska et al.
2008).
Aim of study
The aim of this study was to evaluate the nutritional habits and
physical activity of children from randomly selected kindergartens in
northern Poland.
Materials and methods
The survey included 539 parents of children aged from 3 to 6
years from the area of northern Poland. 96.8% of children attend the
kindergarten; 3.2% of children did not. The boys were 47.9%, and the
girls 52.1%, where 67% of children were from a city and 33% from the
countryside. Parents of 6-year-olds accounted for 28%, the parents of 5year-olds - 22%, 4-year-olds - 29%, and 3-year-olds - 21%. For the
implementation of the planned research topics the own anonymous
questionnaire was used. The survey consisted of 31 closed questions of
single or multiple choice, which were addressed to the parents of the
children. Questions were related to diet of preschool children and their
eating behavior. Among the questions there were also questions about the
age, sex and weight of the children. Additionally the information about
the socio-demographic characteristics, such as parents' education, family
income range, as well as place of residence was inquired. Two questions
were properly arranged according to a scale of Likert and Stapel, while
the other by binary and multiple choice nominal scales.
The Likert scale is a scale that finds it application in the
questionnaires and interviews as well as in questionnaire surveys. This is
a group of tasks, which are expressed in form of numeric responses scale.
Using a Likert scale, the information about the attitude of the respondent
to the evaluated issue, the acceptance of the idea or the phenomenon can
be given. Answers are arranged in order from the highest degree of
acceptance to the smallest one (Nawojczyk 2002).
The Stapel scale is used to assess phenomena, attitudes and
objects. Moreover, this kind of scale does not include the neutral
intervals (can range from -5 to 5) and is an example of scale forcing
(Nawojczyk 2002).
125
For the evaluation of the results an Excel 2007 spreadsheet from
Microsoft Office was used. The achieved results are presented in tabular
and graphic form.
Results and discussion
Balanced and rational nutrition, both taking place in care
institutions (nurseries, kindergartens) and in the home environment is
essential for the proper development of children both physically as well
as in the case of mental performance (Roszko-Kirpsza et al. 2012). In the
group of preschool children the numerous mistakes regarding the
nutrition were noted, which can affect the health, contributing to the
emergence of overweight, obesity, as well as for the development of
malnutrition.
Evaluated children, who attended to kindergartens (96.8%), in
addition to household nutrition used the catering in the preschool
institution. During the stay in kindergarten, all prepared meals dined
78.4% of children. The group mainly consisted of children spending in
kindergarten less than 8 h (50.3%), about 8 h (34.4%) and more than 8 h
(15.2%). Most of parents had a university education (51.2%), 38% of
parents had secondary and vocational 10.2%. Three parents had primary
education, which accounted for 0.6% of all respondents. The average
monthly income in most households per capita amounted to between 501
and 1000 PLN (26%) or 1001-2000 PLN (26%), while more than 2000
PLN income per capita indicated 12.4% and less than 500 PLN - 9.4 %
of the surveyed parents. 19.3% of respondents refused to answer the
question about income. 90.4% of parents declared that acquaints himself
with a menu in kindergarten.
A particularly important element of proper nutrition is adequate
subdivision of diet to 4-5 meals (Sadowski and Krzymuska 2010). It is
important to mention that between 3-4 hours (not less than 2.5 hours and
no longer than 4 hours) sweets or salty snacks should not be offered
(Charzewska 2011). Regular consumption of meals, proper arrangement
of them in time, as well as the number of meals is essential for
maintaining the good health of children. A regular diet helps in the
normalization of blood glucose level and metabolism. For the organism it
is unfavorable when the breaks between the meals are too long, due to
the reduction of speed of basal metabolic rate and energy expenditure,
which in consequence leads to the buildup of reserves of fat tissue in the
organism (Jarosz, 2008, Charzewska 2011, Keating et al., 2014, Seth and
Sharma 2013). Parents of children attending to kindergarten should note
that the nutrition administered at home and kindergarten should
complement each other with respect to the quantity and quality of meals
(Sadowski and Krzymuska 2010). Therefore, it is important to avoid
126
overfeeding of children or malnutrition. In addition, it is recommended to
not serve the food while playing or watching television. The abovedescribed errors in nutrition can lead to dangerous for health overweight
or malnutrition (Charzewska 2011, Keating et al. 2014 Seth and Sharma
2013). In the group of investigated children in preschool age the meals at
fixed times were consumed by 89.7%. 10.3% of parents declared
irregularity of meals consumed by children (Table 1). Roszko-Kirpsza et
al. (2011) obtained similar results regarding the regularity of meals for
children from 1 to 14 years of age. They observed that 79.6% of the
investigated population dined meals at fixed times, and 20.4% dined
irregularly. Further results of Roszko-Kirpsza et al. (2012) conducted in
the nursery on the diet of two and three year-old children revealed that
80.7% of evaluated children consumed meals regularly, which was
generally influenced by organized and regulated nutrition in institutional
care. It is very important that the parents at home after returning the child
from the kindergarten gave him the right amount of meals. It is
recommended to children to consume 4-5 meals a day. Hence, when
consuming 3 meals in kindergarten, the parents should give a child still
1-2 meals at home. Szczepańska et al. (2014) in their study showed that
after returning home two meals were served to children by 68.3% of
parents, one meal by 4.1% of parents within the surveyed group of 365
respondents.
The recommended number of meals (4-5 meals a day) consumed
90.7% of children (Table 1), and it was more frequent by five years old
children (94.7%) than three years old (88.6%) or six (87.9%). The correct
number of meals was eaten more often by the boys than girls (92.3% vs.
89.7%). It has been shown in the own study that the highest percentage of
respondents preschool children consumed five meals a day (64.7%),
while about 26% of parents declared that their children eat 4 meals,
rarely three (5.2%). Preponderance of 4-5 meal pattern of preschool
children nutrition was also confirmed by Gacek (2012) in her study,
which reported that 97.6% of preschool children eat 4-5 meals a day. A
serious problem is the so-called snacking, it means the consumption of
different kinds of products between the fixed meals. It can limit the
appetite and consequently lead to shortages of essential nutrients, as well
as significantly exceed the energy needs of children in this age and
contribute to the develop of overweight and obesity. Snacking was
related to up 86.5% of toddlers in the study of Gacek (2012). A little less
alarming results showed own research, where snacking between meals
was reported in 85.1% of children (Table 1). The same adverse habits
were also observed by Roszko-Kirpsza et al. (2012), Stankiewicz et al.
(2006), Platt and Martull (2012), and Szczepańska et al. (2014). In the
own study, mostly the children in the age of four, five and six years grasp
127
at sweets, only in the group of three year olds there is undoubtedly a
positive phenomenon in form of snacking of fruits and vegetables, which
may involve the greater influence of parents on products in the so-called
between meals snacking (Figure 2). However, at sweets grasped 61.3%
of children, while at the fruits and vegetables in the form of snack around
51.2% in the whole group of investigated children. Other products within
snacking were indicated by 13.3% of parents. Less frequently appeared
salty snacks (17.5%) (Figure 2). In the own study, two parents declared
that their children snack between the meals among others the fast-food
products (0.7%) (Figure 2), which is particularly detrimental to the health
of youngest children. Predominance of sweets (63.5%) was confirmed in
research of Gacek (2012). Another product, at which the children of the
surveyed group of Gacek (2012) grasped, were fruits (56.3%), far fewer
chips (8.7%).
Cereal products should build the foundation of the child's diet.
These products are rich in B vitamins (especially B1), dietary fiber and
minerals (phosphorus, zinc, iron, magnesium, sulfur, manganese). Cereal
products are divided into wholewheat (low-processed) and nonwholewheat (highly processed), depending on the degree of milling of
grain, which significantly affects the nutritional value of this group.
During the process of milling the exterior cover is removed from the
grain, which contributes to the loss of part of valuable nutrients.
Wholegrain cereal products include, among others, brown rice,
wholewheat flour, bran, cereal groats, wholemeal bread. In contrast,
cereal products with a lower content of vitamins, minerals and fiber,
which is highly processed, include white rice, wheat flour, groats
couscous, pasta, wheat, white bread and breakfast cereals. Therefore, it is
recommended that the greater part of cereal products consumed each day
occupy the less processed. One of macronutrients present in cereal
products (in a greater amount of wholegrains) are complex
carbohydrates. Because of their slowly digestion in the gastrointestinal
tract it is preferred to consume them by children, because they do not
allow rapid emergence of hunger. So they protect against obesity, as well
as provide energy to play and learn (Charzewska 2011).
Whole grain products (brown bread, cereal groats) were present
once or twice a week in the diet of 24.9% of preschool children (Table
4). 31.4% of parents reported consumption of whole grain products by
children several times a month, and occasionally (once a month) by about
24.9% (Table 4). This is an alarming percentage of children, which do
not consume at all the products that are at the base of the nutritional
pyramid (18.8%) (Table 4). In the study of Gacek (2012) 38.1% of
preschool children consumed daily whole grain, which is a higher
percentage compared to the results obtained in the own study.
128
Due to the high content of easily absorbed calcium in the diet of
children it is extremely important to consume milk and dairy products
(kefir, acidophilus milk, yogurt, buttermilk, cottage cheese and rennet
cheese) (Jarosz 2008). Calcium is essential for the proper conduction of
many metabolic processes occurring in the body. It is an important
component of bones and teeth. In addition, it is necessary for proper
skeleton development and the proper operation of the nervous and
cardiovascular systems. The effects of calcium deficiency are particularly
dangerous for children and young people, because they may lead to
weakening of bone structure (Charzewska 2011). Daily consumption of
low-fat dairy products, especially of milk and yogurt reduces the risk of
metabolic syndrome in later life. Moreover, the clinical studies indicate
that for women consuming calcium from milk products at the
recommended rate the frequency of overweight occurrence is of about
85% lower. It has been found that with proper weight loss diet the milk
and dairy products cannot be excluded (Kozłowska-Wojciechowska
2007). It should also be emphasized that the study of CARDIA (The
Coronary Artery Risk Development in Young Adults) showed a
surprisingly positive effect of adequate supply of milk and dairy products
on reduction of 21% of the risk of insulin resistance and type 2 diabetes
(Pereira et al. 2002). Another valuable nutrient contained in milk and
dairy products is protein. It is used for the building of cells, tissues, and
organs. It is particularly needed for the organism in the phase of intensive
growth and development. When choosing dairy products and milk, it is
important to consider their fat content. In the most products of this group
the fat consists of saturated fatty acids that adversely affect health. In the
diet of children the consumption of rennet cheeses should be reduced due
to the high content not only of fat but also of salt, which in excess is
dangerous for health. Less frequently in the diet of children should be
dairy desserts, fruit yoghurts, cream cheese because of the large amounts
of sugars. In the pre-school meals milk and dairy products should be at a
minimum of 50% of the products of this group (Charzewska 2011).
Consumption of milk and dairy products in the diet of children should be
maintained at a sufficiently high normative level in order to meet the
growth requirements of the young organism (Charzewska and Weker
2006).
In conducted research it could be stated that daily about 85.1% of
children consumed dairy products and/or drunk milk (Table 4). 41.7% of
the children participating in the study consumed dairy products every day
during one meal (30% of three year old, 48.1% of six year old) (Table 4).
55.7% of three year old and 36.5% of six year old consumed the
described products daily within two meals. Based on the research the
tendency of reduction of the consumption frequency of dairy products
129
and milk with age was found, which may be related to the abandonment
of consumption of milk and dairy products, which for many parents may
seem to be inadequate to the age of the child and to be associated
typically with infants. Roszko-Kirpsza et al. (2012) obtained similar
results in a survey of nutrition of two and three years old children (daynursery children), namely milk and dairy products were eaten in this
group every day by 88.1% of children. Once a day, milk and dairy
products were consumed by 37% of day-nursery children and 2-3 a day
51.1%. Other studies have confirmed the trends observed in terms of the
preferred frequency of consumption of dairy products by children
(Kolarzyk et al. 2008, Chalcarz et al. 2009, Gacek 2012), and also
indicated that parents were serving children often full cream dairy
products instead of fat-reduced (Gacek 2012).
Vegetables and fruits are a group of products in the diet of
children, which should be included in every meal. Food rations are
recommended to complement with both, fresh fruits and vegetables (in
season), which are aromatic, containing more nutrients, as well as frozen
(Jarosz, 2008). The best way is to consume raw fruits and vegetables due
to losses, in particular of vitamin C and folate, during the heat treatment
(Kłosiewicz-Latoszek et al. 2008). Fruits and vegetables are rich in
vitamins (such as C, β-carotene, folate), minerals (magnesium,
potassium, calcium), as well as dietary fiber and natural antioxidants.
Fruits and vegetables in the diet beneficially affect the health of the
consumer, reducing the risk of cardiovascular disease by 4%, while about
5% of the stroke. Only the restriction in the intake of salt is not as
effective in lowering blood pressure as just increased consumption of
fruits, vegetables and limiting salt intake with the diet (KłosiewiczLatoszek et al. 2008). Consumption of fruits and vegetables prevents
diseases based on diet due to the content of antioxidants. Studies show
that due to the high content of fiber, fruits and vegetables are considered
to be one of the most important factors in the prevention and treatment of
atherosclerosis (Halicka 2006, Kłosiewicz-Latoszek et al. 2008). A
significant relationship between the consumption of large amounts of
antioxidant compounds present in fruits and vegetables, and a lower
incidence of such cancers like pharynx, larynx, colon, ovarian and
pancreatic cancers was shown in several experimental observations and
epidemiological studies (Halicka 2006, Green 2010).
In the conducted study it was noted that about 50% of children eat
the fruits and vegetables every day in one meal. 28.6% of surveyed
children consumed these products in two meals a day, while 0.7% of
respondents do not eat fruits and vegetables any more (tab.4). At the
same time, only 20.3% of investigated children consumed about 5
servings of fruits and vegetables during the day. Own study showed a
130
lower than recommended intake of fruits and vegetables, which was
confirmed in studies by other authors (Chalcarz et al. 2009 Stankiewicz
et al. 2006 Gacek 2012 Riszko-Kirpsza et al. 2011). Presented study
reported a downward trend regarding the consumption of fruits and
vegetables with increasing of age, what may be related to the fact that
older children are more independent in making food choices and the
tendency to substitute fruits and vegetables especially in the form of
other products such as sweets or salty snacks.
In recent years, more and more interest wake meals of fast food
type, which are rich in fat, especially in saturated fatty acids, what
increases the risk of heart disease, obesity and type 2 diabetes
(Charzewska 2011). In addition, it is worrying that adults reward their
children with both products, fast food and sweets, which exacerbates the
inappropriate eating habits by children (Kolarzyk et al. 2008).
Approximately 41.2% of investigated children once a month consumed
products of fast food type (45% of evaluated girls and 37.3% of
investigated boys). Less than once a month the products of fast food type
consumed 28% of surveyed children. Less than 3% of children - about 16
in the evaluated group of 539 children consumed the above products 1-2
times a week (Table 4). Similar results were obtained by Gacek (2012),
which indicated that almost 2/3 of investigated children occasionally
consumed products of fast food type, every fourth child once a month,
and one of ten once a week. In a study of Szczepańska et al. (2014)
regarding the nutritional behaviors of parents of preschool children living
in Upper Silesia 66.6% of parents declared that provides products of fast
food type to their child occasionally, and 22.3% not at all, which is
similar to the results of own research. A different and less favorable
results regarding the consumption products of fast food type were
demonstrated in the surveys of Kolarzyk et al. 2008, KozłowskaWojciechowska et al. 2005. Consumption of products of fast food type
can cause a higher incidence of obesity by children. To prevent the
adverse consequences of consuming such products and to reduce their
incidence in diet it is needed from an early age to engrain in the child the
proper nutrition patterns (Morgan 2010, Green 2010).
Once a week the fatty sea fishes should be taken into the
children's, which are particularly rich in essential fatty acids, which have
a preventive effect in diseases of the cardiovascular system (Jarosz,
2008). Fatty sea fishes contain many valuable minerals, such as selenium,
magnesium, phosphorus, calcium, fluorine, iodine and vitamins A and D
(Ciborowska and Rudnicka 2008). After analyses of the results of own
research alarming is the relatively low fish consumption among
preschool children consumed 1-2 times a week by 42.3% of the surveyed
children (Table 4). 34.6% of the surveyed parents declared their fish
131
consumption by children of a few times a month (Table 4) (often by three
years old children - 47.1% than by four years old - 31.3%). Occasionally
the fishes were consumed by 18.1% of children, and about 5% did not eat
fish at all (Table 4). Similar results were obtained by Gacek (2012),
where 16.7% of children consumed fish several times a week, and half of
investigated children once a week. What's more, research of KoziolKozakowski et al. (2007) show a very low fish consumption by children,
in the study of Chalcarz et al. (2001 and 2009) there has been less
alarming results.
The right amount of fluids in diet is essential for the proper
functioning of the organism and the course of metabolic tracks. In
addition, the right amount of fluids affects the nervous system, excretion
of metabolism products, and thermoregulation (Goluch-Koniuszy et al.
2009). Water is also an important wetting (eg. in areas of joint and
abdominal cavities) and protecting agent (eg. in the eyeball, brain). It
should be aware that the water demand depends on many factors such as
body weight, amount of food, environmental humidity, temperature and
physical activity. According to the standards of human nutrition the water
needs of children of age of 1-3 years is approximately 1300 ml per day.
In contrast, children of age of 7-9 years should provide about 1900 ml of
water per day (Jarosz 2008). It should be emphasized that water must be
continuously supplied to the body, because the body cannot store it. The
consequence of inadequate supply of water can be dehydration, which
then can lead to hazardous health disorders, for example headaches,
slurred speech, constipation, weight loss etc. (Jarosz, 2008).
In own study, it was observed that more than half of children
received about 1 liter of liquids, and about 2 liters were reported by
27.5% of parents. Approximately 3% of preschool children consumed
more than 2 liters of fluids, and 7.2% of children less than 1 liter. For
children it is recommended to serve mineral water, which can contain
tens of minerals (Jarosz, 2008). Drinks eagerly consumed by children
include such drinks as Kubuś type and fizzy drinks such as cola. As
many as 49.3% of the surveyed children drank drinks of Kubuś type
several times a week, while the daily 11.5% and 30.5% occasionally
(Table 2). 51.4% of parents reported that their children did not drink cola
drinks in general, but occasionally (once a month) 39.7% of children
consumed these types of drinks. Daily about 1% of parents reported that
their children consume this type of drinks (Table 2). The efforts should
be put on replacement of sweet drinks by mineral water, because they are
primarily a source of simple sugars, which increased consumption may
be an important risk factor for many diseases (Jarosz 2008, Green 2010).
About 75% of parents participating in the survey declared that by
shopping they try to suggest themselves by the quality of food products
132
(Figure 3). Observed trends showed that with increasing age of the child's
the parents paid less attention to the choice of products of better quality
(81.4% of parents of three years old, 77.8% of four years old, 75.8% of
five years old and 66.9% of six years old). After the well-known brands
of food products reached approximately 13.9% of parents, about 10.9%
of parents chose organic products (Figure 3). In a study of Szczepańska
et al. (2014) 61.6% of all surveyed parents declared that the main
criterion for buying is the nutritional value of food products and/or their
composition and quality, which is consistent with the results obtained in
own study, 16.4% respondents indicated that when choosing food
products is guided by the brand name of product and the 15.3% by price
(Figure 3).
By using a Likert scale applied in the survey it was possible to
obtain a response concerning the acceptance of the preschool menus by
parents of investigated children (Table 3). As many as 90.4% of parents
declared that they acquaints themself with a menu in kindergarten. 38.3%
of the surveyed parents strongly stated that "the menus are well
composed in terms of calories and proportion of carbohydrates, proteins
and fats" and "rather yes" stated 53.4%, "neither yes or no" - 1.8% ",
rather not" - 1.4%, "do not know" - 5.1%. On the statement, "The meals
contain products from all groups: grains, vegetables and fruits, protein
products, sugars and fats" "definitely yes," answered 57.5% of surveyed
parents, "rather yes" - 40,7%, "neither yes nor no "- 1.1%, 0.4% -" do not
know "and the same percentage of parents declared "probably not ".
Based on questionnaire data 39.9% of parents strongly declared that
"menus regard to the principles of healthy eating according to nutritional
pyramid". 50% of surveyed parents answered that claim with "rather
yes", "definitely not "- 0.4%, "do not know "- 5.4. The highest percentage
of parents (47.1%) declared that "rather" the menus are attractive in
terms of taste and smell, but "probably not" - 0.4% (Table 3). To
summerize, 44.4% of the surveyed parents of children with agreed
completely with the stated claims concerning the preschool menus. The
ability to compose menus for children is very important, because of the
high sensitivity to errors in nutrition, which can quickly lead to malaise
of children (Charzewska 2011). The level of parental knowledge about
the principles of nutrition and the principles of menus composition
especially for children in this age group is difficult to revise (Morgan
2010). Szczepańska et al. (2014) indicates a low level of nutritional
knowledge of parents, which may contribute to the formation of
abnormal behavior by their children, and those with a high probability
can be continued later in life (Stankiewicz et al. 2006 Kolarzyk et al.
2008 Kozłowska et al, 2007, Morgan 2010 Vetch et al. 2012). The low
level of nutritional knowledge of parents can contribute to the formation
133
of abnormal behavior in their children, and those with a high probability
can be continued in later life. Described dietary mistakes indicate the
need for conducting nutrition education, which also underline many other
authors (Szczepańska et al., 2014 , Stanley et al., 2006, Białokoz et al.
2005, Morgan 2010, Green 2010).
Nutrition in kindergarten comprises three or four meals,
which should cover 75% of the whole daily demand for nutrients and
energy (Hamulka et al. 2009). It is important to compose the daily menu
in order to give the opportunity to meet the demand for energy, protein,
carbohydrates, fats, vitamins and minerals, and dietary fibers needed by
young organism. It is recommended that the meals should be attractive in
terms of taste, smell, texture and color. Properly in term of color
composed food significantly affect the appetite stimulation by children
(Kordziński 2007). Furthermore, the same product can be served every
time on the other way, with other additives, using varied techniques of
cooking that affect the nutritional value and sensory characteristics of
food.
Using the Stapel scale was possible to obtain the meal assessment
in terms of palatability, variety and attractiveness of appearance
according to the hedonic test of investigated group of children. The items
on a scale taken values from -3 to 3. The poles of the scale meant
extreme characteristics. Rating from 1 to 3 was favorable, while from -1
to -3 negative. 58.3% of surveyed parents stated according to the
preferences of investigated children, that the meals prepared in the
nursery were very tasty and gave the mark of +3. In the case of
diversification of meals in preschool institutions 57.2% of surveyed
parents admitted highest rating of +3. 43% of parents considered, based
on the views of children comprised in the study, that the meals are
attractive in appearance, giving the best judgment. Four of surveyed
parents gave the negative rating by the diversification of meals, while
three by the attractiveness in appearance. Parents have a significant
interest in kindergarten menus in terms of their attractiveness, as
confirmed by research of Sadowska and Krzymuski (2010) and
Szczepanski (2014).
Among the youngest the motor habits must be arouse, to which
both, parents and caregivers of children in kindergartens are required.
Such activity will allow to inculcate in the child the need for sports or
active leisure activities (Charzewska 2011). Proper nutrition and physical
activity are the "golden key" on the way to maintain the proper health of
children (Stefan et al., 2008). Unfortunately, in recent years, studies show
that in the preschool time the physical activity level and the condition of
the youngest sharply reduces, what contributes to the high popularity of
computer games and watching television as a form of recreation
134
(Chabros et al. 2008). Shaping of correct body posture, reducing the risk
of developing obesity, improvement of memory and sleep quality are just
a few of the advantages resulting from systematic physical activity
(Charzewska 2011). One of the main effects of too little physical activity
are faulty posture in children. Studies have shown that every fourth child
has an incorrect attitude (Charzewska 2011). In own conducted study the
parent of preschool children in 38% specifies the physical activity of
their children as large (motor pre-school activities, participation in
movement activities out of nursery about 2 times a week, physical
activity with family - 2 a week), 42% of parents described the activity of
children as the average (motor pre-school activities, participation in
movement activities out of nursery 1 a week, physical activity with
family 1 a week), 19% of parents declared low physical activity of
children (motion-school activities), in the case of a 1% level of activity
has been defined as very low (apathy, lack of willingness to participate in
any physical activities of an organized or free form). It was also noted,
that with an increase of the children’s age the participation in motion
activities of organized out of nursery character arises. 78% of parents of
6 years old children declared the children's participation in physical
activities such as swimming, soccer, dance team, martial arts, while in
group 3 years old children only 9% of parents declared their children's
participation in this type of activities. This trend may be due to a greater
range of this type of activities for older children than for younger ones, as
well as the need for competition and increased physical activity by older
children. The boys are more willing by sports activities (77%) than girls
(35%). 89% of parents indicated themselves as the main stimulator of
physical activity by their children, only 11% indicated the preschool
institution as a unit which encourage children's physical activity. Merkiel
et al. (2014) show the importance of physical activity of parents as an
exponent of physical activity of children.
1.
2.
3.
4.
Conclusions
It has been shown that numerous errors in the nutrition of
preschool children occur which indicate the need for education in
the field of healthy eating habits, among both parents and
children.
Rise of irregularities in nutrition with the age of the child
confirms that parents care more about the quality of nutrition of
children of the youngest age.
The recommended amount of meals intake (4-5), as well as the
regularity of their consumption are satisfactory.
There is a strong need for the education of preschool children in
sport.
135
Tables and Figures
Figure 1. Snacking of salty snacks depends on age of investigated
children (%).
Figure 2. Most frequently snacked products between the meals depends
on age of evaluated children (%).
136
Figure 3. Most frequently chosen by parents food products depends on
age of evaluated children (%).
Table 1. The regularity of meals and snacking in the group of
investigated children (%)
Evaluated parameters
Consumption of 4-5 meals during the day
Regularity of meals
Snacking between the mean meals
Sweets
Preferred
products within
the snaking
Percentage of
investigated
children (%)
90,7
89,7
85,1
61,3*
Vegetables and fruits
51,2
Salty snacks
17,5
Fast-food products
Other products
0,7
13,3
*the highest value of parameter
137
Table 2. Frequency o drinking of chosen beverages within the group of
investigated children (%).
Percentage of
investigated
children (%)
Percentage of
investigated
boys (%)
Percentage of
investigated
girls (%)
Daily
11,5
12,1
11
Several times
within the week
Occasionally
(once a month)
No drinking
Daily
Several times
within the week
Occasionally
(once a month)
No drinking
49,3*
50,6*
48*
30,5
28,4
32,4
8,7
1,1
7,8
8,9
1,2
9,3
8,5
1,1
6,4
39,7
37
42
51,4*
52,3*
50,5*
Beverages of
Kubuś type
Beverages of
cola type
Table 3. The degree of satisfaction of parents with preschool menus (%).
Menus are well
composed
considering calories
and proportions of
carbohydrates,
proteins, and fats
Meals contain
products of all
groups: cereals,
vegetables and fruits,
protein products,
sugars, and fats
Menus consider
principles of healthy
eating according to
the nutritional
pyramid
Menus are attractive
considering taste and
smell
Definitely
yes
Rather yes
Neither yes
nor no
Rather no
Definitely
no
Don’t know
38,3
53,4
1,8
1,4
-
5,1
57,5
40,7
1,1
0,4
-
0,4
39,9
50
3,3
1,1
0,4
5,4
41,7
47,1
2,5
0,4
-
8,3
138
Table 4. Frequency of consumption of chosen products groups within the
group of investigated children (%).
Whole
wheat bread
or cereals
Milk or/and
milk
products
Fruits and
vegetables
Fast-food
products
Fish
Percentage
of
investigated
children (%)
Percentage
of
investigated
boys (%)
Percentage of
investigated
girls (%)
24,9
31,4*
25
27,6*
25
34,9*
24,9
25,3
24,6
18,8
41,7
43,4*
10,4
2,6
22,2
42
45,7*
9,3
1,6
15,7
41,6
41,3
11,4
3,6
0,7
0,8
0,7
1-2 times a week
Several times a month
Occasionally (once a
month)
No consumption
Daily in one meal
Daily in 2 meals
Each second day
Once a week
month)
No consumption
1,3
1,2
1,4
Daily in one meal
50,5*
51,2*
Daily in 2 meals
Each second day
Once a week
No consumption
1-2 times a week
2-3 times a month
Less than once a month
28,6
17,4
2,9
0,7
2,7
28
28
28,3
15,5
3,9
1,2
4
32,8
26
50*
28,8
19,2
2,1
0,4
1,6
23,5
30
occasionally (once a month)
41,2*
37,3*
45*
1-2 times a week
42,3*
43*
41,6*
Several times a month
34,6
34,4
35
18,1
16,8
19,2
5
5,9
4,3
month)
No consumption
Sweets
Daily
26,3
28
25
Several times a week
month)
No consumption
54*
55,4*
53*
18,5
16,3
20,6
1,1
0,4
1,8
139
References
Beręsewicz A., Skierczyńska A. (2006). Miażdżyca-choroba całego życia
i całej populacji krajów cywilizacji zachodniej. Choroby Serca i Naczyń,
3 (1), pp. 1-6.
Białokoz-Kalinowska I., Konstantynowicz J., Abramowicz P.,
Piotrowska-Jastrzębska J. (2005) Ocena efektywności programu
edukacyjnego „Szkoła Zdrowego Żywienia” w programowaniu
prawidłowych nawyków żywieniowych wśród dzieci z otyłością i wśród
ich rodziców. Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie
Dziecka, 7(3), pp. 239-241.
Chabros E., Charzewska J., Rogalska-Niedźwiedź M., Wajszczyk B.,
Chwojnowska Z., Fabiszewska J. (2008). Mała aktywność fizyczna
młodzieży w wieku pokwitania sprzyja rozwojowi otyłości. Problemy
Higieny i Epidemiologii, 89 (1), pp. 58-61.
Chalcarz W., Merkiel S., Hodyr Z. (2009). Food behavior in preschool
children from Pabianice. New Medicine, 13 (1), pp. 7-12.
Chalcarz W., Radzimirska-Graczyk M., Dulat M. ( 2001). Sposób
żywienia i aktywność ruchowa dzieci w wieku przedszkolnym z różnych
regionów
Polski.
Materiały
X
Konferencji
Naukowej
pt.„Uwarunkowania środowiskowe zdrowia dzieci”. Wyd. Edytor,
Legnica, pp. 55-58.
Charzewska J. (2011). Jadłospisy dla dzieci w wieku przedszkolnym
(śniadania, obiady, podwieczorki) opracowane zgodnie z zasadami
prawidłowego żywienia. Wyd. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa.
pp. 47-59
Charzewska J. (2011). Rekomendacje dla realizatorów żywienia z
zakresu zasad prawidłowego żywienia dzieci w przedszkolach. Wyd.
Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa. pp. 24-35.
Charzewska J. (red.) (2011). Rekomendacje dla realizatorów żywienia z
zakresu zasad prawidłowego żywienia dzieci w przedszkolach. Instytut
Żywności i Żywienia, Warszawa, pp. 9-101.
Charzewska J., Weker H. (2006). Ogólnopolskie badania nad zawartością
wapnia i witaminy D w dietach dzieci w wieku 4 lat. Pediatria
Współczesna, Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka, 8 (2),
pp. 107-109.
Ciborowska H., Rudnicka A.: 2008. Dietetyka. Żywienie zdrowego i
chorego człowieka. Warszawa, Wyd. Naukowe PWN. pp. 15-31.
Frąckiewicz J., Ring-Andrzejczuk K., Gronowska-Senger A. (2011).
Zawartość energii wybranych składników w racjach pokarmowych
140
przedszkoli z rejonu warszawskiego. Roczniki Państwowego Zakładu
Higieny, 62 (2), pp. 181-185.
Gacek M. (2012). Sposób żywienia dzieci przedszkolnych ze środowiska
wielkomiejskiego. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 63 (4), pp.
477-482.
Gąbka M., Szostak-Węgierek D. (2010). Ocena możliwości wdrażania
racjonalnego żywienia w oparciu o ekonomiczny zbilansowany jadłospis.
Problemy Higieny i Epidemiologii, 91 (2), pp. 238-242.
Goluch-Koniuszy Z., Friedrich M., Radziszewszka M. (2009). Ocena
sposobu żywienia i stanu odżywienia oraz prozdrowotna edukacja
żywieniowa dzieci w okresie skoku pokwitaniowego z terenu miasta
Szczecin. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 60 (2), pp. 143 –
149.
Greene G. (2010). The Time for Nutrition Education is Now. Journal of
Nutrition Education and Behavior, 42, 3, pp. 143-145.
Halicka E. (2006). Aktualne zalecenia żywieniowo-zdrowotne dotyczące
spożycia owoców i warzyw. Zdrowie Publiczne, 116 (1), pp. 138-141.
Hamułka J., Górnicka M., Frąckiewicz J., Wawrzyniak A. (2009).
Propozycje posiłków dla dzieci w przedszkolach i szkołach. Wyd. przez
Urząd Miasta Warszawy, pp. 145-161.
Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B. (2008). Normy żywienia człowieka.
Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. Wyd. Lek. PZWL,
pp. 24-31.
Kartashov A.I., Ludwig D.S. (2002). Dairy consumption, obesity, and the
insulin resistance syndrome in young adults: the CARDIA Study. 287
(16), pp. 2081-89.
Keating C., Backholer K., Peeters A. (2014). Prevalence of overweight
and obesity in children and adults. The Lancet, 384, pp. 2107-2108.
Kłosiewicz-Latoszek L (2010). Otyłość jako problem społeczny,
zdrowotny i leczniczy. Problemy Higieny i Epidemiologii 91 (3), pp.
339-343.
Kłosiewicz-Latoszek L., Szostak W.B., Podolec P., Kopeć G., Pająk A.,
Kozek E., Naruszewicz M., Stańczyk J., Opala G., Windak A.,
Zdrojewski T., Drygas W., Klupa T., Undas A., Czarnecka D., Sieradzki
J. (2008). Konsensus
Rady Redakcyjnej PFP dotyczący zasad
prawidłowego żywienia. Forum Profilaktyki 1 (10), pp. 1-12.
Kolarzyk E., Janik A., Kwiatkowski J. (2008). Zwyczaje żywieniowe
dzieci w wieku przedszkolnym. Problemy Higieny i Epidemiologii 89
(4), pp. 527-532.
Kolarzyk E., Janik A., Kwiatkowski J. (2008). Zwyczaje żywieniowe
dzieci w wieku przedszkolnym. Probl. Hig. Epidemiol., 89, 4, pp. 527532.
141
Kołodziej K., Piaseczna-Piotrowska A., Strzelczyk J. (2010).
Uwarunkowania środowiskowe oraz rodzinne występowania otyłości u
dzieci. Polski Merkuriusz Lekarski 28 (165), pp. 195-198.
Kordziński J. (2007). Rozwój i jakość pracy przedszkola. Verlag
Dashofer, Warszawa, pp. 24-28.
Kozioł-Kozakowska A., Piórecka B., Schlegel-Zawadzka M. (2008).
Program edukacji żywieniowej dla dzieci w wieku przedszkolnym i ich
rodziców realizowany w Krakowie. Studia Medyczne 11, pp. 65-69.
Kozioł-Kozakowska A., Piórecka B., Żwirska J., Jagielski P., SchlegelZawadzka M. (2007). Ocena sposobu żywienia dzieci w wieku
przedszkolnym z regionu Krakowa z uwzględnieniem charakterystyki
socjoekonomicznej. Problemy Higieny i Epidemiologii, 88, pp. 422-427.
Kozłowska-Wojciechowska M., Makarewicz-Wujec M. (2005). Badanie
preferencji żywieniowych dzieci w wieku przedszkolnym. Roczn PZH,
56 (2), pp. 165-169.
Kozłowska-Wojciechowska M.: 2007. Mleko i jego przetwory-niezbędne
produkty w zachowaniu zdrowia. Najnowsze doniesienia na temat
spożycia mleka i przetworów mlecznych oraz ich oddziaływania na
zdrowie człowieka. Rada Promocji Zdrowego Żywienia Człowieka –
materiały edukacyjne. Warszawa. pp. 1-10.
Krawiec P., Miedzwiecka M., Pac-Kożuchowska E. (2010). Wybrane
czynniki ryzyka miażdżycy u dzieci lubelskich w wieku 10-12 lat.
Problemy Higieny i Epidemiologii, 91 (2), pp. 256-262.
Merkiel S., Chalcarz W., Roszak M. (2014). Analysis of physical activity
in preschool children from Darłowo. Part 2. Motor skills, sports
equipment and parents’ attitude towards physical activity. Medycyna
Rodzinna, 1, pp. 12-18.
Morgan L. (2010). Knowledge and behavior change within the
University of Missouri Extension family Nutrition Program. Journal of
Nutrition Education and Behavior, 46, 4, pp. 149-150.
Muchacka-Bianga M., Deja G., Jarosz-Chobot P., Małecka-Tendera E.,
Kalina M., Grychtoł M. (2006). Endokrynologia, Diabetologia i Choroby
Przemiany Materii Wieku Rozwojowego, 12 (1), pp. 25-30.
Nawojczyk M. (2002). Przewodnik po statystyce dla socjologów. SPSS.
Kraków, pp. 24-29.
Platta A., Martul A. (2012). Ocena wiedzy rodziców w zakresie wpływu
nieprawidłowych zachowań żywieniowych na rozwój otyłości prostej u
dzieci. Bromat. Chem. Toksykol., XLV,3, s.1087-1091.
Prendergast C., Gidding S. (2014). Cardiovascular Risk in Children and
Adolescents with Type 2 Diabetes Mellitus. Current Diabetes Reports,
14, s.1-9.
Roszko-Kirpsza I., Olejknik B. J., Zalewska M., Marcinkiewicz S.,
Maciorkowska E. (2011). Wybrane nawyki żywieniowe a stan
142
odżywienia dzieci i młodzieży regionu Podlasia. Problemy Higieny i
Roszko-Kirpsza I., Olejnik B. J., Kulesza M., Jabłoński R., Czerech E.,
Maciorkowska E. (2012). Żywienie dzieci wiejskich w 2 i 3 roku życia.
Problemy Higieny i Epidemiologii, 93 (3), s.605-612.
Seth A., Sharma R. (2013). Childhood Obesity. The Indian Journal of
Pediatrics, 4, s.309-317.
Sochacka-Tatara E., Jacek R., Sowa A., Musiał A. (2008). Ocena
sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym. Problemy Higieny i
Stankiewicz M., Pęgiel-Kamrat J., Zarzeczna-Baran M., Jankowski M.,
Pieszko-Klejnowska M., Łysiak-Szydłowska W. (2006). Styl żywienia
dzieci przedszkolnych w opinii ich rodziców. Problemy Higieny i
Epidemiologii, 87(4), s.273-277.
Stefańska E., Ostrowska L., Radziejewska I., Kardasz M. (2010). Sposób
żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w
zależności od miejsca zamieszkania w trakcie studiów. Problemy
Higieny i Epidemiologii, 91 (4), s.585-590.
Szanecka E., Małecka-Tendera E. (2006). Zmiana nawyków
żywieniowych a problem otyłości u dzieci. Endokrynologia, Otyłość,
Zaburzenia Przemiany Materii, 2 (3), s.102-107.
Szczepańska E., Janion K., Stanuch B., Rydelek J., Heller-Surowiec M.,
Kulesza K. (2014). Zachowania żywieniowe rodziców dzieci
przedszkolnych zamieszkałych na terenie Górnego Śląska. Nowa
Pediatria 3, s.87-91.
Wyka J., Grochowska-Niedworok E., Malczyk E. i wsp. (2012). Wiedza
żywieniowa rodziców oraz występowanie nadwagi i otyłości wśród
dzieci w wieku szkolnym. Bromat. Chem. Toksykol., 3, s.680-684.
143
СІЛЬСЬКИЙ ТУРИЗМ В КОНТЕКСТІ ВІДПОЧИНКУ НА ЧОРНОМУ МОРІ
Rural tourism in the context of the rest of the Black Sea
Петро Годлевський, Ігор Григус
Національний університет водного господарства та природокористування,
м. Рівне, Україна
Ключові слова: сільський туризм, Чорне море, відпочинок на селі,
відпочивальник.
Key words: rural tourism, the Black Sea, rest in the village, camper.
Досліджено
Cтан сільського туризму в регіоні, висвітлений разючий контраст при
наданні «туристичних» послуг між двома селами однієї сільської ради, в
залежності від відстані до моря. Визначені проблеми та шляхи ефективного
використання сільського туризму, як засобу різноманітного відпочинку та
збільшення тривалості перебування відпочиваючих. Визначений суб’єкт в
забезпеченні організації відпочинку на селі, характер і напрямок діяльності.
Запропоновані інноваційні підходи для надання якісних туристичних послуг
відпочивальникам.
Abstract
The state of rural tourism in the region, highlighting the stark contrast in the
provision of "tourist" services between the two villages of the village council,
depending on the distance to the sea. Identify problems and the effective use of rural
tourism, as a means of various leisure and increase the length of stay of tourists.
Defined entity to provide recreation in the countryside, nature and direction of
activities. We propose innovative approaches to provide quality tourist services and
facilities.
Вступ
Херсонська область – це благодатний край літнього масового
оздоровчого
відпочинку,
грязелікування,
виноградарства,
бахчових, різноманітних фруктів та ранніх овочів. Тут поєднується
морський ландшафт та заворожує краса степу із його різноманіттям
запахів різнотрав’я. Херсонські села мають багату історикоархітектурну спадщину, культуру, самобутній побут, даровані
самою природою мальовничі ландшафти моря, лікувальнорекреаційні ресурси. Безмежні степи, солоні озера, тепле море,
насичене пахощами степових трав повітря – усе це скарби
Херсонського краю. Найкращі місця для туризму, оздоровлення та
лікування, які можна запропонувати місцевій владі для вирішення
питань про залучення інвестицій у розвиток свого регіону,
вимагають дій небайдужих мешканців цього благодатного краю.
144
Перша дія – це інформаційна реклама, друга – боротьба з
байдужістю місцевих чиновників.
Відсутність сільського туризму, як самостійної ланки в галузі
інших видів туризму на Херсонщині зменшує можливість
використання природного, матеріального і культурного потенціалу
регіону, який існує по суті однобоко, зводячись до пасивного
відпочинку на березі моря впродовж з середини червня і до кінця
серпня.
Для прикладу, лише в Карпатському регіоні сформований
потужний сегмент ринку, який "контролює" від 35 до 45 % усіх
туристичних потоків у цей регіон. Станом на 2009-2013 pp. кількість
туристів, які відвідують Українські Карпати, становить близько 1,5
млн. осіб щорічно. З них понад 150 тис. – гості з інших країн (Рошко
2011).
До великої кількості проблем Херсонської області, які
потрібно вирішувати негайно, потрібно віднести: відсутність
достатньої практичної туристичної інформації, недостатню
забезпеченість сільського регіону області автомобільними
туристичними шляхами, сервісною та інформаційною структурою.
Також слід відмітити недостатню методичну, організаційну,
інформаційну та матеріальну підтримку суб’єктів туристичної
діяльності краю з боку держави та органів місцевого
самоврядування. З подіями останніх часів на Сході України та
анексією півострова Крим очікується збільшення сезонних
відпочивальників (пасивних туристів) на березі Чорного моря в
Херсонській області (5). Лояльний маркетинг та інформаційнорекламне забезпечення може суттєво вплинути на плани та рішення
потенційних клієнтів. При застосуванні сільського туризму, окрім
виробничо-економічного ефекту, не можна не враховувати його
соціальної орієнтації, яка обумовлена сутністю туризму як
соціального феномену та передбачає постановку й реалізацію
завдань перспективного розвитку особистості споживачів послуг
усіх вікових груп, зміцнення ролі соціальних та культурних
традицій у житті суспільства й заохочення до участі у соціальнозначимій діяльності, пропаганди та поліпшення здоров’я.
Аналіз останніх досліджень і публікацій. Проблеми розвитку
сільського туризму та функціонування особистого селянського
господарства досліджували В. Васильєв, П. Горішевський, Л. Гут,
Ю. Зінько, В. Кафарський, В. Косенко, М. Костриця, Н. Кудла, Я.
Сікора та ін. Питання теорії і методики територіальної організації
господарства ґрунтовно досліджені у працях С. Дорогунцова, М.
Колосовського, Ю. Саушкіна, С. Хорєва, М. Чумаченка та інших
вчених. Проблемам розвитку рекреаційного господарства і його
145
територіальної організації присвячені роботи: В. Азара, М. Багрова,
О. Веденіна, М. Долішного, В. Євдокименка, І. Зоріна, В.
Мошинського, І. Твердохлєбова та ін. (Вишневська 2010, Moshynsky
2013).
З аналізу досліджень і публікацій встановлено, що
Карпатський регіон є одним із лідерів розвитку туризму в Україні і
представлений Чернівецькою, Львівською, Закарпатською та ІваноФранківською областями. Це області, в яких туристична галузь
ніколи не була основною, але потенціал її розвитку тут високий.
Свідченням є створення останніми роками правової бази і концепцій
розвитку туризму в регіоні, також організаційна й технічна
допомога міжнародних фондів, наприклад, Фонду розвитку
Карпатського єврореґіону, програми TACIS, завдяки якій
реалізовані проекти підтримки сільського відпочинку і туризму в
Карпатському регіоні. Відкриття Європейським Союзом спеціальної
кредитної лінії в розмірі 100 тис. євро на розвиток невеликих
приватних готелів й агропансіонатів, організованих за "домашнім"
взірцем (Рошко 2011, 6).
Владою і громадськими організаціями Чернівецької області
проведено цілу низку наукових конференцій, навчальних семінарів з
надання практичної допомоги з питань розвитку сільського туризму.
На Буковині діє 75 сільських приватних садиб, які займаються
екологічним туризмом. Їх чисельність збільшилась у порівнянні з
минулим роком на 26 (1, Сівак і ін. 2004).
У квітні 2014 року виповнилося 18 років з дня заснування
Спілки сприяння розвитку сільського зеленого туризму в Україні,
так у правове поле увійшов термін «сільський зелений туризм».
Закони України визнають сільський та екологічний (зелений)
туризм як види туристичної діяльності, але наразі не регулюють їх
особливості порівняно з іншими видами туризму. Для забезпечення
пріоритетності розвитку сільського туризму в Україні і наближення
його до стандартів ЄС вбачається доцільним провести низку
заходів: упорядкувати нормативно-правову базу прийняттям
Верховною Радою Закону прямої дії „Про сільський туризм”;
розробити регіональні програми розвитку сільського зеленого
туризму з інтеграцією їх до Програми розвитку сільського туризму в
Україні, яку має затвердити Уряд держави; визначити методологію
розроблення та впровадження моніторингу досягнення цільових
показників
зазначених
програм
на
регіональному
та
загальнодержавному рівнях; завершити реформування системи
державної статистики, провести її технічне переоснащення, зокрема,
для забезпечення формування електронних систем моніторингу
регіональних та державної програм розвитку сільського туризму;
146
створити інфраструктури державної фінансово-кредитної підтримки
розвитку сільського туризму (Вишневська 2010). Неабиякою
проблемою залишається невизначеність правового статусу
власників малих рекреаційних комплексів, розташованих у сільській
місцевості. При аналізі літературних джерел описані випадки, коли
до 80 % туристичного бізнесу в малих містах і селах
привласнюється, керуються або контролюються міськими
виробниками, які можуть агресивно поводитися щодо традиційної
культури, трудової практики й архітектурних стилів (1, Вишневська
2010, Сівак і ін. 2004).
Зважаючи на аналіз проведених досліджень, проблема
розвитку сільського туризму на Півдні України є сталою й потребує
насамперед адміністративно-правового регулювання.
Мета
дослідження
–
аргументувати
створення
конкурентоспроможного на національному та міжнародному ринку
туристичного продукту, здатного задовольнити туристичні потреби
мешканців області та її гостей.
Перед нами стояло завдання дати оцінку розвитку сільського
туризму в регіоні з урахуванням інтересів держави та підприємців,
визначити проблеми та шляхи використання сільського зеленого
туризму, як засобу різноманітного відпочинку.
Для вирішення поставлених завдань нами були використані
такі методи дослідження: аналіз офіційних документів управління з
питань туризму Херсонської обласної державної адміністрації,
аналіз спеціальної літератури, періодичної преси, анкетування та
безпосередні дані, надані підприємцями, які займаються наданням
послуг у цій галузі.
Результати дослідження та їх обговорення. За роки
незалежності в нашій державі відбуваються бурхливі процеси
перетворення туристичної галузі в одну із провідних галузей
економіки України. Це, перш за все, пов’язано з прийняттям
Державної Програми розвитку туризму в Україні на 2004-2014 роки,
ряду Указів Президента України та постанов Кабінету Міністрів
України про підтримку розвитку туризму (Вишневська 2010).
Сільський туризм у більшості країн розглядається як невід’ємна
складова частина комплексного соціально-економічного розвитку
села та як один із засобів вирішення багатьох сільських проблем.
Враховуючи те, що в умовах загальноекономічної кризи економічні
і соціальні проблеми села надзвичайно загострилися, широке
розповсюдження і розвиток сільського туризму є особливо бажаним
(6). Сьогодні в сільській раді не формується розуміння сільського
туризму як специфічної форми відпочинку на селі з широкою
147
можливістю використання природного потенціалу та надання
різноманітних туристичних послуг.
Нині існує три різновиди сільського туризму в Україні:
агротуризм – сільський зелений туризм як пізнавального, так і
відпочинкового характеру, пов'язаний з використанням підсобних
господарств населення;
відпочинковий – відпочинок на селі. Базою його розвитку є
житловий фонд на садибах господарів та наявні природні,
рекреаційні, історико-архітектурні, культурно-побутові й інші
надбання тієї чи іншої місцевості;
екотуризм – науково-пізнавальний вид сільського зеленого
туризму, характерний для сільських місцевостей і сіл, розташованих
у межах територій національних парків, заповідних зон, природних
парків, де передбачено обмежені навантаження на територію та
регламентовано види розважального відпочинку (1).
Найпопулярнішими для відпочинку в Південному регіоні є
міста і села, розташовані на березі моря і по характеру наближені до
відпочинкового різновиду сільського туризму. Сезонний характер та
не повністю реалізовані потенційні можливості (історикоархітектурні, спортивно-масові, науково-пізнавальні, розважальні) –
є проблемою ефективного використання різновидів туризму в
регіоні. Круглоозерська сільська рада одне з таких місць, де маючи в
своєму підпорядкуванні два села: Круглоозерка – 4 км. від берега
моря, і село Більшовик, безпосередньо розташоване на березі моря.
По мірі «сезону» мешканці обох сіл орієнтовані на кількість
відпочиваючих та реалізацію сільгосппродукції, але мешканці с.
Більшовик надають послуги житлового фонду на садибах, що є
суттєвою перевагою. Маючи багату історичну спадщину на
території земель Круглоозерської сільської ради (збереглася будівля
масонської ложі «Три зірки», яку відвідував великий полководець
В.С. Суворов; рукотворні озера для вирощування мушлі, засновані в
1774 році французькими підприємцями Рувє та Вассали; скіфські
кургани; лікувальні грязі та гейзер; неподалік Чорноморський
заповідник і ін.), дозволяє використати можливості сільського
туризму, вирівняти мікроекономічне становище мешканців двох сіл,
що в перспективі покращить їх матеріальний стан, спонукає до
покращення благоустрою сільських садиб, вулиць, стимулює
розвиток соціальної інфраструктури (5).
Наявність термоджерел, глибиною свердловин до 1600 метрів,
температура води на поверхні – 42°С. Поєднання високої
температури і газів створює своєрідний термоліфт, тому вода сама
виходить назовні. Ця вода здатна підвищувати імунітет, оновлювати
склад крові, люди забувають про гострі респіраторні захворювання і
148
гострі респіраторно-вірусні інфекції. Приймання ванн забезпечує
протизапальну, знеболювальну, спазмолітичну дію, поліпшує
мікроциркуляцію на капілярному рівні, що прискорює процеси
відновлення ушкоджених тканин, нормалізує стан периферичної та
вегетативної нервової системи. Наявність у воді брому дає гарний
результат у лікуванні вегето-судинних дистоній, астенічних і
неврозоподібних станів. Механізм поєднаного використання
процедури вертикального розвантаження хребта з дією
термоджерела виліковує хвороби хребта. Для цього на ноги
надягають спеціальні ваги, пацієнт опускається в термальний басейн
і повисає на спеціальному пристосуванні. Висіти цілком комфортно,
вдається повністю розслабитися. Тривалість процедури – від 10 до
20 хвилин, довше в цій воді перебувати не рекомендується, оскільки
це матиме зворотній ефект. Курс лікування – 10–12 процедур. Курс
рекомендується повторювати через шість місяців, а для
профілактики вистачить одного курсу раз на рік. Після відвідування
термальної ванни бажано зробити масаж. Перш ніж приймати
процедури, слід обов’язково проконсультуватися з лікарем.
Не дарма солоні озера називають Гнилим морем. За п’ять
місяців можна вилікувати остеохондроз і грижу хребта. Але спершу
потрібно виконувати спеціальну гімнастику для витягування хребта.
Використання грязі: чорна – для лікування захворювань
суглобів і шкіри, а блакитна робить красивих ще красивішими.
Молоді дівчата, які не можуть позбутися вугрів і прищів,
помастившись блакитною гряззю за кілька тижнів позбавляються
цієї проблеми. Важливо грязюку наносити обережно і не давати
висохнути, постійно зволожуючи водою або ропою. Але у всьому
важлива методика, система і наполегливість.
Увесь світ їде на Мертве море, а на Херсонщині є свої мертві
моря, і вони ще кращі, ближчі і дешевші. З моря надходить вода, яка
опріснюється і виходить 350 грам солі на літр води, а на Мертвому
морі – 300–320. Крім того, грязі Мертвого моря працюють тільки за
рахунок солі і тепла. А грязі місцевих озер містять величезну
кількість органіки. Сіль, змішана з органікою, і надає таку силу.
Грязь, або глина, як її називають науковці, діє на амінокислоти
клітини і оновлює організм. Нічне купання в морі – надзвичайна
насолода. Чорне південне небо засіяне зірками. На обрії, із самої
гладі моря повільно сходить багряне кружальце місяця.
Відбиваючись у спокійних темних водах, світило стелить місячну
доріжку з жовто-рожевими відблисками. Урочисте сходження
місяця, плюскіт хвиль, легке дихання вітру, теплий пісок,
фруктовий присмак круглоозерського вина і вічний комар, що
дзижчить над вухом – усе це романтика Херсонщини.
149
За п’ятдесят кілометрів від Генічеська розташований
всесвітньо відомий біосферний заповідник «Асканія-Нова» ім. Ф.
Фальц-Фейна. Тут зберігся єдиний у Європі масив типчаковоковилового степу площею в 11 тис. га, дендропарк і зоопарк. Поруч
з корінними жителями степової фауни непогано почуваються
представники Азії, Африки та Австралії – зебри, лані, антилопи,
буйволи, бізони, фламінго, страуси. А про прадавню історію
половецького степу нагадують кам’яні баби.
Хоч як парадоксально, але однією з проблем заповідника є
надлишок рідкісних, зникаючих видів, таких як кінь
Пржевальського, сайгак, кулан. Інша проблема, не достатньо
матеріальних коштів на утримання об’єктів природно-заповідного
комплексу, що в нашій державі виділяється за залишковим
принципом.
Здійснений
SWOT-аналіз
сільського
туризму
в
Круглоозерській сільській раді, на прикладі Карпатського регіону,
дає підстави для таких узагальнень.
(S) Сильні сторони Круглоозерської сільської ради як
території, сприятливої для розвитку сільського туризму: переважно
чисте та безпечне довкілля; гарні морські та степні краєвиди,
повітря багате йодом; наявність моря, озер, лікувальної грязі,
термоджерела;
багатство
історико-культурних
пам'яток;
виноградарство, бахчові, асортимент овочевих культур, фруктових
дерев, ягідників; невелика ціна на проживання та харчування;
велика кількість індивідуальних операторів, що традиційно
приймають гостей; збережені сільські традиції; гостинність
населення.
(W) Слабкі сторони Круглоозерської сільської ради, що
можуть заважати розвитку сільського туризму: низька якість
нічліжної бази; відсутність достатньої практичної туристичної
інформації про сільський зелений туризм; відсутність системи
резервування місць; слабке знакування туристичних атракцій та
маршрутів; недостатня кількість спортивних будівель та
майданчиків.
(О) Загрози, що перешкоджатимуть розвиткові сільського
туризму, які треба попередити: виникнення некатегоризованої
нічліжної бази, яка зменшуватиме якість послуг; значний рівень
безробіття створює основу для збільшення злочинності, що буде
відлякувати потенційних туристів; суперництво та відсутність
координації між різними організаціями, що займаються сільським
туризмом та «пасивним» відпочинком взагалі; відсутність
політичної стабільності та закону "Про сільський туризм" заважає
організації відпочинку на селі.
150
(Т) Потенційні можливості та вигоди від розвитку сільського
зеленого туризму в регіоні: розвиток сільського туризму значно
збільшить доходи селян, що поліпшить економічний розвиток сіл;
збільшиться зайнятість сільського населення, особливо жінок;
приїзд туристів сприятиме більшому піклуванню, а відтак, кращому
збереженню культурно-історичних пам'яток регіону; будуть
створюватися нові робочі місця в сфері обслуговування, медицини,
транспортній мережі, також професійних кадрів, які зможуть надати
роботу і випускникам вищих навчальних закладів.
З огляду на результати проведеного нами SWOT-аналізу,
рекомендуємо розробити заходи для збільшення тривалості
перебування відпочиваючих у сільських оселях; побудувати садиби
для активних відпочивальників з належним спортивним
обладнанням, проводити тренінги для господарів агроосель та
сільських працівників, задіяних в агротуристичному сервісі;
використовувати культурно-історичний потенціал, розташований в
регіоні; створити веб-сторінку Херсонської області, як терену
сільського зеленого туризму; розробити централізовану (передусім,
комп'ютерну) систему резервування місць; створити інформаційні
центри, які б займалися збором і оперативним поновленням
інформації про власників агроосель, атракційні місця, стан
заповненості наявних агроосель, кон'юнктуру цін та іншої
інформації, необхідної для туристів.
Головною фігурою в забезпеченні організації відпочинку на
селі виступає сільська родина, яка надає житло, забезпечує
харчування і знайомить з особливостями сільської місцевості.
Готуючись приймати і обслуговувати відпочиваючих, члени
селянських родин мимоволі змушені поповнювати свої знання з
ведення домашнього господарства, гігієни і санітарії, приготування
їжі. Досвід свідчить, що ті сім'ї, які приймають відпочиваючих,
розширюють асортимент овочевих культур, фруктових дерев,
ягідників тощо; заводять та урізноманітнюють присадибне
тваринництво; розвивають тепличне господарство. А спілкування з
гостями розширює їх світогляд, дає змогу зав'язати нові знайомства,
знайти друзів в інших населених пунктах та за межами країни.
Позитивний вплив сільського туризму в регіоні дозволить
подовжити термін «сезону» і суттєво вплине на вирішення
соціально-економічних проблем села, що полягає в розширенні
сфери зайнятості сільського населення, і дає селянам додатковий
заробіток. При певному збільшенні числа відпочиваючих
з’являється потреба в задоволенні їх різноманітних запитів, а це, в
свою чергу, стимулює розвиток сфери послуг: транспортних,
зв'язку, торгівлі, служби побуту, відпочинково-розважальні та ін. За
151
останні роки зріс попит на активний відпочинок. Із опитування
директорів баз відпочинку, на територіях яких розміщені спортивні
майданчики (волейбольні площадки, тренажерні кімнати, тенісні
столи), спостерігається підвищена зацікавленість відпочиваючих.
Малі території пляжів та велике накопичення торгівельнорозважальних закладів, закони про підприємницьку діяльність не
всім дозволяють розбудову спортивних приміщень. Враховуючи
зацікавленість та можливості відпочивальників, попит на активний
відпочинок є також вагомим чинником для розвитку сільського
туризму з елементами спортивної діяльності і потребує окремого
дослідження.
Висновки. Пріоритетність розвитку сільського туризму в
регіоні (на прикладі Круглоозерської сільської ради) позитивно
позначається на підвищенні якості життя селян і є важливим
чинником стабільного й динамічного збільшення надходжень до
місцевого бюджету. Забезпечення на цій основі комплексного
розвитку регіону, за умови збереження екологічної рівноваги та
історико-культурної спадщини, здійснення заходів, спрямованих на
розвиток цієї галузі туризму, забезпечення умов для повноцінного
функціонування суб’єктів туристичної діяльності, залучення
інвестицій, створення інфраструктури сільського туризму, сприяє
підвищенню зайнятості населення, розвитку ринкових відносин,
міжнародному співробітництву, залученню громадян до пізнання
багатої природної та історико-культурної спадщини краю,
збереженню екологічної рівноваги.
Перспективи подальших досліджень ми вбачаємо у вивченні
впливу на розвиток сільського зеленого туризму створення садиб із
спортивним напрямком (за видами: активний туризм, атлетична
гімнастика, настільний теніс, бадмінтон, самозахист, легка
атлетика).
152
Література
1. Буковина туристична. Путівник. – К.: ТОВ «Світ успіху», 2005. –
216 с.
2. Вишневська Ю.В. Аналіз основних функцій та методів
адміністративно-правового регулювання розвитку сільського
зеленого туризму / Вісник Академії праці і соціальних відносин. –
2010. – № 4. – С. 14–17.
3. Рошко Н.Б. Розвиток сільського зеленого туризму в Україні /
Збірник наукових праць Буковинського університету. Економічні
науки. – 2011. – № 7. – С. 71–75.
4. Сівак В.К. Буковина. Заповідний край / В.К. Сівак, В.Д.
Солодкий, В.І. Королюк, М.В. Білоконь. – Чернівці: Зелена
Буковина, 2004. – 111 с.
5. Інтернет видання управління з питань туризму Херсонської
обласної державної адміністрації.
6. Сайт міністерства аграрної політики [Електронний ресурс]. –
Режим доступу: http://www.minagro.gov.ua/
7. Moshynsky V., Grygus I., Mykhaylova N. Zasady oceny potencjału
turystycznego krajobrazów zmeliorowanych na podstawie obliczenia
biomasy roślin i zaopatrzenia terenu w wodę / Journal of Health
Sciences. 2013; 3 (10): P. 287-300.
153
НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКОЕ ОБОСНОВАНИЕ РЕАЛИЗАЦИИ
КРУГОВОГО МЕТОДА ТРЕНИРОВКИ В
ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ПРИКЛАДНОЙ ФИЗИЧЕСКОЙ
ПОДГОТОВКЕ СТУДЕНТОВ
Scientifically-methodical substantiation implementation of circular
training methods in professional-applied physical preparation of
students
Кубиева Светлана
Актюбинский региональный государственный университет
им. К.Жубанова, г.Актобе, Республика Казахстан
Ключевые
слова:
круговой
метод
тренировки,
профессионально-прикладная физическая подготовка студентов,
учебный
процесс по физическому воспитанию, физическая
подготовленность, умственная работоспособность студентов.
Key words: circularmethod of training, professionally applied
physical preparation ofstudents,the learning processof physical
education, physical readiness, mental capacity of students.
Аннотация
Исследованы особенности
характера и содержания учебной и
производственной деятельности студентов–биологов. Выявлено состояние
построения учебного процесса по физическому воспитанию студентов-биологов
и его реализации. Определен
уровень физической подготовленности,
умственной работоспособности студентов-биологов.
Abstract
There was investigatedthe features of thenature and the content ofthe
trainingand production activities ofstudents from biology. Also revealedthe stateof
construction of the learning processof physical educationand its implementation of
students from biology. Determined the level of physical readiness and mental health of
students from biology.
Введение
В государственной программе развития физической
культуры и спорта Республики Казахстан на 2007-2011 годы (2006)
указывается
на
необходимость
формирования
системы
теоретических знаний и практических умений в области физической
культуры; обеспечения необходимого уровня профессиональной
подготовки будущих специалистов, включающей физическую
154
подготовленность, тренированность, работоспособность, развитие
профессионально значимых физических качеств и психомоторных
способностей для использования их в дальнейшей повседневной
жизни.
Известно, что при обучении той или иной профессии должна
реализовываться
профессионально-прикладная
физическая
подготовка. Она направлена на формирование и совершенствование
профессионально важных физических, психологических качеств,
необходимых для успешного овладения профессией. Наряду с этим
обучение студентов в вузе по предмету «физическая культура»,
также как и по другим дисциплинам учебного плана, реализуется в
условиях кредитной системы обучения. В этих условиях
необходимо применение интенсивных методов обучения,
позволяющих
развивать физические качества комплексно и
достигать кумулятивного эффекта от занятий. Среди таких методов
важное место занимает метод круговой тренировки.
Проблема исследования определяется противоречиями
между необходимостью реализации кругового метода тренировки в
профессионально-прикладной физической подготовке студентов и
недостаточным научно-методическим обеспечением реализации
этого процесса.
Цель исследования – научно-методическое обоснование
реализации кругового метода тренировки в профессиональноприкладной физической подготовке студентов
Задачи исследования.
1. Исследовать особенности характера и содержания учебной и
производственной деятельности студентов–биологов.
2.Изучить состояние
построения учебного процесса по
физическому воспитанию студентов-биологов и его реализацию.
3.Выявить уровень физической подготовленности, физической,
умственной работоспособности студентов-биологов.
4.Разработать методику реализации «кругового метода тренировки»
в профессионально-прикладной физической подготовке студентовбиологов и экспериментально обосновать её эффективность.
Методы и организация исследования. Для решения
поставленных задач использовались следующие методы
исследования:
анализ
научно-методической
литературы;
педагогическое наблюдение;
анкетный опрос; анализ
документальных материалов; метод определения умственной
работоспособности; психологические методы исследования;
контрольные испытания; методы математической статистики;
педагогический эксперимент. Вся экспериментально-опытная
работа осуществлялась на базе Актюбинского государственного
155
университета им. К.Жубанова, Актюбинского государственного
педагогического
института,
Актауского
государственного
университета инженеринга и технологий им. Ш.Есенова. В
исследованиях приняло участие 30 преподавателей физической
культуры, 400 студентов Актюбинского государственного
университета им. К.Жубанова, Актюбинского государственного
педагогического
института,
Актауского
государственного
университета инженеринга и технологий им. Ш.Есенова.
Результаты исследования и их обсуждение. Учебный труд
студентов специальности «биология» является преимущественно
умственным, успешность которого обусловлена, прежде всего,
устойчивостью умственной работоспособности и внимания.
Напряженный умственный труд осуществляется на протяжении всего
учебного года преимущественно в закрытых
помещениях в
неподвижной позе, сидя. Учебный процесс сопровождается большой
концентрацией внимания и статическим напряжением мышц шеи,
головы и плечевого пояса.
Согласно правилам кредитной
технологии обучения студенты большую долю своего недельного
бюджета времени должны заниматься самостоятельно. Это означает,
что они много времени должны затрачивать на поиск информации в
библиотеке, интернете.
Вынужденное однообразное рабочее
положение и специфика труда (конспектирование лекций, чтение
литературы, разбор гербария, разновидности почв на лабораторных
занятиях), его однообразие и монотонность способствуют
проявлению и снижению жизненно важных функций и систем
организма. Особенно сложными составными частями учебного
процесса являются экзаменационные сессии и защита дипломных
работ, требующие мобилизации зрительного анализатора и нервного
напряжения.
Эти факторы отрицательно влияют на функции
организма и состояние здоровья студентов. Одной из главных
причин, на наш взгляд, является отсутствие рационального сочетания
умственных и физических нагрузок.
Для того, чтобы понять характер труда биологов, необходимо
обратиться к их непосредственной деятельности во время полевой
практики. По мнению В.М.Душенкова, К.В.Макарова (2000), во
время ручного сбора водных беспозвоночных применяется самый
обычный метод – сбор с погруженных предметов: коряг, веток,
водных растений, камней. Поднимая предмет на поверхность,
следует плавно поворачивать его так, чтобы он вышел на воздух, и
не совершать резких движений. При ловле сачком его ведут против
течения. Для сбора животных на поверхности сачок держат в
полупогруженном состоянии.
То есть, как следует из
вышеотмеченного, для будущих биологов одними из важных
156
физических качеств являются статическая выносливость (держание
груза в статическом положении); ловкость (пространственное
расположение частей тела, в частности, верхних конечностей в
зависимости от цели деятельности); сила.
На основании вышеотмеченного можно заключить, что к
важным качествам, необходимых биологу, необходимо добавить
остроту зрения, быстроту мышления, внимание (его объем,
концентрация), зрительную память, оперативную память.
Таким образом, можно заключить, что в соответствии с
характером и содержанием профессиональной деятельности
специалиста-биолога необходимо развивать следующие физические
качества и двигательные умения и навыки: статическая
выносливость (держание груза в статическом положении); ловкость
(пространственное расположение частей тела, в частности, верхних
конечностей в зависимости от цели деятельности); сила; острота
зрения, быстрота мышления, внимание (его объем, концентрация),
зрительная память, оперативная память.
В постановке
учебного процесса по физическому
воспитанию студентов-биологов нами выявлены определенные
противоречия, которые заключаются в следующем:
- в связи с непогодными условиями при переходе в
спортивный зал не соблюдается взаимозаменяемость средств и
методов, в результате чего не реализуются поставленные задачи,
которые необходимо решать при прохождении таких разделов «бег
на средние и длинные дистанции». Следствием этого является
низкий уровень развития выносливости студентов;
- большая загруженность спортивного зала приводит к
невысокой моторной плотности, в результате чего кумулятивный
эффект от проведенных занятий снижается и динамика уровня
физического потенциала студентов падает. Также нарушается
«эффект последействия» физических нагрузок;
- преподавателями почти не применяется метод круговой
тренировки в профессионально-прикладной физической подготовке
студентов,
и они недостаточно владеют знаниями по его
реализации в учебном процессе по физическому воспитанию;
Изучение исходного
уровня физической подготовленности
студентов-биологов 1 курса показало следующее. В беге на 100 м
(скоростные качества) девушки контрольной и экспериментальной
группы показали результаты на оценку «удовлетворительно» (17,6
и 17,5 сек соответственно, р>0,05). При этом результаты студентов
очень сильно варьируют внутри группы, о чем свидетельствуют
коэффициенты вариации - 17,6 % и 17,1%.
157
В беге на 1000 м (выносливость) девушки контрольной группы
показали
результаты,
соответствующие
оценке
«неудовлетворительно» (5мин 48 сек), а контрольной группы –
«удовлетворительно» (5 мин. 14 сек.). Наблюдается также
относительная
вариабельность
результатов
(коэффициенты
вариации равны соответственно 10,5% и 11,4%). Различия между
результатами
контрольной
и
экспериментальной
групп
статистически недостоверны (р>0,05).
По прыжку в длину с места (скоростно-силовые качества)
результаты студенток обеих групп были адекватны оценке
«удовлетворительно» (165,3 см и 164,2 см) при низкой их вариации
внутри групп (8,04 % и 7,42%). Но результаты между группами
также статистически недостоверны (р>0,05).
По подниманию туловища девушки обеих групп имели
результаты, соответствующие оценке «неудовлетворительно» (25 и
24 раза) при высокой вариации результатов (25,2 % и 22,5 %).
Результаты между группами статистически недостоверны (р>0,05).
У
юношей
наблюдалась
аналогичная
тенденция
с
незначительными своими особенностями. В беге на 100 м
(скоростные качества) результаты студентов контрольной и
групп
были
адекватны
оценке
«удовлетворительно» (14,3 и 14,2 сек) при высокой вариации самих
результатов внутри групп (20,2 % и 19,7%).
В беге на 3000 м (выносливость) студенты обеих групп показали
результаты на уровне оценки «удовлетворительно» (13,48 и 13,40
мин. сек.) при относительно высокой вариации их внутри групп (17,
8 и 18,6 %). Результаты между группами статистически
недостоверны.
Проанализировав
итоги
изучения
уровня
работоспособности,
мы определили следующее. У девушек
контрольной
и
групп
количество
просмотренных знаков было больше, чем у юношей (1262, 1264
знака у девушек против 1260, 1262 знака у юношей). По количеству
ошибок на 500 и 200 знаков девушки также опережали юношей.
Так, если количество ошибок на 500 знаков у девушек контрольной
и экспериментальной групп составляло 4,1 и 4,0 знака, то у юношей
этих групп соответственно 4,3 и 4,2 знака (р>0,05).
По быстроте мышления девушки контрольной
и
групп
показали
относительно
низкие
результаты, чем их однокурсники-юноши. Так, если у юношей
контрольной и экспериментальной группы
значения данного
показателя равнялись 5,16 и 5,20 баллов, то у девушек обеих групп –
5,02 и 4,98 баллов. (р>0,05).
158
Объем внимания относительно был лучше у девушек, чем у
юношей (у девушек в контрольной и экспериментальной группах
соответственно 4,85 и 4,91 баллов против 4,55 и 4,50 - у юношей).
Сопоставление значений зрительной
и оперативной памяти
показало, что зрительная память развита лучше у девушек, а
оперативная – у юношей. Так, значения оперативной памяти у
юношей контрольной и экспериментальной групп соответствовало
4,50 и 4,57 баллам, а девушек – 4,10 и 4,17 баллам (р>0,05).
Значения показателя зрительной памяти у девушек равнялось 4,93 и
5,00 баллам, а у юношей – 4,43 и 4,36 баллам (р>0,05).
Основной педагогический эксперимент проводился в течение
четырех учебных годов: 2004-2005 и 2005-2006 годы
(формирующий) и 2006-2007 и 2007-2008
учебные годы
(организационно- массовый эксперимент). В 2005-2006 учебном
году
организация
учебно–воспитательного
процесса
по
физическому воспитанию студентов-биологов осуществлялась
следующим образом. В 2005-2006 учебном году был применен
следующий
вариант
круговой
тренировки.
Упражнения
проводились без перерывов со стандартизированным числом
повторений, но с различным количеством прохождения кругов.
После того, как разучены упражнения и определен МТ на каждой
станции по принципу 30 с работы и 30с отдыха, проводится
тренировка со стандартным тренировочным временем. Дозировка и
время прохождения каждого круга остаются стандартными, а
количество кругов увеличивается. После окончания круговой
тренировки студенты заносят в карточку достижений только число
пройденных кругов и станций.
Анализ
результатов
динамики
уровня
подготовленности в ходе педагогического эксперимента показал
следующее. В беге на 100 м между контрольной и
экспериментальной группой за 2005-2008 годы хотя и наблюдались
повышение результатов у студентов экспериментальной группы, но
они были статистически не достоверны (p>0,05). Так, в 2005-2006 и
2006-2007 учебных
годах прирост в экспериментальной группе
составил 1,42 % (абсолютная разница 0,2 сек), а в 2007-2008 учебном
году – 2,85 % (абсолютная разница – 0,4 сек). По бегу на 3000 м за
трехлетний период эксперимента лишь в 2007-2008 учебном году
между контрольной и экспериментальной группой были обнаружены
различия,
которые
характеризовались
как
статистически
достоверные (p <0,05). Так, если в 2005-2006 учебном году прирост
составил 0,74 % (абсолютная разница – 0,10 мин); в 2006-2007
учебном году – 5,9 % (абсолютная разница – 0,21 мин), то в 20072008 учебном году – 7,86 % (абсолютная разница – 1,05 мин).
159
ВЫВОДЫ
1 Разработана методика реализации круговой тренировки в
профессионально-прикладной физической подготовке студентов,
где выделены следующие элементы: предпосылки внедрения
кругового метода тренировки в профессионально-прикладную
физическую подготовку студентов; специфика планирования
круговой тренировки в учебном процессе на протяжении
двухгодичного изучения студентами предмета «физическая
культура»; специфика организации круговой тренировки на
занятиях по различным видам программного материала.
2 Результаты педагогического эксперимента показали
эффективность внедренной методики реализации кругового метода
в профессионально-прикладной физической подготовке студентовбиологов.
Указ
Президента
Республики Казахстан
(2006) « О
Государственной программе развития физической культуры и
спорта РК на 2007-2011 годы» « Постановление Правительства РК
№ 280 от 30 декабря
Душенков В.М., Макаров К.В. (2000). Летняя полевая практика по
зоологии беспозвоночных //Учебное пособие для студ. высш.
учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия».– С.4, 15-16.
160
NAWYKI ŻYWIENIOWE I WYGLĄD CIAŁA WŚRÓD MŁODZIEŻY
Eating Attitudes and Body Immage among Adolescents
Konstantinos Laparidis, Hristoulaki Asimenia, Georgios Lapousis,
Douda Eleni, Smilios Helias
School of Physical Education & Sport Science, Democritus University of Thrace,
Komotini 6920, Greece
Keywords: Adolescence, Body Shape Questionnaire, Body Mass Index, Eating
Attitude Test, eating attitudes, nutritional status, university students
Abstract
The aim of the study was to assess the eating disorders of university students,
measuring the students’ eating attitudes. Adolescents and adults are commonly surveyed
with the Eating Attitude Test (EAT). Also a self-report instrument, the Body Shape
Questionnaire (BSQ), that concern the body shape in young’s. These psychometric
questionnaires represent tools that investigate various and critical areas to support
diagnosis and therapeutic decisions. A representative sample of 1 st and 4th grade of male
and female university students (n=200) was selected randomly. They were assessed by
the BSQ and EAT-26 questionnaires. From them, 132 were identified by EAT-26 as
having a normal interest for their diet, 41 had oral control and 27 abnormal eating
attitudes. Also the main majority of the students (80,5%) had no concern with their
shape of the body, while a very small percentage(0,5%) had serious concern with shape.
Results suggest that, there were no statistical difference between the answers of the
Eating Attitude Test questionnaire at any groups of the students as well as there no
statistical differences between the answers of Body Shape Questionnaire for the four
different categories of the participants.
Introduction
Many studies have been conducted in relation to eating disorders
and body image in Greece and abroad. The body image refers to
subjective perception of the individual, the individual experiences and
behavior as to his body and particularly as to the physical appearance, the
thoughts and the feelings of the body (Cash & Pruzinsky 2002, Grogan,
1999). According to them the higher that was the level of satisfaction
from the image of the body the less was the body mass index in teens.
Respectively, the greater satisfaction from the image of the body was
linked with higher levels of physical activity with the exception of the
girls of high school, where the highest scores were found in those with
low satisfaction from the body image, but these differences were not
statistically significant. It is obvious that the social stereotypes and
161
standards for the slim body imposed very early in childhood and create
problems with the image of the body not only for boys and girls
(Adamidou, 2013).
The Food Intake Disorder constitute a group of mental disorders
characterized by troubled behavior in relation to food intake, intense
preoccupation with body weight and the image of the body (Treasure et
al. 2010). In all cases, the sufferers are constantly preoccupied with food,
have distorted body image and eating behavior that is out of control
(National Institute of Mental Health, 2001). The people who display can
be men, women, adolescents, athletes and have been also observed cases
in childhood. By comparison, female athletes who were younger had
increased anxiety for the show the exposed to reveal troubled attitudes
toward food.
A survey on 496 teens 13-17 years old, which were students from
secondary school earlier conservators in provincial cities Greece, showed
that boys were more satisfied in body image compared with girls
(Adamidou, 2013). In other research (Files Greek Medicine, 2008, 25 (3),
341-347) concerning differences in fault investigation disorders
prevention food between 60 athletes and 60 non-athletes, showed that
there are few differences in measurements related to the disturbances
food intake between athletes and non-athletes. But there was a group of
women involved in the sport and there is a considerable concern for the
image body, with risk to present troubled attitudes toward food and sick
from disturbance food intake.
In a research of the University of Ioannina, Greece, which has
been carried out, 800 secondary school students, showed that the
disturbanced diet affect mainly young female adolescents, (25% of girls
and 5% in boys) that had high scores on EAT-26, the diet in their
adolescence as a risk factor for a desease developement from eating
disorders. In a similar survey at University of Macedonia, Greece,
(Psaropoulou, 2011) in an attempt to investigate the attitudes and
behavior of Greek teenagers showed that there are disordered attitudes
and behaviors in the prevention of food, diet trends and dissatisfaction
with weight and body shape, especially on particular areas of the body in
a sample (n = 454) of female students aged 14-18 years old, from
Secondary Schools of Kavala town. In the research of the Charokopoio
University in Athens the purpose of which was to find the possible
relationship between food behavior attitudes, as to the health and body
image with the academic achievement of students, results showed that
there were no statistically significant difference between the students
who are involved in food diets and students who are not engaged. The
15% of the sample showed a nutrient turbulent behavior while the
162
remaining 85% has not any affect to their academic performance
(Levedopoulos, 2011).
In another survey conducted to determine the incidence of eating
disorders in competitive sports, Steinhausen et al. (2005), compared
athletes (n=74) of different sports of the NCAA (National Collegiate
Athletic Association) to non-athletes (n=52) . The results showed that
participating in sports where low body weight is considered important for
performance, not consistently associated with the occurrence of eating
disorders (Michou, 2010). The occurrence of eating disorders is more
common in female sport compared to non-athletes, but there are no
research data to display the corresponding disorders in men (SundgotBorgen, 2000). Also, the coaches are the ones who are putting pressure
on the athletes because of the great competition that exists in space and
perfectionism. Moreover, many athletes have in common with patients
suffering from a typical form of a nutritional disease stating clearly there
is a problem (Grammatikopoulou, 2000). Usually, sports that require
athletes to be thin (gymnastics, figure skating, synchronized swimming)
and exercise control over their body weight, ranks high risk group. (Toro
et al. 2005; Byrne et al. 2002; Hulley et al 2001; Sundgot-Borgen 1994).
Generally, many studies show that self-esteem, self-confidence,
increased anxiety in women, particularly during adolescence, are
responsible reasons for eating disorders and negative body image
perception.(Steinhausen et al. 2005; Wade et al. 2002; Fisher et al. 1994;
Fisher et al. 2004; Bas et al. 2004)
Eating disorders
There are three main types of eating disorders: anorexia nervosa,
bulimia nervosa and overeating. It is important to remember that
behavior problems and socialization can evolve into full eating disorders.
Anorexia and bulimia, for example, usually preceded by very strict diet
for weight loss. Overeating usually starts with occasional excess
consumption of calories. Eating disorders are beginning to have a
devastating effect on the health of the individual and this image, thus
helping psychological support from a specialist with experience in
treating people with eating disorders. Factors influencing the person to
develop eating disorders are usually biological, social and psychological.
To biological factors, there are several studies linking personality or
personality disorders elements with eating disorders. It seems that
women with bulimia nervosa are more passive and insecure and tend to
react with extreme anxiety and depression in stressful situations than
women who do not suffer from bulimia (Bulik, C. 2005). The social
factors included family which is often characterized by difficulties in
expressing feelings and cohesion, so overeating episodes are emotions
163
management agent. (Hill et al. 1998; Fairburn et al. 1997; Pike, 1995).
Also, often the parents of bulimic girls are critical without warmth and
empathy. Food fills the emotional gaps in these individuals.
Also, often the parents of bulimic girls are critical without
warmth and empathy. (Humphrey, 1986). Moreover, social and friendly
environment and the media are powerful shapers of body image and thus
the genesis of eating disorders. Indeed, the media is the main makers of
the social body standards and this because both the family and the
friendly and social environment are receivers and transmitters of social
standards as those directly affected by the media. (Gonidakis et al. 2010).
Attractive factors in bulimia nervosa are problems such as tension at
home, illness, loss of a loved one or the breakup of a significant
emotional relationship.
Psychogenic Anorexia
Since 1995 anorexia described as a disease. It can be defined as a
serious potentially life threatening mental illness. Individuals suffering
from this exhibit refusal of food intake, weight loss to emaciation,
amenorrhea in women, and intense physical exercise. It all starts when
the person presents a strong tendency for wasting induced by starvation
and intense fear that the person will become thick even when gaunt
(Bruch 1982, Russell 1979). Still, the restriction of energy intake, fear of
gaining weight and distorted body image are the main symptoms.
Anorexics display signs differ from person to person. These may be
extreme eating behaviors as fasting, calorie count of every meal, avoid or
exclusion of entire food groups, such as fats and carbohydrates, food
consumption only when they are alone and avoiding meals with other
people.
During or immediately after lunch visit to the toilet, causing
vomiting, use of laxatives, appetite suppressants or diuretics, change the
display style (wearing baggy clothes), compulsive or excessive exercise
(exercise in bad weather, then the exercise even when sick or injured).
Still, anxiety about whether the exercise is not intense, not high calorie
consumption, changes in dietary preferences (claim to dislike foods with
high liquid meals), preoccupation around food preparation and eating (eat
very slowly, cut the food into very small pieces, extreme sensitivity to
comments on body shape, weight, eating habits and exercise and
secretive behavior around food (saying that they eat when they have no
hiding food residues in their rooms) (National Eating Disorder). In
addition, body weight remains 15% lower than expected and the BMI is
less than 17.5. In prepubertal patients may observed failure to achieve the
expected weight gain, particularly in girls the breasts do not develop and
there is primary amenorrhea while in boys the genitals remain children.
164
Bulimia
As anorexia bulimia defined as a disease. Patients in minimum
time consume large quantities of food are usually high-calorie, talk about
a complete loss of control around food and followed anxiety feelings of
guilt and shame. The bingeing episodes can last from a few minutes as
whole hours, can occur several times a day or less often once a week. As
a function followed by self-induced vomiting, use of diuretics, laxatives,
thyroid drugs and complete abstinence from food. The effects caused by
the symptoms reported are irritation of the throat, abdominal and chest
muscles, Bulimia is often accompanied by depression that sometimes
coexist and sometimes follows the disorder (Gandour 1984).
Body mass index and body image
According to the basics of the World Health Organization (WHO,
2007) the worldwide obesity has nearly doubled since 1980. In 2008,
over 1,4 billion adults, 20 years and over were overweight, of whom
more than 200 million men and nearly 300 million women were obese.
On the same date, 35% of adults aged 20 years and older were
overweight and 11% were obese. Furthermore 65% of the world
population lives in countries where overweight and obesity kills more
people than underweight while in 2012 more than 40 million children
less than 5 years were overweight or obese. Obesity is defined as a
situation in which there is deposition of excess fat at a level which caused
health effects (Chasapidou and Fazantidou, 2002). The body mass index
(BMI) is a simple index of weight to height commonly used to classify
overweight and obesity in adults. Body mass index defined as a person's
weight in kilograms divided by the square of height in meters (kgr/m2).
The high BMI carries disease risks as cardiovascular diseases, diabetes,
musculoskeletal disorders and cancer (breast, endometrial and colon).
Childhood obesity is associated with higher risk of obesity, premature
death and disability in adulthood. But aside from increased future risks,
obese children experience breathing difficulties, increased risk for
fractures, hypertension, insulin resistance and psychological effects.
Body image is defined as the perception of a person toward their body
shape, thoughts and feelings caused by this perception. The definition of
body image cannot be defined as a concept because it takes several
dimensions. Usually refers to the subjective perception of each individual
and the experiences, in particular to conduct the physical appearance.
Dissatisfaction showing a man's body due to social, biological and
intrapersonal factors. The World Health Organization has used BMI to
categorize individuals in overweight and obese.
The main aim of this study is to detect degree of body
dissatisfaction in relation to body image and body mass index in a
165
representative sample of university students at the department of physical
education and sports science.
Methodology
Sample
Participants included in this study were 200 students of the
Department of Physical Education and Sport Science of Democritus
University of Thrace. Specifically, there were 60 boys and 40 girls from
the first year and 60 boys and 40 girls from the fourth year of studies.
The sample was randomly selected from each study year.
The experimental procedure
Before the completion of the questionnaires, students were
informed for the purpose of the study and asked from them to answer the
questions honestly, while affirmed for the anonymity of the
questionnaires. During completion of the questionnaires, were given
clarifications for the understanding of the questions. Total gathered 200
questionnaires were coded and analyzed. The survey was conducted over
a period of 20 days. After collecting all questionnaires were measured the
total score for each of the questionnaires.
Instruments -questionnaires
Eating Attitude Test (EAT-26)
The Eating Attitudes Test (EAT-26) is a standardized self-report
measure of symptoms and concerns characteristic of eating disorders.
The EAT-26 examines socio-cultural factors in the development and
maintenance of eating disorders. The study of validity and reliability of
the Greek version of the questionnaire was conducted by Simos (1996). It
can be used as a non-clinical questionnaire not specifically focused on
eating disorders. It can be administered in group or individual settings
and is designed to be administered to determine if an individual should
be referred to a specialist for evaluation for an eating disorder. It is
ideally suited for school settings, athletic programs and fitness centers. It
is intended primarily for adolescents and adults. The EAT-26 is not
designed to make a diagnosis of an eating disorder or to take the place of
a professional diagnosis or consultation. The EAT-26 alone does not
yield a specific diagnosis of an eating disorder. Neither has been
established as highly efficient as the sole means for identifying eating
disorders.
The EAT-26 has been particularly useful a screening tool to assess
"eating disorder risk" in high school, college and other special risk
samples such as athletes. Screening for eating disorders is based on the
assumption that early identification can lead to earlier treatment, thereby
166
reducing serious physical and psychological complications. The EAT-26
should be used as the first step in a two-stage screening process.
According to this methodology, individuals who score 20 or more on the
test should be interviewed by a qualified professional to determine if they
meet the diagnostic criteria for an eating disorder. If someone has a low
score on the EAT-26 (below 20) also could have a serious eating
problem.
Completing the EAT-26 yields a "referral index" based on three
criteria: 1) the total score based on the answers to the EAT-26 questions;
2) answers to the behavioral questions related to eating symptoms and
weight loss, and 3) the individual’s body mass index (BMI) calculated
from their height and weight. Generally a referral is recommended if a
respondent scores "positively" or meets the "cut off" scores or threshold
on one or more criteria. Referral can also be based on collateral
information from friends, family or medical professionals.
Body Shape Questionnaire (BSQ-34)
The Body Shape Questionnaire (BSQ) was utilized in its 34question. The subsequent scores were taken under consideration to
quantify considerations with body image, in keeping with standards of
the initial study. No concern, once the overall score was under 110. Mild
concern, once the overall score was 110 and up to 138. Moderate
concern, once the overall score was 139 and under 167. Severe concern,
once the overall score is higher than 167. The questionnaire has high
reliability and use for conducting several surveys in order to assess the
resentment, the concepts expressed by women about their bodies and the
consequences of their appearance. The studies used as tool questionnaire
BSQ-34 provide important findings, according to which, the resentment
for the body and the internalization of social norms of beauty is related
with the thinnest body and in accordance with the existing social
standards and ideals. However, the BSQ-34 is considered sufficiently
extensive to use in studies where the dissatisfaction with body shape is
not the main purpose of the survey (Evans et al. 1993). The questionnaire
has good validity only when used simultaneously with other body
measurements and finally criterion validity for clinical situations (Rosen
et al. 1996).
Finally Body Mass Index (BMI) was calculated, as a person's
weight in kilograms divided by the square of height in meters (kgr/m2),
and the data were analyzed using the statistical program SPSS 20.
167
Results
The current study includes 200 students from the 1st and the 4th
year at the university. Descriptive statistics (frequencies and percentiles)
for the subscales of the Eating Attitude Test, of the Body Shape
Questionnaire as well as for the 4 categories of the body mass index are
shown at tables 1 to 3. Descriptive statistical analysis revealed that in the
study involved 100 boys (50%) and 100 girls (50%). From them in 161
students (80,5%) had no concern with their shape, 29 students (14.1%)
had mild concern with their shape, 9 students (4,5%) had a moderate
shape with their shape and finally 1 student (0,5%) had mark concern
with his shape. Results regarding the Eating Attitude Test Questionnaire
revealed that there were a small minority that bulimia and food
preoccupation exist 27 persons (13,5%), when the majority of the
students take care of their diet or have oral control 132 students (66%)
and 41 students (20,5%) respectively.
Table 1. Results of outcome measures for the three subscales items form
of the EAT-26 questionnaire.
Frequency
Percent (%)
(students)
132
66,0%
Dieting
41
20,5%
Oral control
bulimia
and
food
27
13,5%
preoccupation
Table 2. Results of outcome measures for the four subscales items form
of the BSQ-34 items questionnaire.
Frequency
Percent (%)
(students)
161
80,5%
No concern with shape
29
14,5%
Mild concern with shape
9
4,5%
Moderate concern with shape
1
0,5%
Marked concern with shape
Table 3. Body mass index categories
Frequency
(students)
11
Underweight
Percent (%)
5,5%
Normal weight
172
86,0%
Overweight
14
7,0%
Obese
3
1,5%
168
The impact of the Eating Attitude Test questionnaire was assessed
using one way analysis of variance (one-way ANOVA). The independent
variable was the four categories that were examined (boys of 1st year,
girls of 1st year, boys of 4th years, girls of 4th years). The results of the
analysis showed that there was no statistically significant difference
between the answers of the Eating Attitude Test questionnaire and any
groups of the student F(3,196)=0,82 p = 0,48. Results of the Body Shape
Questionnaire that was assessed using one analysis of variance (one-way
ANOVA) with independent variable the four groups of university
students (boys and girls from the 1st and the 4th year), revealed that there
were no statistical differences F(3,196)=0,77 p = 0,51, between the answers
of the four different categories of the participants.
Table 4. Descriptive statistics of the four subscales form, per year per
sex of the Body Shape Questionnaire
Frequency (students) Percent (%)
Boys 1st
Girls 1st
Boys 4th Girls 4th
year
year
year
year
No concern with
55
56
26
24
shape
Mild concern with
4
0
11
10
shape
Moderate
concern
0
4
3
6
with
shape
Marked concern with
1
0
0
0
shape
Table 5. Descriptive statistics of the four subscales form, per year per
sex, of the Eating Attitude Test Questionnaire
Frequency (students) Percent (%)
Boys 1st Girls 1st year Boys 4th Girls 4th
year
year
year
36
30
36
30
Dieting
18
5
13
5
Oral control
Bulimia and food
6
5
11
5
preoccupation
169
Discussion
An increasing proportion of young male and female adolescents
affect eating disorders in western countries. There are proper valuable
tools like questionnaires to investigate various and critical areas directly
involved in the pathogenesis of eating disorders to support diagnosis and
therapeutic decisions. Also in Western cultures among young’s there is a
concern about body shape and in an extreme form, they constitute a
central feature of the eating disorders anorexia nervosa and bulimia
nervosa. A self-report instrument, the Body Shape Questionnaire (BSQ)
has therefore been developed.
The results of the present study demonstrated that the prevalence
of abnormal eating attitudes among university male and female
adolescents, based on EAT-26 scores, falls within the range of similar
community-based samples of male and female adolescents (Apter et al.
1994; Stein et al. 1997). Similar results have been found and in other
Western countries (Dancyger & Garfinkel, 1995; Wichstrom, 1995).
The nutritional profile of the sample was similar to that described
nationwide for this stage of life. Most students are at normal range of the
body mass index, and overweight and obesity levels were within the
expected range at this age. No correlation was found between Body Mass
Index and the eating attitude questionnaire score. It should be noticed
however, that weight and height were self-reported in the present study,
even a meta-analysis regarding this (Bowman at el. 1992), concluded that
self-reported height and weight are good estimates of actual measures.
It is well known that body image is crucial for the early diagnosis
of Eating Disorders. Concern with body shape is frequent among
Western adolescents of that age and is the core issue when we focus on
eating disorders. The present study showed a no statistically significant
difference between body shape and weight status in males and females
university students. However a study conducted among 310 American
university students examined the prevalence of body weight status and
shape dissatisfaction, the authors’ reported that male and female had
body weight and shape dissatisfaction (Neighbors and Sobal, 2007),
which is differ in our result where no female nor male students had body
shape dissatisfaction because of their weight status.
Our results confirm the significance of the systematic study of
eating behaviors and attitudes towards body image in adolescents, with a
view to the prevention of pathologies with a high prevalence in our
society.
A limitation of this study is that the self-reporting of the EAT-26
is dependent on accurate subject reporting as well as the relatively small
sample was some of the limitations of the present study. As another
limitation we could mention that a sample of physical education
170
university students may not be representative of all Greek departments of
all Physical Education and Sports Science. The strengths of our study, is
that to authors’ knowledge no studies have been done to examine the
prevalence of body shape dissatisfaction that relate to eating disaster and
body mass index, among Greek university student specifically among of
physical education sports science students.
Bibliography
Adamidou, E., Zisi, V., Chasandra, M., & Chroni, S. (2013). Body Image
in 13-17 Years Old Adolescents: Gender and Physical Activity
Effects. Inquiries in Sport & Physical Education , 11 (1), 65-75.
Apter, A., Abu Shah, M., Iancu, I., Abramovitch, H., Weizman, A., &
Tyano, S. (1994). Cultural effects on eating attitudes in Israeli
subpopulations and hospitalized anorectics. Genetic, Social, and
General Psychology Monographs, 120, 83–99.
Bas, M., Asci, F.H., Karabudak, E., Kiziltan, G. (2004). Eating attitudes
and their psychological correlates among Turkish adolescents.
Adolescence, 39(155):593-9
Bowman, R., De Lucia, J. (1992). Accuracy of self-reported weight: A
meta-analysis. Behav Ther 1992; 23(4):637-655.
Bruch, H., (1982) Anorexia Nervosa: Therapy and Theory Am. Journal
of Psychiatry 139, 12, 1531-1538.
Bulik, C. (2005). Exploring the gene-environment nexus in eating
disorders. Journal of Psychiatry and Neurosciences, 30(5), 335339.
Burne, S., McLean, N., (2002). Elite athletes: Effects of the pressure to
be thin. Journal of Science and Medicine Sport, 5:80–94
Cash, T.F., & Pruzinsky, T. (2002). Future challenges for body image
theory, research, and clinical, practice. In T.F. Cash & T.
Pruzinsky (Eds.), Body Images: A Handbook of Theory,
Research, and Clinical Practice (pp. 509-516). New York:
Guilford Press
Chasapidou, M., Fahantidis, A. (2002) Nutrition for Health, Fitness &
Sport, Thessaloniki.
Dancyger, I. F., & Garfinkel, P. E. (1995). The relationship of partial
syndrome eating disorders to anorexia nervosa and bulimia
nervosa. Psychological Medicine, 25, 1019–1025.
171
Fairburn, C.G., Welch, S., Doll, H.A., Davies, B.A. & O’ Connor, M.E.
(1997). Risk factors for bulimia nervosa: A community-based,
case- control study. Archives of General Psychiatry, 54, 509517.
Fisher M, Pastore D, Schneider M, Pegler C, Napolitano B. (1994).
Eating attitudes in urban and suburban adolescents. International
Journal of Eating Disorders, 16(1); 67-74.
Fisher, M., Schneider, M., Pegler, C., Napolitano, B. (2004). Eating
attitudes and their psychological correlates among Turkish
adolescents. Adolescence, 39(155); 593-9
Gandour, J.J. (1984). Bulimia- clinical description, assement etiology and
treatment. International Journal of Eating Disorders, 3, 3-38.
Gonidakis, F., & Charila, D. (2010). Eating Disorders. Cognitive Behavioral Approach. Athens: FIELD.
Grammatikopoulou, M.G. (2000). MSc Thesis: Comparative
Morphology of Female Eating Disorders Patients, Recovered
Eating Disorders Patients, Athletes and Controls, Using Dualenergy X-ray Absorptiometry. University if Aberdeen, Scotland,
Grammatikopoulou
Grogan, S. (1999). Body image: Understanding body dissatisfaction in
men, women and children. London and New York: Routledge
Hill, A.J. & Franklin, J.A. (1998). Mothers, daughters and dieting:
Investigating the transmission of weight control. British Journal
of Clinical Psychology, 37, 3-13.
Hulley, A., Hill, A. (2001). Eating disorders and health in elite women
distance runners. International Journal of Eating Disorders,
30:312–317
Humphrey, L.L. (1986). Structural analysis of parent-child relationships
in eating disorders. Journal of Abnormal Psychology, 95-4, 395402
Leventopoulou, C. (2011). Impaired Nutritional Behavior in Relation to
Academic Performance of Students. Department of Home
Economics and Ecology. Harokopion University.
Michou, M. (2010). Eating attitudes Body Image & Mental Health
Sportswomen Basketball, Department of Home Economics and
Ecology, University Harokopion.
National Institute of Mental Health (2001) Eating disorders: Facts about
Eating Disorders and the Search for Solutions. NIH Publication
No. 01-4901
Neighbors, L., and Sobal, J. (2007). “Prevalence and Magnitude of Body
Weight and Shape Dissatisfaction among University Students,”
Eating Behaviors, Vol. 8, No. 4, pp. 429-439
172
Pike, K.M. (1995). Bulimic Symptomatology in High School Girls.
Toward a Model of Cumulative Risk. Psychology of Quarterly,
19, 373-393
Russell, G., (1979). Bulimia nervosa: an ominous variant of anorexia
nervosa. Psychological Medicine3,72:429-448
Stein, D., Meged, S., Bar-Hanin, T., Blank, S., Elizur, A., & Weizman,
A. (1997). Partial eating disorders in a community sample of
female adolescents. Journal of the American Academy of Child
and Adolescence Psychiatry, 36, 1116–1123.
Steinhausen, H.C., Gavez, S., Winkler, Metzke, C. (2005). Psychosocial
correlates, outcome, and stability of abnormal adolescent eating
behavior in community samples of young people. Int J Eat
Disord, 37(2):119-26
Sundgot-Borgen J. (2000). Eating Disorders in Athletes. In: R.J.
Maughan (Ed.) Nutrution in Sport. Oxford: Blackwell’s Science.
Sundgot-Borgen, J., (1994). Risk and trigger factors for the development
of eating disorders in female elite athletes. Medicine Science of
Sports and Exercice. 26:414–419.
Toro, J., Galilea, B., Martinez-Mallen, E., Salamero, M., Capde- Vila L,
Mari et al. (2005). Eating disorders in Spanish female athletes.
International Journal of Sports Medicine. 26:693–700
Treasure, J., Claudino, A.M., Zucker, N. (2010). Eating Disorders.
Lancet, 375:583–593.
Wade, T.D., Lowes, J. (2002). Variables associated with disturbed eating
habits and overvalued ideas about the personal implications of
body shape and weigh in a female adolescent population.
International Journal of Eating Disorder, 32(1):39-45.
WHO, (2007). Obesity epidemic puts million at risk from release
diseases. Press of release of WHO, 12 June 2007, Geneva,
www.who.ch
Wichstrom, L. (1995). Social, psychological and physical correlates of
eating problems. A study of the general adolescent population in
Norway. Psychological Medicine, 25, 567–579.
173
МЕСТО ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ КАК ЭЛЕМЕНТА ЗОЖ В СТРУКТУРЕ
КОРПОРАТИВНОЙ СРЕДЫ УНИВЕРСИТЕТА
Exploring the structure of University Corporate Environment:
Physical Culture as an element of Healthy Lifestyle
Levchenko Aleksandr
Samara State Academy of Social Sciences and Humanities
Levchenko Victoria
Samara State University
Sokolova Elena
Samara State University
Ключевые слова: корпоративная среда университета, структура
корпоративной среды, компоненты, функции процесса управления, физическая
культура, здоровый образ жизни.
Keywords: Corporate Environment of University (CEU), the structure of the
