BIULETYN Klubu Użytkowników Pakietu Mikro CDS/ISIS

BIULETYN
Klubu Użytkowników Pakietu Mikro CDS/ISIS
Grudzień 2001
Instytut Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej
04-542 Warszawa, ul. Akwarelowa 26a Tel. ( 0 22 ) 815 22 13 Fax. ( 0 22 ) 815 61 67
e-mail [email protected] WWW html://www.iinte.edu.pl
Od redakcji
Zacznijmy od odnotowania kolejnej okrągłej
rocznicy - w grudniu 2000 roku minęło 15 lat od
dnia opublikowania przez UNESCO pierwszej
wersji pakietu Mikro CDS/ISIS. Z tej okazji
UNESCO wydało w pierwszym kwartale br
specjalną płytę CD-ROM "Opracowane przez
UNESCO programy do przetwarzania informacji", na której umieszczono wszystkie wersje
systemu CDS/ISIS oraz programów służących do
przetwarzania baz danych tego systemu (polska
edycja tej płyty została właśnie wydana przez
Instytut INTE). Ta rocznica sprawiła, że część
artykułów zamieszczonych w tym numerze
naszego biuletynu podsumowuje dokonania
ostatnich lat. Taki charakter mają artykuły Druga
młodość CDS/ISIS? (już na początku artykułu
autor daje twierdzącą odpowiedź na to pytanie) i
Przegląd narzędzi do udostępniania baz
CDS/ISIS w Internecie. Co prawda, część programów omówionych w drugim z tych artykułów
była już opisywana we wcześniejszych numerach
biuletynu, ale brak było całościowego przeglądu
rozwiązań dostępnych w tym zakresie. Ostatni z
tej grupy artykułów omawia w przystępny sposób
rozmaite problemy, jakie trzeba rozwiązać podczas adaptacji baz CDS/ISIS dla DOS do
środowiska
Windows
(i
znowu
wiele
szczegółowych rozwiązań omawianych było
wcześniej, ale brak było całościowego spojrzenia
na kompleks tych zagadnień).
Druga grupa artykułów dotyczy formatu XML.
Podobnie jak wiele innych programów
użytkowych, system CDS/ISIS dla Windows
obsługuje dane zapisane w tym formacie. W
wersji 1.4 występuje funkcja eksportowania
danych z bazy w formacie XML, ponadto
specjalny program umożliwia zaimportowanie
danych XML do bazy CDS/ISIS. Na formacie
XML bazuje także język IsisScript stosowany do
definiowania operacji wykonywanych przez nowe
wersje programu WWWISIS, który służy do
przetwarzania baz danych CDS/ISIS w
Internecie. W naszym biuletynie najpierw
odpowiadamy na pytanie Co to jest XML? a
następnie omawiamy zastosowanie tego formatu
w systemie WinISIS i w programie WWWISIS.
Druga młodość CDS/ISIS ?
Choć pakiet Mikro CDS/ISIS ma już prawie 16
lat, co w przypadku oprogramowania jest
wiekiem bardzo zaawansowanym, to ten
"staruszek" odznacza się sporym wigorem.
Dowodem na to jest wydana przez UNESCO na
początku 2001. roku specjalna płyta CD-ROM,
która zawiera rozmaite programy przeznaczone
do przetwarzania baz danych CDS/ISIS dla
różnych celów na różnych platformach
systemowych. Ta grupa programów jest określana
wspólną nazwą - rodzina CDS/ISIS. Wiele z
tych programów powstało w ostatnich latach lub
całkiem niedawno, co pozwala dać twierdzącą
odpowiedź na pytanie zawarte w tytule tego
artykułu.
Na początek warto przypomnieć historię rozwoju
oprogramowania CDS/ISIS. Przodkiem znanego
nam wszystkim Mikro CDS/ISIS była wersja
CDS/ISIS na duże komputery typu mainframe.
Najważniejsze etapy rozwoju Mikro CDS/ISIS
to:
rok 1985
powstała wersja 1.0 dla DOS, mająca
postać 6 niezależnych programów
działających na tych samych bazach
danych;
rok 1989
opracowano wersję 2.0 dla DOS jako
jednolity system programowy
wyposażony w język CDS/ISIS
Pascal, który umożliwia
użytkownikom programowanie ich
własnych funkcji systemu;
rok 1993
powstała wersja 3.0 dla DOS
umożliwiająca pracę w sieciach
lokalnych (wtedy też opracowano
wersję dla Unix)
Biuletyn Klubu Użytkowników Pakietu Mikro CDS/ISIS
rok 1997
rok 1998
rok 2001
udostępnienie wersji 1.0 dla
Windows, która jeszcze nie mogła
być jako w oderwaniu od wersji dla
DOS,.
opracowanie wersji 1.311 dla
Windows, będącej pierwszą
samodzielną wersją CDS/ISIS dla
tego środowiska
oficjalne udostępnienie wersji 1.4 dla
Windows, umożliwiającej m.in.
dołączanie do zestawu funkcji
systemu własnych programów.
Głównymi przedstawicielami oprogramowania z
rodziny CDS/ISIS są obecnie:
 klasyczne, nie rozwijane już wersje
CDS/ISIS dla DOS (3.08), VAX i UNIX;
 CDS/ISIS dla Windows (w skrócie WinISIS wersje 1.311 i 1.4);
 biblioteka dynamiczna ISISDLL, która
umożliwia przygotowywanie w językach
takich jak C++, Delphi czy Visual Basic
aplikacji przetwarzających bazy danych
CDS/ISIS,
 program
WWWISIS
umożliwiający
udostępnianie w Internecie baz danych
CDS/ISIS (w wersjach dla systemów
operacyjnych Windows i Linux);
 JavaISIS - opracowane w języku Java
narzędzie TCP/IP typu klient-serwer
przeznaczone do obsługi baz danych systemu
CDS/ISIS.
Równolegle z rozwojem systemu CDS/ISIS były
w różnych krajach tworzone i rozwijane rozmaite
programy o charakterze pomocniczym i
użytkowym. Wiele z tych programów zostało
oficjalnie zaaprobowanych przez UNESCO. W
rozwijaniu rodziny programów CDS/ISIS
aktywnie uczestniczą instytucje z różnych krajów,
przy czym największy wkład mają partnerzy
UNESCO z Brazylii (biblioteka ISISDLL oraz
program WWWISIS) i Włoch (JavaISIS).