corporate environment, the components, functions, process management, physical
culture, Healthy Lifestyle (HLS).
Aбстрактный
В данной статье анализируются основополагающие научные точки зрения
на содержательную структуру корпоративной среды. Определяется структурный
состав корпоративной среды вуза и определяется место физической культуры как
элемента здорового образа жизни участников корпоративной среды университета.
Выделение целевого, технологического, социокультурного, мотивационного и
рефлексивного компонентов в структуре корпоративной среды вуза
осуществлялось с опорой на управленческие процессы, протекающие внутри
организации. В статье доказывается взаимодетерминированность выделенных
компонентов с основными функциями процесса управления (планирование,
координирование, организовывание, мотивация, контроль).
Abstract
This study examines the structure of Corporate Environment of University
(CEU) and offers a proper place of physical culture as an element of Healthy Lifestyle
(HLS) of all members of CEU. The strategic goal of CEU should be to create an area
that promotes the physical and moral improvement of people, promoting a healthy
lifestyle. A review of prior research identified the target, technological, socio-cultural,
motivational and reflective components in the structure of CEU with support for
management processes occurring within the organization. In this paper we prove
interdependence of selected components with the basic functions of the management
process (planning, coordination, of organizing, motivation, control).
174
Introduction
Corporate Environment of University (CEU) is no longer a new
word. In today's highly competitive educational market, special attention
is paid to potential for innovation, ability to achieve its main objectives in
the process of continuous development which are a priority in the
development of higher education institution management.
According to key concepts corporation is defined as any
institution formed by a group of people, and it has rights and liabilities
separate from those of the individuals involved (Levchenko and others
2014).
In the Russian mentality, the term "corporation" is always
perceived as a kind of mechanical, inanimate beginning and endowed
with hard economic characteristics. Corporation was determined
primarily as a form of business organization, which provides fractional
ownership, legal status and concentration of management functions in the
hands of the top-tier professional managers (managers) who are
employed (Semenov and others 2008).
Currently, the essence of the concept of "corporation" is explored
in the context of various fields of scientific knowledge, which leads to
the determination of its contents in each of them. Most often this term is
used in political science and economic theory, where it is defined as a
form of joint activity of people to achieve a common goal (Vesnin,
2006). From the point of view of basic rights, the corporation is a legal
form recognized by the law associations of persons and (or) the capital,
serving as an independent participant of civil turnover. At the same time,
scientists (Kashanina and other 2002) have in mind that the corporation is
a legal entity in respect of which its members have rights of obligation;
entity haunting as the main purpose of profiting from its activities and
created by contributions from participants (founders); profit organization
with a split of participants (founders) registered capital. In some case
studies corporation is treated as an association of employees into a single
unit for joint work and as a state of socio-economic system. Corporation,
from a management perspective, is seen as "a form of monopoly: a public
limited company manager" (Marchenko 2015).
Thus, understanding the concept of scientists’ definitions of
"corporation" allows us to state that the majority of scientists perceive its
essence in an organized and continuous process of implementation of
joint professional activity in order to achieve common goals.
In Russia, the social and organizational context and the nature of
corporate life in universities has not received due attention. In Soviet
times, the relationship of competition and the "corporate behavior" is not
recognized or ignored. In the last decade, this problem has become urgent
for Russian universities due to the transition to corporate relations. In
175
fact, the university began to be understood as a business entity, which
accumulates material resources from various sources to invest these
funds in their own development and forms its own financial and
investment policies.
In order to justify the classification of universities to the corporate
structures we attempt to highlight in higher education Signs Corporation
as complex formation, opposing the external competitive environment
(Levchenko 2007). To the features of the corporation researches include
hierarchical social organization of numerous personnel, where possible
"offset purposes" - the difference in the interest of the control-tier and
mass ordinary employees; relative commonality of interests and socioeconomic situation of the majority of employees, depending on the
emerging competitive environment around the university and its
customer base; highly specialized activity and specificity of the product
(the science and higher education in specific areas of training);
possession of human and information resources, capacity of which
depends on the position in the competitive environment (regional,
national or international scale); local or network nature of the university
(Prigozhin 2003).
Thus, in the contemporary socio-economic conditions of the
university as a corporate structure, according to the researchers, should
be treated as a complex multi-organizational formation consisting of
efficient production and functional units that can be integrated as part of
the process of determining, based on the coordination of resource
management. It should be noted that the innovative corporation cycling
human capital and becoming a learning organization, to create an
innovative field of the corporate environment. Consequently, the
corporation as an independent organization acts as a source of corporate
environment, which is one of the main aspects of effective management
of the institution.
Corporate environment is defined as a team of individuals who
believe environment influences the culture of organizations. We believe
an environment is more than the sum of its surroundings, more than a
collection of objects filling a space. Environments hold power; they give
life and birth ideas. Environments are the catalyst of culture as well as
physical culture which creates different sort of pre-condition for
realization of physical activity and promote healthy lifestyle (HLS).
A special place in the whole process of creating CEU belongs to
preserve and strengthen the health of its members and to create
conditions for a healthy lifestyle (HLS), which find their place in the
structure of the component. Good health and ability to HLS are needed to
overcome stressful nature of work, to carry out large teaching loads, to
protect against nerve stress. Researchers have identified a number of
176
components of HLS: job satisfaction, physical and spiritual comfort,
proper rest, balanced diet, high medical activity, economic and financial
independence, psychophysical satisfaction, regular exercise and physical
activity (Chumakov 1997). In our study, we identify the physical culture
as the main factor influencing the formation of HLS. Specificity and
creative character of education personnel impose strict requirements of
the profession: in addition to a deep theoretical preparation, should have
pedagogical flexibility, the ability to persuade, to possess the technique
of rational thought and the impact on the emotional and sensual world of
children, own ethical, psychological, psychotherapeutic, HLS knowledge
and follow it in practice. All these requirements characterize the
professional competence. In addition, the educational personnel must
have a certain set of physical, nervous and mental abilities and moral and
volitional qualities needed to acquire certain operating functions and
success.
Objectives of the paper
Necessity for the estimation of CEU considerably grew in the
conditions of toughening of competition among universities. Such
competition is primarily important for state educational institutions,
which get subsidizing of the state budget. The budgetary financing
supposes managing both expenses and quality results, which requires
introduction of estimation of effectiveness of activity of university
naturally.
The CEU influencing sociocultural environment, mobilizes
workers to achieve strategic aims of organization that enters component
part in a strategic management. Strategy of educational institution
follows the requirements of market and more suitable at dynamic
surroundings. We argue that HLS of CEU members is one of the most
meaningful factors showing the effective development.
To understand what drives CEU in today's “education market”
which has changed significantly over the past decade firstly it is
necessary to research challenges and requirements of effective structure
of CEU. Secondly, we are to provide us with arguments why physical
activity promoting HLS of CEU members has a significant value
contributor in today's educational world.
Increased attention to this problem CEU structure is caused by the
need to improve the activities of universities, means and methods of
management, management of employee motivation, forms of interaction
with the environment and physical culture as an element of Healthy Way
of Life (HWL). According to the logic of our study, there is a need to
consider the university as a corporation according its social functions and
components. Foreign universities and their associations with the 1960s
are regarded as a corporation. Tradition review of educational institutions
177
as a social system, the type of capitalist enterprise, bureaucratic
organization shows that University Corporation considered as one of the
links in the social system that fosters the social order, integration and
balance. Some researchers have reported that in the second half of the
XX century perception of a higher education institution as a specific form
of the corporation took shape (Weber, Veblen, Parsons, Colin).
So, we found a contradiction between the potential of higher
education institutions as a basis for the development of the corporate
environment structure and the need to identify and study of its content
through a set of components. We believe that the development of the
content structure of the corporate environment of the university will
contribute to the understanding of the processes taking place in an
educational institution, and will help to define a hierarchy of
relationships between components.
The question that needs to be asked is what is a construction of
the corporate environment of the university? What is the proper place of
physical culture in the corporate environment of the university?
Material and research methods
The task of the university is that based on the analysis of
environmental factors to convert the internal factors in a real competitive
advantage in the form of competitive products. Execution of the task
involves the use of a particular technology as a means of transformation
of material entering the inlet, in the form obtainable as a mission of any
institution. The main characteristic feature of organization and method of
reproduction that identifies the type of social institutions show forms of
organizational behavior the main part of which is physical culture
providing HLS. Given the fact that higher education is not a production
company, the technology of high school are determined by the content of
training, adjustable educational standards and professional educational
programs; curricula that determine the quality of education and
influencing the competitive advantages of the university; teaching
methods that improve the efficiency, quality of educational activities of
students and effectiveness of faculty members, affecting their
organizational behavior. In this work a special type of organizational
behavior – HLS is considered as key descriptor of structural elements
inside CEU structure.
Discourse analysis of the CEU field was the main method of data
gathering in the paper. The analytic factor approach used to select the
most appropriate content of CEU to support the idea of finding the proper
place of physical culture as an element of HLS. This method adopts a
multi-criteria analysis that can be used to compare CEU component
178
descriptors which are most important in the educational market. The
method is based on pairwise comparisons between several factors that
affect the selection of the most appropriate descriptors. A CEU model is
formulated and applied to a real case of assisting decision-makers in
Russian educational institutions of higher education to evaluate suitable
CEU descriptors.
Results of the research
A clear understanding of the essence of the term CEU is
comparing and exploring different views of researchers on the problem
of constructing a corporate environment. The results of theoretical
research, the concept of "corporate environment" may be reflected in
some of the methodological approaches.
Significant contribution to the identification of the essence of the
concept of corporate environment made foreign scientists (Berman and
other 2006), whose views are fundamental. In their opinion, the content
of the corporate environment consists of internal variables, which are
defined as situational factors within the institution. The main internal
variables are the goals, objectives, structure, technology, human
resources, which are socio-technical subsystem, consisting of social and
technical components. Other point of view argues that the corporate
environment include the structure of the company, i.e. the composition
and the ratio of its constituent subsystems (marketing, production
management, innovation, human resources, finance, and others.); its
culture, which is understood as a system of collective shared values,
beliefs, traditions and norms of behavior; and resources (technical,
technological, personnel, space, information, financial and others.).
The composition of the corporate environment, scientists include
structure, culture and resources, but consider it from the point of view of
dynamics, namely the processes occurring in it in such subsystems as
social, technology, information, economic and marketing (Antonov and
other 2014).
In the logic of CEU development occupies a special place and
associates with the genesis, analysis and construction of scientific and
pedagogical knowledge as the basis of the results of teaching and
research. Basis for the organization, content updates and science-teaching
activities are the subject of the methodology and logic of pedagogical
research. The scope of our review fall problem structuring and
representation forms of pedagogical knowledge in the scientific text,
select the basic categories and methods of constructing the "language" of
pedagogical research, identifying and structuring the content of scientific
and pedagogical research, improving research procedures and operations
in the facts, models or theories (Meskon and others 2008).
179
Thus, the analysis of the problems of organization of CEU is
based on system analysis and allows to be based on consideration of the
content in terms of methodological approaches.
Systematic approach to the study of the corporate environment
has focused attention on a complex set of phenomena, relationships and
environment activities in the framework of this organization as a system
(Berman and other 2006). Corporate environment is defined as a
phenomenon, providing for reciprocal relevant parts in the process of
creation, functioning and development of the system (organization) as a
holistic education in the systematic structural approach. In this context,
the authors of the corporate environment include the structure of the
company, its culture and resources. Under the structure of the enterprise
is understood the composition and the ratio of its constituent subsystems
allocated according to the criteria of administrative processes. Scholars
(Porshev and others 2000) suggest that each organization forms the
corporate environment under the influence of variables that have a direct
impact on the process of change (production services, products).
From the perspective of the situational approach, corporate
environment is define as a set of situational factors within the
organization: (Ljukshinov and other 2001) objectives, structure, tasks,
technology and people, while other scholars (Boddy and other 2000)
determine - as an integral model of the organization, including such
elements as objectives, business processes, technology, people, power,
structure and culture of the organization.
It should be noted that the above definition, generally include
similar elements, the hallmark of which is the distribution priority
varying component. Thus, the corporate environment is represented
collectively as characteristics of the organization and its internal
variables that affect the status and prospects for the company. In turn, a
change in one variable to a certain extent affect all other, and the
improvement of one of them may not necessarily lead to a change in the
other (Tunikov and other 2005).
Value-behavioral approach allows revealing the essence of the
corporate environment in the formation of values, social norms, attitudes,
orientations, behaviors, traditions, and common ideas of academic and
professional community (Kruzhkova and other 2009). Traditions,
ceremonies, rituals are not only the attributes of the corporate
environment, but also act regulators of social relations, expressing the
relationship of people to the system of social relations and values. It
should be noted that the formation of the corporate environment is a slow
change in the existing corporate traditions and the gradual introduction of
new ones. In the case where the input traditions reflect the mission of the
organization, its core values and based on these standards of conduct
180
form the "we-feeling" that provides a high level of competitiveness of the
university (Vikhanskiy and other 2003).
According to the environmental approach, the corporate
environment can be identified as a corporate space, defining the
conditions of corporate activities of people in the company, and provides
a coherent operational information and human interaction, and interaction
with external information spaces (Gorfenkel and other 2007). As part of
the environmental approach (Dihtl and other 1996) define the corporate
environment as organizational and economic space, which reveals the
activities of the personnel and management strategies.
The fundamental idea demonstrates the environment as a tool for
the CEU construction and meet the needs of society based on the
environmental approach (Manuilov and other 2009). It is concluded that
the corporate environment is a management tool aimed at achieving
institution’s goal. As it is known that management has a direct impact on
the preservation and development of the social system; impact on social
processes, consciousness, behavior and activities of people; is looking for
opportunities to meet their needs and interests; regulates and directs
social processes and phenomena using scientific prediction of the effects
of control actions (Semenov and other 2008).
Under the influence of the environment is life of individuals,
formed and developed their identity. Under the influence of the corporate
environment, in our opinion, the team work activity is made aimed at the
development and prospects of the organization. Thus, in our study under
the corporate environment we understand tool for efficient resource
management and corporate relations, aimed at the successful
implementation of the University's mission and strategy and the
implementation of its innovation.
CEU development should be treated as a complex multiorganizational formation consisting of efficient production and functional
units integrated into the management process in the current socioeconomic conditions of higher education (Berman and other 2006). Any
corporation as an independent organization acts as a source of corporate
environment, which is one of the key aspects of effective management of
the institution (Levchenko and others 2014).
The content structure of the corporate environment shows that the
structural composition and the ratio of its constituent components
(subsystems, internal variables, etc.) were determined based on the
production and (or) management processes taking place within the
organization.
In our research HWL is defined as forms of people’s life activity,
which raise their working capacity and assist in full-fledged fulfillment
of their social-professional functions. Some of HWL positions, such as
181
material and economic independence, satisfaction in work,
psychophysical satisfaction, physical and spiritual comfort are reflected
in every structural components of Corporate Environment of University.
In our study, we consider physical culture as HWL element, which
conduces to people’s physical improvement (their biological, psychical,
intellectual, emotional and social nature) for fulfillment of their socialprofessional duties.
Discussion
As part of our study as CEU we mean a set of components and
their performance which is determined the functioning of the structure as
a whole, providing opportunities for higher education institution to
ensure their own competitiveness. Competitiveness is determined by the
comparative characteristic of university governance in this institution and
the institution of competitors, given the differences in planning,
motivation, organization, control of the university. It is recalled that the
corporate environment we see as a tool of effective resource management
and corporate relations, aimed at the successful implementation of the
University's mission and strategy and the implementation of its
innovative activity (Levchenko and others 2014). Thus, the components
in the CEU structure are interdepending with the basic functions of
management process, objectively necessary for the realization of these
goals.
The formation of the CEU starts with the purpose, as the basis of
its component processes of management, which are based on goalsetting. As it is known, the main common goal of any organization is the
mission. A primary role in the structure of the mission of the corporate
environment - to promote unity and solidarity within the organization,
pairing enterprise goals and objectives of the employee, employee
identification with the organization, create a favorable climate inside an
institution, expansion of motivation, ensuring continuity purposes in
formulating the strategy and tactics of the enterprise (Levchenko 2007).
As a result, the definition of the mission within the organization there
was a need to study the substantive aspect of the mission.
Conclusion
Analysis of existing approaches to developing the organization's
mission revealed that the most relevant for this study is the content of
the organization's mission in accordance with the model mission, which
includes the goal of the organization, the organization's strategy
(competitive position), the organization's values and standards of the
organization (management practices, customs, tradition). These
components interact with each other, are the factors of mission, defining
its character. Thus, the selection is appropriate in the structure of the
182
corporate environment of the target component, which is caused by one
of the functions of management, planning, the process of determining the
objectives, activities, resources, sequencing, timing.
Thus these components are closely related to each other, cause the
release of the technological component in the corporate environment of
the university, which, in turn, are joined with the control function as
coordination aimed at the distribution of tasks, coordination, streamlining
operations in the organization and bringing them into line with the
intended purpose (Semenov, 2008).
It is considered the organizational culture as a constituent element
in the content structure of the corporate environment. We argue that
HWL may stand for organizational culture as a basic element of the
internal environment of the organization that provides the optimal
internal integration and external adaptation and performs an integral
characteristic of its level of development; formed as a result of
interpersonal interaction between members of the organization in the
process of its development and purposeful influence of leadership;
includes the implicit (beliefs, principles, social and psychological
climate) and explicit (documented and normative management software,
symbols, traditions, brand) components (Harchishina 2007). In our
research HWL is defined from the point of view of physical culture as an
effective management tool, the system of values, the regulatory system
governing the interactions and relationships that take place within the
framework of employment. The creation of a physical culture within the
organization influences the culture of society within which the
organization functions.
Results of the research allow us to ascertain the important role of
physical culture as an element of HWL in the development of CEU and
determine place in every component of CEU structure. It brings together
the relationships within the team, rallying the team, creating an external
image of the institution, determining the nature of the relationship with
the external environment.
Analysis of the research work on the problems of CEU, allowed
bringing the definition of this concept, the corresponding problem of our
research. In turn, the ideas presented in each methodological approach
can contribute to solving the problems of formation and (or) improving
the corporate environment agencies in the highly competitive modern
educational market.
183
Literature:
Antonov, V.G., Maslennikov, V.V. (2014). Corporate management. 2d
Edition, Moscow: FORUM.
Berman, B., Evans, J. (2006). Marketing: Marketing in the 21st Century,
680pp.
Boddy, D., Paton, R. (2000). Management: an Introduction. St.
Petersburg.
Campbell, A., Devine, M., Yuong, D. (1990). A sense of Mission.
American Economist Review, 7.
Chumakov, B.N. (1997). Valeology, Moscow, RPA, P. 8-49.
Dihtl, E., Hershgen, H. (1996). Practical marketing. Moscow.
Golik, A. (2007). System of external factors of competitiveness of
institution of higher education, Higher education in Russia, 7: 131-135.
Gorfenkel, V.A., Shvandra, V.Y. (2007). Enterprise economy. 4th
Edition. Moscow, P. 44.
Harchishina, O.V. (2007). Detection of the essence of the category
“organizational culture”, RTU, 2 (56): 148-151.
Ivanov, S.V., Osipov A.M. (2004). University as the regional
corporation, Sociological research, 11: 105-110.
Jaffe, P. (1996). Organization Theory: tension and change. Mc Grawhill
International Editions. New York, 308pp.
Kashanina, T.V., Kashanin. A.V. (2002). Basics of Russian law. 3 rd
Edition, Moscow: NORM.
Kruzhkova, O.V., Plotnikova, L.V. (2009). Corporatism of towns as a
resource of individual socialization, Applied psychology, P. 111-114.
Levchenko, V.V. (2007). Integration processes in pedagogical science,
Samara State University, 5-1: 157-165.
Levchenko, V.V., Levchenko, A.V., Sokolova, E.A. (2014). Corporate
Environment of University: exploring the concept, Samara State
Technical University, (3) 24: 109-114.
Ljukshinov, A.N., Tsipkin, Y.A. (2001). Management. Moscow.
Manuilov, U.S., Orlov, E.V. (2009). Environmental approach in
management of the PT specialist, Nizhniy Novgorod.
Marchenko, M.N. (2015). State and law in globalization conditions.
Moscow: Prospect.
Maslou, A.H. (1970). Motivation and personality. New York, 236 pp.
Meskon, M., Albert, M., Hedouri, F. (2008). Management basics,
Moscow: ID Williams.
Porshev, A.G., Rumyantseva, N.A. and Solomatin, N.A. (2000).
Management organization. Moscow.
Prigozhin, A.I. (2003). Methods of organizations development. Moscow:
MCFER.
184
Semenov, A.K., Nabokov, V.I. (2008). Management basics. 6th Edition,
Moscow: “Dashkov and K”.
Shamarova, G.M. (2014) Development of organizational culture in the
sphere of business and power, Basics of economy, management and law.
4 (16): 107.
Sokolova, E.A. (2014). Actual problems of management education.
Samara State University, P. 405-407.
Tunikov, U.N., Maznichenko M.K. (2005). Corporate culture as a factor
of competitiveness of institution of higher education, Higher education in
Russia, 10: 35-41.
Vesnin, V.S. (2006). Management. 3rd Edition, Moscow.
Vikhanskiy, O.S., Naumov, A.I. (2003). Management. 3rd Edition,
Moscow, “Economist”, P. 133.
Wiarda, Howard, J. (1997). Corporatism and comparative politics.
Armonk, New York, 235 pp.
185
THE LEGAL JUSTIFICATION FOR THE USE OF ADAPTIVE PHYSICAL
EDUCATION AS ONE OF THE MEASURES OF SOCIAL SUPPORT FOR PEOPLE
LIVING WITH HIV IN RUSSIA.
Nikita S. Nikitin, Michael V. Avakyan
Immanuel Kant Baltic Federal University, Kaliningrad, Russia
Ключевые слова: ВИЧ-инфекция, социальная реабилитация,
егулирование.
Key words: HIV infection, social rehabilitation, legislation
правовое
Аннотация
В статье рассматриваются юридические аспекты реабилитации людей,
живущих с ВИЧ. Несмотря на довольно обширный спектр правовых гарантий,
которые предусмотрены действующим законодательством, положение ВИЧинфицированных в РФ характеризуется как неудовлетворительное. Кроме того, в
исследовании проводится анализ реализации социальных прав ВИЧинфицированных при занятиях физическими упражнениями.
Annotation
The article concerns juridical aspects of the rehabilitation for people with HIV
infection. Despite the fact that there are many legal safeguards provided by legislature,
social status of HIV-infected people in Russia is characterized as unsatisfactory.
Besides, the study analyzes the social rights of HIV-infected patients performing
physical work-outs.
Introduction
HIV infection is a global problem, which extends to almost all
spheres of public life. There is no exception for jurisprudence as well.
Legal science studies HIV in order to settle relations between a particular
HIV-infected person, the state and society about the phenomenon in
question. Nowadays, the issues of the legal status of HIV-infected
individuals directly or indirectly are regulated by the rules of civil, labor,
family, administrative, criminal and other branches of law.
The purpose of the study is legal substantiation of using physical
training for the HIV-infected people.
During the research, it has been analyzed more than 15
international legal acts, 7 normative legal acts and subordinate legal acts
of the Russian Federation which are related to HIV issues. The results of
5 integrated scientific researches on the impact of adaptive physical
education the state of HIV-infected people were also taken into account.
186
These researches are relevant and were held in different parts of the
world over the past few years.
During the research, the universal dialectical approach and
methods of observation, description, analysis, synthesis, and deduction
have been applied.
The results of research
On 13 May, 1989 the World Health Organization adopted
Resolution WHA41.24 «Avoidance of Discrimination in Relation to
HIV-Infected People and People with AIDS". It is the first normative act
that secured the legal status of HIV-infected individuals, pointing to the
need to respect and respect for their civil rights and freedoms, the
impossibility of any discrimination of such people. Moreover, this act
became a starting point for the development of international law-making
procedure on this topic. General principles of respect and protection of
the rights of HIV-Infected people were developed and adopted only in
1996 at the Second International Consultation on HIV/ AIDS, organized
by the United Nations in collaboration with the WHO. Among the
fundamental principles, a norm that requires all UN member states to
develop and adopt a national legal framework on the problems of
prevention, combat and treat HIV / AIDS as well as the consolidation of
the legal status of infected individuals became number one. By the
moment, there are lots of various legal acts (declarations, laws, concepts,
national policies, etc.) on the legal situation of HIV-infected people and
measures to control the spread of the virus in most countries of the world
including the USA, the UK, Germany, Australia, Brazil, China, and etc.
During last 10 years over 41 thousand children have been born
from HIV-positive parents in Russia. Due to modern medicine the
transfer of HIV from parents to a child is managed to prevent in 98-99%
cases, but in spite of this more than 2 thousand children, born from HIVpositive mothers have been still infected.
The most recurring clinical implication of HIV among children is
psychomotor and physical retardation. Another serious problem is
biological and social desolateness, connected with HIV-positive status of
their parents. Such children get in orphanages or live for long in hospitals
owing to death of one or both parents from AIDS, or because of being
abandoned by HIV-positive mother, who finds herself in a distressed
social-economical and psychological situation. About 20% children, born
from HIV-positive mothers are in charge of the government. Because of
social isolation Russian abandoned children at the age of 2,5-3 years lag
2 years behind their peers and have the development of 1-year-olds.
187
Thereby, HIV is not just a disease. It is a complicated medical and
social phenomenon, and if a medical aspect of the problem is now almost
solved in Russia (HIV-positive children get full medicamental support
owing to special social programs), the issue of social adaptation of such
children is still open. HIV-infected children are a special category of
children that as a result of their disease face a number of social and
psychological problems, such as intolerance, incorrect organization of
communication of adults with children living with HIV, failure of the
forms of such communication that prevail in childcare centers, and social
isolation. These problems interfere with development of the body and
spirit of HIV-infected children. Another serious problem is disclosure of
HIV diagnosis to HIV-infected children. Antiretroviral therapy has
reduced mortality among HIV-infected children, and as they survive into
adolescence, disclosing to them their diagnosis has emerged as a difficult
issue, with many adolescents unaware of their diagnosis. There is a need
to build an empirical foundation for strategies to appropriately inform
infected children of their diagnosis, particularly in Russia and Ukraine,
which have the largest number of HIV-positive people in the Former
Soviet Union Countries.
Solution to many problems of social adaptation of HIV-positive
children is possible in dispute. Now social pedagogy is being in search of
efficient means and facilities of such social adaptation. Children and
pregnant women are the most vulnerable and the most vulnerable
members of the population legally HIV-infected. Such people have to
hide their diagnosis in hospitals, schools and kindergartens. There is a
contradiction between the possibilities of physical education as a
powerful means of rehabilitation for people with HIV and legal security
of physical training.
The main legal act that is dedicated to the problem of HIVpositive people in the Russian Federation is the Federal Law N 38-FZ
"On the Prevention of Spread of the disease caused by the human
immunodeficiency virus (HIV)" (hereinafter – the Act) was adopted on
March 30, 1995. In addition to measures aimed at prevention and
combating the virus, the Act provides delegation of infected or at risk
individuals of certain legal guarantees and opportunities. Thus, according
to a regulatory act, the following is guaranteed: the availability of
medical examination for the detection of HIV, providing care for HIVinfected people, welfare assistance to those infected patients free
provision of drugs for medical use for the treatment of HIV infection in
the outpatient treatment. Dealing with the question of the legal status of
HIV-infected people, Article 5 of the Act proclaims the equality of
citizens of Russia, regardless of their HIV status, and indicates that
188
infected citizens have all the rights and freedoms as well as they bear
responsibilities established by the current legislation on general grounds.
Moreover, the legislator takes a very hard stand in relation to
HIV-infected people without citizenship of the Russian Federation.
Firstly, foreign citizens and stateless people are required to confirm the
lack of HIV infection when they enter the territory of the Russian
Federation (otherwise enter the territory is not possible).Secondly, if the
virus is found within a foreign citizen that has already reached the
territory of the Russian Federation, he will be definitely deported from
the Russian Federation in accordance with the law.
Legal regulation of the social sphere of life of HIV-infected
people is presented in the third chapter of the Act. In accordance with
Article 20, the legislator guarantees non-discrimination and the provision
of state support for HIV-infected people in the field of labor, medicine,
economic and education. There are also legal safeguards and support
measures for infected people who are under the age of 18. In particular,
patients and caregivers of HIV-positive are assigned with a social
pension, benefits and are provided with social support measures, which
established for children with disabilities by the legislation of the Russian
Federation (Article 19).
Despite broad spectrum of legal safeguards provided by the
applicable legislation, the situation of HIV-infected people in Russia can
hardly be described as satisfactory.
Firstly, if the order of providing medical care for HIV-infected
people in the second chapter of the Federal Law N 38-FZ adopted on
March 30, 1995 is described in details and it is revealed by other
regulations as well, the measures of social support have more framework
character and succinctly stated in four articles of chapter 3 of the Act.
The law does not contain any clarification or a list of specific measures
and steps that the State undertakes to implement the social support of the
vulnerable categories of citizens. At the same time in the United States
people living with HIV or AIDS are equated to categories of disabled
people at the federal legislative level, and therefore have the relevant
social, economic and other rights.
Secondly, there is much more serious problem of the enforcement
of both national and international current legislation dedicated to the
subject. Despite the adoption and codification of a huge amount of legal
acts (declarations, recommendations, resolutions and other documents),
modern civil society still has no chance to avoid discrimination against
HIV-positive people. Present-day society, including the Russian one,
consider HIV-infected people negatively. It can be explained by the
absence of a sufficient level of knowledge in the field of HIV infections,
as well as the influence of rumors, speculation and superstition. It is
189
possible to face with the discrimination based on HIV-status almost
everywhere. For example, colleagues avoid HIV-infected people and try
to minimize contact with them. It should be mentioned that it is also a
difficult task to find a job for HIV-positive people in Russia. There are
quite frequent protests of parents who have learned that their children
have to study together with an HIV-infected child at school, in the
kindergarten or other educational institutions. According to statistics,
46% of respondents believe that people with HIV should be isolated from
the society; 55% of respondents would transfer their child to another
kindergarten (school), if they knew that there was an HIV-infected child.
However, the low effectiveness of legislation cannot be entirely
eliminated by using legal mechanisms (the implementation of new acts or
amendments to already existing laws). This problem is caused by social
factors rather than a gap in the legal technique and can be overcome only
with the help of methodological work in order to improve the overall
level of legal consciousness of the population. Such work should be
carried out by information propaganda in various forms, starting from
workshops with the participation of medical professionals at schools,
universities, labor groups and finishing with administrative enforcement
of the media to create socially-oriented products that will be aimed at
condemnation and combat the discrimination of HIV-positive citizens.
However, the most difficult question is the psycho-emotional
state of HIV-positive people. The acquisition of an incurable disease is a
serious shock to each individual and it often leads to the development of
various kinds of mental disorders, stressful experiences, suicidal ideation,
frustration, apathy, phobias, etc. According to statistics from the
interregional public organization "The community of people living with
HIV", more than 78% of respondents have experienced various negative
feelings about themselves because of their HIV-status; 13% of
respondents have admitted that their suicidal thoughts visit them from
time to time. An HIV positive status of a person can also strongly
influence the psyche of his relatives. At the same time, even if we
eliminate all discriminatory factors and qualitatively improve the
efficiency of current legislation, the problem of HIV-infected atomization
will not be solved immediately. Thus, it is impossible to influence the
process of deterioration of social ties between HIV-infected individuals
and society with the help of various mechanisms of legal regulation.
However, the interdisciplinary method can provide medical and
social assistance to people affected by HIV and can help them to return to
full social activity.
One way of medical and social support within the framework of
this interdisciplinary approach requires participation of a specialist in
physical culture and sport. This interaction is considered as a mutual
190
activity of a specialist in physical culture and people living with HIV
with the purpose to reduce the negative impact of HIV infection on the
quality of life. The use of physical training as a kind of medical and
social support of HIV-infected people promotes the implementation the
maximum maintaining of social functioning and increases the quality of
life.
The interest on quality of life levels of patients with various
diseases has been growing within public health sector during the past
decades. The quality of life is looked at as an integration of physical,
psychological, emotional, and social functioning of a patient with focus
on subjective perception. Investigating quality of life issue is important
has scientific and practical implications on functioning of public health to
protect and maximize medical services available in order to improve the
quality of live of patients. Importance of researching quality of live of
people living with HIV/AIDS (PLHA) is explained by the fact that HIV
is one of the most sinister, dangerous and fast spreading disease in the
current world. This highly dangerous and incurable disease is a source of
a constant stress in patient’s life which leads to limitations in all aspects
of one’s life as well difficulty to socially and psychologically adapt to
living with the disease. Social integration of PLHA allows HIV victims
to have longer and more productive life, which brings positive input into
family and society and prevent further spreading of the disease. A very
important role to ingrate PLHA plays physical activity.
Effect of exercise on health status of HIV patients have been
extensively researched since the beginning of the HIV pandemic. Earlier
exercises have been used in HIV patients to maintain muscle mass, more
recently they have been used to slow down body fat redistribution
syndrome. Studies show that use of adaptive physical activity in
rehabilitation not only improves psycho-social status of HIV patients, but
also positively affects their clinical condition. One of the acceptable
types of adaptive physical activity used in HIV population rehabilitation
is adaptive movement reaction. At this time there is strong development
of the theoretical base of adaptive movement reaction being a subtype of
the adaptive physical activity. Recreational physical activity involves
integration of functionally important activities into the rehabilitation with
great focus on social functioning and quality of life. Recreational
rehabilitation boosts patient’s sense of control over a situation and
minimizes perception of being disabled.
There is a large number of international scientific researches that
show the positive experience of the usage of different means of adaptive
physical activity in rehabilitation purposes for HIV-infected individuals.
Thus, an international nonprofit organization Cochrane Collaboration has
recently published reports of two complex studies. According to their
191
empirical results, it was found that the involving of HIV-infected people,
on a permanent or periodic basis, into a series of aerobic exercise for at
least 20 minutes with a frequency of three times a week adduce to a
substantial improvement of general-physiological state (increase strength,
endurance and a significant decrease in stressful experiences). It should
be said that in a series of practical experiments, HIV-infected people
were offered lots of sports and fitness techniques and other types of
physical activity, including exercises on bikes, treadmills, rowing,
swimming and much more. However, the type of physical activity which
a patient selected did not correlate with the overall results of the study
and in general had the same positive effect on physiological condition
and emotional background of an HIV-infected person. It also strengthens
the immune system.1
Another noteworthy study was conducted by a group of scientists
in Puerto Rico in 2004. The test group was consisted of 68 men and
women with a positive HIV status, and the purpose was the validation of
the theoretical results of scientific researches with the main hypothesis
that there is a direct connection between the level of physical activity of
HIV-infected people and their sense of social satisfaction. In the
experiment, people who lead an active life claim that in general they do
not feel any discrimination or harassment because of their HIV-positive
status and are satisfied with the quality of life. However, representatives
of the slow-moving test group complain about their poor positions both
socially and medically. Clinical studies have not confirmed the
significant difference in terms of medical representatives of different test
groups (in particular the level of CD4 cells was approximately equal).
Thus, the researchers concluded that the use of adaptive physical
education has a positive impact on the emotional well-being of people
living with HIV and promotes their socialization.2
These studies show that sustained interaction of the specialist in
physical culture with an HIV-infected person optimizes functional,
emotional and mental state of people living with HIV; improves fitness
and social quality of life of HIV-infected people.
Unfortunately, principles of adaptive movement reaction training
as part of rehabilitation of PLHA did not find wild application in Russia.
Since specialists in adaptive reaction training are rarely involved in
rehabilitation of PLHA this issue has to be studied in greater detail.
1
2
(O'Brien K and others., 2010)
(Ramirez-Marrero FA and others., 2004)
192
Conclusion
Thus, it seems appropriate to adopt a legal act that will provide as
a measure of social support to implement adaptive physical education for
HIV-infected people at the regional level of the Kaliningrad region This
initiative will allow a short-term (presumably three years) social
experiment aimed at obtaining empirical data on positive effects of
physical culture and sport on the emotional and mental state of HIVinfected individuals. The regional level of the experiment will allow not
amending current federal laws. Material-technical base of the
experiment: the budget of the Kaliningrad region, budget of the city
district "The city of Kaliningrad", budgetary appropriations and private
donations. As specialists in physical culture and sport, it is offered to
attract graduates from the Faculty of Physical Education and Sport of
Immanuel Kant Baltic Federal University, which currently has developed
and conducted a training course "Pedagogical features of the use of
physical training at medical and social support of people living with
HIV." Conducting this research within the Kaliningrad region suggests
that the result obtained by mathematical analysis of the data can be
modeled for each subject of the Russian Federation.
References:
World Health Assembly, Avoidance of Discrimination in Relation to
HIV-Infected People and People with AIDS, Resolution 41.24/1988.
The Americans with Disabilities Act of 1990 (ADA), including changes
made by the ADA Amendments Act of 2008 (P.L. 110-325), which
became
effective
on
January
1,
2009.
/URL:
http://www.ada.gov/pubs/adastatute08.htm
Шипицина
Л.М.
(2006).
Профилактика
ВИЧ/СПИДа
у
несовершеннолетних в образовательной среде: Учебное пособие для
преподавателей педагогических вузов. М., с. 128-135.
Стигматизация и дискриминация людей, живущих с ВИЧ в России.
Отчет по результатам социологического исследования. Подготовлен
МРОО «Сообщество ЛЖВ», 2011 – с. 10
O'Brien K, Nixon S, Tynan A-M, Glazier R. (2010). Aerobic exercise
interventions for adults living with HIV/AIDS. Cochrane Database of
Systematic Reviews, Issue 8. Art. No.: CD001796. DOI:
10.1002/14651858.CD001796.pub3
Ramirez-Marrero FA, Smith BA, Melendez-Brau N, Santana-Bagur JL.
(2004). Physical and leisure activity, body composition, and life
satisfaction in HIV-positive Hispanics in Puerto Rico. J Assoc Nurses
AIDS Care. 15(4): 68-77.
193
ФИЗИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА И СПОРТ В
ПРОФИЛАКТИКЕ АСОЦИАЛЬНЫХ ПРОЯВЛЕНИЙ
СРЕДИ СТУДЕНТОВ
PHYSICAL CULTURE AND SPORT IN THE
PREVENTION OF ASOCIAL MANIFESTATIONS
AMONG STUDENTS
Л.М. Крылова (к.п.н., профессор кафедры ФВиС ФГБОУ ВПО «МГСУ»)
L. M. Krylova (k. p. n., professor of FWIS FSEI HPE «MGSU»)
Н.Н. Бумарскова (доцент кафедры ФВиС ФГБОУ ВПО «МГСУ»)
N. N. Bomarscova (associate Professor Fvis FGBOU VPO "MGSU")
Ключевые слова: асоциальное поведение, физическая культура, спорт,
воспитание, здоровый образ жизни.
Keywords: asocial behaviour, physical culture, sports, education, healthy lifestyle.
Аннотация
В статье рассматривается влияния физической культуры и спорта на
формирование здорового образа и спортивного стиля жизни молодежи.
Раскрывается само понятие асоциальности; даётся его характеристика и
классификация. Представлены одни из наиболее значимых факторов
предупреждения асоциальных проявлений.
Abstract
discusses the impact of physical culture and sport in shaping healthy lifestyle
for youth and sports. Expands the notion of asociality; given his characterization and
classification. Feature some of the most significant factors preventing anti-social acts.
Проблема асоциального явления изучается такими науками
как педагогика, психология, социология, правоведение. Понятие
асоциальность стало использоваться в основном с первой половины
XX века в качестве собирательного политического термина,
обозначающего
неблагополучных
людей.
Рассматривая
классификацию поведенческих отклонений от нормы, необходимо
выделить отличительные особенности различных явлений.
Под нормальным (стандартным) поведением понимается
такое, которое соответствует социальным нормам, характерно для
большинства людей, вызывает одобрение окружающих и приводит
к нормальной адаптации.
Маргинальное поведение (пограничное) – находится на
самой крайней границе социальных норм, размывает и расширяет
границы нормы, вызывает напряжение окружающих людей.
194
Нестандартное поведение (ненормальное) – выходит за рамки
принятых в данном обществе в настоящее время норм, и присущее
меньшему количеству людей. Проявляется оно в двух формах:
- креативное (творческое) поведение – реализует новые идеи,
самобытно, продуктивно, прогрессивно, может приводить к
изменению самих норм, в ряде случаев вызывает сопротивление
окружающих;
- девиантное (отклоняющееся) поведение - непродуктивно,
деструктивно или аутодеструктивно, вызывает неодобрение
окружающих и социальную дезадаптацию.
Асоциальное (аморальное) поведение – это поведение,
уклоняющееся от выполнения морально-нравственных норм,
непосредственно угрожающее благополучию межличностных
отношений. Оно может проявляться как агрессивное поведение,
преступность, сексуальные девиации (беспорядочные половые
связи, проституция и др.), вовлеченность в азартные игры,
бродяжничество, алкоголизм, наркомания, суицид. Каждая форма
имеет свою специфику и тесно связана с формированием
ценностных ориентаций и развитием направленности молодежи [1].
Наиболее активный период социализации молодого
поколения происходит в сложных условиях экономической
нестабильности,
смены
социальной
структуры,
взглядов,
представлений о жизненных целях и способах их достижения и др.,
что приводит к неблагополучию в системе их воспитания. Низкий
уровень здоровья, множество нерешенных социальных проблем
ведут к депрессиям, срывам и, как следствие, к асоциальному
поведению.
Растет экстремистское поведение молодежи, основными
причинами которого являются: социальное неравенство, желание
самоутвердиться в мире взрослых, недостаточная социальная
зрелость, а также недостаточный профессиональный и жизненный
опыт, следовательно, и сравнительно невысокий (неопределенный,
маргинальный) социальный статус.
Увеличивается
количество
курящих
студентов,
употребляющих алкоголь, наркотики, имеющих недостаточный
объем двигательной активности, а также проявляющих
агрессивность, самоуверенность, неуспех в обучении, что в свою
очередь ухудшает работоспособность. Поэтому преподаватели и
тренеры стараются привить студентам здоровый образ и
спортивный стиль жизни, формируют активную гражданскую
позицию.
Чем раньше студенты получают знания относительно
асоциальных явлений, которые тесно связаны с формированием
195
ценностных ориентаций и развитием направленности молодежи, тем
вероятнее, что ценностные ориентации сформируются в более
позитивном направлении.
В анонимном анкетном опросе студенты указали различные
позитивные главные жизненные цели и только 24% первокурсников
ответили, что цели в жизни у них нет. 98% респондентов
перечислили свои морально-нравственные ценности, а 2% считают,
что у них отсутствуют ценностные ориентации. То есть система
ценностей к 20-22 годам у студенческой молодежи практически
сформирована, но со студентами первого курса необходимо усилить
лично ориентированное воспитание, а также при необходимости
помочь изменить их ценностные установки.
К основным функциям, которые выполняет досуг, относятся
– восстановление физических и духовных сил молодых людей,
развитие их способностей и интересов, расширение круга общения.
Являясь основным видом общечеловеческой культуры,
физическая культура приводит к оптимизации физического
состояния и развитию индивида в единстве с его психическим
развитием
на
основе
рационализации
и
эффективного
использования его собственной двигательной активности в
сочетании с другими культурными ценностями.
На современных этапах развития общества замечен интерес к
физической культуре и спорту, которые являются универсальным
механизмом для самореализации и самосовершенствования
человека в его дальнейшем развитии. Значительный социальный
потенциал физической культуры и спорта необходимо в полной
мере использовать в профилактике вредных привычек как наиболее
результативный и наименее затратный механизм эффективного
оздоровления студенческой молодежи.
В целях решения проблем вовлечения в активные занятия
физической культурой студентов особое внимание в университете
обращается на проведение внеучебных занятий различными видами
спорта (30) и системами физических упражнений (7).
Например, такие виды спорта как легкая атлетика, лыжные
гонки, спортивные игры воспитывают необходимые моральноволевые качества, а также умение преодолевать трудности, силу
воли, настойчивость в достижении цели, повышают эмоциональную
устойчивость, самообладание.
В МГСУ создана целостная система научно-обоснованной
программы коррекции и профилактики асоциального поведения,
которая включает просветительскую работу по устранению
возможного асоциального поведения. Пропагандистские усилия
направлены на создание привлекательного имиджа здорового и
196
спортивного стиля жизни, моду в университете на занятия
физической культурой и спортом в досуговой деятельности.
Студенты
для
достижения
здоровья,
высокой
работоспособности, долголетия, прежде всего, должны отказаться
от вредных привычек. Поэтому преподаватели формируют у них
психологическую устойчивость к вредным привычкам и в целом к
асоциальному поведению, т.к. просто запреты неэффективны.
Поэтому, в качестве медико-биологических методов
коррекции используется направленное применение оптимальной
двигательной активности, рациональные режимы труда и отдыха,
питания, сна.
С помощью психологических методов на младших курсах,
преподаватель, прежде всего, старается сохранить и укрепить
психическое здоровье студентов благодаря ведению спортивного
стиля жизни, соблюдению культуры учебного труда и
межличностного общения и поведения, созданию условий для
предупреждения
нервно-эмоционального,
психофизического
утомления, используя для этого специальные физические
упражнения, а также формирование жизненных целевых установок.
Психологические методы на старших курсах направлены на
формирование профессиональной ориентации, самоуправление и
самоорганизацию
учебной
и
будущей
профессиональной
деятельности. Применяем также модернизированные методики
аутотренинга, представляющие собой специально разработанные
приемы для психокоррекции с использованием навыков мышечного
расслабления и дыхательных упражнений с удлиненной фазой
выдоха.
Регулярно
проводятся
спартакиады,
соревнования
различного
уровня:
внутрифакультетские,
российского
и
международного значения, а также всевозможные спортивные
праздники. Проводится спортивно-массовая и оздоровительная
работа в общежитиях университета. Работают оздоровительные
группы и спортивные секции. Также одной из приоритетных форм
активного отдыха является работа спортивно-оздоровительных баз в
Подмосковье и на Азовском море в течение календарного года.
На лекциях по здоровому образу жизни первокурсники
узнают о необходимости искоренения вредных привычек и ведения
здорового образа и спортивного стиля жизни. Теоретической и
методической основой формирования здорового образа жизни
студенческой молодежи является понимание культуры личности и
общества в целом как единства трех компонентов: знания,
убеждения и поведения.
197
Успешно
внедрять
оздоровительно-физкультурную
деятельность в практику могут только те студенты, которые на
собственном опыте убедились в необходимости ведения здорового
образа жизни.
Воспитание положительного и активного отношения к
здоровому образу жизни осуществляется через решение ряда
взаимообучаемых задач: формирование теоретических, научных и
методических знаний, практических умений и навыков различных
культурно-оздоровительных
систем;
создание
агитационнопропагандистской
среды,
обеспечивающей
интерес
и
мотивационную сферу личности студента.
Результаты исследований, проведенных в МГСУ, позволяют
с уверенностью сказать, что подавляющее большинство студентов
понимают значение ведения здорового образа жизни и с каждым
последующим курсом количество студентов, имеющих вредные
привычки, уменьшается, т.е. формируется личная ответственность
за свое поведение.
42% респондентов считают, что ведут здоровый образ жизни, а
50% стремятся к нему. То есть большинство студентов понимают
значение ведения здорового образа жизни.
Только 8% студентов ведут нездоровый образ жизни в
подавляющем большинстве это юноши IV курса.
28% опрошенных студентов не имеют, по их мнению, вредных
привычек, а остальные респонденты указали следующие:
алкоголь (20%), переедание (19%), курение (17%), компьютерные
игры (16%), наркомания (0,9%), нарушение сна (2%) [2].
Потребность в совершенствовании воспитательного процесса
в современных условиях предполагает поиск повышения
эффективности педагогического воздействия на личность студента,
способных обеспечить ее ресоциализацию. Такими средствами
обладает культурно - досуговая, физкультурно - спортивная и
оздоровительная деятельность, которая является необходимой
мерой по устранению асоциальных проявлений среди студенческой
молодежи.
Наиболее
эффективной
стратегией
является
профилактика.
1. Клейберг Ю.А. Психология девиантного поведения. М, 2001.
2. Крылова Л.М. Анализ результатов анкетирования студентов
МГСУ.Сб. материалов научно- практической конференции
«Инновационные аспекты физической культуры и спорта»
Вып. 6, Москва, МГСУ, 2013.
198
PŁYWANIE W WODACH OTWARTYCH – POLSKA
POTRÓJNA KORONA
Open water swimming – the polish triple crown
Wojciech Wiesner, Bogusław Ogrodnik
Słowa kluczowe: pływanie, pływanie w wodach otwartych, maraton pływacki, Potrójna
korona pływacka
Key words: swimming, open water swimming, swimming marathon, Triple Crown of
Open Water Swimming
Streszczenie
Olbrzymia liczba różnorodnych projektów sportowych w pływaniu
długodystansowym świadczy o wzrastającej popularności tej formy zmagań wśród
pływaków. Projekty te obejmują trasy pływackie niemal na wszystkich akwenach
świata. W niniejszej pracy poddano analizie obecne projekty, takie jak Korona oceanów
czy Potrójne korony pływackie. Autorzy prezentują najnowszą, własną koncepcję
przeprawy pływackiej – Polską potrójną koronę. W jej skład, oprócz kanału La Manche
i kanału Catalina, wchodziłby najsłynniejszy – ich zdaniem – polski akwen otwarty, tj.
Zatoka Gdańska na odcinku między miejscowością Hel a Gdynią. Autorzy chcą wyjść z
inicjatywą zaproponowania WOWSA (World Open Water Swimming Association)
przyjęcia Polskiej potrójnej korony w poczet regionalnych Potrójnych koron
pływackich pływania w wodach otwartych. Projekt ten może stanowić doskonałą
promocję omawianej dyscypliny w naszym kraju.
Abstract
The substantial number of long distance swimming projects is the evidence of a
growing popularity of such undertakings among swimmers. These projects include
swimming routes of almost every water area in the world. In this study, current projects,
such as Ocean’s Seven or the Triple Crown of Open Water Swimming, are analysed.
The authors present the newest swimming passage scheme, based on their own concept:
the Polish Triple Crown. Apart from the English Channel and the Catalina Channel,
another reservoir included would be the Gulf of Gdańsk – the distance between Hel and
Gdynia – the most famous Polish open water area in the authors’ opinion. The authors
want to take the initiative to put forward the idea to WOWSA (World Open Water
Swimming Association) to include the Polish Triple Crown in the regional Triple
Crowns. The project may constitute an excellent promotion of open water swimming in
our country.
199
Wprowadzenie
Pływanie długodystansowe w otwartych zbiornikach wodnych (open
water swimming) to dyscyplina, w której pływacy rywalizują na dużych
akwenach, takich jak oceany, morza, zatoki, kanały, ale także jeziora i
rzeki. Rywalizacja ta może mieć charakter imprez zbiorowych (maratony
pływackie), jak i indywidualnych zmagań na danym akwenie.
Dyscyplina ta rozwija się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat bardzo
dynamicznie, ale korzeniami sięga czasów starożytnych. Już ponad 2000
lat temu w starożytnej Japonii rozgrywane były wyścigi pływackie w
wodach otwartych (FINA 2015).
W mitologii greckiej powstał romantyczny mit o Leandrze i jego
ukochanej Hero (http://pl.wikipedia.org... 2015). Warto go tu
przypomnieć. Leander mieszkał w Abydos na azjatyckim brzegu cieśniny
Hellespont (Dardanele) (ryc. 1). Hero była kapłanką bogini Afrodyty w
Sestos na drugim, europejskim brzegu. Zakochali się w sobie, ale Hero,
jako kapłanka, nie mogła poślubić Leandra. W tej sytuacji, aby spotkać
się z ukochaną, Leander pokonywał wpław ok. 7 km. Czynił tak każdej
nocy, w tajemnicy przed wszystkimi. Hero, aby wskazywać mu drogę,
zawieszała lampkę w oknie swojej izby w wieży. Nad ranem kochanek
wracał wpław do Abydos. Pewnej burzowej nocy lampka zgasła i
Leander, straciwszy orientację, utonął w morzu. Kiedy rankiem Hero
zobaczyła zwłoki ukochanego wyrzucone na brzeg Sestos, odebrała sobie
życie, skacząc ze swojej wieży. Ta tragiczna historia stała się inspiracją
dla artystów epoki romantyzmu, zwłaszcza malarzy i poetów, a George
Byron, zafascynowany sprawnością pływacką Leandra, sam przepłynął
Hellespont (Wiesner, Ogrodnik 2014a). Opisał swój wyczyn w wierszu
pt. Gdym przepłynął z Sestos do Abydos (Rutkowski 2008).
Ryc. 1. Cieśnina Hellespont (http://www.livius.org... 2015).
Bohaterem pływania długodystansowego, którego warto tu
również przywołać, jest kapitan Brytyjskiej Marynarki Handlowej
Matthew Webb (ryc. 2). W roku 1875 przepłynął on kanał La Manche
200
jako pierwszy człowiek w historii. Silne prądy i stosunkowo powolne
płynięcie (płynął żabką i trudgenem) sprawiły, że liczącą 34 km
szerokość kanału pokonał, płynąc w sumie 64 km, w czasie 21 godzin i
45 minut. Po pokonaniu kanału La Manche Matthew Webb poświęcił
kolejne lata komercyjnemu prezentowaniu swoich umiejętności
pływackich. Napisał nawet książkę autobiograficzną Art of Swimming.
Kapitan Matthew Webb zginął w roku 1883 podczas próby przepłynięcia
miejsca zwanego Whirlpool Rapids na rzece Niagara, poniżej słynnego
wodospadu (Wiesner, Ogrodnik 2014a).
Ryc. 2. Matthew Webb w 1879 r. (http://www.nndb.com... 2015).
Od czasu pionierskiego wyczynu Webba kanał La Manche
oficjalnie pokonało prawie 1500 pływaków w ok. 1900 przeprawach;
niektórzy przepłynęli go wielokrotnie. W grupie tej jest ośmioro
Polaków, w tym Bogusław Ogrodnik (Wiesner, Ogrodnik 2014b).
W niniejszej pracy poddano analizie obecne projekty pływackie,
takie jak Korona oceanów, kilkanaście Potrójnych koron, a także naszą
najnowszą koncepcję – Polską potrójną koronę. Polska potrójna korona,
oprócz kanału La Manche i kanału Catalina, zawierałaby w sobie
najsłynniejszy zdaniem autorów polski akwen otwarty – Zatokę Gdańską.
Mając na uwadze coraz większą popularność pływania w wodach
otwartych, jak i kierując się chęcią upowszechnienia tej dyscypliny
pływackiej w naszym kraju, autorzy chcą wyjść z inicjatywą
zaproponowania WOWSA (World Open Water Swimming Association)
zgłoszenie Polskiej potrójnej korony pływania w wodach otwartych.
201
Najpopularniejsze maratony pływackie
Jeśli chodzi o otwarte akweny, FINA oficjalnie firmuje pływackie
mistrzostwa świata (dystanse 5, 10 i 25 km), Puchar Świata (dystans 10
km) i Grand Prix (różne dystanse) oraz zawody podczas igrzysk
olimpijskich (dystans 10 km) (FINA 2015). Jest to jednak tylko
namiastka rozgrywanych na świecie maratonów i różnorodnych
projektów pływackich. Projekty te obejmują trasy pływackie niemal na
wszystkich akwenach świata. Co trzeba podkreślić, o atrakcyjności
poszczególnych akwenów dla pływaków decydują także bardzo duże
trudności adekwatne do poziomu zagrożeń, jak np. długi dystans, niska
temperatura wody, ataki zwierząt morskich itp.
Korona oceanów (Ocean’s Seven)
Obecnie wśród pływaków największą popularnością i uznaniem cieszą
się wyczyny związane z pokonywaniem tras długodystansowych
wchodzących w skład tzw. Korony oceanów (Ocean’s Seven) (ryc. 3).
Idea stworzenia heroicznego wyzwania dla pływaków, na wzór Korony
Ziemi u alpinistów, zrodziła się w 2007 r. Korona Oceanów to 7
wybranych tras na otwartych wodach: Kanał Północny (Wielka Brytania,
35 km), Cieśnina Cooka (Nowa Zelandia, 26 km), kanał La Manche
(Anglia, Francja, 34 km), kanał Molokai (Hawaje, 42 km), kanał Catalina
(USA, Kalifornia, 34 km), cieśnina Tsugaru (Japonia, 20 km), Cieśnina
Gibraltarska (Hiszpania, Maroko, 14 km). Koronę oceanów jako
pierwszy
zdobył
Irlandczyk
Stephen
Redmond
1
, były zawodnik rugby i triatlonista. Za ten wyczyn został przez World
Open Water Swimming Association uhonorowany tytułem Człowieka
Roku (Wiesner, Ogrodnik 2014b).
Więcej informacji o Redmondzie można znaleźć na stronach:
http://openwaterpedia.com/index.php?title=Stephen_Redmond;
http://dailynews.openwaterswimming.com/2010/08/global-marathon-swimmingcommunity-was.html;
http://openwaterpedia.com/index.php?title=World_Open_Water_Swimming_Man_of_t
he_Year; http://www.cookstraitswim.org.nz/services.htm.
1
202
Ryc. 3. Korona oceanów (Polish Ogrodnik Team 2015).
1) Kanał Północny (Irlandzki), między Irlandią a Szkocją. Jest uważany
za najtrudniejszy akwen do przepłynięcia na świecie ze względu na
temperaturę wody (12–14°C) i dużą ilość parzących meduz. Na 73
podjęte próby tylko 23 zakończyły się powodzeniem. Po raz pierwszy
pokonany w 1947 r.
2) Cieśnina Cooka, między wyspami Nowej Zelandii. Odnotowano 92
udane przepłynięcia przez 82 osoby z 10 krajów. Trudności wynikają
z niskiej temperatury wody (14–19°C) oraz z dużej ilości meduz i
rekinów.
3) Kanał Molokai, między zachodnim wybrzeżem wyspy Molokai i
wschodnim wybrzeżem wyspy Oahu na Hawajach. Po raz pierwszy
kanał został pokonany w 1961 r. Do tej pory odnotowano 33 udane
próby. Utrudnieniem są silne prądy Oceanu Spokojnego, duże
falowanie, silne wiatry, groźne jadowite meduzy, zasolenie. Woda jest
ciepła (24–26°C).
4) Kanał La Manche – omówiono go w następnym rozdziale artykułu.
5) Kanał Catalina – omówiono go w następnym rozdziale artykułu.
6) Kanał Tsugaru, między wyspami Japonii Honsiu i Hokkaido. Jest to
międzynarodowa droga wodna. Zagrożenia wynikają z silnego prądu,
dużych fal oraz obecności kałamarnic. Temperatura wody wynosi 16–
20°C. Potwierdzono 18 udanych prób pokonania kanału.
7) Cieśnina Gibraltarska, pomiędzy Hiszpanią a Marokiem. Występuje
silny prąd wody od Atlantyku do Morza Śródziemnego, duży ruch
statków oraz zmienność warunków wodnych. Odnotowano 485
udanych przepraw.
203
Potrójna korona pływania w wodach otwartych (Triple Crown of
Open Water Swimming)
Potrójna korona pływania w wodach otwartych jest jednym z
najbardziej popularnych wyzwań pływackich świata. Zdobycie jej polega
na pokonaniu wpław (według zasad obowiązujących od 140 lat na kanale
La Manche) wielkich akwenów otwartych: kanału La Manche (34 km) i
kanału Catalina (34 km) oraz opłynięciu wyspy Manhattan (46 km). Do
tej pory Potrójną koronę zdobyło 104 pływaków. Listę otwiera słynna
„Królowa kanału La Manche”, Alison Streeter (kanał pokonała 43 razy).
We wrześniu 2014 r. na listę wpisała się również 16-letnia Amerykanka
Charlotte Samuels, która w czerwcu 2014 r. opłynęła Manhattan, w
sierpniu pokonała kanał Catalina, a 8 września przepłynęła kanał La
Manche. Za ten wyczyn została nominowana do corocznej nagrody
WOWSA. Rekordzistą w najkrótszym pokonaniu tych 3 dystansów jest
również Amerykanka, Rendy Lynn Opdycke, która na przestrzeni 35 dni
w 2008 r. pokonała szczęśliwie wszystkie akweny. Dla porównania Jim
Barber potrzebował na skompletowanie tych 3 akwenów 22 lat.
1. Kanał La Manche (ryc. 4) – uznany za standard w przepływaniu
kanałów; związane z nim zasady i tradycje wywierają znaczący wpływ
na pływanie w wodach otwartych na całym świecie:
 Lokalizacja przeprawy: kanał między Anglią i Francją w
najwęższym miejscu, czyli w cieśninie między Dover w Anglii a
Cap Gris Nez we Francji.
 Przyczyny trudności: 34 km międzynarodowego szlaku wodnego
w najwęższym miejscu, niska temperatura wody (16–17°C), silne
prądy i nieustannie zmieniające się warunki atmosferyczne.
 Okres próby: od czerwca do września.
 Zagrożenia: tysiące nieudanych prób głównie z powodu silnych
prądów i pływów, silnych wiatrów i spienionych fal; nieudane
próby wynikały również ze zmieniających się warunków
atmosferycznych i hipotermii.
 Dodatkowe informacje: najbardziej znany na świecie kanał
pokonało od pierwszej udanej próby w 1875 r. do tej pory prawie
1500 zawodników.
204
Ryc. 4. Kanał La Manche. Zaznaczona trasa płynięcia Bogusława
Ogrodnika (http://www.prw.pl... 2015).
2. Kanał Catalina (ryc. 5):
 Lokalizacja przeprawy: kanał między Santa Catalina Island i Los
Angeles Island, Kalifornia, USA.
 Przyczyny trudności: zimna woda (szczególnie przy brzegu), silne
prądy, potencjalnie silne wiatry morskie i odległość. Najkrótsza
odległość między brzegami to 34 km z Emerald Bay na wyspie
Santa Catalina do półwyspu San Pedro.
 Zagrożenia: warunki porównywalne z panującymi na kanale La
Manche głównie pod względem warunków wodnych, trudności i
odległości. Kanał Catalina to również fizyczne i mentalne
wyzwanie dla umiejących pływać, mimo że temperatura wody
jest tu nieco wyższa (w połowie dystansu wynosi ok. 15,5°C).
Niekiedy można tu spotkać zwierzęta morskie, np. migrujące
wieloryby i duże stada delfinów.
 Dodatkowe informacje: pierwszy sukces w pokonaniu kanału
odnotowano w styczniu 1927 r., kiedy Kanadyjczyk George
Young wygrał 25 000 dolarów w Wrigley Ocean Marathon
Swim, przepływając go w 15 godzin i 44 minuty. Na koniec 2014
r. odnotowano ponad 321 udanych prób przepłynięcia.
205
Ryc. 5. Kanał Catalina (http://en.wikipedia.org... 2015).
3. Wyspa Manhattan (ryc. 6):
 Lokalizacja przeprawy: wody rzeki Hudson i Harlem wokół
wyspy Manhattan w Nowym Jorku, USA.
 Przyczyny trudności: chłodna woda (17–20°C), silne prądy, duża
odległość (46 km).
 Zagrożenia: warunki porównywalne z panującymi na kanałach La
Manche i Catalina głównie pod względem warunków wodnych,
trudności i odległości.
 Dodatkowe informacje: impreza w formie zawodów pływackich,
duża liczba chętnych, stąd limit miejsc wyczerpuje się już po
kilku godzinach od rozpoczęcia zapisów, rygorystyczne warunki
kwalifikacji (m.in. pokonanie kanału La Manche bądź Catalina),
indywidualna asekuracja przydzielonego przez organizatorów
kajakarza.
206
Ryc. 6. Wyspa Manhattan (http://www.nytimes.com... 2015).
Regionalne Potrójne korony pływackie
Na wzór Potrójnej korony pływania w wodach otwartych powstało na
świecie wiele innych (regionalnych) Potrójnych koron pływackich, które
zawsze obejmują dwa wielkie, legendarne akweny, czyli kanał La
Manche i kanał Catalina:
 Amerykańska potrójna korona, w skład której wszedł Tampa Bay
Marathon Swim;
 Irlandzka potrójna korona z Kanałem Północnym;
 Potrójna korona Kaiwi z Cieśniną Cooka;
 Południowokalifornijska potrójna korona z kanałem Santa
Barbara;
 Północnokalifornijska potrójna korona, z przeprawą z Wysp
Farallońskich do San Francisco;
 Hawajska potrójna korona z kanałem Molokai;
 Japońska potrójna korona z kanałem Tsugaru;
 Afrykańska potrójna korona z Cieśniną Gibraltarską;
 Australijska potrójna korona z kanałem Rottnest;
 Argentyńska potrójna korona z pokonaniem Maratón
Internacional Hernandarias – Paraná;
 Włoska potrójna korona z Maratona del Golfo Capri-Napoli;
 Kanadyjska potrójna korona z Traversée Internationale du lac StJean lub pokonaniem jeziora Ontario;
 Południowoafrykańska potrójna korona z przepłynięciem z
Kapsztadu do False Bay;
 Macedońska potrójna korona z Ohrid Lake Swimming Marathon;
207
 Grecka potrójna korona z Messina Gulf Swimming Marathon;
 Szwajcarska potrójna korona z International Self-Transcendence
Marathon Swim;
 Rosyjska potrójna korona z przeprawą między Petersburgiem a
wyspą Kotlin;
 Peruwiańska potrójna korona z Travesia En Aguas Abiertas Por la
Ruta de Olaya;
 Holenderska potrójna korona z Ijseelmeerzwemmarathon;
 Duńska potrójna korona z Beltquerung solo;
 Chorwacka potrójna korona z Faros Marathon Swim;
 Hongkońska potrójna korona z Clean Half Marathon Swim solo;
 Alaska potrójna korona z Pennock Island Challenge solo;
 Potrójna korona Wysp z opłynięciem wysp Jersey, Man i Wight.
Polska potrójna korona pływania w wodach otwartych
Kierując się wzrastającą popularnością pływania długodystansowego na
świecie, autorzy wyszli z inicjatywą stworzenia polskiego odpowiednika
Potrójnej korony pływackiej w wodach otwartych. W planowanym
projekcie trzecim – regionalnym akwenem jest Zatoka Gdańska. To
najbardziej znany polski pływacki akwen otwarty. Pierwsze Maratony
Morskie na tej trasie rozgrywane były już w latach 60 ubiegłego wieku.
W sumie odbyło się 15 edycji maratonów na różnych odcinkach Zatoki
Gdańskiej, m.in. na trasie do Gdańska, Gdyni czy Pucka. Przy wsparciu
Marynarki Wojennej i lekarzy z różnych ośrodków medycznych kraju
wśród pływaków, którzy ukończyli maraton, przeprowadzano badania
naukowe, zwłaszcza na temat wpływu hipotermii na organizm ludzki.
Polską potrójną koronę pływania w wodach otwartych w
projekcie autorów stanowiłoby pokonanie trzech akwenów:
1. Kanału La Manche,
2. Kanału Catalina,
3. Zatoki Gdańskiej.
Zatoka Gdańska (ryc. 7):
 Lokalizacja przeprawy: wody Morza Bałtyckiego, między
miejscowością Hel na Półwyspie Helskim a Gdynią.
 Przyczyny trudności: 19 km międzynarodowego szlaku wodnego
w najwęższym miejscu, niska temperatura wody (14–17°C),
zmieniające się warunki atmosferyczne.
 Zagrożenia: główną przyczyną niepowodzeń była hipotermia, ale
i pogorszenie się warunków atmosferycznych.
208
Ryc. 7. Zatoka Gdańska (http://www.nadmorski24.pl... 2015).
Historia maratonów pływackich w Zatoce Gdańskiej (Jabłoński
1995, zbiory prywatne Ryszarda Smula)
Wyczyn sportowy jest jednym ze spektakularnych efektów ludzkiego
dążenia do wyróżnienia się, pokazania tego, czego nie udało się dokonać
innym, jest próbą przekroczenia bariery; czasu, odległości, wysokości –
tak w swojej książce Przez Bałtyk po rekord świata pisze wielokrotny 10krotny dyrektor medyczny Maratonów Morskich na Zatoce Puckiej i
Gdańskiej kmdr rez. lek. med. i poeta z Gdyni Zbigniew Jabłoński1.
Na początku lat 60 XX w. w redakcji tygodnika Sportowiec
zrodził się projekt – wydawałoby się, że na owe czasy niemożliwy do
zrealizowania – Maratonu Morskiego. Pomysłodawcą był redaktor tegoż
magazynu ilustrowanego Łukasz Jedlewski. O pomoc w realizacji
przedsięwzięcia zwrócono się do Marynarki Wojennej. Wytyczono i
zabezpieczono trasę, zapewniono łączność i łodzie wiosłowe,
przeprowadzono specjalistyczne badania lekarskie pierwszych
zawodników.
Zbigniew Jabłoński (ur. 1940), lekarz medycyny, komandor Marynarki
Wojennej. Dwukrotnie w służbie ONZ: w Egipcie i Libanie Południowym. Autor
kilkunastu tomików poetyckich, m.in. Helskie pory roku, Jesteś morze, Wierszem po
falach, oraz dwóch książek prozatorskich: Przez Bałtyk po rekord świata, Notatnik
głupiego palanta (wojsko – seks – medycyna). Lekarz maratonów morskich na Zatoce
Gdańskiej oraz próby przepłynięcia kanału La Manche przez Teresę Zarzeczańską
(http://www.caffeaniol.pl... 2015).
1
209
1. Dnia 4 sierpnia 1963 r. o godzinie 4.55 12 pływaków ruszyło na
22-kilometrową trasę z Helu do Sopotu. Pogoda była wspaniała,
wszystko przebiegało sprawnie i planowo. Jedynie zawodnicy
zburzyli harmonogram imprezy. Przypłynęli o 2 godziny
wcześniej, niż planowali organizatorzy. Zwycięzcą pierwszego
Maratonu Morskiego został Stanisław Kędzia z Legii Warszawa z
czasem 7:26:30, drugi na mecie (plaży) był zawodnik Polonii
Bytom Gotfryd Gremlowski (7:40:45), a trzeci – Teofil
Moszkowicz z Floty Gdynia (8:05:28,5). Na mecie zameldowało
się w sumie 9 zawodników. Badania przeprowadzone tuż po
maratonie potwierdziły, iż zawodnicy mimo długotrwałego
przebywania w chłodnej morskiej wodzie nie ponieśli żadnego
uszczerbku na zdrowiu.
2. Rok 1964. Drugi Maraton Morski decyzją sędziów spowodowaną
złymi warunkami pogodowymi (5° w skali Beauforta) został
przeniesiony na wody przybrzeżne między Sopotem a Gdynią (14
km). Ukończyło go 6 spośród 10 startujących pływaków. Wygrał
Stanisław Kędzia z czasem 4:21:23, drugi był również zawodnik
Legii Warszawa Edward Kriese (4:38:33,2). Trzecim
zawodnikiem był Tadeusz Mazur z Polonii Bytom z czasem
4:46:09,8. W kolejnym roku organizatorzy nie zdecydowali się na
przeprowadzenie zawodów. Chłodne lato nie podniosło
temperatury wody w Zatoce do regulaminowych 18°C. Komisja
weryfikująca m.in. warunki pogodowe jednogłośnie wydała
werdykt negatywny.
3. Rok 1966. Trzeci Maraton Morski, mimo iż rozpoczął się przy
dobrych warunkach pogodowych, kończył się w fatalnych.
Grzmoty i błyskawice narażały zawodników na ogromne ryzyko.
Trasę, liczącą 18,5 km na odcinku Hel-Gdynia, najszybciej
pokonał znów Stanisław Kędzia (5:53:10), następny był Edward
Kriese (5:53:49), trzeci – Tadeusz Mazur (6:05:30). Trzem
kolejnym zawodnikom, którzy znajdowali się najbliżej mety,
komisja sędziowska postanowiła zaliczyć próbę pokonania
Zatoki, ale bez czasu jej ukończenia.
4. Rok 1967. Aby uchronić się przed kaprysami pogody, trasę w
kolejnym roku przeniesiono na wody Zatoki Puckiej. Po raz
pierwszy też zostało zorganizowane zgrupowanie kondycyjne dla
zawodników, a w Poznaniu odbyły się imprezy pływackie będące
swoistymi eliminacjami. Przyniosło to efekt w postaci 12
zawodników na mecie z 15 startujących. Trasa liczyła 18,5 km i
przebiegała z Jastarni do Pucka. Pierwsze miejsce ex aequo
przypadło Stanisławowi Kędzi i Tadeuszowi Mazurowi z czasem
210
5.
6.
7.
8.
5:34:35. Trzecim miejscem również podzielili się Leszek Szemel
i Jerzy Szwarc z Arkonii Szczecin z czasem 5:39:32.
Rok 1968. Piąty Maraton Morski był małym jubileuszem. Trasę
wydłużono do 21,3 km i poprowadzono między Puckiem a
Kuźnicą i z powrotem do Pucka. Sensacją było też pojawienie się
na starcie pierwszej kobiety, która dzielnie dotrzymywała kroku
(pływackiego) mężczyznom na pierwszym odcinku trasy, czyli
między Puckiem a Kuźnicą. Zwyciężył Tadeusz Mazur (6:05:11)
przed Jerzym Szwarcem (6:12:30) i zawodnikiem Pafawagu
Wrocław Romanem Szampańskim (6:15:10). Maraton ukończyło
8 zawodników. Bogumiła Łuczycka trasę Puck-Kuźnica pokonała
w czasie 5:43:29.
Rok 1969. Szóstą edycję maratonu rozszerzono o minimaraton
dla dzieci i młodzieży na trasie Swarzewo-Puck (ok. 5 km).
Młodzieżowy Maraton Morski na wodach Zatoki Puckiej wszedł
na stałe w cykl imprez związanych z Maratonem Morskim. W tej
edycji maratonu po raz pierwszy wziął udział zawodnik z
zagranicy. Był nim Węgier György Schirilla. Ciekawostką jest to,
iż trasę Budapeszt-Warszawa pokonał pieszo i mimo dobrego
przygotowania kondycyjnego jako jedyny wycofał się z wyścigu.
W tym roku w maratonie uczestniczyły 2 kobiety. Przy pięknej
pogodzie na trasie Kuźnica-Puck (13,2 km) pierwszy na metę
dopłynął Zygmunt Kowalski z KSZO Ostrowiec z czasem
3:10:48, przed Romanem Szampańskim (3:11:56) i Ryszardem
Ossigiem z Olimpii Poznań (3:13:01). Na miejscu 13 dopłynęła
Bogumiła Werner ze Śląska Wrocław (4:00:45) a 17 miejscu
(niestety ostatnim) – Bogumiła Łuczycka z Floty Gdynia
(5:23:26).
W 1970 r., podobnie jak w roku poprzednim, maraton rozegrano
na trasie Kuźnica-Puck, jednak tym razem długość jej wynosiła
18,5 km. Rewelacyjnie popłynął Zygmunt Kowalski i z dużą
przewagą nad rywalami na drugim brzegu zameldował się po 4
godzinach, 28 minutach i 15 sekundach. Kolejni zawodnicy z
czołówki to Kazimierz Marcinkiewicz z Neptuna Stargard
(5:09:43), Ryszard Stępak (niestowarzyszony) (5:16:05) i
Ryszard Smul z Pafawagu Wrocław (5:29:15). Zawody
ukończyło 9 zawodników. II Maraton Młodzieżowy,
zabezpieczany przez łodzie żaglowe Harcerskiego Ośrodka
Morskiego w Pucku, wygrał Marek Mąka z KSZO Ostrowiec.
Zawody, jak i nagradzanie zawodników na puckim Rynku
przyciągnęły tysiące kibiców i turystów.
Rok 1971. Ósmy Maraton Morski rozegrano na trasie podobnej
jak w roku poprzednim, tj. Kuźnica-Puck. Zwycięzcą okazał się
211
31-letni zawodnik AZS Poznań Ryszard Ossig (5:23:03). Kolejni
zawodnicy na mecie to Zygmunt Kowalski z KSZO Ostrowiec
(5:36:30), Roman Szampański z Pafawagu Wrocław (6:13:22) i
Ryszard Smul z Pafawagu Wrocław (6:14:14). Szóstym
zawodnikiem na mecie była Elżbieta Zieleniewska z Neptuna
Stargard z czasem 6:40:42, a dziesiątym – Jolanta Wójcikowska z
WOPR Chorzów (7:46:03). Maraton ukończyło 11 zawodników.
Na trasie Maratonu Młodzieżowego wprowadzono klasyfikację z
podziałem na chłopców i dziewczęta.
9. Rok 1972. Imprezy związane z IX edycją Maratonu Morskiego
rozpoczęły się już w czwartek 3 sierpnia 1972 r. od IV Maratonu
Młodzieżowego. Jednak kolejny dzień przyniósł pogorszenie
pogody i trudną dla organizatorów decyzję o przesunięciu startu
na dzień kolejny. Trudną chociażby z tego powodu, iż start
jednego zawodnika wymaga zaangażowania przynajmniej 10
osób obsługi i zabezpieczenia. A miał to być – i był – maraton
rekordowy pod względem uczestników. W następnym dniu 14
śmiałków stanęło na starcie i tyluż zawody ukończyło. Sensację
stanowił tym razem start aż 3 zawodników z Czechosłowacji,
którymi byli Peter Kolar, Jan Novák i Václav Židek. Wygrał
typowany na zwycięzcę Czesław Szulc z Lecha Poznań z czasem
6:45:00. Następni na mecie to: Ryszard Stępniak z TKKF
Stoczniowiec (6:56:21), Jan Deutschmann z KS Mistral, Zdzisław
Gacek z AZS Poznań (7:14:34) i Ryszard Smul z Pafawagu
Wrocław (7:19:49). Trzynasta na mecie zameldowała się jedyna
kobieta w tym wyścigu, Jolanta Wójcikowska z czasem 9:25:30,
wyprzedzając tuż przed metą zawodnika z Czechosłowacji.
Václav Židek uzyskał czas 9:30:05. Ta edycja przyniosła jeszcze
jedną atrakcję. Spośród zwycięzców poprzednich maratonów
wyłoniono trójkę zawodników, którzy mieli pokonać trasę HelWesterplatte (23,5 km), aby, jak napisano w biuletynie
informacyjnym, uczcić bohaterską walkę żołnierza polskiego na
morzu, dla przypomnienia historycznych wydarzeń, dla
zahartowania pływaków i przygotowania pływaków do ataku na
kanał La Manche. Mimo iż założeniem nie było ściganie się, a
„jedynie” walka człowieka z żywiołem, do mety pierwszy
dopłynął Ryszard Ossig w czasie 8:42:15, drugi był Zygmunt
Kowalski (8:53:10), trzeci (pomimo kryzysu) – Tadeusz Mazur
(8:58:46).
10. Rok 1973. Dziesiąty Maraton Morski to już 3 duże imprezy
pływackie: Maraton Morski na trasie Westerplatte-Hel
rozgrywany 4 sierpnia, a dzień wcześniej V edycja Maratonu
Młodzieżowego na trasie Chałupy-Puck i dużo dłuższy, bo
212
mierzący 30,2 km maraton na trasie Hel-Puck. Na trasie
Westerplatte-Hel zwycięzcą został 24-letni absolwent AWF
Władysław Wojtakajtis z klubu Neptun Stargard z czasem 7:22.
Drugi był Adam Zakrzewski, który pokonał trasę w 8 godzin i 39
minut. Co ciekawe, płynął cały czas stylem grzbietowym.
Sensacją było trzecie miejsce 27-letniej pływaczki z Lecha
Poznań Teresy Zarzeczańskiej z czasem 9 godzin. Znany z
poprzednich maratonów wrocławianin Ryszard Smul zajął szóste
miejsce z czasem 10 godzin i 5 minut. Maraton ukończyło 12
zawodników. W Maratonie Młodzieżowym najmłodszy uczestnik
miał 12 lat, najstarszy 19. Zaciętą walkę toczyli od początku do
końca Ryszard Wysocki z Wisły Kraków i Marek Duchnowicz z
Neptuna Stargard. Zwycięzcą okazał się ostatecznie zawodnik
Neptuna. Wśród dziewcząt kolejny raz najlepsza okazała się
Grażyna Zielant. Na najdłuższej trasie wygrał Zygmunt
Kowalski, a pozostali trzej zawodnicy dopłynęli, niespecjalnie
utrudzeni, razem. Byli to: Tadeusz Mazur, Czesław Szulc i Jan
Deutschmann.
11. Rok 1974. Jedenasta edycja, mimo określeń mamy łagodną zimę
tego lata, odbyła się zgodnie z założeniami organizatorów. W
skróconą do 15 km trasę Kuźnica-Rzucewo-Puck ruszyło 14
śmiałków (w tym 3 kobiety). Po pasjonującej walce wygrał
Zygmunt Kowalski (3:56) przed Tadeuszem Mazurem (4:07) i
Adamem Zakrzewskim (4:19). VI Maraton Młodzieżowy na
trasie Swarzewo-Puck wśród chłopców wygrał R. Wysocki, a
wśród dziewcząt R. Lubowiecka.
12. Dwunasta edycja (1–2.08.1975 r.) odbyła się przy ładnej
pogodzie i przy temperaturze wody 20°C. Wyścig rozpoczęły 2
panie i 13 mężczyzn o godzinie 8.05 na trasie z Helu do Gdyni
liczącej 18,5 km. Od początku prowadził 28-letni zawodnik
KSZO Ostrowiec Zygmunt Kowalski, który z czasem 6:00:30
zwyciężył niezagrożony. Drugi wynik uzyskał jego kolega
klubowy Adam Szymański z czasem 6:18:00. Trzeci był
zawodnik Siemianowiczanki Jan Zug (6:23:30). Dziesiąta na
mecie była Teresa Zarzeczańska z LOK Delfin Poznań (7:32:00),
a tuż przed nią Romuald Szopa z AZS Katowice (7:30:00). Warto
o tych zawodnikach wspomnieć, gdyż w niecały miesiąc później
Teresa Zarzeczańska jako pierwsza osoba z Polski pokonała kanał
La Manche, a Romuald Szopa powtórzył jej wyczyn 3 lata
później, tj. 12 sierpnia 1978 r. Nie obyło się też bez dramatu. Na
1,5 km przed metą wycofał się z drugiej swojej próby na Zatoce
Grzegorz Biela. VII Młodzieżowy Maraton Pływacki na trasie
Chałupy-Puck (6,5 km) rozegrany został dzień wcześniej. Wygrał
213
go wśród chłopców Bogusław Lizak ze Stali Stocznia Szczecin
(1:38:00), a wśród dziewcząt Małgorzata Pielas z Szombierek
Bytom (2:30:00). Maraton Młodzieżowy ukończyło 16
zawodników, zaś Maraton Morski – 13.
13. Trzynasta edycja (1976 r.) Maratonu Morskiego odbyła się na
trasie Hel-Gdynia Polanka Redłowska (19,5 km). Wyścig wygrał
20-letni debiutant tej imprezy, zawodnik klubu Stal Stocznia
Szczecin Bogusław Lizak w czasie 5:14:32. Drugi na mecie
zameldował się Zygmunt Kowalski (5:20:10). Miejsce to weteran
tej imprezy zawdzięczał złemu rozegraniu taktycznemu (pójście
po większym łuku na finiszu) również debiutanta na tej imprezie,
21-letniego Marka Duchnowicza (5:22:50). Obaj z Lizakiem byli
wychowankami Młodzieżowego Maratonu z lat poprzednich.
Maraton ukończyło 14 zawodników, w tym 4 z Czechosłowacji.
Na trasie Rzucewo-Puck (6,5 km) Maratonu Młodzieżowego
wśród chłopców zwyciężył Piotr Podobiński z Neptuna Stargard
(1:29:00), a wśród dziewcząt Beata Radziszewska (1:35:00). Na
trasie Hel-Gdynia rozegrano również sztafetę płetwonurków,
którą wygrał zespół WKS Flota w składzie: Bogdan
Paluszkiewicz, Zbigniew Rejman, Roman Kruszyński i Wojciech
Pstrokoński, uzyskując czas 5:50:30.
14. Czternasta edycja maratonu (1977 r.) rozegrana została na trasie
Hel-Gdynia Polanka Redłowska (19,5 km). Wygrał ją
ubiegłoroczny zwycięzca, Bogusław Lizak, w rekordowym czasie
4:59:00. Sukces to tym większy, że warunki pogodowe bardziej
skłaniały organizatorów do przerwania imprezy niż do jej
kontynuowania, a 3 km przed metą duży statek pasażerski
wymusił na zwycięzcy obranie bardziej okrężnej trasy. Drugie
miejsce zajął Adam Szymański (5:12:30). Po dopłynięciu do
plaży nie wyszedł on jednak z wody – czekał na trzeciego
zawodnika. Nie bez kozery, gdyż trzeci na mecie zameldował się
Grzegorz Biela z Unii Oświęcim z czasem 5:14:30. Biela jako
pierwszy niepełnosprawny (amputowana noga w podudziu po
wypadku) za swoim trzecim podejściem ukończył ten morderczy
maraton. Publiczność zgotowała mu owacyjne powitanie. Dla
wielu był on największym zwycięzcą maratonu. Spośród 12
mężczyzn maraton ukończyło 10, w tym 2 zawodników z
Czechosłowacji i 1 z NRD. Kolejną sensacją maratonu był start
17-letniej zawodniczki z Czechosłowacji, która nie dość, że nie
chciała skorzystać ze smarów typu lanolina, to jeszcze,
przybywając do Trójmiasta na kilka dni przed startem, pierwszy
raz w życiu miała okazję widzieć morze i w nim pływać. Jitka
Grundová ostatecznie zajęła dziewiąte miejsce z czasem 5:35:30.
214
W IX edycji Maratonu Młodzieżowego na trasie Hel-morze-Hel
(6,5 km) wśród dziewcząt pierwsze miejsce zajęła zawodniczka
klubu Neptun Stargard Alicja Duchnowicz z czasem 1:30:00, a
wśród chłopców – Piotr Podobiński, również zawodnik z klubu
Neptun Stargard, z czasem 1:27:00.
15. Ostatni, XV Maraton Morski odbył się 11 sierpnia 1979 r. w
trudnych warunkach pogodowych. Stawka 11 zawodników (w
tym 2 kobiety) czekała od 7.00 rano na decyzję o wyruszeniu w
kierunku Westerplatte. Po 2 godzinach podjęto decyzję o starcie z
morza kilka kilometrów od Helu. Ale i to nie pomogło łodziom
asekurującym prawidłowo zabezpieczać pływaków. Stały one
wręcz w miejscu. Podjętych z wody zawodników
przetransportowano do Sopotu, skąd kwadrans po 13.00 przy
utrzymującej się dość mocnej fali ruszyli oni w kierunku mety.
Zawodnicy przepłynęli ok. 11 km. Zwycięzcą został Bogusław
Lizak (2:20:28). Na prawie całej trasie zwycięzcy dotrzymywał
kroku Grzegorz Biela, który stracił na finiszu do niego zaledwie 4
minuty. Za Bielą po 6 minutach na mecie zameldowała się
zawodniczka z Czechosłowacji Jitka Grundová. Za nią z kolei po
3 minutach na metę wpłynął zawodnik AZS Politechniki
Krakowskiej Robert Schaefer. Dzień wcześniej na trasie Sopotmorze-Sopot (6 km) rozegrano przy równie trudnych warunkach
pogodowych X Maraton Młodzieżowy. Zwyciężył 18-letni
zawodnik WOPR Katowice Wojciech Glinkowski (1:16:37).
Zakończenie
W 1998 r. podjęto próbę reaktywacji Maratonów Morskich na trasie
Puck-Rzucewo-Puck. Jednak, jak mówił kilka lat temu były lekarz
zawodów, kmdr rez. lek. med. Zbigniew Jabłoński: Musieliśmy przerwać
organizację maratonów ze względu na zanieczyszczenie wody. Teraz jest
już inaczej i można pływać. Wtedy stawało się to niebezpieczne (zbiory
prywatne Ryszarda Smula – Dziennik Bałtycki 2012).
Maratony
Morskie
były
też
ciekawym
poligonem
doświadczalnym dla wielu badaczy. Dzięki nim powstało wiele rozpraw
naukowych. Zbigniew Jabłoński na bazie obserwacji własnych i kolegów
z Instytutu Medycyny Morskiej Polskiej Marynarki Wojennej twierdzi,
że ten rodzaj sportu można porównać jedynie do wypraw himalaistów w
góry wysokie. Podaje on też, że u zawodników zaobserwowano
obniżenie temperatury na powierzchni ciała (o 3–4°C), przy nieznacznym
spadku per rectum, tylko 2–3 kreski, oraz spadek wagi ciała od 3 do 5 kg.
Inne parametry: EKG, OB. morfologia, mocz, transaminazy, cukier we
krwi mierzone natychmiast po zawodach nie wykazywały istotnych zmian.
Z ciekawostek przytacza sytuację awantury za odmowę kwalifikacji
215
zawodniczki będącej w szóstym miesiącu ciąży i z kolei udaną próbę
zawodnika po operacji dyskopatii kręgosłupa lędźwiowego w rok po
zabiegu (https://poema.pl... 2015).
Po latach za sprawą zaangażowania firmy kontenerowej BCT do
Gdyni znów wróciła niezwykła impreza pływacka, pod nazwą „BCT
Gdynia Marathon”. Na trasie między Helem a Gdynią znów ścigają się
największe sławy pływackie nie tylko z Polski, ale i z całego świata. W
ostatnim czasie formuła maratonu coraz bardziej przybiera otwarty
charakter, stąd i udział w nim nie tylko profesjonalnych zawodników, ale
i zaprawionych w bojach na wodach otwartych pasjonatów pływania. W
dniach 21–23 sierpnia 2015 r. odbędzie się kolejna edycja tego maratonu.
Piśmiennictwo
FINA, Open Water, http://www.fina.org/H2O/ (dostęp: 24.04.2015).
http://dailynews.openwaterswimming.com/2010/08/global-marathonswimming-community-was.html (dostęp: 24.04.2015).
http://en.wikipedia.org/wiki/Channel_Islands_of_California
(dostęp:
24.04.2015).
http://openwaterpedia.com/index.php?title=Stephen_Redmond (dostęp:
24.04.2015).
http://openwaterpedia.com/index.php?title=World_Open_Water_Swimm
ing_Man_of_the_Year (dostęp: 24.04.2015).
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hero_i_Leander (dostęp: 24.04.2015).
http://www.caffeaniol.pl/index.php?aktualnosci,2&id_news=111 (dostęp:
24.04.2015).
http://www.cookstraitswim.org.nz/services.htm (dostęp: 24.04.2015).
http://www.livius.org/a/1/maps/hellespont.GIF (dostęp: 24.04.2015).
http://www.nadmorski24.pl/aktualnosci/8512-bct-gdynia-marathon-czyli10-mil-morskich-wplaw.html (dostęp: 24.04.2015).
http://www.nndb.com/people/241/000103929/ (dostęp: 24.04.2015).
http://www.nytimes.com/2007/06/14/sports/othersports/14swim.html?_r
=0 (dostęp: 24.04.2015).
http://www.prw.pl/articles/view/36833/Wplaw-przez-Kanal-La-MancheNiesamowita-wyprawa-Boguslawa-Ogrodnika-POSLUCHAJ
(dostęp: 24.04.2015).
https://poema.pl/publikacja/85464-dlugodystansowe-plywanie-w-morzu
(dostęp: 24.04.2015).
Jabłoński Z. (1995). Przez Bałtyk po rekord świata. Poligraf, Gdynia.
Polish Ogrodnik Team, https://www.facebook.com/pages/Oceans-SevenKorona-Ocean%C3%B3w-Polish-OgrodnikTeam/738901162892588?fref=ts (dostęp: 24.04.2015).
Rutkowski K. (2008). Pasaż z lordem Byronem, http://www1.
rfi.fr/polonais /actu/articles/103/article (dostęp: 24.04.2015).
216
Wiesner W, Ogrodnik B. (2014a). Edukacyjne wartości rekordowych
osiągnięć w pływaniu długodystansowym [w:] Aspekty edukacji
szkolnej [red. K. Denek, A. Kamińska, P. Oleśniewicz].
Humanitas, Sosnowiec, s. 335–349.
Wiesner W., Ogrodnik B. (2014b). Zagrożenia podczas pływania
długodystansowego i zabezpieczenia stosowane przez pływaków
na przykładzie kanału La Manche. Polish Hyperbaric Research, 3,
s. 67–80.
Zbiory prywatne Ryszarda Smula (wielokrotny uczestnik maratonów
Morskich, rekordzista Polski na 100 m stylem dowolnym,
wielokrotnie odznaczany, zasłużony instruktor i Honorowy
członek WOPR, Ratownik Roku 1984 i 1985, wychowawca wielu
pokoleń ratowników), m.in. Dziennik Bałtycki (1963–2012);
Sportowiec Magazyn Ilustrowany (1963–1976).
217
EDUKACJA ZDROWOTNA W GIMNAZJUM – MIĘDZY TEORIĄ A PRAKTYKĄ
Health education in High Junior School – between theory and
practice
Małgorzata Ostrowska
Słowa kluczowe: edukacja zdrowotna, teoria, praktyka, warunki, sposoby
Key words: health education, theory, practice, conditions, methods
Streszczenie
Edukacja zdrowotna jako moduł w zakresie wychowania fizycznego jest
realizowana od roku 2009 mocą Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w
sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego
w poszczególnych typach szkół (Dz. Ustaw z 15.01.2009 r. Nr 4 poz. 17). Artykuł jest
próbą zebrania informacji na temat realizacji edukacji zdrowotnej przez nauczycieli
wychowania fizycznego na trzecim etapie edukacji. Szczegółowej analizie poddano
zalecane warunki i sposoby realizacji edukacji zdrowotnej. Zebrane wyniki badań
stanowią podstawę do sformułowania dyrektyw pedagogicznych w zakresie realizacji
edukacji zdrowotnej zgodnie z wykładnikami teoretycznymi zawartymi w podstawie
programowej wychowania fizycznego.
Abstract
Health education as a module in the field of physical education has been
implemented since 2009 under the regulation by the Ministry of National Education of
December 23rd 2008 on the core curriculum of pre-school education and general
education in particular types of schools. (Journal of Laws of 15.01.2009 no. 4 pos. 17).
The article is an attempt at gathering information about implementing health education
by physical education teachers at the third stage of education. Prescribed conditions and
methods of realization for health education have been analysed. The collected results
are the basis for the formulation of educational directives for the implementation of
health education in accordance with the theoretical exponents included in the
curriculum of physical education.
Wprowadzenie
Edukacja zdrowotna jako moduł w zakresie wychowania
fizycznego jest realizowana od roku 2009 mocą Rozporządzenie MEN z
dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach
szkół (Dz. Ustaw z 15.01.2009 r. Nr 4 poz. 17). Zasadniczym celem
zmiany programowej w zakresie wychowania fizycznego jest
218
podniesienie efektywności edukacji zdrowotnej poprzez realizację
bloków tematycznych zawartych w podstawie programowej przedmiotu
wychowanie fizyczne.
Ważnym zadaniem szkoły jest także edukacja zdrowotna, której
celem jest kształtowanie u uczniów nawyku (postaw) dbałości o zdrowie
własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska
sprzyjającego zdrowiu. Stwierdzenie to nadaje edukacji zdrowotnej
wysoka rangę wśród zadań szkoły (Podstawa programowa z
komentarzami, Tom 8, s.53).
W związku z nowymi zadaniami szkoły w zakresie wychowania
fizycznego zmienia się też rola nauczyciele wychowania fizycznego jako
promotora zdrowia i aktywności fizycznej. Zadania te realizowane są w
różnorodnych warunkach i z zastosowaniem specyficznych metod
nauczania. Niejednokrotnie staje się to powodem oporu ze strony
nauczyciela wychowania fizycznego, który sam siebie postrzega bardziej
jako promotora aktywności fizycznej, a aspekty zdrowia łączy bardziej z
realizacją zdań wynikających z lekcją wychowania fizycznego, niż
edukacji zdrowotnej.
A przecież proces nauczania jest złożoną działalnością i może być
realizowany przy użyciu różnorodnych form, metod i zasad. Chodzi tu
nie tylko o wyposażenie uczniów
w kompendium wiedzy o
zdrowiu, ale przede wszystkim o kształtowanie umiejętności korzystania
z racjonalnych technik uczenia się, które w nowej podstawie
programowej nazwane zostały uczeniem się przez zdobywanie
doświadczeń.
Obecnie przyjmuje się, że edukacja zdrowotna powinna polegać
na równoległym działaniu dwukierunkowym: przekazywaniu wiedzy
oraz kształtowaniu umiejętności, przekonań i postaw niezbędnych do
zachowania i doskonalenia zdrowia. Tradycyjnie w edukacji zdrowotnej
dominowało przekazywanie samych tylko informacji, jednak – jak się
później okazało- związek miedzy przyrostem wiedzy a zmianą zachowań
był niewielki. Stąd wniosek, że warunkiem skuteczności podejmowanych
działań edukacyjnych jest nacisk na kształtowanie umiejętności ( E.
Syrek, K. Borzucka-Sitkiewicz, 2009, s.108).
Sami nauczyciele wychowania fizycznego często podkreślają, że
nie obce są im zagadnienia dbałości o zdrowie w kontekście zarówno
praktycznym, jak i teoretycznym. Niemożliwe jest, bowiem prowadzenie
zajęć wychowania fizycznego bez przekazu niezbędnej wiedzy o
zdrowiu. System teoretyczny w zakresie realizacji wartości zdrowia jest
bardzo rozbudowany zgodnie ze współczesnymi kierunkami i strategiami
edukacyjnymi.
Złożoność edukacji zdrowotnej polega wiec na uwzględnianiu
sfery działaniowej (praktyki) i myślowej (kultura) wartości witalnych, ale
219
również fazowości rozwoju ucznia polegającej na „dorabianiu się” przez
niego poznawczych władz umożliwiających zrozumienie jego położenia
w społeczeństwie oraz odkrywanie sensu przeznaczenia (A. Pawłucki,
2013, s. 175).
Edukacja zdrowotna jest częścią edukacji o sobie i świecie.
Powinna być obecna, na co dzień w życiu i doświadczeniach dziecka
przez cały okres, a potem przez całe dalsze życie, które niesie nowe
problemy i potrzeby. Nie zastąpią tego długotrwałego procesu okresowe
akcje, konkursy, pogadanki (choć są one potrzebne do stymulowania
zainteresowania zdrowiem), ani nawet odrębny przedmiot nauczania
(red. B. Woynarowska, 1995, s.89). Tak rozumiana edukacja zdrowotna
to powszechny dostęp dzieci i młodzieży do wiedzy o zdrowiu poprzez
jej codzienne praktykowanie. A więc możliwość udziału w różnorodnych
formach aktywności fizycznej, również w czasie wolnym od zajęć
szkolnych. Możliwość korzystania z sali gimnastycznej przez jedna
grupę, ewentualnie dwie, a nie łączenie grup ćwiczebnych do
zagrażającej bezpieczeństwu liczebności (Rozporządzenie MENiS z dnia
12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych dopuszcza liczebność grup 12-26 i nie bierze pod uwagę
powierzchni sali i bezpiecznej przestrzeni na jednego ucznia). Możliwość
korzystania z ławeczek, bądź innych miejsc, gdzie uczniowie
odpoczywaliby podczas przerw. Możliwość pozostawiania przez
uczniów wielokilogramowych zestawów książek i ćwiczeń w szkole, a
nie przeciążanie kręgosłupa materiałem dydaktycznym. Możliwość
zjedzenia ciepłego posiłku w czasie długiej przerwy, a nie alternatywa
zakupu niekoniecznie zdrowej żywności oferowanej w sklepiku
szkolnym. To najistotniejsze możliwości praktykowania edukacji
zdrowotnej na gruncie współczesnej szkoły. Wydają się tak oczywiste i
nieskomplikowane organizacyjnie, a jednak zbyt często pozostają w
sferze marzeń nauczyciela wychowania fizycznego i jego ucznia.
W ogólnym rachunku rozwojowym i zdrowotnym liczy się każdy
szczegół. Na nic zdadzą się najlepsze lekcje wychowania fizycznego, a
nawet dodatkowe godziny gimnastyki wyrównawczej, jeśli nie ureguluje
się takich problemów, jak ławka szkolna, tornister, troska o postawę ciała
na wszystkich zajęciach w szkole i w domu (M.Demel, A. Skład, 1986,
s.190).
A przecież efektywność edukacji zdrowotnej zależy od ogólnego
poziomu materialnego i kulturalno – społecznego, stanu przedmiotów i
urządzeń służących zdrowiu, umiejętności korzystania z tych urządzeń,
dojrzałości potrzeb (nie tylko ich realizacja, ale także kreowanie
nowych), a przede wszystkim od zgodności wszystkich podmiotów i
środowiska, co do oddziaływania wychowawczo – zdrowotnego.
220
Edukacja zdrowotna w szkole jest to proces dydaktycznowychowawczy, w którym dzieci i młodzież uczą się jak żyć, żeby
zachować i doskonalić zdrowie własne i innych ludzi, a w przypadku
choroby aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie z nią i
zmniejszać negatywne skutki (B.Woynarowska, Podstawa programowa z
komentarzami, Tom 8, s.56).
Dzieci, tak samo jak dorośli, chcą być silne i zdrowe, nie wiedzą
tylko, jak to osiągnąć. Potrzebują, więc mądrych dorosłych, którzy są im
niezbędni do ogarnięcia rzeczywistości, która ich przerasta (A Pawłucki,
2002, s.30). Zdrowe dziecko lepiej się uczy. Jeśli lepiej się uczy, to
odnosi sukcesy na miarę swoich możliwości. Sukcesy umożliwiają
podnoszenie sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej.
W stwierdzeniach tych ukryte jest głębokie przesłanie dla
nauczycieli zdrowia. Wychowanie, tak jak każde skuteczne działanie,
musi odnaleźć swój złoty środek. Dzieci wychowywane w poczuciu
odpowiedzialności za zdrowie własne i innych, tworzą podstawy
przyszłych nawyków zdrowotnych.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego już w preambule
podkreśla, iż ważnym zadaniem szkoły jest także edukacja zdrowotna,
realizowana przez nauczycieli wielu przedmiotów. Dotyczy to przede
wszystkim realizacji podstawowych zadań szkoły w dziedzinie
wychowania zdrowotnego, do których należy zaliczyć;
- kształtowanie nawyków higieniczno-zdrowotnych;
- wychowanie w zasadach bezpieczeństwa osobistego i zbiorowego;
- ochrona zdrowia psychicznego;
- walka z nałogami;
- zapobieganie chorobom zakaźnym (J.Bielski, 2005, s.335).
Odwołując się do fazy heteroedukacji odwróconej w wychowaniu
zdrowotnym można wysunąć tezę, iż nauczyciele nie mają wpływu na
postawy zdrowotne swoich podopiecznych. Jedynym skutecznym
narzędziem egzekwowania tych negatywnych postaw jest powoływanie
się na regulaminy szkolne (statut szkoły) i tym samym obniżanie
zachowania za niedopełnienie takich, czy innych wymogów statutowych.
Ale czasem jest zbyt późno, by obniżać zachowanie uczniowi, który
doświadczył niepotrzebnie i zbyt wiele jak na swoje młode życie.
Dlatego tak ważna jest faza pośrednia i autoedukacji, przypadająca na
okres dojrzewania, w której uczeń świadomie tworzy wartości zdrowia
pozytywnego, a rolą pedagogów, zwłaszcza nauczycieli wychowania
fizycznego, jest przekazanie kompendium wiedzy o zdrowiu, która w
nowej podstawie zawiera się w blokach tematycznych:
1. Szkoła podstawowa:
• Dbałość o ciało
• Bezpieczeństwo
221
• Zdrowie i choroba
2. Gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne:
• Aktywność fizyczna, praca i wypoczynek, żywienie
• Rozwój fizyczny w okresie dojrzewania i młodzieńczym
• Dbałość o ciało, bezpieczeństwo, choroby
• Zdrowie i dbałość o zdrowie
• Zdrowie psychospołeczne, umiejętności życiowe.
Z psychologicznego punktu widzenia pojawienie się takich, a nie
innych treści w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych jest
bardzo ważne i potrzebne dla młodzieży poszukującej własnego ja.
Nauczyciel wychowania fizycznego powinien posiadać wiedzę o tym
szczególnym okresie rozwoju wraz z problemami pojawiającymi się na
drodze tworzenia własnej tożsamości, z reguły zaburzonej niskim
poczuciem własnej wartości. Coraz częściej mówi się o młodzieży
gimnazjalnej: dzieci niepewności, identyfikujące się wedle tego, co inni o
nich mówią. Są więc wyczuleni na oceny innych. Mają właściwą dla
wieku chroniczną potrzebę zabłyśnięcia, bycia w czymś dobrym. A skoro
nastawiona na osiągnięcia i wyniki szkoła, pełna sfrustrowanych i
zmęczonych nauczycieli, coraz rzadziej daje im tę możliwość, realizują
się tak, żeby zabłysnąć. Można być przecież mistrzem w liczebności
uwag w dzienniczku ucznia, mistrzem w posiadaniu jedynek w dzienniku
szkolnym itp.
Najbardziej rozpowszechnionym sposobem radzenia sobie ze
swoją negatywną tożsamością jest projekcja tych złych cech na innych.
„To oni są źli, nie ja”. Projekcja taka może być przyczyną wielu zjawisk
z zakresu patologii społecznej ( C.S. Hall, G. Lindzey, 2005, s. 97). W
takim ujęciu to uczniowie wytyczają granice nauczycielowi. Stają się
takimi, jakimi być mogą, ale niekoniecznie powinni. Mają świadomość
swojej wartości w kontekście zasad ukształtowanych przez skrzywiony
system.
Szansą dla edukacji zdrowotnej jest, więc kształtowanie
prawidłowych postaw psychospołecznych oraz podejmowanie
świadomych decyzji wobec wartości zdrowia. Możliwe i sensowne staną
się wtedy te działania dydaktyczno-wychowawcze, które wynikają z
przekonania o słuszności wdrażanych przedsięwzięć zdrowotnych oraz
zrozumienia potrzeby uczenia przez nabywanie doświadczeń i
kierowanie się bardziej w stronę potrzeb i zainteresowań uczniów.
Cele pracy
Celem pracy jest realizacja edukacji zdrowotnej w gimnazjum
Artykuł jest próbą zebrania informacji na temat realizacji edukacji
zdrowotnej przez nauczycieli wychowania fizycznego na trzecim etapie
edukacji. Szczegółowej analizie poddano zalecane warunki i sposoby
222
realizacji edukacji zdrowotnej. W związku z głównym celem pracy
sformułowano następujące problemy badawcze:
-Czy nauczyciele gimnazjum utożsamiają się z funkcją nauczyciela
przekazującego wiedzę w zakresie edukacji zdrowotnej, czy z funkcją
nauczyciela –instruktora ćwiczeń?
-Czy nauczyciele wychowania fizycznego dostosowują treści edukacji
zdrowotnej do potrzeb uczniów po przeprowadzonej diagnozie?
-Czy nauczyciela stosują podczas zajęć edukacji zdrowotnej metody
aktywizujące uczniów do działania?
-Czy nauczyciele wychowania fizycznego realizują edukację zdrowotną,
zgodnie z zasadami zawartymi w podstawie programowej, w sali
lekcyjnej?
-Czy nauczyciele wychowania fizycznego oceniają uczniów w zakresie
edukacji zdrowotnej i czego ta ocena dotyczy?
W badaniach zastosowano metodę dialogową oraz wywiadu
ukrytego. Podczas prowadzenia warsztatów metodycznych z
nauczycielami wychowania fizycznego poruszano różnorodne tematy z
zakresu realizacji edukacji zdrowotnej w gimnazjum. W trakcie
wypowiedzi indywidualnych nauczycieli odnotowywano ich deklaracje,
tworząc ilościowe zestawienia odpowiedzi. Element metody dialogowej
zawierał się w inicjowaniu dyskusji i wolnych wypowiedzi. Ważna tu
jest umiejętność uważnego i cierpliwego słuchania rozmówców. Wiąże
się ona „z umożliwieniem im samodzielnego i samorzutnego
wypowiadania się na różne tematy. W związku z tym zapewnia się im z
reguły pierwszeństwo zgłaszania swych wypowiedzi w sposób całkiem
wolny, nieskrępowany, spontaniczny” (M. Łobocki 2003, s.276). W
trakcie wymiany myśli w serii różnych zagadnień, prowadząca
rejestrowała odpowiedzi na pytania (problemy), które były
wkomponowane
w tematykę dialogu. Pytania miały charakter
rozstrzygający o deklaracji albo tak, albo nie. Dwudzielne pole
odpowiedzi weryfikowane było testem chi-kwadrat o wzorze:

2


2  n0  ne 
2
n
χ - wartość testu,
n0- liczebność faktyczna; liczba stanowiąca większą część odpowiedzi,
ne- liczebność teoretyczna; liczba wszystkich odpowiedzi dzielona na pół
(Por. M. Krzysztofiak, D. Urbanek 1977, s.254).
Charakterystyka badanych: Podmiotem procedury byli czynni
nauczyciele podnoszący kompetencje zawodowe w ramach uczestnictwa
w warsztatach metodycznych i lekcjach otwartych z zakresu edukacji
zdrowotnej. Jednostką organizacyjną formy doskonalenia był Miejski
2
e
223
Ośrodek Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy. Dane uzyskano od
liczebności N=112 w latach 2013/2014 i 2014/2015.
Wyniki badań
Tabela 1. Preferencje nauczycieli w obszarze szkolnego wychowania
fizycznego
1) Pytanie
Czy czuje się Pan/i bardziej nauczycielem edukacji zdrowotnej, czy
bardziej
nauczycielem-instruktorem
ćwiczeń
w
zakresie
wychowania fizycznego?
2)Liczba
odpowiedzi
Uważam się za nauczyciela edukacji zdrowotnej, który łączy treści
zdrowotne z wychowaniem fizycznym N=30
Uważam się za nauczyciela-instruktora ćwiczeń w zakresie
wychowania fizycznego N=82
3)Wartość
testu

2


2  n0  ne 
2
n
 24,1
e
4)Interpretacja
statystyczna i
pedagogiczna
Ponieważ
χ2obl.=24,1 > χ2α=0,05=3,841 deklaracje nauczycieli
wykazują statystyczną przewagę w kierunku nauczyciela-instruktora
ćwiczeń w zakresie wychowania fizycznego.
(Dane w liczbach naturalnych; N=112)
Źródło: opracowanie własne
W świetle badań istnieje duża grupa nauczycieli pretendująca do
miana nauczyciela – instruktora ćwiczeń w zakresie wychowania
fizycznego. W toku wymiany myśli nauczyciele wyrazili swoje opinie na
temat edukacji zdrowotnej i zmiany roli nauczyciela wychowania
fizycznego-promotora zdrowia. W przeważającej większości utożsamiają
się z rolą nauczyciela wychowania fizycznego, a samo zdrowie pojmują
jako aktywność fizyczną i nie widzą potrzeby zabierania uczniom godzin
przeznaczonych na ruch i realizowanie edukacji zdrowotnej w oderwaniu
od lekcji wychowania fizycznego.
Z tego względu pilnej odnowy wymaga edukacja nauczycielska.
Niezbędna jest szeroka podstawa teoretyczna tej edukacji. Potrzebna jest
refleksja filozoficzna, znajomość myśli pedagogicznej, psychologicznej i
socjologicznej, aby nauczyciel mógł gruntownie poznać świat wartości i
zdrowia w wychowaniu fizycznym, perspektywy sukcesu i zagrożenia,
cele i ideały wychowawcze oraz zdobyć umiejętność dialogu,
współdziałania i przekonywania młodzieży. Niezbędna jest więc
humanizacja edukacji nauczycielskiej, z czym wiąże się potrzeba
224
wyposażenia nauczycieli w umiejętność współdziałania z młodzieżą,
umiejętności posługiwania się metodami aktywizującymi oraz
samodzielnego programowania własnej pracy pedagogicznej (J. Bielski,
2005, s.39).
Tabela 2. Sposoby realizacji edukacji zdrowotnej
1) Pytanie
Czy realizuje Pan/i treści edukacji zdrowotnej w oparciu o diagnozę
potrzeb uczniów?
2)Liczba
odpowiedzi
Treści edukacji zdrowotnej uwzględniają potrzeby i zainteresowania
uczniów i są podstawą w konstruowaniu planu wynikowego N=37
Treści edukacji zdrowotnej realizowane są na podstawie
ogólnodostępnego programu i nie uwzględniają diagnozy potrzeb
uczniów N=75
3)Wartość
testu

2


2
n  n 
2
0
e
n
 12,8
e
4)Interpretacja
statystyczna i
pedagogiczna
Ponieważ
χ2obl.=12,8 > χ2α=0,05=3,841 deklaracje nauczycieli
wykazują statystyczną przewagę
wyboru nieweryfikalności
realizacji treści edukacji zdrowotnej i nie uwzględnianiu w jej
realizacji potrzeb i zainteresowań uczniów.
Dla przeważającej części badanych sporządzanie arkusza diagnozy
potrzeb w zakresie edukacji zdrowotnej jest zadaniem niepotrzebnym
z powodu korzystania z gotowego programu opracowanego przez
innego nauczyciela.
Statystyczna większość badanych przyznaje, że nie realizuje
edukacji zdrowotnej w oparciu o diagnozę potrzeb i zainteresowań
uczniów. Motywują to w różny sposób: „korzystam z gotowego
programu, w którym opracowane są propozycje tematów z edukacji
zdrowotnej”, „jeśli mam realizować edukację zdrowotną w oparciu o
diagnozę potrzeb, to musiałbym cały czas przebywać na Orliku i grać w
piłkę nożną”, „brak mi czasu na takie zadania”, „nie zostałem
przeszkolony w zakresie prowadzenia diagnozy potrzeb”. Natomiast
grupa nauczycieli, która realizuje edukację zdrowotną na podstawie
diagnozy potrzeb i zainteresowań uczniów przyznaje, że jest to zadanie
pracochłonne i wymaga wcześniejszego zaznajomienia uczniów z
wszystkimi blokami edukacji zdrowotnej zawartymi w podstawie
programowej. Jest to zgodne z zalecanymi warunkami i sposobami
realizacji edukacji zdrowotnej zawartymi w podstawie programowej w
myśl której: „za konieczne uznać należy realizację zajęć edukacji
225
zdrowotnej w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej i dostosowanie ich
do potrzeb uczniów (po przeprowadzeniu diagnozy tych potrzeb),
aktywnego uczestnictwa uczniów w planowaniu, realizacji i ewaluacji
zajęć (Podstawa programowa z komentarzami, Tom 8, s.62)”.
Tabela 3. Metody realizacji edukacji zdrowotnej
1) Pytanie
Jakimi metodami realizuje Pan/i edukację zdrowotną z uczniami?
2)Liczba
odpowiedzi
Edukację zdrowotną realizuję różnorodnymi metodami w zależności
od tematu i miejsca realizacji lekcji N=52
Edukację zdrowotną realizuje w oparciu o metody aktywizujące
uczniów N=60
3)Wartość
testu
 
2
2
n  n 
2
0
e
n
 0,57
e
4)Interpretacja
statystyczna i
pedagogiczna
Ponieważ χ2obl.=0,57 < χ2α=0,05=3,841 deklaracje nauczycieli nie
wykazują statystycznej tendencji przewagi jakiejkolwiek opcji
zawartej w pytaniu.
Istnieją dwie grupy o zbliżonej liczebności, jednak o różnych
akcentach w wyborze metod realizacji edukacji zdrowotnej.
Warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej jest stosowanie
różnorodnych metod oraz form pracy z dziećmi. Charakterystyczną cechą
współczesnej edukacji zdrowotnej jest również zmiana metod uczenia, z
tradycyjnych, preferujących gromadzenie wiedzy w połączeniu z
niewielką aktywnością jej uczestników, do takich, które umożliwiają
uczniom praktyczne stosowanie zdobytej wiedzy w różnorodnych
sytuacjach. Do najważniejszych metod w zakresie realizacji treści
edukacji zdrowotnej zaliczyć można metody aktywizujące (M.
Ostrowska, 2012 s.57).
W teorii i praktyce omawianego problemu można wyróżnić różne
podziały i zestawienia metod realizacji edukacji zdrowotnej. Między
innymi są to metody: dywanik pomysłów, burza mózgu, rybi szkielet,
metoda projektu, i metody oparte na ćwiczeniach praktycznych.
Zdecydowana większość badanych deklaruje, że realizacja edukacji
zdrowotnej w oparciu o metody aktywizujące uczniów sprzyja
226
nabywaniu nowych umiejętności i wpływa pozytywnie na atmosferę
pracy w grupie. W taki oto sposób grupa uczy się wspólnie.
Podstawą edukacji rówieśniczej jest założenie, że rówieśnicy:
- są wiarygodnym i akceptowanym źródłem informacji,
- są bardziej skuteczni niż profesjonaliści,
- są postrzegani, że lepiej rozumieją problemy młodych ludzi, niż dorośli,
- rzadziej wykorzystują tradycyjne metody nauczania, prowadzone przez
nich zajęcia są postrzegane jako zabawne,
-tworzą pozytywne wzorce zachowań,
- mają lepszy dostęp do pewnych grup młodzieży, do których trudno
dotrzeć za pomocą konwencjonalnych metod (B. Woynarowska, 2010, s.
196).
Podczas zajęć edukacji zdrowotnej obok metod aktywizujących i
praktycznych, powinno uwzględniać się cykl uczenia się przez
doświadczanie (ang. cycle of experiental learning). Metoda uczenia się
przez doświadczanie uznaje, że uczenie się jest procesem w którym
wiedza i umiejętności tworzone są przez doświadczanie. W wyniki
takiego sposobu organizacji lekcji nauczyciel tworzy czteroetapowy cykl
uczenia się oparty na transformacji własnych doświadczeń ucznia i
umiejscawia proces uczenia się w obszarze jego potrzeb i zainteresowań.
Ważne jest, aby uczeń był w pełni gotowy i otwarty na nowe
doświadczenia oraz miał poczucie własnego, aktywnego w nim udziału, a
nauczyciel był jego przewodnikiem w uczeniu się, a nie odtwórcą
gotowych informacji.. Warunkiem skuteczności uczenia się jest:

zachowanie całego cyklu (4 etapów),

umożliwienie uczniom na zakończenie zajęć zaplanowanie ich
własnych działań
(eksperymentu),

uwzględnianie indywidualnych różnic w stylach uczenia się.
Cykl uczenia się przez doświadczanie powinien być wykorzystywany
podczas lekcji edukacji zdrowotnej w celu podniesienia efektywności i
atrakcyjności zajęć.
227
Tabela 4. Warunki realizacji edukacji zdrowotnej
1) Pytanie
Czy w realizacji edukacji zdrowotnej uwzględnia Pan/i zalecane
warunki organizacji zajęć w sali lekcyjnej?
2)Liczba
odpowiedzi
W realizacji edukacji zdrowotnej uwzględniam zalecane w
podstawie programowej warunki i organizuję zajęcia w sali lekcyjnej
N=64
Większość zajęć edukacji zdrowotnej realizuję w sali gimnastycznej
z powodu treści, których one dotyczą N=48
3)Wartość
testu
 
2
2  n0  ne 
2
n
 2,2
e
4)Interpretacja
statystyczna i
pedagogiczna
Ponieważ χ2obl.=2,2 < χ2α=0,05=3,841 deklaracje nauczycieli nie
wykazują statystycznej tendencji przewagi jakiejkolwiek opcji
zawartej w pytaniu.
Istnieją dwie grupy o zbliżonej liczebności, jednak o różnych
akcentach oddziaływań pedagogicznych.
Podstawa programowa przedmiotu wychowanie fizyczne zawiera
szczegółowy opis zalecanych warunków i sposobów realizacji, a w
szczególności opisuje kwestie organizacyjne odnosząc je do:
„prowadzenie zajęć w pomieszczeniu zapewniającym warunki do pracy
metodami aktywizującymi (odpowiednia wielkość, możliwość zmiany
ustawienia stołów i krzeseł itp.) oraz do liczebności uczniów na
zajęciach, nie powinna ona przekraczać 20 osób (Podstawa programowa
z komentarzami, Tom 8, s.63)”.
Statystyczna większość badanych przyznaje, że uwzględnia
zalecane warunki organizacyjne zajęć w sali lekcyjnej. Deklaruje
również, że taka organizacja została ustalona w planie ogólnym klasy i
realizowana jest zgodnie z przyznaną liczbą godzin. Nauczyciele
podkreślają również, że zajęcia edukacji zdrowotnej są realizowane w
grupach łączonych, np.: chłopcy z dwóch klas, dziewczęta z dwóch klas,
lub wariant cała klasa w liczebności powyżej dwudziestu uczniów. Jak
widać z powyższych opinii, nie jest to zalecany sposób prowadzenia
edukacji zdrowotnej i należałoby zaproponować dyrekcji szkoły
alternatywę zmian w organizacji edukacji zdrowotnej w przyszłym roku
szkolnym.
Należy podkreślić, iż zajęcia edukacji zdrowotnej prowadzone
powinny być z grupą uczniów danej klasy, w sali lekcyjnej. Należy
228
również zadbać o to, aby warunki i organizacja zajęć oraz panująca w
czasie ich trwania atmosfera sprzyjały nabywaniu nowych umiejętności
w zakresie zdrowia, motywacji uczniów oraz zapewniały poczucie
komfortu i bezpieczeństwa.
Tabela 5. Zalecane sposoby oceniania uczniów w zakresie edukacji
zdrowotnej
1) Pytanie
Czy ocenia Pan/i uczniów podczas zajęć edukacji zdrowotnej i czego
ocena ta dotyczy?
2)Liczba
odpowiedzi
Nie stosuje oceniania podczas zajęć edukacji zdrowotnej N=39
Tak oceniam uczniów podczas zajęć edukacji zdrowotnej za
aktywność i przygotowanie materiałów do lekcji N=73
3)Wartość
testu

2

2
n  n 
2
0
e
n
 10,2
e
4)Interpretacja
statystyczna i
pedagogiczna
Ponieważ χ2obl.=10,2 > χ2α=0,05=3,841 należy stwierdzić istotność
statystyczną na rzecz przewagi opcji uwzględniającej ocenianie
uczniów za zaangażowanie i przygotowanie materiałów do zajęć
Edukacja zdrowotna wymaga od nauczyciela wychowania
fizycznego właściwego podejścia dydaktycznego i pedagogicznego.
Trudność nauczania wiąże się przede wszystkim ze zmianą sytuacji
dydaktycznej, której znamienną cechą jest operowanie innymi niż
podczas zajęć wychowania fizycznego sposobami oceniania. Jak widać
zdecydowana większość nauczycieli opowiedziała się za stosowaniem
oceny podczas zajęć edukacji zdrowotnej. Podczas swobodnych
wypowiedzi potwierdzali, że oceniają uczniów za przygotowanie do
lekcji i aktywny w niej udział.
W podstawie programowej możemy odnaleźć propozycję zasad
oceniania na zajęciach edukacji zdrowotnej uwzględniającą: obecność i
aktywność uczniów na zajęciach, samoocenę uczniów, ocenę przez
rówieśników oraz ocenę pracy ucznia przez nauczyciela. Najistotniejszą
kwestią dla nauczyciela wychowania fizycznego jest w tym przypadku
modyfikacja przedmiotowego systemu oceniania o zmiany w obszarze
229
Podsumowanie i wnioski
Realizacja edukacji zdrowotnej w gimnazjum uzależniona jest od
wielu czynników. Jak wykazały badania nauczyciele wychowania
fizycznego:
1. Utożsamiają się bardziej z funkcją nauczyciela-instruktora ćwiczeń,
niż z funkcją nauczyciela edukacji zdrowotnej.
2. Nie dostosowują treści edukacji zdrowotnej do potrzeb uczniów po
przeprowadzonej diagnozie. Korzystają z gotowych programów, w
których odnajdują propozycję realizacji edukacji zdrowotnej.
3.Stosują podczas zajęć edukacji zdrowotnej metody aktywizujące
uczniów do działania.
4. Realizują edukację zdrowotną zgodnie z zasadami zwartymi w
podstawie programowej, zajęcia są prowadzone w sali lekcyjnej.
5. Oceniają uczniów w zakresie edukacji zdrowotnej, a ocena ta dotyczy
przygotowania do zajęć oraz zaangażowanie uczniów.
Należy pamiętać, że nie tylko ludzie młodzi wymagają edukacji
zdrowotnej. To też przecież świat ludzi dorosłych otacza młodego
człowieka i oddziaływuje na jego poglądy i zachowania. System
wartości, normy społeczne, wiedza i umiejętności w sferze promowania
zdrowia decydują ostatecznie o kształcie tego oddziaływania ( H. Kuński,
2000, s. 20 ).
Tak więc nauczyciele wychowania fizycznego powinni
zrozumieć, że edukacja zdrowotna musi być realizowana w szkole w
oparciu o teoretyczne wyznaczniki zawarte w podstawie programowej, a
samo wdrażanie edukacji zdrowotnej do systemu wychowania
fizycznego winno urzeczywistniać pożądane postawy i działania
pedagogiczne nauczycieli.. W wyniku takiego działania możliwy jest
postęp i zmiana zarówno w teorii, jak i w praktyce edukacyjnej.
Zwiększa się także szansa na samopoznanie i samodoskonalenie
nauczyciela wychowania fizycznego jako promotora zdrowia. Ponadto
jasność własnych celów, dogłębna znajomość warunków i możliwości
ich realizacji oraz rzetelna wiedza zawodowa, w połączeniu z refleksją w
działaniu sprzyjać powinna równoczesnemu rozwojowi wszystkich
uczestników sytuacji edukacyjnych (por.M. Czerpaniak-Walczak, 1995,
s.81). Wdrażanie edukacji zdrowotnej do szkolnego wychowania
fizycznego jest procesem długotrwałym, służącym przetwarzaniu wiedzy
dydaktyczno – wychowawczej, w celu polepszenia jakości zdrowia
fizycznego, społecznego i psychicznego uczniów.
W świetle
przeprowadzonych badań pedeutologicznych należy wyszczególnić
najistotniejsze wnioski:

Edukacja zdrowotna pomimo obligatoryjnego trybu realizacji nie
spotyka się z aprobatą ze strony nauczycieli wychowania fizycznego.
230
Powodem oporu w realizacji edukacji zdrowotnej jest w dalszym ciągu
przekonanie nauczycieli o większym wpływie na zdrowie zajęć
ruchowych, niż przekaz słowny i zajęcia praktyczne w sali lekcyjnej.

Należy położyć większy nacisk na obecność edukacji zdrowotnej w
wychowaniu fizycznym, poprzez propagowanie przykładów dobrej
praktyki, tzw lekcji otwartych prowadzonych przez nauczycieli
wychowania fizycznego.

Istnieje pilna potrzeba doskonalenia kompetencji nauczycieli
wychowania fizycznego w zakresie prowadzenia zajęć edukacji
zdrowotnej. To zadania dla ośrodków doskonalenia zawodowego
nauczycieli, uczelni wyższych oraz zespołów przedmiotowych w ramach
szkoleń WDN.

Należy dążyć do zwiększenia roli nadzoru pedagogicznego, jako
istotnego źródła informacyjnego, który w większym zakresie stymulować
będzie nauczycieli wychowania fizycznego do realizacji zajęć edukacji
zdrowotnej zgodnie z zaleceniami podstawy programowej.

Edukacja zdrowotna jako obszar wychowania fizycznego winna
spełniać w przekonaniu nauczycieli wychowania fizycznego ważne
funkcje i cele i wypływać z wewnętrznego przekonania o jej ważności w
cyklu kształcenia i wychowania fizycznego młodego pokolenia.

Jakość realizowanych przez nauczycieli zajęć edukacji zdrowotnej
winna podlegać systematycznej obserwacji i ocenie ze strony nadzoru
pedagogicznego.
Piśmiennictwo
Bielski J., (2005). Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego,
Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s.39-335.
Czerpania-Walczak M., (1995). Refleksja zawodowa nauczycielawychowawcy, jej przedmiot, źródła i rola, [w:] Z zagadnień pedeutologii
i kształcenia nauczycieli, [red. H. Kwiatkowska, T. Lewowicki], Studia
Pedagogiczne LXI, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Technologii
Eksploatacji., s. 81.
Demel M., Skład A., (1986). Teoria wychowania fizycznego, PWN,
Warszawa, s.190.
Hall C. S., Lindzey (2001). Teorie osobowości, PWN, Warszawa, s. 97.
Krzysztofiak M., Urbanek D., (1977). Metody statystyczne, PWN,
Warszawa, s.254.
Kuński H., (2000). Promowanie zdrowia. Podręcznik dla studentów
wychowania fizycznego i zdrowotnego, Wydawnictwo Uniwersytetu
łódzkiego, Łódź, s. 20.
Łobocki M., (2003). Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna
Wydawnicza „Impuls”. Kraków, s. 276.
231
Ostrowska M., (2012). Edukacja zdrowotna w praktyce [w:] Edukacja
zdrowotna w wychowaniu fizycznym. Realizacja podstawy
programowej. [red. A. Kostecka, M. Śmiglewska, M. Szark-Eckardt],
Oficyna Wydawnicza Mirosław Wrocławski, Bydgoszcz, s. 57.
Pawłucki A., (2002). Osoba w pedagogice ciała, Wydawnictwo OSW,
Olsztyn, s.30.
Pawłucki A., (2013). Nauki o kulturze fizycznej, akademia Wychowania
Fizycznego we Wrocławiu, s.175.
Podstawa programowa z komentarzami (2009). Wychowanie fizyczne i
edukacja dla bezpieczeństwa w szkole podstawowej, gimnazjum i
liceum. T.8. Warszawa, MEN, s. 53-63.
Syrek E., Borzucka-Sitkiewicz K., (2009). Edukacja zdrowotna,
Wydawnictwo akademickie i Profesjonalne, s. 108.
Rozporządzenie MENiS z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych
planów nauczania w szkołach publicznych.
Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w
poszczególnych typach szkól.
Woynarowska B., red. (1995). Jak tworzymy szkołę promującą zdrowie,
Warszawa, s.89.
Woynarowska B., (2010). Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki,
PWN, Warszawa, s. 196.
232
ALTERNATYWNE MODELE STARZENIA SIĘ MĘŻCZYZN W UJĘCIU TEORII
SALUTOGENEZY NA PRZYKŁADZIE POMIARÓW SPIROMETRII NATĘŻONEJ
The alternative ways of aging of men based on the forced spirometry
results in terms of the salutogenesis theory
Pujszo Małgorzata, Wilczyńska Sylwia, Drumińska Ewelina
Studenckie Koło Naukowe „WyKoNa”,
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz
e mail: [email protected]
Słowa kluczowe: zagrożenie wykluczeniem społecznym, judo , spirometria
Keywords: risk of social exclusion, judo, spirometry, salutogenesis
Streszczenie
Cel: Celem badań było znalezienie związków pomiędzy różnymi trybami życia
człowieka, a jego stanem funkcjonalnym układu oddechowego, który jak cały organizm
człowieka ulega procesowi starzenia się.
Metody: W badaniach spirometrii natężonej wzięło udział 125 osób zagrożonych
społecznym wykluczeniem, 95 osób prowadzących osiadły tryb życia , oraz 95 osób
trenujących rekreacyjnie judo.
Wyniki: Badania wskazały na istotne różnice w sprawności układu oddechowego, oraz
różne tempo spadku sprawności – starzeniu się układu oddechowego pomiędzy
badanymi grupami osób.
Wnioski: Tryb życia w sposób istotny zmienia sprawność układu oddechowego
człowieka opóźniając bądź przyspieszając jego naturalny proces starzenia się.
Abstract
Objective: The aim of this study was to find the relationship between the different
modes of human life and the functional status of the respiratory system, whilst the
human body is aging.
Methods: The study of forced spirometry was attended by 125 people at risk of social
exclusion, 95 people leading a sedentary life, and 95 people practicing judo
recreationally.
Results: The study showed a significant difference in the efficiency of the respiratory
system and the different rate of decline in performance - the aging of the respiratory
system between the groups of subjects.
Conclusions: Lifestyle changes significantly the efficiency of the human respiratory
system by delaying or accelerating the natural process of aging.
233
Introduction
The aging of the man and his whole body is a natural process
compatible with the nature, evolution and is irreversible. Aging body
organs work less effective, become less efficient and cause abnormal
operation of them. The pace of this process is largely genetically
determined, but also by independent from human climatic conditions
(Balicka-Adamik, i in. 2012), environmental conditions (Pyssa, Rokita,
2007; Skiba, Zejda 2000) and human own activity connected with the
lifestyle (Marchewka, Dąbrowski, Żołądź 2013). Human respiratory
system is responsible, inter alia, for oxygen delivery- the crucial element
in biological functioning of the human body. Deficiency in its function
will be always manifested by impediment (Pierzchała, FarnikBrodzińska,1997) and can even disturb a normal functioning in a society.
The respiratory system diseases can be divided into two categories
(Limanowski, 2000; Rowińska-Zakrzewska, Kuś, 1997):
1. obstructive – connected with lower airflow in lungs airways
2. restrictive- causing reduction in functional capacity of the lungs
and those changes are the part of a natural process of aging of a human
body.
However, the aging of the human body is the process that can be
delayed or slow down through health promoting actions and avoiding the
anti- health actions. According to the authors, one of the theory that in
the most constructive and dynamic way describes the human health
condition is the salutogenesis theory by Antonovski, where health is
regarded as the dynamic process of balanced living processes and each
human action aims into two direction: either HE state- health (fitness) or
DE- state of disease and threat of biological existence (Antonovsky
2005). The types of human behaviours are visible in many spheres like:
balanced diet (Gabrowska, Spodaryk, 2006), recreational activity
(Gębka, Kędziora-Kornatowska 2012; Pyatkov, Biliński, Bilousova,
2011), appropriate living conditions and hygiene (Krzyszkowski, 2013;
Przybylski Pyskir, Pujszo i in. 2011), avoiding popular stimulants
(alcohol, cigarettes, drugs), quality rest time, moderate life pace, few
stressful situations, etc. (Bartoszek, i in. 2014).
It is also worth mentioning that women show higher level of
physical activity than men, however, the changes disappear in senile age
(Knapik, Rottermund i in. 2014). Moreover, health promoting judo
recreation training with the emphasis on spirometry was the area of the
research (Przybylski, Pujszo i in. 2010 ;Pujszo, Kuźmińska i in.2013).
Similar researches were conducted on the group of people leading a
sedentary way of life (Bania, Szefer i in. 2010; Pujszo, Przybylski i in.
2010).
234
The authors of this article, as an interest of their studies choose to
compare the functionality of the respiratory system among two, quite
distant, human behaviour models: the group of people practising
recreational judo, the group of people from rural areas at risk of social
exclusion and the standard/ controlled group- the group of people who do
not do any kind of physical recreation.
The authors chose the Antonovski’s salutogenesis as a model for
presenting the dynamic state of the respiratory system.
The research material and methods
In the research of the forced spirometry in the academic year
2014/2015 took part 125 men from the Tucholski district, who are at risk
of social exclusion, 95 men living a sedentary life, who do not take up
any kind of physical activity (controlled group) and 95 men practising
recreational judo. The latter group declared that they additionally practice
sport two, three times a week for 60-75 minutes.
All participants were adults of different age. The measurements were
taken in the morning hours in the spacious and well- ventilated room
with the temperature around 200C. The subjects declared to be in good
physical state without any previous respiratory system diseases. The
height and weight were measured followed by measuring of the adipose
tissue using the Omron BF- 300.
The Forced vital capacity – FVC, Forced Expiratory Volume in 1 second
- FEV1 and Peak Expiratory Flow- PEF were measured with the use of
the spirometer Microlab ML 3500. The BMI index was also calculated.
The Statistica version 5.0 was used for statistical calculations. The
regression graphing analysis was conducted and the indicator R2 for the
trend line was estimated. To compare the results gathered in all of the
groups the test f- parametric for variations and test t- parametric for
discrepancies were used. The level of relevance for the discrepancies was
set on p<0.05.
The actual condition of a functionality of the respiratory system was
counted with regards to the standard group and is presented on a HE- DE
graph according to Antonowski’s salutogenesis.
The results are shown in the tables (Tab. I-II) and graphs (Graph. 1-4).
Results
The anthropometric data of the subjects is shown in Table 1., the forced
spirometry results and adipose tissue measurement are presented in Table
2.
The graphic interpretation of the results is shown on charts Graph. 1-3.
The Antonovski salutogenesis chart is presented on Graph. 4.
235
Tab. I. The anthropometric data: weight, height, age and BMI index of all
subjects
Groups
mass
(kg)
Range
High
(m)
Range
BMI
(kg/m2)
Range
Age
(y)
Range
Group of people
at risk of social
exclusion
76,6
50,0
–
141,0
1,74a,b
±
0,07
1,61
1,90
25,3
±
4,3
17,7
44,1
39,7
±
14,06
19,0
66,0
Group of people
practising
recreational
judo.
83,3a
±
11,9
62,0
125,0
1,76a
±
0,07
1,64
1,91
26,8
±
2,8
20,3
35,4
40,1
±
13,3
17,5
65,25
Group of people
living a
sedentary life
83,2b
±
12,9
62,5
120,0
1,76b
±
0,06
1,64
1,98
26,8
±
3,2
21,1
36,4
41,2
±
13,5
19,0
62,5
a, b
±
15,2
Tab. II. Measured values: body fat content, Forced vital capacity – FVC,
Forced Expiratory Volume in 1 second - FEV1 and Peak
Expiratory Flow – PEF in all subjects
Groups
%
fat tissue
Range
FEV1
(dm3)
Range
FVC
(dm3)
Range
PEF
(dm3/min)
Range
Group of people
at risk of social
exclusion
22,1a
±
4,4
16,6
–
36,1
3,3*
±
0,6
2,48
5,3
3,5*
±
0,8
2,31
6,00
468,8*
±
73,34
356,0
671,0
Group of people
practising
recreational judo.
16,0a,c
±
5,0
4,4
23,6
4,2*
±
0,70
3,11
6,53
5,1*
±
0,78
3,8
7,34
625,9*
±
91,3
410,0
843,0
Group of people
living a sedentary
life
22,8c
±
6,3
6,5
35,3
3,7*
±
0,5
2,43
4,85
4,3*
±
0,6
2,88
5,76
528,0*
±
68,2
385,0
687,0
236
* - all discrepancies statistically important are in the same table column.
a,b,c
– relevant discrepancies statistically important are in the same table
column
The graphic interpretation of the spirometry results is shown on charts
Graph. 1-4.
8
Group of people at
risk of social
exclusion
7
3
FVC(dm )
6
Group of people
practising
recreational judo
5
4
R2 = 0,46
3
R2 = 0,73
Group of people
living a sedentary
live
2
10
20
30
40
50
60
70
80
age (years)
Graph. 1. Relationship between age and Forced Vital Capacity –
FVC in all subjects
7
6,5
Group of people at
risk of social
exclusion
6
FEV1(dm3)
5,5
5
Group of people
practising
recreational judo
4,5
4
3,5
R2 = 0,51
3
2,5
Group of people
living a sedentary
live
R2 = 0,65
2
10
20
30
40
50
60
70
age (years)
Graph.2 Relationship between age and Forced Expiratory Volume
in 1 second - FEV1 in all subjects
237
900
Grouo of people at
risk of social
exclusion
PEF (dm3/min)
800
700
Group of people
practising
recreational judo
600
500
R2 = 0,55
400
R2 = 0,54
Group of people
living a sedentary
live
300
10
20
30
40
50
60
70
age (years)
Graph.3 Relationship between age and Peak Expiratory Flow –
PEF in all subjects.
The graphs Graph. 1-3 show the tendency of lowering spirometric
values due to aging in social exclusion subject group and subject group
living a sedentary life. Regression is confirmed by determination
indicators R2=0,46 R2=0,73 R2=0,51 R2=0,65 R2=0,55 i R2=0,54 on a
high level. Among the group of people who practise recreational judo
there was no relationship observed.
In order to present the relationship between different models of life and
the functional condition of the respiratory system- in the view of
Antonovski salutogenesis, it was decided to present the ongoing changes
in its functionality on the Antonovski axis showing the dynamic model of
health changes from health-ease state (HE) to dis-ease continuum (DE).
The standard group (people who led a sedentary way of life, but were
healthy) was used as a point of reference for spirometric tests results.
The relative difference between the average value gained by the standard
group and the average value gained by the group practising recreational
judo and the group at risk of social exclusion of each test was calculated,
according to the formula:
O  O0
R( 1
)
O1
Equation. 1.
R – relative difference
O1 – the average value gained by the standard group
O2 – the average value gained by the group practising recreational judo
and the group endanger of social exclusion.
238
The received result was applied vis-à-vis the standard on the Antonovski
HE-DE graph.
6,0
4,0
3,0
2,0
1,0
Group of people
living a
sedentary live
BMI %tk.tł, FVC FEV1 PEF
5,0
Group of people
practising
recreational
judo
Group of people
at risk of social
exclusion
0,0
HE(Health)…………..………................................DE(Disease)
Graph.4 The spirometric tests results, body fat content and BMI
index were presented graphically according to Antonovski’s
salutogenesis.
Discussion
The primary data analysis of Tab I shows that people in the group
who were endanger of social exclusion are shorter and weight less than
the subjects from the other two groups. The differences are statistically
relevant. However, the BMI index is at the similar level in all subject
groups, and the differences are not statistically relevant.
Comparison of the adipose tissue among the group of people who were
endanger of social exclusion and the group of people who led a sedentary
lifestyle indicates no relevant differences. So it is possible to assume that
in terms of nutrition the group of people that were endanger of social
exclusion is not underprivileged at this field. Among the subjects who
practise recreational judo the content of adipose tissue is significantly
lower, what can be explained by additional physical activity. However,
the authors point out that the BMI index can be sometimes misleading in
evaluating malnutrition, but in connection with body fat content becomes
reliable if malnutrition happens (Wojskowicz, Wojszel, Gułaj i
in.2013).
While analysing the data from Tab II, it should be noted that the
average values of all spirometric tests for FVC, FEV1 and PEF are the
lowest in the subject group endanger of social exclusion and the highest
in group of people who practise recreational judo. The differences
between all the average values are statistically relevant for all subjects. It
can be assumed that the functionality of the respiratory system among the
group of people who are at risk of social exclusion is significantly lower.
239
It is also worth mentioning that similar difficulties with the functionality
of the respiratory system were already indicated during the research on
Gipsies communities who also do not usually live along with the
mainstream society (Cianciara, Nowicka, Sitarek, 2012).
There is a probability that lowered spirometric values and as a
result lowered functionality of the respiratory system is the characteristic
feature of all isolated and excluded members of the society (ethnic,
national, penitentiary, captive minorities, sects, etc.) as a result of e.g.
migration (Przybylski, Pyskir M., Pyskir J. i in. 2011).
The analysis of the spirometric values shown in charts Graph. 1-3
indicates the systematic decreasing of all spirometric values along with
aging in the group of people endanger of social exclusion and the group
of people leading sedentary lifestyle. The determination indicators R2 on
all graphs are at the high relevancy level. The regression curve suggests
that this process is faster in the group of people endanger of social
exclusion.
That means that the functionality of the respiratory system declines along
with age in a systematic and relevant manner. Among the people
practising recreational judo the relevant decline in functionality of the
respiratory system was not observed.
The graphic representation on Graph.4 which uses Antonovski
salutogenesis suggests in what way the functionality of the respiratory
system is moving due to different paths of life chosen by members of
society.
The dynamic state of balance directs the functionality of the
respiratory system of people who practise recreational judo into HE
(health), whereas the functionality of the respiratory system of people
endanger of social exclusion into DE (disease).
It needs to be added that to some point these processes can be reversible
(Prączko, Kostka 2005; Szczegielniak, Bogacz 2001), and practising
recreational judo can even be successful with people of lowered fitness
level to slow down the process (Boguszewski, Kerbaum 2011;
Boguszewski, Torzewska 2011; Boguszewski, Zabłocka, Adamczyk,
2012; Michalczak, Gryglewicz 1993).
240
Conclusion
1. The reduced functionality of the respiratory system is a
characteristic feature of people endanger of social exclusion, at
the same time this phenomenon can be true for all excluded social
groups.
2. Showing the changes in functionality of the respiratory system in
term of Antonowski salutogenesis, points out how choosing
different paths of life directs people in different states from
health/fitness to disease/disability.
3. Recreational judo can be qualified as a healthy therapy to improve
the functionality of the respiratory system for all members of the
society as well as for people endanger of social exclusion.
References
Antonovsky, A. (2005) „Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić
sobie ze stresem i nie zachorować”, Wyd. Instytut Psychiatrii i
Neurologi, Warszawa.
Balicka-Adamik, L., Guty, E., Wojtowicz, A., Dziechciaż, M., Iłżecka,
J. (2012) „Wpływ warunków klimatycznych na występowanie
udarów mózgu”, W: Rodzina w zdrowiu i w chorobie.
Uwarunkowania środowiskowe zdrowia. Red; Grażyna Dębska,
Wyd. Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o. – Oficyna
Wydawnicza AFM, 9-16.
Bania A., Szefer P., Pujszo R. (2010) „Wybrane wskaźniki zdrowotne
studentek Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego W: Materiały II
Kongresu Studenckich Kół Naukowych Uczelni Bydgoskich
„Studenci Miastu i Regionowi”, 1, 199-202.
Bartoszek, A. B., Kachaniuk, H., Kocka, K., Charzyńska-Gula, M.,
Łuczyk, M., Łuczyk, R., Szadowska-Szlachetka, Z. (2014).
„Conditioning and concessions health behaviors older people”,
Journal of Health Sciences, 4(10), 259-270.
Boguszewski D., Torzewska P. (2011). “Martial arts as methods of
physical rehabilitation for disabled people” Journal of Combat
Sports and Martial Arts, 1(2): 1-6.
Boguszewski, D., Zabłocka, M., Adamczyk, J. (2012). „Susceptibility to
injury during a fall among blind children”. Advances in
Rehabilitation, 26(2), 63-70.
Boguszewski D, Kerbaum K. (2011) “Judo training as a means of
reducing susceptibility to injury during falls”. Polish Journal of
Sports Medicine; 27(3): 205-212.
Cianciara, D., Nowicka, J., Sitarek, M. (2012)”Pomoc społeczności
romskiej w Polsce.
241
Probl Hig Epidemiol”, 93(1): 189-194
Gabrowska, E., Spodaryk, M. (2006) “Zasady żywienia osób w starszym
wieku”, Gerontologia Polska, 14(2), 57-62.
Gębka, D., Kędziora-Kornatowska, K. (2012). Korzyści z treningu
zdrowotnego u osób w starszym wieku. Probl Hig Epidemiol,
93(2): 256-259.
Knapik A., Rottermund J., Warmuz-Wancisiewicz A., Witanowska J.
(2014) “The activity and its barriers and the well-being of older
Poles” Physiotherapy and Health Activity, 22, 8-15[available:
http://www.ptha.eu/articles/2014/2014_22_8-15.pdf ]
Krzyszkowski, J. (2013). „Pomoc społeczna wobec starzenia się
społeczeństwa polskiego”, Przegląd Socjologiczny, (2), 9-31.
Limanowski A. (2000) Choroby układu oddechowego, PZWL,
Warszawa
Marchewka A, Dąbrowski Z.,. Żołądź J.A (2013) „Fizjologia starzenia
się. Profilaktyka i rehabilitacja”, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa
Michalczak W., Gryglewicz K.(1993) „Physical recreation for people
with disabilities - judo for the blind and partially sighted (in
Polish), Rekreacja ruchowa dla osób niepełnosprawnych – judo dla
niewidomych i niedowidzących”, Zeszyty Naukowe AWF
Wrocław, .57; 71-74.
Pyssa, J., Rokita, G. M. (2007). Azbest – występowanie, wykorzystanie i
sposób postępowania z odpadami azbestowymi. Gospodarka
surowcami mineralnymi, 23(1), 49-61
Pierzchała, W., Farnik-Brodzińska, M. (1997). Jakość życia i jej ocena u
chorych na astmę. Alergia Astma Immunologia, 2(4), 203-206.
Prączko K, Kostka T. (2005) „Aktywność ruchowa a występowanie
infekcji górnych dróg oddechowych u osób w starszym wieku”.
Gerontol Pol, 13, 3: 195-199
Przybylski, G.,Pujszo, R., Pyskir, M., Pyskir, J. (2010) Male recreational
judo training as a factor improving physical wellness based on
particular indicators, W: Physical activity in disease prevention
and health promotion, 61-70, Red: BarbaraBergier, Wyd. Biała
Podlaska : Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II
Przybylski G., Pyskir M., Pyskir J., Bannach M. Pujszo R., Gołda, R.
(2011) „Migracja polska a choroby układu oddechowego, głównie
gruźlica”, W: Selected civilization and social illnesses,
Red:Barbara Sokołowska, Wyd: Biała Podlaska: Instytut Zdrowia.
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Papieża Jana Pawła II,
1: 11-20.
Przybylski, G., Pyskir, M., Pujszo R., Pyskir J., Bannach M., Gadzińska
A. (2011) Analysis of the environmental risk factors on the asthma
242
control in patients with bronchial asthma. W: Societal and cultural
behaviors conditioning wellness. Wyd. Medical University Lublin,
1, 221-230.
Pujszo R., Przybylski G., Pyskir M., Pyskir J., Bannach M. (2010)
“Spirometry as one of wellness indicators female students of
Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz”, W: Environment and
wellness in different phases of life, Red. Tuszyńska-Bogucka,
Wyd. NeuroCentrum 1, 211-237
Pujszo, R., Kuźmińska A., Przybylski G.,; Pyskir M., Pyskir J., Bannach
M., Adam M. (2013) “The differences in chosen spirometric
values of young judo competitors against of the control group as
one of the patterns to the improvement the health of the young
generation”, Ido movement for culture. Journal of martial arts
anthropology,13(4), 16–24
Skiba, M., Zejda, J. E. (2000). Wpływ zanieczyszczeń powietrza
atmosferycznego na dobową zachorowalność dzieci na choroby
układu oddechowego. Pediatria Polska, 75, 625-632.
Pyatkov, V., Biliński, J., Bilousova, I. (2011). Zdrowotne aspekty
ćwiczeń fizycznych w turystyce i rekreacji. Спортивна наука
України, (9), 12-19
Rowińska-Zakrzewska, Kuś, J.(1997) Choroby układy oddechowego
PZWL. Warszawa
Szczegielniak J, Bogacz K. (2001) „Wpływ treningu interwałowego i
ciągłego na czynność wentylacyjną płuc u chorych na przewlekłą
obturacyjną chorobę płuc”. Fizjoterapia, 9, (4), 21-26
Wojskowicz, A., Wojszel, Z. B., Gułaj, E., Wojskowicz, P.,
Kasiukiewicz, A., Klimiuk, K. (2013) „Otyłość a ryzyko
niedożywienia w późnej starości–opis przypadku Obesity and risk
of malnutrition in advanced old age”, Geriatria, 7: 51-55
243
ЛІКАРСЬКИЙ КОНТРОЛЬ ПРИ ВІДНОВНИХ ФІЗИЧНИХ
ТРЕНУВАННЯХ ВИСОКОКВАЛІФІКОВАНИХ ПЛАВЦІВ ПІСЛЯ
ГОСТРИХ РЕСПІРАТОРНИХ ЗАХВОРЮВАНЬ
Medical control during the regenerative physical trainings of highly
skilled swimmers’ state after acute respiratory diseases
Фетісова Валентина, Пущина Ірина
Запорізький національний технічний університет, Україна
Ключові слова: плавці, гострі респіраторні захворювання,
толерантність до фізичного навантаження, велоергометричні тренування
Key words: swimmers, acute respiratory diseases, tolerance to the
physical load, bicycle ergometry trainings.
Aбстрактный
Наукова робота присвячена обґрунтуванню, розробці методики
відновних велоергометричних тренувань висококваліфікованих плавців з
урахуванням їх індивідуальної толерантності до фізичного навантаження
для прискорення фізичної та спортивної реабілітації після гострих
респіраторних захворювань.
Вивчено
вплив
гострих
респіраторних
захворювань
на
функціональний стан і рухові можливості висококваліфікованих плавців з
порівнянням за віком, статтю і спортивною кваліфікацією. На підставі
досліджень морфофункціональних показників, толерантності до фізичного
навантаження, аеробної продуктивності, стану зовнішнього дихання,
стійкості до гіпоксії та біоелектричної активності серця, а також
лікарсько-педагогічних спостережень розроблена та застосована нова
методика велоергометричних тренувань з урахуванням індивідуальної
толерантності до фізичного навантаження висококваліфікованих плавців,
які перенесли гострі респіраторні захворювання, на ранніх строках після
медичного допуску до тренувань.
Abstract
The science work is devoted to a substantiation, development of a technique
regenerative bicycle ergometry trainings of highly skilled swimmers in view of their
individual tolerance to physical load for acceleration of physical and sports
rehabilitation after acute respiratory diseases.
Influence of acute respiratory diseases on a functional condition and impellent
opportunities of highly skilled swimmers with comparison in age, sex and sports
qualification is studied. On the basis of researches morphofunctional parameters,
tolerance to physical load, aerobic productivity, a condition of external breath,
resistance to hypoxia and bioelectric activity of heart, and also medical-pedagogical
supervision the new technique bicycle ergometry trainings in view of individual
tolerance to physical load of highly skilled swimmers which have carried acute
244
respiratory diseases, on early terms after the medical admission to trainings is
developed and applied.
Актуальність теми. За даними МОЗ України, щороку в
Україні на гострі респіраторні захворювання (ГРЗ) хворіє від 8 до 10
мільйонів осіб, які складають біля 20% усієї зареєстрованої
захворюваності та понад 75% усіх випадків інфекційних
захворювань. Вони також займають провідне місце у
захворюваності спортсменів, і, як наслідок, знижують рівень їх
фізичної роботоспроможності та спортивні результати. Проте,
сучасний спорт вищих досягнень – це фізичні навантаження на межі
людських можливостей (Абрамов В.В. та інш., 2014). Це створює
умови для блискавичного перебігу звичайних захворювань і може
закінчитися трагічно, особливо в спорті вищих досягнень.
Відомо, що представники водних видів спорту частіше схильні
до ГРЗ. Це обумовлено тривалим перебуванням в хімічно
обробленому водяному середовищі, підвищеною вологістю повітря,
місцевим та загальним переохолодженням, які змінюють
функціональний стан слизової оболонки носоглотки (Мак-Аллістер
Б. та інш., 2010). За даними О.Є. Дорофєєвої (2006), 83,3%
спортсменів-плавців хворіє на ГРЗ з частотою 1-2 рази на рік, а
16,7% – 3 та більше разів на рік.
Найбільш ґрунтовне дослідження ГРЗ у спортсменів з тих, що
були проведені в Україні, провела О.В. Пєшкова (1996). Вона надала
клініко-фізіологічне обґрунтування принципів фізичної та
спортивної реабілітації тренованих і нетренованих осіб після ГРЗ і
розробила раціональні рухові режими в період їх відновного
лікування. Але її дослідження не охоплювало плавців високої
кваліфікації, що і спонукало нас обґрунтувати методику їх
відновних тренувань після перенесення ГРЗ.
Приступаючи до дослідження, ми враховували, що в цьому
відношенні має перевагу фізіологічне обґрунтування і застосування
диференційованих методик дозованих фізичних тренувань з
урахуванням попередньо визначеної індивідуальної толерантності
до фізичного навантаження (Клапчук В.В., 2005). Такі методики
широко застосовуються в лікувальній фізичній культурі
(Кабельський В.В. та інш., 2008), в оздоровчій фізичній культурі
(Мурза В.П., та інш., 2004) та значно менше при фізичному
вихованні (Артеменков А.А., 2006). Але в доступній нам літературі
ми не знайшли відповідних методик для спортсменів.
Ми вважали, що такий – новий для спортивної медицини
напрям – буде мати особливе значення у елітних спортсменів, які
підлягають допінг-контролю і тому не можуть застосовувати
традиційні лікарські засоби під час відновного лікування при ГРЗ та
245
коли воно завершено і спортсмени допущені до тренувань. Це
доцільно і в зв’язку з участю спортсменів у Олімпійських іграх,
чемпіонатах Світу та Європи, де українські плавці мають вагомі
досягнення.
Мета дослідження. Науково обґрунтувати, розробити
методику та надати рекомендації з лікарського контролю при
диференційованих
велоергометричних
тренуваннях
висококваліфікованих плавців з урахуванням їх індивідуальної
толерантності до фізичного навантаження для прискорення фізичної
та спортивної реабілітації після гострих респіраторних захворювань.
Об'єкт
дослідження:
процес
відновлення
висококваліфікованих спортсменів-плавців, які перенесли гострі
респіраторні захворювання.
Предмет дослідження: функціональний стан і рухові
можливості перед допуском до тренувань й змагань та їх зміни під
впливом відновних велоергометричних тренувань з урахуванням
індивідуальної толерантності до фізичного навантаження.
Методи дослідження: загальноклінічні, функціональні
(фізичний
стан
за
морфофункціональними
показниками,
толерантність до фізичного навантаження, аеробна продуктивність
організму, зовнішнє дихання, стійкість до гіпоксії, біоелектрична
активність серця), лікарсько-педагогічні спостереження з тренданалізом, статистичні методи.
Матеріали та методи дослідження. Спершу на базі
Запорізького обласного лікарсько-фізкультурного диспансеру була
вивчена захворюваність на ГРЗ висококваліфікованих плавців за
останні 10 років. В середньому вона складала 222 випадки на рік,
що зіставило в середньому 2,59 випадків на одного плавця.
Для досягнення мети і вирішення задач дослідження було
поглиблено обстежено 93 спортсмена-плавця віком від 12 до 33
років, в т.ч. 54 чоловіки і 39 жінок. Серед них було майстрів спорту
міжнародного класу – 5 (заслужених майстрів спорту – 1), майстрів
спорту – 16, кандидатів у майстри спорту – 22, спортсменів першого
дорослого розряду – 50. Усі спортсмени перенесли ГРЗ, закінчили
медичну реабілітацію та були допущені до тренувань.
Лікарське обстеження спортсменів проводили в обсязі
“Лікарсько-контрольної картки фізкультурника і спортсмена”.
Додатково для оцінки фізичного стану застосована експресметодика Г.Л. Апанасенка. Вона містила ряд морфофункціональних
показників стану спокою: життєву ємкість легенів (ЖЄЛ), частоту
серцевих скорочень (ЧСС), артеріальний тиск (АТ), масу тіла, зріст
тіла, динамометрію кисті. Ураховувався час відновлення ЧСС після
виконання функціональної проби (20 глибоких присідань за 30 с).
246
На підставі отриманих даних розраховували наступні індекси: масозрістовий (маса тіла/зріст, кг/м кв.), життєвий (ЖЄЛ/маса тіла,
мл/кг), силовий (динамометрія ×100/маса тіла, %) та індекс
Робінсона в спокої. Загальна оцінка фізичного стану проводилась за
сумою балів. Дослідження
індивідуальної толерантності до
фізичного навантаження проводили за допомогою максимального
велоергометричного тесту Наваккі. Починали з навантаження 1
Вт/кг маси тіла і через кожні 2 хв збільшували на цю ж величину. В
момент “відмови” від продовження тесту через втому реєстрували
максимальну досягнуту потужність і час її утримання (в межах 2
хв). При цьому слідкували за тим, щоб в період проведення тесту
ЧСС не перевищувала величину, розраховану за формулою: “220 –
вік спортсмена”, а АТ – 240/120 мм рт. ст. Використовуючи
електрокардіографію (ЕКГ), орієнтувалися на критерії порогу
толерантності за загальноприйнятими рекомендаціями ВООЗ.
Досягнутий таким чином рівень потужності навантаження
розцінювали як поріг толерантності. Оцінку результатів тесту
проводили за оціночною шкалою, враховуючи потужність
навантаження і його тривалість.
Оцінюючи результати навантажувальних тестів, ураховували
величину ват-пульсу (Амосов М.М., 1989), відносно маси тіла
величину загальної фізичної роботоспроможності (ЗФР) та індекс
Робінсона на порозі толерантності.
Аеробну продуктивність організму оцінювали за показником
максимального споживання кисню (МСК). Для розрахунку МСК
використовували рівняння регресії (Бобрик Ю.В., 2004).
Дослідження
зовнішнього
дихання
проводили
на
багатофункціональному апараті “Кардио+” в першій половині дня.
Аналізували наступні показники спірограми: 1) частоту дихальних
рухів (ЧДР) за 1 хв, раз/хв1; 2) ЖЄЛ, л; 3) резервний об’єм вдиху
(РОвд), л; 4) резервний об’єм видиху (РОвид), л; 5) максимальний
об’єм повітря, який може бути провентильований за 1 хвилину
(МВЛ), л; 6) форсовану ЖЄЛ (ФЖЄЛ), л; 7) форсовану ЖЄЛ вдиху
(ФЖЄЛвд), л; 8) обсяг форсованого видиху за 1-у секунду (ОФВ1),
л; 9) співвідношення між ОФВ1 і ФЖЕЛ (ОФВ1%), %; 10) індекс
Тифно (ІТ), %; 11) середню об'ємну швидкість між 25% й 75%
ФЖЄЛ (СОШ25-75), л/с; 12) пікову об'ємну швидкість видиху
(ПОШ), л/с; 13) максимальну об'ємну швидкість у момент видиху
25% ФЖЄЛ (МОШ25), л/с; 14) максимальну об'ємну швидкість у
момент видиху 50% ФЖЄЛ (МОШ50), л/с; 15) максимальну об'ємну
швидкість у момент видиху 75% ФЖЄЛ (МОШ75), л/с. Одержані
показники порівнювали із відповідними належними величинами. За
нижню межу норми для ЖЄЛ, РОвд, РОвид, МВЛ, ФЖЄЛ,
247
ФЖЄЛвд, ОФВ1, ОФВ1%, та ІТ приймали 80% від належних
величин. Зниження цих показників до 79-60% від належних
величин розцінювали як помірне, 59-40% – як значне, 39% та нижче
– як різке. За нижню межу норми показників потоку: ПОШ,
СОШ25-75, МОШ25, МОШ50 та МОШ75, приймали 60% від
належних величин. Зниження показників до 59-40% від належних
величин розцінювали як помірне, 39-30% – як значне, 29% та нижче
– як різке (Шик Л.Л., 1980).
Стійкість до гіпоксії оцінювали за індексом стійкості до
гіпоксії (ІСГ) (Дінейка К., 1982). В розрахунку ІСГ
використовувалися ЧСС спокою та показник проби Штанге.
Інструментальне дослідження серцево-судинної системи
проводилося на багатофункціональному апараті “Кардио+”,
складалося з аналізу ритму серця, ЕКГ-аналізу форми передсердньошлуночкового комплексу, оцінки функціональних проб.
Для вивчення особливостей організації і проведення
лікарського контролю при відновних
ВЕТ з урахуванням
індивідуальної толерантності до фізичного навантаження, а також з
метою порівняння ефективності режимів фізичного навантаження,
всі спортсмени були розділені на 2 групи – контрольну (47 плавців) і
основну (46 плавців). Контрольна та основна групи не мали
статистично достовірної різниці за статтю, віком, спортивною
кваліфікацією та функціональним станом, що свідчить про їх
репрезентативність. Плавці контрольної групи, які перенесли ГРЗ і
були допущені лікарем до тренувань, тренувались за традиційною
методикою.Плавцям основної групи пропонувались заняття на
велоергометрі як додаткові до тренувального процесу з плавання. Їх
проводили щоденно або через 1-2 дні індивідуально, всього 10-12
разів на курс (табл.).
При повторному методі навантаження чергувалось з періодами
для відпочинку, де застосовували динамічні дихальні вправи до
достатньо повного відновлення, при інтервальному – навантаження
виконувалось з жорстко заданими інтервалами для відпочинку, які
поступово скорочувались, при рівномірному – навантаження з
відносно постійною інтенсивністю, при перемінному методі –
навантаження безперервне зі змінами інтенсивності типу “фартлек”,
яке чергувалось з імітаційними вправами різних стилів плавання.
Співвідношення вдиху та видиху в підготовчій та заключній
частинах 3:4, в основній – 3:3, 3:2 обертів педалі велоергометра. Про
адекватність фізичного навантаження судили за частотою серцевих
скорочень та зовнішніми ознаками втоми, які не повинні свідчити
про різку втому.
Таблиця
248
Схема відновних велоергометричних тренувань
висококваліфікованих плавців після ГРЗ
Режими
тренування
Перший:
(3-4
велоергомет
ричних
тренування)
Тривалість
Темп
педалювання
Другий:
(7-8
велоергомет
ричних
тренувань)
Тривалість
Темп
педалювання
Потужність навантаження в порівнянні з пороговою в різних частинах
заняття
підготовча
Основна частина
заключна частина
частина
40-50%
повторним
методом
70%
інтервальним
методом
50-40%
повторним методом
3 рази по 2 хв
5 разів по 2 хв
40
об./хв1
60
об./хв1
40 об./хв1
60%
рівномірним
методом
70-80-70-80%
перемінним
методом
50%
рівномірним
методом
3-4 хв
3-4 хв
40
об./хв1
60
об./хв1
40 об./хв1
Плавців контрольної групи повторно обстежували в
середньому через 3 тижні, як і основної.
Під час велоергометричних тренувань плавців основної групи
проводили лікарсько-педагогічні спостереження за зразком,
розробленим кафедрою спортивної медицини та санології КМАПО
ім. П.Л. Шупика. Аналіз фізіологічних кривих тренувань,
визначення щільності занять, суб'єктивної стерпності навантажень
та оцінку величини впливу тренувального навантаження на організм
спортсмена (тренд-аналіз) вивчали на початку першого та другого
режимів тренувань.
Одночасно, для плавців основної групи рекомендували
дозувати "робочий" пульс при плаванні за модифікованою нами
формулою M. Karvonen.
Отримані результати оброблені на IBM-PC пакетом
прикладних і статистичних програм “Microsoft Excel 2010” та
“Statistica 6.0”. Розрахували середнє (М), відсоток (Р) та їх
стандартну помилку (m). Достовірність різниці (p) оцінювали за
критерієм Стьюдента (t) та критерієм знаків. При p<0,05 її вважали
достовірною.
Результати власних досліджень та їх обговорення.
Вплив гострих респіраторних захворювань на функціональний
стан і рухові можливості висококваліфікованих плавців. Вихідні
морфофункціональні показники фізичного стану плавців високої
кваліфікації, які одержали допуск лікаря до тренувань після
249
перенесених ГРЗ, за експрес-методикою Г.Л. Апанасенка
знаходились на рівні 7,48±0,42 балів, що за кількісною оцінкою є
нижче середнього.
При аналізі толерантності до фізичного навантаження тільки
18±4% обстежених плавців отримали високу оцінку результату
тесту Наваккі. Добру та задовільну оцінку мали відповідно 30±5%
та 35±5% спортсменів, а 16±4% – низьку. Спортсмени з високою
оцінкою результату тестування відрізнялися більш низькою ЧСС до
навантаження (69,53±2,51 уд./хв1; p<0,05), скорішим відновленням
(ЧСС через 5 хв 92,12±2,51 уд./хв1; p<0,05) та мали найвищі
показники аеробної продуктивності (МСК 3,52±0,14 л/хв1; p<0,001).
З іншого боку, плавці з низькою оцінкою мали більшу вихідну
ЧСС до навантаження (78,40±2,31 уд./хв1), відмовлялись від
продовження тесту через втому з більш низькими значеннями ЧСС
(161,60±2,77 уд./хв1), відрізнялися повільнішим відновленням (ЧСС
через 5 хв 101,60±3,24 уд./хв1) та мали найнижчі показники аеробної
продуктивності (МСК 2,38±0,12 л/хв1), що статистично достовірно
(p<0,05-0,01). При аналізі за віком виявилось, що ЧСС у спокої
мала зі збільшенням віку тенденцію до фізіологічної брадикардії
(p<0,001). АТ у плавців до навантаження був у межах норми, але у
старшій віковій групі спостерігалось незначне зниження. На фоні
навантаження та через 5 хвилин після навантаження показник ЧСС
достовірно не відрізнявся. Систолічний АТ у молодшій віковій групі
був нижче як на фоні навантаження (150,32±2,69 мм рт. ст.; p<0,01 ),
так і через 5 хвилин після нього (116,83±1,61 мм рт. ст.; p<0,01). В
загальній оцінці результатів тестування залежно від віку
статистично достовірних розходжень не було.
Аналіз гемодинамічних показників плавців в залежності від
статі показав, що систолічний артеріальний тиск у жінок до
навантаження був більш низьким (107,18±1,12 мм рт. ст; p<0,01) у
порівнянні з чоловіками. Величина ЧСС через 5 хвилин після
навантаження у жінок була нижче (93,69±1,79 уд./хв1; p<0,05), що
свідчить про скоріше їх відновлення.
При аналізі цих показників з урахуванням спортивної
кваліфікації виявилося, що ЧСС до навантаження в більш
кваліфікованих плавців була меншою (70,00±2,13 уд./хв1; p<0,01).
Значення ЧСС на фоні навантаження у них були нижче (162,57±2,13
уд./хв1; p<0,01), що підтверджує високий рівень їх тренованості.
Добра оцінка результату тестування частіше зустрічалась у менш
кваліфікованих плавців (p<0,05). Інші показники не мали
статистично достовірної різниці.
При аналізі аеробної продуктивності плавців виявилось, що
середні абсолютні значення МСК (2,91±0,06 л/хв1) та МСК/кг
250
(53,08±0,61 мл/хв1/кг) суттєво перевищують “безпечний рівень”
фізичного (соматичного) здоров’я (Апанасенко Г.Л. та інш., 2012). В
залежності від віку абсолютні значення МСК були нижчими в
молодшій віковій групі (2,67±0,06 л/хв1; p<0,001), тоді коли відносні
показники не мали достовірної різниці. При аналізі в залежності від
статі абсолютні значення МСК були вищі у чоловіків (3,01±0,08
л/хв1; p<0,05). При аналізі в залежності від спортивної кваліфікації
про більш високі аеробні можливості плавців вищої кваліфікаційної
групи свідчать достовірно більші абсолютні значення
МСК
(3,32±0,12 л/хв1; p<0,001).
Аналіз отриманих показників функції зовнішнього дихання
показав, що в середньому більшість із них як у жінок, так і у
чоловіків перебувала в межах належних величин. Винятком були
РОвид, який складав у чоловіків 77,2±3,74%, а також дещо завищена
частота дихання. При загальній оцінці найбільш високими були
показники РОвд (117,77±4,03%), а самими низькими – РОвид
(79,68±3,28%). Крім того, у порівнянні з РОвд достовірно нижчими
були величини й інших спірографічних показників. Особливо це
стосується МОШ25, МВЛ, ПОШ. Різкого зниження показників у
порівнянні з нормою не визначалося у жодного спортсмена. В
більшості обстежених вони знаходилися в межах норми. Виняток
склали показники РОвид та МВЛ. Помірне зниження РОвид
спостерігалось у 17 спортсменів (25±5%), серед яких було 11
чоловіків (31±8%) та 6 жінок (19±7%). Значне зниження цього
показника – у 16 (24±5%), серед них 8 чоловіків (22±8%), та 8 жінок
(26±8%). Середній показник легеневої вентиляції МВЛ становив
116,14±3,21 л (91,00±1,84%). Помірне зниження спостерігалось у 17
спортсменів (25±5%), серед них 14 чоловіків (39±8%) та 3 жінки
(10±5%). Значне зниження цього показника було у одного чоловіка
(3±3%). Слід зазначити відсутність значного зниження показників
ОФВ1, ОФВ1% та ІТ, що вказує на відсутність хронічного бронхіту
та обструктивних захворювань легенів. Виключення склав один
випадок (ОФВ1 – 56,28% від норми), в якому спортсменка хворіла
на бронхіальну астму. При аналізі спірографічних показників
плавців в залежності від статі виявилось, що відносно належних
величин показники МВЛ та ОФВ1 більш високі у жінок (p<0,01 та
p<0,05 відповідно). Інші результати не мали статистично
достовірної різниці. Спірографічні показники помірного та значного
зниження від норми в залежності від статі не мали статистично
достовірної різниці, окрім показника МВЛ (p<0,01), помірне
зниження якого частіше реєструвалося у спортсменів чоловічої
статі. На відміну від цього, порівняння, які були проведені з
урахуванням віку та спортивної кваліфікації, не мали статистично
251
достовірних розходжень.
З аналізу показників стійкості до гіпоксії видно, що
незважаючи на перенесені ГРЗ, у спортсменів-плавців час затримки
дихання (проба Штанге) перебував в межах норми. У чоловіків цей
показник склав 81,57±2,83 с, у жінок – 69,23±3,35 с. У молодшій
віковій групі ІСГ склав 1,13±0,05 ум. од., що на 24% більше, ніж в
середній групі, і на 19% більше, ніж в старшій віковій групі
(p<0,01). Це ми пояснюємо тим, що у дорослих спортсменів зростає
ЖЄЛ та артеріо-венозна різниця за киснем, що відображає
підвищений витяг кисню тканинами, більш ефективний розподіл
крові, які, в свою чергу, забезпечують стійкість організму до гіпоксії
й гіперкапнії. В залежності від спортивної кваліфікації ІСГ
достовірно не відрізнявся (p>0,05) та досягав 0,96±0,07 ум. од. в
елітних спортсменів і 1,09±0,05 ум. од. у плавців КМС та І розряду.
У
результаті
проведеного
ЕКГ-обстеження
електрокардіографічні відхилення були виявлені у 58 спортсменів,
що складає 62±5% від загального числа обстежених. Порушення
ритму були зареєстровані у 12 плавців – 21±5% від загального
числа ЕКГ із відхиленням від норми. Синусова тахікардія була у 4
спортсменів, правопередсердний ритм – у 6, нижньопередсердний
ритм – у 1, міграція водія ритму – у 1 спортсмена. Порушення
провідності були у 20 плавців (34±6%), в т.ч. неповна блокада
правої ніжки пучка Гіса – у 10, неповна блокада лівої ніжки пучка
Гіса (задня гілка) – у 1, синдром скорочення P-Q – у 9 плавців.
Синдром ранньої реполяризації шлуночків (СРРШ) був
зареєстрований у 24 плавців (41±6%). У 8 плавців СРРШ сполучався
з іншими змінами на ЕКГ, що склало 33±10% від числа спортсменів
з даним синдромом. Порушення процесів реполяризації
(факультативні ознаки метаболічної кардіоміопатії фізичної
перенапруги) виявлені у 22 плавців (38±6%). Зокрема, в області
задньої стінки лівого шлуночка вони були у 5 спортсменів, в
області верхівки – у 1, в області міжшлуночкової перегородки – у 6,
а дифузні зміни кінцевої частини шлуночкового комплексу – у 2
спортсменів. За ступенем виразності порушень процесів
реполяризації помірно виражені спостерігались у 6 плавців, слабо
виражені – у 8. Факультативні ознаки метаболічної кардіоміопатії
фізичної
перенапруги,
що
з'явились
при
проведенні
велоергометричного навантаження максимальної потужності (тест
Наваккі), зареєстровані у 9 спортсменів. Причому, у 2 спортсменів
вони виникли на висоті навантаження, у 6 – через 5 хвилин після
закінчення навантаження (в період відновлення), а у однієї плавчихи
– в обох випадках. Крім того, в іншої спортсменки порушення
процесів реполяризації міокарда, які реєстрували на ЕКГ спокою,
252
зникли на висоті навантаження та з’явились в період відновлення. В
цілому відхилення на ЕКГ плавців після перенесених ГРЗ у вікових
групах не мали статистично достовірної різниці (p>0,05). Аналіз
патологічних змін ЕКГ плавців в залежності від статі показав, що
дистрофічні зміни міокарда статистично достовірно частіше
спостерігались у плавчих (36±8%; p<0,05). Інші відхилення ЕКГ не
мали статистично достовірної різниці. При аналізі патологічних змін
ЕКГ в залежності від спортивної кваліфікації виявилось, що зміни
на ЕКГ не пов'язані зі спортивною кваліфікацією обстежених
плавців (p>0,05).
Динаміка показників функціонального стану і рухових
можливостей висококваліфікованих плавців після гострих
респіраторних захворювань при традиційній методиці фізичної
реабілітації та з ергометричними тренуваннями. Після курсу
відновних ВЕТ з урахуванням індивідуальної толерантності до
фізичного навантаження в основній групі при повторному
обстеженні в стані спокою відзначені позитивні достовірні зміни.
Показник “подвійного добутку” за індексом Робінсона зменшився
на 8,4% і склав 77,48±1,88 ум. од., (p<0,01). Спостерігалось більш
прискорене відновлення після навантаження: час відновлення ЧСС
після 20 присідань зменшився на 25,1% і склав 61,52±1,33 с
(p<0,001). Показники масо-зрістового, життєвого та силового
індексів не мали статистично достовірної динаміки (р>0,05). Але
загальна оцінка фізичного стану в основній групі підвищилась в
середньому на 2,98 бали та склала 10,26±0,43 (p<0,001).
У плавців контрольної групи при повторному обстеженні усі
показники в порівнянні з вихідними даними достовірно не
відрізнялись. Загальна оцінка фізичного стану підвищилась в
середньому лише на 0,4 бали та склала 8,09±0,49 (р>0,05).
При вивченні динаміки толерантності до фізичного
навантаження за максимальним тестом Наваккі після курсу
відновних ВЕТ в основній групі при повторному обстеженні
виявлені позитивні достовірні зміни. Так, пороговий індекс
Робінсона зменшився у порівнянні з первинним обстеженням на
15,1% і склав 222,08±3,58 ум. од. (p<0,001), показник ЗФР
збільшився на 16,9% і склав 4,63±0,03 Вт/кг (p<0,001), показник ватпульсу також збільшився на 17,8% і досягав 1,59±0,05 Вт/уд.
(p<0,01).
Спостерігалось
прискорення
відновлення
після
навантаження: через 5 хв після тесту показник ЧСС зменшився з
97,83±1,40 уд./хв1 на 7,6% і склав 90,39±1,60 уд./хв1 (p<0,001),
АТсист. зменшився з 123,80±2,00 мм рт. ст. на 7,9% і дорівнював в
середньому 114,02±1,33 мм рт. ст. (p<0,001). АТдіаст. в порівнянні з
вихідними даними не мав статистично достовірної різниці (p>0,05).
253
При повторному проведенні цього тесту високу оцінку отримали 29
спортсменів (63±7%), добру – 16 (34±7%), задовільну – 1 (2±2%),
низьку оцінку не отримав жоден спортсмен (0+2%).
У контрольній групі при повторному максимальному тесті всі
показники в порівнянні з вихідними даними мали незначну
динаміку: індекс Робінсона змінився лише на 2,1%, показники ЗФР
та ват-пульсу відрізнялись тільки на 1,5% та 0,8% відповідно. Через
5 хв відновлення в контрольній групі показник ЧСС зменшився з
95,74±1,57 уд./хв1 на 1,2% і склав 94,60±1,57 уд./хв1, АТсист. – з
118,62±1,97 мм рт. ст. на 1,8% і дорівнював 116,49±1,97 мм рт. ст.,
АТдіаст. – з 62,23±0,98 мм рт. ст. на 0,2% і склав 62,13±1,31 мм рт.
ст. Високу загальну оцінку результату тестування отримали 16
спортсменів (34±7%), добру – 17 (36±7%), задовільну – 5 (11±4%), а
низьку – 9 спортсменів (19±6%). Але це не мало статистично
достовірної різниці (p>0,05).
При проведенні більш детального аналізу динаміки оцінок ЗФР
в залежності від її вихідного рівня виявилось, що в основній групі,
на відміну від контрольної, позитивна динаміка була при всіх
вихідних рівнях ЗФР (p<0,01).
При повторному обстеженні аеробної продуктивності
організму плавців основної групи виявилось, що показник МСК
збільшився на 13,3% і склав 3,31±0,08 л/хв1 (p<0,001), МСК/кг
збільшився на 13,4% і досягав в середньому 59,17±0,62 мл/хв1/кг
(p<0,001).
У плавців контрольної групи усі показники в порівнянні з
вихідними даними мали незначну позитивну динаміку, але
достовірно не відрізнялись: МСК змінився лише на 0,7%, МСК/кг
тільки на 1,3% (р>0,05).
При аналізі динаміки оцінок показників зовнішнього дихання
при первинному та повторному обстеженні плавців обох груп при
порівняні з плавцями, у яких були показники в межах норми,
виявилось наступне. У основній групі кількість спортсменів зі
значним зниженням показника РОвид (29±8%; р>0,05) при
первинному порівнянні з плавцями, у яких були показники в межах
норми, достовірно знизилась після курсу ВЕТ (6±5%; p<0,001).
Кількість спортсменів з помірним зниженням показника МВЛ
(29±8%; p<0,01) також знизилась (22±8%; p<0,001). В контрольній
групі позитивної динаміки не визначалось.
При ЕКГ-обстеженні основної групи після ВЕТ, кількість
плавців з первинними патологічними змінами 2-х та більше
показників зменшилась на 8 (з 24±6% до 6±4%, p<0,05), з
порушеннями процесів реполяризації зменшилась на 10 (з 30±7% до
9±4%, p<0,05). При повторному електрокардіографічному
254
обстеженні в контрольній групі статистично достовірних змін ЕКГ
не спостерігалось.
Під впливом курсу ВЕТ показники стійкості до гіпоксії
висококваліфікованих плавців статистично достовірно покращились
на відміну від динаміки показників плавців контрольної групи.
Проба Штанге в основній групі збільшилась на 18,3% і досягала
90,80±2,50 с, а ІСГ зменшився на 22,6% і складав 0,82±0,03 ум. од.
(p<0,001).
Під час проведення лікарсько-педагогічних спостережень
конфігурація фізіологічної кривої у всіх плавців була наближена до
оптимальної, тобто плавно піднімалась до свого загального
найбільшого рівня в основній частині тренування й знижувалась у
заключній частині. При цьому при першому режимі ВЕТ
максимальна ЧСС у середньому була 150,00±1,60 уд./хв1 і не
перевищувала 174 уд./хв1, а АТ – 143,91±1,67 мм рт. ст., який не
перевищував 170 мм рт. ст. При другому режимі ВЕТ максимальна
ЧСС у середньому була 162,39±1,00 уд./хв1 і не перевищувала 180
уд./хв1, а АТ – 155,87±1,67 мм рт. ст., який не перевищував 180 мм
рт. ст. Практично у всіх обстежуваних у відповідь на фізичне
навантаження спостерігалась нормотонічна реакція ЧСС та АТ.
Моторна щільність ВЕТ при першому режимі в середньому
становила 65±2% (середня), при другому – 76±2% (висока). Індекс
трендів тренування під час першого режиму ВЕТ становив в
середньому (–)1,21±0,06 ум. од., під час другого режиму ВЕТ – (–
)1,28±0,07 ум. од., що відповідає помірній величині тренувальних
навантажень, які можна оцінювати, як адекватні функціональному
стану плавців після ГРЗ.
При аналізі строків спортивної реабілітації виявилось, що в
основній групі під впливом ВЕТ реадаптація до плавальних
навантажень на витривалість була прискореною (p<0,001) в
порівнянні з контрольною групою (рис.). Є всі підстави вважати, що
це пов’язано зі спрямованістю додаткових ВЕТ на відновлення і
розвиток аеробної витривалості. Реадаптація до плавальних
навантажень на швидкість не залежала від додаткових ВЕТ (p>0,05).
Строки готовності до участі в змаганнях у спортсменів основної
групи були коротшими (p<0,001).
255
7,51
7,17
Реадаптація до плавальних
навантажень на швидкість
19,68
15,91
Реадаптація до плавальних
навантажень на витривалість
27,49
Повна готовність чи участь в
змаганнях
22,96
0
5
10
15
20
25
30
35
Дні
Основна група (n=46)
Контрольна група (n=47)
Рисунок. Темпи спортивної реабілітації висококваліфікованих
плавців після ГРЗ
Суттєво і те, що протягом двох місяців 31 (68±7%) плавець
основної групи відновив рівень своїх найкращих спортивних
результатів, тоді, як в контрольній групі цього досягли лише 17
(36±7%) спортсменів (p<0,01). Це свідчить про ефективність
науково обгрунтованих, розроблених і застосованих нами відновних
диференційованих ВЕТ, які прискорюють спортивну реабілітацію
плавців після ГРЗ.
ВИСНОВКИ
Наведене теоретичне узагальнення і нове вирішення наукової
задачі скорочення строків фізичної та спортивної реабілітації в
спортсменів-плавців високої кваліфікації, які перенесли ГРЗ,
шляхом застосування відновних ВЕТ з урахуванням індивідуальної
толерантності до фізичного навантаження.
1. Захворюваність на ГРЗ плавців, які мають спортивну
кваліфікацію від першого спортивного розряду до майстрів спорту
міжнародного класу, за даними диспансеризації, протягом
останнього десятиліття щорічно становить 251-266 випадків
захворювань на 100 плавців з середньою кількістю випадків у різні
роки 2,5-2,7 на одного плавця, що обґрунтовує необхідність їх
диференційованої фізичної і спортивної реабілітації та додаткових
лікарських обстежень.
2.
Рівень
фізичного
стану,
визначений
за
морфофункціональними показниками у плавців відразу після
медичного допуску до тренувань після ГРЗ, за кількісною оцінкою
нижче середнього. Складаючи в молодшій віковій групі 6,65±0,30
балів, у середній – 7,94±0,80, у старшій – 11,17±0,74, у чоловіків –
6,66±0,36, у жінок – 8,62±0,48, у майстрів спорту міжнародного
256
класу та майстрів спорту – 9,67±0,59, у кандидатів у майстри спорту
та спортсменів І розряду – 6,85±0,32 балів, він достовірно вище в
старшій віковій групі (p<0,01-0,001), у жінок (p<0,01) та у плавців
більш високої спортивної кваліфікації (p<0,001).
3. Толерантність до фізичного навантаження, визначена за
максимальним велоергометричним тестом Наваккі, у 18±4%
плавців, які отримали допуск до тренувань після ГРЗ, оцінюється як
висока, у 30±5% – як добра, у 35±5% – як задовільна, а у 16±4%
спортсменів – як низька. Відносно маси тіла вона не має
статистично достовірної різниці в залежності від віку (p>0,05), за
низькою, доброю та високою оцінками достовірно не відрізняється
за статтю (p>0,05), за задовільною – переважає в жінок (p<0,05) та
не має статистично достовірної різниці за низькою, задовільною та
високою оцінками при порівнянні за спортивною кваліфікацією
плавців (p<0,05), але за доброю оцінкою частіше відмічається у
менш кваліфікованих спортсменів (у 35±6% проти 14±8%; p<0,05).
4. Аеробну продуктивність організму плавців, які перенесли
ГРЗ і були допущені до тренувань, характеризують середні
абсолютні значення МСК 2,91±0,06 л/хв1, а відносно маси тіла –
53,08±0,61 мл/хв1/кг, що суттєво перевищує “безпечний рівень”
фізичного (соматичного) здоров’я. Відносні показники не мали
достовірної різниці за віком, статтю та спортивною кваліфікацією
обстежених плавців (p>0,05).
5. Функції зовнішнього дихання у плавців, допущених до
тренувань після ГРЗ, перебувають в межах належних величин за
винятком показника РОвид, який у чоловіків 77,2±3,74% та
82,55±5,17% у жінок. Відносні показники МВЛ та ОФВ1 більш
високі у жінок (відповідно p<0,01 та p<0,05). При порівнянні з
нормою має місце помірне та значне зниження показників РОвид та
МВЛ. Спірографічні показники помірного та значного зниження від
норми за статтю не мають статистично достовірної різниці, окрім
МВЛ, помірне зниження якого частіше реєструється у спортсменів
чоловічої статі (p<0,01). Результати порівнянь з урахуванням віку та
спортивної кваліфікації плавців статистично недостовірні (p>0,05).
Стійкість до гіпоксії за індексом Дінейка в молодшій віковій групі у
порівнянні з іншими достовірно вище (p<0,01), інспіраторна
гіпоксична проба у чоловіків краща за жінок (p<0,01), а залежність
стійкості до гіпоксії від спортивної кваліфікації плавців не
прослідковується (p>0,05).
6. ЕКГ-відхилення від норми виявляються у 62±5%
спортсменів. З цього числа порушення ритму зареєстровані у
21±5%, порушення провідності – у 34±6%, а порушення процесів
реполяризації – у 38±6% плавців. СРРШ був на 41±6% ЕКГ. При
257
аналізі в залежності від статі у плавчих частіше спостерігаються
лише ознаки метаболічної кардіоміопатії фізичної перенапруги
(p<0,05), а в залежності від віку та спортивної кваліфікації не було
статистично достовірної різниці за відхиленнями ЕКГ від норми
(p>0,05).
7. У порівнянні з традиційною методикою про переваги
розробленої, апробованої та впровадженої методики відновних ВЕТ
з урахуванням індивідуальної толерантності до фізичного
навантаження, як додаткових до тренувального процесу з плавання,
свідчить позитивна динаміка:
– таких функціональних показників фізичного стану як
“подвійний добуток” (p<0,01), час відновлення ЧСС після 20
присідань за 30 с (p<0,001) та загальної бальної оцінки за
морфофункціональними показниками (p<0,001), чого не було в
контрольній групі за усіма показниками (p>0,05);
– толерантності за показником відносної маси тіла потужності
фізичного навантаження при максимальному тесті Наваккі (з
3,96±0,07 при первинному обстеженні до 4,63±0,03 Вт/кг при
повторному, p<0,001), а в контрольній групі – з 4,09±0,07 до
4,15±0,07 Вт/кг, p>0,05;
– аеробної продуктивності організму за здатністю до МСК (з
52,16±0,93 до 59,17±0,62 мл/хв1/кг, p<0,001) при відповідних змінах
у контрольній групі з 53,98±0,96 до 54,68±0,96 мл/хв1/кг, p>0,05;
– значно зниженого від норми, важливого для плавців,
спірографічного показника РОвид (з 29±8% до 6±5% плавців,
p<0,05), тоді як у контрольній групі різниця за усіма показниками
була недостовірною (p>0,05);
– стійкості до гіпоксії за інспіраторною дихальною паузою (з
76,72±2,66 с до 90,80±2,50 с, p<0,001), та індексом Дінейка (з
1,06±0,04 до 0,82±0,03 ум. од., p<0,001) в протилежність
контрольній групі, де достовірної позитивної динаміки не визначено
(p>0,05);
– ЕКГ з первинними патологічними змінами 2-х та більше
показників (зменшення з 24±6% до 6±4%, p<0,05) та з порушеннями
процесів реполяризації (зменшення з 30±7% до 9±4%, p<0,05) без
позитивних змін усіх ЕКГ-ознак у контрольній групі (p>0,05).
8. Терміни спортивної реабілітації плавців, які перенесли ГРЗ і
приступили до тренувань, більш короткі при застосуванні
розробленої інноваційної методики у порівнянні з традиційною:
– реадаптація до плавальних навантажень на витривалість
була прискореною (p<0,001) і тривала 15,91±0,43 днів в порівнянні з
контрольною групою (19,68±0,59 днів);
– строки готовності до участі в змаганнях у спортсменів
258
основної групи були коротшими (22,96±0,43 днів; p<0,001);
– рівень своїх найкращих спортивних результатів відновили
протягом двох місяців 68±7% плавців основної групи, тоді як в
контрольній групі цього рівня досягли лише 36±7% спортсменів
(p<0,01).
ПРАКТИЧНІ РЕКОМЕНДАЦІЇ
1.
У практичній роботі фахівців зі спортивної медицини
необхідно активне виявлення ГРЗ у спортсменів-плавців та їх
повноцінне лікування з обов'язковою забороною тренувань та
змагань, а також визначення навантажувального режиму, який
повинен бути адекватним функціональному стану спортсмена після
клінічного видужання до повної спортивної реабілітації.
2.
Висококваліфіковані плавці після перенесених ГРЗ,
які одержали допуск лікаря до тренувань, повинні підлягати
поглибленому додатковому медичному обстеженню з обов'язковим
контролем
електрокардіограми
для
ранньої
діагностики
патологічних станів з боку серця.
3.
При
відновних
фізичних
тренуваннях
висококваліфікованих плавців після ГРЗ рекомендується урахування
їх індивідуальної толерантності до фізичного навантаження. Для
цього застосовують велоергометричний тест Наваккі, починаючи з
навантаження 1 Вт/кг маси тіла і через кожні 2 хв збільшують на цю
ж величину. В момент “відмови” від продовження тесту через втому
реєструють максимальну досягнуту потужність і час її утримання (в
межах 2 хв). При цьому слідкують за тим, щоб в період проведення
тесту ЧСС (ударів за хв1) не перевищувала величину, розраховану за
формулою: “220 – вік спортсмена”, а АТ – 240/120 мм рт. ст.
Використовуючи електрокардіографію, орієнтуються на критерії
порогу толерантності за загальноприйнятими рекомендаціями
ВООЗ. Досягнутий таким чином рівень потужності навантаження
називають порогом толерантності і навантаження припиняють.
Заняття на велоергометрі з урахуванням рівня індивідуальної
толерантності до фізичного навантаження організують як додаткові
до тренувального процесу з плавання. Їх проводять щоденно, або
через 1-2 дні індивідуально всього 10-12 разів на курс в наступній
послідовності: в першому режимі ВЕТ потужність навантаження
відносно порогової повинна складати 40-50% в підготовчій частині,
70% в основній частині, 50-40% в заключній частині тренування. В
підготовчій та заключній частинах слід використовувати повторний
метод навантаження, в основній – інтервальний метод. Необхідно,
щоб в другому режимі ВЕТ потужність навантаження складала 60%
в підготовчій частині, 70-80% в основній частині та 50% в
заключній частині тренування. В підготовчій та заключній частинах
259
використовуються рівномірний метод навантаження, в основній –
перемінний.
Тренування також можна здійснювати за наведеною схемою на
велотренажері, тредмілі чи степері з орієнтацією на порогову ЧСС
при діагностичній велоергометрії чи степ-тесті.
4. Висококваліфікованим плавцям після ГРЗ для дозування
фізичного навантаження при плаванні за ЧСС з урахуванням її
порогових значень під час діагностичної велоергометрії на суші
рекомендується модифікована формула M. Karvonen:
РПВ=[(ЧССпор – ЧССсп) × N] : 100 + ЧССсп – 17,
де РПВ – "робочий" пульс у воді, уд./хв1;
ЧССпор
– ЧСС порогова під час діагностичної
1
велоергометрії, уд./хв ;
ЧССсп – ЧСС спокою, уд./хв1;
N – задана величина інтенсивності навантаження, %.
В перший тиждень рекомендується обмежувати тренування з
плавання за тривалістю (не більше 30 хв 1 раз у день або 20 хв 2
рази в день) та не перевищувати ЧСС для інтенсивності 60%.
Протягом другого тижня тривалість тренування подовжується до
звичайного часу, фізичні навантаження при плаванні дозуються за
ЧСС, яка не перевищує значень, розрахованих для інтенсивності
75%. Протягом третього тижня ЧСС при дозованих фізичних
навантаженнях не повинна перевищувати значень для інтенсивності
90%. З четвертого тижня рекомендується тренування зі 100%-ю
інтенсивністю навантаження.
Запропонований підхід забезпечує скорочення строків
спортивної
реабілітації
плавців
і
дозволяє
запобігти
перенапруження та перетренування.
260
ЛІТЕРАТУРА
Абрамов В.В. Фізична реабілітація, спортивна медицина: підручник
/ В.В. Абрамов, В.В. Клапчук, О.Б. Неханевич та інш., [за ред. проф.
В.В. Абрамова та доц. О.Л. Смирнової]. – Дніпропетровськ,
Журфонд, 2014. – 456 с.
Амосов Н. М. Физическая активность и сердце / Н. М. Амосов, Я. А.
Бендет – К. : Здоров’я, 1989. – 213 с.
Апанасенко Г.Л. Санологія (медичні аспекти валеології): підручник
для лікарів слухачів закладів (факультетів) післядипломної освіти /
Г.Л.Апанасенко, Л.А.Попова, А.В.Магльований. – Львів, ПП
«Кварт», 2011. – 303 с.
Артеменков А. А. Динамика вегетативных функций при адаптации к
физическим нагрузкам / А. А. Артеменков // Теория и практика физ.
культуры. – 2006. – № 4. – С. 59-61.
Мак-Аллистер Б. Заболевания и травматизм у пловцов // Плавание
[под ред. В. Н. Платонова]. / Б. Мак-Аллистер, А. В. Ричардсон – К.
: Олимпийская литература, 2000. – С. 478-488.
Мурза В. П. Фізична реабілітація / Мурза В. П. – К. : Орлан, 2004. –
559 с.
Gleeson M. In-vivo cell mediated immunity in elite swimmers in
response to training / M. Gleeson, D. B. Pyne, W. A. McDonald // J. Sci.
Med. Sport. – 2004. – V. 7, № 1. – P. 38-46.
Kindermann W. Das Sportherz / W. Kindermann // Deutsche Zeitschrift
für Sportmedizin. – Berlin. – 2000. – № 9 – Vol. 307.
Mackinnon L. T. Special feature for the Olympics: effect of exercise on
the immune system : overtraining effects on immunity and performance
in athletes / L. T. Mackinnon // Immunol Cell Biol. – 2000. – V. 78, № 5.
– P. 500-509.
Maron B. J. The heart of trained athletes: cardiac remodeling and the
risks of sports, including sudden death / B. J. Maron, A. Pelliccia //
Circulation. – 2006. – V. 114. – № 15. – P. 1633-1644.
Sport, immune system and respiratory infections / F. Gani, G.
Passalacqua, G. Senna [and others] // Allerg. Immunol. (Paris). – 2003. –
V. 35, № 2. – P. 41-46.
261
PERSONALISTYCZNA KONCEPCJA EDUKACJI RUCHOWEJ
Personalistic concept of physical education
Dariusz Skalski
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w
Gdańsku
e-mail: [email protected], [email protected]
Słowa kluczowe: pedagogika rozwojowa, edukacja, kultura fizyczna, wychowanie
fizyczne, edukacja ruchowa, cechy motoryczne, ruch, rekreacja, oświata, proces
wychowawczy, cele wychowawcze.
Keywords: pedagogy and development, education, physical education, physical
education, physical education, motor characteristics, traffic, recreation, education,
educational process, educational objectives
Streszczenie
Edukacja ruchowa doskonale się wpisuje w szeroko rozumiane wychowanie
fizyczne, stanowiąc obszar działań zmierzających do ukształtowania zdrowego młodego
człowieka poprzez ćwiczenia ruchowe formujące jego tężyznę fizyczną. Kształtując
prawidłowe nawyki poprzez ćwiczenia ruchowe należy pamiętać, że organizm każdej
osoby (każdego ucznia) jest inny, do którego należy zastosować personalistyczne
działania. Współczesne społeczeństwo oczekuje od pedagogiki wychowawczej, w tym
wychowania fizycznego - nie tylko informacji jak należy coś robić, ale i zaleceń – co
robić trzeba. Wychowanie zawsze odnosi się do większych struktur w obrębie
osobowości człowieka, nawet wtedy – kiedy działalność wychowawcza nastawiona jest
na ukształtowanie jakiejś pojedynczej dyspozycji osobowościowej. Personalistyczna
koncepcja człowieka dowodzi, że człowiek zawsze jest nade wszystko podmiotem
swego istnienia i działania, nie tylko posiada świadomość własnego ja, ale też zdolność
przeżywania swego ja. Człowiek będąc sprawcą czynu, spełnia równocześnie siebie. Z
tego zaś wynikają podstawowe założenia wychowania, wychowania fizycznego
(edukacji ruchowej) jego zakres i treść.
Summary
Physical education fits perfectly in broad physical education, acting area efforts to
shape a healthy young man through physical activity forming his physical prowess.
Shaping the correct habits through physical activity, we should remember that the body
of any person (each student) is different, which should be used in personalistic action.
Modern society expects educational pedagogy, including physical education - not just
information on how to do something, but recommendations - what do you need.
Education always refers to the larger structures within the human personality, even then
- when the educational activity is focused on the formation of any single personality
features. Personalistic concept of a man proves that man is always above all, the subject
of his existence and activities, not only has awareness of self, but also the ability to live
its I Man being the perpetrator of the act, simultaneously satisfies himself. This in turn
derive the basic assumptions of education, physical education , its scope and content.
262
Wstęp
Edukacja jest rozumiana jako ogół procesów oświatowo –
wychowawczych, obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko
rozumiana oświatę. Celem edukacji jest zmienianie ludzi, przede
wszystkim dzieci i młodzieży – stosownie do panujących w danym
społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych.1 Dużo mówi się dziś o
wychowaniu. Poszukuje się trafnych, skutecznych metod w tym zakresie,
by osiągnąć sukces w pracy z wychowankiem. To trudne zadanie
wychowania spada dziś w dużej mierze na szkołę. Często zapracowani
i bezradni rodzice w jej oddziaływaniach widzą pomoc w kształtowaniu
charakteru młodego człowieka. Nie da się, poszukując wyznaczników
miary sukcesów szkoły, myśleć kategoriami zysku ekonomicznego.
Jedynie zasadne jest postrzeganie szkoły, jako organizacji kulturowej,
obdarzonej złożonością zadań i wymagającej planowania strategicznego.
Szkoła zaś, jako organizacja kulturowa, musi posiadać charakterystyczny
dla niej system wartości, czyli kulturę organizacji. Będzie efektywna i
skuteczna tylko wtedy, gdy jasno określoną hierarchią wartości zechcą
kierować się wszyscy członkowie szkolnej społeczności. Personalizm –
(łac. Persona – godność, osoba), nazwa różnych kierunków
filozoficznych i pedagogicznych przyjmujących za postawę swoich teorii
swoiście rozwijaną problematykę osobowości ludzkiej pojmowanej
metafizycznie. Dotyczy ona między innymi pojęcia osobowości, jej roli
w świecie współczesnym, warunków rozwoju, stosunku człowieka do
jego wytworów, do techniki, pracy, kultury , sztuki i życia społecznego. 2
Odchodzenie od konstytucjonalizmu na rzecz personalizmu to znamienna
cecha reformy edukacji, podobnie jak innych społecznych reform w
Polsce. Personalizacja w edukacji oznacza przyznanie szkole autonomii
w programowaniu i podejmowaniu działalności edukacyjnej.
Równocześnie w naturalny sposób prowadzi do dostrzegania ludzkich
problemów w szkole, do wytyczania i realizacji celów i zadań
wychowawczych. Określenie wychowania jako wspieranie rozwoju
osoby, zawiera w sobie zamierzone podjęcie takich działań, przez które
osoba staje się coraz pełniej i doskonalej osobowa i ludzka zarazem,
przez które osiąga swoje cele i zamierzenia w kierunku celu
ostatecznego. Wszystkie te cele zamykają się zaś w granicach dobra w
każdym elemencie i etapie realizacyjnym, odnoszą się do konkretnego
człowieka, biorąc pod uwagę jego rozwój osobowy.3
Okoń W., (1984), Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa
tamze
3
Majka J., (1992), Wychowanie chrześcijańskie – wychowaniem personalistycznym
[w:] Wychowaniew rodzinie, pod redakcją F. Adamskiego, PWN, Kraków
1
2
263
Istota wychowania personalistycznego
Świat początku XXI wieku stawia przed ludźmi
odpowiedzialnymi za wychowanie młodego pokolenia pilne wyzwania.
Są one wynikiem nie tyle, jak mogłoby się wydawać, gwałtownego
rozwoju technologii informacyjnych, czy problemów politycznoekonomicznych, co wyraźnego słabnięcia pozycji człowieka w świecie,
spychania na daleki plan problemu stosunku do człowieka. Pozycję tę
dziś wyznacza nie człowieczeństwo jako takie, bezwarunkowa jego
wartość, przysługująca mu bezwzględna godność, ale coraz częściej
sytuacja ekonomiczna, sława i sukces, siła i władza. Konsekwencjami są
brak wzajemnego szacunku, koniunkturalizm, bezwzględność w walce o
status materialny i społeczny, wreszcie - lęk, rezygnacja
i apatia,
bądź niekontrolowana agresja wobec trudności, widoczne we wszystkich
dziedzinach życia - od rodziny po politykę i gospodarkę. Coraz częściej
mamy do czynienia z przyzwoleniem na przedmiotowe, instrumentalne
traktowanie drugiego, na brak szacunku wobec innych i wobec siebie,
często nie cofające się nawet przed wzajemnym poniżaniem się,
demonstrowaniem pogardy, szyderstwem. Prowadzi to w skali
jednostkowej do destrukcji osobowości, w skali społecznej - do braku
wzajemnego zaufania, zaniku solidarności i perspektywy dobra
wspólnego. Zjawiska te sprzyjają nie tylko patologiom, ale blokują
rozwój społeczny, odciskają się negatywnie na wszystkich sferach życia
społecznego. Są to skutki nie cywilizacyjne ale kulturowe, znacznie
trudniej poddające się zmianom. Wyzwania wychowawcze wynikające
ze słabnącej kondycji człowieka w świecie wymagają szukania
odpowiedzi przede wszystkim u źródeł tych niebezpiecznych zjawisk.
W związku z personalistycznym ujęciem procesu wychowania
człowieka, w tym wychowania fizycznego, pojętego jako proces rozwoju
osobowego, należy zwrócić uwagę na źródło tej działalności, a następnie
postawić problem o jego istotę i specyfikę. Podstawową cechą człowieka
jest jego ustawiczny rozwój. Zdaniem R. Guardiniego, właśnie ten fakt otwarcie na ustawiczny rozwój - pozwala człowiekowi na coraz
pełniejsze wyrażanie swojej istoty. Ten początek rozwoju tkwi w dążeniu
do siebie lepszego. życie człowieka ustawicznie jest rozpostarte
pomiędzy sobą aktualnym a sobą możliwym. Wpisuje się w ten rozwój
podstawowe prawo preferowania, tego co lepsze, dążenia do siebie
lepszego. Rodzi to w człowieku stan napięcia, który wyzwala
ukierunkowany proces rozwoju z samego siebie, na co zwrócił uwagę J.J.
Rousseau.
Proces wychowania rozgrywa się w specyficznym napięciu, jakie
powstaje między naturą a kulturą a także transcendencją. Wychowanie to
sposoby i procesy, które w istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w
swoim człowieczeństwie. Człowiek jest istotą naturalną, kulturalną i
264
jednocześnie nadnaturalną i nad kulturalną (tzn. transcendującą naturę i
kulturę). Według R. Gguardini: wraz z analizą procesu wychowania
osoby, staje się ewidentne krok po kroku, jak proces rozwoju człowieka
wyobcowuje się z oczywistości naturalnej, którego ranga jest podnoszona
przez wewnętrzną wartość tego procesu i jak jego struktura staje się
coraz bardziej pełna napięć, zagrożona, podległa zniszczeniu. W
następstwie tego wszystkiego, coraz mniej możliwe staje się opisanie
procesu wychowania za pomocą pojęć naturalistycznych i przy użyciu
naturalnych kryteriów.1
Stan doskonałości nie jest możliwy dla człowieka,ale jest
możliwe stopniowe doskonalenie się człowieka. Taki wysiłek
doskonalenia się prowadzi przez przyswojenie sobie cech osobowych,
jak ujmował to E. Mounier - w procesie personalizacji. Doskonalenie się
osoby dokonuje się na sposób doświadczenia intymnego, lecz przez
nabywanie cech i sprawności - w tym sprawności fizycznej, które
zmierzają do stanowienia złożonego obrazu kultury w każdym
człowieku. To zaś stopniowe przyswajanie sobie rzeczywistości tym
bardziej uczestniczy w procesie personalizacji, im bardziej osoba staje
się autonomiczną w dokonywaniu wolnych i spójnych wyborów.
Uzdolnić wychowanka do pójścia w kierunku personalizacji
stanowi podstawowy cel wszystkich wysiłków wychowawczych. Istota
wychowania nie spełnia się w przyjęciu określonych pojęć czy
umiejętności, ani też nie można jej ograniczyć do przyswojenia sobie
kultury, obyczajów, norm społecznych lecz aktualizuje się ona w
urzeczywistnianiu i aktualizowaniu się niepowtarzalnej struktury osoby
ludzkiej. Podstawową wartością jest osoba ludzka, jej pełne integralne
urzeczywistnienie się jako osoby, ale też następuje otwarcie się na nowe
cele. Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu
(wychowanka) do przyjęcia kierownictwa nad własnym procesem
rozwoju. Chodzi o takie ujmowanie wychowania, które zbliża je do
procesu wzbudzenia osoby w wychowanku. Wychowanek nie jest
uważany za rzecz do napełnienia jej czymkolwiek ani też nie jest on
istotą do ćwiczenia (szkolenia) , lecz jest osobą, którą należy w nim
wzbudzić. Jedynie jeśli się uznaje wartość osoby ludzkiej jako
posiadacza wartości, można postępować w procesie rozwoju osobowego,
w tym rozwoju fizycznego.
Personalizm podkreśla oprócz wartości w wymiarze
indywidualnym, także wartości wspólnotowego charakteru życia i
wychowania, akcentując zwłaszcza problem dobra wspólnego. Dobro
takie jest sumą dóbr indywidualnych ludzi, lecz stanowi nową i wyższa
wartość. Personalizm uznaje wartość dobra wspólnego za podstawę życia
1
Guardini R., (1991), Bóg daleki. Bóg bliski,. W Drodze, Poznań
265
społecznego ale jednocześnie podkreśla, że nie może ono naruszać dobra
człowieka jako osoby. Sensem życia społecznego jest wszechstronny
rozwój osoby ludzkiej, nad którą nie może być wyższych celów, z
powodu których mogłaby być ona traktowana jako środek. Osoba jest
zawsze celem. Należy się zgodzić z W. Chudym, gdy stwierdza1, że
podstaw pedagogiki personalistycznej, a więc tej - dla której głównym
przedmiotem jest wychowanie personalistyczne, należy szukać w
poglądach E. Mouniera, J. Maritaina i K. Wojtyły. Jeden z głównych
przedstawicieli personalizmu, francuski filozof Emmanuel Mounier, już
w 1947 roku wyjaśniał podstawowe nieporozumienia związane z tym
nurtem filozofii, pisząc: „Trzeba tu od razu odeprzeć opaczne
interpretacje, które wciąż na nowo powstają wokół personalizmu.
Personalizm nie jest nową postacią indywidualizmu. Przeciwnie, dążenie
do rozwoju życia osobowego i dążenie indywidualistyczne są
zorientowane w przeciwnych kierunkach. Na błędy we współczesnym
myśleniu o człowieku, wynikające z niezrozumienia koncepcji człowieka
jako osoby, błędy przenoszone następnie na współczesne wychowanie,
(m.in. niedocenianie i błędne formułowanie celów wychowania)
wskazywał w latach 50. drugi z wielkich personalistów francuskich XX
wieku - Jacques Maritain2. Maritain szczególnie wiele miejsca w swych
publikacjach poświęcił problematyce wychowania personalistycznego.
Wyprowadzał on swoją koncepcję osoby z filozofii św. Tomasza. Osobę
ludzką uważał, w duchu tej filozofii, za najwyżej usytuowany „na
drabinie bytów” podmiot, niepowtarzalną całość, mikrokosmos,
wszechświat sam dla siebie. Dowodził, że podmiotowość człowieka jest
czymś mocniejszym i ważniejszym niż „ja”. W jednym z jego tekstów
poświęconych analizie ludzkiej podmiotowości czytamy: ”Jedynie osoba
jest wolna, jedynie osoba posiada w pełnym znaczeniu tego słowa
wewnętrzność i podmiotowość, gdyż panuje nad sobą i bada samą
siebie”3. Równocześnie Maritain zwracał uwagę na inne
nieporozumienie: przeciwstawianie osoby – jednostce widzianej w jej
strukturach biologiczno-psychicznych. Konsekwencje wychowawcze
przyjmowania różnych interpretacji „osoby” i jej rozwoju (w tym błędnego neutralizowania i naturalizowania osoby, w celu podkreślenia
aksjologicznej, tym samym pedagogicznej autonomii wychowania)
analizował na przełomie lat 20 - tych i 30 - tych XX wieku także włoski
personalista chrześcijański Romano Guardini. Twierdził on, że rozwój
istoty wolnej, jaką jest w świecie jedynie człowiek, będący jako osoba
1
Chudy W., (2006), Istota pedagogiki personalistycznej, O nowej edukacji, Ethos,
Lublin
2
Maritain J., (1959), Pour une philosophie de l’education, Ed. Bayard, Paris
3
Maritain J., (1988), Podmiotowość człowieka, [w:] Pisma filozoficzne, przekład
Fenrychowa J., IW Znak, Kraków
266
„samo posiadającym się duchem”, samoświadomością i wolnością, nie
może być wspomagany przez wychowanie prowadzone jedynie w
oparciu o prawidłowości i mechanizmy naturalne, aksjologicznie
neutralne. Potrzebny jest szczególny duchowy impuls podmiotu rozwoju,
impuls w rozwijającym się człowieku, za który w pierwszym rzędzie
odpowiedzialna jest religia, co w konsekwencji wymaga oparcia
wychowania na religii1.
Przeglądu stanowisk pedagogicznych nawiązujących do różnych ujęć
personalizmu dokonał współcześnie Marian Nowak, który, odwołując się
do analiz Guardiniego i Maritaina, wskazał błędne w swej
jednostronności podejścia do „osoby”, rzutujące na niepełność opartych
na nich koncepcji wychowawczych. Wyróżnił w tym kontekście błędy
intelektualizmu, woluntaryzmu, ograniczania wychowania do dialogu,
przygotowywania człowieka głównie do określonych ról oraz
traktowanie go jako jednostkę zdeterminowaną przez czynniki
psychologiczne i socjologiczne2.
Personalistyczna koncepcja człowieka dowodzi, że człowiek zawsze jest
nade wszystko podmiotem swego istnienia i działania, nie tylko posiada
świadomość własnego ja, ale też zdolność przeżywania swego ja.
Człowiek będąc sprawcą czynu, spełnia równocześnie siebie. Z tego zaś
wynikają podstawowe założenia wychowania, jego zakres i treść.3
W polskiej pedagogice II połowy XX wieku, wprowadzaniem w
krąg myśli o wychowaniu stanowiska personalistycznego zajęli się
głównie profesorowie Teresa Kukołowicz i Franciszek Adamski.
Autorzy ci reprezentowali szerokie spojrzenie na różne dziedziny życia
społecznego z perspektywy personalistycznej. W przypadku T.
Kukołowicz było to przede wszystkim wychowanie w rodzinie oraz
działalność opiekuńczo-wychowawcza, w przypadku F. Adamskiego obok wychowania w rodzinie, również wychowanie w kulturze4.
Franciszkowi Adamskiemu współczesna polska myśl pedagogiczna
zawdzięcza również szerszy dostęp do tekstów źródłowych zasadniczych
dla zrozumienia pedagogiki personalistycznej, a nieobecnych w polskiej
literaturze pedagogicznej przez wiele lat ze względów ideologicznych 5.
W roku 2005 F. Adamski zredagował i doprowadził do ukazania się
Guardini R., (1991), Bóg daleki. Bóg bliski,. W Drodze, Poznań
Nowak M., (1999), Podstawy pedagogiki otwartej, RW KUL, Lublin
3
Adamski F. (red.), (1999), Wychowanie na rozdrożu. Personalistyczna filozofia
wychowania, Wydawnictwo WAM, Kraków
4
Adamski F. (red.), (1993), Poza kryzysem tożsamości. W kierunku pedagogiki
personalistycznej, Wydawnictwo WAM, Kraków
5
Adamski F., (1993), Człowiek. Wychowanie. Kultura. Wybór tekstów, Wydawnictwo
WAM, Kraków
1
2
267
zbioru tekstów współczesnych polskich autorów zajmujących się
personalizmem i wychowaniem personalistycznym 1. Tom zatytułowany
Wychowanie personalistyczne obejmuje opracowania dotyczące
głównych zakresów tegoż wychowania, zgodnie z koncepcją F.
Adamskiego, która została w tymże tomie szeroko zaprezentowana.
Według tej koncepcji „kształtowanie osoby ludzkiej w kierunku jej celu
ostatecznego, a równocześnie dla dobra społeczności, w których żyje i z
których dorobku korzysta” powinno przebiegać drogą udostępniania
wychowankom wszelkich wartości, które mogą wyzwolić w nich
wychowawczy potencjał fizyczny, intelektualny i moralny. Udostępnianie
to musi respektować autonomię osoby i jej wolność, dlatego sprowadza
się do stwarzania warunków sprzyjających wyzwalaniu tych
potencjałów. Autor pisze: „wychowanie personalistyczne jest
wychowaniem do wolności: do wolności wyboru dobra. Wolność jest tu
bowiem rozumiana nie jako swawola, niezdolność do przyjmowania
jakichkolwiek zobowiązań, lecz jako zdolność do wyboru dobra i jego
realizacji: ustawicznego poszukiwania tego, co zostało poznane i uznane
jako godne naszego dążenia - bowiem stanowi środek naszego
doskonalenia
osobowego”2.
Wnikliwą
analizę
wychowania
personalistycznego, jego uwarunkowań i kontekstów znajdujemy w
wielu tekstach Wojciecha Chudego. W roku 2006 opublikował w
„Etosie” tekst stanowiący niejako syntezę tych elementów teorii i
praktyki
wychowawczej,
stanowiącej
przedmiot
pedagogiki
personalistycznej3. We wszystkich przedstawionych tu ujęciach istota
wychowania personalistycznego łączona jest z takim działaniem, które
przygotowuje człowieka, ukierunkowuje, stwarza mu warunki do
kształtowania siebie jako osoby, drogą poszukiwania prawdy, wolnego
dążenie do odkrytego dobra prawdziwego, zapewnia mu kontakt z
wartościami, które temu celowi mogą sprzyjać. Podkreślane jest
podstawowe znaczenie pracy nad sobą wszystkich uczestników
wychowania - wychowanków i wychowawców. Wychowawca jest
bowiem nie tylko gwarantem wiarygodności przekazywanych treści ale
przede wszystkim przykładem i wzorem realizacji centralnych dla osoby
wartości. Nieodłącznym od wychowania personalistycznego wymiarem
działań jest dialog, i szerzej - osobowe relacje między uczestnikami.
Adamski F. (red.), (2005), Wychowanie personalistyczne. Wybór tekstów,
Wydawnictwo WAM, Kraków
2
Adamski F., (2005), Wprowadzenie. [w:]
Wychowanie personalistyczne,
Wydawnictwo WAM , Kraków
3
Chudy W., (2006), Istota pedagogiki personalistycznej, Ethos, Kraków
1
268
Istota edukacji ruchowej, czyli wychowania fizycznego
Wychowanie zawsze odnosi się do większych struktur w obrębie
osobowości człowieka, nawet wtedy – kiedy działalność wychowawcza
nastawiona jest na ukształtowanie jakiejś pojedynczej dyspozycji
osobowościowej. Podobnie jak dla różnych celów niezbędna jest
klasyfikacja i systematyzacja celów wychowania, zachodzi również
potrzeba wyodrębnienia dziedzin wychowania. 1 wyodrębnienie różnych
dziedzin wychowania jest potrzebne przy organizacji działalności
wychowawczej oraz ocenie jej rezultatów. Wychowanie jako działalność
celową można dzielić i klasyfikować na różny sposób. Wśród wielu
możliwych dwa systemy klasyfikacyjne zdobyły sobie w teorii
wychowania równorzędne prawa. Pierwszy z nich za zasadę podziału
przyjmuje sfery rzeczywistości, w ramach których toczą się procesy
wychowawcze.2 Drugi natomiast polega na wyodrębnieniu dziedzin
wychowania
według
podstawowych
rodzajów
dyspozycji
osobowościowych, które są przez to wychowanie kształtowane. 3 Więc
mowa tutaj między innymi o wychowaniu ideowo – moralnym,
wychowaniu intelektualnym, wychowaniu estetycznym i wychowaniu
fizycznym, dawniej wychowaniu ruchowym.
Wychowanie fizyczne w przeszłości rozumiane było jako ogół
zabiegów, które mają na względzie zapewnienie wychowankom zdrowia,
tężyzny i sprawności cielesnej. Współcześnie ten zakres się rozszerzył o
przyswojenie kultury fizycznej przez człowieka. Przez tę kulturę należy
rozumieć wszystko co stosunkowi człowieka do własnego ciała nadaje
charakter przejawów świadomej i aktywnej troski o własny rozwój
fizyczny, sprawność cielesną i zdrowie, a także umiejętność rekreacji w
sposób optymalnie służący własnemu zdrowiu biologicznemu i
psychicznemu.4 Edukacja ruchowa doskonale się wpisuje w tak szeroko
rozumiane wychowanie fizyczne, stanowiąc obszar działań
zmierzających do ukształtowania zdrowego młodego człowieka poprzez
ćwiczenia ruchowe formujące jego tężyznę fizyczną. Można przyjąć
także, że edukacja ruchowa jest nauką prawidłowego poruszania się,
prowadzącego do wypracowania nawyków zdrowego stylu życia.
Kształtując prawidłowe nawyki poprzez ćwiczenia ruchowe należy
pamiętać, że organizm każdej osoby (każdego ucznia) jest inny, do
którego należy zastosować personalistyczne działania.
Założenia programowe wychowania w polskiej szkole zwracają
uwagę na personalistyczne podejście do zabiegów wychowawczych,
związanych z kształceniem, nauczaniem i wychowaniem we wszystkich
Muszyński H., (1981), Zarys teorii wychowania, PWN, Warszawa
Suchodolski B., (1983), Wychowanie i strategia życia, WSiP, Warszawa
3
Muszyński H., (1981), Zarys teorii wychowania, PWN, Warszawa
4
Demel M., Skład A., (1986), Teoria wychowania fizycznego, PWN, Warszawa
1
2
269
obszarach w tym również w kontekście wychowania fizycznego i
zdrowotnego. Edukacja we współczesnej szkole ma charakter
wielokierunkowy, uczeń zdobywa wiedzę (nauczanie), kształtuje swoje
umiejętności wykorzystania wiedzy w praktyce (kształcenie) i formuje
swoją postawę (wychowanie). Aktualne działania szkoły prowadzone w
procesie dydaktyczno – wychowawczym ukierunkowane są na
przyszłość, szkoła przygotowuje do przyszłości (prospekcja). Szkoła jako
instytucja wspierająca rodzinę otwiera się na wartości życia codziennego.
Swoją ofertę edukacyjną opiera na pełnym ujęciu wartości, począwszy
od wartości egzystencjalnych, hedonistycznych poprzez poznawcze,
społeczno – moralne, etyczne. Dokonujące się zmiany w systemie
szkolnym, oprócz nowych rozwiązań organizacyjnych szkolnictwa,
dotyczą również, a może głównie, zmian w koncepcjach pracy
dydaktycznej. Przyjęcie za podstawę pedagogiczną personalistycznej idei
kształcenia i wychowania, pociąga za sobą potrzebę zmiany w pracy
dydaktycznej. W szczególności dotyczy to sposobu pojmowania istoty i
zadań lekcji, a zwłaszcza ujmowania jej celów i podejścia do uczniów.
Wyłania się obraz dużego zróżnicowania w pojmowaniu lekcji, a
zwłaszcza formułowania jej celów. Istnieje duża dowolność w tym
zakresie; zauważa się mieszanie zamierzchłej klasyki z, nie do końca
zrozumiałą, nowoczesnością lub jej pozorami.
Teorię wychowania fizycznego postrzegano jako podstawę w
procesie kształcenia kadr wychowawców fizycznych, jako całość wiedzy
o wychowaniu fizycznym, a szerzej o kulturze fizycznej, oraz jako
integralną część teorii wychowania, tj. wysoce wyspecjalizowaną gałąź
pedagogiki, dysponującą własnymi metodami pozwalającymi badać
rzeczywistość, gromadzić i klasyfikować fakty, ustalać związki i
zależności i na tej podstawie formułować obiektywne prawa rządzące
procesem wychowania fizycznego1. W nowoczesnym ujęciu istotą
wychowania fizycznego, jako wszechstronnego wychowania w szerokim
rozumieniu tego pojęcia, jest oddziaływanie na całą osobowość
wychowanka, a więc ukształtowanie zarówno jego kompetencji
aksjologicznych (odnoszących się do sfery emocjonalno - wolicjonalnej),
jaki
technologicznych
(dotyczących
sfery
intelektualno
–
sprawnościowej).2 Wychowanie jest wspólnym obowiązkiem szeroko
pojętego środowiska wychowawczego (umownie nazywając – instytucji),
tj. rodziny, szkoły, pracy różnych stowarzyszeń i grup społecznych.
Rodzina (instytucja rodziny), jego najważniejszy komponent, jest
pierwszą ludzką społecznością, zaś rodzice pierwszymi i głównymi
wychowawcami. Oddziałuje na jednostkę najdłużej, niekiedy przez całe
1
2
Demel M., Skład A., (1986), Teoria wychowania fizycznego, PWN, Warszawa
Grabowski H., (1997), Teoria fizycznej edukacji. WSiP, Kraków
270
jej życie. Powołana do pełnienia funkcji, w których żaden inny podmiot
nie może jej skutecznie zastąpić, a w szczególności funkcji
przekazywania życia oraz wychowania człowieka poprzez wpajanie mu
wartości etycznych, duchowych, kulturowych
i społecznych. To
szkoła miłości i solidarności, sprawiedliwości i dialogu, wszystkich cnót
ludzkich i chrześcijańskich.
Szkoła (instytucja pedagogiczno – organizacyjno - stowarzyszeniowa)
ma wspomagać wychowanie rodzinne Szkoła mocą swego posłannictwa
kształtuje (...) władze umysłowe, rozwija zdolności, uczy wydawania
prawidłowych sądów, wprowadza w dziedzictwo kultury wytworzone
przez przeszłe pokolenia, kształci zmysł wartości, przygotowuje do życia
zawodowego, sprzyja dyspozycjom do wzajemnego zrozumienia się
stwarzając przyjazne współżycie wśród wychowanków różniących się
charakterem i pochodzeniem. Powinna zatem, przy tworzeniu swego
programu uwzględniać fakt, że jest powołana, by każdemu dawać szansę
kształtowania własnej osobowości, swego życia moralnego, a także
włączania się w społeczeństwo. Dla wszystkich tj. nauczycieli, uczniów,
rodziców powinna zatem być wspólnotą, wielką rodziną wychowawczą,
w której każdy, również młody człowiek spotka się z szacunkiem,
niezależnie od swych zdolności i możliwości intelektualnych. Jest to
podstawowy warunek rozwoju indywidualnych talentów każdego ucznia.
Szkoła ponadto, musi ofiarować osobie wychowanie integralne.
Proces samowychowania (instytucja samokształcenia dojrzałego
wychowanka - ucznia)
w zasadniczej mierze potwierdza to, co
dokonało się w dziecku poprzez wychowanie w rodzinie i w szkole. Nie
ulega wątpliwości, że rodzina wychowuje, a szkoła kształtuje i
wychowuje, to równoczesne działanie rodziny i szkoły pozostanie
niekorzystne, jeśli każdy młody człowiek samodzielnie nie podejmie
dzieła swego wychowania poprzez pracę nad sobą oraz w działaniu,
poprzez uczestnictwo w kulturze – kulturze fizycznej i pracy zawodowej.
Personalistyczna koncepcja człowieka dowodzi, że człowiek zawsze jest
nade wszystko podmiotem swego istnienia i działania, nie tylko posiada
świadomość własnego ja, ale też zdolność przeżywania swego ja.
Człowiek będąc sprawcą czynu, spełnia równocześnie siebie. Z tego zaś
wynikają podstawowe założenia wychowania, jego zakres i treść. Zatem
edukacja ruchowa może być realizowana zarówno przez rodzinę, szkołę
(oraz różne organizacje społeczno – edukacyjne) jak i przez samego
wychowanka – ucznia. Ważne tutaj jest osobiste – personalne podejście
do osoby, której wyedukowaniem się dana instytucja zajmuje w
zależności od wieku tejże osoby. W edukacji ruchowej, zdrowotnej
wykorzystujemy gry i zabawy ruchowe, ćwiczenia gimnastyczne
kształtujące sprawność fizyczną i koordynację całego ciała, poprawne
posługiwanie się nazwami części ciała, podejmowanie sportowej
271
rywalizacji, poznawanie zasad dbałości i zdrowie oraz przestrzeganie ich,
umiejętne określanie własnego samopoczucia, rozumienie problemów
ludzi niepełnosprawnych fizycznie. W czasie zajęć ruchowych dziecko
uczy się nowych ruchów, ćwiczeń, zabaw. Obserwuje także jak
wykonują je inne dzieci. W ćwiczeniach dominuje forma zabawowa oraz
forma zadaniowa i zabawowo-naśladowcza. W ćwiczeniach stosujemy
też formę opowieści ruchowej. Zwykłe ćwiczenia ruchowe przeradzają
się wówczas w dramę – bardzo ciekawą formę rozwijającą
wszechstronnie każdego ucznia (wychowanka). Celem edukacji ruchowej
jest rozwinięcie u dzieci siły i precyzji ruchów, zarówno w zakresie
zdolności
motorycznych.
Programy
edukacyjne
przewidują
organizowanie zajęć ruchowych na Świerzym powietrzu (wycieczki, gry,
dowolne - swobodne zabawy) oraz w pomieszczeniu (gimnastyka
ogólnorozwojowa, relaksacyjna, gry ruchowe i różne zabawy). Dzięki
ćwiczeniom rozwija się świadomość własnego ciała, kształci się poczucie
kierunku, rozwija się równowagę i koordynację wzrokowo-ruchową,
zwiększając świadomość stosunków przestrzennych, umiejętność
współpracy w grupie, odporność na stres i wytrzymałość.
Zauważa się różne rozwiązania organizacyjne - najczęściej trzecią
lub czwartą godzinę zajęć przeznacza się na zajęcia o charakterze
fakultatywnym. Mają one wówczas charakter rekreacyjny, czyli
pozbawione są funkcji dydaktycznej, na rzecz przeżywania
emocjonalnego i aktywizacji ruchowej. W związku z tym, następuje
niekiedy przenoszenie się tych tendencji na lekcje wychowania
fizycznego i sprowadzanie ich tylko do radosnej zabawy. Patrząc z
punktu zdrowia psychicznego jest to sytuacja dobra – dziecko
odreagowuje różne sytuacje stresowe, a przy tym aktywizuje się
ruchowo.
We współczesnym ujęciu edukacji fizycznej i zdrowotnej
szczególnie ważne stają się tzw. nowatorskie tendencje, na które zwraca
uwagę M. Demel. Autor formułując współczesną koncepcję wychowania
fizycznego i zdrowotnego, podkreśla potrzebę oparcia działań na:
edukacji permanentnej, prospekcji, autoedukacji, intelektualizacji,
humanizacji, indywidualizacji oraz otwarciu się szkoły na środowisko, a
szczególnie współpracę z rodzicami.1
Zasadniczym elementem procesu wychowania fizycznego edukacji ruchowej jest jednostka zajęć zorganizowanych – lekcja,
czasami zajęcia treningowe. Na tych jednostkach muszą oprócz zadań
głównych z zakresu edukacji ruchowej, muszą być realizowane zadania
wychowawcze, elementy teoretyczne i wiadomości z kultury fizycznej
prowadzące do wypracowania odpowiednich, prawidłowych nawyków u
1
Demel M., (1998), Szkice krytyczne o kulturze fizycznej, SiT, Warszawa
272
uczniów (wychowanków). Zadania wychowawcze, elementy teoretyczne
i wiadomości z kultury fizycznej są punktem wyjścia do dalszych
działań przez rodziców i działań w zakresie samowychowania. Toteż na
zajęciach, lekcjach wychowania fizycznego muszą być dobrane
odpowiednie treści kształcenia, dobrze sformułowane cele tych zajęć i
zadania wychowawcze. Kłania się tutaj sformułowanie: nie ma zadania
bez wychowania, czy dokładniej: nie ma edukacji ruchowej bez
wychowania. Więc lekcja wychowania fizycznego, dopóki tak będzie
określana i pojmowana przez ustawodawców, winna spełniać szersze
wymagania, zgodnie z przypisaną jej również funkcją dydaktyczną. Nie
należy tego mylić z tzw. „dydaktyzmem motorycznym” – oznaczającym
preferowanie lub ograniczanie się wyłącznie do nauczania czynności
ruchowych, ale jako komplementarne dowartościowywanie uczniów o
umiejętności przydatne w życiu, związane z kształtowaniem dobrego
zdrowia, sprawności fizycznej oraz przeżywania pozytywnych emocji.
Ażeby lekcja spełniła swoje zadania winna spełniać przypisywane jej
założenia. Wydaje się, że najbardziej pełną, zwartą i odpowiadającą
współczesnej szkole jest istota lekcji formułowana przez Z.
Klemensiewicza: „lekcję pojmujemy jako swoisty akt nauczania i
uczenia się, który stanowi jedność całą i zamkniętą, celową i porządnie
zbudowaną, uwieńczoną określonym
i pożądanym wynikiem
kształcąco-wychowawczym. (…) lekcja jest jednością, która stanowi
jeden temat i zamknięty kształt dydaktycznego opracowania.1 Pomimo
specyfiki wychowania fizycznego, powyższe wyznaczniki powinny
odnosić się również do lekcji wychowania fizycznego. Ich uniwersalny
charakter dotyczy wszystkich zajęć w szkole, które określane są mianem
lekcji, a takim jest wychowanie fizyczne. Lekcja wychowania fizycznego
ze względu na swoją specyfikę, z aktualistycznego punktu widzenia jest
przede wszystkim zabiegiem higieniczno-zdrowotnym, w toku którego
aktualizują się podstawowe funkcje fizjologiczne i podbudowuje stronę
psychiczną uczniów, jako antidotum na czynniki stresogenne, które
niesie nauka w szkole, a także niektóre wpływy środowiska rodzinnego i
społecznego. Natomiast z prospektywnego punktu widzenia lekcja
wychowania fizycznego jest przygotowaniem do udziału w kulturze
fizycznej w jej różnych przejawach: to nabywanie wiadomości i
umiejętności dotyczących troski o swój rozwój, zdrowie, sprawność
fizyczną i dobre samopoczucie psychiczne, realizowane w różnych
kontekstach życia codziennego, na różnych etapach życia osobniczego.
1
Klemensiewicz. Z., (1959), Wybrane zagadnienia metodyczne z nauczania gramatyki.
PZWS - Wyd. 2, Warszawa
273
Rys. 1 Edukacja fizyczna jako fizyczne kształcenie i fizyczne
wychowanie1
Szczególnie ważne jest kształtowanie zdolności do
samorealizacji w tych zakresach zwłaszcza wówczas, gdy ustanie
oddziaływanie instytucjonalnych zajęć wychowania fizycznego i
oddziaływania domu rodzinnego, a pozostaną utrwalone nawyki i
umiejętności autoedukacyjne oraz uświadomiona potrzeba permanentnej
aktywności ruchowej i troska o swoje zdrowie. Lekcja we współczesnej
szkole posiada przede wszystkim aspekt osobowościowo-twórczy.
Ważnym jest nie tylko to czego dziecko się nauczy, ale głównie to jakim
ono się staje. W nowoczesnej szkole człowiek winien uczyć się
planowania i urzeczywistniania własnej przyszłości, powinien być
przygotowany do samokształcenia, samowychowania i umiejętności
uczenia samego siebie. Powinien uczyć się pracy, studiowania,
rozwiązywania problemów, tworzenia nowych wartości i propozycji, a
nie zapamiętywania faktów i teorii.2 W kontekście powyższego widać
jaką doniosłą rangę posiada lekcja – podstawowe ogniwo procesu
nauczania – uczenia się, a w związku z tym jak doniosłe znaczenie ma
przygotowanie i przeprowadzenie lekcji. Spośród wielu elementów
składających się na zaplanowanie i przeprowadzenie dobrej lekcji,
1
2
Grabowski H., (1997), Teoria fizycznej edukacji. WSiP, Kraków
Faurè E. (red).,(1975), Uczyć się, aby być, PWN. Warszawa
274
fundamentalne znaczenie posiada określenie jej celów. Warunkiem
skuteczności wszelkich działań jest dokładne określenie celów. Cele lub
zadania to normy postulujące określone stany rzeczy, czyli standardy
wychowawcze, wskazujące na pożądane cechy osobowości, cechy
fizyczne, postawy i zachowania. Określają one pewne ogólne zmiany czy
przeobrażenia w tym zakresie.1 Cele wychowania zmieniały się w
poszczególnych epokach historycznych, bo wynikają one z systemów
wartości dominujących w danych społecznościach. Oprócz wartości,
inspiracją do stawiania celów wychowania mogą być religie, systemy
filozoficzne i polityczne, prawa natury oraz normy moralne. W
klasyfikacji celów wychowania fizycznego wyróżnia się pięć kategorii,
które ujmuje w układzie hierarchicznym w sposób następujący:2
I
Cel naczelny – przygotowanie do uczestnictwa w kulturze
fizycznej,
II
Cele kierunkowe (wychowawcze) – kształtowanie głębokich,
trwałych i pozytywnych postaw wobec własnego ciała i jego potrzeb,
kształtowanie kompetencji aksjologicznych,
III
Cele instrumentalne (kształcenia) – kształtowanie sprawności
fizycznej i ruchowej oraz wiedzy; kształtowanie kompetencji
technologicznych,
IV
Cele etapowe –
uszczegółowienie dotyczące celów
kierunkowych, instrumentalnych w odniesieniu do okresów (etapów
edukacyjnych) określonych cezurą czasową,
V
Cele operacyjne – dalsze uszczegółowienie celów kierunkowych i
instrumentalnych odnoszących się do praktycznych działań – zadań.
Cele objęte na pozycjach od I – IV noszą miano ogólnych celów
kształcenia i wychowania. Natomiast cele operacyjne realizowane w toku
lekcji nazywa się celami lekcji. Zamianę celów ogólnych na operacyjne
(uszczegółowienie) nazywa się operacjonalizacją celów.3 Cele
operacyjne stanowią opis wyników, które mają być uzyskane, są
formułowane jako zamierzone osiągnięcia uczniów (planowanie
wynikowe). Dlatego powinny być w sposób wyraźny sprecyzowane,
uszczegółowione, skonkretyzowane i upodmiotowione. Tylko cele
wyrażone jako zamierzone osiągnięcia umożliwiają sprawdzenie czy
zostały one osiągnięte.
W myśl obowiązujących obecnie tendencji, opartych na nowej doktrynie
edukacyjnej4, formułowanie celów lekcji, powinno posiadać charakter
wynikowy i być zgodne z omawianą taksonomią – czyli określać
Łobocki M., (1992), ABC wychowania, WSiP, Warszawa
Strzyżewski S.. Proces wychowania w kulturze fizycznej. WSiP Warszawa 1990
3
Niemierko B., (1991), Między ocena szkolną a dydaktyką, WSiP, Warszawa
4
Bielski. J., (1999), Personalistyczna koncepcja reformy edukacyjnej, Wychowanie
Fizyczne i Zdrowotne
Nr 9/99, Warszawa
1
2
275
dokładnie poziom efektów uzyskiwanych przez uczniów. Dlatego też,
zapis celów winien odnosić się do uczniów w postaci czasownika
operacyjnego np. uczeń potrafi w stopniu dostatecznym połączyć
poszczególne fazy skoku. Należy w tym miejscu określić etap (fazę)
kształtowania się umiejętności ruchowej lub innej kompetencji
wyrabianej na danej lekcji. Zapis celów operacyjnych w odniesieniu do
kształtowania wiadomości
i umiejętności jest łatwy, jeżeli dokona
się właściwej analizy ruchu lub innych czynności będących celem lekcji.
Bardzo przydatne w tym jest przestrzeganie zasady stopniowania
trudności.
W formułowaniu celów wychowawczych lekcji często spotyka się
ujęcia bardzo ogólnikowe, w postaci komunałów, nie oddające tego, co
na lekcji będzie akcentowane: np. wyrabianie koleżeńskości,
uspołecznienie, przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
poszanowanie sprzętu i przyborów. Na lekcji wychowania fizycznego,
jak chyba na żadnej, występuje wiele sytuacji wychowawczych, które
należy rozwiązywać w sposób doraźny. Natomiast w sposób planowany
realizuje się jakąś wybraną, ściśle związaną z lekcją sytuacją, stanowiącą
główny akcent zajęć np.: - bezpieczne posługiwanie się nowym
przyborem, poznanie regulaminu pływalni, bezpieczne ćwiczenie z laską,
cechy dobrego sportowca itp. W stawianiu celów wychowania
fizycznego konieczne jest odwoływanie się do wartości, a zwłaszcza do
wartości autotelicznych (najwyższego rzędu), bo zdarzyć się może tak,
jak pokazuje praktyka, że cel, do którego nauczyciel dąży, nie stanowi
wartości godnej najwyższego uznania, a czasem jest „antywartością" na
danym etapie edukacji. Wartości nadają głębszy sens celom
wychowawczym i zarazem uzasadniają niezbędność ich realizacji. Stąd
też o prawidłowym przebiegu procesu edukacyjnego bardziej decydują
uwewnętrznione wartości niż cele wychowania w potocznym
rozumieniu.1
Cele wychowania można analizować na kilku poziomach, a
mianowicie: najwyżej umieszczony jest ideał wychowania, niżej są cele
ogólne wychowania, jeszcze niżej cele swoiste poszczególnych rodzajów
wychowania, po nimi bardziej uszczegółowione cele etapowe i wreszcie
cele operacyjne odnoszące się do poszczególnych jednostek zajęć.
Celem wychowania mogą być pewne dyspozycje psychiczne i
fizyczne wychowanków, albo pewne stany społecznego środowiska, w
którym żyją. W pierwszym wypadku mówi się o określonych
kompetencjach intelektualnych ucznia, nawykach, postawach,
zdolnościach i cechach osobowości. W drugim - o dyspozycjach
Bielski J., (2004), Wartości źródłem celów wychowania fizycznego, Lider nr 9,
Warszawa
1
276
sprawnościowych i somatycznych. W trzecim przypadku cel jest
wyrażony w kategoriach socjologicznych. Mówi się wtedy o rolach,
normach społecznych, wzorach kultury, które miałyby charakteryzować
społeczność klasy czy szkoły.1
W kategoriach psychologicznych można wyróżnić cztery grupy celów: 2
1) cele kreatywne: „ wywołać... ", „ ukształtować... " (np. nowe
zainteresowania lub przekonania). Wzór: 0 - +.
2) cele optymalizujące: „zwiększyć... ", „wzmóc... ", „poszerzyć... " (np.
zaangażowanie, sprawność fizyczną). Wzór: + - +++.
3) cele minimalizujące: „ osłabić... ", „ ograniczyć... " (np. agresję).
Wzór: +++ - +.
4) cele korekcyjne: „przekształcić... ", „zmienić... " (np. postawę,
poglądy). Wzór: ¬ --, +.
Metodyka wychowania fizycznego wyróżnia następujące funkcje celów
wychowania:3
1. Cele stanowią punkt odniesienia, do którego w procesie dydaktyczno¬
wychowawczym wszystko się przymierza i ocenia.
2. Cele mają znaczenie regulacyjne, zabezpieczają przed nadmiernym
rozbudowaniem środków.
3. Cele spełniają funkcję organizującą wobec treści, metod, form
organizacyjnych, kształcenia nauczycieli i przedmiotu badań
oświatowych.
4. Cele mają charakter koordynujący. Są integrujące i mobilizujące,
pobudzają entuzjazm jeśli są celami autentycznymi i atrakcyjnymi.
5. Cele pełnią funkcję prospektywną, przepowiadają i przenoszą w
przyszłość taką; jaką pragniemy. Przenosząca dzień jutrzejszy, inspirują
dzień dzisiejszy.
6. Cele zapewniają trwałość wartości. Należą do przeszłości, dnia
dzisiejszego i przyszłości. Wzmacniają poczucie bezpieczeństwa.
Rolę celów sprowadza się do trzech funkcji: wyodrębniającej,
strukturalizującej (modelującej) i funkcji kontrolnej. Od formułowanych
celów kształcenia i wychowania zależą kryteria oceny ucznia.Sfera
oddziaływań wychowawczych jest bardzo szeroka, począwszy od
warunków bezpieczeństwa – poprzez zasady właściwego zachowania, po
wzorce osobowościowe wybitnych sportowców i systemy wartości.
Czasowniki operacyjne najczęściej używane to: uczulić, ukazać,
przestrzec, uwrażliwić, pomóc, ocenić, rozróżnić, wiedzieć, rozumieć,
1
Bielski J., (2005), Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego, OW Impuls,
Kraków
2
tamże
3
Bielski J., (2005), Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego, OW Impuls,
Kraków
277
zastosować. Bardzo ważne jest ukazanie istoty i rangi lekcji wychowania
fizycznego, zwrócenie uwagi na potrzebę dostosowania i sposobu
formułowania jej celów, do obowiązującej obecnie koncepcji
pedagogicznej kształcenia i wychowania.
Celem wychowania fizycznego jest proces edukacji dzieci i
młodzieży w tej dziedzinie. Wiąże się to z przygotowaniem młodych
pokoleń do wzięcia na siebie odpowiedzialności za zdrowie, sprawność,
budowę i urodę własnego ciała po zakończeniu edukacji szkolnej. Polega
to na doraźnym kształtowaniu ciała, jak również na kształtowaniu
osobowości pod kątem dbałości o ciało, które po ukończeniu edukacji
szkolnej nie zależy od poziomu sprawności organizmu, lecz od stanu
świadomości na temat jej znaczenia.
Rys. 2 Wychowanie fizyczne – edukacja ruchowa1
1
Opracowanie autora na podstawie: Grabowski H., (1997), Teoria fizycznej edukacji.
WSiP, Kraków
278
Edukacja ruchowa w aspekcie zdrowotnym1
Ujęcie zdrowia proponowane przez M. Kowalskiego jest szczególnie
przydatne we współczesnej szkolnej edukacji zdrowotnej połączonej z
edukacją fizyczną, w tym edukacją ruchową. Przyjmując koncepcję
autora i wykorzystując ją w kształtowaniu postawy prozdrowotnej
wychowanka nauczyciel realizuje proces dydaktyczno - wychowawczy w
oparciu o następujące płaszczyzny zdrowia:2
 pierwsza: wartość zdrowia jest realnością; zdrowie jest wartością
egzystencjalną, a to oznacza, że ma istotne znaczenie w życiu
człowieka,3
 druga: wartość zdrowia uwidacznia się dzięki właściwościom
procesu strukturyzowania osobowości (widoczne jest to m. in. w
obszarach związanych z regulowaniem
życia społecznego,
grupowego, jak również zachowań indywidualnych),
 trzecia:
wartość
zdrowia
zobowiązuje
(powiązanie
odpowiedzialności z podejmowaniem określonych decyzji w
obszarze zdrowia),
 czwarta: wartość zdrowia służy twórczemu byciu jednostki,
 piąta: wartość zdrowia wyzwala siły motywacyjne oraz
mobilizuje,
 szósta: wartość zdrowia uaktywnia sposoby poznawania siebie i
innych, a także
oceniania otaczającej rzeczywistości,
 siódma: wartość zdrowia uaktywnia wyobraźnię, skojarzenia oraz
intuicje, aktywizując wolę i decyzje jednostek,
 ósma: wartość zdrowia nadaje sens życiu jednostki oraz ma
charakter sensotwórczy.4
Powyższe ujęcie zdrowia w płaszczyznach aksjologicznych i przyjęcie
owej struktury w edukacji szkolnej zapewnia nauczycielom prowadzenie
procesu dydaktyczno – wychowawczego w oparciu o uznanie zdrowia
jako ważnej wartości życia człowieka, co pozwala wszechstronnie
przygotować wychowanka do życia opartego na zdrowiu w ujęciu
całościowym (wszystkie aspekty zdrowia: fizyczny, psychiczny,
społeczny i duchowy). Przyjecie zdrowia jako wartości przez
wychowanka (zaakceptowanie, uznanie jako wartości cennej Kowalski M., Famuła – Jurczak A. (red.), (2009), Kultura – edukacja – wychowanie
(zmiany dostrzegane
i odczuwane), Zeszyty Naukowe PWSZ ,
Wydawnictwo PWSZ, Gorzów Wielkopolski
2
Kowalski M, (2006), Płaszczyzny zdrowia w ujęciu aksjologicznym, [w]: Kowalski
M., Gaweł A., Zdrowie – wartość – edukacja, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków
3
Popielski K. (1994), Psychologiczna analiza poczucia sensu życia, [ w:] Noetyczny
wymiar osobowości., KUL, Lublin
1
Kowalski M., (2006), Płaszczyzny zdrowia w ujęciu aksjologicznym. [w:] Kowalski M., Gaweł
A., Zdrowie – wartość – edukacja, OW Impuls, Kraków
4
279
urzeczywistnianie w codziennym życiu) umożliwia kształtowanie relacji
na różnych poziomach funkcjonowania człowieka (osoby):
wewnętrznym (w stosunku do samego siebie – poznanie siebie – swojego
wnętrza) następnie w kontekście relacji człowiek – człowiek; człowiek grupa społeczna; człowiek – środowisko społeczne.1
Teoretycy wychowania fizycznego, poza dociekaniem cech idealnego
wychowanka, zajmowali się także określeniem celów wychowania, które
można ująć następująco:2
 cel higieniczny (należy tu zapoznać jednostkę z podstawowymi
zasadami higienicznymi, a także wdrożyć ją do przestrzegania
ich w celu utrzymywania swojego zdrowia, a także czystości
otoczenia; ważne jest to także w przypadku matek w ciąży,
które winny dbać o własne zdrowie jednocześnie troszcząc się
o zdrowie własnego dziecka),
 cel genonomiczny (rozwijanie świadomości genetycznej,
uwzględniając przy tym jakość genetyczną przyszłych
pokoleń),
 obyczajowo
estetyczny (uwzględnienie
wymagań
społecznych pod względem wyglądu estetycznego; mowa tu o
sposobie ubierania się, estetycznego wyglądu cielesnego;
dbanie o wygląd własnego ciała),
 hedonistyczny (ustosunkowanie się do doświadczeń dodatnich
i ujemnych (pozytywnych i przykrych); można tu wyróżnić
dwie postawy: pierwsza to postawa charakteryzująca się
unikaniem doczesnych przyjemności, to tak zwany typ bierny,
ascetyczny, drugie podejście to korzystanie z przyjemności
życia, akceptowanych jednak w społeczeństwie, w którym
egzystuje, to typ czynny),
 fizyczno - utylitarny (wykształcenie cech niezbędnych z punktu
widzenia potrzeb społecznych, zawodowych),
 sportowy (dążenie do osiągnięcia jak najlepszych wyników
ważnych dla dziedziny sportu).
Wnioski
 Edukacja fizyczna, edukacja ruchowa - to fizyczne kształcenie i
fizyczne wychowanie, które musi ona obejmować zarówno cele
doraźne, jak i cele związane z uzyskaniem określonych
kompetencji. Aby posiadać kompetencje do jakiejś działalności
Kowalski M., (2006), Płaszczyzny zdrowia w ujęciu aksjologicznym. [w:] Kowalski M., Gaweł
A., Zdrowie – wartość – edukacja, OW Impuls, Kraków
1
2
Znaniecki F., (1973 b), Socjologia wychowania, T II - Urabianie osoby wychowanka,
PWN, Warszawa
280