Wszystkie
programy
rodziny
CDS/ISIS
przeznaczone są do przetwarzania tekstowych baz
danych. Wykorzystują one wspólne formaty i
organizację bazy danych, wspólny mechanizm
wyszukiwawczy oraz języki formułowania
zapytań i
formatowania wyświetlanych czy
drukowanych informacji. Ważną cechą CDS/ISIS
była i jest możliwość budowy rozszerzeń tego
systemu i jego aplikacji przy wykorzystaniu tych
samych struktur danych i mechanizmów ich
obsługi (narzędziem do realizacji takich zadań w
wersjach dla DOS i UNIX jest język CDS/ISIS
Strona 2
Pascal, w środowisku Windows służy do tego celu
biblioteka ISISDLL).
Wśród wielu nowych elementów systemu
WinISIS warto podkreślić znaczącą rozbudowę i
tak już bardzo mocnego narzędzia, jakim jest w
całej rodzinie programów język formatowania
CDS/ISIS. Formaty interaktywne umożliwiają
prezentację wyszukanych danych w postaci
hipertekstu,
z
aktywnymi
elementami
sterującymi,
specjalnymi
okienkami
do
wprowadzania danych sterujących wyświetlaniem
i dodatkowymi oknami informacyjnymi. W
rezultacie można zaprezentować bazę danych w
taki sposób, że użytkownik będzie mógł
przeglądać ją w stylu do jakiego przyzwyczaił się
podczas “żeglowania” w sieci Internet. W tym
przypadku
WinISIS
będzie
dynamicznie
generować wyświetlane dane formatując na
bieżąco rekordy bazy danych zgodnie z
poleceniami użytkownika.
Chociaż UNESCO w marcu 2001 oficjalnie
udostępniło wersję 1.4 WinISIS, to prace nad tą
wersją nie zostały jeszcze zakończone. Umożliwia
ona m.in. dołączanie do zestawu funkcji systemu
własnych programów współpracujących z
WinISIS (ang. WinISIS plugins) przygotowanych
przy użyciu osobnej biblioteki dynamicznej
WISIS.DLL, która jest nie została jeszcze
opracowana w całości. Dlatego też na
wspomnianej na wstępie płycie CD-ROM system
WinISIS został udostępniony w dwóch wersjach:
1.311 (wersja ostateczna) i 1.4 (wersja testowa).
Jarosław Dobosz
Problemy adaptacji baz CDS/ISIS
dla DOS do środowiska Windows
Bazy danych utrzymywane w pakiecie CDS/ISIS
dla DOS mogą być bez konieczności specjalnych
konwersji użytkowane w wersji pakietu
działającej w środowisku WINDOWS – takie
stwierdzenie pojawiało się od początku w
dokumentacjach systemu WINISIS. I jest to
prawda – podstawowe definicje rzeczywiście nie
muszą być zmieniane w większości baz danych.
Konieczne jest natomiast sprawdzenie poprawności działania poszczególnych elementów bazy.
Należy też pamiętać, że często, dokonując tylko
niewielkich modyfikacji, można w istotny sposób
zwiększyć wartość informacyjną bazy danych,
czyniąc ją bardziej czytelną dla użytkownika i
prostszą w obsłudze dla operatorów wprowadzających dane.
Grudzień 2001
Poniżej zaproponowany jest schemat postępowania podczas przystosowywania baz danych
zdefiniowanych
w
wersjach
CDS/ISIS
działających w DOS do środowiska WINDOWS.
Czynności
ponadobowiązkowe
(aczkolwiek
bardzo zalecane) zostały podane kursywą.
1. Najpierw należy oczywiście uruchomić bazę
danych w pakiecie WINISIS. Można w tym
celu skorzystać na przykład z istniejącego
wcześniej (tzn. w instalacji CDS/ISIS dla
DOS) pliku baza.par.
2. Widok w oknie bazy danych od razu daje odpowiedź na najbardziej podstawowe pytanie –
czy główny format wyświetlania działa
poprawnie w nowym środowisku. Pamiętajmy
jednak, że widoczny w oknie komunikat błędu
nie oznacza, iż musimy pisać cały format od
początku. Może się zdarzyć, że błąd
spowodowany
jest
jedynie
brakiem
przecinków rozdzielających poszczególne
polecenia formatowania (uwaga: wersja dla
DOS była pod tym względem o wiele bardziej
tolerancyjna !). Czasem będą to niestety
bardziej
złożone
problemy,
których
rozwiązanie wymaga pewnego wysiłku i dobrej
znajomości
języka
formatowania.
Szczególną uwagę należy zwrócić na:
 polecenia rozmieszczenia poziomego
(instrukcje Vwyr(m,n) oraz Cn i Xn),
które należy zastąpić nowymi poleceniami
języka formatowania (mamy tu do wyboru
duży zestaw możliwości: globalne ustawianie marginesów, wprowadzanie tabulacji, wyśrodkowanie i wyrównywanie tekstów i in.)
 programy w języku CDS/ISIS Pascal wywoływane z formatu, które często działają
w nowym środowisku niezgodnie z
oczekiwaniami. Szczegóły na temat różnic
w działaniu funkcji i procedur tego. języka
podane są w dokumentacji pakietu. Zanim
jednak zaczniemy pisać nowy program,
zastanówmy się, czy nowe możliwości
języka formatowania - takie jak na
przykład możliwość używania zmiennych,
możliwość wielokrotnego wykonywania
formatu w pętli, dostęp do poszczególnych
wystąpień pola powtarzalnego, dostęp do
innej bazy danych - nie eliminują
konieczności korzystania z programu formatującego.
Gdy uzyska się już poprawnie działający
format, można zatroszczyć się o estetykę i
lepszą czytelność wyświetlanego tekstu,
określając rodzaj czcionki, jej rozmiar kolor,
styl czy korzystając z wcześniej wspomnianych
możliwości
rozmieszczania
tekstów.
Pamiętajmy też, że możemy korzystać w
formatach z łączników hipertekstowych oraz
wyświetlać teksty wynikowe formatu w
oddzielnych oknach.