potrzebne
są
człowiekowi
dyspozycje
kierunkowe
(aksjologiczne), które rozstrzygają
o uznaniu, czy warto się
tym czymś (np. własnym ciałem) zajmować i dyspozycje
instrumentalne, które stwarzają możliwość działania (np.
uczestnictwo w różnych formach aktywności ruchowej).
Edukacja we współczesnej szkole ma charakter wielokierunkowy,
uczeń zdobywa wiedzę (nauczanie), kształtuje swoje umiejętności
wykorzystania wiedzy w praktyce (kształcenie) i formuje swoją
postawę i sylwetkę (wychowanie). Aktualne działania szkoły
prowadzone w procesie dydaktyczno – wychowawczym
ukierunkowane są na przyszłość, szkoła przygotowuje do
przyszłości (prospekcja). Szkoła jako instytucja wspierająca
rodzinę otwiera się na wartości życia codziennego. Swoją ofertę
edukacyjną opiera na pełnym ujęciu wartości, począwszy od
wartości egzystencjalnych, hedonistycznych poprzez poznawcze,
społeczno – moralne, etyczne.1
Zdobycie przez ucznia odpowiednich kompetencji stanowi
również cele edukacji. Te kompetencje, nazywane błędnie
„osiągnięciami" są zapisane w podstawach programowych, a
później w programach szkolnych i powinny one stać się
wykładnią do programowania i planowania pracy, realizacji
zaplanowanych działań i do oceny ucznia, także w aspekcie
wychowawczym.
Celem kształcenia jest rozwijanie dyspozycji instrumentalnych,
umożliwiających uczniowi rozumienie i przekształcanie siebie i
swego otoczenia, a celem wychowania jest rozwijanie dyspozycji
kierunkowych orientujących ucznia w tym, czym należy się w
swoim postępowaniu kierować, do jakich wartości warto i należy
dążyć.
Istotą wychowania jest zawsze dążenie do urzeczywistnienia
jakichś wartości i ideałów, które mają znaczenie dla jednostki lub
dla społeczeństwa. Na kompetencje ucznia składają się więc
odpowiednie dyspozycje instrumentalne i kierunkowe. W ten
sposób - jak pisze H. Grabowski w swojej pracy: „ ...fizyczne
kształcenie i fizyczne wychowanie są nierozłącznymi elementami
fizycznej edukacji, na której spoczywa odpowiedzialność za
kompetencje kulturowe człowieka w zakresie dbałości o ciało". 2
Chałas K., (2006), Wychowanie ku wartościom. Elementy teorii i praktyki,
Wydawnictwo Jedność, Lublin – Kielce
2
Grabowski H., (2000), Co koniecznie trzeba wiedzieć o wychowaniu fizycznym,. OW
Impuls, Kraków
1
281
Więc w aspekcie sprawności fizycznej w wyniku dobrej edukacji
ruchowej.
 Należy kierować się wzorem osobowym nowoczesnego
człowieka. Najważniejszym celem dla edukacji jest wykształcenie
takiego człowieka, który będzie mądry, zdrowy, szczęśliwy,
zaradny życiowo, twórczy, sprawny fizycznie i będzie dobrze
funkcjonował we współczesnej i przyszłej rzeczywistości i z
którym
innym
będzie
dobrze.
1