3. Czas na odpowiedź na pytanie, jak w nowym
środowisku wyświetlane są polskie znaki
diakrytyczne. Najczęściej – jeśli w wersji dla
DOS używany był standard Latin II – ze
znakami polskimi problemu nie ma. Z tekstami wprowadzanymi w standardzie Mazovii
można postąpić dwojako: albo – jeśli nie
przewiduje się dalszego utrzymywania bazy w
środowisku DOS – należy wszystkie rekordy
wyeksportować, poddać je konwersji z Mazovii na Latin II i zaimportować z powrotem
do bazy; albo – jeśli z jakiegoś powodu nie
chcemy dokonywać takiej konwersji, to
możemy skorzystać ze specjalnych tablic
konwersji
MAZ_TXT.TAB
i
TXT_MAZ.TAB,
wskazując
je
jako
odpowiedni parametr pliku SYSPAR.PAR.
Jeśli nadal polskie znaki nie są wyświetlane
poprawnie, należy zdefiniować w formacie
zestaw czcionek obsługujących wymagane
znaki diakrytyczne - najwygodniej jest
skorzystać w ramach Ustawień systemowych z
opcji Początkowy składnik formatów dostępnej
na karcie Wygląd – do odpowiedniej rubryki
można wprowadzić polecenie takie jak na
przykład
fonts((roman,Times
New
Roman CE)(swiss,Arial CE)).
4. W kolejnym kroku należy w nowym środowisku utworzyć pełny zbiór odwrócony i
obejrzeć terminy wyświetlane w oknie
słownika. Jeśli znowu pojawiły się problemy
ze znakami diakrytycznymi, to przede
wszystkim należy sprawdzić, czy w podkatalogu wskazywanym przez parametr 2 pliku
SYSPAR.PAR pakietu WINISIS (najczęściej
jest to podkatalog C:\WINISIS\MENU) znajdują się tablice ISISUC.TAB i ISISAC.TAB
odpowiednio przystosowane do polskiej wersji
językowej (takie same, jakich używa się w
środowisku DOS).
Należy pamiętać, że okno słownika pakietu
WINISIS daje nowe możliwości oglądania
terminów wyszukiwawczych. Przede wszystkim, terminy są przy wyświetlaniu dzielone na
odrębne kategorie. Warto wiedzieć, że kategoriom tym można nadawać własne nazwy
(standardowo opisy kategorii są pobierane z
tablicy FDT), co więcej, mogą być to nazwy
wielojęzyczne (definiowane w odrębnych sekcjach językowych). Ponadto, zwiększeniu
czytelności słownika służy możliwość wyświetlania terminów z pominięciem przedrostków
Strona 3
Biuletyn Klubu Użytkowników Pakietu Mikro CDS/ISIS
oraz wyświetlanie ograniczone do jednej,
bieżąco wskazywanej kategorii.
Nie zapominajmy też o możliwości podświetlania wyszukanych terminów podczas wyświetlania wyników wyszukiwania i o tabelarycznym sposobie takiego wyświetlania – w niektórych bazach okazuje się to bardzo
użyteczne.
5. Przejdźmy teraz do edycji danych. Formularze
wejściowe będą wyglądały inaczej niż w środowisku DOS – niemniej zdefiniowane
wcześniej dla danego formularza zestaw pól i
ich kolejność zostaną zachowane. Należy natomiast pamiętać, że w środowisku Windows
kontrolowana jest zgodność z tablicą FDT
elementów takich jak powtarzalność pola czy
identyfikatory podpól. Jeśli więc w wersji dla
DOS wprowadzano wiele wystąpień pola zdefiniowanego jako pole pojedyncze, albo gdy
używano innych niż wskazane w FDT identyfikatorów podpól, dokonajmy niezbędnych poprawek w tablicy definicji pól.
Pamiętajmy też o możliwości wyboru czcionki
używanej podczas edycji – jej odpowiedni typ
i rozmiar znacznie ułatwia pracę operatorom
wprowadzającym dane !
W środowisku Windows można w łatwy sposób
definiować pewne warunki poprawności rekordów, które będą sprawdzane podczas
każdej próby zapamiętania rekordu. Wybrane
pola mogą być określone jako obowiązkowe,
możliwe jest badanie zawartości pól lub ich
wzajemne zależności – dostępne są tu wszystkie możliwości języka formatowania pakietu.
Pamiętajmy, że walidacja na poziomie edycji
może eliminować wiele błędów, które są
znacznie trudniejsze do wykrycia w trakcie
kolejnych faz eksploatacji bazy danych.
6. Na koniec zajmijmy się wydrukami. Tu niestety nie ma możliwości adaptacji wcześniej
używanych formularzy wydruku i sortowania
– trzeba po prostu zdefiniować nowe formularze od początku. Co więcej, by uzyskać poprawną kolejność sortowania wydruków z
uwzględnieniem znaków polskich, należy w
podkatalogu bazy danych utworzyć tablicę
Baza.SRT, która powinna być taka sama, jak
druga połowa tablicy ISISUC.TAB (patrz
punkt dotyczący polskich znaków diakrytycznych).
Przegląd narzędzi do udostępniania baz CDS/ISIS w Internecie
Do udostępniania w Internecie baz danych
CDS/ISIS służy wiele różnych narzędzi. Ta
wielość dostępnych rozwiązań sprawia, że potencjalni użytkownicy mają często kłopot z
doborem właściwego narzędzia. Przy wyborze
oprogramowania tego typu należy zwrócić
szczególną uwagę na:
 dynamiczność tworzenia strony wyszukiwawczej,
 koszt oprogramowania i/lub aplikacji,
 wymagania w zakresie systemu operacyjnego
(Windows, UNIX),
 wykorzystanie zbioru odwróconego bazy
danych,
 oferowanie tabeli terminów
wyszukiwawczych i funkcji selekcji tych
terminów,
 stosowanie operatorów logicznych i
operatorów maskowania,
 możliwość wprowadzania i modyfikacji
danych,
 rodzaj i jakość dokumentacji.
Poniżej przedstawiono zwarte charakterystyki
najczęściej stosowanych narzędzi. Mamy
nadzieję, że ten skrótowy przegląd pomoże administratorom baz danych CDS/ISIS w wyborze
narzędzia do udostępniania tych baz w Internecie.