 Kompetencje i cele doraźne powinny różnić się w
poszczególnych etapach edukacyjnych, bo inne są warunki
rozwojowe i inne potrzeby ucznia w poszczególnych etapach
edukacyjnych. Powyższe różnice właśnie stanowią o
personalistycznym podejściu do wychowanka (ucznia).
 W celu personalistycznego podejścia potrzebna jest
nauczycielowi refleksja filozoficzna, znajomość najnowszej myśli
pedagogicznej i psychologicznej, teorii wychowania i teorii
edukacji fizycznej, którą uprawia, aby mógł gruntownie poznać
świat wartości i antywartości w wychowaniu fizycznym.
Perspektywy sukcesów i zagrożenia, cele i ideały wychowawcze,
umiejętność przekonywania młodzieży do tych wartości bez
konieczności odwoływania się do przymuszania go oceną –
stanowią kierunek personalistycznego podejścia do każdego
wychowanka (ucznia). Należy także pamiętać, że przymus i
wychowanie wzajemnie się wykluczają.
 Najważniejszym celem dla edukacji, w tym także edukacji
ruchowej jest wykształcenie takiego człowieka, który będzie
mądry, zdrowy, szczęśliwy, zaradny życiowo, twórczy, sprawny
fizycznie i będzie dobrze funkcjonował we współczesnej i
przyszłej rzeczywistości i z którym innym będzie dobrze.2
Natomiast najważniejszym celem wychowania fizycznego
(edukacji ruchowej) jest doskonalenie ciała i funkcji
psychomotorycznych wychowanka i ukształtowanie u niego
takiego systemu wiedzy, umiejętności i i nawyków oraz postaw
wobec kultury fizycznej, który w praktyce przejawiać się będzie
w dążeniu i działaniu na rzecz utrzymania przez całe życie
wysokiej sprawności i zdrowia.3
1
Ossowska M., (2000), Normy moralne, WN PWN, Warszawa
3
Strzyżewski S.. Proces wychowania w kulturze fizycznej. WSiP Warszawa 1990
2
282
Podsumowanie
Próbując podsumować refleksję nad istotą wychowania
personalistycznego, należy dokonać systematyzacji tej problematyki.
Niewątpliwie specyfiki każdego wyodrębnianego nurtu wychowania
można poszukiwać na różnych poziomach - na poziomie założeń
antropologicznych
i związanej z nimi koncepcji rozwoju człowieka,
na poziomie celów działań i ich programu, przyjmowanych w nich norm
tworzących zasady wychowawcze i obowiązujących uczestników
procesów
wychowawczych,
postulowanych
form
i
metod,
proponowanych rozwiązań instytucjonalnych, wymaganych postaw, a
przynajmniej zachowań uczestników, wreszcie na poziomie czynników
zewnętrznych warunkujących oczekiwane efekty. Ranga przypisywana
poszczególnym poziomom może być różna, w różnym stopniu
deklarowana, a często słabo uświadamiana, szczególnie w naturalnych
środowiskach wychowawczych, takich jak rodzina. Co za tym idzie
odkrycie w czym tkwi istota danego nurtu czy koncepcji wychowania
wymaga wnikliwej analizy odpowiadających jej teorii i praktyki
wychowawczej. Dotyczy to również wychowania personalistycznego,
które powinno zostać poddane szczególnej refleksji, żeby nie stać się
działaniem w znacznej mierze intuicyjnym, akceptowanym na poziomie
ogólnikowych haseł, ale w swej istocie nie rozumianym, stąd – mało
skutecznym.
Pedagogika personalistyczna jest ważnym nurtem współczesnej
refleksji pedagogicznej. Płaszczyznę odniesienia dla tego kierunku
stanowi koncepcja świata i człowieka, która przyjmuje wzajemną
zależność od siebie takich elementów, jak względny indeterminizm,
wolność, transcendencja. Na płaszczyźnie epistemologicznej pedagogika
personalistyczna jawi się jako koncepcja wychowania oparta na teorii
poznania, rozważającej różne stopnie poznania przy przyjęciu, jako
zasady, podstawowej jednorodności poznania człowieka, zdolnego
dociekać prawdy.
Refleksja teoretyczna w pedagogice personalistycznej widzi jako
swoje szczególne zadanie stanowienie czegoś w rodzaju świadomości
krytycznej w odniesieniu do pedagogiki i wychowania. Pedagogika
personalistyczna z tych racji wkracza do dyskusji pedagogicznych i to z
jednej strony, aby bronić praw i godności osoby, z drugiej zaś strony aby
zwrócić uwagę
i pobudzać do czujności wobec różnych stwierdzeń,
jakie pojawiają się w pedagogice i aby rozważać ich ciężar gotówkowy.
W ten sposób personalizm w pedagogice staje się owym "myśleniem
walczącym", które swoje centrum ma w osobie, widzianej w wielorakich
wymiarach, i starającym się w pedagogice lepiej rozumieć sam proces
wychowania człowieka.
283
Jako formę syntezy, aby zapamiętać podstawowe stwierdzenia, możemy
podać główne tezy pedagogiki personalistycznej:
• wychowanie jest rozumiane jako ważny czynnik wysiłku na rzecz
promowania "universum personalnego" albo tez wspólnoty osób,
• najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu
(wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem
rozwoju,
• pojmowanie wychowania, że wychowanek nie jest uważany za
przedmiot czy rzecz do napełnienia jej czymkolwiek, nie jest też on
istotny do ćwiczenia (szkolenia) lecz jest osobą, którą należy w nim
"wzbudzać",
• wychowanek jest pierwszym i podstawowym czynnikiem wychowania
a wychowawca jest jedynie kooperatorem, współpracownikiem w tym
dziele,
• jako osoba wychowanek nie jest rzeczą ani rodziny, ani państwa i
nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na
jakiekolwiek aspekty,
• jest istotna ranga i rola szkoły, ukazująca jej zadania obok innych
instytucji wychowujących, podkreślany jest tu związek między
nauczaniem a wychowaniem, poddaje się krytyce i odrzuca koncepcję
"szkoły neutralnej"
• treścią nauczania szkolnego powinny być: "integralny humanizm" a
więc nie tylko literacki lub artystyczny ale też techniczny i naukowy,
• potwierdza się wychowawczą funkcję rodziny, nie ukrywając także
przejawów kryzysu, jaki dotyka rodzinę, oraz dostrzega się zagrożenia
związane z autorytaryzmem, jaki może wystąpić w wychowaniu
rodzinnym,
• podkreśla się respekt dla "tajemnicy dziecka", które staje się osobą przy
oddziaływaniu
w tym procesie wielorakich bodźców pochodzących
od różnych instytucji wychowawczych.
Wychowanie personalistyczne jest koncepcją wychowawczą
wyrastającą z jednoznacznej koncepcji człowieka jako osoby, istoty
fizyczno – psychiczno - duchowej, rozwijającej się
w procesie
aktywnego stawania się osobą. Wychowanie personalistyczne nie
zakłada jakichś specyficznych metod i form działania, nie określa
przewidzianych do jego realizacji instytucji. Uzależnia je od sytuacji,
potrzeb, osobowości uczestników wychowania. Jednakże stawia wyraźne
wymagania jeśli chodzi o postawy wychowawców i stopniowo
kształtowane postawy wychowanków.
Wychowanie personalistyczne zakłada przygotowanie do życia i
działania wśród innych i dla innych, równocześnie przybliżając
wychowankom wartości sprzyjające rozwojowi osobowemu, powstałe na
całej przestrzeni dziejów człowieka, w różnych miejscach i
284
uwarunkowaniach. Zakłada tym samym nierozerwalny związek z kulturą.
Odbywa się nie obok kultury, ale w jej ramach, na jej obszarze. W tym
sensie jego istotą jest także wymiar kulturowy, tzn. kształtowanie ludzi,
którzy będą chcieli i umieli tworzyć kulturę sprzyjającą osobowemu
rozwojowi ludzi. Równocześnie będą potrafili się bronić przed
wpływami degradującymi osobowe człowieczeństwo, krytycznie odnosić
się do wpływów uprzedmiotawiających człowieka, prób zmuszania go do
przyjęcia roli jedynie uczestnika rynku bądź bezwolnej siły roboczej,
sprzedającej nie tylko swoje umiejętności i czas, ale także swoją
osobowość i godność. Ten wymiar nabiera szczególnego znaczenia w
sytuacji zdominowania współczesnych mediów przez wzory i wartości
antyosobowe, niszczące bądź osłabiające wrażliwość na godność ludzką.
Wychowanie personalistyczne w tym kontekście musi przygotować do
refleksyjnego, krytycznego korzystania z mediów ale przede wszystkim
do upominania się o postawy osobowe, szacunek dla wartości
osobowych, o wpływ na przekaz medialny, a także zachęcać i
przygotowywać do aktywnego udziału w tworzeniu kultury respektującej
wartości osobowe i tworzące sprzyjające warunki dla osobowego
rozwoju.
Szkoła nie może wychowywać poza wartościami: „wychowanie
w pustce aksjologicznej jest budowaniem na piasku. Współczesna szkoła
to dobra szkoła, otwarta na potrzeby całej społeczności szkolnej:
uczniów, rodziców i nauczycieli. To taka szkoła która realizując proces
wszechstronnej edukacji nie zapomina o ważność wszystkich dziedzin
wychowania, na równi troszczy się o rozwój intelektualny, fizyczny,
zdrowotny, społeczny i duchowy. To szkołą „przyjaźnie wymagająca”
1
, w takiej szkole uczniowie traktowani są podmiotowo i
podmiotowo traktują swoich nauczycieli (dwupodmiotowość),
zdobywają wszechstronną wiedzę, rozwijają swoje talenty i
zainteresowania w różnych dziedzinach (w tym bardzo ważnej dla
zdrowia działalności ruchowej), są traktowani indywidualnie, znają
swoją wartość i rozumieją znaczenie edukacji szkolnej w
przygotowywaniu ich do życia w dorosłym społeczeństwie.
Należy podkreślić, że przed współczesną szkołą stoi niezwykle
ważne zadanie ukierunkowywania aktualnie realizowanych działań na
przyszłość – prowadzenie tzw. edukacji wzbogacającej życie człowieka,
w której nauczyciele pamiętają, że „informacja to nie wiedza, wiedza to
nie mądrość, a mądrość to nie umiejętność przewidywania. Każda z nich
wzrasta z pozostałych, a człowiek do życia potrzebuje ich wszystkich”.2
Chałas K., (2006), Wychowanie ku wartościom. Elementy teorii i praktyki,
Wydawnictwo Jedność, Lublin – Kielce
2
Clarke A. C. za: M. B. Rosenberg, (2006), Edukacja wzbogacająca życie, (tłum. A.
Mills), Agencja Wydawnicza: Jacek Santorski, Warszawa
1
285
Bibliografia
1. Adamski F. (red.), (1993), Poza kryzysem tożsamości. W
kierunku pedagogiki personalistycznej, Wydawnictwo WAM,
Kraków
2. Adamski F., (1993), Człowiek. Wychowanie. Kultura. Wybór
tekstów, Wydawnictwo WAM, Kraków
3. Adamski F. (red.), (1999), Wychowanie na rozdrożu.
Personalistyczna filozofia wychowania, Wydawnictwo WAM,
Kraków
4. Adamski F., (2005), Wprowadzenie. [w:]
Wychowanie
personalistyczne, Wydawnictwo WAM , Kraków
5. Adamski F. (red.), (2005), Wychowanie personalistyczne. Wybór
tekstów, Wydawnictwo WAM, Kraków
6. Bielski. J., (1999),
Personalistyczna koncepcja reformy
edukacyjnej, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne Nr 9/99,
Warszawa
7. Bielski J., (2004), Wartości źródłem celów wychowania
fizycznego, Lider nr 9, Warszawa
8. Bielski J., (2005), Metodyka wychowania
fizycznego i
zdrowotnego, OW Impuls, Kraków
9. Chałas K., (2006), Wychowanie ku wartościom. Elementy teorii i
praktyki, Wydawnictwo Jedność, Lublin – Kielce
10. Chudy W., (2006), Istota pedagogiki personalistycznej, O nowej
edukacji, Ethos, Lublin
11. Clarke A. C. za: M. B. Rosenberg, (2006), Edukacja
wzbogacająca życie, (tłum. A. Mills), Agencja Wydawnicza:
Jacek Santorski, Warszawa
12. Demel M., (1998), Szkice krytyczne o kulturze fizycznej, SiT,
Warszawa
13. Demel M., Skład A., (1986), Teoria wychowania fizycznego,
PWN, Warszawa
14. Faurè E. (red).,(1975), Uczyć się, aby być, PWN. Warszawa
15. Grabowski H., (1997), Teoria fizycznej edukacji. WSiP, Kraków
16. Grabowski H., (2000), Co koniecznie trzeba wiedzieć o
wychowaniu fizycznym,. OW Impuls, Kraków
17. Guardini R., (1991), Bóg daleki. Bóg bliski,. W Drodze, Poznań
18. Klemensiewicz. Z., (1959), Wybrane zagadnienia metodyczne z
nauczania gramatyki. PZWS - Wyd. 2, Warszawa
19. Kowalski M, (2006), Płaszczyzny zdrowia w ujęciu
aksjologicznym, [w]: Kowalski M., Gaweł A., Zdrowie – wartość
– edukacja, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków
20. Kowalski M., Famuła – Jurczak A. (red.), (2009), Kultura –
edukacja – wychowanie (zmiany dostrzegane i odczuwane),
286
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
Zeszyty Naukowe PWSZ , Wydawnictwo PWSZ, Gorzów
Wielkopolski
Łobocki M., (1992), ABC wychowania, WSiP, Warszawa
Majka J., (1992), Wychowanie chrześcijańskie – wychowaniem
personalistycznym [w:] Wychowanie w rodzinie, pod redakcją F.
Adamskiego, PWN, Kraków
Maritain J., (1959), Pour une philosophie de l’education, Ed.
Bayard, Paris
Maritain J., (1988), Podmiotowość człowieka, [w:] Pisma
filozoficzne, przekład Fenrychowa J., IW Znak, Kraków
Muszyński H., (1981), Zarys teorii wychowania, PWN,
Warszawa
Niemierko B., (1991), Między ocena szkolną a dydaktyką, WSiP,
Warszawa
Nowak M., (1999), Podstawy pedagogiki otwartej, RW KUL,
Lublin
Okoń W., (1984), Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa
Popielski K. (1994), Psychologiczna analiza poczucia sensu
życia, [ w:] Noetyczny wymiar osobowości., KUL, Lublin
Strzyżewski S.. Proces wychowania w kulturze fizycznej. WSiP
Warszawa 1990
Suchodolski B., (1983), Wychowanie i strategia życia, WSiP,
Warszawa
Znaniecki F., (1973 b), Socjologia wychowania, T II - Urabianie
osoby wychowanka, PWN, Warszawa
287
EDUKACJA ZE ŚRODKÓW UNIJNYCH W GMINIE SKARSZEWY NA TLE
WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO W POLSCE W LATACH 2007 – 2013
Education from EU finances in the community in Skarszewy in
Pomorskie province in Poland in the years 2007-2013
Dariusz Skalski, Stanisław Przybylski
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego
w Gdańsku
Oksana Zabolotna
Umański Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Pawła Tyczyny
Słowa kluczowe: Unia Europejska, środki (fundusze) unijne, programy unijne, polityka
spójności, kompetencje kluczowe uczniów
Key words: European Union funds (funds) EU, EU programs, cohesion policy, key
competencies of students
Streszczenie
Niniejszy artykuł zawiera analizę zmian, jakie zaszły w sferze edukacji na
przestrzeni ponad 10. letniej przynależności Polski do Unii Europejskiej. Przystąpienie
do UE stworzyło wielu instytucjom możliwość korzystania z tzw. środków
zewnętrznych, które w ramach różnych programów i ich priorytetów zostały zawarte w
puli do wykorzystania przez państwa członkowskie. Priorytet w ramach którego po
środki te mogły sięgać instytucje oświatowe zawarty jest w Programie Operacyjnym
Kapitał Ludzki w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, oś priorytetowa IX. W
opracowaniu opisano środki pozyskane na poziomie województwa pomorskiego,
rozwój kompetencji kluczowych uczniów w gminach Skarszewy, Osieczna i Bobowo
(powiat starogardzki) oraz programy realizowane przez placówki oświatowe na terenie
gminy Skarszewy. Zastała dokonana analiza wszystkich umów zawartych przez gminę
Skarszewy z samorządem województwa pomorskiego w latach 2007 – 2013.
Summary
This article provides an analysis of the changes that have occurred in the field
of education for over 10 years of Polish membership in the European Union. Accession
to the EU has created a number of institutions to use the so-called. external funds which,
under various programmes and their priorities are included in the pool for use by
Member States. Priority under which the measures they can reach educational
institutions is included in the Human Capital Operational Programme under the
European Social Fund, the priority axis IX. The paper describes the funds raised at the
Pomeranian province, the development of key competencies of students in the
municipalities Skarszewy, Osieczna and Bobowo ( starogardzki district ) and
programmes implemented by educational institutions in the community of Skarszewy.
Analysis was made of all agreements concluded by the community of Skarszewy with
local Pomeranian province in the years 2007-2013,
288
Wstęp
1 maja 2014 r. minęła dziesiątą rocznica przystąpienia Polski do
Unii Europejskiej. Łącznie Polska, od 2004 roku otrzymała z polityki
spójności ponad 82 mld euro, które zostały zainwestowane w
infrastrukturę drogową, poprawę środowiska naturalnego, szybki
internet, rozwój innowacyjnych firm.
Pieniądze, które pozyskaliśmy, przewyższyły sumę naszych
składek członkowskich ponad trzykrotnie. W rezultacie Polska jest
największym beneficjentem netto funduszy Unii Europejskiej, a średni
poziom dofinansowania Unii Europejskiej na mieszkańca w kraju
wyniósł 8,5 tys. zł. Razem w obu perspektywach unijnych Polska
otrzymała ponad 82 mld euro z polityki spójności – 14,2 mld euro w
latach 2004-2006 oraz 67,9 mld euro na lata 2007-2013.
W perspektywie 2004-2006 wykorzystaliśmy wszystkie dostępne
fundusze. Z budżetu 2007-2013 wykorzystaliśmy już 97,5 % funduszy,
czyli ponad 66 mld euro. W obu perspektywach, wg stanu na 27 kwietnia
2014 r., beneficjenci zrealizowali łącznie ponad 186 tys. projektów.
Największymi beneficjentami w okresie lat 2004-2013 były jednostki
samorządu terytorialnego (około 34 % wartości projektów) oraz
przedsiębiorstwa (30 %).W strukturze dofinansowania w niemal
wszystkich województwach dominują wydatki na transport, następnie na
badania i rozwój technologiczny oraz na rozwój zasobów ludzkich.
1
Na tej ostatniej sferze, tj. zasobach ludzkich w kontekście edukacji, w
skali województwa pomorskiego jak również gminy Skarszewy, skupimy
się w tym rozdziale. Dofinansowanie zasobów ludzkich, to także
inwestycja. Jest to inwestycja w naszą wspólną przyszłość, bo dobro i
możliwość rozwoju dzieci i młodzieży powinno stanowić punkt wyjścia
dla wszystkich działań, podejmowanych przez organy państwowe czy też
samorządy każdego szczebla. Nasz wspólny dobrobyt zależny jest w
dużym stopniu od tego, w jaki sposób umożliwi się start w życie dorosłe
i stworzy odpowiednie warunki rozwoju dla najmłodszej części
społeczeństwa. To oni w przyszłości stanowić będą siłę napędową naszej
gospodarki, sfery publicznej czy też nauki i kultury.
Opis projektów unijnych edukacyjnych realizowanych w latach 2007
– 2013 na terenie województwa pomorskiego
Zadania z zakresu szeroko pojmowanej edukacji realizowane są w
naszym województwie przez Departament Edukacji i Sportu Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego pod hasłem „Pomorskie
dobry kurs na edukację". Są to projekty systemowe współfinansowane ze
1
www.10latwue.pl/kategorie/wiadomosci/
289
środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013.
Departament Edukacji i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Pomorskiego podejmuje działania w celu stwarzania jak najlepszych
warunków dla rozwoju uczniom uzdolnionym, zwłaszcza w zakresie
przedmiotów matematyczno - przyrodniczych, jak
i
skuteczne wyrównywanie szans edukacyjnych tym uczniom, którzy
napotykają na różnego typu bariery. Wszystkie realizowane przez
Departament Edukacji i Sportu projekty edukacyjne służą budowie
pomorskiego systemu z jakości edukacji.1
Ryc. 1. Budowa pomorskiego systemu jakości edukacji2
Realizowane programy są kierowanie do nauczycieli i kadry
kierowniczej szkół, jak również zapraszane są do współpracy uczelnie
wyższe, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe
oraz pracodawcy. Jedynie zaangażowanie wszystkich podmiotów
odpowiedzialnych za oświatę na Pomorzu i ich wspólne działanie
stwarza szansę na podniesienie jakości pomorskiej edukacji i
Por Pomorskie dobry kurs na edukację – regionalne systemowe projekty edukacyjne,
Departament Edukacji
i Sportu, Urząd Marszałkowski Województwa
Pomorskiego, maj 2014
2
Opracowano na podstawie: Pomorskie dobry kurs na edukację – regionalne
systemowe projekty edukacyjne, Departament Edukacji i Sportu, Urząd Marszałkowski
Województwa Pomorskiego, maj 2014
1
290
wypracowanie trwałych rozwiązań systemowych w naszym regionie, z
korzyścią dla całego społeczeństwa. Regionalne systemowe projekty
edukacyjne realizowane w województwie pomorskim to:
 Pomorskie - dobry kurs na edukację. Wspieranie uczniów o
szczególnych predyspozycjach w zakresie matematyki, fizyki i
informatyki Wyrównywanie szans edukacyjnych w regionie poprzez
programy rozwojowe,
 Pomorskie - dobry kurs na edukację. Doskonalenie kadr systemu
oświaty,
 Pomorskie - dobry kurs na edukację. Wyrównywanie szans
edukacyjnych w regionie poprzez programy rozwojowe,
 Pomorskie - dobry kurs na edukację. Szkolnictwo zawodowe w
regionie a wyzwania rynku pracy,
 Pomorskie - dobry kurs na edukację. Kształtowanie kompetencji
kluczowych uczniów w regionie poprzez edukację morską,
 Pomorskie - dobry kurs na edukację. Program pomocy stypendialnej
dla uczniów szczególnie uzdolnionych z obszaru województwa
pomorskiego.
Projekt: Pomorskie - dobry kurs na edukację. Wspieranie uczniów o
szczególnych predyspozycjach w zakresie matematyki, fizyki i
informatyki Wyrównywanie szans edukacyjnych w regionie poprzez
programy rozwojowe (Zdolni z Pomorza).
Poniżej przedstawiono podstawowe informacje o projekcie:
 IX Priorytet. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach,
 Działanie 9.4. Projekty innowacyjne,
 Wartość projektu: 10 000 000, 00 zł (85 % Europejski Fundusz
Społeczny, 3,75 % budżet państwa, 11,25 % wkład własny
województwa pomorskiego),
 Czas trwania: 1 września 2010 r. - 31 sierpnia 2013 r.1
Analizowany projekt skierowany jest do najwybitniejszych uczniów
naszego regionu. Statystycznie 3-5 % populacji dzieci przejawia wybitne
uzdolnienia. Panuje jednak przekonanie, działające w rezultacie na
niekorzyść dzieci szczególnie uzdolnionych, że zdolny sobie „jakoś”
zawsze poradzi. Takie przekonanie jest błędne, gdyż taka osoba nie
powinna radzić sobie nie „jakoś” tylko bardzo dobrze. Dlatego, jako
jeden z pierwszych regionów w Polsce, Samorząd Województwa
Pomorskiego zdecydował o realizacji projektu, którego efektem ma być
1
291
regionalny systemu wspierania uczniów uzdolnionych i nie
pozostawianie ich samym sobie.
Ogólne założenia projektu przewidują stworzenie warunków
równych szans edukacyjnych wszystkim uczniom Województwa
Pomorskiego, posiadającym szczególne predyspozycje
w zakresie
matematyki, fizyki i informatyki, poprzez opracowanie modelu
systemowego wspierania uczniów uzdolnionych. Stworzenie takiego
modelu systemowego wspierania uczniów uzdolnionych oraz narzędzia,
które zostaną wypracowane w zakresie matematyki, fizyki i informatyki
będą mogły mieć zastosowanie również w innych dziedzinach.
Zaproponowany w projekcie model systemu wspierania uczniów
uzdolnionych składa się z następujących elementów:
 regionalny program i partnerstwo na rzecz wspierania uczniów
uzdolnionych,
 sieć centrów nauczania kreatywnego,
 system
diagnozy i rekrutacji uczniów uzdolnionych,
 formy wspierania ucznia uzdolnionego:
a) zajęcia pozalekcyjne,
b) opieka merytoryczna uczelni wyższych,
c) obozy naukowe,
d) spotkania akademickie,
e) stypendia,
 rekrutacja oraz wspieranie nauczycieli uczniów uzdolnionych,
 portal edukacyjny wraz z platformą e-learningową1.
1
292
Tabela 1. Podstawowe dane dotyczące projektu: Pomorskie - dobry kurs
na edukację. Wspieranie uczniów o szczególnych predyspozycjach w
zakresie matematyki, fizyki i informatyki Wyrównywanie szans
edukacyjnych w regionie poprzez programy rozwojowe (Zdolni z
Pomorza).
Dane dotyczące projektu
Wsparcie dodatkowe dla
beneficjentów projektu
Liczba beneficjentów projektu
1.554 uczniów
w
projekcie
450
uczniów
wyznaczonych
do udziału w
letnich
obozach
naukowych
161 nauczycieli
przygotowanych
do
pracy
z
uczniem
uzdolnionym
23 wybitnych
uczniów
objętych
indywidualną
opieką
mentorów
22 Lokalne
Centra
Nauczania
Kreatywnego
(LCNK)
22
psychologów
udzielających
wsparcia
wszystkim
uczniom
z
projektu
Ponad
8.000
godzin
zajęć
pozalekcyjnych
już
zrealizowanych
z uczniami
Pozostałe dane dotyczące projektu
Ponad 470.000 zł
przeznaczonych na
doposażenie
LCNK
45 spotkań akademickich
uczelniach wyższych
na
1.276.600 zł na stypendia dla
uczniów z projektu
7
GB
zasobów
dostępnych na Portalu
edukacyjnym
źródło: opracowanie własne na podst. na podstawie: Pomorskie dobry kurs na edukację
– regionalne systemowe projekty edukacyjne, Departament Edukacji i Sportu, Urząd
Marszałkowski Województwa Pomorskiego, maj 2014
293
Projekt: Pomorskie - dobry kurs na edukację. Doskonalenie kadr
systemu oświaty.
 IX Priorytet. Rozwój wykształcenia i kompetencji w
regionach,
 Działanie 9.4. Wysoko wykwalifikowane kadry systemu
oświaty,
 Wartość projektu: 2.700.000, 00 zł (85 % Europejski
Fundusz Społeczny, 3,75 % budżet państwa, 11,25 %
wkład własny województwa pomorskiego),
 Czas trwania: 15 luty 2010 r. - 31 grudnia 2011 r.1
Współczesna szkoła musi zapewnić swoim uczniom nie tylko określony
zasób wiedzy, lecz również umiejętność samodzielnego jej zdobywania
w toku własnej aktywności poznawczej organizowanej systematycznie,
planowo i efektywnie. Dlatego też w Strategii Polityki Społecznej
Województwa Pomorskiego jako klucz do sukcesu w dziedzinie edukacji
wskazano „mądrego, dobrze wykształconego i twórczego nauczyciela”. 2
Głównym celem analizowanego projekt było podniesienie jakości
nauczania w szkołach województwa pomorskiego poprzez wzrost
kompetencji zawodowych wśród nauczycieli wszystkich etapów
edukacyjnych oraz przedstawicieli kadr zarządzających oświatą.
Z omawianego celu głównego wynikają następujące cele szczegółowe,
które powinny stać się przedmiotem realizacji:
 Zwiększenie kompetencji nauczycieli i kadry zarządzającej oświatą
w obszarach mających istotny wpływ na wyniki egzaminów
zewnętrznych,
 Zwiększenie kompetencji nauczycieli w zakresie wykorzystywania
nowoczesnych technik uczenia się i nauczania (e-learning),
 Podniesienie kompetencji przedstawicieli kadry zarządzającej oświatą
w zakresie wykorzystania diagnozy edukacyjnej w zarządzaniu
placówką oświatową.
1
2
http://www.pomorskie.eu/pl/projektyedukacyjne/projekty_zrealizowane/doskonalenie/d
oskonalenie_oprojekcie
294
Z punktu widzenia rozpoznanych potrzeb edukacyjnych, wśród grupy
docelowej, istotne jest podniesienie kompetencji nauczania w
zakresie:
 Pracy z uczniami wymagającymi dodatkowego wsparcia
edukacyjnego,
 Planowania i ewaluacji procesu nauczania ze szczególnym
uwzględnieniem wyników egzaminów zewnętrznych,
 Organizacji procesu nauczania pod kątem efektywnej współpracy
nauczycieli różnych przedmiotów,
 Komunikacji intra- i interpersonalnej.
Jeśli skupimy się na kadrze zarządzającej oświatą ważne jest
podniesienie kompetencji w zarządzaniu placówką oświatową w zakresie
umiejętności wykorzystania diagnozy edukacyjnej, a także w zakresie
komunikacji intra- i interpersonalnej.
Tabela 2. Pomorskie - dobry kurs na edukację. Doskonalenie kadr
systemu oświaty.
1.575
nauczycieli
przedmiotów
ogólnych
501 nauczycieli
przedmiotów
zawodowych
Ilość grup szkoleniowych
500
przedstawicieli
kadr
zarządzających
oświatą, w tym
dyrektorów
szkół
75 grup
szkoleniowych dla
nauczycieli
19 grup szkoleniowych
dla kadry zarządzającej
źródło: opracowanie własne na podst.: Pomorskie dobry kurs na edukację – regionalne
Projekt: Pomorskie - dobry kurs na edukację. Wyrównywanie szans
edukacyjnych w regionie poprzez programy rozwojowe
 Działanie 9.1. 2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup
o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w
jakości usług edukacyjnych,
 Wartość projektu: 6.000.000, 00 zł (85 % Europejski Fundusz
Społeczny, 15 % budżet państwa),
 Czas trwania: 10 maja 2010 r. - 30 września 2011 r.1
1
295
Analizowany projekt ma na celu wyrównywanie szans edukacyjnych
uczniów gimnazjów, którzy w toku edukacji napotykają na różnego typu
bariery.
Udział w dodatkowych zajęciach, które będą odbywały się w roku
szkolnym 2010/2011, ma pomóc uczniom rozwijać kompetencje
kluczowe i społeczne.
W ramach projektu przeprowadzone zostały zajęcia w takich obszarach,
jak:
 Języki obce,
 ICT (od
angileskiego Information and Communication
Technologies),
 Nauki matematyczno – przyrodnicze,
 Nauki humanistyczne,
 Obóz dydaktyczno-sportowy.
Planowano realizację zajęć sportowych, które pozwolą uczniom
rozwijać wytrwałość, zaangażowanie, umiejętność współpracy w
zespole, a także pracy nad sobą. Dodatkowo uczniowie w ramach
projektu byli otoczeni opieką psychologiczno - pedagogiczną.
W ramach przedmiotowego projektu 90 gimnazjów, które brały
udział w projekcie, otrzymało również wsparcie w postaci pakietów
dydaktycznych. Należy wspomnieć, że dodatkowym elementem
motywującym uczniów do sumiennego udziału w zajęciach
pozalekcyjnych była możliwość uczestnictwa w obozie dydaktyczno sportowym.
Tabela 3. Pomorskie - dobry kurs na edukację. Wyrównywanie szans
edukacyjnych w regionie poprzez programy rozwojowe
Liczba beneficjentów projektu - uczniowie
5.100 uczniów brało udział w zajęciach
pozalekcyjnych
Ilość jednostek oświatowych
biorących udział w projekcie –
gimnazja
90 gimnazjów, które wzięły udział w
projekcie, otrzymało pakiety dydaktyczne
296
Projekt: Pomorskie - dobry kurs na edukację. Szkolnictwo
zawodowe w regionie a wyzwania rynku pracy
 Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa
zawodowego.
 Wartość projektu: 20.000.000, 00 zł (85 % Europejski Fundusz
Społeczny, 2,25 % budżet państwa, 12,75% wkład własny
województwa pomorskiego i wchodzących w jego skład powiatów),
 Czas trwania: 1 września 2011 r. - 31 grudnia 2014 r.1
W ramach omawianego projektu głównym celem jest podniesienie
jakości atrakcyjności szkolnictwa zawodowego w województwie
pomorskim. Z omawianego celu głównego zarysowują się do realizacji
następujące cele szczegółowe:
 Podniesienie jakości i atrakcyjności szkół zawodowych w regionie
województwa pomorskiego.
 Wzmocnienie szkół zawodowych oraz jednostek samorządu
terytorialnego odpowiedzialnych za szkolnictwo zawodowe w
prowadzeniu działań ukierunkowanych na dostosowywanie oferty
edukacyjnej do wymogów regionalnego i lokalnego rynku pracy.
 Wzmocnienie zdolności uczniów do przyszłego zatrudnienia poprzez
zwiększenie ich elastyczności i mobilności zawodowej oraz rozwój
kompetencji kluczowych.
 Poprawa wymiany informacji pomiędzy szkołami zawodowymi
a pracodawcami i instytucjami rynku pracy w zakresie formułowania
i realizacji wzajemnych potrzeb.
 Rozszerzenie i pogłębienie wiedzy szkół zawodowych i jednostek
samorządu terytorialnego o regionalnym i lokalnym rynku pracy.2
Projekt przewiduje w celu poprawy wizerunku szkolnictwa
zawodowego tematyczną kampanie medialną skierowaną zarówno do
uczniów szkół gimnazjalnych, jak i do ich rodziców i nauczycieli, jak
również spotkania z pomorskimi przedsiębiorcami. Ponadto przewiduje
się również opracowanie standardów praktyk zawodowych i praktycznej
2
Opracowano na podstawie: Regulaminu projektu systemowego pn.: „Pomorskie –
dobry kurs na edukację. Szkolnictwo zawodowe w regionie a wyzwania rynku pracy”,
Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, luty 2014
1
297
nauki zawodu, zakup nowoczesnych pomocy dydaktycznych dla szkół,
zajęcia z języków obcych i doradztwa zawodowego.
Tabela 4. Pomorskie - dobry kurs na edukację. Szkolnictwo zawodowe w
regionie a wyzwania rynku pracy.
Liczba beneficjentów projektu (uczniowie, placówki)
206
szkoły
ponadgimnazjaln
e
(szkoły
zawodowe
i
technika)
uczestniczą
w
projekcie
34.890 uczniów
szkół
zawodowych
uczestniczy
w
projekcie
8.526
uczniów
uczestniczyło w
zajęciach
pozalekcyjnych z
języków obcych
(angielski
lub
niemiecki)
ponad
5.746
uczniów wzięło
udział
w
warsztatach
doradztwa
zawodowego
Ponad 4.704 uczniów
ukończyło lub bierze
obecnie udział w
kursach
umożliwiających
zdobycie
dodatkowych
umiejętności
i
kwalifikacji
zawodowych
Rodzaje kursów zawodowych
(umożliwiających zdobycie dodatkowych umiejętności i kwalifikacji zawodowych)
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
Kurs obsługi i konserwacji urządzeń elektrycznych do 1 kV,
Kursy kosmetyczne (wizaż, manicure i fryzjerstwo),
Kurs prawa jazdy kategorii B,
Kursy spawania,
Kurs obsługi sprzętu (wózki widłowe, koparkoładowarki, kombajny zbożowe, żurawie HDS, obrabiarki
CNC),
Kursy AutoCAD i kosztorysowania,
Kurs obsługi kas fiskalnych,
Kursy gastronomiczne (barman, barista, kelner, dekorator potraw, dietetyk),
Pozostałe dane dotyczące projektu
Zorganizowano 23 targi promujące ofertę
edukacyjną szkół ponadgimnazjalnych zawodowych
Zrealizowano kampanię medialną:
1) w kinach sieciowych i studyjnych,
2) w radiu, telewizji i prasie regionalnej.
298
Projekt: Pomorskie - dobry kurs na edukację. Kształtowanie kompetencji
kluczowych uczniów w regionie poprzez edukację morską. Projekt
realizowany w partnerstwie z Fundacją Navigare oraz Ligą Morską i
Rzeczną.
 Działanie 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o
utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszenie różnic w jakości
usług edukacyjnych,,
 Wartość projektu: 7.850.000, 00 zł (85 % Europejski Fundusz Społeczny,
15 % budżet państwa),
 Okres realizacji projektu: 1 kwietnia 2012 r. - 31 grudnia 2014 r.1
Projekt realizowany jest pod hasłem „Złap wiatr w pomorskie żagle wiedzy" i
zakłada
w swojej istocie skuteczne, efektywne oraz atrakcyjne dla
uczniów rozwijanie kompetencji kluczowych poprzez tematykę morską i
żeglarską. Podstawowymi założeniami i celem konkursu jest:
 Rozbudzanie i rozwijanie zainteresowań uczniów oraz wspieranie rozwoju
kompetencji kluczowych,
 Pobudzanie uczniów do twórczego myślenia i sprawdzanie nabytych
umiejętności poprzez edukację morską,
 Wymiana
doświadczeń
pomiędzy nauczycielami
i
uczniami
uczestniczącymi
w projekcie.
Sam projekt skierowany jest do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych
w zależności od zakładanych przezeń działań, tj.:
1. Działania skierowane do uczniów szkół podstawowych:
 Dodatkowe zajęcia pozalekcyjne prowadzone metodą projektu obejmujące
tematykę morską i żeglarską,
 Dodatkowe zajęcia pedagogiczno - psychologiczne oraz doradztwa
edukacyjno zawodowego,
 Praktyczne zajęcia żeglarskie,
 Obozy żeglarski,
 Edukacyjno - żeglarskie pikniki naukowe.
2. Działania skierowane do uczniów gimnazjum:
Ścieżka międzyprzedmiotowa w oparciu o „Program edukacji morskorzecznej",
 Dodatkowe zajęcia pedagogiczno-psychologiczne oraz doradztwa
edukacyjno-zawodowego,
 Praktyczne zajęcia morsko - rzeczne.

1
299
Tabela 5. Pomorskie - dobry kurs na edukację. Kształtowanie
kompetencji kluczowych uczniów w regionie poprzez edukację morską.
Projekt realizowany w partnerstwie z Fundacją Navigare oraz Ligą
Morską i Rzeczną
Ilość jednostek oświatowych biorących udział
w projekcie – szkoły podstawowe, gimnazja
Liczba beneficjentów projektu – uczniowie
Uczniowie szkół
podstawowych
10.000 uczniów V klas
szkół podstawowych z
obszarów całego
województwa
Uczniowie gimnazjów
2.000 uczniów II klas
gimnazjów z obszaru
Delty Wisły i Żuław
Szkoły podstawowe
Szkoły gimnazjalne
271 szkół
podstawowych
biorących udział w
projekcie
20 gimnazjów z
obszaru Delty Wisły i
Żuław biorących
udział w projekcie
20 gimnazjów z
obszaru Delty Wisły i
Żuław biorących
udział w projekcie
1000 uczniów uczestniczących w wakacyjnych obozach
wędrowno-żeglarskich (500 uczniów rocznie)
20 edukacyjno - żeglarskich pikników naukowych
Projekt: Pomorskie - dobry kurs na edukację. Program pomocy
stypendialnej dla uczniów szczególnie uzdolnionych z obszaru
województwa pomorskiego na rok szkolny 2012/2013 i 2013/2014
 Działanie 9.1.3 Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie
uzdolnionych.
 Wartość projektu: 4.150.000, 00 zł (85 % Europejski Fundusz Społeczny,
13,5 % budżet państwa),
 Okres realizacji projektu: 1 kwietnia 2012 r. - 31 grudnia 2014 r.1
Projekt ten w swoim założeniu dotyczy wsparcia finansowego uczniów
uzdolnionych zwłaszcza w zakresie przedmiotów matematyczno przyrodniczych i technicznych. Pomoc stypendialna przeznaczona jest dla
uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych pochodzących z rodzin, w
których barierą w rozwoju edukacyjnym jest niekorzystna sytuacja materialna.
W ramach projektu stypendium przyznawane jest w wysokości 300 zł na okres
1
300
12 miesięcy. Należy dodać, że obecnie realizowana jest już szósta edycja
programu pomocy stypendialnej w województwie pomorskim.
Głównym celem projektu jest stworzenie warunków równych szans
edukacyjnych poprzez udzielenie wsparcia uczniom napotykającym na bariery o
charakterze
środowiskowym,
ekonomicznym
i
geograficznym
uniemożliwiające rozwój edukacyjny tj:
 Zapewnienie warunków umożliwiających rozwój zainteresowań uczniów,
w tym wzmocnienie zainteresowania uczniów przedmiotami
matematyczno-przyrodniczymi i technicznymi oraz podniesienie
atrakcyjności tych przedmiotów w procesie edukacji,
 Umożliwienie indywidualnego rozwoju zdolności i umiejętności
ukierunkowanego na wzrost kluczowych kompetencji oraz wzmocnienie
zdolności uczniów do przyszłego zatrudnienia.
Tabela 6. Pomorskie - dobry kurs na edukację. Program pomocy
stypendialnej dla uczniów szczególnie uzdolnionych z obszaru
województwa pomorskiego na rok szkolny 2012/2013 i 2013/2014
po 400 uczniów i uczennic rocznie objętych
wsparciem stypendialnym
po 400 Indywidualnych
Programów Edukacyjnych
Ucznia opracowanych na każde
z lat szkolnych objętych
projektem
Ilość stypendiów
400 stypendiów przyznanych na kolejne lata szkolne
(2012/2013 i 2013/2014)
po 20 wyróżnień rocznie
przyznawanych w związku z
realizacją IPEU (Indywidualny
Program Edukacyjny Ucznia)
program dydaktyczny realizowany w
trakcie obozu naukowego
stanowiącego formę wyróżnienia
stypendystów, na koniec każdego
roku szkolnego
Opis projektów unijnych edukacyjnych realizowanych w latach 2007 –
2013 na terenie miasta i gminy Skarszewy (województwo pomorskie).
Gmina Skarszewy jest położona w najbardziej malowniczym zakątku
pojezierza Kociewskiego w odległości 45 km od Gdańska, 19 km od Tczewa i
13 km od Starogardu Gdańskiego. Leży na łagodnie opadającym w kierunku
południowym wzgórzu morenowym, które oplata Wietcisa - lewy dopływ rzeki
Wierzycy. Niemiecka nazwa miasta Skarszewy: "Schöneck" pochodzi od słów
"schön" - piękny i "ecke" - kąt oddaje w pełni walory turystyczno krajobrazowe gminy. Walorem turystycznym Skarszew jest zachowany
średniowieczny układ architektoniczny z założeniami grodu obronnego.
Zachowane są też obwarowania miejskie wraz z pozostałościami joannickiego
zamku oraz kilkoma, głównie XIX wiecznymi zabudowaniami. Na terenie
Gminy znajdują się Skarszewski Szlak Turystyczny i Szlak Turystyczny Jezior
301
Kociewskich. Na trasie Borówno Wielkie – Skarszewy – Bolesławowo
przebiega ścieżka rowerowa z bardzo dobrą infrastrukturą.
Jest oświetlona i oznakowana. Jej trasa przebiega nad jeziorem Borówno
Wielkie i przez teren Ośrodka Turystyczno – Wypoczynkowego „Borówno”,
określanego mianem „perły Kociewia”. Powierzchnia gminy – wynosi 16.980
ha. Użytki rolne zajmują 11.357 ha, a lasy 3.597 ha. W obrębie Gminy znajduje
się 10 jezior o łącznej powierzchni 189,85 ha. Gmina ma charakter rolniczo –
turystyczny. W Gminie Skarszewy są trzy zespoły szkół podstawowych i
gimnazjalnych (Skarszewy, Pogódki i Godziszewo), trzy szkoły podstawowe
(Więckowy, Skarszewy i Szczodrowo), szkoła zawodowa w Skarszewach,
Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Praktycznego w Bolesławowie
oraz trzy przedszkola – dwa w Skarszewach i jedno w Pogódkach, oraz
nowopowstałe przedszkole prywatne – katolickie „Aniołek”).1
Rozwój kompetencji kluczowych uczniów we wszystkich szkołach gmin
Skarszewy, Osieczna i Bobowo (Gminny Ośrodek Obsługi Szkół i
Przedszkoli w Skarszewach).
 IX „Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach”,
 Poddziałanie: 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup
o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszenie różnic w jakości
usług edukacyjnych,
 Wartość projektu: 516.919,00 zł,
 Okres realizacji wrzesień 2008 r. - sierpień 2009 r.
Wsparciem zostało objętych 640 uczniów. Liderem projektu była Gmina
Skarszewy. Za zarządzanie projektem odpowiedzialny był Gminny Ośrodek
Obsługi Szkół i Przedszkoli w Skarszewach. Projekt zrealizowano w
partnerstwie gmin: Skarszewy, Osieczna i Bobowo. Szkoły udostępniły
odpowiednio wyposażone sale dydaktyczne, w tym także pracownie
informatyczne. Biuro projektu mieściło się w siedzibie projektodawcy.
Dzieci, uczestniczące w projekcie, otrzymały podręczniki do języka
angielskiego i niemieckiego oraz pomoce dydaktyczne i edukacyjne ( zestawy
geometryczne, kalkulatory, tablice matematyczne). Szkołom zapewniono
pomoce naukowe (modele brył geometrycznych, zestawy do prezentacji modeli
brył geometrycznych). W projekcie zaangażowanych było 41 nauczycieli.
W związku z projektem osiągnięto następujące cele:
 Zwiększono kwalifikacje z języka angielskiego i niemieckiego przy
wykorzystaniu technologii informatycznych – 408 uczniów,
 większony został poziom wiedzy z matematyki – 175 uczniów,
 Zwiększono poziom wiedzy z fizyki – 57 uczniów,
 Zwiększona została motywacja do samodzielnej nauki 640 beneficjantów
ostatecznych.
1
www.skarszewy.pl, 28.05.2014 r.
302
Rozszerzenie działalności placówek wychowania przedszkolnego gminy
miejsko – wiejskiej Skarszewy (Gminny Ośrodek Obsługi Szkół i
Przedszkoli w Skarszewach).
 Poddziałanie: 9.1.1 Zmniejszenie nierówności w stopniu upowszechnienia
edukacji przedszkolnej,
 Okres realizacji czerwiec 2009 r. - czerwiec 2011 r.
Celem ogólnym projektu było wsparcie Gminnego Publicznego Przedszkola nr
1 (z siedzibą w Skarszewach na ulicy Dworcowej) oraz Gminnego Publicznego
Przedszkola nr 2 (z siedzibą w Skarszewach na ulicy Kopernika). Jedynie
poprzez wsparcie tych instytucji mogliśmy zwiększyć nabór dzieci. Osiągnięto
następujące cele szczegółowe:
 Dostosowano budynki oraz pomieszczenia obu przedszkoli do potrzeb
organizacji opieki nad dziećmi w zwiększonej ilości (Gminne Przedszkole
Publiczne nr 1 adaptacja pomieszczenia na strychu na salę przedszkolną
wraz z toaletą, Gminne Przedszkole Publiczne nr 2 wykonano podjazd dla
niepełnosprawnych, Gminne Przedszkole Publiczne nr 2 przeprowadzono
remont toalety z przystosowaniem dla niepełnosprawnych., w Gminnym
Przedszkolu Publicznym nr 2 zakupiono wyposażenie),
 Utworzono w obu przedszkolach po jednej dodatkowej grupie
wychowanków (po 25 dzieci). W ramach tego celu uruchomiono
dodatkowy nabór dzieci, który wyniósł 50 dzieci w roku szkolnym, czyli
podczas trwania całego 2. letniego projektu – 100 dzieci,
 Wydłużono godziny pracy personelu przedszkolnego w obydwu
przedszkolach po 5 godzin dziennie (czas wytypowanego nauczyciela
poświęcony sprawowaniu opieki nad dodatkową grupą) oraz wydłużono
godziny otwarcia obu przedszkoli po 1 godz. dziennie,
 Wsparcie rodziców dzieci w wieku 3-5 lat. Pomoc ta odbywała się poprzez
spotkania informacyjne dla rodziców z logopedą i psychologiem. Wsparcie
to było również konsekwencją trzeciego celu szczegółowego projektu.
Osiągnięte rezultaty miały bezpośrednie przedłożenie dla realizacji celu, gdyż
znacząco wspomogły oba przedszkola. Przyjmując pod opiekę przedszkolną
dodatkową liczbę 100 dzieci w znaczny sposób zniwelowano nierówności w
dostępności do wczesnej edukacji. Dostosowano pomieszczenia oraz
wyposażono sale, co wykreowało instytucje przedszkolne jako podmioty
podlegające zmianom rozwojowym w placówkach. W projekt zaangażowanych
było 15 nauczycieli.
303
Lepsze jutro - wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z gminy
Skarszewy (Gminny Ośrodek Obsługi Szkół i Przedszkoli w Skarszewach).
Poniżej przedstawiono podstawowe informacje o projekcie
 Poddziałanie: 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o
utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszenie różnic w jakości
 Okres realizacji wrzesień 2010 r. - lipiec 2012 r.
Celem ogólny projektu było wyrównanie szans edukacyjnych 464 uczniów
uczęszczających do szkół podstawowych i gimnazjów na terenie gminy
Skarszewy. Osiągnięto następujące cele szczegółowe
 Zwiększono poziom wiedzy z matematyki (126 uczniów w roku szk.
2010/2011 oraz 126 w roku szk. 2011/2012),
 Zwiększono poziom wiedzy z informatyki (92 uczniów w roku szk.
2010/2011 oraz 92 w roku szk. 2011/2012),
 Podniesiono kompetencje w zakresie języka angielskiego przy
wykorzystaniu technologii informatycznych (120 uczniów w roku szk.
2010/2011 oraz 120 w roku szk. 2011/2012),
 Podniesiono kompetencje w zakresie języka niemieckiego przy
wykorzystaniu technologii informatycznych (70 uczniów w roku szk.
2010/2011 oraz 70 w roku szk. 2011/2012),
 Objęto opieką psychologiczno-pedagogiczną (56 uczniów w roku szk.
2010/2011 oraz 56 w roku szk. 2011/2012),
 Zwiększona została motywacji do nauki 464 beneficjentów ostatecznych,
 Zwiększono poczucie wartości siebie u 464 beneficjentów ostatecznych.
Zajęcia pozalekcyjne odbywały się w szkołach podstawowych (Skarszewy,
Więckowy, Pogódki, Godziszewo) oraz w gimnazjach (Pogódki, Godziszewo,
Skarszewy).
Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów klas I – III
szkół podstawowych w gminie Skarszewy (Gminny Ośrodek Obsługi Szkół
i Przedszkoli w Skarszewach).
o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszenie różnic w jakości
 Okres realizacji wrzesień 2011 r. - czerwiec 2012 r.
Projekt obejmował szkoły podstawowe w Skarszewach oraz filię w Bączku,
Pogódkach, Szczodrowie, Więckowach, Godziszewie - co stanowi 100% szkół
304
podstawowych podlegających gminie Skarszewy. W sumie zrealizowano 2700
h lekcyjnych.
Celem ogólny projektu było wsparcie indywidualnego rozwoju 254 uczniów
klas I – III szkół podstawowych z gminy Skarszewy dostosowanych do ich
zdiagnozowanych potrzeb w okresie realizacji projektu w roku szkolnym
2011/2012. Osiągnięto następujące cele szczegółowe:
 Zapewnienie 254 uczniom, realizującym I etap edukacyjny w szkołach
podstawowych funkcjonujących na terenie gminy Skarszewy, oferty
edukacyjno-wychowawczo
–
profilaktycznej
zgodnej
z
ich
indywidualnymi potrzebami, możliwościami edukacyjnymi i rozwojowymi
w okresie realizacji projektu w roku szkolnym 2011/2012,
 Doposażenie szkół podstawowych w gminie Skarszewy w pomoce
dydaktyczne i sprzęt służący do indywidualizacji nauczania uczniów kl. I –
III w roku szkolnym 2011/2012
Spotkania odbywały się w formie zajęć wyrównawczych lub rozwijających
zainteresowania w zależności od potrzeb. Miały na celu zmniejszenie
dysproporcji edukacyjnych i rozwojowych lub rozwój zainteresowań i
uzdolnień uczniów. W projekcie zaangażowanych było 34 nauczycieli.
Mój Zawód – Moja Przyszłość
Poniżej przedstawiono podstawowe informacje o projekcie
 Działanie: 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa
zawodowego,
 Okres realizacji sierpień 2013 r. - czerwiec 2015 r.
Celem głównym projektu jest wyrównanie szans edukacyjnych 91 uczniów oraz
poprawa jakości procesu kształcenia w ZSP w Skarszewach prowadząca do
zwiększenia szans na zatrudnienie na lokalnym rynku pracy przez rozwój
kompetencji i wsparcie umiejętnego zarządzania ścieżką edukacyjną i
zawodową w okresie do czerwca 2015 oraz wdrożenie przyjętych rozwiązań do
praktyki szkoły. Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Skarszewach została
doposażona w interaktywną platformę edukacyjną. W projekcie
zaangażowanych jest 20 nauczycieli.
Potęga młodych umysłów – projekt rozwojowy szkół gminy Skarszewy
o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości
 Okres realizacji marzec 2014 r. - czerwiec 2015 r.
Celem głównym projektu jest wyrównanie szans edukacyjnych 460 uczniów.
Cele szczegółowe projektu do osiągnięcia są następujące:
305