EasyInt – IINTE, Warszawa,
http://www.iinte.edu.pl/easyint.htm
To rozwiązanie można wybrać, jeśli nie jest
konieczny dynamiczny dostęp do bazy danych z
wykorzystaniem mechanizmów wyszukiwawczych i zadowalające efekty da automatyczne
tworzenie
statycznych
stron
WWW
umożliwiających
przeglądanie
odpowiednio
uporządkowanych danych. Program EasyInt
może być używany do prezentowania zawartości
dowolnej, tekstowej bazy danych (w szczególności, bazy danych CDS/ISIS). Przetwarza on
wcześniej przygotowane przez użytkownika pliki
tekstowe (w systemie CDS/ISIS wystarczy w tym
celu skorzystać ze standardowych mechanizmów
drukowania i sortowania raportów). Wynikiem
działania programu jest zestaw stron WWW
prezentujący uporządkowaną według wybranych
kryteriów zawartość określonej bazy danych.
Zaletą programu jest duża łatwość obsługi. Oprogramowanie jest udostępniane nieodpłatnie.
Anna Sadoch
ISISWWW – HBI, Stuttgart, Niemcy,
http://machno.hbi-stuttgart.de/
~nienhaus
Jest to proste narzędzie typu CGI (skrypt Perl i
prosty program CDS/Pascal wykonywany przez
Strona 4
Grudzień 2001
system Mikro CDS/ISIS w wersji DOS lub
LINUX). Program nie posiada zbyt wyrafinowanych cech funkcjonalnych, ale można uznać go za
najprostsze narzędzie umożliwiające dynamiczne
udostępnienie baz danych Mikro CDS/ISIS do
przeszukiwania w Internecie. Wyszukiwawcza
strona WWW musi zawierać formularz HTML
zawierający elementy o ściśle określonych
nazwach, które pozwalają użytkownikowi m.in.
na wybór formy wyników wyszukiwania,
wprowadzenie wyrażenia wyszukiwawczego,
wyświetlenie indeksu oraz przesłanie gotowego
zapytania do serwera. Program ten można polecić
tym użytkownikom, którzy zamierzają udostępniać bazy danych do wyszukiwania przy niewielkim nakładzie środków i w szybkim czasie.
Oprogramowanie jest udostępniane nieodpłatnie.
WWWISIS - BIREME, Brazylia,
http://www.bireme.br/isis/I/wwwi.htm
Jest to oprogramowanie typu CGI, które może być
stosowane zarówno w środowisku Windows 95/98/NT jak i w środowisku UNIX
(również na platformach innych niż Intel). Jest to
bogato sparametryzowany program, którego
działanie zapewnia pełną i stabilną funkcjonalność serwera baz danych CDS/ISIS. Parametry
programu umożliwiają m.in. wykonywanie zapytań, odwołania do terminów zbioru odwróconego
oraz tworzenie nowych i modyfikację istniejących
rekordów. Kluczową cechą programu jest
możliwość stosowania dynamicznych parametrów
generowanych w trakcie sesji w oparciu o dane
napływające z przeglądarki (w nowych wersjach
programu parametry sterujące są zapisywane jako
skrypty w formacie XML - patrz niżej artykuł nt
języka IsisScript). Zastosowanie tego narzędzia
jest szczególnie polecane w przypadku, gdy
chodzi o utworzenie unikatowego interfejsu
udostępniania baz danych z zapewnieniem
dużego poziomu niezawodności i stabilności
działania. Trzeba jednak pamiętać, że choć
oferowana przez te narzędzie elastyczność jest
bardzo pożyteczna, to jednak twórca interfejsu
musi wykazać się sporymi umiejętnościami programistycznymi, a utworzenie pełnej i złożonej
aplikacji może być dość pracochłonne i może
wymagać dłuższej fazy testowania. Wersja 3.3
oprogramowania jest udostępniana nieodpłatnie,
natomiast jednorazowa opłata za korzystanie z
wersji 4 lub 5 wynosi 150 USD.
JavaISIS - UNESCO,
http://web.tiscali.it/javaisis
JavaISIS nie wymaga współdziałania z serwerem
WWW i korzystania z przeglądarki internetowej,
ale oferuje własny serwer baz danych i program
klienta, którego obsługa jest bardzo zbliżona do
obsługi systemu WinISIS. Serwer baz danych
korzysta z oprogramowania WWWISIS, dzięki
czemu zapewnia bogatą funkcjonalność i
stabilność działania. Użycie tego narzędzia jest
zalecane w szczególności, gdy zamierzone jest
szybkie i tanie udostępnienie baz danych
CDS/ISIS do edycji i administrowania w sieci
rozległej. Oprogramowanie jest udostępniane
nieodpłatnie.
WWW/ISIS – CC/ICIE, Warszawa,
http://www.icie.com.pl/www.htm
Wydaje się być najbardziej zaawansowanym i
funkcjonalnie rozbudowanym narzędziem typu
CGI dla platformy Windows. Program umożliwia
wszechstronne wyszukiwanie (uproszczone i
złożone) oraz przeglądanie baz danych, wyszukiwanie
wspomagane
tezaurusem
oraz
wprowadzanie i modyfikację danych przy użyciu
przyjaznych formularzy (z wykorzystaniem
mechanizmów selekcji danych z tabeli i kontroli
poprawności danych). Program ten można polecić
dla takich przypadków, gdy najważniejszym
kryterium nie jest minimalizacja kosztów i istnieje potrzeba stosowania rozbudowanych interfejsów wyszukiwawczych dla wielu baz danych o
różnych strukturach (z powiązaniami) lub potrzeba zdalnego wprowadzania danych. Oprogramowanie jest udostępniane odpłatnie.
Wacław Struk
Co to jest XML ?
Znaczna część informacji których potrzebujemy,
jest zapisana w postaci elektronicznej
i
udostępniana za pośrednictwem sieci transmisji
danych, a zwłaszcza poprzez Internet. Są to
artykuły naukowe i opisy książek, ale także
rozkłady jazdy, programy kin, oferty handlowe,
regulaminy,
najnowsze
wiadomości
etc.
Elektroniczny
zapis
informacji
jest
wszechobecny.
Przy tak łatwym dostępie do danych zapisanych w
postaci elektronicznej różnorodność formatów
takiego zapisu danych staje się istotnym
utrudnieniem w korzystaniu z tych danych.