Wzrost umiejętności posługiwania się językami obcymi u 160
uczniów,
Wzrost świadomości na temat ścieżek edukacyjnych i
zawodowych u 460 uczniów,
Wzrost wiedzy z zakresu technik uczenia się u 58 uczniów,
Wzrost kompetencji matematycznych u 88 uczniów,
Wzrost wiedzy z zakresu literatury i wypowiadania się u 66
uczniów.
Opis projektów unijnych edukacyjnych realizowanych w latach 2007 –
2013 realizowanych bezpośrednio przez placówki oświatowe z gminy
Skarszewy.
W ramach sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów
Ludzkich 2004 – 2006 zrealizowano projekt współfinansowany z Europejskiego
Funduszu Społecznego pod nazwą „Za Rękę z Einsteinem” w Zespole Szkół
Publicznych w Pogódkach i Godziszewie. Okres realizacji projektu przypadł na
lata 2007 – 2008 oraz 2009 - 2012. Łącznie w te projekty zaangażowanych było
24 nauczycieli. Natomiast łączny koszt projektów to 123.291,00 zł. Projekt
obejmował ponad 140 uczniów.
Ponadto w ramach projektu „Pomorskie – dobry kurs na edukację.
Kształtowanie kompetencji kluczowych uczniów w regionie poprzez edukację
morską” realizowany jest projekt pod nazwą „Złap wiatr w pomorskie żagle
wiedzy” (I edycja zakończona w roku 2012). W projekt zaangażowanych jest 2
nauczycieli, natomiast liczba beneficjentów projektu to 37 uczniów. W ramach
projektu realizowane są następujące zajęcia:
 Zajęcia pozalekcyjne z edukacji morskiej (8 spotkań po 2 godz. na każdą
grupę),
 Zajęcia pedagogiczno-psychologiczne oraz doradztwo edukacyjnozawodowe.
 Wyjazdowe warsztaty edukacyjne,
 Edukacyjne warsztaty wyjazdowe (jednodniowy wyjazd do Marine
Błotnik na praktyczne zajęcia żeglarskie).
306
Podsumowanie projektów unijnych edukacyjnych realizowanych w latach
2007 – 2013 na terenie miasta i gminy Skarszewy (województwo
pomorskie).
Tabela 7. Zestawienie zbiorcze odnośnie projektów realizowanych w
latach 2007 – 2013 na terenie miasta i gminy Skarszewy
Dane dotyczące projektów
Liczba beneficjentów
projektów, uczestników
Łączny kosz projektów
Liczba zaangażowanych
nauczycieli w projekty
2.186
2.804.553,59 zł
220
źródło: opracowanie własne, maj 2014
Dodatkowe środki z pozostałych programów rządowych dla gminnej
oświaty
W roku 2012 realizowany był projekt pod nazwą „Dostawa sprzętu
komputerowego do Publicznej Szkoły Podstawowej w Godziszewie oraz
Zespołu Szkół Publicznych im. Piotra Szturmowskiego w Pogódkach” w
ramach programu pn. „Cyfrowa Szkoła”.
„Cyfrowa Szkoła” to rządowy program rozwijania kompetencji uczniów i
nauczycieli
w zakresie stosowania technologii informacyjno –
komunikacyjnych. Szkoły z naszego terenu zostały wyposażone w nowy sprzęt
teleinformatyczny służący poprawie prowadzonych zajęć w szkołach. Łączny
koszt realizowanego projektu to 217.894,50 zł.
Tabela 8. Zestawienie zbiorcze odnośnie projektów realizowanych w
latach 2007 – 2013 na terenie miasta i gminy Skarszewy (programy
unijne i rządowe)
Dane dotyczące projektów
Liczba
zaangażowanych
2.186
2.804.553,59 zł
220
Dane dotyczące projektu w ramach programu „Cyfrowa Szkoła”
Liczba zaangażowanych
2.186
217.894,50 zł
2
RAZEM:
3.022.448,09
222
źródło: opracowanie własne, maj 2014
307
Podsumowanie
Bez wątpienia rozwój edukacji, poszukiwanie nowych narzędzi
kształcenia i realizacji znowelizowanych programów dydaktycznych
stanowi niewymierną wprawdzie – ale znaczącą inwestycję w kapitał
ludzki. Można zaryzykować tezę, że w dzisiejszej rzeczywistości
najbardziej pożądanym dobrem, jest wyposażenie intelektualne jednostki,
co stanowi o jej kapitale społecznym – umiejętności odnalezienia się w
sieci stosunków społecznych i kapitale kulturowym – wiedzy,
zdolnościach i umiejętnościach.1 Realizacja poszczególnych programów
opisanych powyżej ma niebagatelny wymiar socjalizacyjny, ważny z
punktu widzenia przygotowania poprzez edukację do realizacji wzoru
biografii. Jest to okres przygotowania, w którym „jednostka dokonuje
także rozpoznania, jaki wzór przebiegu życia zwiększa2 możliwości
realizacji wartości cenionych w kulturze danego społeczeństwa”. Zadanie
to spoczywa głównie na instytucjach i organizacjach, bowiem jak pisze
Kołakowski3”generowana przez organizacje socjalizacja utożsamiana jest
z opanowywaniem wiedzy i umiejętności praktycznego wykorzystywania
owej wiedzy w rolach publicznych. Uczymy się ról społecznych w
organizacjach
wyspecjalizowanych,
pełnimy
je
także
w
wyspecjalizowanych instytucjach. Proces socjalizacji jest generowany we
współczesnych społeczeństwach przez wspólnoty i organizacje, z
wyraźną przewagą organizacji, jednostka bowiem może okresowo lub na
stałe opuszczać wspólnoty, które oddziałują na nią w dzieciństwie.”
Dlatego też bez przesady można nazwać realizację programów
edukacyjnych przez wyspecjalizowane organizacje oświatowe właśnie
inwestycją.
W ramach projektów edukacyjnych różnego rodzaju w
województwie pomorskim wykorzystano łącznie 44.700.000 zł, z czego
85% stanowiły środki pozyskane ze źródeł zewnętrznych. W gminie
Skarszewy zrealizowano projekty edukacyjne na łączną kwotę
3.022.448,09 zł, co stanowi 6,76% wszystkich środków wykorzystanych
w województwie pomorskim. Biorąc pod uwagę, że województwie
pomorskim są 123 gminy stanowi to wynik bardzo dobry. Pozyskane
środki pozwoliły na realizację szeregu zajęć pozalekcyjnych,
pomocowych, skierowanych zarówno do uczniów najzdolniejszych, jak i
do tych, którzy wymagają działań pozwalających na wyrównanie ich
szans edukacyjnych. Można powiedzieć, ze nie ma placówki oświatowej,
w której nie byłyby realizowane programy edukacyjne z wykorzystaniem
środków zewnętrznych i nie ma praktycznie ucznia, który nie byłby
bezpośrednim beneficjentem działań podejmowanych w ich ramach.
Por. Olechnicki K., Załęcki P., Słownik socjologiczny, Graffitti, Toruń, 1997, s. 91.
Schumacher C., Schawrtz S., 100 zawodów z przyszłością, Warszawa 1998, s. 17.
3
Kołakowski L., Miniwykłady o maxisprawach, Kraków 1998, s.54.
1
2
308
Bibliografia
Kołakowski L., Mini wykłady o maxi sprawach, Kraków 1998.
Olechnicki K., Załęcki P., Słownik socjologiczny, Graffitti, Toruń, 1997.
Opracowania własne dra Dariusza Skalskiego (jako Burmistrza Skarszew
w latach 2002 – 2014) w zakresie narad z dyrektorami placówek
oświatowych z terenu Miasta i Gminy Skarszewy
Pomorskie dobry kurs na edukację – regionalne systemowe projekty
edukacyjne, Departament Edukacji i Sportu, Urząd Marszałkowski
Regulaminu projektu systemowego pn.: „Pomorskie – dobry kurs na
edukację. Szkolnictwo zawodowe w regionie a wyzwania rynku pracy”,
Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, luty 2014
Schumacher C., Schawrtz S., 100 zawodów z przyszłością, Warszawa
1998.
Umowy zawarte przez gminę Skarszewy z samorządem województwa
pomorskiego w latach 2007 – 2013
www.10latwue.pl/kategorie/wiadomosci/
www.pomorskie.eu/pl/projektyedukacyjne/projekty_zrealizowane/dosko
nalenie/doskonalenie_oprojekcie
www.skarszewy.pl
309
SZANSE EDUKACYJNE DZIECI Z MAŁYCH ŚRODOWISK WIEJSKICH
Educational Chances children from small rural communities
Dariusz Skalski, Stanisław Przybylski
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku
Oksana Zabolotna
Uman State Pedagogical University named after Pavlo Tychyna
Słowa kluczowe: Edukacja, kapitał kulturowy, szanse edukacyjne, oświata,
wykształcenie, struktura społeczna, środowisko
Key words:Education, cultural capital, educational opportunities, education, education,
social structure, environment
Streszczenie
Rozdźwięk pomiędzy wsią a miastem ciągle ma charakter wieloaspektowy, a
jego wpływ na socjalizację, której istotnym elementem jest edukacja z pewnością trwa –
pomimo, iż można zaryzykować tezę, że w ostatnich latach ulega nieznacznemu
zmniejszeniu. Podłożem takiego stanu rzeczy jest z pewnością dziedziczony kapitał
kulturowy i zastany w rodzinie pochodzenia kod językowy. W opracowaniu omówiono
dwie ważne dla socjalizacji koncepcje – odtwarzania struktury społecznej oraz
socjolingwistyczną teorię Bernsteina. Pod katem założeń ww. koncepcji skonstruowano
narzędzie badawcze, z którym zwrócono się do rodziców dzieci zamieszkujących małe
środowisko wiejskie.
Summary:
The gap between rural and urban areas is still multifaceted, and its impact on
socialization, an important element is education certainly continues - despite the fact
that you can risk saying that in recent years decreases slightly. The underlying cause of
this state of affairs is certainly inherited cultural capital and the existing family of origin
language.This paper discusses two important concepts of socialization - showing the
social structure and sociolinguistic theory of Bernstein. In terms of assumptions a
research tool is constructed , which invited the parents of children living in a small rural
environment.
Koncepcja odtwarzania struktury społecznej w ujęciu Pierra
Bourdieu
Próbę zdefiniowania szans edukacyjnych, można podejmować w
oparciu o koncepcję Pierra Bourdieu odtwarzania (reprodukcji) struktury
społecznej. Ważne zwłaszcza wydaje się być, zawarte w niej zagadnienie
interioryzacji i wiążących się z nim- habitusów oraz zjawisko
”dziedziców” i „wydziedziczonych”.
310
Interioryzacja (internalizacja) jest to tak głęboko idące wpojenie
norm, że w jego wyniku jednostka nie zdaje sobie sprawy ze źródła ich
pochodzenia, uznając je za własne. Nie przypuszcza, że zostały jej one
przekazane, najczęściej na drodze socjalizacji pierwotnej. Jednostce nie
towarzyszy poczucie, że są to normy nabyte.
Habitus to kompleks interioryzacji, czyli pewnych tendencji i
postaw wpisanych w sferę ludzkich nawyków. Habitus rozciąga się
również na dziedzinę ocen emocjonalnych dotyczących już nie tylko
norm, ale i wartości. Jest, więc niejako rezultatem subiektywnego
postrzegania rzeczywistości i obiektywnych, obserwowalnych faktów.
Owo subiektywne pojmowanie, wyraża się następnie w sposób
obiektywny i obserwowalny, i stanowi punkt wyjścia do klasyfikacji
społecznej natury człowieka.1 Habitus jest to więc niejako społecznie
ustanowiona natura. Owo „społeczne ustanowienie” oznacza, że
jednostka nie zdaje sobie sprawy, że habitus jest jej niejako narzucony, w
sposób tak skuteczny, iż zapewnia właściwie bezrefleksyjne, niemal
automatyczne dostosowanie się do sytuacji zdefiniowanej, jako sytuacja
objęta danymi regułami. Jednym z bardzo ważnych czynników
różnicowania habitusów jest pochodzenie klasowe. Przynależność do
klasy pochodzenia, z którą ściśle wiążą się warunki życia, etos i
dziedziczony kapitał społeczno-kulturowy, a także płeć i miejsce
zamieszkania, wpływają bardzo mocno na pozycję społeczną.
Kształtowanie habitusów, jako kompleksu interioryzacji, odbywa się na
inicjalnym etapie pracy pedagogicznej i to tu można dopatrywać się
absolutnego początku wpajania kultury.2 Proces ten dokonuje się przede
wszystkim w rodzinie.
Podstawowy, pierwotny habitus, jest bardziej nieodwracalny, niż
wszystkie kolejne skutki pracy pedagogicznej i socjalizacji. Efekty
inicjalnego etapu pracy pedagogicznej, leżą u podstaw późniejszego
przyswajania kultury i kształtowania kolejnych habitusów. Z wpajaniem i
kształtowaniem habitusów, zwłaszcza pierwotnych, wiąże się pojęcie
przemocy symbolicznej. Jej istota polega na tym, że „symbolicznymi
środkami, legitymizuje ona, umacnia i utrwala przemoc realną. Bazuje
ona na procesie komunikacji, poprzez który narzuca się formalne
definicje określające zasady podtrzymywania i utrwalania ładu
społecznego, zgodnie z wzorami prezentowanymi przez dysydentów
Opis ogólny teorii oraz stwierdzenia definicyjne na podstawie wykładu dr. M.
Zielińskiej , Uniwersytet Zielonogórski, 2000
2
Jako początek pracy pedagogicznej należy przyjąć najwcześniejsze etapy socjalizacji
pierwotnej. Pisze o tym E.Hajduk, wskazując rodzinę, jako miejsce, w którym
rozpoczyna się proces wprowadzania w szeroko pojętą kulturę. Por. Hajduk E., (1999)
Układy Społeczne i ich funkcje socjalizacyjne (zarys problemów), Lubuskie
Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra, s.22.
1
311
kultury oficjalnej, czyli dominujące grupy, warstwy i klasy społeczne”. 1
Przemoc symboliczna polega na narzuceniu pewnego systemu wartości,
sposobu interpretacji zastanych treści i zaistniałych sytuacji. Rozciąga się
ona na edukację szkolna i wiąże się z procesem selekcji szkolnych, czyli
przechodzeniem jednostek na kolejne szczeble edukacji. Działania
przemocy symbolicznej nie dostrzegają „dziedzice”, czyli ci, którzy
posiadają wysoki stopień kulturowego wtajemniczenia, przynależność
klasowa nie zatrzymała ich na niższych poziomach owego
wtajemniczenia, a tym samym droga do szeroko pojętego sukcesu
życiowego, jest dla nich otwarta.
W oparciu o koncepcję Pierra Bourdieu, można sformułować
przypuszczenie, iż na szanse życiowe istotny wpływ ma pochodzenie
klasowe, wynikający z niego posiadany kapitał społeczno- kulturowy
dziedziczony w procesie socjalizacji pierwotnej. Nie bez znaczenia jest
również miejsce zamieszkania, warunki życia zastane w rodzinie
pochodzenia i stanowiące istotny element wpływu na kształtowanie się
pierwotnego habitusu jednostki.
Kłoskowska interpretując koncepcję Bourdieu podejmuje wprost
zagadnienie „dychotomii społecznej kategorii uprzywilejowanych i
deprymowanych oraz skutków wykorzenienia społecznego i
kulturowego”.2 Podejmuje również analizę związku zachodzącego
miedzy posiadanym lub dziedziczonym kapitałem ekonomicznym a
kapitałem kulturowym, zakładając, że jeden wpływa na drugi i generuje
go.
Bourdieu zauważa, że ludzie poprzez swoje działania,
doprowadzają do międzygeneracyjnego dziedziczenia kapitałów i
utrwalania nierówności. Jego koncepcja powstała, więc, w celu
obnażania mechanizmów generujących powstawanie różnic i
nierówności społecznych oraz poszukiwania takich metod oddziaływań
na poszczególne społeczne pola, aby mechanizmy te niwelować, lub im
zapobiegać.
W związku z powyższym, koncepcja Pierra Bourdieu bez
wątpienia znajduje zastosowaniew omawianiu problematyki szans
edukacyjnych dzieci pochodzących z małych środowisk wiejskich,
wyposażonych w różnorodny pod względem jakościowym kapitał
kulturowy i-co jest z tym związane-mających nierówny start w różnych
dziedzinach społecznego życia.
K. Olechnicki, P. Załęcki., Słownik socjologiczny, Graffitti, Toruń 1997, s..31
A. Kłoskowska., P.Bourdieu [w:] Encyklopedia socjologii, Oficyna Naukowa,
Warszawa 1998, s. .71
1
2
312
Socjolingwistyczna teoria Basila Bernsteina
Teorią, również znajdującą zastosowanie w rozpatrywaniu
problemów wiążących się z zagadnieniem szans edukacyjnych, jest
socjolingwistyczna teoria Basila Bernsteina. Według interpretacji
Bokszańskiego, Piotrowskiego i Ziółkowskiego „wyrosła ona z
praktycznych potrzeb-z poszukiwania przyczyn niepowodzeń szkolnych
dużych grup młodzieży, wywodzącej się głównie z klasy robotniczej”. 1
Trudności szkolne bywają przyczyna przerywania nauki na najniższych
jej szczeblach, a co za tym idzie, stają się przeszkodą w późniejszym
osiąganiu awansu społecznego, materialnego i kulturowego.
W swojej teorii Bernstein bierze pod uwagę różnorodne czynniki
mające wpływ na taką sytuację-zamożność rodziny pochodzenia,
charakter pracy rodziców, ilość czasu poświęcanego przez nich dziecku,
stosowane metody wychowawcze. Szczególną uwagę zwraca jednak na
ogromnie istotny według niego czynnik- język, którego dziecko nauczyło
się przede wszystkim w rodzinie, w trakcie trwania procesu socjalizacji
pierwotnej. Bernstein wyróżnia dwa systemy mowy, które nazywa
kodem rozwiniętym i ograniczonym. Charakterystyczne dla kodu
rozwiniętego, jest posiadanie bogatego zasobu słownictwa, swobodna
umiejętność komunikacji werbalnej, „reakcja na poszczególne rzeczy i
przedmioty, postrzegane w ich relacji wobec całej sieci innych
przedmiotów, zależności czasowych, przestrzennych i przyczynowych,
miedzy rożnymi obiektami i zdarzeniami otaczającego świata”2 W
kodzie rozwiniętym, uczucia przekazywane są najczęściej za pomocą
słów, a te z kolei są formułowane tak, że nie noszą cech emocjonalnych
wykrzykników, a raczej logicznych argumentów. W przypadku kodu
ograniczonego, główną rolę odgrywają pozawerbalne, pozajęzykowe
elementy wypowiedzi. W komunikacji między partnerami nie ma
większego znaczenia właściwy sens słów, ważne są raczej nasilenie i ton
głosu, mimika twarzy, gestykulacja. W związku z tym, że zasób słów jest
zbyt ubogi, aby za jego pomocą móc osiągnąć i przekazać zróżnicowanie
znaczeń, sięga się do pozalingwistycznych form komunikowania się, aby
wyrazić swoje intencje, czy przekazać poglądy.
Socjalizacja, będąca niejako elementem pierwotnym w tworzeniu
pokoleniu wstępującemu równych „szans startu”, jest właściwie
„przygotowaniem do realizacji wzorów przebiegu życia”. 3 O realizacji
takich wzorów mówi E. Hajduk, poszukując ich głownie w otoczeniu
Z. Bokszański, A. Piotrowki, M. Ziółkowski, Socjolingwistyczna teoria Basila
Bernsteina [w:] Małe struktury społeczne, red. Machaj I., Wydawnictwo Uniwersytetu
Marii-Curie Skłodowskiej, Lublin, 1998 s. 194.
2
Ibidem, s. 196.
3
E. Hajduk E Układy społeczne i ich funkcje socjalizacyjne(zarys problemów),
Lubuskie Towarzystwo Naukowe Zielona Góra, 1999, s. 8
1
313
społecznym jednostki. W kulturze każdego społeczeństwa, czy
społeczności, obowiązują zasady działania, wzory postępowania i
systemy normatywne, mające wpływ na kształtowanie wzorów przebiegu
życia, kształtowanie się biografii. Widać tu wyraźne nawiązanie do
mechanizmów działania przemocy symbolicznej. Normy i wzory
postępowania przyjmowane za właściwe w danym społeczeństwie są
tworzone i narzucane jednostkom przez dominujące warstwy i klasy
społeczne. Odbywa się to najczęściej za pośrednictwem systemu edukacji
i często rozpoczyna się już na inicjalnym etapie pracy pedagogicznej
oraz w grupach pierwotnych(rodzina, grupa rówieśnicza, grupa
sąsiedzka, kościół). Wzory, o których mowa, a które stają się
społecznym wymogiem stawianym jednostce, obejmują trzy okresy:
przygotowania, działalności i zakończenia działalności. Najważniejszy
wydaje się być okres przygotowania, w którym jednostka poszukuje
takiego wzoru biografii, który pozwoli jej na osiąganie, realizację
wartości cenionych w kulturze danego społeczeństwa. Działalność ta,
nastawiona na realizację owych społecznie i jednostkowo pożytecznych
wartości wymaga opanowania pewnego zakresu wiedzyi zdobycia
niezbędnych umiejętności-czyli kompetencji społecznych. Wybór
pewnego wzoru biografii dokonywany przez jednostkę, przesądza o jej
szansach w osiąganiu wartości cenionych społecznie.
Wybór wzoru biografii w powiązaniu z założeniami koncepcji
Pierra Bourdieu oraz teorii Basila Bernsteina, nie wydaje się być
wyborem wolnym i indywidualnym. Jego realizacja jest zdeterminowana
szeregiem czynników, oddziałujących na jednostkę, począwszy od jej
pochodzenia klasowego, statusu społecznego rodziny, w której przyszła
na świat, miejsca zamieszkania, kodu językowego, jakim się posługuje,
kapitału kulturowego, jaki dziedziczy, rodzaju szkoły, jaka wybierze, itp.
Wszystkie te czynniki, mogą stanowić składową kapitału społecznego
jednostki, czyli „stosunków i sieci społecznych, w których jednostka
żyje”1oraz być wyznacznikiem jej szeroko pojętych szans życiowych.
Kapitał społeczny zaś, powinien być rozumiany, jako nie tylko coś, co
jest jednostce dane, ale również jako silną determinantę narzuconą jej z
zewnątrz, rodzaj wywieranej presji, kategorycznego wymogu, który
należy spełnić, aby móc zwiększać swoje szanse życiowe.
W ich wyrównywaniu konieczny jest podział funkcji
wychowawczych pomiędzy różne instytucje socjalizacyjno-edukacyjne.
Wśród nich należy wymienić przede wszystkim rodzinę pochodzenia
oraz instytucje przedszkolne i szkolne-ponieważ są one tymi, z którymi
niemalże każde dziecko spotyka się w pierwotnym stadium swojej
biografii. Wyrównywanie szans społecznego startu powinno być
1
K. Olechnicki., P. Załęcki (1997) Słownik ...op.cit., s. 91
314
zadaniem dzielonym pomiędzy te instytucje, a rolą Państwa jest
stwarzanie im takich uregulowań społeczno-prawnych, aby mogły one
swoją rolę w sposób jak najbardziej rzetelny wypełniać. Na instytucjach
pozarodzinnych ciąży ponadto obowiązek niwelowania różnic, między
wzorcami społeczno-kulturowymi obowiązującymi w makroskali, a tymi
otrzymanymi w rodzinie pochodzenia.
Szanse edukacyjne
Edukacje można rozumieć jako szereg procesów, których celem
jest zmienianie ludzi-stosownie do panujących w danym społeczeństwie
ideałów i celów wychowawczych.
Definicyjny problem wynikający z rozległości terminu, sprawił,
że „znaczenie terminu edukacja było chwiejne-jedni kojarzyli je z
wykształceniem, inni z wychowaniem. Obecnie upowszechnia się
szerokie rozumienie tego terminu, jako oznaczającego ogół procesów
oświatowo-wychowawczych, obejmujących kształcenie i wychowanie
oraz szeroko pojmowaną oświatę.”1 Definicja Okonia wprawdzie nie
precyzuje obszaru, na którym odbywają się działania edukacyjne. Jednak
w sposób nieunikniony nasuwa się wniosek o związku edukacji z
socjalizacją pierwotną. Jest ona płynna, zawiera elementy
charakterystyczne dla edukacji, jak i socjalizacji czy wychowania.
Bardziej zawężoną definicję formułują Olechnicki i Załęcki, określając
edukację jako „część procesu wychowania, obejmującą planowe
oddziaływanie na kształtowanie się inteligencji jednostki oraz wpajanie
jej pewnych wartości poznawczych, wiedzy i nawyków za
pośrednictwem formalnego systemu nauczania”2 W definicji tej,
edukacja zostaje w sposób wyraźniejszy wyodrębniona z procesów
wychowawczo-socjalizacyjnych, a jej funkcje przypisuje się instytucjom
oświatowym, czyli ukierunkowanym na upowszechnianie wykształcenia.
Bez wątpienia, wśród instytucji edukacyjnych, najważniejszą jest szkoła,
rozumiana jako system szkolnictwa, układ szkół różnego stopnia i typu.
Szkoła rozumiana, jako instytucja, przed którą stoi zadanie kształcenia w
kierunku nie tylko poznawczym, ale i na poziomie wartości, nawyków, w
sferze emocji i inteligencji, może stanowić bardzo ważny komponent
środowiska wychowawczego i spełniać istotną funkcję w procesie
uspołeczniania dzieci i młodzieży. Częstokroć funkcja ta, może
przewyższać jakościowo funkcje tego samego typu pełnione przez
rodzinę. W zależności od rodzaju środowiska społecznego, szkoły tego
samego typu, tylko pozornie są takie same. Różnice miedzy nimi
wynikają z tego, że stanowią one elementy różnych społeczności, mają
1
2
W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa,1998, s. 95
K. Olechnicki, P. Załęcki Słownik ... op.cit., s..52
315
populacje uczniów wywodzące się z rodzin i środowisk o różnym
statusie, a związku z tym poszczególne szkoły borykają się z
różnorodnymi problemami, są zmuszone do stosowania różnych stylów
pracy i osiągają różne rezultaty.
Na wsi, sytuacja szkoły, wciąż jest gorsz niż w mieście.
Wprawdzie po II Wojnie Światowej, w miarę postępu społecznego i
działań podejmowanych na rzecz niwelacji różnic między wsią a
miastem, wieś zidentyfikowała się ze szkołą, która przestała być „obca” i
„pańska”, stała się „własna”, jednakże zaostrzył się kryzys małej szkoły
wiejskiej. Pojawił się też, charakterystyczny konflikt, między rolą ucznia
a rolą dziecka mieszkającego na wsi-dziecka, które ciągle jeszcze
zmuszone jest do pomocy przy pracy w gospodarstwie rolnym.
Również szkoła w rejonach peryferyjnych(małych miasteczkach)
nie stwarza uczniom szans dalszego kształcenia-ogólny poziom kultury
jest na tych obszarach niższy, rzadszy jest sieć szkolnictwa, instytucji
kulturalnych, zakładów pracy. Instytucje te pozostają zwykle
w znacznym oddaleniu od wsi i innego rodzaju peryferyjnych obszarów,
zwłaszcza tych, które położone są z dala od dużych ośrodków miejskich.
Sytuacja taka nie sprzyja rozwojowi szkoły, nie wywiera też
aktywizacyjnego wpływu na rozwój aspiracji, zarówno dzieci, jak
i rodziców. Widać tu wyraźną analogię do koncepcji Pierra Bourdieu.
Dzieci poniekąd „dziedziczą” w procesie socjalizacji, poziom aspiracji
rodziców i na ich przykładzie budują wzory własnej biografii. W
miastach średniej wielkości sytuacja wygląda zdecydowanie lepiejistnieje w nich możliwość zaspokajania zasadniczych potrzeb w zakresie
kultury i kształcenia młodzieży, przynajmniej na poziomie szkoły
średniej.
Wielkie miasta natomiast, skupiają całość dóbr kultury. Sieć szkół
wszystkich typów stwarza największe szanse edukacyjne oraz możliwość
rozwiązywania we współpracy z innymi szkołami i instytucjami,
problemów dydaktyczno-wychowawczych i kierowania dalszymi losami
młodzieży. Istnieje tu duża możliwość podziału funkcji socjalizacyjnowychowawczych między rodzinę a wyspecjalizowane instytucje. Jest ona
z pewnością większa niż w ośrodkach peryferyjnych. Funkcje zaniedbane
lub nie brane pod uwagę w rodzinie, mogą być uzupełniane przez
instytucje. Widać wyraźnie, jak ważną determinantą kształtowania się
szans edukacyjnych, jest miejsce zamieszkania i związany z tym dostęp
do danego rodzaju i typu szkoły.
Innym, ważnym czynnikiem, mającym wpływ na szanse
edukacyjne, jest socjalizacja pierwotna, obejmująca dzieciństwo i
wczesną młodość. To w jej trakcie dziecko, poprzez uczenie się norm,
przyswajanie wartości i nabywanie umiejętności, przekształca się
z indywiduum ludzkiego, w jednostkę obdarzoną osobowością społeczną.
316
W tym także okresie, kształtują się wzory komunikowania się. Basil
Bernstein zwraca szczególną uwagę na język, jakim posługuje się
dziecko, przed podjęciem edukacji szkolnej. Ten rodzaj języka, dziecko
przyswaja sobie przede wszystkim w rodzinie. Na przykładzie
angielskiego systemu szkolnictwa, Bernstein wykazał, że wyraźnie
faworyzowane są w nim dzieci, posługujące się kodem rozwiniętym.
Stąd też, posługiwanie się kodem ograniczonym, może być istotną
przyczyna niepowodzeń szkolnych, a co za tym idzie, może w znaczący
sposób przyczyniać się do ograniczania szans edukacyjnych. Bernstein
prowadził swoje badania w Wielkiej Brytanii, wśród dzieci z rodzin
robotniczych i z klasy średniej. Łatwo wnioskować, że „dzieci z rodzin o
wyższym statusie społeczno-ekonomicznym, posługiwały się kodem
rozwiniętym i o wiele rzadziej występowały u nich trudności szkolne,
niż u dzieci z klasy robotniczej, u który przerwanie nauki, często
następowało na najniższym możliwym szczeblu.”1
Nasuwa się przypuszczenie, że na szanse edukacyjne ma
wpływ(poza miejscem zamieszkania) również pochodzenie społeczne i
sposób komunikowania się, przyjęty w danej rodzinie. Status społeczny
rodziny pochodzenia i sposób, w jaki w jej wnętrzu przebiega
komunikacja, wydają się pozostawać w ścisłej korelacji. Podstawowych
sposobów komunikowania się, dziecko uczy się w procesie komunikacji
pierwotnej. W momencie pójścia do szkoły, jest już wyposażone w
pewien kod językowy. W sposób znaczący, uwydatnia się
kompensacyjny charakter koncepcji odtwarzania struktury społecznej i
teorii socjolingwistycznej-kod językowy jest elementem kapitału
kulturowego, dziedziczonego w procesie socjalizacji pierwotnej, a jego
poziom może stanowić element habitusu jednostki i być stałym
składnikiem jej społecznego wyposażenia. Sposób komunikacji w
rodzinie, jest niejako przekazywany na drodze transmisji
międzypokoleniowej i wiąże się z tradycjami w niej panującymi,
mającymi wpływ na kolejnych jej członków. Dochodzi, więc, do
cyklicznego odtwarzania struktury społecznej, na podstawie
dziedziczonego(najczęściej w rodzinie)kapitału kulturowego. Ma to
oczywisty wpływ na kształtowanie wyobrażeń własnej przyszłości oraz
na poziom aspiracji życiowych i edukacyjnych.
W kształtowaniu się poziomu aspiracji i ich wpływie na szanse
edukacyjne, bez wątpienia kluczową rolę odgrywają czynniki społecznoekonomiczne, kulturowe i świadomościowe. Czynniki społecznoekonomiczne pozostają w związku z pozycją zawodową rodziców,
prestiżem społecznym, jakim cieszy się dany zawód oraz dochód, jaki
wiąże się z jego wykonywaniem. Czynniki kulturowe i świadomościowe,
1
Z. Bokszański., A. Piotrowski, M. Ziółkowski, ...op.cit ,s..106
317
zaś, wiążą się z poziomem wykształcenia, dostępem i możliwością
korzystania z dóbr kultury symbolicznej, pojęciem sukcesu życiowego
uznawanego w rodzinie oraz oczekiwaniami rodziców wobec dzieci,
dotyczącymi ich wykształcenia. Potwierdza to koncepcję Pierra
Bourdieu, że rzeczywiście wybór wzoru biografii determinowany jest
pochodzeniem społecznym i ściśle wiążącym się z tym nabywaniem
pierwotnych habitusów. Nasuwa się też wniosek, że poziom aspiracji,
mający wpływ na szanse edukacyjne, kształtowany jest w trakcie
socjalizacji pierwotnej i determinowany jest pozycją społecznoekonomiczną rodziny, poziomem wykształcenia rodziców, miejscem
zamieszkania oraz dostępem do instytucji i placówek kulturalnych.
Społeczne uwarunkowania realizacji szans edukacyjnych dzieci z
małych środowisk wiejskich
Według danych ze Spisu Powszechnego 2011 r. poziom oświaty
ogólnej i zawodowej jest znacznie niższy na terenach wiejskich niż w
miastach. Różnice te ilustruje poniższe zestawienie.
Tabela 1. Poziom wykształcenia mieszkańców wsi i miast w Polsce
(2011r)
Wieś Miasto
(%)
(%)
wyższe
9,9
21,3
średnie
25,5
35,2
zasadnicze zawodowe
26,6
19
podstawowe/gimnazjalne 31,6
17,9
brak wykształcenia
2,1
0,9
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze Spisu
Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011r.
Poziom wyksztalcenia
W porównaniu z rokiem 2002 (poprzedni spis powszechny)
odsetek osób mieszkających na wsi, które zakończyły edukację na
poziomie podstawowym zmalał o 6,7%, a w porównaniu z rokiem 1988
(schyłek PRL) o 17,6%. Jednakże nadal możemy mówić o przepaści
edukacyjnej pomiędzy wsią a miastem.
Należy pamiętać, że wybór typu szkoły ponadpodstawowej zależy
od wielu czynników – aspiracji edukacyjnych zarówno dzieci, ja i
rodziców, od dotychczasowych osiągnieć szkolnych, wreszcie od
możliwości ekonomicznych rodziny. Na wsi często te decyzje
warunkowane są dodatkowo typami szkół średnich znajdujących się na
danym terytorium, możliwościami dojazdu lub zamieszkania w
internacie oraz wiążącymi się z tym kosztami.
318
Cel badań. Problemy badawcze
Celem podjęcia niniejszych badań było określenie szans
edukacyjnych dzieci z małych środowisk wiejskich. Jak wynika z analiz
poziomu wykształcenia ludności wiejskiej i miejskiej ciągle naukę w szkołach
średnich rozpoczyna i kończy znacznie mniej dzieci wiejskich niż miejskich.
Dzieci często dziedziczą pozycje społeczna rodziców. Gorsza w porównaniu z
miastem sytuacja ekonomiczna rodzin wiejskich, znacznie większą dzietność
oraz bezradność życiową mieszkańców wsi dość nasilona w porównaniu z
mieszkańcami ośrodków miejskich są barierami o charakterze ekonomicznym i
lokalnym, które mogą stanowić barierę w realizacji wymarzonego wzoru
biografii.
Aby zrealizować cel badań należało sformułować następujące problemy
badawcze:
1. Jakie są aspiracje edukacyjne dzieci z badanego środowiska?
2. Jakie są możliwości realizacji aspiracji edukacyjnych dzieci z badanego
środowiska?
3. Czy status socjoekonomiczny rodziny pochodzenia określa szanse
ekonomiczne dzieci?
4. Jaki cechy społeczności lokalnej określają szanse edukacyjne dzieci?
Badanie ma charakter diagnostyczny i wyjaśniający. Opiera się na zastosowaniu
obserwacji, wykorzystaniu danych zastanych i zebranych za pomocą
kwestionariusza wywiadu.
Adresatami niniejszego badania są rodzice mający dzieci w wieku od 0
do 18 lat, będący mieszkańcami jednej wsi. Wieś Kamierowo jest położona w
regionie kociewskim, w południowej części województwa pomorskiego. Wieś
jest oddalona o 35 od Gdańska, 15 km od Starogardu Gdańskiego (siedziby
powiatu). Odległość wsi od trasy komunikacyjnej Gdańsk – Starogard Gdański
wynosi 10 km. Wieś liczy ogółem 270 mieszkańców, w tym 79 dzieci nie
przekroczyło osiemnastego roku życia.1
Z postawionych w badaniu problemów badawczych wynikają następujące
hipotezy:
1. Im wyższe aspiracje edukacyjne dziecka, tym bardziej wzrasta
prawdopodobieństwo, ze będzie ono dążyć do ich realizacji;
2. Im wyższy jest status materialny rodziny, tym większe jest
prawdopodobieństwo realizacji aspiracji edukacyjnych;
3. Im większym uznaniem cieszy się wykształcenie, tym wyższy jest poziom
aspiracji edukacyjnych rodziców wobec dzieci;
Dla udzielenia odpowiedzi na pytanie podstawowe – „Jakie są szanse
edukacyjne dzieci z małych środowisk wiejskich, konieczne jest ustalenie
następujących zmiennych:
1. Charakteryzujących społeczność lokalną:
a. odległość miejsca zamieszkania od ośrodka miejskiego
Dane uzyskano w Ewidencji Ludności Urzędu Miejskiego w Skarszewach, stan na
dzień 31 grudnia 2013r.
1
319
b. odległość miejsca zamieszkania od szkół ponadpodstawowych, w
których nauka odpowiadałaby zainteresowaniom dziecka
c. komunikacja wieś – miasto
d. wielkość zamieszkiwanej miejscowości
2. społeczno – ekonomiczne:
a. wykształcenie rodziców
b. status materialny rodziny
c. liczba dzieci w rodzinie
d. model rodziny (dwu - , trójpokoleniowa)
e. pochodzenie społeczne rodziców
f. zatrudnienie rodziców
g. poziom nauczania w szkole podstawowej (w opinii rodziców)
3. Dotyczące indywidualnej sytuacji dziecka:
a. osiągniecia szkolne dziecka
b. zainteresowania dziecka
c. czas, jaki dziecko przeznacza na pomoc w pracach domowych i w
gospodarstwie
d. aspiracje rodziców wobec dziecka.
Poniższe zestawienie ilustruje przyjęte w badaniu zmienne, określa ich
kategorie oraz wskaźniki.
Tabela 2. Zmienne, kategorie zmiennych oraz wskaźniki.
Wskaźniki
Zmienne
Odległość miejsca
zamieszkania od ośrodka
miejskiego
Kategorie zmiennych
Liczona w km
-
Odległość miejsca
zamieszkania od szkół
ponadpodstawowych,
w których nauka mogłaby
odpowiadać
zainteresowaniom dziecka
Komunikacja wieś - miasto
Liczona w km
-
- dogodna
- utrudniona
- brak
- wysoki
- średni
- wystarczający
- niewystarczający
Informacja PKS
- wyższe
- średnie
- zawodowe
- podstawowe
- brak
- rodziny małodzietne (1-2
dzieci)
- rodziny wielodzietne (3 i
więcej dzieci)
odpowiedzi na pytania
kwestionariuszowe
Status materialny rodziny
Wykształcenie rodziców
Liczba dzieci w rodzinie
320
- posiadanie dóbr
luksusowych
wysokość dochodów
sposoby spędzania czasu
wolnego posiadane polisy
ubezpieczeniowe itp.
zaciągnięte kredyty
-
Model rodziny
- dwupokoleniowa
- trójpokoleniowa
Pochodzenie społeczne
rodziców
- rodzina rolnicza
- rodzina robotnicza
- rodzina inteligencka
- w zawodzie rolniczym
- w zawodzie
pozarolniczym
- wysoki
- średni
- niski
Zatrudnienie rodziców
Poziom nauczania w szkole
podstawowej
Zainteresowania dziecka
- szerokie
- średnie
- wąskie
Czas, jako dziecko
przeznacza na pomoc w
pracach domowych
i gospodarstwie
- pomoc nie odbywa się
kosztem czasu
przeznaczanego na naukę
- czas konieczny na pomoc
w domu i gospodarstwie
utrudnia naukę
- czas przeznaczony na
pomoc uniemożliwia
naukę
- uczeń bardzo dobry
- uczeń przeciętny
- uczeń słaby
Osiągnięcia szkolne dziecka
Zamieszkiwanie we
wspólnym gospodarstwie
domowym dzieci, rodziców
dzieci i dziadków
-
- wyposażenie sal
lekcyjnych
- posiadanie przez szkołę
zaplecza informatycznego
- dostęp do nowości
wydawniczych
- ilość absolwentów
podejmujących naukę w
szkołach średnich
ilość czasu spędzanego na
czytelnictwie prasy,
oglądaniu telewizji,
korzystaniu z internetu
- kolekcjonerstwo,
zbieractwo
- uczestnictwo w kołach
zainteresowań
- zmęczenie fizyczne
dziecka
- brak zadań domowych
- brak czasu na zabawę
i wypoczynek
- złe wyniki w nauce
- oceny ze świadectw
szkolnych z ostatniego roku
Charakterystyka badanej społeczności
Wieś, na terenie której prowadzono badanie nad szansami
edukacyjnym dzieci z małych społeczności wiejskiej można bez
wątpienia traktować, jako społeczność lokalną: jednostki poddawane
badaniu zamieszkują wspólne terytorium, w większości prowadzą
niewielkie gospodarstwa rolne. Mieszkańcy znają się wzajemnie, a ich
interakcje mają charakter bezpośredni. Na podstawie obserwacji można
ustalić, że mieszkańcy mają poczucie przynależności do społeczności, w
której mieszkają. Cechuje ich także terytorialność – obszar wsi uznają za
własny i jest to obszar ich aktywności – zawodowej, kulturowej i
towarzyskiej.
Mieszkańcy Kamierowa stanowią społeczeństwo wiejskie,
cechuje ich łatwy do zaobserwowania izolacjonizm kulturowy – brak
321
dążności do nawiązywania kontaktów kulturowych z innymi grupami. W
kontaktach z mieszkańcami w si często słyszy się opinie o
niebezpieczeństwach związanych z postępem, o zepsuciu ludzi
mieszkających w mieście, itp. Kontakt kulturowy zachodzi najczęściej za
pomocą środków masowego komunikowania, jednak wartości
przekazywane w ten sposób budzą zwykle nieufność. Na podstawie
obserwacji można również stwierdzić, że badani posługują się raczej
ograniczonym kodem językowym, posiadają ubogi zasób słów,
zapośredniczony elementami gwary kociewskiej, a ich wypowiedzi
często noszą cechy emocjonalnych wykrzykników. Badani maja
problemy z werbalnym określeniem swoich uczuć, a w rozmowach ze
swoimi dziećmi często używają form rozkazujących. W omawianej
miejscowości można też zaobserwować zjawisko wymiany dóbr bez
udziału pieniądza – częsta jest wzajemna pomoc sąsiedzka. Mieszkańcy
wsi znają się wzajemnie i uznają „za swoich”. Ich życie towarzyskie
toczy się w obrębie wsi.
Społeczno – demograficzna charakterystyka badanych
Badaniu szans życiowych dzieci z małej społeczności wiejskiej
zostało poddanych 21 rodzin, w których łączna liczba dzieci w wieku 0 –
18 lat wynosi 79. W liczbie tej 21 dzieci jest w wieku przedszkolnym, 52
uczy się w szkole podstawowej lub gimnazjum, 6 to uczniowie szkół
zawodowych lub średnich. Nikt z wytypowanych do badaniu nie
odmówił wzięcia w nim udziału. Pytania zawarte w kwestionariuszu
przeprowadzone zostały w dniach 17-24 lutego 2014 r. Badania były
prowadzone osobiście przez autora opracowania.
Badani są mieszkańcami jednej wsi. W zawodach rolniczych
pracuje 16 ojców i 20 matek. Żaden z badanych nie pobiera zasiłku dla
bezrobotnych, ani nie jest zarejestrowany jako poszukujący pracy.
Strukturę wykształcenia badanych ilustruje poniższe zestawienie.
Tabela 3. Struktura wykształcenia badanych
Wykształcenie
Ogółem
Podstawowe Zawodowe Średnie
Ojcowie
12
7
2
21
Matki
9
9
3
21
Razem
21
16
5
42
Źródło: opracowanie własne.
Nikt z badanych nie posiada wykształcenia wyższego. Dominuje
podstawowe wykształcenie ojców, zaś wśród matek trzy posiadają
wykształcenie średnie, a podstawowe i zawodowe wykształcenie ma
osiemnaście matek (odpowiednio po 9). Zdecydowana większość
322
badanych pochodzi z rodzin rolniczych (20 matek i 20 ojców) i od
urodzenia zamieszkują na wsi.
Kolejne zestawienie przedstawia liczbę dzieci w poszczególnych
rodzinach.
Tabela 4. Liczba dzieci w badanych rodzinach.
Liczba dzieci
1 2 3 4 5 6 7
Liczba rodzin 3 3 3 4 4 3 1
źródło: opracowanie własne
Jak wynika z zestawienia 15 rodzin to rodziny z trojgiem i więcej
dzieci. Zasadne wydaje się być stwierdzenie o dużej dzietności w
opisywanej wsi. Wyraźnie dominują to rodziny wielodzietne.
Kolejne zestawienie prezentuje sytuacje materialna badanych
rodzin Respondentom nie zadawano pytania o wysokość dochodów.
Swoją sytuacje materialną określali oni w oparciu o ogólne kryteria. W
kafeterii przyjęto następujące kategorie zmiennych określających
sytuacje materialną: bardzo dobra, dobra, wystarczająca, zła, bardzo zła.
Tabela 5. Sytuacja materialna badanych rodzin
Sytuacja materialna
Razem
b. dobra dobra wystarczająca zła bardzo zła
Liczba rodzin
0
2
7 10
2
21
Żaden z badanych nie określił swojej sytuacji materialnej jako
bardzo dobrej. Tylko dwie rodziny uznają ją za dobrą. Jako zła i bardzo
złą swoją sytuacje materialną określa 12 rodzin.
Poniższe zestawienie ilustruje związek sytuacji materialnej z liczbą
dzieci w rodzinie.
Tabela 6. Liczba dzieci w rodzinie, a sytuacja materialna badanych rodzin
Sytuacja materialna
Ilość dzieci dobra wystarczająca zła bardzo zła Suma
1
1
1
1
3
2
1
2
3
3
2
1
3
4
4
4
5
2
2
4
6
2
1
3
7
1
1
Razem
2
7 10
2
21
323
Tylko cztery rodziny z trojgiem i większą liczbą dzieci określa swoją
sytuację materialną jako wystarczająca. Dwanaście rodzin określa ją jako
złą lub bardzo złą. W liczbie tej jest tylko jedna rodzina posiadająca
jedno dziecko. Pozostałe jedenaście rodzin to rodziny z trojgiem dzieci
lub większą ich liczbą.
Zgromadzony materiał empiryczny można podsumować następująco:
1. Badani w większości pochodzą z rodzin rolniczych, zamieszkują
na wsi i utrzymują się z pracy na gospodarstwach rolnych;
2. Wieś, w której zamieszkują badani stanowi mała społeczność.
Wszyscy znaj się wzajemnie;
3. Badani są rodzicami dzieci w wieku od 0 do 18 lat. Piętnaście
spośród 21 przebadanych rodzin to rodziny wielodzietne ( z
trojgiem i większą liczbą dzieci);
4. Ponad połowa badanych określa swoja sytuacje materialną jako
złą lub bardzo zła;
5. dziewięć matek i dwunastu ojców posiada wykształcenie
podstawowe; zaledwie trzy matki i dwóch ojców posiada średnie
wykształcenie;
6. Zadowolenie z zamieszkiwania w swojej miejscowości wyraziło
piętnaście badanych rodzin.
7. Biorąc pod uwagę powyższe cechy można stwierdzić, że badana
społeczność jest małą społecznością lokalną o charakterze
wiejskim, gdzie wszyscy znają się wzajemnie, a główne źródło
utrzymania mieszkańców stanowi praca na roli. Charakter tej
pracy decyduje o względnej samowystarczalności badanej
społeczności, co z kolei sprzyjać może izolacjonizmowi zarówno
przestrzennemu, jak i kulturowemu.
Szanse edukacyjne dzieci
W badaniu szans edukacyjnych dzieci z małego środowiska wiejskiego
brano pod uwagę następujące kwestie:
1. Czy sytuacja materialna rodziców wpływa na szanse edukacyjne
dzieci;
2. Czy odległość szkół ponadpodstawowych od miejsca
zamieszkania oraz dogodny dojazd do nich wpływają na decyzje
rodziców o posłaniu dzieci do tych szkół;
3. Czy rodzice są zorientowani czym interesują się ich dzieci oraz
czy i w jaki sposób pomagają dzieciom w rozwijaniu tych
zainteresowań;
4. Ile czasu dzieci przeciętnie pomagają rodzicom przy pracach
domowych i związanych z gospodarstwem i czy rodzice uważają,
ze czas przeznaczony na naukę może pomagać ich dzieciom w
osiąganiu sukcesów szkolnych;
324
5. jak dzieci radzą sobie w szkole (ocena rodziców na podstawie
świadectw szkolnych z ostatniego roku nauki);
6. Jaki w ocenie rodziców jest poziom nauki w szkole podstawowej,
do której uczęszczają, uczęszczały bądź będą uczęszczały ich
dzieci.
Wieś, w której mieszkają badani położona jest na poboczu tras
komunikacyjnych. Transport publiczny wieś – miasto nie odbywa się. W
najbliższej okolicy znajduje się jedna szkoła średnia o profilu rolniczym.
Większa liczba szkół średnich i zawodowych znajduje się w odległym o
15 km Starogardzie Gdańskim. Szeroką ofertę szkolnictwa
ponadgimnazjalnego posiada Trójmiasto. Jednakże korzystając ze
środków transportu publicznego dojazd i powrót w ciągu jednego dnia
może okazać się utrudniony. Rodziców poproszony aby określili
czynniki ich zdaniem najważniejsze, które mogą być decydujące w
zdobywaniu przez ich dzieci wykształcenia. Badani mogli udzielić więcej
niż jedna odpowiedzi.
Tabela 7. Czynniki decydujące o wyborze ścieżki edukacyjnej
Sytuacja materialna
Czynniki
dobra wystarczająca zła bardzo Razem
zła
Zdolności dziecka
2
6
9
2
17
Czas przeznaczany na
1
2
3
naukę
Zainteresowanie rodziców
2
2
postępami szkolnymi
dziecka
Poziom nauczania w
1
2
1
1
4
szkole podstawowej
Odległość placówek
1
3
7
1
12
szkolnych od miejsca
zamieszkania
Ambicje i oczekiwania
rodziców wobec dziecka
Sytuacja materialna
1
5 10
2
18
rodziny
Koszty dojazdu do szkoły
2
5 10
2
19
Możliwość znalezienia
2
7 10
2
21
pracy po ukończeniu
szkoły
Własne zainteresowania
1
1
dziecka
Źródło: Opracowanie własne
325
Z zestawienia wynika, ze badani rodzice za najważniejsze
czynniki w zdobywaniu przez ich dzieci wykształcenia uznali:
możliwość znalezienia pracy po ukończeniu szkoły średniej lub
zawodowej (wszyscy badani), koszty dojazdu do szkoły (19 badanych
rodzin), sytuacje materialna rodziny (18 badanych) oraz zdolności dzieci
(17 badanych). Relatywnie rzadko wśród badanych są dostrzegane takie
czynniki, jak: zainteresowanie rodziców postępami szkolnymi dziecka (2
rodziny), czas, jaki dzieci przeznaczają na naukę (3 rodziny) oraz poziom
nauczania w szkole podstawowej (4 rodziny). Badani podkreślają, ze
istotną barierą w kształceniu dzieci mogą być koszty z tym związane. Na
koszty te składają się : odległość placówek szkolnych od miejsca
zamieszkania (11 odpowiedzi), sytuacja materialna rodziny (18
odpowiedzi), koszty dojazdu do szkoły (19 odpowiedzi). Bardzo ważnym
czynnikiem dla wszystkich badanych jest także możliwość znalezienia
pracy po ukończeniu szkoły.
Rodzicom zadano pytanie o jakim poziomie wykształcenia marzą
dla swoich dzieci. Poniższe zestawienie pokazuje związek pomiędzy
sytuacją materialna badanych rodzin, a ich marzeniami dotyczącymi
poziomu wykształcenia pożądanego dla swoich dzieci.
Tabela 8. Wykształcenie pożądane przez rodziców, a sytuacja materialna
badanych rodzin
Wykształcenie pożądane przez rodziców
Sytuacja materialna wyższe średnie zawodowe obojętne Suma
dobra
2
2
wystarczająca
3
2
2
7
zła
2
7
1
10
bardzo zła
1
1
2
Razem
5
2
10
2
21
Z powyższego zestawienia wynika, ze sytuacja materialna
badanych rodzin wpływa w wyraźny sposób na marzenia rodziców
dotyczące przyszłego wykształcenia ich dzieci. Zaledwie pięciu
rodzinach rodzice chcieliby, aby dzieci zdobyły wyższe wykształcenie,
w dziesięciu rodzinach rodzice wyrazili opinię, ze zdobycie przez ich
dzieci wykształcenia zawodowego będzie wystarczające.
Problemem dotyczącym szczególnie dzieci wiejskich jest pomoc
w obowiązkach domowych i gospodarskich, która często odbywa się
kosztem czasu, jaki dziecko powinno przeznaczać na naukę. Kolejne
zestawienie zawiera porównanie wyników szkolnych osiąganych przez
dzieci z czasem, jaki przeznaczają one na pomoc w pracach domowych
oraz związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
326
Tabela 9. Czas przeznaczany na pomoc w obowiązkach domowych, a wyniki w
nauce (dzieci w wieku szkolnym)
Wyniki w nauce
Czas przeznaczany na pomoc w
bardzo
dobre przeciętne złe Suma
obowiązkach domowych
dobre
Nie pomagają
1
1
Ok. 1 godz. dziennie
7
7
ok. 2 godz. dziennie
3
28
31
3 godz. i więcej
4
14
2
20
Razem
1
7
49
2
59
Bardzo dobre wyniki w nauce osiąga tylko jedno dziecko.
Rodzice twierdzą, ze nie pomaga ono w obowiązkach domowych i
gospodarskich. Zaledwie czworo dzieci będących w wieku szkolnym i
poświęcających na pomoc przy pracach domowych więcej niż trzy
godziny dziennie osiąga dobre wyniki w nauce. Wyniki przeciętne osiąga
49 dzieci. Wszystkie one pomagają swoim rodzicom w obowiązkach
domowych i gospodarskich, 42 z nich poświęca na tą pomoc więcej niż
dwie godziny dziennie. W pracach gospodarskich pomaga rodzicom 58
dzieci chodzących do szkoły, dwadzieścioro z nich poświęca na tą pomoc
więcej niż dwie godziny dziennie. Tylko siedmioro dzieci, które
pomagają rodzicom w pracach domowych i gospodarskich osiąga dobre
wyniki w nauce. Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić,
że pomoc dzieci w obowiązkach domowych oraz gospodarskich wpływa
na poziom ich wyników w nauce. Zdecydowana większość dzieci
chodzących do szkoły (51) uzyskuje przeciętne lub złe wyniki w nauce.
Czterdzieścioro czworo z tych dzieci na pomoc te poświęca od dwóch do
trzech i więcej godzin w ciągu dnia. Czternaścioro badanych rodziców
przyznało, ze nie pomagają swoim dzieciom w rozwijaniu ich
zainteresowań, jako przyczynę podając najczęściej brak czasu i środków
materialnych. W siedmiu rodzinach rodzice wiedzą, jakie są
zainteresowania ich dzieci i starają się pomagać w pogłębianiu wiedzy
dotyczącej zainteresowań kupując prasę tematyczną, przedmioty
związane z zainteresowaniami oraz poświęcając dzieciom swój czas.
Zależności między pomocą rodziców w rozwijaniu zainteresowań
przez ich dzieci, a ilością dzieci w rodzinie oraz sytuacją materialną
rodzin przedstawiają dwa kolejne zestawienia.
327
Tabela 10. Liczba dzieci w rodzinie, a pomoc rodziców w rozwijaniu
zainteresowań dzieci
Pomoc rodziców w rozwijaniu
Ogółem
zainteresowań
Liczba dzieci w
Tak
Nie
rodzinie
1
1
2
3
2
1
2
3
3
1
2
3
4
1
3
4
5
3
1
4
6
3
3
7
1
1
Razem
7
14
21
Tabela 11. Sytuacja materialna badanych rodzin, a pomoc rodziców w
rozwijaniu zainteresowań
Pomoc w rozwijaniu zainteresowań Ogółem
Sytuacja materialna
Tak
Nie
dobra
2
2
wystarczająca
5
2
7
zła
2
8
10
bardzo zła
2
2
Razem
7
14
21
W siedmiu rodzinach rodzice pomagają dzieciom w rozwijaniu
zainteresowań. W pięciu z nich sytuacje materialna rodzice określili jako
wystarczającą, w dwóch jako złą. Wśród tych rodzin największa liczba
dzieci wynosi 5. Na piętnaście rodzin z trojgiem i większą liczbą dzieci,
tylko w pięciu rodzice pomagają swoim dzieciom w rozwijaniu ich
zainteresowań. Na pomoc tą w niewielkim stopniu wpływa sytuacja
materialna. Rodzice, którzy określili sytuację materialną swoich rodzin
jako dobrą, nie pomagają swoim dzieciom w rozwijaniu ich
zainteresowań. Natomiast w rodzinach o wystarczającej sytuacji
materialnej (7 rodzin) w pięciu rodzice poświęcają czas i środki
materialne, służące pogłębianiu zainteresowań ich dzieci. Zła oraz bardzo
zła sytuacja materialna badanych rodzin wyraźnie wpływa na kwestie
pomocy rodziców w rozwijaniu zainteresowań dzieci – w zaledwie
dwóch rodzinach (na 120 rodzice stwierdzili, iż pomagają swoim
dzieciom w rozwijaniu ich zainteresowań.
To, że w niewielu badanych rodzinach rodzice poświęcają czas i
środki materialne na rozwijanie zainteresowań u dzieci, może wynikać z
328
faktu, że rodzice przywiązują do tej kwestii niewielką wagę, nie
dostrzegając w niej problemu. Niewątpliwie wpływa na taki stan rzeczy
zła sytuacja materialna badanych rodzin oraz brak czasu powodowany
obowiązkami związanymi z pracą w gospodarstwach domowych i
rolnych. Jednakże można przypuszczać, że nie są to jedyne przyczyny
takiego stanu rzeczy. Badani we własnych rodzinach kontynuują taki
model socjalizacji, jakiemu sami zostali poddani w rodzinach
pochodzenia. Ich socjalizacja najczęściej dokonywała się poprzez pracę,
a rodzicom brakowało czasu i środków na to, by ich dzieci mogły
rozwijać swoje zainteresowania. Na małą wagę przywiązywaną do
własnych zainteresowań dzieci przy decyzji o wyborze szkoły
ponadgimnazjalnej wskazuje wyraźnie ilość odpowiedzi udzielonych na
tak postawione pytanie (1 odpowiedź).
Szanse edukacyjne dzieci z badanej społeczności wiejskiej zależą
w największej mierze od sytuacji materialnej ich rodzin. Z tego również
powodu rodzice, jako ważną determinantę w zdobywaniu wykształcenia
przez swoje dzieci wymieniają odległość placówek szkolnych od miejsca
zamieszkania. Zainteresowania dzieci przy podejmowaniu decyzji o
dalszym kształceniu nie są w opinii rodziców najważniejsze. Dzieci dużo
czasu poświęcają na pomoc w pracach domowych i na gospodarstwie.
Czas, jaki dziecko poświęca na naukę, zdanie rodziców nie jest
najważniejszy w osiąganiu sukcesów szkolnych. W wypowiedziach
rodziców (poza pytaniami kwestionariuszowymi) często pojawia się teza,
ze dzieci powinny pomagać przy pracach związanych z gospodarstwem,
ponieważ uczą się jego prowadzenia, poprawiają swoją kondycje
fizyczną, uczą się obowiązkowości i „nie myśla o głupotach”. Stan taki
jest charakterystyczny dla wsi o tradycyjnym charakterze, gdzie
gospodarstwo rolne stanowi jednocześnie zakład produkcyjny, a
wychowywanie odbywa się poprzez prace. Żadne z dzieci, których
rodziny zostały poddane badaniu nie należy do kół zainteresowań,
harcerstwa czy innych tego typu organizacji.
Status socjo – ekonomiczny rodziny bez wątpienia wpływa na
poziom aspiracji edukacyjnych dzieci. To przede wszystkim w rodzinie
pochodzenia dziecko obserwuje wzory, które służą mu do budowania
własnej biografii. W małych społecznościach wiejskich, zwłaszcza tych,
które mają utrudniony kontakt z miastem, położonych w rejonach
peryferyjnych, wyizolowanych kulturowo i geograficznie, pewne wzory
zachowań, wartości i określone sposoby postepowania ulegają utrwaleniu
i są przekazywane w sposób naturalny na drodze socjalizacji pierwotnej.
329
Hipotezy dotyczące szans edukacyjnych dzieci z badanej społeczności
brzmią:
1. Im wyższe są aspiracje edukacyjne dziecka, tym bardziej wzrasta
prawdopodobieństwo, ze będzie ono dążyć do ich realizacji;
2. Im wyższy jest status materialny rodziny, tym większe jest
prawdopodobieństwo realizacji aspiracji edukacyjnych;
3. Im większym uznaniem cieszy się posiadane wykształcenie, tym
wyższy jest poziom aspiracji edukacyjnych rodziców wobec
dzieci.
W oparciu o uzyskane wyniki badań, można stwierdzić, że aspiracje
edukacyjne dzieci nie są wysokie. realizację tych aspiracji bez wątpienia
utrudnia niski status socjo – ekonomiczny badanych rodzin, a
wykształcenie nie jest uznawane za najważniejszy w osiąganiu sukcesu
życiowego czynnik. W związku z powyższym można stwierdzić, że
założone hipotezy są prawdziwe.
Dyskusja/wnioski
Na podstawie wyników uzyskanych po przeprowadzeniu badań
oraz w oparciu o własne obserwacje można stwierdzić, iż szanse
edukacyjne dzieci z badanego środowiska wiejskiego zależą w
największym stopniu od sytuacji materialnej badanych rodzin i od
czynników środowiskowych, takich jak: położenie geograficzne i
wielkość zamieszkiwanej miejscowości, system wartości i kapitał
kulturowy dziedziczony na drodze transmisji międzypokoleniowej,
sposób socjalizacji oraz posługiwanie się określonym kodem
językowym. Czynniki te można nazwać wyposażeniem rodzinnym bądź
środowiskowym i to one wpływają na poziom kompetencji społecznych
czyli aspiracji, zainteresowań i uzdolnień.
Wyniki badań jednoznacznie dowodzą, że w badanej społeczności
bardzo niski jest poziom zainteresowań u dzieci. Wynika to z faktu, że
rodzice nie przywiązują wagi do rozwijania tych zainteresowań, co wiąże
się z trudna sytuacją materialną rodzin i brakiem czasu. Gospodarstwa
domowe to jednocześnie warsztaty produkcyjne, co również wpływa na
relacje rodzice – dzieci. Wychowanie odbywa się najczęściej poprzez
pracę. Dzieci poświęcają dużo czasu na pomoc w gospodarstwach, co w
połączeniu z obowiązkami szkolnymi powoduje, ze brakuje im go na
rozwijanie własnych zainteresowań, chociażby przez przynależność do
kół zainteresowań, czytanie literatury fachowej, itp.
Fakt, że dzieci z badanej społeczności w dużym stopniu są
zaangażowane w pomoc w obowiązkach domowych wpływa również na
ich wyniki w nauce – większość z nich osiąga zaledwie przeciętne
wyniki. Ogólnie niskie wykształcenie rodziców wpływa zapewne na
poziom aspiracji edukacyjnych u dzieci. Nie bez znaczenia dla
330
możliwości realizacji owych aspiracji jest również utrudniony transport –
wieś – miasto oraz odległość szkół ponadgimnazjalnych od miejsca
zamieszkania. Czynniki te w połączeniu ze złą sytuacją materialną
powodują, ze szanse edukacyjne dzieci maleją. Aby dziecko mogło
osiągnąć jakąkolwiek pozycję zawodową w przyszłości musi przyswoić
sobie zachowania odmienne od tych, które może obserwować u
rodziców. W przypadku dzieci z badanej społeczności jest to trudne. Ich
kontakt z pozawiejską rzeczywistością odbywa się właściwie tylko w
czasie, który spędzają w szkole. Ponieważ nie należą do kół
zainteresowań, organizacji młodzieżowych czas ten to jedynie
uczestnictwo w obowiązkach szkolnych. Dzieci wchodzą w interakcje
społeczne tylko z mieszkańcami wsi. Rodzina i społeczność lokalna to
praktycznie jedyne grupy odniesienia, w których dzieci uczą się norm,
wzorów zachowań i wartości, a więc tworzą swój kapitał kulturowy.
Według Bourdieu w trakcie socjalizacji pierwotnej kształtowany jest
poziom aspiracji, mający wpływ na szanse życiowe jednostki.
Determinowany jest on pozycją społeczno – ekonomiczną rodziny,
poziomem wykształcenia rodziców, miejscem zamieszkania oraz
dostępem do instytucji i placówek kulturalnych, a wiec mówiąc ogólnie
pochodzeniem społecznym i wiążącym się z tym nabywaniem
pierwotnych habitusów.
Większość czasu dziecko spędza na interakcjach w rodzinie
pochodzenia, gdzie rodzice posługują się kodem ograniczonym. Dzieci
rzadko osiągają dobre wyniki w szkole, co w oczywisty sposób wpływa
na ich szanse edukacyjne. Stają się ofiarami przemocy symbolicznej 1 już
na wczesnych etapach edukacji. Posiadają niski stopień kulturowego
wtajemniczenia – ich przynależność społeczna i klasowa ma dla tego
stanu znaczenie dominujące. Pierwotny habitus jednostek został
ukształtowany w rodzinach, których członkowie posiadają niskie
wykształcenie i status materialny. Duże znaczenie ma też fakt
zamieszkiwania w małej miejscowości, położonej z dala od dużych
ośrodków miejskich. Dzieci z badanego środowiska, będące w okresie
przygotowania się do kształtowania wzoru własnej biografii są
obserwatorami życia i kultury jednej społeczności. Zmierzają więc do
osiągania i realizacji tych wartości, które w owej społeczności są
cenione. Na wzór wyboru biografii składa się szereg czynników:
pochodzenie klasowe, status społeczno – ekonomiczny rodziny
pochodzenia, miejsce zamieszkania, kod językowy, kapitał kulturowy,
poziom osiągniętego wykształcenia, itp. W oparciu o wyniki badań i
przeprowadzoną obserwację można stwierdzić, że szanse edukacyjne
Por. Ogólna charakterystyka teorii, http://pl.wikipedia.org/wiki/Pierre_Bourdieu,
2014.03.03.
1
331
będące składową szans życiowych dzieci z badanego środowiska są
ograniczone. Wpływ na taki stan rzeczy mają nie tylko wymienione
czynniki, ale także niski poziom aspiracji rodziców dotyczący dzieci oraz
niski poziom aspiracji samych dzieci.
Bibliografia
Bokszański Z ., Piotrowki A., Ziółkowski M., (1998)
Socjolingwistyczna teoria Basila Bernsteina [w:] Małe struktury
społeczne, Machaj I. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii-Curie
Skłodowskiej, Lublin.
Ewidencji Ludności Urzędu Miejskiego w Skarszewach, stan na
dzień 31 grudnia 2013r
Hajduk E., (1999) Układy Społeczne i ich funkcje socjalizacyjne
(zarys problemów), Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pierre_Bourdieu, 2014.03.03.
http://www.naszswiat.net/wiadomoci/polska/5053-o-wyksztaceniudecyduje-rownie-miejsce-zamieszkania.html. 2014.02.10.
Kłoskowska A., (1998) Bourdieu Pierre [w:]Encyklopedia
socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Okoń W., (1998) Nowy słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa.
Olechnicki K., Załęcki P., (1997) Słownik socjologiczny, Graffitti,
Toruń
332
CASE METHOD AS A MEANS OF IMPROVING COMMUNICATIVE
COMPETENCE OF EXISTING AND FUTURE TRAINERS RECREATIONAL
SWIMMING
Кейс-метод як засіб підвищення комунікативної компетентності
діючих і майбутніх тренерів оздоровчого плавання
Stadnyk V.A.,
Phd, Academy of Municipal Administration, Kyiv, Ukraine
Stadnyk O.V.
WSG Bydgoszcz
Keywords: swimming training, case method approach fitness, athletic performance,
communication trainer - the customer.
Ключові слова: навчання плаванню, кейс-метод, фітнес-підхід, спортивний
результат, комунікація тренер – замовник.
Abstract
There are different situations when children come with their parents to the
initial phase of swimming training. Some parents seek clear swimming techniques for
children, others want a child just received joy from contact with water. Some of the
algorithmic process communication enables saving efforts in building understanding of
the learning process of swimming the two sides. We suggest to consider some practical
situations whose analysis will help the development of existing competencies of trainers
and students.
Аннотация
Є різні ситуації, коли діти приходять з батьками до початкової фази
навчання плаванню. Деякі батьки прагнуть чіткої техніки плавання для дітей, інші
хочуть щоб дитина тільки отримувала радість від спілкування з водою. Деяка
алгоритмізація даного процесу комунікації дає можливість зекономити зусилля в
побудові розуміння процесу навчання плаванню двома сторонами. Ми
пропонуємо розглянути деякі практичні ситуації, аналіз яких допоможе розвитку
існуючих компетенцій викладачів і студентів.
Існують різні ситуації коли діти разом з батьками приходять до
початкового етапу навчання плаванню. Деякі з батьків прагнуть
чіткої техніки плавання для дітей, інші бажають щоб дитина просто
отримувала радість від спілкування з водою.
І ,зрозуміло, що існує великий діапазон проміжних значень між
даними полюсами. І відповідно до цих значень комбінації переваг
яких прагнуть батьки разом з дітьми тренер має будувати певну
комунікативну стратегію щодо постанови запитань і проведення
333
діалогів в залежності від особливостей конкретного запиту.
Значення комунікації в роботі тренера підкреслювали багато
фахівців зокрема Weinberg, D.Gould 2003 [1] та Horn 2002[2], . Тому
пропонуємо розглянути декілька практичних ситуацій, аналіз яких
допоможе розвитку компетентності діючих тренерів та студентів.
Ситуація перша : хлопчику дев‘ять років, проживає у повній
родині, має ДЦП у відносно легкій формі, обмежений об‘єм рухів
лівої ноги стосовно розгинання стопи. Мама робить ставку на
оздоровлення на перших заняттях. Але через декілька занять, коли
з‘являються перші скромні успіхи у неї виникає велике бажання
щоб син виконував класичні способи плавання.
Студентам або слухачам що підвищують кваліфікацію
пропонується обміркувати питання яке може задати тренер
матері дитини для позитивного розвитку ситуації. Після цього
наводиться дійсний розвиток ситуації.
В реальності було запропоновано пригадати стартові
пріоритети і визначити вибір між оздоровленням і спортивним
тренуванням як таким. Акцент на оздоровлення допоміг зберегти
зацікавленість хлопця у заняттях плаванням.
Друга ситуація: хлопчика у віці два з половиною роки привела
до басейну мама, яка вагітна другою дитиною на восьмому місяці.
Мати очікує, що тренер натисне на дитину і хлопчик почне
займатися плаванням або в загалі фізичним розвитком. Тому що цей
хлопець є доволі астенічним і дратівливим. На пропозицію самій
зайти у воду з дитиною мати відповіла що на цьому терміні для неї
це небезпечно. Коли така пропозиція була запропонована батькові,
за нього відповіла сама мати і сказала що той соромиться зайвої
ваги хоча насправді той виглядав до волі звичайно як середній
відвідувач басейну. Знаючи ситуацію навчальна група генерує
декілька типів питань.
1. Ті які слід задати матері для вдалого розвитку ситуації
2. Проможливі варіанти розвитку цієї ситуації
3. Про завдання які має ставити перед собою тренер і
адміністратор клубу будуючи комунікацію з клієнтами в даній
ситуації.
Лагідні спроби вмовити дитину не спрацювали і адаптаційна
бесіда з прогулянкою вздовж бортика басейну зайняла приблизно
сорок п‘ять хвилин. Були вдалі моменти коли хлопець майже сам
занурював ноги до води, але потім зупинявся. Мати лишилася не
задоволеною таким результатом і стала вимагати повернення
оплати, що і було здійснено.
Матері були задані питання стосовно очікувань від занять
дитини. Вона відповіла, що бажає загартовування сина який
334
виглядає кволо і хоче щоб він став сильніше. На питання як вона
навчалася плавати розповідала, що ніхто її особливо плавати не
вчив, а одного разу штовхнули на глибоке місце на річці і якось
вона поплила, хоча й досі обличчя у воду не занурює.
Пропозиція надати дитині можливість самостійно проявити
бажання зайти у воду дозволила уникнути психологічної
травматизації і хоча було витрачено весь час заняття, це сприяло
обмірковуванню батьками реальних потреб своєї дитини. При
розгляді подібних ситуацій корисним буде підхід запропонований
Kvols 1998.
Ситуація третя : хлопчику чотири з половиною роки,
рухливий, швидкий, але з координацією має певні труднощі.
Зокрема не розрізняє рух рукою по колу вперед і назад не може
чітко рухати прямими ногами лежачі у воді.
На заняття привів батько який виглядає доволі владно і працює
на керівній посаді. Батько вимагає чіткого навчання дитини
плаванню. Хлопчик не може зосередити увагу на чіткому виконанні
вправ і невірно виконує елементарні рухи. Навчальній групі
пропонується обговорити такі питання: Як побудувати діалог з
батьком за допомогою питань, щоб сприяти позитивному
розвитку ситуації?
Який вплив особливостей сім‘і стосовно ситуації навчання
плаванню можна передбачити і які допоміжні питання слід
задати?
Який вплив з боку професійних особливостей батька можна
передбачити і з‘ясувати за допомогою питань?
Ситуація четверта: мати приводить на заняття дівчинку у віці
два з половиною роки, ця дівчинка вже має досвід занять з
інструктором у віці півтора року. Мати наполягає на суворому
ставленні до дитини з боку тренера, пояснюючи це особливостями
дитини, яка випробовує дорослих на слабкість, а потім, якщо бачить
суворість то виконує всі вправи належним чином.
Студентам доцільно розглянути такі питання. Що слід спитати
мати для прояснення іі очікувань? Які професійні особливості
матері можна передбачити? Які особливості сімейної ситуації
можна передбачити? Як може розвиватися ситуація далі?
При розгляді подібних ситуацій корисним буде підхід
запропонований Kvols 1998 [3]. Вона поділяє цілі дітей в
комунікації на : увагу, вплив, помсту, ухилення. Відповідно для
зміни поведінки дитини яка у спекулятивний спосіб потребує уваги
не слід заглядати їй в очі, казати що не будь. Але слід мовчки дати
зрозуміти дитині що ви її помічаєте і любите, наприклад дотиком до
спини, або плеча.
335
Дитині яка прагне користуватися впливом слід дати
можливість вибору. Не наказуючи, не змагаючись подивитися в очі і
дати відчути власну самостійність. Коли ціллю дитини є помста не
слід виміщувати на ній власну образу, але слід звернути увагу на
логічні наслідки діяльності від яких дитина може отримати
задоволення та спробувати встановити дружній контакт. У випадку
ухилення не слід вмовляти і не слід показувати жалість. Слід
поступово вести до успіху та знайти таку ситуацію в якій дитина
відчує власну гідність.
За нашим досвідом діти що приходять займатися оздоровчим
плаванням поділяються на тих: що самі бажають займатись і
просять батьків водити їх до басейну. Діти яких привели батьки але
самі вони не хочуть займатись. А також діти які коливаються в
думках, тобто можуть висловлювати бажання перебуваючи вдома і
відмовлятися прибувши до басейну. Тому корисним буде якщо в
результаті розгляду кейсу група вийде на такі питання, які слід
задавати батькам :
1. Чого ви очікуєте від занять вашої дитини плаванням?
2. Чи є пріоритетом для вас спортивний результат?
3. Чи є пріоритетом для вас загальний розвиток?
4. Хто ще в родині займається або займався спортом?
5. Якими є особливості попереднього розвитку дитини?
Ці питання на перший погляд є автоматичними і само собою
зрозумілими але далеко не завжди вдається їх чітко задати, якщо
тренер не звертає на це увагу одразу. Певна алгоритмізація даного
процесу комунікації дає можливість зекономити зусилля в побудові
розуміння процесу навчання плаванню двома сторонами. Але
наведені питання не є догматичними, група може виходити на
власні варіанти, головним результатом є поглиблення розуміння між
тренером і замовником у ролі якого на разі виступають батьки
дитини. На цьому також наголошують сучасні дослідження Chan,
D.K., Lonsdale, C. and Fung, H.H.(2011) [4].
Ллойд ДеМоз Психоісторія
1. Weinberg R.S. Foundations of Sport and Exercise Psychology / R.S.
Weinberg, D.Gould. – Third Edition. – Human Kinetics, 2003. – 586p.
2. Horn T. Advances in Sport Psychology / T.Horn. – Human Kinetics,
2002. – 558p.
3. Kvols K.J. Redirecting Children‘s B
4. Social influences are more motivational than a coach in developing
swimmers. Chan, D.K., Lonsdale, C. and Fung, H.H.(2011) Scandinavian
Journal of Medicine and Science in Sports, 21, 1-11.
336
ТЕХНОЛОГІЯ ПІДГОТОВКИ І ПРОВЕДЕННЯ
ПРЕДМЕТНИХ ІГРОВИХ УРОКІВ ФІЗИЧНОЇ КУЛЬТУРИ В
ЗАГАЛЬНООСВІТНІХ ШКОЛАХ УКРАЇНИ
Technology of preparation and training of subject game classes of
physical culture at comprehesive schools of Ukraine
Наумчук Володимир
Тернопільський національний педагогічний університет імені Володимира
ГнатюкаТернопіль, Україна
Ключові слова: урок фізичної культури, технологія, спортивні ігри,
загальноосвітня школа.
Key words: the lesson of physical training, technology, sports games, secondary
school.
Анотація
Обґрунтовано необхідність подальшого удосконалення технологій
викладання навчального предмета «Фізична культура» у загальноосвітній школі.
Розкрито зміст підготовки вчителя фізичної культури до уроку. Визначено
алгоритм постановки і формулювання завдань предметного ігрового уроку
фізичної культури. З’ясовано зміст та послідовність виконання технологічних
операцій у процесі визначення освітніх, виховних та оздоровчих завдань заняття.
Уточнено мету і завдання підготовчої, основної та заключної частин предметного
ігрового уроку фізичної культури, а також основні вихідні положення, що
ставляться до реалізації засобів і методів кожної із них. Конкретизовано способи
регулювання навантажень в ігровій діяльності.
Abstract
It has been proven the necessity of further improving the technology of
teaching school subject «Physical Culture». The way a teacher of physical training
should prepare to the lesson has been discussed. The algorithm and formulation of
objectives of the lesson of physical training based on sports games has been determined.
It was shown the content and sequence of operations in the definition of educational,
training and health tasks of the lesson. Goals and objectives of preparatory, primary and
final parts of the game lesson of physical training has been discussed and basic
assumptions that relate to the implementation and usage of tools and techniques for each
of them has been looked through. Ways of control and regulation of workload in the
play activity has been specified.
Уведення. Сучасний етап розвитку шкільної освіти в Україні
характеризується поступовим переходом від репродуктивної до
креативної педагогіки, цілі якої пов’язуються зі зміною, насамперед,
якості особистості. Нова освітня парадигма обумовлює зростання
ролі вчителя фізичної культури, від якого значною мірою залежить
337
фізичне і духовне становлення наступних поколінь. Альтернативою
уявлення про вчителя фізичної культури як фахівця з формування
рухових умінь та розвитку фізичних якостей виступає нове бачення
– особистості з розвивальними соціокультурними й гуманними
настановами, яка спроможна забезпечити перетворення процесу
фізичного виховання в самовиховання і самоосвіту.
Учитель фізичної культури має бути добре підготовленим до
виконання викладацької, науково-методичної, фізкультурноспортивної, управлінської, виховної, соціально-педагогічної,
оздоровчо-рекреативної,
корекційно-розвивальної,
культурнопросвітницької роботи. Неодмінною умовою його успішної
діяльності є належна реалізація педагогічного потенціалу базових
спортивних ігор – футболу, баскетболу, волейболу, гандболу, які
формують змістове наповнення предмета «Фізична культура» з
відповідних варіативних модулів навчальної програми. Адже
використання гри як прояву ігрової діяльності у становленні
особистості є ідеєю, яка найбільш адекватно виражає сутність
людини, її духовність та етику.
Аналіз науково-методичної літератури свідчить, що значне
коло теоретичних та практичних питань організації і методики
викладання фізичної культури у загальноосвітній школі розроблено
недостатньо. При цьому особливого значення набуває питання
розробки і науково - методичного обґрунтування інноваційних,
прогресивних технологій викладання навчального предмета
«Фізична культура» та їх реалізації у загальноосвітній школі. На
думку Г. Апанасенка, В. Бальсевіча, С. Барбашова, І. Беха,
М. Кларіна, Т. Круцевич, А. Матвєєва, В. Платонова та інших
дослідників, використання передових педагогічних технологій
дозволяє підвищити ефективність діяльності вчителя, оптимізувати
навчально-виховний процес, забезпечуючи кожному школяру
індивідуалізований підхід до проблеми його особистого здоров'я,
рівня фізичного розвитку та підготовленості.
Мета дослідження. Розкрити технологію підготовки і
проведення предметних ігрових уроків фізичної культури в
загальноосвітніх школах України.
Результати дослідження. Домінуюче положення уроку
«Фізична культура» як основної форми занять фізичними вправами
визначається тим, що у ньому закладені можливості для вирішення
стратегічних завдань фізичного виховання – всебічного й
гармонійного розвитку і зміцнення здоров’я школярів, їх належної
підготовки до життя.
Цілісний процес фізичного виховання школярів реалізується
шляхом послідовного проведення окремих занять фізичними
338
вправами.
Виступаючи
відносно
завершеною
частиною,
самостійним компонентом цього процесу, кожний урок повинен
бути органічно пов’язаний з попередніми та наступними заняттями і
має забезпечити свій певний внесок у вирішення завдань фізичного
виховання. Це стає можливим за умови приведення його у
відповідність до системи завдань і належної організації за змістом
та формою.
Підготовка вчителя фізичної культури до уроку містить два
етапи: попередній та безпосередній. Попередній етап підготовки
здійснюється до початку навчального року і включає аналіз
результатів роботи за попередні семестри, виявлення недоліків та
складання планів роботи на наступні півріччя:
 річного плану-графіку;
 календарного або поурочного робочого плану;
 графіка проходження навчального матеріалу з певної
спортивної гри (обраного модулю).
Багатогранна діяльність педагога передбачає декілька напрямків
його безпосередньої підготовки до уроку, а саме:
 розробку плану-конспекту уроку;
 перевірку теоретичної й методичної підготовленості;
 перевірку мовної і рухової підготовленості;
 підготовку місця проведення заняття, необхідного інвентарю та
обладнання;
 забезпечення належного зовнішнього вигляду та психологічного
стану;
 підготовку помічників для проведення уроку.
Складанню план-конспекту уроку фізичної культури має
передувати глибоке вивчення програми з предмета, відповідних
розділів підручників та посібників, методичних рекомендацій,
цілеспрямована актуалізація знань навчального матеріалу,
оновлення арсеналу методичних прийомів і т.д. Цим самим педагог
створюватиме основу майбутнього заняття, яка забезпечить
ефективну навчальну діяльність учнів.
Напередодні проведення уроку вчитель фізичної культури
повинен відпрацювати власні рухові уміння та навички. Адже
професійна діяльність передбачає належний рівень володіння
педагогом як ігровими прийомами, так і вправами, що
використовуються у навчально-виховному процесі. А правильний
показ та якісне виконання рухових дій вимагають, у свою чергу,
постійної підтримки відповідного рівня фізичної підготовки.
Мовна підготовка вчителя до заняття включає вдосконалення
умінь стисло й зрозуміло надавати теоретичну інформацію,
339
покращання культури мовлення, уточнення термінології, що
прийнята у спортивних іграх, відпрацювання командного голосу,
жестикуляції, подачі сигналів тощо.
Перед проведенням уроку вчитель зобов’язаний перевірити
справність та надійність обладнання й інвентарю, забезпечити місце
заняття необхідними засобами запобігання травматизму, простором
для повноцінного вирішення завдань уроку при оптимальній його
щільності, привести стан спортивного залу чи ігрових майданчиків
відповідно до санітарно-гігієнічних норм.
Зупинимось на основних моментах підготовки до уроку, які
необхідно з’ясувати, розробити вчителю фізичної культури, а далі –
зафіксувати в плані-конспекті уроку – деталізованому сценарії, у
якому розкривається зміст та організація заняття відповідно до
конкретних педагогічних завдань.
У технологічному аспекті логіка розробки план-конспекту
уроку фізичної культури передбачає, насамперед, уточнення
організаційно-педагогічних
умов
проведення
заняття,
формулювання його завдань, що вирішуються переважно в основній
частині. Тому далі визначається зміст саме основної частини уроку,
а потім – його підготовчої та заключної частин. Після цього для
кожної вправи, розділу і частини заняття конкретизуються величини
фізичних навантажень, визначаються організаційно-методичні
вказівки.
Традиційно титульний аркуш плану-конспекту має таку
форму:
План-конспект
уроку фізичної культури № ____ для учнів ____ класу.
Завдання уроку:
1. Ознайомити…
2. Навчити…
3. Закріпити (удосконалити) …
4. Сприяти вихованню (розвитку)…
Інвентар та обладнання:
Місце і час проведення:
Урок проводить…
Особливо важливо під час підготовки до уроку врахувати
контингент школярів: вік учнів, їх стать та рівень підготовленості,
оскільки навчальний матеріал для постановки завдань уроку
визначається конкретним класом, у якому навчаються діти. Тут
орієнтиром для вчителя виступає навчальна програма з фізичної
культури, у якій за роками вивчення представлено зміст
навчального матеріалу кожного варіативного модулю, державні
340
вимоги до рівня загальноосвітньої підготовки учнів, орієнтовні
навчальні нормативи.
Розробка плану-конспекту уроку фізичної культури, як і інші
види діяльності вчителя, повинна відбуватися не за допомогою
випадкового перебирання варіантів, а шляхом вибору головного для
ефективної організації цілого. При цьому головним виступає
постановка системи навчальних, виховних та оздоровчих завдань
уроку, а цілим – власне саме заняття.
Стрижневою дидактичною категорією, яка зв’язує в єдину
систему всі компоненти навчально-виховного процесу виступають
навчальні (освітні) завдання. Ця група завдань є теоретичним
підґрунтям фізичної культури і обумовлена процесом навчання
руховим діям. Навчальні завдання визначають зміст теоретичних
знань, практичних умінь та навичок, необхідних для виконання
фізичних вправ.
Група виховних завдань спрямована на досягнення єдності
фізичного і духовного розвитку особистості, забезпечення
позитивного впливу занять спортивними іграми на виховання її
рухових здібностей, інтелектуальних, моральних, вольових,
емоційних, почуттєвих якостей, правил поведінки та взаємодії в
колективі.
Оздоровчі завдання передбачають створення найкращих
умов для оздоровчого впливу занять спортивними іграми на
організм кожного школяра, забезпечення оптимального для його
віку рівня фізичного розвитку та підготовленості, формування
постави, загартування, тобто всього, що сприяє зміцненню здоров’я.
Такий розподіл педагогічних завдань уроку є умовним,
оскільки, наприклад, в процесі вирішення освітніх завдань уроку
певною мірою досягається як виховний, так і оздоровчий ефект, а
розв’язання виховних завдань неможливе без процесу навчання.
І хоча на сьогодні проблема формування завдань уроку
фізичної культури теоретично ще недостатньо розроблена, і часто
саме їх визначення й формулювання викликає певні труднощі
(В. Муравйов та ін., 2002), у процесі підготовки та проведення
заняття самоорганізація фахівця відбувається навколо цієї ключової
ланки. Постановка завдань уроку, власне їх конкретність,
спрямованість, точність дозволяють зробити висновок про знання
педагогом змісту і технології навчально-виховного процесу, його
професійний рівень.
Визначення навчальних завдань уроку суттєво спрощує
наявність графіка проходження навчального матеріалу з обраної
спортивної гри, який містить комплектацію ігрових прийомів для
кожного заняття із зазначенням етапів навчання руховим діям
341
(Наумчук 2014). За умови відсутності цього документа
перспективного планування постановка навчальних завдань уроку
вимагає виконання низки технологічних операцій за таким
порядком:
I. Відповідно до навчальної програми для конкретного класу
складається перелік технічних прийомів і тактичних дій, що будуть
вивчатися у поточному навчальному році, а також розраховується
час, необхідний на їх реалізацію.
Для прикладу візьмемо програмовий матеріал модулю
«Баскетбол» 2-го року вивчення, який включає: техніку переміщень;
ловіння і передачу м’яча однією рукою від плеча; ведення м’яча;
кидок м’яча однією рукою зверху з місця та в русі; штрафний кидок;
обманні рухи (Круцевич та ін., 2009).
Реалізуючи перший пункт технології, зазначаються ігрові
прийоми із розрахунком часу, що планується на їх вивчення:
1. Техніка переміщень – 2 год.
2. Ловіння і передача м’яча однією рукою від плеча – 3 год.
4. Ведення м’яча – 5 год.
5. Кидок м’яча однією рукою зверху з місця та в русі – 12
год.
6. Штрафний кидок – 2 год.
7. Обманні рухи – 2 год.
Отже, із програмового матеріалу виписані ігрові прийоми, які
мають вивчатися протягом 26 навчальних годин (за умови реалізації
4-х варіативних модулів у навчальному році). Враховуючи
складність та особливості прийомів гри в баскетбол, їх значущість
та перспективи вивчення у наступному році, для кожного із них
розраховується відповідна кількість навчальних годин.
II. На основі змісту конкретної технічної чи тактичної дії та
наявних організаційно-педагогічних умов визначається етап
навчання руховим діям:
1 – ознайомлення;
2 – навчання (засвоєння основ);
3 – закріплення й удосконалення.
III. Уточнюються умови виконання технічних елементів,
тактичних дій чи ступінь складності їх реалізації на конкретному
уроці. Так кидок м’яча в баскетболі виконується з місця; в русі; у
стрибку; у гандболі – в опорному положенні – з місця, з розбігу, в
русі; у стрибку; у падінні; в стрибку з падінням, що і відображає
умови реалізації цього ігрового прийому, а ступінь складності
виконання удару по м’ячу ногою у футболі визначатиметься
положенням м’яча: нерухомий; котиться; летить.
342
IV. Формулюється конкретне навчальне завдання уроку, яке
обов’язково має містити три складові у такій послідовності:
а) етап навчання;
б) назву ігрового прийому, що вивчається на даному уроці –
за умови оволодіння ним на етапі ознайомлення (I етап) чи
закріплення й удосконалення (III етап); конкретний вузловий чи
принциповий елемент технічного прийому, тактичної дії – в умовах
вивчення рухових дій на II етапі навчання (незалежно від того,
вивчається ігровий прийом у цілому чи його окремий елемент, в
плані-конспекті уроку необхідно фіксувати повну назву прийому
спортивної гри);
в) умови виконання ігрового прийому або ступінь складності
його реалізації.
Наприклад: навчити узгодженій роботі ніг, тулуба і рук у
передачі м’яча однією рукою від плеча з місця.
Тут дієслово «навчити» відображає другий етап навчання
рухової дії – засвоєння її основ, а словосполучення «узгодженій
роботі ніг, тулуба і рук» – конкретний принциповий елемент
технічного прийому гри в баскетбол – передачі м’яча однією рукою
від плеча. Третя складова навчального завдання – «з місця» –
уточнює умови виконання цього ігрового прийому.
Відсутність хоча би одного із вказаних компонентів у
навчальному завданні робить його невизначеним, некоректним,
формальним, що приводить до порушення логіки навчального
процесу, дезорієнтує учнів, перешкоджає їх свідомій та активній
діяльності.
Завдання уроку повинні бути конкретними, лаконічними,
доступними і реальними для виконання учнями певного класу
протягом часу, відведеного на уроці. Вони повинні відображати
кінцевий результат даного уроку, враховувати результати
попередніх занять і неодмінно мають бути виконані на уроці.
Освітні завдання уроку, що пов’язані з вивченням рухових
дій на II етапі навчання, на якому безпосередньо здійснюється
засвоєння їх основ, не можуть включати декілька ігрових прийомів.
Поєднання технічних елементів буде доцільним на етапі
закріплення й удосконалення рухових дій, що забезпечуватиме їх
реалізацію в умовах наближених до ігрової та змагальної діяльності.
Разом з тим, формулюючи завдання уроку, доцільно уникати
зайвих слів та словосполучень. Так у завданні «навчити техніки
виконання удару по нерухомому м’ячу серединою підйому»
словосполучення «техніки виконання» є зайвим, оскільки техніка –
це найбільш раціональний та ефективний спосіб виконання
змагальної дії, на який власне і спрямований процес навчання. У
343
футболі удар по м’ячу ногою певним способом класифікується як
технічний елемент і зрозуміло, що ця рухова дія є складовою
техніки гри, оскільки виконання цього ігрового прийому вже з
певною метою – взяття воріт чи передачі м’яча партнеру
визначається вже як тактична дія.
V. Формується комплекс навчальних завдань уроку, що
передбачає таку наступність їх реалізації: спочатку вирішуються
завдання ознайомлювального характеру, далі – завдання другого
етапу навчання руховим діям (засвоєння основ), і зрештою –
закріплення й вдосконалення. Указана послідовність розв’язання
завдань на уроці обумовлена фізіологічними та педагогічними
закономірностями побудови заняття і багато у чому визначає
ефективність навчально-виховного процесу.
У випадку вивчення складного ігрового прийому чи
поєднання технічних елементів, що потребує доволі значного часу з
цілої серії уроків, оволодіння руховими діями передбачається
шляхом висунення і реалізації комплексу навчальних завдань.
Наприклад, вивчення кидка однією рукою зверху в русі після
ведення м’яча вимагає проведення циклу занять з такою
орієнтовною конкретизацією навчальних завдань на кожному уроці
щодо оволодіння вказаним поєднанням ігрових прийомів:
1. Ознайомити з кидком м’яча однією рукою зверху після
ведення.
2. Навчити подвійному кроку з імітацією ведення і виносу
м’яча для кидка однією рукою зверху.
3. Навчити подвійному кроку після ведення м’яча без виносу
м’яча (без кидка).
4. Навчити кидку м’яча однією рукою від плеча з місця.
5. Навчити кидку м’яча однією рукою зверху після ведення в
цілому.
6. Закріпити кидок м’яча однією рукою зверху після ведення
в ігровій естафеті.
При формулюванні завдань уроку, спрямованих на
виховання фізичних якостей, визначальним словосполученням
виступатиме «сприяти вихованню», адже розвиток будь-якої якості
неможливо забезпечити у межах одного уроку фізичної культури.
Після цього безпосередньо вказується фізична якість, що потребує
цілеспрямованого розвитку, а в окремих випадках ще й засіб, за
допомогою якого вирішуватиметься поставлене завдання.
Наприклад, «сприяти вихованню спритності у рухливій грі «Квач»;
«сприяти розвитку прудкості у коловій естафеті».
У цьому контексті формулювання оздоровчих завдань уроку
передбачає фіксування трьох вищезгаданих змістових компонентів.
344
Частина
заняття
Наприклад, «сприяти формуванню правильної постави у вправах з
чергуванням ходьби і бігу»; «сприяти попередженню формування
крилоподібних лопаток у вправах з м’ячами».
Таким чином, на кожному уроці фізичної культури через
розв’язання конкретних його завдань буде забезпечуватися
досягнення стратегічних педагогічних цілей – формування
фізкультурних знань, оволодіння руховими уміннями та навичками,
виховання фізичних здібностей, удосконалення особистісних
якостей учнів, зміцнення їх здоров’я.
У процесі підготовки до уроку фізичної культури важливо
врахувати місце і час його проведення, оскільки під час планування
навчально-виховного процесу не можна не зважати на
організаційно-педагогічні умови, у яких він відбуватиметься.
Значною мірою характер заняття, його організація, методика
навчання й виховання школярів, а в кінцевому рахунку – якість
роботи, визначаються наявністю інвентарю та обладнання.
Розпочинаючи підготовку до уроку, необхідно володіти
інформацією щодо кількості й дидактичних можливостей інвентарю
та обладнання, що дозволить оптимально його підібрати відповідно
до поставлених завдань.
План підготовки вчителя до уроку викладається в конспекті
за такою формою:
Зміст уроку
Дозування
навантаження
Організаційнометодичні вказівки
1
2
3
4
Урок фізичної культури є єдиним педагогічним процесом. У
його структурі розрізняють три взаємозв’язані та взаємообумовлені
складові частини: підготовчу, основну і заключну. Кожна з цих
складових уроку має власну мету та завдання, успішна реалізація
яких визначає ефективність навчально-виховного процесу.
Мета підготовчої частини уроку фізичної культури –
підготувати школярів до ефективного розв’язання конкретних
педагогічних завдань, що і відображено у її назві. Зазначена мета
конкретизується у таких завданнях:
 сприяти організованому початку уроку;
 перевірити готовність учнів до конкретного заняття;
345

забезпечити психологічну готовність дітей до вирішення
конкретних завдань уроку: активізувати увагу учнів, підвищити
їх емоційний стан, досягнути усвідомленого розуміння дітьми
завдань уроку і вправ, які вони будуть виконувати;
 сприяти стройовій виучці учнів;
 формувати поставу дітей, навчити правильному диханню при
виконанні вправ, чергуванню роботи і відпочинку;
 забезпечити загальну функціональну готовність учнів
до
активної рухової діяльності;
 забезпечити спеціальну функціональну готовність дітей до
розв’язання конкретних завдань уроку;
 сприяти всебічному фізичному розвитку дітей.
Підготовча частина уроку передбачає організований початок
заняття, встановлення належних взаємин між учителем і учнями,
налаштування школярів на свідоме розуміння завдань,
безпосередню їх участь в організації навчально-виховного процесу,
стимулювання творчого ставлення до діяльності. Правильне та
свідоме сприйняття завдань уроку закладає ту основу, на якій
будується творчий діалог у системі «учитель – учень – учитель».
Безпосередньо організаційний момент підготовчої частини уроку
фізичної культури включає шикування, рапорт, привітання,
перекличку, перевірку форми і спортивного оснащення учнів,
перевірку виконання домашніх завдань, повідомлення завдань
уроку. Тут використовуються стройові вправи, вправи на увагу, які
сприяють підготовці до наступних дій.
Забезпечення функціональної готовності організму школярів
потребує реалізації комплексу відповідних фізичних вправ –
проведення розминки. Раціональне поєднання елементів загальної і
спеціальної розминки вимагає визначення переліку фізичних вправ,
які, з одного боку, мають бути близькими до основних рухових дій
за спрямованістю, координацією і характером прояву зусиль, а з
іншого – відрізнятися від них інтенсивністю та обсягом виконання.
Комплекс загальної розминки становлять загальнорозвивальні
вправи, які спрямовані на всебічний розвиток фізичних якостей і
дозволяють підготувати опорно-руховий апарат, функціональний
стан організму учнів до фізичних навантажень, тобто забезпечують
загальну функціональну готовність дітей до активної рухової
діяльності. Належний рівень спеціальної функціональної готовності
учнів до розв’язання конкретних завдань уроку досягається за
допомогою використання підготовчих, а також підвідних вправ.
Підготовчі вправи сприяють розвитку рухових якостей та підготовці
м’язових груп, які забезпечують виконання вправ, передбачених в
основній частині уроку. Підвідні вправи дозволяють цілеспрямовано
346
розвивати конкретні фізичні якості та здібності учнів, допомагають
оволодіти структурою певного ігрового прийому.
На відміну від методичної послідовності реалізації фізичних
вправ: загальнорозвивальні → підготовчі → підвідні, розробку
змісту розминки зручніше розпочинати з визначення тих фізичних
вправ, які становлять її спеціальну частину, а потім – підбирати
засоби загальної складової розминки. Це обумовлено тим, що
кількість підготовчих та підвідних вправ є дещо меншою, у
порівнянні з набором загальнорозвивальних вправ і, після складання
комплексу підготовчих та підвідних вправ, буде простіше вибрати з
великого арсеналу загальнорозвивальних вправ найбільш доцільні з
точки зору виконання вимог всебічного фізичного розвитку.
Засобами підготовчої частини уроку виступають різноманітні
вправи на місці, в русі, з предметами (м’ячами, гімнастичними
палицями, булавами, скакалками та ін.) та без предметів, з
використанням
наявного
обладнання
(шведської
стінки,
гімнастичних лавок, баскетбольних щитів та ін.), вправи в парах,
естафети, рухливі ігри, ігрові завдання в умовах колективної та
групової організації школярів.
Реалізація засобів у підготовчій частині заняття вимагає
дотримання таких положень:
 уточнення комплексу засобів, раціональної кількості вправ та
їх методичної послідовності відповідно до організаційнопедагогічних умов уроку з урахуванням психологічного та
функціонального стану учнів на початку заняття, характеру
їх попередньої діяльності;
 забезпечення послідовного впливу комплексу засобів на
основні м’язові групи, цілеспрямованої підготовки всіх
органів та систем організму до особливостей наступних
рухових дій;
 досягнення раціонального співвідношення нових і вже
відомих засобів (більшість вправ має бути добре відома
учням);
 забезпечення оптимального обсягу та інтенсивності
навантаження з поступовим його зростанням;
 використання переважно фронтального, командного способів
виконання вправ;
 досягнення належної моторної щільності.
Підготовча частина як органічна складова уроку фізичної
культури, що побудований на матеріалі спортивних ігор, повинна
мати
специфічну
ігрову
спрямованість.
Засоби,
які
використовуються на початку уроку за своїм координаційним
механізмом, умовами виконання, проявом фізичних та
347
психологічних зусиль мають відповідати особливостям наступної
основної діяльності. Руховий режим учнів, зміст вправ, естафет,
ігрових завдань підготовчої частини уроку визначаються
характером і складністю рухових дій школярів в основній частині
заняття. При цьому важливо не залишати поза увагою вирішення
оздоровчих та виховних завдань.
Тривалість підготовчої частини предметного ігрового уроку
фізичної культури може бути різною. Вона залежить від
статевовікових особливостей учнів, рівня їх підготовленості,
фізичного та емоційного стану на початку заняття, організаційнопедагогічних умов, у яких відбувається навчально-виховний процес,
завдань уроку і становить переважно 12 – 15 хвилин.
Мета основної частини уроку фізичної культури – вирішення
конкретних педагогічних завдань, що передбачені відповідними
документами планування. Провідними завданнями цієї частини
заняття є:
 формування у школярів фізкультурних знань, потреби до
систематичних занять фізичними вправами та здорового
способу життя;
 оволодіння учнями руховими уміннями та навичками;
 виховання фізичних якостей;
 удосконалення особистісних якостей;
 забезпечення оздоровчого впливу дібраних засобів на дітей;
 досягнення позитивних зрушень у функціональному стані
школярів;
 підвищення рівня спортивних досягнень учнів;
 сприяння моральному, трудовому, естетичному вихованню
дітей, розвитку їх пізнавальних інтересів;
 створення умов для самореалізації кожної особистості.
Після
завершення
підготовчої
частини
уроку
загальноприйнято спочатку вирішувати завдання щодо формування
рухових умінь та навичок, а потім цілеспрямовано впливати на
виховання фізичних якостей. Проте, відповідно до змісту
навчального матеріалу та методик удосконалення певних рухових
здібностей, зазначена послідовність розв’язання навчальних і
виховних завдань може бути змінена. Наприклад, перша половина
основної частини заняття може бути пов’язана з розвитком
швидкісних здібностей, а її друга половина – з удосконаленням
визначеного ігрового прийому.
На початку основної частини уроку вивчається переважно та
частина програмового матеріалу, яка потребує від учнів
найбільшого прояву уваги та зосередженості. Її становлять нові
348
ігрові прийоми, елементи техніки високої координаційної
складності. Наступними реалізуються рухові дії, які вимагають
деталізованого засвоєння, а також прийоми спортивних ігор, що
виконуються у змінених умовах. Спочатку вивчаються технічні
елементи, а далі – тактичні дії: індивідуальні, групові, командні.
Закріплення ігрових прийомів, їх подальше удосконалення
здійснюється в середині або наприкінці основної частини заняття.
Розв’язання навчальних завдань вимагає використання
підготовчих, підвідних, основних (змагальних) та спеціальних
вправ. Раціональною вважається така методична послідовність
використання фізичних вправ: підготовчі → підвідні → змагальні →
спеціальні.
Підготовчі вправи суттєво подібні до основної рухової дії за
формою, структурою, характером прояву здібностей та діяльності
функціональних систем організму і спрямовані переважно на
розвиток тих фізичних якостей, які необхідні для її виконання.
Рухові дії, які сприяють засвоєнню основної вправи шляхом
її цілісної імітації або часткового відтворення у спрощеній формі і
спрямовані на розвиток конкретних фізичних якостей та здібностей
визначають склад підвідних вправ. Цю групу становлять імітаційні
вправи, а також вправи, що виконуються в спрощених умовах: за
частинами, у сповільненому темпі, з використанням додаткового
обладнання, інвентарю та ін.
Основні (змагальні) вправи є цілісними руховими діями, які
обумовлені правилами спортивних ігор і використовується в ігровій
та змагальній діяльності з метою досягнення визначеної мети. Вони
відповідають ігровим прийомам, що складають зміст техніки й
тактики спортивних ігор і є предметом вивчення відповідно до
вимог навчальної програми з фізичної культури.
Спеціальні вправи сприяють закріпленню й удосконаленню
техніко-тактичних дій, доведенню їх виконання до автоматизму. Ці
рухові дії спрямовані на виховання фізичних якостей та здібностей,
що необхідні для ефективного ведення змагальної боротьби і
проявляються у відповідних режимах роботи. До них відносяться
вправи, змістом яких є поєднання ігрових прийомів у різноманітних
варіаціях та послідовності, а також ті, що виконуються в
ускладнених умовах: з обмеженням часу, простору, з протидією
суперника, з використанням додаткових правил, завдань та ін. При
цьому паралельно зі зміною умов реалізації вправ підвищуються
вимоги до якості та ефективності виконання ігрових прийомів.
Розробка комплексу засобів, за допомогою якого планується
вирішення конкретного навчального завдання уроку, вимагає,
насамперед, визначення фізичних вправ, зміст яких відповідає
349
кожній його складовій, а саме: ігровому прийому, етапу навчання,
умовам виконання рухової дії.
Разом з тим, уточнення змісту вправ і їх кількості передбачає
урахування рівня підготовленості учнів, тривалості часу, що
відводиться на розв’язання завдання, дидактичних можливостей та
умов, у яких відбувається навчально-виховний процес. Вирішення
одного навчального завдання у межах уроку потребує реалізації
орієнтовно 3–5 вправ, які зазначаються в плані-конспекті. Проте
вчителю під час підготовки до заняття доцільно збільшити кількість
засобів у своєму арсеналі. Це дозволить йому не тільки ефективно
діяти у різних педагогічних ситуаціях, але й спрямовувати зміст
самостійної роботи школярів, поповнюючи їх банк підвідних та
спеціальних вправ у спортивних іграх.
Універсальними інструментами педагогічного впливу є
різноманітні рухливі ігри, естафети, двосторонні навчальні ігри. У
навчально-виховному процесі вони виступають засобами, методами,
умовами фізичного виховання, що дозволяє ефективно вирішувати
широкий спектр завдань на всіх етапах вивчення спортивних ігор.
Дидактична складова уроку фізичної культури обов’язково
повинна включати надання теоретичних відомостей. Формування
рухових умінь і навичок має супроводжуватися необхідними
поясненнями із зазначенням змісту та послідовності виконання
рухових дій, вимог до їх реалізації, фізичних якостей, що
забезпечують ефективність конкретного ігрового прийому,
висвітлення його значення для ігрової та змагальної діяльності,
місця і ролі у фізичному вихованні й спортивній підготовці. Учні
повинні знати виконання яких саме фізичних вправ сприятиме
оволодінню певним ігровим прийомом, де, для чого, яким чином і за
яких умов використовується та чи інша рухова дія. Навчальний
матеріал має стати важливим й значущим для школярів, що
уможливить їх активну, усвідомлену і творчу діяльність на уроці.
Удосконалення фізичних якостей потребує врахування їх
сенситивних періодів, закономірностей взаємодії рухових
здібностей, специфіки ігрових видів спорту, змісту навчального
матеріалу, статевовікових й індивідуальних особливостей учнів,
матеріально-технічного забезпечення і тісно пов’язане з процесом
формування рухових умінь та навичок.
Вирішення виховних завдань предметного ігрового уроку
фізичної культури передбачає реалізацію вправ, спрямованих на
розвиток спритності і прудкості, координаційних й швидкісних
здібностей у підготовчій та першій половині основної частини
заняття. Вправи, що вимагають прояву сили, швидкісно-силових
здібностей, а також спеціальної витривалості виконуються у другій
350
половині основної частини уроку. У заключній частині заняття
вправи на розслаблення та розтягування дозволять покращити
гнучкість дітей.
Мета заключної частини уроку фізичної культури –
підведення підсумків заняття та забезпечення спрямованого
зниження функціональної активності школярів. Досягнення
зазначеної мети передбачає реалізацію таких завдань:
 визначення відповідності отриманих результатів поставленим
завданням уроку з оцінкою вчителем діяльності учнів та їх
самооцінкою;
 зниження у дітей фізіологічного збудження та надлишкового
напруження окремих м’язових груп;
 приведення емоційного стану школярів до оптимального
рівня для наступної діяльності;
 повідомлення завдань для самостійної роботи.
Засоби заключної частини уроку визначаються змістом та
характером рухової діяльності в основній частині заняття. Їх
використання має забезпечити поступове відновлення організму
учнів після функціональних навантажень, і, водночас, зберегти той
позитивний ефект уроку, завдяки якому формуються адаптаційні
реакції. Відновлювальна спрямованість заключної частини уроку
обумовлена функціональними зрушеннями у діяльності систем
організму школярів, що відбуваються в основній частині заняття.
Зокрема зростання величини останньої вимагає збільшення
відповідних зворотних змін.
Підведення підсумків заняття включає визначення якості та
повноти розв’язання запланованих завдань, стислий аналіз і
оцінювання навчальних досягнень й поведінки учнів, їх самооцінку
тощо. Оскільки кожен урок є органічною складовою єдиного
педагогічного процесу, що забезпечує зв’язок між попередньою і
наступною роботою, важливо націлити учнів на подальшу
діяльність, повідомити та перевірити домашні завдання, надати
методичні вказівки для самостійної роботи, іншу необхідну
інформацію.
Тривалість заключної частини уроку фізичної культури
становить 3–5 хвилин.
Увесь комплекс засобів, що використовується на уроці, має
забезпечувати різнобічний вплив на організм школярів і потребує
уточнення навантаження. Фізичне навантаження є руховою
активністю
людини,
що
забезпечує
активну
реакцію
функціональних систем її організму. При цьому розрізняють
зовнішню (фізичну) і внутрішню (фізіологічну) сторони
навантаження (Платонов 2004).
351
Компонентами
зовнішньої
сторони
навантаження
виступають обсяг виконання фізичної вправи, що відображає
кількісні показники впливу рухових дій на організм, та її
інтенсивність, яка характеризує силу цього впливу. Показниками
обсягу навантаження є кількість фізичних вправ, тривалість їх
виконання, сумарний час рухової активності, довжина подоланої
дистанції, вага вантажів і т.п. Інтенсивність навантаження
характеризується показниками швидкості і темпу рухів, величиною
прискорення, координаційною складністю, щільністю впливу вправ
та ін.
Внутрішня сторона навантаження визначається тими
функціональними змінами, що відбуваються в організмі в результаті
певних зовнішніх впливів. В умовах проведення уроку фізичної
культури достатньо інформативними показниками цієї сторони
фізичного навантаження можна вважати частоту серцевих
скорочень (ЧСС) та зовнішні ознаки втоми: колір шкіри, характер
дихання, потовиділення, координацію рухів, самопочуття та ін.
Важливими чинниками міри впливу рухових дій на
адаптаційні процеси організму є тривалість відпочинку між
виконанням фізичних вправ та його характер – пасивний, активний,
комбінований.
Дозування навантажень передбачає чітку регламентацію їх
обсягу та інтенсивності, що раціонально поєднуються з інтервалами
відпочинку. Оптимальне співвідношення обсягу та інтенсивності
навантаження обумовлене, насамперед,
метою, з
якою
застосовується вправа, особливостями контингенту учнів. Оскільки
нижня межа дієвої зони впливу фізичних вправ на організм дітей
шкільного віку за показником частоти серцевих скорочень
становить 120 –140 уд/хв, роботі низької інтенсивності
відповідатиме ЧСС у діапазоні 110 – 130 уд/хв, середньої – 131 –
160 уд/хв, високої – 161 – 180 уд/хв.
Розподіл фізичного навантаження на уроці може бути різним.
У кожному конкретному випадку воно має відповідати завданням
заняття, статевовіковим та індивідуальним особливостям учнів,
змісту фізичних вправ. Як правило, на початку уроку навантаження
поступово збільшується, досягає свого максимуму в основній
частині заняття і знижується наприкінці його.
Наявність гри у різноманітних своїх проявах на уроці
фізичної
культури
вимагає
використання
поруч
із
загальновживаними прийомами регулювання навантажень (зміна
кількості повторень вправ, умов їх виконання, ваги обтяження,
тривалості й характеру відпочинку, оперування різними способами
352
організації діяльності учнів, методами фізичного виховання та ін.) і
таких способів, що передбачають зміну:
 тривалості гри;
 числа учасників гри;
 розмірів майданчика;
 правил гри;
 величини зовнішнього обтяження;
 характеру протидії суперника;
 емоційного чиннику;
 ступеня фізичного та психічного напруження, що
обумовлені складністю і новизною гри;
 кількості
інвентарю,
обладнання
та
його
урізноманітнення.
Найважливіші організаційно-методичні вказівки щодо
реалізації окремих частин заняття, конкретних вправ та рухових
завдань фіксуються у відповідній графі план-конспекту уроку.
Вказівки організаційної спрямованості включають способи
управління учнями, розміщення дітей та місце вчителя у різних
педагогічних ситуаціях, питання використання інвентарю та
обладнання, організацію допомоги і страховки, особливості
проведення естафет, рухливих й навчальних ігор і т.п. До
методичних вказівок належать методи та прийоми навчання і
виховання, додаткові й індивідуальні завдання, способи активізації
уваги та регулювання емоційного стану учнів, форми і методи
контролю, питання самостійної роботи школярів. Тут зазначається
наочність, подаються схеми і малюнки різноманітних вправ, ігрових
завдань, естафет, тактичних комбінацій тощо.
У практиці підготовки до проведення предметних ігрових
уроків фізичної культури не прийнято в організаційно-методичних
вказівках описувати зміст технічного прийому чи тактичної дії, а
також можливі помилки учнів під час виконання вправ.
Наприкінці плану-конспекту доцільно залишити місце для
зауважень та нотаток, де після проведення уроку вказуються якість і
повнота вирішення поставлених завдань, позитивні сторони,
упущення й недоліки, висновки та пропозиції, інші важливі складові
педагогічного аналізу чи самоаналізу заняття, що значною мірою
сприятиме пошуку реальних шляхів систематичного вдосконалення
навчально-виховного процесу.
Висновки. Технологія підготовки і проведення предметного
ігрового уроку в системі фізичного виховання школярів має
забезпечувати координацію освітніх, виховних та оздоровчих цілей.
Вона покликана надати учителю фізичної культури надійну
353
теоретичну основу для його практичної діяльності. Алгоритм
виконання технологічних операцій визначається цільовою
спрямованістю, зміною змістовної сутності навчально-виховного
процесу в аспекті створення оптимальних умов для здійснення
раціональної рухової діяльності та засвоєння цінностей фізичної
культури з урахуванням статевовікових та індивідуальних
особливостей учнів.
Пропонована технологія, як система наукових знань про
педагогічну діяльність щодо реалізації соціокультурного потенціалу
ігрових видів спорту характеризує теоретичні і методичні основи
цієї діяльності, її цілі, завдання, засоби, методи та прийоми в умовах
проведення уроку. Такий підхід уможливлює подальший розвиток
цієї відкритої системи, оскільки, з одного боку, творчість учителя
безмежна і може виступати у різних проявах, а з іншого –
педагогічна діяльність завжди висуватиме різноманітні завдання, які
можуть бути вирішені за допомогою спортивних ігор.
Анализ
проведения
урока
физкультуры
(2002)
[В. А. Муравьев, И. П. Залетаев, Ю. П. Пузырь и др.]. Москва,
СпортАкадемПресс, 92 с.
Наумчук В. І. (2014) Теоретико-методичні основи навчання
спортивним іграм. Тернопіль, Астон, 180 с.
Навчальна
програма
з
фізичної
культури
для
загальноосвітніх навчальних закладів. 5–9 класи. (2009)
[Т. Ю. Круцевич, С. М. Дятленко, І. Х. Турчик та ін.]. Київ, МОН,
117 с. Режим доступу: http://www.mon.gov.ua/ua/ac tivity/education
/56/692/educational_programs/
Платонов В. Н. (2004) Система подготовки спортсменов в
олимпийском спорте. Общая теория и ее практические приложения.
Киев, Олимпийская литература, 808 с.
354
МОНИТОРИНГ ФИЗИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ И
ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВЛЕННОСТИ ПОДРАСТАЮЩЕГО
ПОКОЛЕНИЯ: РОССИЙСКИЙ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
Monitoring of physical development and physical readiness of the
younger generation: Russian and foreign experience
С.И. Изаак
Исполнительный директор Федерации спортивных менеджеров России, профессор ФГБОУ
ВПО «Российский государственный университет физической культуры, спорта молодежи и туризма
(ГЦОЛИФК)», учредитель и
главный редактор сетевых изданий «Спортивный директор»,
«Социально-экономические и политические процессы (еСЕПП) и научно-аналитических журналов
«Здоровье человека: физическая культура, медицина, экология», «Современная наука: Pro and Contra»,
член Комиссии по спортивному праву Ассоциации юристов России и Национального объединения
спортивных юристов России при Международной ассоциации спортивного права IASL, член рабочий
группы по внедрению республиканской системы мониторинга физического здоровья населения
Агентства Республики Казахстан по делам спорта и физической культуры, доктор педагогических
наук, Почетный работник высшего профессионального образования Российской Федерации
(г. Москва, Россия)
Основополагающим правовым актом, регламентирующим
деятельность субъектов физической культуры и спорта в любой
стране, в том числе и в Российской Федерации, является Закон о
физической культуре и спорте.
В России – это Федеральный закон № 329-ФЗ от 4.12.2007, в
котором в статье 28 отмечается, что организация физического
воспитания включает в себя проведение ежегодного мониторинга
и
физического
развития
обучающихся. Таким образом, с юридической точки зрения
мониторинг объединяет все существующие на сегодняшний день
системы слежения за состоянием физического развития и
физической подготовленности, обладающие, несомненно, своими
специфическими чертами: «Президентские состязания», «Готов к
труду и защите Отечества», «Готов к труду и обороне» и т.д.
Одним из актуальных направлений реализации Стратегии
развития физической культуры и спорта в Российской Федерации на
период до 2020 года является модернизация системы физического
воспитания различных категорий и групп населения, в том числе в
дошкольных, школьных и профессиональных образовательных
учреждениях [15,16]. Для модернизации системы физического
воспитания различных категорий и групп населения, в том числе
в дошкольных, школьных и профессиональных образовательных
учреждениях, необходима реализация комплекса следующих мер, в
том числе внедрение в систему образовательных учреждений
355
мониторинга состояния здоровья, физического развития и
физической подготовленности [1-8].
На уровне субъектов действуют соответствующие нормативноправовые акты. Так, например, в Республике Алтай постановлением
Правительства от 01 марта 2013 года № 59 определены задачи и
содержание мониторинга, закрепленные в Положении об
общероссийской системе мониторинга физического здоровья
населения, физического развития детей, подростков и молодежи.
Реализация научно-технического проекта «Мониторинг
развития
и
подготовленности»,
законодательно закрепленного в Федеральном законе, на
сегодняшний день позволила [9-12]:
- определить особенности мониторинговых исследований в сфере
физической культуры и спорта, экономики, образовании,
здравоохранении;
- разработать технологию массовых исследований различных
возрастных групп молодого поколения, базирующуюся на
принципах сохранения здоровья и укрепления его основных
составляющих;
- разработать кадровое обеспечение мониторинга показателей
развития
и
подрастающего поколения;
- разработать межведомственное взаимодействие в реализации
системы мониторинга показателей физического развития и
физической подготовленности детей, подростков и молодежи, как
части социально-гигиенического мониторинга;
- научно обосновать подходы информационно-аналитического
обеспечения регионального и общероссийского мониторинга
показателей физического развития и физической подготовленности
детей, подростков и молодежи;
- разработать
программное
обеспечение
динамических
исследований состояния физического развития и физической
подготовленности дошкольников и их коррекции;
- выявить достоверные связи между данными федерального фонда
общероссийского мониторинга физического здоровья населения,
физического развития детей, подростков и молодежи и данными
федерального фонда социально-гигиенического мониторинга,
проявляющиеся в наличии корреляционных зависимостей между
показателями
развития
и
подготовленности детского контингента и заболеваемостью
неинфекционного характера;
- научно обосновать необходимость создания организационных
управленческих структур (Федерального и регионального Центров),
356
осуществляющих постоянное слежение состояния физического
развития и физической подготовленности молодого поколения
России на основе технологии популяционного мониторинга.
- реализовать указанные направления проекта не только в субъектах
Российской Федерации (по данным опроса органов исполнительной
власти субъектов Российской Федерации данный проект
реализуется в 78% регионов), но и, частично, в некоторых странах
Содружества Независимых Государств – в Казахстане, Киргизии,
Белоруссии.
В настоящее время разработанная общероссийская система
мониторинга состояния физического развития и физической
подготовленности детей, подростков, молодежи внедрена в
Республике Казахстан. Работы по адаптации к условиям Республики
Казахстан разработанных в России моделей мониторинга
проводились в рамках реализации Государственной программы
развития физической культуры и спорта в Республике Казахстан на
2007-2011 годы.
Региональная система мониторинга состояния физического
развития и физической подготовленности подрастающего
поколения апробирована на базовых площадках в пилотных городах
пяти областей: Актюбинской,
Атырауской, Мангыстауской,
Западно-Казахстанской и Кзылординской [13,14].
К ограничениям в создании Центров мониторинга физического
здоровья населения Республики Казахстан относятся:
- численный состав специалистов Центров и их квалификация;
- соотношение оргтехники и программно-методического
обеспечения Центров;
- тарификация в оплате труда обслуживающего персонала и
их социального обслуживания;
- четкость определения и разграничения функций и
обязанностей региональных и областных Центров мониторинга.
В соответствии с поручением Правительства Республики
Казахстан № 20-60/3273 от 19.07.2013 разработана Концепция
республиканской системы мониторинга состояния физического
здоровья населения, физического развития и физической
подготовленности детей, подростков и молодежи [8].
Республиканский мониторинг состояния физического здоровья
населения, физического развития и физической подготовленности
детей, подростков и молодежи (далее именуется – мониторинг)
представляет собой систему мероприятий по наблюдению, анализу,
оценке и прогнозу состояния физического здоровья населения,
физического развития и физической подготовленности детей,
подростков и молодежи. Концепция устанавливает цели, задачи,
357
принципы, механизмы и сроки проведения республиканского
мониторинга состояния физического здоровья населения,
подростков и молодежи и формирования республиканского
информационного фонда данных мониторинга.
Основополагающими
принципами республиканского
мониторинга состояния физического здоровья населения,
подростков и молодежи являются: государственный характер
проекта; системности и комплексности;
проблемно-целевой
ориентации;
логистического
управления;
стандартизации;
соответствия факторам внутренней и внешней среды; правового
обеспечения управленческого решения; внешнего контроля;
делегирования полномочий; прогностичности (нацеленность на
прогноз); коллегиальности; обратной связи; информационной
открытости (о результатах реализации мониторинга).
В 2013 году, разработанная в России система слежения за
состоянием физического здоровья подрастающего поколения,
концептуально оформлена и принята к реализации по результатам
обсуждения на межведомственных совещаниях «Республиканский
мониторинг физического состояния населения, физического
развития и физической подготовленности детей, подростков и
молодежи»,
«Теоретические и практические особенности
проведения мониторинга физического развития и физической
подготовленности детей, подростков, молодежи и физического
состояния населения» (Республика Казахстан, г. Астана),
Международной конференции «Приоритеты и перспективы
физической культуры и массового спорта в условиях
индустриально-инновационного развития общества» (Республика
Казахстан,
г.
Астана)
и
согласования
с
акиматами,
заинтересованными министерствами и ведомствами Республики
Казахстан. В ближайшей перспективе – совместное сотрудничество
в реализации системы мониторинга в республике Казахстан и
разработка на основе более 500.000 данных тестирования
нормативных
требований,
необходимых для реализации Концепции республиканской системы
мониторинга состояния
физического здоровья населения,
подростков и молодежи.
Представленные
подходы
сотрудничества
между
государствами в области научных и практических разработок по
вопросам
популяционного
мониторинга
и
разработки
физкультурно-оздоровительных стратегий способствуют развитию
358
научных связей и интеграция стран Содружества Независимых
Государств.
1. Вишневский В.А., Апокин В.В., Юденко И.Э. Всероссийский
физкультурно-спортивный комплекс и мониторинг здоровья,
физического развития и физической подготовленности учащихся //
Педагогическая практика. – 2014. – С. 129-132.
2. Изаак С.И. Состояние физического развития и физической
подготовленности молодого поколения России и их коррекция на
основе технологии популяционного мониторинга: Автореф. дисс. …
докт. пед. наук. - М.: Санкт-Петербург, 2006. - 55с.
3. Изаак С.И., Паршикова Н.В. Исследование социальноэкономических процессов. База данных. - М.: Информрегистр, 2007.
- РС №0220711528. - 2.4 Мгб.
4. Изаак С.И. Мониторинг как вид научно-практической
деятельности:
Мат.
Всероссийской
научно-практической
конференции «Физическая культура, спорт и туризм в контексте
мира и дружбы».- г. Карачаевск, 2006. – С.57-60.
5. Изаак С.И. Мониторинг состояния здоровья и физической
подготовленности жителей Тюменской области: Мат.III Всеросс.
науч.-практ. конференции «Оздоровление нации и формирование
здорового образа жизни населения». – Нальчик, 2007. - С. 149-152.
6. Изаак С.И., Жамбал Т. Анализ организационно-управленческих
моделей мониторинга состояния физического здоровья населения
России и Монголии: Мат. Межд. науч.-пр. конф. «Восток - Россия Запад: Инновационные технологии в развитии современного
спорта». - Иркутск, 2008. – Том. 2. - С. 28 - 33.
7.
Изаак
С.И.
Организационно-управленческая
модель
мониторинга физического здоровья населения Липецкой области:
Мат. науч.-пр. конф. «Актуальные проблемы сохранения и
укрепления здоровья молодежи Сибирского региона». - Иркутск,
2008. - С. 36 – 40.
8. Изаак С.И. Концепция мониторинга состояния физического
здоровья населения, физического развития и физической
подготовленности детей, подростков и молодежи Республики
Казахстан // Спорт: экономика, право, управление. - 2013. – № 3. - С.
41-46.
9. Изаак С.И. Научно-технический проект: мониторинг
подростков и молодежи): Сборник научных трудов Междун. науч.практ. конф. «Приоритеты и перспективы физической культуры и
массового спорта в условиях индустриально-инновационного
359
развития» // Под ред. А.К. Кульназарова, С.И. Изаак и др. – Астана,
Агентство Республики Казахстан по делам спорта и физической
культуры: Изд-во ТОО «Дэме», 2013. – С. 171–173.
10. Изаак С.И.
Кадровое обеспечение организационноуправленческого механизма реализации системы мониторинга
физического состояния учащихся образовательных учреждений:
Сборник научных трудов Междун. науч.-практ. конф. «Приоритеты
и перспективы физической культуры и массового спорта в условиях
индустриально-инновационного развития // Под ред. А.К.
Кульназарова, С.И. Изаак и др. – Астана, Агентство Республики
Казахстан по делам спорта и физической культуры: Изд-во ТОО
«Дэме», 2013. – С. 174–182.
11. Изаак С.И. Мониторинг физического состояния учащихся
образовательных учреждений: Материалы VI Международной
научно-практической конференции «Физическая культура, спорт и
туризм. Интеграционные процессы науки и практики». – Орел:
Госуниверситет-УНПК, 2013. - С. 388-398.
12. Изаак С.И. Мониторинг физического состояния студенческой
молодежи в реализации стратегии развития физической культуры и
спорта в Республике Саха (Якутия): Сборник научных трудов
Междун. науч.-практ. конф. «Приоритеты и перспективы
физической культуры и массового спорта в условиях
индустриально-инновационного развития» //
Под ред. А.К.
Кульназарова, С.И. Изаак и др. – Астана, Агентство Республики
Казахстан по делам спорта и физической культуры: Изд-во ТОО
«Дэме». – С. 183–185.
13. Изаак С.И., Айзаков А.Д. Создание базы данных о состоянии
здоровья детей и учащейся молодежи // Вестник физической
культуры. – Алма-Ата, 2010. – №2. – С. 126-127.
14. Изаак С.И., Айзаков А.Д. Оценка динамики физического
состояния детей дошкольного возраста // Вестник физической
культуры. – Алма-Ата, 2010. – №2. – С. 123-125.
15. Стратегия развития физической культуры и спорта в
Российской Федерации на период до 2020 г. от 7 августа 2009 г. №
1101-р.
16. Шахрай С.М., Изаак С.И. Методические рекомендации по
совершенствованию взаимодействия органов исполнительной
власти субъектов Российской Федерации в области физической
культуры и спорта и муниципальных образований с учетом
основных направлений Стратегии развития физической культуры и
спорта на период до 2020 года // Сборник официальных документов
и материалов Минспорта России. – № 10. – Москва: Изд-во
«Советский спорт», 2013. - С. 33-50.
360
OCENA FUNKCJI ŚRÓDBŁONKA NACZYNIOWEGO U ZAWODNIKÓW I LIGI
PIŁKI SIATKOWEJ PO ZAKOŃCZENIU RUNDY ZASADNICZEJ OKRESU
STARTOWEGO ROCZNEGO CYKLU TRENINGOWEGO
Evaluation of the vascular endothelium function in the first league
volleyball players after the main competitive phase of the annual
training cycle
Joanna Karolkiewicz1, Mateusz Radojewski2, Tomasz Podgórski2,
Barbara Pospieszna2, Jakub Kryściak2, Ewa Śliwicka2
Instytut Zdrowia i Kultury Fizycznej, Wydział Studiów Stosowanych w WSG
The Institute of Cultural Studies, The University of Economy in Bydgoszcz(WSG)
1
1
2
2
Katedra Fizjologii, Biochemii i Higieny, AWF w Poznaniu
Department of Physiology, Biochemistry and Hygiene, University School
of Physical
Education, Poznań
Słowa kluczowe: trening, piłka siatkowa, eNOS , VEGF, TAC
Key words: training, volleyball, eNOS , VEGF, TAC
Streszczenie
Trening sportowy powinien być tak zaplanowany, aby obciążenia treningowe
wywoływały korzystne zmiany czynnościowe i strukturalne w układzie naczyń
obwodowych u trenujących zawodników w celu zwiększenia przepływu krwi przez
mięśnie oraz zmniejszenia oporu obwodowego.
Celem pracy jest ocena zmian adaptacyjnych w obrębie aktywności syntazy
tlenku azotu (eNOS), stężenia naczyniowo-śródbłonkowego czynnika wzrostu (VEGF)
oraz potencjału antyoksydacyjnego osocza krwi (TAC) u zawodników I ligi piłki
siatkowej po zakończeniu rundy zasadniczej okresu startowego rocznego cyklu
treningowego.
W badaniach uczestniczyło 12 zawodników piłki siatkowej grających w
pierwszej lidze piłki siatkowej w Poznaniu, o średniej wieku 21 ± 3 lat i średnim stażu
treningowym 9 ± 4 lat. Badania zostały przeprowadzone w dwóch terminach tj. przed
rozpoczęciem rundy zasadniczej okresu startowego rocznego cyklu treningowego (I
termin) i po jej zakończeniu (II termin). W obu terminach badań u zawodników
dokonano pomiaru cech somatycznych, składu ciała, oceny wydolności fizycznej i
tolerancji wysiłkowej podczas testów wysiłkowych oraz w surowicy krwi żylnej
oznaczono aktywność eNOS, stężenie VEGF i TAC.
Nie wykazano istotnych różnic w zakresie wskaźników fizjologicznych
odnotowanych podczas testu wysiłkowego u zawodników I ligi piłki siatkowej przed i
po zakończeniu rundy zasadniczej okresu startowego rocznego cyklu treningowego.
Obciążenia treningowe i startowe w rundzie zasadniczej okresu startowego rocznego
cyklu treningowego u zawodników I ligi piłki siatkowej spowodowały istotny wzrost
stężenia VEGF (p < 0,05), natomiast nie odnotowano zmian aktywności eNOS i
stężenia TAC.
361
Obserwowana stabilizacja wskaźników wydolnościowych u badanych
zawodników potwierdza prawidłowo dobrane obciążenia treningowe w okresie
przygotowawczym rocznego cyklu szkolenia oraz stabilizację formy sportowej w
okresie startowym.
Abstract
Sports training should be planned in order to induce favorable structural and
functional changes in the peripheral vascular system. The training loads applied to
athletes should lead to increment in muscle blood flow with reduction of peripheral
resistance.
The aim of study was to evaluate the adaptive changes of nitric oxide synthase
(eNOS) activity, concentration of vascular endothelial growth factor (VEGF) and
plasma antioxidant capacity (TAC) in first league volleyball players after the main
competitive phase of the annual training cycle.
Twelve players with a mean age 21 ± 3 years and mean training status 9 ± 4
years were enrolled into the study. The investigation was carried out twice: before (term
I) and after (term II) the main competitive phase of the annual training cycle. In both
study terms somatic features, body composition, the level of physical performance and
exercise tolerance were assessed. In venous blood serum the concentration of VEGF
and TAC along with the activity of eNOS were determined.
There were no significant differences in the level of physiological indices
recorded during the exercise tests before and after completing the main competitive
phase of the annual training cycle. Training loads applied to volleyball players during
the analyzed training phase resulted in a significant increase of VEGF concentration (p
<0.05) and no change in eNOS activity and the TAC concentration.
The observed stabilization in athletes’ level of physical capacity indicators
confirms properly selected training loads during the preparatory phase and stabilization
of the sports form in main competitive phase.
Wstęp
Osiągnięcie sukcesu sportowego w dużej mierze determinowane
jest prawidłowo prowadzonym procesem treningowym (Seweryniak
2008), na który składają się cykle treningowe, a te z kolei złożone są z
okresów, podokresów i jednostek treningowych (Sozański 1999).
Najważniejszym celem okresu startowego jest stworzenie optymalnych
warunków do uzyskania i stabilizacji formy sportowej przez
zawodników. W piłce siatkowej zasadniczy okres startowy trwa około 18
tygodni, a obciążenia treningowe stosowane w tym okresie
ukierunkowane są przede wszystkim na doskonalenia sprawności
specjalnej oraz techniki i taktyki gry (Grządziel, Bodys 1999).
Trening sportowy powinien być tak zaplanowany, aby obciążenia
treningowe wywoływały korzystne zmiany morfologiczne, biochemiczne
i fizjologiczne u zawodników. Kluczową kwestią stają się adaptacyjne
zmiany czynnościowe i strukturalne w układzie naczyń obwodowych u
trenujących zawodników prowadzące do zwiększenia przepływu krwi
przez mięśnie oraz zmniejszenia oporu obwodowego (Mcallister,
Newcomer, Laughlin 2006).
362
Jednym z mechanizmów odpowiedzialnych za potreningowe
zmiany w układzie naczyniowym jest wzrost sił ścierających (shear
stress) wywołanych wysiłkiem fizycznym. Zwiększony strumień krwi w
naczyniu powoduje wzrost obciążeń mechanicznych na ścianę tętniczą,
co pobudza śródbłonek naczyniowy do produkcji czynników
wazodylatacyjnych, a w efekcie zmienia średnicę naczynia (Masuda i
wsp. 1989). Analizy oceniające zmiany funkcji śródbłonka
naczyniowego pod wpływem sił ścierających wywołanych
systematycznym wysiłkiem fizycznym u sportowców nie przyniosły
jednak jednoznacznych wyników.
Cel pracy
Celem pracy jest ocena zmian adaptacyjnych w obrębie
aktywności syntazy tlenku azotu (eNOS), stężenia naczyniowośródbłonkowego czynnika wzrostu (VEGF) oraz potencjału
antyoksydacyjnego osocza krwi (TAC) u zawodników I ligi piłki
siatkowej po zakończeniu rundy zasadniczej okresu startowego rocznego
cyklu treningowego.
W badaniach uczestniczyło 12 zawodników piłki siatkowej
grających w pierwszej lidze piłki siatkowej w Poznaniu, o średniej wieku
21 ± 3 lat i średnim stażu treningowym 9 ± 4 lat.
Badania zostały przeprowadzone w dwóch terminach tj. przed
rozpoczęciem rundy zasadniczej okresu startowego rocznego cyklu
treningowego (I termin) i po jej zakończeniu (II termin).
Przed i po zakończeniu rundy zasadniczej okresu startowego u
badanych zawodników dokonano pomiaru cech somatycznych (masa i
wysokość ciała), oznaczono skład ciała metodą bioimpedancji
elektrycznej (BIA) wykorzystując analizator Bodystat® 1500 oraz
dokonano oceny wydolności fizycznej i tolerancji wysiłkowej.
W celu określenia progu przemian anaerobowych (PPA), pułapu
tlenowego oraz reakcji organizmu na wysiłek, u badanych
przeprowadzono test wysiłkowy na bieżni mechanicznej w pracowni
czynnościowej Zakładu Fizjologii Człowieka AWF w Poznaniu.
Po lekkim, standardowym śniadaniu badani przystąpili do testu
progresywnego na bieżni mechanicznej (Katana Sport 30, Lode,
Netherlands). Bieg rozpoczęto od 3 minutowej rozgrzewki z prędkością 8
km/h. Następnie co 1 minutę zwiększano prędkość przesuwu taśmy o 0,7
km/h do osiągnięcia przez zawodnika wartości maksymalnej poboru
tlenu (VO2max), określonej poprzez brak wzrostu minutowego poboru
tlenu pomimo zwiększenia obciążenia. Podczas próby, w sposób ciągły,
przy użyciu przenośnego ergospirometru Oxycon Mobile (Jeager,
363
Germany) i Sport Testera (s610i, Polar, Finland) rejestrowano parametry
oddechowo – krążeniowe: wentylację minutową płuc, wydalanie
dwutlenku węgla, aktualny pobór tlenu i współczynnik oddechowy (VE,
VCO2, VO2, RER) oraz częstość skurczów serca (HR).
Próg przemian beztlenowych u zawodników, określono na
podstawie zmiany stosunku wydalanego VCO2 do pobieranego VO2
(RER) i nieliniowego skokowego wzrostu wentylacji minutowej płuc,
które to odpowiadają progowi wentylacyjnemu (VT).
W obu terminach badań, przed przystąpieniem do testu
wysiłkowego oraz 3 minuty po jego zakończeniu, pobrano krew
włośniczkową z opuszki palca w objętości 200μl, w której oznaczono:
stężenie mleczanów (Synergy 2 SIAFRT, BioTek, USA) oraz parametry
równowagi kwasowo – zasadowej i oznaczenia hematologiczne krwi
(Cobas b121 analyzer; Roche, Szwajcaria).
W celu dokonania analizy parametrów biochemicznych pobrano
na czczo od probantów krew żylną, w której oznaczono: aktywność
śródbłonkowej syntazy tlenku azotu (eNOS – testem firmy My Bio
Source, USA, nr MBS160479), stężenie czynnika wzrostu śródbłonka
naczyniowego (VEGF – testem firmy DRG International, Inc. USA, nr
EIA-4819) oraz pojemność antyoksydacyjną krwi (TAC – testem firmy
CELL BIOLABS, Inc. USA, nr STA-360).
Wyniki badań poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem
pakietu STATISTICA v. 10.0. (StatSoft Inc.). Wyniki przedstawiono w
postaci wartości średnich ( x , ang. mean) i odchyleń standardowych (±
SD, ang. standard deviation). Wielkość p < 0,05 została uznana za
istotną statystycznie.
Badania uzyskały zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie
Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu nr 969/12 z dnia
08 listopada 2012 roku.
Wyniki badań
W tabelach 1-4 przedstawiono wyniki badań oraz analizę
porównawczą wskaźników antropometrycznych, fizjologicznych i
biochemicznych u zawodników I ligi piłki siatkowej przed i po
zakończeniu rundy zasadniczej okresu startowego rocznego cyklu
treningowego.
364
Tabela 1. Analiza porównawcza średnich wartości i (±SD) wskaźników
antropometrycznych u zawodników I ligi przed i po zakończeniu rundy
zasadniczej okresu startowego rocznego cyklu treningowego
I liga
I
termin II
termin Test
Wilcoxona
x ± SD
x ± SD
Wiek (lata)
23
Staż zawodniczy
9±4
(lata)
Wysokość ciała
195,9 ± 6,5
(cm)
Masa ciała (kg)
89,2 ± 4,0
89,2 ± 2,6
NS
BMI (kg/m2)
23,3 ± 2,0
23,2 ± 1,4
NS
Masa tłuszczowa
16,2 ± 3,4
15,0 ± 2,5
p < 0,05
(%)
Masa
beztłuszczowa
83,8 ± 3,3
85,0 ± 2,5
p < 0,05
(%)
U zawodników grających w I lidze piłki siatkowej wykazano
znamienne zróżnicowanie pomiędzy terminami badań w odniesieniu do
masy tłuszczowej oraz beztłuszczowej ciała (p < 0,05).
Tabela 2. Analiza porównawcza średnich wartości i(±SD) wskaźników
fizjologicznych u badanych zawodników I ligi zarejestrowane podczas
testu wysiłkowego przed i po zakończeniu rundy zasadniczej okresu
startowego rocznego cyklu treningowego
I
Obciążenie
progowe
(km/h)
Obciążenie max (km/h)
HR progowe (ud./min)
HR max (ud./min)
x ± SD
termin
x ± SD
I–II termin
(▵)
Test
Wilcoxona p
12,5 ± 0,7
12,3 ± 1,2
0,3
NS
14,9 ± 0,8
170,3 ± 7,3
186,4 ± 5,8
15,0 ± 1,0
170,1 ± 4,7
185,8 ± 5,5
546,3
±
106,7
779,6
±
83,9
52,0 ± 3,7
-0,2
0,2
0,6
NS
NS
NS
23,8
NS
-2,1
NS
-0,5
NS
Czas progowy (s)
570,0 ± 57,6
Czas max wysiłku (s)
777,5 ± 72
VO2 max (ml/kg/min)
51,5 ± 3,6
II
termin
Nie wykazano istotnych różnic wskaźników fizjologicznych
zarejestrowanych podczas testu wysiłkowego u zawodników I ligi piłki
siatkowej przed i po zakończeniu rundy zasadniczej okresu startowego
rocznego cyklu treningowego.
365
Tabela 3. Analiza porównawcza średnich wartości i (±SD)
spoczynkowych, wysiłkowych oraz różnic spoczynkowo-wysiłkowych
stężenia mleczanu i wskaźników równowagi kwasowo – zasadowej u
zawodników I ligi przed i po zakończeniu rundy zasadniczej okresu
startowego rocznego cyklu treningowego
Test Wilcoxona p
Test Wilcoxona p
Różnica S-W (▵)
Wysiłek (w)
0,1
p<
0,0001
7,4
7,3 ± 0,1
0,1
p<
0,0001
0
NS
- 7,6
p<
0,0001
1,2 ± 0,1
8,4 ± 2,9
-7,2
p<
0,0001
0,4
NS
-9,3
p<
0,0001
0,8 ± 0,7
-8,6 ± 3,7
-7,8
p<
0,0001
1,5
NS
x
± SD
x
± SD
7,3
±
0,1
8,8
±
2,4
-9,6
±
2,6
Spoczynek (s)
Test Wilcoxonan p
BE
[mmol/L]
1,2
±
0,1
0,3
±
0,7
Różnica S-W (▵)
LA
[mmol/L]
7,4
x
± SD
± SD
pH
Wysiłek (w)
Spoczynek (s)
x
II termin
Różnica I – II termin (▵)
I termin
Analiza porównawcza średnich wartości zmian (Δ(S-W)) stężenia
mleczanu i wskaźników równowagi kwasowo – zasadowej
zarejestrowanych u zawodników I ligi piłki siatkowej po zakończeniu
testu wysiłkowego pomiędzy terminami badań nie wykazała
znamiennego zróżnicowania.
366
Tabela 4. Analiza porównawcza średnich wartości spoczynkowych i
(±SD) potencjału antyoksydacyjnego i markerów uszkodzeń mięśni
szkieletowych u zawodników I ligi przed i po zakończeniu rundy
zasadniczej okresu startowego rocznego cyklu treningowego
Różnica
Test
I termin
II termin
I – II Wilcoxona
x ± SD
x ± SD
termin (▵) p
TAC
[mmolCRE/L]
1,3 ± 0,3
eNos [ng/l]
57,0
21,0
± 55,3
21,2
±
VEGF [pg/ml]
158,9
103,2
± 305,6
261,8
±
1,4 ± 0,2
-0,1
NS
1,6
NS
-146,7
p < 0,05
Po ukończeniu rundy zasadniczej okresu startowego rocznego
cyklu treningowego u zawodników I ligi piłki siatkowej wykazano
istotny wzrost stężenia VEGF (p < 0,05).
Dyskusja
Przeprowadzona analiza porównawcza parametrów wydolności
ogólnej uzyskanych podczas testu wysiłkowego (tab. 2), stężenia
mleczanu i wskaźników równowagi kwasowo – zasadowej przed
rozpoczęciem i po ukończeniu rundy zasadniczej okresu startowego
rocznego cyklu treningowego (tab. 3) nie wykazała istotnego
zróżnicowania. Obserwowana stabilizacja wskaźników wydolnościowych u badanych sportowców potwierdza prawidłowo dobrane
obciążenia treningowe w okresie przygotowawczym rocznego cyklu
szkolenia oraz stabilizację formy w okresie startowym.
Po ukończeniu rundy zasadniczej okresu startowego rocznego
cyklu treningowego u badanych zawodników wykazano istotny wzrost
stężenia naczyniowo-śródbłonkowego czynnika wzrostu (p < 0,05).
Zwiększona synteza VEGF u zawodników I ligi po zakończeniu rundy
zasadniczej może świadczyć o efektywności stosowanych w tym czasie
obciążeń treningowych, które mogły indukować korzystne zmiany
adaptacyjne na poziomie molekularnym.
Ćwiczenia angażujące duże grupy mięśniowe wywołują poprawę
dylatacji zależnej od śródbłonka w całym organizmie (Moyna i
Thompson 2004). Dynamiczny trening, w którym zaangażowane są duże
367
grupy mięśniowe, powyżej 1/6 masy mięśni szkieletowych, wywołuje
zmiany systemowe w hemodynamice naczyń. Wyniki badań wskazują,
że adaptacyjne zmiany czynnościowe i strukturalne w układzie
naczyniowym indukowane treningiem powstają w odpowiedzi na
zwiększony podczas wysiłku przepływ krwi w naczyniach i wzrost
obciążeń mechanicznych na ścianę naczyń (Wagner 2001). Odpowiedzią
na zmianę wartości sił ścierających jest aktywacja śródbłonka
naczyniowego do produkcji czynników wazodylatacyjnych i, w efekcie,
zmian średnicy naczynia (Szyguła 2013). W początkowym etapie
treningu u sportowców stwierdza się zmiany czynnościowe w naczyniach
polegające, między innymi, na wzroście syntezy tlenku azotu (NO) i
zwiększonej jego biodostępności, co powoduje zmianę oporu naczyń
obwodowych (Green i wsp., 2004; Tinken i wsp. 2009). W późniejszej
fazie treningu następują zmiany strukturalne w obrębie naczyń tętniczych
oraz zwiększenie gęstości naczyń włosowatych, zwiększając tym samym
przepływ krwi przez mięśnie szkieletowe zawodników (McAllister,
Newcomer, Laughlin 2008).
Głównym czynnikiem zewnętrznym pobudzającym transkrypcję
genu kodującego syntezę VEGF i stabilizację jego cząsteczki jest
niedotlenienie związane z intensywnym wysiłkiem fizycznym (Breen i
wsp. 2008). W regulacji bierze udział czynnik indukowany hipoksją 1
(HIF-1, ang. hypoxia-inducible factor 1). Podczas wysiłku fizycznego,
drugim obok hipoksji czynnikiem indukującym syntezę VEGF, jest
zwiększone uwalnianie tlenku azotu (NO) przez endotelialną syntazę
tlenku azotu (Dulak i wsp. 2000).W badaniach własnych, pomimo
odnotowanego wzrostu stężenia VEGF u siatkarzy po zakończeniu rundy
zasadniczej okresu startowego, nie stwierdzono istotnego wzrostu
aktywności endotelialnej synatzy NO (eNOS). W II terminie badań u
zawodników nie wykazano również zmian w odniesieniu do całkowitego
potencjału antyoksydacyjnego krwi (TAC). Należy jednak podkreślić, że
w obu terminach badań wartości referencyjne TAC mieściły się w
granicach normy podanych przez producenta testu Cell Biolabs.
W badaniach Green i wsp. (2012) wykazano, że w zależności od
objętości i charakteru stosowanego treningu fizycznego, indukowane są
różne wzory sił ścierających, co przekłada się na specyficzne zmiany
funkcji śródbłonka. Podczas prowadzonego treningu sportowego zmiany
adaptacyjne funkcji śródbłonka zależne są również od poziomu produkcji
wolnych rodników, oksydacyjnych uszkodzeń komórek czy sprawności
systemu antyoksydacyjnego (Szyguła 2013; Tinken i wsp. 2010 ).
Wyniki badań potwierdziły, że stosowanie dużych obciążeń
treningowych bez możliwości wystarczającego odpoczynku może
zaburzyć równowagę prooksydacyjno-antyoksydacyją, co negatywnie
wpływa na funkcje śródbłonka (Ji, Radak, Goto 2008). W niniejszych
368
badaniach przeprowadzonych u siatkarzy I ligi po zakończeniu rundy
zasadniczej okresu startowego nie stwierdzono istotnych zmian
aktywności eNOS oraz stężenia TAC, co może wskazywać na
stabilizację równowagi prooksydacyjno-antyoksydacyjnej.
Wnioski
Obciążenia treningowe i startowe w rudzie zasadniczej okresu
startowego rocznego cyklu treningowego u zawodników I ligi piłki
siatkowej spowodowały istotny wzrost stężenia VEGF (p < 0,05),
natomiast nie odnotowano zmian aktywności eNOS i stężenia TAC.
Obserwowana stabilizacja wskaźników wydolnościowych u
badanych zawodników potwierdza prawidłowo dobrane obciążenia
treningowe w okresie przygotowawczym rocznego cyklu szkolenia oraz
stabilizację formy sportowej w okresie startowym.
Piśmiennictwo
 Seweryniak T. (2008). Siatkówka plażowa. Działania graczy i
współzawodnictwo. Tatarek, Wrocław, s.2-22.
 Sozański H. (1999). Podstawy treningu sportowego. AWF,
Warszawa, s.176-190.
 Grządziel G. Bodys J. (1999). Siatkówka plażowa. Katowice, AWF,
s.4-19.
 McAllister R.M., Newcomer S.C., Laughlin M.H. (2008). Vascular
nitric oxide: effects of exercise training in animals. Applied
Physiology, Nutrition, and Metabolism, 33(1), s.173–178.
 Masuda H., Bassiouny H., Glagov S., Zarins C.K. (1989). Artery wall
restructuring In response to increased flow. Surgery Forum, 40,
s.285-286.
 Moyna N.M, Thompson P.D. (2004). The effect of physical activity
on endothelial function in man. Acta Physiologica Scandinavica, 180,
s.113–123.
 Szyguła R. (2013). Mikrokrążenie skórne u sportowców w rocznym
cyklu treningowym. Monografie, 19, AWF, Kraków, s.57-67.
 Wagner P.D. (2001). Skeletal muscle angiogenesis. A possible role
for hypoxia. Advances in Experimental Medicine and Biology, 502,
s.21-38.
 Green D.J., Walsh J.H., Maiorama A., Burke V., Taylor
R.R., O'Driscoll J.G. (2004). Comparison of resistance and conduit
369







vessel nitric oxide – mediated vascular function in vivo: effects of
exercise training. Journal of Applied Physiology, 97(2), s.749-755.
Tinken T.M., Thijssen D.H., Hopkins N., Black M.A., Dawson
E.A., Minson C.T., Newcomer S.C., Laughlin M.H., Cable N.T.,
Green D.J. (2009). Impact of shear rate modulation on vascular
function in humans. Hypertension, 54, s.278–285.
McAllister R.M., Newcomer S.C., Laughlin M.H. (2008). Vascular
nitric oxide: effects of exercise training in animals. Applied
Physiology, Nutrition, and Metabolism, 33(1), s.173-178.
Breen E., Tang K., Olfert M., Knapp A., Wagner P. (2008). Skeletal
muscle capillarity during hypoxia: VEGF and its activation. High
Altitude Medicine and Biology, 9(2), s.158-166.
Dulak J., Guevara I., Zdzienicka A., Guevara I., Zdzienicka
A., Zmudzinska-Grochot D., Florek I., Wójtowicz A., Szuba
A., Cooke JP. (2000). Nitric Oxide Induces the Synthesis of Vascular
Endothelial Growth Factor by Rat Vascular Smooth Muscle Cells.
Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology, 20, s.659-666.
Green D.J., Spence A., Rowley N., Thijssen D.H., Naylor L.H.
(2012). Vascular adaptation in athletes: is there an àthlete’s artery`?
Experimental Physiology, 97, s.295–304.
Tinken T.M., Thijssen D.H., Hopkins N., Dawson E.A., Cable N.T.,
Green D.J. (2010). Shear stress mediates endothelial adaptations to
exercise training in humans. Hypertension, 55, s.312–318.
Ji L.L., Radak Z., Goto S. (2008). Hormesis and Exercise: How the
Cell Copes with Oxidative stress. American Journal of Pharmacology
and Toxicology, 3, s.41-55.
370
KOMPLEKSOWE UJĘCIE TERAPII W WODZIE
A comprehensive approach to water treatment
Anna Nalazek1, Mirosława Szark – Eckardt2, Barbara Gawinecka –
Mykaj1, Violetta Łubkowska 3
2
1
Wyższa Szkoła Gospodarki, Instytut Zdrowia i Kultury Fizycznej
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego , Wydział Kultury Fizycznej, Zdrowia i
Turystyki
3
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Kultury Fizycznej i promocji Zdrowia
Key words: Watsu - Shiatsu - therapy - physiotherapy
Słowa kluczowe: Watsu – Shiatsu – terapia – fizjoterapia.
Streszczenie
Rozwój istniejących metod stosowanych w fizjoterapii i odnowie biologicznej oraz
powstawanie nowych pozwalają na precyzyjny dobór dostępnych technik do potrzeb
pacjenta. Współczesny terapeuta ma możliwość pracy zarówno nad stanem fizycznym,
jak i psychicznym pacjenta. Terapia Watsu umożliwia fizjoterapeucie zniesienie
dolegliwości w obrębie układu ruchu pacjenta. Równocześnie pozwala na dotarcie do
sfery psychicznej.
Abstract
The development of existing methods as well as the creation of new ones in
physical therapy and wellness provides the therapist a variety of options from which to
precisely choose techniques based on the patient's unique needs. A modern therapist is
able to work not only on the patient's physical state but on his or her mental state as
well. Watsu therapy enables the therapist to eliminate problems in the patient's motor
system. At the same time it enables the therapist to integrate the patient's mental state
into the treatment.
Wstęp
Efektem terapeutycznym jednoczesnego oddziaływania na ciało
właściwości fizycznych
ciepłej wody i masażu, połączonych z
odpowiednimi sekwencjami ruchowymi jest osiągnięcie głębokiej
relaksacji. ( Milowski 2010 ,Weber –Nowakowska i wsp. )
Nieustanny postęp nauk medycznych pozwala na rozwój
istniejących metod fizjoterapeutycznych oraz wprowadzanie nowych
rozwiązań. Umożliwia to wyjście naprzeciw oczekiwaniom i
371
wymaganiom pacjenta. Terapeuta dostosowując plan terapii, uwzględnia
w nim wszystkie potrzeby zarówno fizyczne, jak i natury
psychologicznej. Styl życia i stres bardzo często doprowadzają do
wystąpienia patologicznego napięcia mięśniowego, bólu kręgosłupa,
zaburzeń snu lub łaknienia. W takich sytuacjach niezbędnie jest
holistyczne podejście do pacjenta. Leczenie powinno niwelować objawy
oraz przyczyny choroby, z jaką zgłasza się osoba.
Naprzeciw tym oczekiwaniom wychodzi metoda Watsu, nazwana
tak od słów Water oraz Siatsu (Wieser 2007) Jej prekursorem jest
Harold Dull, który na początku lat 80. XX w. rozpoczął pracę z
wykorzystaniem technik shiatsu w wodzie. Nie jest to jednak jedynie
masaż, streching i hydroterapia. Watsu to bardzo rozwinięta forma pracy
z ciałem, obejmująca sekwencje ćwiczeń, ucisków i mobilizacji
(Diffendal J 2002, Zagórski T. 2007) . Wszystkie sekwencje odbywają
się w wodzie, której temperatura oscyluje wokół 33–35°C. Temperatura
wody jest bardzo ważnym czynnikiem. Ma wpływ na końcowy efekt
terapeutyczny, którym jest głęboka relaksacja (Wieser 2007, Zagórski
2007, Nowotny 2002, Nowotny 2003) . Watsu wykorzystuje elementy
Zen Shiatsu – japońskiego systemu pracy na punktach energetycznych
(Zagórski 2007). Opiera się on na stymulacji przepływu energii Qi.
Energia ta krąży w kanałach zwanych meridianami. Poszczególne
sekwencje Watsu umożliwiają ucisk punktów shiatsu, dzięki czemu
możliwe jest przywrócenie prawidłowego przepływu energii w
meridianach (Wieser 2007 , Milowski 2010).
Właściwie dobrany plan sesji daje uczestnikowi poczucie
swobody i bezpieczeństwa. Istotnym czynnikiem jest dobór
odpowiednich sekwencji, ich tempa oraz intensywności do stopnia
zaawansowania terapii. W początkowym stadium sekwencje powinny
być proste, łagodne, w kolejnych można wprowadzić skomplikowane i
wielopłaszczyznowe ruchy.
Właściwości fizyczne wody
Wykorzystanie właściwości fizycznych wody, takich jak
temperatura, wypór oraz ciśnienie hydrostatyczne, jest źródłem
skutecznej terapii w Watsu. Ciepła woda stanowi doskonale środowisko
do wyrównania zaburzonego potencjału energetycznego człowieka oraz
osiągnięcia ogólnego odprzężenia, zarówno fizycznego, jak i
psychicznego. Woda o temperaturze 34-35 C powoduje obniżenie
napięcia mięśniowego, poprawę krążenia krwi (poprzez rozszerzenie
naczyń krwionośnych zwiększa się obwodowy przepływ krwi). Zwiększa
się produkcja endorfin, co bezpośrednio wpływa na redukcje bólu. Po
około 30 minutach przebywania w wodzie o tej temperaturze uwalniana
372
jest oksytocyna, powodująca ogólne rozluźnienie całego ciała. (Milowski
2010 )
Wypór wody pozwala na swobodne unoszenie się na powierzchni
przy minimalnym podtrzymaniu, bez utraty równowagi. Pozwala też
wykonać ruch w odciążeniu, wspomagany lub z oporem, w zależności w
którym kierunku do siły wyporu i jak szybko prowadzimy ruch.
Wykonując ruch ciałem, powodujemy, że opływająca woda delikatnie je
masuje, dostarczając w ten sposób pozytywnych bodźców
sensorycznych.
Ciśnienie hydrostatyczne dostarcza wrażeń sensomotorycznych,
takich jak ucisk czy dotyk. Wpływa na jakość oddechu, ułatwia i
pogłębia fazę wydechu oraz stanowi opór dla fazy wdechu. Zgodnie z
prawem Pascala ciśnienie działające na ciało zanurzone w wodzie
wzrasta wraz z głębokością zanurzenia. Im bardziej wzrasta ciśnienie
hydrostatyczne, tym zwiększa się objętość minutowa serca, co związane
jest ze zwiększeniem objętości krwi w centrum ciała. Dlatego obciążenie
serca zależy od tego, w jaki sposób i na jakiej głębokości umieścimy
pacjenta w wodzie. Na przykład w pozycji siedzącej objętość wyrzutowa
serca wzrasta o ok. 25-30%, w pozycji stojącej ok. 63%, natomiast w
pozycji leżącej efekt ten prawie zanika, co ważne jest w przypadku
prowadzenia sesji z pacjentami ze schorzeniami serca. Należy też
pamiętać, że pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego zwiększa się
przepływ krwi także w nerkach, a tym samym zmniejsza się wytwarzanie
hormonu anty diuretycznego, co skutkuje zwiększonym wydalaniem
moczu. Dlatego tez po każdej sesji Watsu należy uzupełnić płyny –
dotyczy to zarówno pacjenta, jak i terapeuty. (Milowski 2010,
Kosiorowska 2015 )
Przebieg sesji
Sesja Watsu trwa od 30 minut do godziny i może być
przeprowadzana jedynie przez wykwalifikowanego terapeutę. Przed
rozpoczęciem terapii prowadzący przeprowadza dokładny wywiad z
pacjentem. Uzyskuje dzięki temu informacje dotyczące stanu zdrowia
oraz o wskazaniach do terapii lub występujących przeciwwskazaniach
do jej odbycia (Schoedinger 2010, Zagórski 2008 ). Terapeuta wyjaśnia,
na czym polega sesja Watsu, podkreśla stotność relaksacji i odprężenia
podczas terapii. Kolejnym krokiem jest uzyskanie pozycji wyjściowej.
Pacjent podtrzymywany przez terapeutę układa się na wodzie. Terapeuta
lewą ręką podtrzymuje szyję, a prawą kręgosłup na wysokości kości
krzyżowej Zagórski 2007 ). Sesję rozpoczynają proste sekwencje, ruchy
są harmonijne, rytmiczne, skoordynowane z oddechem pacjenta. Ciepło
otaczającej wody oraz płynność ruchu wprowadzają w stan relaksacji
373
(Zagórski 2008, Matthiessen 2005 ). Podczas sesji ćwiczenia stają się
coraz bardziej intensywne, włączane są elementy strechingu, mobilizacji
i uciski punktów Shiatsu. Ważne jest, aby wszystkie te elementy
przeplatane były momentami bezruchu, wyciszenia.
Terapeuta zmienia pozycje pacjenta, tak aby możliwa była praca
na wszystkich częściach ciała. Pozycje te mogą być bardzo złożone i
wymagać bliskiego kontaktu terapeuty z pacjentem. Istotnym jest, aby
uprzedzić o tym fakcie przed rozpoczęciem wykonywania sesji. W
sytuacji, gdy bliski kontakt stwarza pacjentowi trudność, należy
zrezygnować z sekwencji wymagających takich pozycji złożeniowych
(Zagórski 2008, Weber-Nowakowska 2010).
Możliwe, że po kilku sesjach Watsu terapeuta zyska zaufanie
pacjenta, który pozwoli na wykonanie ćwiczeń w bliskim kontakcie. W
opisywanej metodzie kluczowy jest kontakt terapeuta – pacjent. Relacja
powinna być oparta na wzajemnym zaufaniu i zrozumieniu. Tylko w
takiej sytuacji możliwe jest uzyskanie przez odbierającego sesję
głębokiej relaksacji (Wieser 2007, Kosiorowska 2015, WeberNowakowska 2010). Każdy człowiek ma swoją własną pływalność.
Pozwala mu ona na utrzymywanie się na powierzchni wody (McAndrews
2010). W przypadku osób, u których pływalność jest mniejsza lub osób
cięższych, podczas sesji Watsu stosowane są opaski wypornościowe.
Umieszczone na kończynach dolnych, ułatwiają swobodne unoszenie się
na wodzie i pracę terapeuty. Jest to istotne udogodnienie, gdyż podczas
sesji twarz pacjenta powinna być ciągle nad powierzchnią wody,
umożliwiając mu swobodne oddychanie (Zagórski 2007, Zagórski 2008,
Weber-Nowakowska 2010).
Odpowiednie zakończenie sesji terapeutycznej pozwala na
łagodny powrót ze stanu ralaksacji. Ważne jest stabilne ułożenie pacjenta
w pozycji siedzącej opartej o ścianę basenu. W tej pozycji, asekurując,
należy zaczekać aż pacjent powróci do stanu pełnej świadomości .
Wskazania i przeciwwskazania dostosowania terapii Wamsu
Istnieje szereg wskazań kwalifikujących pacjenta do uczestnictwa
w terapii Watsu. Metoda z powodzeniem stosowana jest w rehabilitacji,
odnowie biologicznej oraz fizjoterapii sportowej. Największe
zastosowanie obserwuje się wśród pacjentów ze wzmożonym napięciem
mięśniowym, przewlekłymi dolegliwościami bólowymi w obrębie
kręgosłupa oraz chorobą zwyrodnieniową stawów (Zagórski 2007,
Matthiessen 2005, Schoedinger , Weber-Nowakowska 2010, Milowski
2010). Metoda Watsu stosowana jest również wśród dzieci auty
stycznych, nadpobudliwych i u osób cierpiących na mózgowe porażenie
dziecięce (Wieser 2007, Kosiorowska 2015 ).
374
Badania prowadzone w Gateway Education Center potwierdziły
pozytywny wpływ na rehabilitowane tą metodą dzieci. Zaobserwowano
zwiększoną ruchomość w stawach oraz zmniejszone napięcie mięśniowe.
Dzieci stały się mniej agresywne, spokojniejsze i otwarte na nowe
aktywności (Wieser 2007, Kosiorowska 2015).
W ostatnich latach rozszerzono możliwości wykorzystania
metody o pracę z zawodnikami. Ciepła woda zmniejsza napięcie
mięśniowe i aktywuje część parasympatyczną autonomicznego układu
nerwowego, która odpowiada za procesy regeneracyjne. Sesje
terapeutyczne można prowadzić w każdym okresie treningowym
zawodnika. Podczas intensywnych przygotowań do startu wykorzystuje
się metodę Watsu 2–3 razy w tygodniu. W okresie startowym, który jest
czasem największego stresu i zmęczenia, sesje Watsu wspomagają
relaksację oraz regenerację. Częstotliwość wykonywania terapii jest
mniejsza, zazwyczaj raz w tygodniu. W okresie regeneracji, kończącym
sezon, sesje Watsu mogą odbywać się codziennie. Ułatwiają powrót
zawodnika do równowagi psychicznej, wspomagają regenerację
(Zagórski 2010, Weber-Nowakowska 2010).
Przeciwwskazania do stosowania metody są takie, jak przy
zabiegach hydroterapii, kinezyterapii czy terapii manualnej, czyli
podwyższona temperatura ciała, niewyrównane choroby układu krążenia,
otwarte rany, tracheostomia, zaawansowana osteoporoza, choroby skóry,
alergie na środki chemiczne używane w basenach, choroba morska.
Szeroki zakres zastosowań terapii Watsu oraz jej skuteczność powodują
rosnące zainteresowanie metodą zarówno wśród pacjentów, jak i
fizjoterapeutów. System szkoleń terapeutów jest poddawany stałej
weryfikacji przez Wordwide Aquatic Bodywork Association (WABA).
Umiejętności uczestników kursu są kontrolowane przez instruktorów
poprzez egzaminy kończące każdy etap szkolenia ( Zagórski 2007 ).
System szkoleń obejmuje trzy stopnie. Watsu 1 to podstawowy kurs
pozwalający na zapoznanie się z głównymi sekwencjami używanymi
podczas sesji terapeutycznej.
Pozwala na wykonanie sesji trwającej ok. 30–45 min. Watsu 2
jest szkoleniem uzupełniającym, podczas którego studenci zapoznawani
są z dodatkowymi sekwencjami oraz masażem Shiatsu. Umiejętności
zdobyte podczas tego kursu pozwalają na wykonanie pełnej, trwającej
godzinę sesji. Po ukończeniu obydwu szkoleń uczestnik zdaje egzamin,
który daje mu status Watsu Provider, pozwalający na wykonywanie
komercyjnych sesji. Watsu 3 (Free Flow) to nauka strechingów,
zaawansowanych ćwiczeń i ich adaptacja do indywidualnych potrzeb
pacjenta. Pozytywne ukończenie trzech stopni szkolenia daje możliwość
uzyskania pewnych praw do stosowania metody oraz uzyskania stopnia
Watsu Practitioner (Zagórski 2007).
375
Piśmiennictwo














Wieser A. : Watsu for children with severe and profound
disabilities. Aquat Ther J.2007, 9 (2), 9–15.
Diffendal J. : Exploring aquatics. Adv Occup Ther Pract. 2002,
18 (8), 11–14.
Zagórski T. : Watsu – shiatsu w wodzie. Spa Houses. 2007, 2,
46–50
Nowotny J. : Kształtowanie umiejętności ruchowych – podstawy
teoretyczne i aspekty praktyczne. Śl. Akad.
Med. w
Katowicach, Katowice 2002, 147–148.
Nowotny J. : Edukacja i reedukacja ruchowa. Kasper, Kraków
2003, 165–168.
Schoedinger P. : Precautions for aquatic bodywork.
www.waba.com (15.07.2010).
Zagórski T. : Watsu – nowy wymiar rehabilitacji w wodzie.
Rehabilitacja w Praktyce. 2008, 3, 44–45.
Matthiessen P., Caspers K. : Research Project with chronic pain.
www. watsu.com (14.07.2005).
McAndrews M. : Aquatic therapy can help manage the symptoms
of
many
different
conditions.
www.occupational
-therapy.advanceweb. com (16.07.2010).
10.Schoedinger P. : Benefits of Watsu for people with orthopedic,
neurologic, and rheumatologic special needs. Comprehensive
Aquatic Therapy 3 rd Edition.
11.Zagórski T. : Watsu for Athletes. Watsu, 30 lat ciągłego
rozwoju w rehabilitacji, SPA i sporcie. 3–5.09.2010, Głęboczek
2010.
12. Weber-Nowakowska K.: Wamsu –nowoczesne metody
znajdujące zastosowanie w fizjoterapii, Odnowie Biologicznej i
sporcie PUMS Szczecin
13. Kosiorowska A.: Połączenie relaksacji Wamsu z koncepcją
NDT- Bobath – pomysł na efektywna terapię dzieci z MPD.
Praktyczna Fizjoterapia & rehabilitacja (16-20 ) 2015 r.
14. Milowski K.: Kompleksowe podejście do terapii w wodzie.
Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja 2010 r (33-37 )
376
ПРАКТИЧЕСКИЙ ОПЫТ ОРГАНИЗАЦИИ ЗАНЯТИЙ ПО ФИЗИЧЕСКОМУ
ВОСПИТАНИЮ СТУДЕНТОВ УНИВЕРСИТЕТА ЭКОНОМИКИ В БЫДГОЩЕ
Practical experience with the organization of physical
education students at the University of Economy in Bydgoszcz.
Aleksander Skaliy, Tetiana Skaliy, Marta Czukiewska, Kamil
Gadecki, Martyna Musiałowska, Grzegorz Skiba
Instytut Zdrowia i Kultury Fizycznej
Kluczowe słowa: wychowanie fizyczne, organizacja, formy zajęć.
Key words: physical education, organization, forms of classes.
Streszczenie
W artykule opisano najważniejsze definicje, które dotyczą tematu badań. Wymieniono
formy wychowania fizycznego, stosowane w praktyce uniwersytetu oraz możliwości
stosowania e – learningu w wychowaniu fizycznym studentów.
Abstract
The article describes the main definitions that relate to the topic of research. Said forms
of physical education, applied in practice, the university and the possibilities of e learning in physical education students.
Актуальность. Физическое воспитание и спорт - составляет
интегральную часть программы образования студента в высшем
учебном заведении. Целью физического воспитания в вузе является
формирование двигательных и спортивно-рекреационных навыков,
а также, таких общечеловеческих ценностей, как здоровье,
физическое и психическое благополучие, физическое совершенство.
«Стратегия развития спорта» в Польше стремится к
достижению европейских стандартов в универсальности и
доступности в физическом воспитании и спорте на каждом етапе
обучения личности (дошкольное, школьное, среднее, высшее,
дополнительное образование). В связи с этим, на основании Закона
о Высшем образовании (ст. 66 пункт 2 - от 27 июля 2005 г.)
Министерства образования в Польше, в учебных планах
факультетов вузов по всем направлениям и специальностям
377
высшего профессионального образования в цикле дисциплин
общекультурной
подготовки
предусмотрено
выделение
обязательных учебных часов на дисциплину «Физическое
воспитание» на уровне бакалавра и магистра.
Занятия по
физическому воспитания реализируются на стационаром и заочном
отделении. Физическое воспитание в режиме учебной работы
студентов регламентируется учебными планами и программами,
которые разрабатываются и утверждаются непосредственно
высшим учебным заведением.
Университет Экономики в Быдгоще является крупнейшим,
негосударственным учреждением высшего образования в северной
части Польшы. В настоящее время в ВУЗе обучается более 7000
студентов с Польши, а также большое количество зарубежных
студентов. Высокое качество образования достигается благодоря
500 выдающимся академическим преподавателям с Польши и
заграницы.
Обсуждение проблемы. В физическом воспитании
студентов в университете экономики в Быдгоще используются
разнообразные формы учебных и внеучебных занятий по
физическому воспитанию на протяжении всего периода обучения в
вузе. В университете главный акцент в преподавании данной
дисциплины делается на практические занятия, позволяющие
студентам
заниматься
физическим
совершенствованием,
укреплением своего здоровья, получением практических и
теоретических навыков для дальнейших самостоятельных занятий.
Программа по физическому воспитанию содержит
следующие формы реализации занятий:
1) учебные формы занятий на основе выбора спортивной
дисциплины:
 на бакалаврате: спортивные игры, оздоровительный
бег и скандинавская ходьба, велосипедный спорт,
йога, фитнес и аэробика, плавание, большой и
настольный теннис, гребля на каноэ, сквош и
бадминтон, спортивные танцы;
 на магистратуре: командные спортивные игры, аквааэробика, фитнес (TBC, ATB), рекреационные
подвижные игры, общеразвивающие занятия;
2) внеучебные формы занятий:
 спортивно-рекреационные секции университетского
спортивного клуба (футбол, волейбол, гандбол,
баскетбол, плавание, настольный теннис, восточные
378
единоборства, лыжный спорт и сноубординг, горный
велоспорт, гребля, легкая атлетика);
 участие в двух спортивно-рекреационных лагерных
сборах (летний и зимний);
 индивидуальные занятия с инструткором в спортивнооздоровительном центре.
Для студентов, которые относятся к специальной
медицинской группе, занятия осуществляются в следующих
формах:
 оздоровительная гимнастика;
 плавание с элементами реабилитации;
 спортивная игра «Бочче».
Студент обязан посещать занятия по одной из выбранных
ним форм физического воспитания. Запись на занятия
определённых груп по физическому воспитанию происходит с
помощью интернет-реестрации на платформе дистанционного
обучения университета (https://onte.wsg.byd.pl).
Рис.1. Список студентов, корые записываются на выбранную форму
физического воспитания
На платформе дистанционного обучения студенты начинают
записываться за три месяца до начало занятий, что позволяет
определить численность групп и формы занятий.
379
Таблица 1. Статистика записов на выбранные формы по
физическому воспитанию на бакалаврате в 2014 году
Форма занятий
Спортивные игры
Фитнес и аэробика
Плавание
Большой и настольный теннис
Спортивные танцы
Спортивная секция
Йога
Оздоровительный бег и скандинавская
ходьба
Индивидуальные занятия с инструткором в
спортивно-оздоровительном центре
Сквош и бадминтон
Велосипедный спорт
Гребля на каноэ
Участие в лагерном сборе
Стационарное
отделение
15 %
20 %
10 %
10 %
15 %
10 %
5%
5%
Заочное
отделение
20 %
25 %
12 %
11 %
5%
3%
8%
6%
3%
2%
2%
2%
2%
1%
6%
1%
1%
0%
Согласно таблицы 1, наиболее популярными формами
занятий у студентов являются спортивные игры, спртивные танцы и
фитнес.
Для контроля знаний студентов по дисциплине «Физическое
воспитание» составлены тесты и задания на платформе
дистанционного обучения.
380
Рис. 3. Результаты тестов по физическому воспитанию.
Как видно на рисунке 3, преподаватель может анализировать
результаты тестов: сколько раз студент подходил к выполнению
теста, на какие вопросы были неправильные ответы, какая итоговая
оценка по разным шкалам (процентная, пятибальная).
Вывод. Эффективность организации учебного процесса
физического воспитания зависит от компетентности преподавателя,
а степень включенности студентов в учебный процесс зависит от
использования
вариативного
программно-содержательного
обеспечения занятий, отражающего не только специфику и
особенности
их
профессиональной
деятельности, но и
учитывающего интересы и потребности обучающихся.
Литература.
1. Булич Е., Кобза М. Влияние занятий спортом на здоровье и
адаптацию организма студентов к физическим нагрузкам.//
Олімпійський спорт і спорт для всіх: Матеріали ІУ
наукового конгресу. – К., 2000. – С. 344.
2. Матвеев Л.П., Мельников С.Б. Методика физического
воспитания с основами теории: Учебное пособие для
студентов пед. Ин-тов и учащихся пед. уч-щ. – М.:
Просвещение, 1991.- 191с.
381
ISBN 978-83-64628-14-6
382

n nn - Stan perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wykład 4

Double-sided flashcards

Prace plastyczne

TRESC/CONTENT

KOLUMNY SUFITOWE KENDROPORT CEILING SUPPLY UNITS

Sports Solutions