Stosowane formaty zapisu zostały utworzone z
myślą o ludziach, którzy mieli korzystać z
dokumentów zapisanych w tych formatach.
Zupełnie inną zaś sprawą jest automatyczne
czytanie i przetwarzanie takich dokumentów. Z
reguły treść dokumentów - nawet tekstowych nie
może
być
poprawnie
analizowana
maszynowo.
Tymczasem wydaje się, że po etapach rozwoju
elektronicznej komunikacji
Strona 5
Biuletyn Klubu Użytkowników Pakietu Mikro CDS/ISIS


człowiek - człowiek (np. e-mail)
człowiek - maszyna (np. wypełnianie
formularzy elektronicznych)
 maszyna - człowiek (np. dokumenty
automatycznie generowane z baz danych)
przyjdzie czas upowszechnienia automatycznej
komunikacji maszyna - maszyna. Ten sposób
komunikacji będzie mieć wielkie znaczenie m.in.
dla rozwoju elektronicznego handlu (np.
automatyczne przeszukiwanie dostępnych w sieci
cenników i innych ofert). W związku z tym
gwałtownie zwiększa się znaczenie formatowania
dokumentów tak, by stanowiły jednocześnie:
 materiał nadający się do wydrukowania i
prezentacji na ekranie, do wygodnego
przeglądania przez człowieka,
 strukturalne dane nadające się do ładowania i
automatycznego przetwarzania, np. w postaci
baz danych.
Niestety, język HTML będący najpowszechniejszą
metodą zapisu dokumentów publikowanych w
Internecie nie wspomaga strukturalizacji danych.
Dlatego pojawił się XML czyli rozszerzalny język
znaczników (ang. eXtensible Markup Language).
XML jest standardem budowy dokumentów,
stworzonym z myślą o ich prezentowaniu i
przetwarzaniu w Internecie. Język ten został
zaproponowany przez Konsorcjum W3C (ang.
World Wide Web Consortium) - tę samą
organizację, która koordynowała prace nad
językiem HTML. Chociaż specyfikacja XML jest
jeszcze niekompletna, wiele osób i instytucji
oczekuje, że w najbliższych latach XML zastąpi
HTML w roli narzędzia do zapisywania
dokumentów dostępnych poprzez sieć (miarą
znaczenia, jakie przypisuje się temu językowi
może być fakt, że pierwsze dokumenty na jego
temat były sygnowane wspólnie przez Microsoft
Corporation i Sun Microsystems).
Podstawową ideą XML jest zapisywanie
dokumentów w takim formacie, który oprócz
treści dokumentu zawiera strukturalną informację
o znaczeniu poszczególnych jego fragmentów.
Jest to realizowane poprzez wstawianie w tekście
dokumentu
znaczników,
które
nie
są
przeznaczone do druku, lecz opisują budowę
dokumentu. Na przykład, tworząc dokument
tekstowy będący listem należy zapisać go w taki
sposób, aby oprócz treści przeznaczonej dla
adresata zawierał on znaczniki wskazujące, który
fragment tekstu określa adresata, który - autora
listu, a gdzie jest opisany temat. Jeśli w treści
listu są wspominane produkty, firmy albo inne
obiekty istotne z punktu widzenia osoby
znakującej, wszystkie takie fragmenty też
powinny być specjalnie oznakowane. W
odróżnieniu od języka HTML, w którym
znaczniki są ściśle zdefiniowane, język XML daje
użytkownikom pełną swobodę w definiowaniu
znaczników. Dlatego też list zapisany w formacie
XML może wyglądać np. tak:
<list>
<nadawca>
<firma>Transportex S.A.</firma>
<osoba>
<imie>Adam</imie>
<nazwisko>Kowalski</nazwisko>
<stanowisko>handlowiec</stanowisko>
</osoba>
</nadawca>
<odbiorca>
<firma>Extras</firma>
<osoba>
<imie>Bronisław</imie>
<nazwisko>Nowak</nazwisko>
<stanowisko>Prezes</stanowisko>
</osoba>
</odbiorca>
<data>2001-12-05</data>
<temat>
Dostawa śrubek <marka>BUMPEX</marka> typu <produkt>SR0207</produkt> do
zakładu <firma>Mechtaronik</firma>
</temat>
...
</list>
Odrębną kwestią jest sposób drukowania treści
dokumentu. Sposób jego prezentacji może być np.
opisany w odrębnym dokumencie, określającym
w którym miejscu strony i jaką czcionką należy
wpisać element nadawca, gdzie i jak element
data itd. Można też spodziewać się różnego
Strona 6
sposobu publikacji tego samego dokumentu w
różnych mediach (tu widać główną różnicę w
stosunku do podobnego strukturalnie do XML
języka HTML: znaczniki w nim stosowane mają
za zadanie głównie formatowanie dokumentu w
czasie wyświetlania lub drukowania).
Grudzień 2001
Idea rozbudowy dokumentu o dodatkowe
informacje pochodzi z lat 80-tych i wiąże się z
językiem SGML (norma ISO 8879), który jest
rozbudowanym systemem do znakowania
dokumentów. Głównym celem tego języka
zapewnienie
takiego
sposobu
zapisu
dokumentów, by mogły one być indeksowane i po
zarchiwizowaniu odnajdywane, na przykład w
razie potrzeby podania wszelkich informacji
dotyczących jakiegoś tematu, osoby, firmy,
pojęcia itp. XML jest znacznie uproszczonym
językiem znakowania opracowanym z myślą o
stosowaniu tak zapisanych dokumentów w
Internecie.
Pomimo tego, że język XML jest w dalszym ciągu
rozwijany, wiele istniejących aplikacji już dziś
obsługuje dokumenty zapisane w tym formacie
(np. Internet Explorer obsługuje podstawowe
konstrukcje XML od ok. 2 lat) i nie ulega
wątpliwości, że zastosowania tego języka będą w
przyszłości upowszechniać się w szybkim tempie.
Stanisław Romański
Wymiana danych pomiędzy bazami
CDS/ISIS, za pośrednictwem XML
XML w bardzo naturalny sposób nadaje się do
zapisu danych gromadzonych w bazach pakietu
CDS/ISIS, gdyż - podobnie jak CDS/ISIS - opiera
się na hierarchicznym modelu danych. Dokument
XML ma dokładnie jeden element najwyższego
poziomu (zwany elementem głównym), a każdy z
elementów składowych może sam składać się z
wielu elementów. W informatyce tego rodzaju
rekursywne struktury danych są nazywane
"drzewami", przy czym najwyższy poziom jest
zwany "korzeniem", następne poziomy tworzą
"gałęzie" drzewa, a elementy najprostsze (które
już nie są zbudowane z innych) nazywają się
"liśćmi". Charakterystyczne jest to, że każdy
element (poza korzeniem) ma jednoznacznie
określony element nadrzędny. Jest to dobrze
określona hierarchia. W takim ujęciu, można
uważać zawartość bazy danych CDS/ISIS za
drzewo, którego korzeniem jest "cała baza",
elementami pierwszego poziomu są rekordy bazy,
elementami drugiego poziomu są pola, a
elementami trzeciego - podpola.
Hierarchiczne
modelowanie
świata
jest
najsilniejszym podobieństwem między CDS/ISIS
a XML. Drugą bardzo istotną cechą wspólną jest
oparcie się całkowicie na danych typu
tekstowego. Trzecią jest elastyczność w
traktowaniu budowy danych: pola mogą być
opcjonalne, mogą też występować wielokrotnie.
Czwartą cechą wspólną, którą wszakże trudno
uznać za zaletę, są dość ograniczone możliwości
kontroli poprawności wpisywanych danych.
Oczywiście, są też istotne różnice między
modelem danych CDS/ISIS a XML. Po pierwsze,
hierarchia w bazach ISIS jest ograniczona do
trzech poziomów i nie można jej rozbudować. Po
drugie, CDS/ISIS limituje rozmiary:
 rekordów do 8000 znaków (DOS) lub 30 000
znaków (WinIsis, WWWISIS)
 wyróżników pól (liczby z zakresu 1-32757)
 nazw podpól (1-znakowe, alfanumeryczne).
W praktyce jest ograniczona także liczba
wystąpień pól, np. w środowisku DOS ok. 1100.
Po trzecie, CDS/ISIS nie obsługuje podpól
powtarzalnych. Po czwarte, w tym systemie w
zasadzie nie można rozróżnić pustego
wystąpienia pola od braku wystąpienia tego pola.
Z drugiej strony, baza CDS/ISIS poza plikiem
głównym zawiera zbiór odwrócony. Zawartość
tego zbioru - choć w zasadzie wtórna względem
zbioru głównego - to dane, które nie mają
odpowiednika w dokumentach XML.
Jak z powyższego wyliczenia widać, różnice mają
przede wszystkim charakter ograniczeń modelu
CDS/ISIS w stosunku do modelu XML. Wobec
tego można oczekiwać, że zawartość bazy
CDS/ISIS będzie mogła być kompletnie zapisana
w dokumencie XML, natomiast nie każdy
dokument XML będzie mógł być zapisany - bez
utraty informacji - jako baza danych CDS/ISIS.
Ze względu na podobieństwo modelu struktury,
skonstruowanie budowy dokumentu XML
odpowiadającego zawartości bazy jest bardzo
naturalne: możemy posłużyć się np. znacznikami
XML rekord, pole i podpole, aby odwzorować
odpowiednio całe rekordy, pola i podpola.
Możliwe
jest
też
zastosowanie innych
odwzorowań, zwłaszcza jeśli niektóre pola są
powtarzalne. Na przykład, zawartość pól można
przekształcać w atrybuty pól a nie w pola. Można
też - jeśli wynika to z logicznej budowy bazy synchronicznie łączyć zawartości kilku pól
powtarzalnych w zagregowane pola XML.
Napisanie formatu wydruku służącego do
generowania dokumentów XML jest stosunkowo
proste i wymaga przede wszystkim dobrej
znajomości struktury przetwarzanej bazy, co
pozwoli nie pominąć żadnego ze składników
rekordów. Dla ułatwienia tej czynności w wersji
1.4 programu WinISIS udostępniono funkcję
Eksportowanie w formacie XML. Przed
przystąpieniem
do eksportowania można
Strona 7
Biuletyn Klubu Użytkowników Pakietu Mikro CDS/ISIS
zdefiniować rozmaite parametry
podczas wykonywania tej operacji.
stosowane
Znacznie bardziej złożona jest czynność odwrotna
do eksportowania czyli importowanie zawartości
pliku XML do bazy CDS/ISIS Wynika to z
potencjalnie znacznie bardziej złożonej budowy
XML. Operację tę realizuje specjalny program o
nazwie XML2ISIS. W działaniu tego programu
można wyodrębnić 3 fazy:
 w fazie pierwszej jest określana budowa
dokumentu źródłowego XML; czynność tę
można wykonać albo odczytując zawartą w
dokumencie tablicę DTD (ang. Document
Type Definition czyli definicja typu
dokumentu) z wnętrza dokumentu albo
dokonując
inwentaryzacji
faktycznej
zawartości
dokumentu
metodą
jego
kompletnego przeglądu;
 w fazie drugiej najpierw wskazuje się poziom
zagłębienia znaczników XML odpowiadający
rekordom bazy CDS/ISIS (należy zwrócić
uwagę, że elementy poziomów wyższych nie
będą uwzględniane), następnie określa się
sposób odwzorowywania elementów XML na
pola i podpola bazy danych (w tym celu
pobiera się istniejącą tablicę FDT lub
automatycznie tworzy się nową taką tablicę
na podstawie struktury dokumentu XML), a
na końcu przyporządkowuje się poszczególnym elementom XML pola lub podpola
bazy, w których zostanie zapisana zawartość
tych elementów;
 ostatnia faza to importowanie danych XML
do bazy CDS/ISIS.
Należy podkreślić, że w wyniku importowania
danych z pliku XML jest zamazywana
dotychczasowa zawartość bazy danych. Dlatego
też należy zalecić wykorzystywanie do tego celu
specjalnie przygotowanej pustej bazy danych.
Stanisław Romański
Język IsisScript - zastosowanie
formatu XML do sterowania
programem WWWISIS
Czytelnicy
naszego
biuletynu
znają
rozpowszechniany przez BIREME (Centrum
Informacji Medycznej dla Ameryki Łacińskiej i
Regionu Karaibów) program WWWISIS
służący do przetwarzania baz danych CDS/ISIS w
Internecie. Nowe wersje tego programu oznaczone numerami 4 i 5 - noszą nazwę WXIS.
Jest to skrót anglojęzycznej nazwy WWWISIS
XML IsisScript Server, która oznacza że program
Strona 8
WWWISIS jest serwerem korzystającym z języka
XML IsisScript.
Program WWWISIS może realizować rozmaite
funkcje, takie jak przeszukiwanie wskazanej bazy
danych, modyfikacja zawartości istniejącego
rekordu tej bazy lub utworzenie bazy danych o
podanej nazwie. Użytkownik programu określa
wykonywane operacje przy pomocy poleceń
sterujących działaniem programu. O ile jednak w
przypadku wersji od 1 do 3.3 ma on do dyspozycji
gamę kilkudziesięciu parametrów sterujących o
zróżnicowanej budowie, to począwszy od wersji 4
polecenia sterujące są zapisywane przy użyciu
specjalnego języka poleceń IsisScript, którego
składnia jest zgodna z formatem XML. Dzięki
temu zapisany w tym języku skrypt sterujący
działaniem programu WWWISIS ma przejrzystą
budowę, co ułatwia zarówno przygotowywanie
nowych skryptów jak i modyfikowanie skryptów
już istniejących. Poczynając od wersji 4 jedyny
parametr sterujący tego programu to parametr
IsisScript,
który
określa
nazwę
pliku
zawierającego zestaw poleceń sterujących w tym
języku.
W języku IsisScript wszystkie polecenia sterujące
są ujęte w nawiasy kątowe, przy czym wiele z
nich występuje jako para: polecenie otwierające i
polecenie zamykające. Najważniejsze polecenie
sterujące to polecenie do
(ang. wykonaj),
któremu zawsze towarzyszy atrybut task (ang.
zadanie). Polecenie to określa zadanie zlecone
programowi WWWISIS. Możliwe jest zlecanie
takich zadań jak:
 sekwencyjne przetwarzanie rekordów bazy
danych (task=mfnrange),
 realizacja wyszukiwania i przetwarzanie jego
wyników (task=search),
 przetwarzanie
zbioru
odwróconego
(task=keyrange).
Szczegółowej specyfikacji poszczególnych zadań
dokonuje się przy pomocy parametrów (polecenie
definiujące parametr ma postać ogólną <parm
name=nazwa_parametru>wartość_parametru</p
arm>), a polecenia wykonywane dla wszystkich
przetwarzanych rekordów podaje się wewnątrz
polecenia sterującego loop (ang. pętla). Jednym z
poleceń, które często występują wewnątrz takiej
pętli sterującej, jest polecenie display (ang.
wyświetl) zawierające wyprowadzany tekst. W
ramach tego polecenia w miejscu tekstu można
użyć polecenia pft (ten skrót określa w języku
angielskim format wydruku), które powoduje
sformatowanie bieżącego rekordu zgodnie z
podanym formatem i wyprowadzenie tekstu
będącego wynikiem tej operacji. W języku
IsisScript obowiązkowe jest użycie poleceń
IsisScript i section (ang. sekcja), przy czym
Grudzień 2001
polecenie IsisScript występuje tylko raz i zawiera
jedno lub więcej poleceń sekcji. Wszystkie inne
polecenia występują w ramach sekcji.
<IsisScript>
<section>
<display><pft>'Content-type: text/html'/#</pft></display>
<do task=search>
<parm name=db>c:\isis\data\cds\cds</parm>
<parm name=expression>water</parm>
<parm name=count>10</parm>
<loop>
<display>
<pft>'<b>MFN=',f(mfn,1,0),'</b> ',"<i>"v70+|; |"</i>: ",v24,'<br>'/</pft>
</display>
</loop>
</do>
</section>
</IsisScript>
Powyżej przedstawiono przykładowy skrypt
sterujący działaniem programu WXIS. Skrypt ten
powoduje wykonanie wyszukiwania (polecenie
search) w bazie CDS (parametr db) zgodnie z
zapytaniem water (parametr expression),
przetworzenie 10 kolejnych wyszukanych
rekordów (parametr count) poczynając od 1-szego
takiego rekordu (decyduje o tym parametr from,
który nie został użyty i dlatego zastosowano jego
domyślną wartość 1) i dla każdego z
przetwarzanych rekordów (polecenie loop)
wyprowadzenie
(polecenie
display)
jego
zawartości zgodnie z formatem podanym w
poleceniu pft. Użyte na początku sekcji polecenie
display powoduje poprzedzenie zawartości
wyprowadzanych rekordów tekstem, który
wskazuje
przeglądarce,
że
wynikiem
przetwarzania jest dokument HTML
Ramy tego artykułu są dalece niewystarczające
dla opisania wszystkich ważnych możliwości
języka IsisScript. W tym miejscu warto wszakże
wspomnieć, że programiści którzy stosowali
wcześniejsze wersje programu WWWISIS będą
korzystać w tym języku ze znanych im pojęć
rekordu środowiskowego i pól informacyjnych,
które to mechanizmy umożliwiają dostęp do
zmiennych
CGI
oraz
do
parametrów
zawierających istotne informacje o operacjach
wykonywanych przez program. Służy do tego
celu polecenie field, przy użyciu którego definiuje
się pola zawierające pobrane zmienne CGI lub
dostarczone przez program dane informacyjne.
Programista ma obecnie pełną swobodę w
doborze wyróżników tych pól, dzięki czemu
korzystanie z tych mechanizmów stało się o wiele
łatwiejsze.
zwracany był pusty plik. Obecnie w wielu
przypadkach program zwraca informację
umożliwiającą
szybkie
zlokalizowanie
i
poprawienie błędu (tak jest m.in. w przypadku
często popełnianych błędów w składni formatów
użytych w poleceniach sterujących). Dzięki temu
znacznie łatwiejsze jest przygotowywanie
złożonych aplikacji tego programu.
Wszystkie przedstawione cechy programu WXIS
sprawiają, że osobom pragnącym przygotować
nowe aplikacje przetwarzające bazy danych
CDS/ISIS w Internecie należy niewątpliwie
zalecić korzystanie z tej wersji programu
WWWISIS. Wiąże się to co prawda z
koniecznością uiszczenia jednorazowej opłaty
licencyjnej w wysokości 150 USD (wersja 3.3 jest
w dalszym ciągu udostępniana bezpłatnie), ale
jest to wyjątkowo niska cena zważywszy
możliwości oprogramowania. Także użytkownicy
wcześniejszych wersji programu WWWISIS
powinni rozważyć przeprogramowanie swoich
aplikacji na język IsisScript - poniesione w
związku tym nakłady pracy mogą się szybko
zwrócić, ponieważ będzie możliwe znacznie
szybsze niż dotychczas dokonywanie zmian w
parametrach sterujących programu. Na stronie o
adresie
www.bireme.br/wwwisis/I/download.ht
m
BIREME umożliwia pobranie programu WXIS
do testowania oraz wysyłkę formularza
licencyjnego, natomiast pod adresem
www.bireme.br/wwwisis/I/reference/I
/wxisRef.html
udostępnia angielskojęzyczną dokumentację
języka IsisScript w formacie HTML.
Zbigniew Nowicki
Istotną cechą programu WXIS jest jego znacznie
większa odporność na błędy występujące w
parametrach sterujących, które w starszych
wersjach programu często powodowały że
Strona 9
Biuletyn Klubu Użytkowników Pakietu Mikro CDS/ISIS
Nowi użytkownicy
W celu ułatwienia nawiązywania kontaktów
między polskimi użytkownikami pakietu Mikro
CDS/ISIS prezentujemy poniżej listę tych
użytkowników, którzy uzyskali licencję na korzystanie z pakietu od grudnia 2000 do listopada
2001. Dane użytkowników zostały uporządkowane
w kolejności otrzymywania licencji.
Wiejski Ośrodek Kultury
Konopnickiej 17
34-785 WYSOKA
Osoba odpowiedzialna: Lidia Teper
Zespół Szkół Zawodowych
Kazimierza Wielkiego 11
38-340 BIECZ
Osoba odpowiedzialna: Andrzej Dyląg
Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Kozaczkowej
Polna 13
33-200 DĄBROWA TARNOWSKA
Osoba odpowiedzialna: Marta Stachura
Szkoła Podstawowa nr 5
Lotnictwa 1
58-500 JELENIA GÓRA
Osoba odpowiedzialna: Ewa Wojciechowska
Miejska Biblioteka Publiczna
Oświęcimska 3
32-500 CHRZANÓW
Osoba odpowiedzialna: mgr Olga Nowicka
Zgromadzenie Sióstr Ofiarowania Najśw. Maryi
Panny
św. Jana 7
31-017 KRAKÓW
Osoba odpowiedzialna: S. Elekta Zofia Jamróz
OBR Centrum Techniki Morskiej
Dickmana 62
81-109 GDYNIA
Osoba odpowiedzialna: Hanna Kicińska
Gminna Biblioteka Publiczna
32-433 LUBIEŃ 34
Osoba odpowiedzialna: Danuta Skolarus
XVII Liceum Ogólnokształcące
Wojska Polskiego 119
70-490 SZCZECIN
Osoba odpowiedzialna: Ewa Kocięcka
Grupa Wydawnicza Infor Sp. z o.o.
Okopowa 58/72
01-042 WARSZAWA
Osoba odpowiedzialna: Anna StepnowskaKowalczyk
Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w
Miechowie
Plac Kościuszki 7
32-200 MIECHÓW
Osoba odpowiedzialna: Maria Słuszniak
Wadowicka Biblioteka Publiczna
Legionów 1
34-100 WADOWICE
Osoba odpowiedzialna: Bożena Płonka
Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. SkłodowskiejCurie
Bema 6
73-150 ŁOBEZ
Osoba odpowiedzialna: Ilona Osieczko
Polska Akademia Nauk
Instytut Botaniki im. W. Szafera
Lubicz 46
31-512 KRAKÓW
Osoba odpowiedzialna: Magdalena Nowak
Stowarzyszenie Misji Afrykańskich
Borzęcin Duży
Warszawska 826
05-083 ZABORÓW
Osoba odpowiedzialna: Wojciech Lula
Gimnna Biblioteka Publiczna
32-825 BORZĘCIN 562
Osoba odpowiedzialna: Elżbieta Kwaśniewska
Strona 10
Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN
M. Skłodowskiej-Curie 34
41-819 ZABRZE
Osoba odpowiedzialna: dr inż. Jerzy Gołubowicz
Wyższa Szkoła Biznesu
Biblioteka
Kochanowskiego 30
33-100 TARNÓW
Osoba odpowiedzialna: Monika Kapka
Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna
Rynek 20
38-340 BIECZ
Osoba odpowiedzialna: Elżbieta Knapik
MCS Michał Czartoryski
Walecznych 28 m.3
03-916 WARSZAWA
Osoba odpowiedzialna: Bożena Wujec
Grudzień 2001
Fundacja Ośrodek Informacji Środowisk Kobiecych OŚKA
Fałata 2 m. 48
02-534 WARSZAWA
Osoba odpowiedzialna: Małgorzata Dymowska
Gminna Biblioteka Publiczna
32-015 KŁAJ NR 652
Osoba odpowiedzialna: Lucyna Świętek
I Liceum Ogólnokształcące im. E. Romera
1 Maja 41
34-700 RABKA
Osoba odpowiedzialna: Beata Brycka
Szkoła Podstawowa nr 95 im. Władysława Broniewskiego
Wileńska 9
31-413 KRAKÓW
Osoba odpowiedzialna: mgr Bogusława Kania
Biblioteka Publiczna w Wierzbnie
32-104 KONIUSZA
Osoba odpowiedzialna: Grażyna Witulska
Gminna Biblioteka Publiczna
32-104 KONIUSZA
Osoba odpowiedzialna: Anna Irzyk
Miejska Biblioteka Publiczna w Gdyni
Świętojańska 141/143
81-401 GDYNIA
Osoba odpowiedzialna: Elżbieta Bodasiuk
GRAMBET Technika Grzewcza s.c.
Złotowska 68
60-189 POZNAŃ
Osoba odpowiedzialna: Małgorzata MaternaGucia
Biblioteka Miejska
Piłsudskiego 25
34-240 JORDANÓW
Osoba odpowiedzialna: Zofia Gwiazdonik
Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna
Piłsudskiego 23
34-200 SUCHA BESKIDZKA
Osoba odpowiedzialna: Adam Matuszyk
Anna Sadoch
Strona 11